Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha

Author(s): Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay
Publisher: Motilal Banarasidas

Page 597

esese
234
ते पृथिव्युक्रमाः, इदमुक्तं भवति
/ तदन्यापर कमाः, इदमुक्तं भवति-पतियोनिकाः तस्थितिकावादिति, तथा पृथिव्यात, यथा तेषां वनस्पसिना ये तथा
'इत्यादि, ते हि तथाविधेन वन कर्मवगा वनस्पतिकायादागल
सुत्रकृताङ्गे शालिबीजमुत्पत्तिकारणम् , एवमन्यदपि द्रष्टव्यं, 'यथावकाशेने ति यो यथावकाशः-ययस्योत्पचिस्थानमथवा भूम्यम्बुकाला
18|३ आहार२ श्रुतस्क- काशबीजसंयोगा यथावकाशे गृह्यन्ते तेनेति, तदेवं यथाबीजं यथावकाशेन च 'इहं' असिन् जगत्येके केचन सच्चा ये तथा- परिज्ञाध्य. न्धे शीला-18|विधकर्मोदयानस्पतिस्पित्सवः, ते हि वनस्पतावत्पद्यमाना अपि पृथिवीयोनिका भवन्ति, यथा तेषां वनस्पतिबीजकारणश्यावृत्तिः मेवमाधारमन्तरेणोत्पत्तेरभावात्पृथिव्यपि शैवालजम्बालादेरुदकवदिति, तथा पृथिव्यां संभव:-सदा भवनं येषां वनस्पतीनां ॥३५०॥
ते तथा, इदमुक्तं भवति-न केवलं ते तद्योनिकाः तत्स्थितिकाश्चेति, तथा पृथिव्यामेव विविधमुत्-प्राबल्येन क्रम:-क्रमणं येषा ॥ ते पृथिव्युक्रमाः, इदमुक्तं भवति-पृथिव्यामेव तेषामूवंक्रमणलक्षणा वृद्धिर्भवति, एवं च ते तयोनिकास्तत्संभवास्तव्युक्रमा इत्ये-18
तदनूद्यापरं विधातुकाम आह-'कम्मोवगा इत्यादि, ते हि तथाविधेन वनस्पतिकायसंभवेन कर्मणा प्रेर्यमाणास्तेष्वेव वनस्पतिधूप-सामीप्येन तस्यामेव च पृथिव्यां गच्छन्तीति कर्मोपगा भण्यन्ते, ते हि कर्मवशगा वनस्पतिकायादागत्य तेष्वेव पुनरपि | वनस्पति त्पद्यन्ते, न चान्यत्रोप्ता अन्यत्र भविष्यन्तीति, उक्तं च-"कुसुमपुरोप्ते बीजे मथुरायां नातुरः समुद्भवति । यत्रैव तस्य बीजं तत्रैवोत्पद्यते प्रसवः ॥१॥" तथा ते जीवाः कर्मनिदानेन-कारणेन समाकृष्यमाणास्तत्र-पृथिव्यां वनस्पतिकाये वा ध्युकमाः समागताः सन्तो नानाविधयोनिकासु पृथिवीष्वित्यन्येषामपि पणा कायानामुत्पत्तिस्थानभूतासु सचित्ताचिचमिश्रासु वा श्वेतकृष्णादिर्वणतिक्तादिरससुरभ्यादिगन्धमृदुकर्कशादिस्पर्शादिकैर्विकल्पबहुप्रकारासु भूमिषु वृक्षतया विविध वर्तन्ते विवर्तन्ते,
॥३५०॥ ते च तत्रोत्पत्रास्तासां पृथिवीनां 'लेहं स्निग्धभावमाददते, स एव च तेषामाहार इति न च ते पृथिवीशरीरमाहारयन्तः 1-पृथिव्याः पीडामुत्पादयन्ति ॥ एवमप्कायतेजोवायुवनस्पतीनामप्यायोज्यम्, अत्र च पीडानुत्पादनेऽयं दृष्टान्तः, तद्यथा| अण्डोद्भवाद्या जीवा मातुरुष्मणा विवर्धमाना गर्भस्था एवोदरगतमाहारयन्तो नातीव पीडामुत्पादयन्ति, एवमसावपि वनस्पति
कायिकः पृथिवीस्नेहमाहारयनातीव तस्याः पीडामुत्पादयति उत्पद्यमानः, समुत्पन्नश्च वृद्धिमुपगतोऽसदृशवर्णरसाधुपेतसात् बाधा 1 विध्यादपीति । एवमकायस्य भौमसान्तरिक्षस्य वा शरीरमाहारयन्ति, तथा तेजसो भसादिकं शरीरमाददति, एवं वाय्वादेरपीति
द्रष्टव्यं, किंबहुनोक्तेन, नानाविधानां त्रसस्थावराणां प्राणिनां यच्छरीरं तत्ते समुत्पद्यमानाः 'अचित्त'मिति खकायेनावष्टभ्य प्रासुकीकुर्वन्ति, यदिवा परिविध्वस्तं पृथिवीकायादिशरीरं किञ्चित्प्रासुकं किश्चित्सरितापितं कुर्वन्ति, ते वनस्पतिजीवा एतेषां | पृथिवीकायादीनां तच्छरीरं 'पूर्वमाहारित मिति तैरेव पृथिवीकायादिभिरुत्पत्तिसमये आहारितमासीत्-खकायलेन परिणामित-18 मासीत् तदधुनाऽपि वनस्पतिजीवस्तवोत्पद्यमान उत्पनो वा खचा-स्पर्शेनाहारयति, आहार्य च स्वकायखेन विपरिणामयति, 8 विपरिणामितं च तच्छरीरं स्खकायेन सह खरूपतां नीतं सत्तन्मयतां प्रतिपद्यते, अपराण्यपि शरीराणि मूलशाखाप्रतिशाखापत्रपुष्पफलादीनि तेषां पृथिवीयोनिकानां वृक्षाणां नानावर्णानि, तथाहि-स्कन्धस्यान्यथाभूतो वर्णो मूलस्य चान्याश इति, एवं यावनानाविधशरीरपुद्गलविकृर्वितास्ते भवन्तीति, तथाहि नानारसवीर्यविपाका नानाविधपुद्गलोपचयात्सुरूपकुरूपसंस्थानाः तथा दृढाल्पसंहननाः कुशस्थूलस्कन्धाश्च भवन्तीत्येवमादिकानि नानाविधस्वरूपाणि शरीराणि विकुर्वन्तीति स्थितं । केषांचिच्छाक्यादीनां वनस्पत्याचार स्थावरा जीवा एव न भवन्तीत्यतस्तत्प्रतिषेधार्थमाह-'ते जीवा' इत्यादि, 'ते' वनस्पतित्पना जीवा नाजीवाः, उपयोगलक्षणखाजीवानां, तथाहि तेषामप्याश्रयोत्सर्पणादिकया क्रिययोपयोगो लक्ष्यते, तथा विशिष्टाहारोपचयापचयाभ्यां शरीरोपचयापचयसद्भावादर्भकवत् जीवाः स्थावराः तथा छिन्त्रप्ररोहणात्स्वापात्सर्वनगपहरणे मरणादित्येवमादयो हेतवो-10॥
सूत्रकृताङ्गे
वेशीला- हीयावृति: ॥३५१॥
द्रष्टव्या, यदत्र कैश्चित्स्पष्टेऽपि वनस्पतीनां चैतन्येऽसिद्धानकान्तिकसादिकमुक्त खदर्शनानुरागात् तदपकर्णनीयं, नहि आहारसम्यगार्हतमताभिशोसिद्धविरुद्धानकान्तिकोपन्यासेन व्यामोयते, सर्वस्य कश्चिदभ्युपगतखात्प्रतिषिद्धनाचेति । ते च जीवा- परिबाध्य. स्त्र वनस्पत्तिषु तथाविधेम कर्मणा उपपनगाः, तच्चेदम्-एकेन्द्रियजातिस्थावरनामवनस्पतियोग्यायुष्कादिकमिति, तत्कर्मोदयेन सत्रोत्पमा इत्युच्यन्ते न पुनः कालेश्वरादिना तत्रोपाधन्ते इत्येवमाख्यातं तीर्थकरादिभिरिति । एवं तावत्पृथिवीयोनिका वृक्षा अभिहिताः ॥ साम्प्रत तयोनिकेष्वेव वनस्पतिषु अपरे समुत्पद्यन्त इस्खेतदर्शयितुमाह-सुधर्मखामी शिष्योदेशेनेदमाह-अथापरमेतदाख्यातं पुरा तीर्थकरेण यदिवा तस्यैव वनस्पतेः पुनरपरं वक्ष्यमाणमाख्यातं, तद्यथा-'इह' असिन् जगत्येके केचन तथाविधकौदयवर्तिनः 'सत्वा' प्राणिनो वृक्षा एव योनिः-उत्पत्तिस्थानमाश्रयो येषां ते वृक्षयोनिका, इह च यत्पृथिवीयोनिकेषु वृधेष्यमिहित तदेतेष्वपि वृक्षयोमिकेषु वनस्पतिषु तदुपचयकर्तृ सर्वमायोज्यं यावदाख्यातमिति ॥ साम्प्रतं वनस्पत्यवयवानधिकृत्याह-अथापरमेतदाख्यातं (पदाख्यातं) तदर्शयति-'इह' असिन् जगत्येके म सर्वे तथाविधकर्मोदयवर्तिनी वृक्षयोनिकाः सखा भवन्ति तदवयवाश्रिताश्च परे बनस्पतिरूपा एव प्राणिनो भवन्ति, तथा यो धेको वनस्पतिजीवः सर्ववृक्षावयवव्यापी भवति, तख चापरे तदवयवेषु मूलकन्दस्कन्धखक्शाखाप्रवालपत्रपुष्पफलबीजभूतेषु दशषु स्थानेषु जीवाः समुत्पद्यन्ते, तेच तत्रोत्पधमामा वृक्षपोनिका वृक्षोनवा वृक्षव्युत्क्रमाश्चोच्यन्ते इति, शेष पूर्ववत , इह च प्राक्चतुर्विधार्थप्रतिपादकानि सूत्राण्यभिहितानि, ॥३५॥
यथा-वनस्पतयः पृथिव्याश्रिता भवन्तीत्येक १, तच्छरीरं अप्कायापिशरीरं वाऽऽहारयम्तीति द्वितीयं २, तथा विद्धास्तदाहारित शरीरमचित विध्वस्तं च कृखाऽऽत्मसात्कुर्वन्तीति तृतीयं ३, अन्यान्यपि तेषां पृथिवीयोनिकानां वनस्पतीनां शरीराणि ॥