Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha

Author(s): Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay
Publisher: Motilal Banarasidas

Page 556

दि पुरुषकारकतमिति प्रज्ञा वा तद्वान् मेधावी नियस दुःखयामि शोचयामि तथा नियतित एवैत
भ्युपपन्नो नान्यनियत्यादिकं कारणमस्तीति, तदेवाह-तद्यथा-योऽहमस्मि 'दुक्खामिति शारीरं मानसं दुःखमनुभवामि तथा शोचामि-इष्टानिष्टवियोगसंप्रयोगकृतं शोकमनुभवामि, तथा 'तिप्पामित्ति शारीरबलं क्षरामि, तथा 'पीडामित्ति सबाह्या
भ्यन्तरया पीडया पीडामनुभवामि, तथा 'परितप्पामित्ति परितापमनुभवामि, तथा 'जूरामित्ति अनार्यकर्मणि प्रवृत्तमात्मानं || || गर्हामि, अनर्थावाप्ता विसूरयामीत्यर्थः, तदेवं यदहं दुःखमनुभवामि तदहमेवाकार्ष, परपीडया कृतवानसीत्यर्थः, तथा परोऽपि ॥
यदुःखशोकादिकमनुभवति मयि वाऽऽपादयति तत्खयमेव कृतमिति, तदेव दर्शयति-'परो वेत्यादि, तथा परोऽपि यन्मां दुःखयति शोचयतीत्यादि प्राग्वन्नेयं तत्सर्वमहमकार्षमित्येवं द्वाभ्यामाकलितोझो वा बाल एवं 'विप्रतिवेदयति' जानीते स्वकारणं मला वा परकारणं वा सर्व दुःखादि पुरुषकारकृतमिति जानीते एवं पुरुषकारकारणमापन इति ॥ तदेवं नियतिवादी पुरुषकारकारणवादिनो बालखमापाद्य खमतमाह-मेधा-मर्यादा प्रज्ञा वा तद्वान् मेधावी-नियतिवादपक्षाश्रयी एवं विप्रतिवेदयति-जानीते, कारणमापम इति नियतिरेव कारणं सु(दुःखाधनुभवस्य, तबथा-योऽहममि दुःखयामि शोचयामि तथा 'तिप्पामिति
रामि 'पीडामिति पीडामनुभवामि परितप्पामिति परितापमनुभवामि, नाहमेवमकार्ष दुःखम् , अपि तु नियतित एवैत-श न्मय्यागत, न पुरुषकारादिकृतं, यतो न हि कस्यचिदात्माऽनिष्टो येनानिष्टा दुःखोत्पादादिकाः क्रिया समारभते, नियत्यैवासाव
निच्छमापि तत्कार्यते येन दुःखपरम्परामाग्भवति, कारणमापन इति परेऽप्येवमेव योजनीयम् । एवं सति नियतिवादी मेधावीति
18 सोल्लण्ठमेतत् , स किल नियतिवादी दृष्टं पुरुषकारं परित्यज्यादृष्टनियतिवादाश्रयेण महाविवेकीत्येवमुल्लण्ठ्यते, खकारणं परकारणं सूत्र. ४७च दुःखादिकमनुभवधियतिकृतमेतदेवं विप्रतिवेदयति-जानाति नात्मकृतं नियतिकारणमापनं, कारण चात्रैकस्यासदनुष्ठानरतस्यापि . सूत्रकृताओं न दुःखमुत्पद्यते परस्य तु सदनुष्ठायिनोऽपि तद्भवतीत्यतो नियतिरेव कीति । तदेवं नियतिवादे स्थिते परमपि यत्किञ्चित्तत्सर्वे ॥१ पुण्डरा २ श्रुतस्क- नियत्यधीनमिति दर्शयितुमाह-'से बेमी'त्यादि, सोऽहं नियतिवादी युक्तितो निश्चित्य 'ब्रवीमी'ति प्रतिपादयामि ये केचन काध्य न्धे शीलाप्राच्यादिषु दिक्षुत्रस्यन्तीति त्रसा-दीन्द्रियादयःस्थावराश्च-पृथिव्यादयः प्राणाः-प्राणिनस्ते सर्वेऽप्येवं नियतित एवौदारिकादिश
यतिवादी कीयावृत्तिः
रीरसंबन्धमागच्छन्ति, नान्येन केनचित्कर्मादिना शरीरं ग्राह्यन्ते, तथा बालकुमारयौवनस्थविरवृद्धावस्थादिकं विविधपर्यायं नियतित ॥२८॥ एवानुभवन्ति, तथा नियतित एव 'विवेक' शरीरात्पृथग्भावमनुभवन्ति, तथा नियतित एव विविधं विधानम्-अवस्थाविशेष
कुजकाणखञ्जवामनकजरामरणरोगशोकादिक बीभत्समागच्छन्ति, तदेवं ते प्राणिनस्त्रसाः स्थावरा 'एवं पूर्वोक्तया नीत्या संगति || यान्ति-नियतिमापना नानाविधविधानभाजो भवन्ति, त एव वा नियतिवादिनः 'संगइयंति नियतिमाश्रित्य 'तदुत्प्रेक्षया नियतिवादोत्प्रेक्षया यत्किञ्चनकारितया परलोकाभीरवो 'नो' नैव एतद्वक्ष्यमाणं विप्रतिवेदयन्ति-जानन्ति, तद्यथा-क्रिया| सदनुष्ठानरूपा अक्रिया तु-असदनुष्ठानरूपा इत्यादि यावदेवं ते नियतिवादिनस्तदुपरि सर्व दोषजातं प्रक्षिप्य विरूपरूपैः कर्मसमा-| | रम्भर्विरूपरूपान् कामभोगान् भोजनाय-उपभोगार्थ समारभन्त इति ।। तदेवमेव-पूर्वोक्तया नीत्या तेऽनार्या विरूपं नियतिमार्ग
॥२८९ प्रतिपन्ना विप्रतिपन्नाः, अनार्यवं पुनस्तेषां नियुक्तिकस्यैव नियतिवादस्य समाश्रयणात, तथाहि-असौ नियतिः किं स्वत एव नियतिखभावा उतान्यया नियत्या नियम्यते ? किंचातः, तत्र यघसौ खयमेव तथाखमावा सर्वपदार्थानामेव तथाखभावत्वं किं न कल्प्यते ?, किं बहुदोषया नियत्या समाश्रितया ? । अथान्यया नियत्या तथा नियम्यते, साऽप्यन्यया साऽप्यन्ययेत्येवमनवस्था । तथा नियतेः खभावंताभियतखावयाऽनया भवितव्यं न नानाखभावयेति, एकलाच नियतस्तत्कायणाप्येकाकारेणैव भवितव्यं, तथा च सति जगद्वैचित्र्याभावः, न चैतइष्टमिष्टं वा । तदेवं युक्तिभिर्विचार्यमाणा नियतिने कथश्चिद् घटते, यदप्युक्तंद्वावपि तौ पुरुषो क्रियाक्रियावादिनौ तुल्यौ, एतदपि प्रतीतिबाधितं, यतस्तयोरेकः क्रियावाद्यपरस्त्रक्रियावादीति कथमनयोस्तु-श ल्यखम् , अथैकया नियत्या तथानियतखात्तुल्यता अनयोः, एतच निरन्तराः सुहृदः प्रत्येष्यन्ति, नियतेरप्रमाणत्वात् , अप्रमाणखं च प्राग्लेशतः प्रदर्शितमेव, यदप्युक्तं यदुःखादिकमहमनुभवामि तबाहमकार्षमित्यादि, तदपि बालवचनप्रायं, यतो(यत्) जन्मान्तरकृतं शुममशुभं वा तदिहोपभुज्यते, स्वकृतकर्मफलेश्वरसादसुमतां, तथा चोक्तं-'यदिह क्रियते कर्म, तत्परत्रोपभुज्यते । मूलसि
तेषु पक्षेषु, फलं शाखासु जायते ॥१॥" तथा-'यदुपात्तमन्यजन्मनि शुभमशुभं वा स्वकर्म परिणत्या । तच्छक्यमन्यथा नो 8 कर्तु देवासुरैरपि हि ॥२॥" तदेवं ते नियतिवादिनोऽनार्या विप्रतिपन्नास्तमेव नियुक्तिकं नियतिवादं श्रद्दधानास्तमेव च प्रतीयन्ते
इत्यादि तावनेयं यावदन्तरा कामभोगेषु विषण्णा इति चतुर्थः पुरुषजातः समाप्तः । साम्प्रतमुपसंजिघृक्षुराह-'इत्येते' पूर्वोक्तास्तज्जीवतच्छरीरपञ्चमहाभूतेश्वरकर्तृखनियतिवादपक्षाश्रयिणश्चखारः पुरुषा नानाप्रकारा प्रज्ञा-मतिर्येषां ते तथा नाना-भिन्नश्छन्दःअभिप्रायो येषां ते तथा, नानाप्रकारं शीलम्-अनुष्ठानं येषां ते तथा, नानारूपा दृष्टिः-दर्शनं येषां ते तथा, नानारूपा रुचिःचेतोऽभिप्रायो येषां ते तथा, नानाप्रकार आरम्भो-धर्मानुष्ठानं येषां ते तथा, नानाप्रकारेण-परस्परभिन्भेनाध्यवसायन संयुक्ता | धर्मार्थमुद्यताः, प्रहीणः परित्यक्तः पूर्वसंयोगो-मातृपितृकलत्रपुत्रसंवन्धो यस्ते तथा, तथा आराधातः सर्वहेयधर्मेभ्य इत्यार्यो
परकारणनिरपेक्षत्वेन खाभाविकत्वात् । २ एकरूपया ।
eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeesececeae
6ि2082ce