Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha

Author(s): Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay
Publisher: Motilal Banarasidas

Page 637

सूत्रकृताङ्गे २ श्रुतस्क न्धे शीलाडीपाचिः
॥४१०॥
सूत्रकृताङ्गे
२पेशीला
ङ्कीयावृत्तिः
॥४११॥
-
जाव परुति णो खलु ते समणा वा णिग्गंथा वा भासं भाति, अनुनावियं खलु ते भासं भाति, अमाइक्लनि खलु ते समणे समणोवास वा जेहिंचि अनेहिं जीवेहि पाणेहिं एहिं सहि संजमयंति ताणवि ते अम्माहक्संति, कस्स णं तं हे १, संसारिया खन्दु पाणा, तसावि पाणा धावरताप पचायंति धावरावि पाणा तसत्ताए पञ्चायंति तसकायाओ विप्पमुच्चमाणा धावरकायंसि उववजंति धावरकायाओ विष्पमुचमाणा तसकापंसि उबयति, तेचि णं तसकायंसि उपवनाणं ठाणमेपं असं ॥ (७४) तद्यथा-वो गीतम! अस्तीत्ययं विभक्तिप्रतिरूपको निपात इति चदर्थवृतिर्गुडीतः तत्तथायमर्थः 'सन्ति' पियन्ते कुमारपुत्रा नाम निर्ग्रन्धा युष्मदीयं प्रवचनं प्रवदन्तः, तद्यथा— गृहपति श्रमणोपासक सुपसंपर्क नियमावोरिथतमेवं प्रत्याख्याप पन्ति' प्रत्याख्यानं कारयन्ति यथास्तेषु प्राणिषु दण्डयतीति दण्डः प्राप्युपमर्द 'निहाय परित्यन्य प्राणातिपातनिवृत्तिं कुर्वन्ति, तामेवापवदति - नान्यत्रेति, स्वमनीषिकाया अन्यत्र राजाद्यभियोगेन यः प्राण्युपघातो न तत्र निवृत्तिरिति । तत्र किल स्थूलप्राणिविशेषणात्तदन्येषामनुमतिप्रत्ययदोपः स्यादित्याशङ्कावानाह - 'गाहावह' इत्यादि, अस्य चार्थमुत्तरत्राविर्भावयिष्यामः । येनाभिप्रायेणोदकचोदितवांस्तमा विष्कुर्वन्नाह--- ' एवं पह' मित्यादि, हमिति वाक्यालङ्कारे, अवधारणे वा, एवमेव प्राणिविशेषणवेनापरत्रसभूतविशेषणरहितसेन प्रत्याख्यानं गृद्धतां आवकाणां दुप्पल्याख्यानं भवति प्रत्याख्यानमसद्भावात् तथैवमेव प्रत्याख्यापयतामपि सापूनां दुष्टं प्रत्याख्यानदानं भवति किमित्यत आह एवं ते आपका प्रत्याख्यानं गुहन्तः साधन परं प्रत्याख्यापयन्तः खां प्रतिज्ञामतिचरन्ति अतितयन्ति 'करसणं हे 'ति प्राकृतल्या कमा देतोरित्यर्थः । तत्र प्रतिज्ञानकारणमाह-'संसारिया' इत्यादि संसारो विद्यते येषां ते सांसारिकाः खतुरलङ्कारे, 'प्राणाः' जन्तयः खावराः 'प्राणिनः पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः सन्तोऽपि तथाविधकर्मोदयात्या प्रसवेन डीन्द्रियादिभावेन प्रत्यापान्ति-उत्प तथा प्रसा अपि स्थावरतवेति एवं च परस्परगमने व्यवस्थिते सत्यवश्यंभावी प्रतिज्ञाधिपः तथाहि नागरिको मया न हन्तव्य इत्येवंभूता वेन प्रतिज्ञा गृहीतक स यदा गहिरारामादी व्यवस्थित नागरिकं व्यापादयेत् किमेतावता तस्य न भवेत्प्रतिज्ञाविलोपः दमवाप येन प्रसवधनिवृत्तिः कृता स यदा तमेव से प्राणिनं स्वापरकायस्थितं व्यापादयेत् कि तस्य न भवेत्प्रतिज्ञाविलोपः ? भवत्येवेत्यर्थः । एवमपि सस्थावरकावे समुत्पचानां प्रसानां यदि तथाभूतं किञ्चिदसाधारणं लि
13) !!
"
"
2
तपसा खारतेनाप्युपधाः शक्यन्ते परिवर्तन च दलीत्येतदर्शयितुमाह 'धावर कायाओ' इत्यादि, खावरकायात्सकाशाद्विविधम्- अनेक प्रकार प्रकर्षेण मुच्यमानाः स्थापरकायायुषा तयोग्यैवापरैः कर्मभिः सर्वात्मना सकाये समु स्वयन्ते तथा प्रसादादपि सर्वात्मना विमुध्यमानास्तत्कर्मभिः खावरकाये समुत्पद्यन्ते तत्र चोरपचानां तथाभूतप्रसङ्गामावात्प्रतिज्ञालोप इत्येतत्सूत्रेणैव दर्शयितुमाह- 'तेसिं च ण'मित्यादि, 'तेषां च ' त्रसानां स्थावरकाये समुत्पन्नानां गृहीतत्रसप्राणातिपातविरतेः श्रावकस्याप्यारम्भप्रवृत्तत्वेनैतत्स्थावराख्यं घात्यं स्थानं भवति, तस्मादनिवृत्तत्वात्तस्येति ॥ तदेवं व्यवस्थिते नागरिकदृष्टान्तेन त्रसमेव स्थावरलेनायातं व्यापादयतोऽवश्यंभाची प्रतिज्ञाविलोपो यतः तत एव मदुक्तया वक्ष्यमाणनीत्या प्रत्यारुपानं कुर्वतां सुप्रत्यारूपानं भवति एवमेव च प्रत्याख्याप्रत्याख्यापितं भवति एवं च तेन्तो नातिचरन्ति स्त्रीयां प्रतिज्ञामित्येतदर्शवितुमाह- 'णण्णत्वेत्यादि तत्र गृहपतिः प्रत्याख्यानमेवं गृद्धांति, तद्यथा' असभूतेषु' वर्तमानकाले सनोत्पत्रेषु प्राणिषु दण्डपतीति दण्डः प्राप्युपमर्दन्तं 'विहाय' परित्यज्य प्रत्याख्यानं करोति तदिह भूतलविशेषणात्म्या पर्यायापनि प्रतिज्ञाविलोपः । तथा 'नान्यचाभियोगेने 'ति राजाद्यभियोगादन्यत्र प्रत्याख्यानमिति । तथा गृहपतिचारविमोक्षगतयेति एतच भवद्भिः सम्यगुक्तं एतदपि प्रसका भूतविशेषणमभ्युपगम्यतामिति एतदभ्युपगमेऽपि हि वया क्षीरविकृतिप्रत्याख्यायिनो दधिभक्षणेऽपि न प्रतिज्ञाविलोपः तथा प्रसभूताः सत्त्वा न हन्तव्या इत्येवं प्रतिज्ञावतः स्थावरहिंसायामपि न प्रत्याख्यानातिचारः । तदेवं विद्यमाने सति 'भाषायाः प्रत्याख्यानयाचा 'पराक्रमे' भूतविशेषणादोषपरिहारसामध्ये एवं पूर्वोकयानीत्या सति दोषपरिहरणोपाये ये केचन क्रोधाद्वा लोभाट्टा 'परं' भावकादिकं निर्विशेषणमेव प्रत्याख्यापयन्ति तेषां प्रत्याख्यानं ददतां मृषावादी भवति गृद्धतां चावश्यभाषी प्रतविलोष इति तदेवमयमपि नः अस्मदीयोपदेशाभ्युपगमो भूततविशेषणविधिः पक्षः किं भरता 'नो' नैव 'नैयायिको' न्यायोपपत्रो भवति इदमुक्तं भवति भूतविशेषणेन हि सानु स्थापत्यचान् हिंसतोऽपि न प्रतिज्ञातिचार इति अपि चैतदायुष्मन् गौतम ! तुभ्यमपि रोचते एवमेतद्यथा मया व्याख्यातम्। एवमभिहितो गौतमः सद्वाचं सवाद वा समुदकं पेडलपुत्रमेवं वक्ष्यमाणमवादीत् तद्यथा नो खल्वायुष्मदकाभ्यमेतदेवं ययथा लोच्यते तद्रोचत इति इदमुकं भवति यदिदं जसकाविरती भूतविशेषणं कियते तचिरर्वतयाऽसाभ्यं न रोचत इति । तदेवं व्यवस्थिते भो उदक ये ते श्रमणा वा ब्राह्मणा वा एवं भूतशब्दविशेषणलेन प्रत्याख्यानमाचक्षते परैः टालव भापन्ते प्रत्याख्यानं स्वतः कुर्वन्तः कारयन्तथैवमिति सविशेषणं प्रत्यारूपानं नापन्ते तथैवमेव सविशेषणप्रत्याख्यानरूपणावसरे सामान्येन प्ररूपपन्ति एवं च प्ररूपपन्तो न खतु ते भ्रमणा वा निर्यथा वा यथाच भाषां भाषन्ते अतिनुताप
1
"
2
274
-
७ नाल
न्दीयाध्य
॥४१०॥
७ नाल
न्दीयाध्य.
॥४११ ॥