Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha

Author(s): Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay
Publisher: Motilal Banarasidas

Page 564

201
Sasass50
900000000000000000000
सितं विरूपं हिंसितं विहिंसितं-न सम्पक निर्जीवीकृतमित्यर्थः, तत्प्रतिषेधादविहिंसितं, निर्जीवमित्यर्थः, तदप्येषितम्-अन्वेषितं भिक्षाचर्याविधिना प्राप्तं, 'वैविक मिति केवलसाधुवेषावाप्तं न पुनर्जालाचाजीवनतो निमित्तादिना वोत्पादितं, तदपि 'सामुदानिक' समुदानं-भिक्षासमूहस्तत्र भवं सामुदानिकम् , एतदुक्तं भवति-मधुकरवृत्याज्यात सर्वत्र स्तोकं स्तोकं गृहीतमित्यर्थः । तथा प्रज्ञस्येदं प्राज्ञ-गीतार्थेनोपात्तमशनम्-आहारजातं, तदपि वेदनावैय्यावृत्यादिके कारणे सति, तत्रापि प्रमाणयुक्तं नातिमात्रं, प्रमाणं .
चेदम्-"अद्धमसणस्स सबंजणस्स कुज्जा दवस्स दो भाए । वाउपवियारणट्ठा छन्भागं ऊणयं कुजा ॥१॥" इति । एतदपि न वर्ण| बलाद्यर्थ किंतु यावन्मात्रेणाहारेण देहः क्रियासु प्रवर्तते, तत्र दृष्टान्तद्वयमाह-तद्यथा-अक्षस्योपाञ्जनम्-अभ्यङ्गो व्रणस्य च लेपनंप्रलेपस्तदुपमया आहारमाहरेत् , तथा चोक्तम्-"अब्भंगेण व सगडं ण तरह विगई विणा उ जो साहू । सो रागदोसरहिओ मत्ताएँ। विहीइ त सेवे ॥१॥" एतदेव दर्शयति-संयमयात्रायां मात्रा संयमयात्रामात्रा यावत्याऽऽहारमात्रया संयमयात्रा प्रवर्तते सा तथा तया-संयमयात्रामात्रया वृत्तिर्यस्य तत्तथा, तदपि बिलप्रवेशपनगभूतेनात्मनाऽऽहारमाहरेत्, एतदुक्तं भवति-यथाहिर्विलं प्रविशन् । तूर्ण प्रविशति एवं साधुनाऽप्याहारस्तत्वादमनास्वादयता शीघ्रं प्रवेशयितव्य इति, यदिवा सणेवाहारो लब्ध्वाऽखादमभ्यवहार्यत इति । तदेव चाहारजातं दर्शयितुमाह-'अन्नं भक्तम् 'अन्नकाले सूत्रार्थपौरुष्युत्तरकालं भिक्षाकाले प्राप्ते, पुरःपश्चात्कर्मपरिहृतं
भवति यथोक्तभिक्षाटनेन, प्रहणकालावाप्तं भैक्षं परिभोगकाले भुञ्जीत, तथा पानक पानकाले, नातिवृषितो भुञ्जीत ना-1| सूत्रकृ. ५१
१ अर्वमशनस्य सव्यंजनस्य कुर्याद्रवस्य द्वौ भागौ वातप्रविचारणार्थ पत्र भागमूनं कुर्यात् ॥१॥ १ मभ्यझेनेव शकटं न शक्रोति विकृति बिनैव यः साधुः ।
| रागद्वेषरहितो मात्रया विधिना ता सेवेत ॥1॥ सूत्रकृताङ्गे प्यतिक्षितः पानकं पिवेदिति, तथा वस्त्र वनकाले गृहीयाद, उपभोग वा इर्याद, तथा 'लयन' गुहादिकमाश्रयस्तस्य वर्षा-18|
१पौण्डरी२ श्रुतस्क- ववश्यमुपादानम् अन्यदा खनियमः, तथा शय्यतेऽसिमिति शयनं-संस्तारका स च शयनकाले, वत्राप्यगीतार्थानां प्रहरवयं ||8| काध्यय० न्धे शीला- निद्राविमोक्षो गीताथोना प्रहरमेकमिति ॥स भिक्षराहारीपषिशयनखाध्यायध्यानादीनां मात्र जानातीति तद्विधिशः सन् अम्प-मिक्षात कीयावृत्तिः तरां दिशमनुदिर्श वा 'प्रतिपन्नः' समाश्रितो धर्ममाख्यापयेत-प्रतिपादयेत् योन विधेयं तयथायोगं विमजेदू धर्मफलानि च
कीर्तयेद्-आविर्भावयेत् , तच्च धर्मकथनं परहितार्थप्रवृत्तेन साधुना सम्यगुपस्थितेषु शिष्येषु अनुपखितेषु वा कौतुकादिप्रपचेषु | ॥३०॥
'शुश्रूषमाणेषु' श्रोतुं प्रवृत्तेषु खपरहिताय 'प्रवेदये आवेदयेत्प्रकथयेदितियावत् । श्रोतुसुपस्थितेषु यत्कथयेत्तदर्शयितुमाह18'संतिविरई' इत्यादि शान्तिः-उपशमः क्रोधजयस्तत्प्रधाना प्राणातिपातादिभ्यो विरतिः शान्तिविरतिः, यदिवा शान्ति:-अशे-| &ा पक्लेशोपशमरूपा तस्यै–तदर्थ विरतिः शान्तिविरतिस्ता कथयेत् , तथा 'उपशमम्' इन्द्रियनोइन्द्रियोपशमरूपं रागद्वेषाभावजनितं |३||
तथा 'निवृति' निर्वाणमशेषद्वन्द्वोपरमरूपं तथा 'सोयवियंति शौचं तदपि भावशौचं सर्वोपाधिविशुद्धता व्रतामालिन्यं 'अज्ज|वियंति आर्जवम्-अमायिलं तथा मार्दवं-मृदुभावः सर्वत्र प्रश्रयवत्वं विनयनम्रतेतियावत् , तथा 'लापविय'ति कर्मणां | शालाघवापादनं कर्मगुरोर्वाऽऽत्मनः कर्मापनयनतो लध्ववस्थासंजननं, साम्प्रतमुपसंहारद्वारेण सर्वशुभानुष्ठानानां मूलकारणमाह-अति-॥४॥
पतनम्-अतिपातः प्राण्युपमर्दनं तद्विद्यते यस्यासावतिपातिकस्तत्प्रतिषेधादनतिपातिकस्तं सर्वेषां प्राणिनां भूतानां यावत्सत्त्वानां धमेमनुविविच्यानुविचिन्त्य वा 'कीतयेत् कथयेत, इदमुक्तं भवति-सर्वप्राणिनां रक्षाभूतं धर्म कथयेदिति ॥ साम्प्रतं धर्मकीर्तनं यथा निरुपधि भवति तथा दर्शयितुमाह-स भिक्षुः परकृतपरनिष्ठिताहारभोजी यथाक्रियाकालानुष्ठायी शुश्रूषत्सु धर्म कीर्तयेत् नामस्य हेतोममायमीश्वरो धर्मकथाप्रवणो विशिष्टमाहारजातं दास्यतीत्येतमिमित्तं न धर्ममाचक्षीत, तथा पानवस्खलयनशयननिमित्तं न धर्ममाचक्षीत, अन्येषां वा विरूपरूपाणाम्-उच्चावचाना कार्याणां कामभोगानां वा निमित्तं न धर्ममाचक्षीत तथा ग्लानिमनुपगच्छन् धर्ममाचक्षीत, कर्मनिर्जरायाश्चान्यत्र न धर्म कथयेद, अपरप्रयोजननिरपेक्ष एव धर्म कथयेदिति ॥ धर्मकथाश्रवणफलदर्शनद्वारेणोपसंजिघृक्षुराह-'इह खलु तस्सेत्यादि, 'इह' असिन् जगति खलु वाक्यालङ्कारे 'तस्य' भिक्षो-19 गुणवतः 'अन्तिके समीपे पूर्वोक्तविशेषणविशिष्टं धर्म श्रुखा 'निशम्य' अवगम्य सम्यगुत्थानेनोत्थाय 'वीरा' कमेविदारणस-IST हिष्णवो ये चैवंभूतास्ते 'एवं पूर्वोक्तविशेषणविशिष्टानुष्ठानतया सर्वसिन्नपि मोक्षकारणे सम्यग्दर्शनादिके उप-सामीप्येन गताः। सर्वोपगताः, तथैव सर्वेभ्यः पापस्थानेभ्य उपरताः सर्वोपरताः तया त एव सर्वोपशान्ता जितकषायतया शीतलीभूताः तथा त एव || सर्वात्मतया-सर्वसामर्थ्येन सदनुष्ठाने उद्यम कृतवन्तो ये चैवंभूतास्तेऽशेषकर्मक्षयं कृखा परि-समन्ताभिवताः परिनिवेताः अशेषकमेक्षयं कृतवन्तः, इति ब्रवीमीति पूर्ववत् ॥ साम्प्रतमध्ययनोपसंहारार्थमाह-'एव'मिति पूर्वोक्तविशेषणकलापविशिष्टः स 8 भिक्षुः पुनरपि सामान्यतो विशिष्यते-धर्म:-श्रुतचारित्राख्यस्तेनार्थी धर्मार्थी, यथावस्थितं परमार्थतो धर्म सर्वोपाधिविशुद्धं जानातीति धर्मवित् , तथा नियागः-संयमो विमोक्षो वा कारणे कार्योपचार कसा तं प्रतिपमो नियागप्रतिपन्नः, स चैवंभूतः पञ्च-1 | मपुरुषजातः, तं चाश्रित्य तत्-यथेदं प्राक प्रदर्शितं तत्सर्वमुक्तं, स च प्राप्तो वा स्यात्पबवरपौण्डरीकम्-अनुग्रामं पुरुषविशेष ।
चक्रवर्त्यादिकं, तत्प्राप्तिश्च परमार्थतः केवलज्ञानावाप्तौ सत्यां भवति, साक्षाद्यथाऽवस्थितवस्तुस्वरूपपरिच्छित्तेः, अप्राप्तो वा स्यात् ॥ 1 मतिश्रुतावधिमनःपर्यायज्ञानैर्व्यस्तैः समस्तैर्वा समन्वितः, स चैवंभूतः प्राग्व्यावर्णितगुणकलापोपेतो भिक्षः परि-समन्तात् ज्ञात
॥३०