Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કપિ
સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ
સંપાદક નિરજના શ્વેતકેતુ વેરા
: પ્રકાશક : પ્રાકૃત વિધામંડળ
અમદાવાદ-૯
For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ अनंतलब्धिनिधान श्री गौतमस्वामिने नमः ॥
॥ योगनिष्ठ आचार्य श्रीमद् बुद्धिसागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ।।
॥ कोबातीर्थमंडन श्री महावीरस्वामिने नमः ॥
आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर
(जैन व प्राच्यविद्या शोधसंस्थान एवं ग्रंथालय )
पुनितप्रेरणा व आशीर्वाद
राष्ट्रसंत श्रुतोद्धारक आचार्यदेव श्रीमत् पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा.
जैन मुद्रित ग्रंथ स्केनिंग प्रकल्प
(079) 23276252, 23276204 फेक्स: 23276249
Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org
श्री
ग्रंथांक : १३६६
जैन
श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर- श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-३८२००७ (गुजरात)
महावीर
।। गणधर भगवंत श्री सुधर्मास्वामिने नमः ।।
॥ चारित्रचूडामणि आचार्य श्रीमद् कैलाससागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ।।
अमृतं
आराधना
तु
केन्द्र कोब
विद्या
शहर शाखा
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर
शहर शाखा
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर त्रण बंगला, टोलकनगर
हॉटल हेरीटेज़ की गली में
पालडी, अहमदाबाद - ३८०००७ (079) 26582355
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ
સંપાદક નિરંજના વેતકેતુ વેરા
: પ્રકાશક : પ્રાકૃત વિદ્યામંડળ
અમદાવાદ
For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પુસ્તક નામ : કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ સંપા. નિરંજના વેરા ૬૯-બી, સ્વસ્તિક સોસાયટી નવરંગપુરા, અમદાવાદ
સમય : માર્ચ, ૧૯૮૯
આવૃત્તિ : પ્રથમ
કિંમત : રૂ. ૨૦/
પ્રકાશક : પ્રાકૃત વિદ્યામંડળ
C/o. લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિર, નવરંગપુરા, અમદાવાદ-૯
મુદ્રક : હરજીભાઈ નાથાલાલ પટેલ
ક્રિશ્ના પ્રિન્ટરી ૯૬૬, નારણપુરા જૂના ગામ, અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૩.
For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
1.
૨.
૩.
1. સૂડાસાહેલી રાસ
૫.
નેતલિપુત્ર રાસ
રત્નસારકુમાર રાસ
પરિશિષ્ટ
ઇરિયાવહી વિચારાસ
www.kobatirth.org
કવિ સહજનું દર : જીવન અને કવન
કૃતિનું સોંપાદન તથા કથાસાર
પરદેશી રાજાના રાસ
ખૂસ્વામી રાસ
ઇલાતિપુત્ર રાસ
સરસ્વતીમાતાના છંદ
સીમંધરસ્તવનમ્
સાલીભદ્રજીની સજઝાય
નિદાવારની સજ્જઝન
વદ્યાની સ્વાધ્યાય
કેયાગીત
સ્થૂલિભદ્રની વાધ્યાય શબ્દા
અનુક્રમણિકા
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
',
P =
41
11
૧૨૯
૧૩૫
૧૪૨
784
147
૧૫
પર
૫:
1) ૧૫
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રસ્તાવના
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ દ્વારા સંચાલિત ગુજરાતી સાહિત્યકાશમાં કામ કરતાં કરતાં અપ્રગટ મધ્યકાલીન સાહિત્યને પરિચય થ. અનાયાસ જ ભાઈશ્રી હર્ષદ ત્રિવેદી સાથે કવિ સહજસુંદરની તેતલિપુત્રને રાસ' કૃતિથી સંપાદનને આરંભ કર્યો. ત્યાર બાદ શ્રી લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાંથી કવિ સહજસુંદરની અન્ય કૃતિઓ મેળવીને તેનું સંશોધન-સંપાદન કરવાનું કામ ચાલુ રાખ્યું. કવિ સહજસુંદરની જે હસ્તપ્રતો “છી લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાંથી મળી શકી છે, તેમને આધારે એ કૃતિઓ અહીં પ્રગટ કરી છે. આરંભકાળની કચાશ અને કેટલીક પાઠનિર્ણયની ભૂલો તેમાં રહી હોવાને પૂરે સંભવ છે.
સહજસુંદરની એક અતી સુંદર કાવ્યકૃતિ ધૂલિભદ્ર રાસ કે “ગુણરત્નાકર "દને અભ્યાસ હજુ કરી શકાયા નથી. તે સ્વતંત્ર રીતે પ્રકાશિત થઈ શકે તેવી કૃતિ છે.
મારા આ કાર્યમાં મને અનેક વિદ્વાન ગુરુજને અને મિત્રોનું માર્ગદર્શન તથા મદદ મળ્યાં છે, તેમનો આભાર માનવાની અહીં તક લઉં છું. | પૃત્ય ભાયાણી સાહેબે મારા સંપાદન કાર્ય માં મને સતત માર્ગદર્શન આપ્યું છે અને સહૃદયતાપૂર્વક પુસ્તકનું પુરોવચન પણ લખી આપ્યું છે તે બદલ હું તેમની અત્યંત ઋણી છું. શ્રી જયંત કોઠારીએ મધ્યકાલીન હસ્તપ્રતોના અભ્યાસની દિશા ચીંધી આપીને કેટલાંક મૂલ્યવાન સૂચને પણ આ યાં છે, તે બદલ હું તેમની આભારી છું. શ્રી રઘુવીર ચૌધરીએ મધ્યકાલીન હસ્તપ્રતની લિપિ શીખવા માટેની અનુકૂળતા ઊભી કરી આપી ન હોત તો આ કાર્યને ક્યારે ય આરંભ થઈ શકયો ન હતા. શ્રી કનુભાઈ શેઠ, શ્રી લક્ષ્મણભાઈ ભેજક અને સલોની જેપીએ હસ્તપ્રતો તથા પુસ્તકે સુલભ કરી આપ્યાં છે. શ્રી ચંદ્રકાન્ત શેઠ અને શ્રી ચંદ્રકાન્ત ટોપીવાળાએ ‘ભાષાવિમર્શમાં આ કૃતિઓ પ્રગટ કરીને મારા સંશોધન-સંપાદનના કાર્યને ગતિશીલ રાખ્યું છે. પુસ્તક–પ્રકાશનનું કાર્ય ઉપાડી લેવા માટે શ્રી તારી મૂર્તિપૂજક જૈન બેડીંગ ટ્રસ્ટ અને શ્રી પ્રાકૃત વિદ્યામંડળની હું ણી છું. શ્રી ચંદ્રકાન્ત કડિયા, શ્રી રમણિકભાઈ શાહ અને શ્રી કે. આર. ચંદ્રાએ પુસ્તક પ્રકાશનના કાર્યમાં સતત રોગ આવ્યા છે તે સોને હું અહીં આભાર માનું છું.
તા.
:
-----
-
નિરંજન વોરા
For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પૂજય માતા-પિતાને
For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રકાશકીય
પ્રાકૃત વિદ્યામંડળ તરફથી છેલ્લા સાત વર્ષથી પ્રાચીન ભારતીય હસ્તપ્રતોના વાચન અને તે હસ્તપ્રતોમાં રહેલી પ્રાચીન સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ, જુની ગુજરાતી, જુની રાજસ્થાની આદિ ભાષાઓની કૃતિઓનું સંપાદન શીખવવાના વગાં ચલાવવામાં આવે છે. આ વર્ગોની પ્રવૃત્તિ માટે અને તેમાંથી તૈયાર થનાર અભ્યાસીઓ દ્વારા પ્રાચીન જૈન બંધનું સંપાદન–પ્રકાશન કરાવી શકાય તે માટે બે વર્ષ પૂર્વે કતાબર મૂર્તિપૂજક જૈન બગ ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ તરફથી આર્થિક સહાય આપવાની શેઠશ્રી શ્રેણિકભાઈએ તડપતા વી. તેના પરિણામ રૂપે ૧૯૮૭ના વર્ષમાં મંડળ તરફ્લી હસ્તપ્રતવિદ્યાના જે વળ ચલાવવામાં આવ્યા તેનું ખર્ચ -વે. મૂ. જે. બોડીગ ટ્રસ્ટ તરફથી મળ્યું. વળી તે સાથે જ ડો. હરિવલલભ ભાયાણીની હરતપ્રતોને આધારે પાડ-સંપાદન' નામક લઘુ પુસ્તિકા પણ ટ્રસ્ટની સહાયથી પ્રકાશિત કરવામાં આવી. એ પછી પ્રસ્તુત કૃતિ 'કવિ સહજસુ દરની રાકૃતિઓનું પ્રકાશન થઈ રહ્યું છે. આ સમગ્ર પ્રવૃત્તિનો ખર્ચ . મૃ. જે. બોડીગ ટેસ્ટ આપવા સ્વીકારેલ છે એ માટે છે. મૂ. જે. બોડીગ ટ્રસ્ટને અને શેઠશ્રી શ્રેણિકભાઈને સહર્ષ હાર્દિક આભાર માનીએ છીએ. આ કાર્યમાં ઉલટભેર મદદ કરવા બદલ બરગના માનદ નિયામક પ્રા. ચન્દ્રકાન્ત કડિયાનો પણ અત્રે આભાર માનીએ છીએ.
ઉપા. કવિ સહજસુંદરજીના કાવ્ય અવધિ હસ્તપ્રતોમાં જ રહ્યા હતાં. શ્રીમતી નિરંજન વોરાએ પ્રાકૃત વિદ્યામંડળના ૧૯૮૨ના વર્ષમાં ચાલેલા વર્ગોમાં તાલીમ લીધી હતી. તેમણે શ્રેમપૂર્વક તથા એકસાઈથી પ્રાપ્ત હસ્તપ્રતો પરથી પ્રસ્તુત સંપાદન કરી આપ્યું છે. તે માટે તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે.
ધડાક અભ્યાસીઓને પણ આમાંથી મધ્યકાલીન સાહિત્યના અધ્યયનસંપાદનમાં રસ પડશે તો અમારી સૌની આ પ્રવૃત્તિ લેખે લાગશો.
અમદાવાદ
– નગીન શાહ રમણક શાહ માનદ મ સ્ત્રીઓ
For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ના
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આવકાર
આપણે જાણીએ છીએ કે આપણા ઉચ્ચતર અધ્યયન-અધ્યાપનની ઉત્તરોત્તર વધુને વધુ અવદશા થઈ રહી છે–વિશે વિનયન શાખામાં. તેમાં પણ સાહિત્યની વાત કરીએ તે જૂના અને પ્રશિષ્ટ સાહિત્યને રસ ઓસરી ગયા છે, અને તેમાં જોધખોળની દષ્ટિએ કેણુ રસ લે ? કોને પરવડે ? જૂની ગુજરાતી ભાષાસાહિત્ય વિશે એમ કહેવું કે એ પછાતવર્ગ કે જનજાતિના વર્ગમાં ધકેલાઈ ગયું છે તે તે સ્વાભાતિ ’ ગણાશે, અતિશયોક્તિ’ નહિ.
આવી પરિસ્થિતિમાં છે. નિરંજન વોરાએ એક મધ્યકાલીન ગુજરાતી કવિની કેટલીક કૃતિઓનું મૂળ હસ્તપ્રતોને આધારે સંપાદન કર્યું તે માટે તેમને અભિનંદન અને યથાશક્ય પ્રોત્સાહન ઘટે છે. સેંકડે જૂની ગુજરાતી રચનાઓ હસ્તપ્રતોમાં દટાયેલી છે. ગુજરાતના મધ્યકાલીન સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસનાં પણ તે અમૂલ્ય સાધને છે. કથાસાહિત્યની ગુજરાતમાં ચાલુ રહેલી પરંપરાનું ચિત્ર આંકવા માટે અને તેના ઇતિહાસની વચગાળાની કડીઓ પૂરી પાડવા માટે પણ તેમનું કેટલું બધું મહત્ત્વ છે !
આવો ચસકે બીજા છેડાક યુવાન અભ્યાસીઓને લાગે; કનૈયાલાલ મુનશીનું મરણ અને નામજાપથી કર્તવ્યની અતિથી માની લેવાને બદલે કરેલા સઘન કાર્યને આગળ વધારવામાં જુવાન પેઢીને આપણે કાઈક રસ લેતી કરી શકીએ –એવા એવા ખ્યાલો હમણાં તે “હવાઈ’ લાગે છે. પણ આપણી શ્રદ્ધાને વિચલિત થવા ન ૪ દેવાય.
હરિવલ્લભ ભાયાણી
For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદર : જીવન અને કવન
મધ્યકાલીન જૈન કવિ સહજસુંદર ઉપકેશ ગચ્છ જૈન સાધુ દેવકલ્લોલની પરંપરામાં રત્નસમુદ્રના શિષ્ય હતા. તેમના જન્મ-મૃત્યુ નિશ્ચિત સમય મળતું નથી. સં. ૧૫૧૪ થી સં. ૧૫૭૬ સુધીમાં રચાયેલી તેમની કૃતિઓ ઉપલબ્ધ છે. કતિઓની રચનાવને આધારે તેમને સમય ૧૬મી સદીને ગણી શકાય. તેમણે રાસ, સંવાદ, છંદ, સ્તવન, સઝાય – વગેરે વિવિધ કાવ્યપ્રકારોમાં અનેક કૃતિઓ રચી છે.
કવિ સહજસુંદરની મોટા ભાગની કૃતિઓ હજુ અપ્રકાશિત છે. તેમની કવિતા ધર્મપ્રતિબોધક હોવા છતાં સાહિત્યિક ગુણવત્તાના ધોરણે પણ ઉચ્ચ કક્ષાની છે. વિવિધ અલંકાર, પ્રચલિત લયઢાળો અને સરળ સુબોધક શબ્દોને પ્રયોજતી તથા જીવનનું તત્ત્વલક્ષી નિરૂપણ કરતી કવિની કાવ્યરચનાઓ તેમાંના ઉત્તમ કાવ્યગુણોનું નિદર્શન કરાવે છે. મહદ્ અંશે પ્રાચીન આગમકથાઓને આધારે રચાયેલા તેમના રાસાઓનું વસ્તુ સુરેખ અને સ્પષ્ટ છે. તેમાં આવતાં વર્ણને કથારસને ખંડિત ન કરતાં વસ્તુવિકાસ અને પાત્રપરિચય માટે ઉપકારક બની રહે તેવાં છે. વાર્તાની માંડણીમાં ક્યાંયે શિથિલતા વર્તાતી નથી. સુંદર પ્રસંગચિત્રોથી કૃતિઓ આસ્વાદ્ય બની છે. તેમાં જાયેલા સંવાદોની ઉક્તિછટા આકર્ષક છે. ઊર્મિઓને ભીંજવી દેતો ઉછાળ અહીં નથી, પણ પ્રસંગપલટાઓ સાથે થતાં ભાવ-પરિવર્તને કાવ્યને રસવાહી બનાવે છે. વૈરાગ્યનું માહાભ્ય વર્ણવતી આ કૃતિઓમાં વિવિધ ભાવવિભાવનું સ-રસ નિરૂપણ થયું છે.
કવિની ભાષા પ્રવાહી, સરળ છતાં ઈતિને સચોટ રીતે વ્યક્ત કરનારી છે. કાવ્યગત ભાવને માર્મિક બનાવવા કવિએ વારંવાર સુંદર ઉપમા, રૂપક, દષ્ટાંત વગેરે અલંકાર એજ્યા છે. પ્રાસાનુપ્રાસ અને વર્ણસગાઈનાં અનેક સુંદર ઉદાહરણે
આ કૃતિઓમાંથી મળી રહે છે. “તેતલિપુત્રને રાસ –માં પિદિલાનું વર્ણન કરતાં ‘ઝબ ઝબ ઝબકઈ કુંડલ કાંનિ'માં શબ્દ અને વ્યંજનના આવર્તન દ્વારા ઝબકતા કુંડલનું તાદશ ચિત્ર રજૂ કર્યું છે. પિટિલા માટે યોજેલી “અંધારઈ જિમ દિપાલિકા ની ઉપમા પણ મનોહર છે. સહજસુંદરનાં દષ્ટાંતે, ઉપમા, રૂપક વગેરે
For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ચક્કીનઇ
ચંદ્રચકાર
*
વિ સહજસુંદરની
સંસ્કૃતિએ
તેમના જ જીવનના બહોળા અનુભવ પરિચય આપે છે. તે સાથે પ્રકૃતિનાં વિવિધ તત્ત્વા, પ્રાણીઓ – પક્ષીઓની વિશિષ્ટતાની તેમની જાણકારીના પણ ખ્યાલ આપે છે. તમી દૃષ્ટનો વ્યાપ અને સમજની સમતાનો ખ્યાલ નીચેની પંક્તિએ પરથી આવે છે. પાટ્ટિલા પ્રત્યેના તેતલિપુત્રના ગાઢ સ્નેહ અને તેના લાપ કવિ આ રીતે વર્ણવે છે :
ચવિ મિ નેહ, બ્લિસિક ગુણગેલ,
નખ [ મૈં સહુતી જે પ્રીતિ તે ચિત્રામ ટલી ગયઉ જિમ ભાતિ.
પતિના મૃત્યુ માટે તત્પર રાણી માટેની આ ઉપમા --
ઉંદર કેડી બિલાડી ભમખ તિમ તાકી તાકી ઇ દમ.
અને સાહેલીના રૂપસૌ ની વાતના પ્રચારની વ્યાપકતાને આલેખતી આ પંક્તિઓ -
જિહાં તે કુમર અઇ જે નગર, વાત ગઈ જિમ ભમતી ભમરિ....
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અવશ્યપણે મનેહારી, ચેાટ અને ભાવકના હૃદયને મુગ્ધ કરનારી છે. પાટ્ટિલથી આકર્ષિત થયેલા તેતલિપુત્રના પ્રણયભાવને ‘કાંમની કમલ ભમર મન રમ” એ રૂપક દ્વારા ઔચિત્યપૂર્ણાંક અને કાવ્યાત્મક રીતે નિરૂપ્યા છે.
સ્થળ, પ્રસંગ કે ભાવપ્રેરક સ્થિતિનાં લખાં વર્લ્ડના કવિ આપતા નથી. વાણીનુ` લઘવ અને ઓજસ કવિતાને સક્ષમ બનાવે છે. રાજાના કુંવર બાળપણ વિતાવીને યૌવનના પગથિયે પગ મુકે છે, તેનું આલેખન ચિત્તાકર્યાંક છે :
સાયરની મિ વાધી વેલિ, બીજ મયંક વધઈ ઝિમ હેન્રિ, જાલ સિંચિક જિમ વાધઈ વૃક્ષ, કુમર વધઈતિમ સાઈ સલક્ષ
તેમની કવિતામાં નરી, સ્ત્રીસ. ` અને પ્રણયભાવવિષયક વર્ણન વિશેષ રીતે નોંધપાત્ર બને તેવાં હોય છે. તેતલિપુત્ર અને ફ્રિલાના પ્રણયસભર દાંપત્યજીવનનું વન એક પછી એક ાવ્યોચિત દૃષ્ટાંતેા યોજીને પ્રાસાદિક અને પ્રવાહી શૈલીમાં યુ છે :
For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩
કવિ સહજસુંદર : જીવન અને કવન
ભમરી ભંમર કમલગુણ ગેલિ મીઠી દ્રાખ તણી જિમ વેલિ, સરસ ચડી યોવન માડવઈ
રસીઆના તે રસ પૂરવઈ. –જેવી પંકિતઓમાં શૃંગારરસનું માધુર્યભર્યું નિરૂપણ કરતા આ કવિ ભોગવિલાસી જીવનની વ્યર્થતાનું પણ એવું જ સચેટ કાવ્યમય આલેખન કરે છે :
સહુકે સ્વારથ આપણઈ મિલિઉં મિલાપઉ એહ, નરગ તણા દુખ તે લહઈ
જે નર કરઈ સનેહ. રાસાઓમાં અનેક ટૂંકાં, સુંદર અને ચિત્તહારક વર્ણન અને ચમત્કૃતિયુક્ત પંક્તિઓ આવે છે.
કનકરથરાજાના વિકલાંગ પુત્રો માટે પાંખવિહણ પંખીઆ'ની ઉપમા જીને તેમના તરફડાટ અને વિહવળતાનું માર્મિક રીતે નિરૂપણ કરનાર આ કવિ માનવહૃદયને સંઘર્ષોને બહુ જ ઓછા શબ્દોમાં પણ હૃદયસ્પર્શી રીતે રજૂ કરે છે. નાનાવિધ પરિસ્થિતિમાં માનવમનમાં જગતાં મિનાં આંદોલનને કવિ સહજભાવે તાદશ કરે છે. પતિગૃહે વિદાય થતી રત્નમ જરિના સમગ્ર મનભાવને પિતાનું ઘર છોડતાં “આઘા નવ હિઈ પાઈ” એટલા શબ્દોમાં જ સચેટ રીતે વ્યકત કર્યા છે. પ્રણયી હૃદયની પ્રતીક્ષ, ઉલ્લાસ, વ્યાકુળતા, વિરહની તીવ્ર કટ વેદના, માતૃહદયની ઘેરી વ્યથા, વિકલાંગ પુત્રોની વેદના, સ્વજને અને પરિજનોથી અપમાનિત થતા તેતલિપુત્રની મનાતના --એવા અનેક પ્રસંગેનું જીવંત નિરૂપણ કરીને કવિ માનવમનનાં ઊંડા ગા માં અવગાહન કરાવે છે.
સંસારની અસારતા અને ક્ષણભંગુરતાની સાથે જ વિવિધ પ્રકારના ભોગેપભગનાં રસલુબ્ધ ને પણ કવિ આપે છે. નારીને નરકની ખાણું કુડમ્પટની જાલ” તરીકે આલેખે છે, તે તેનાં નખશિખ સૌદર્યનાં વર્ણને પણ આપે છે. અલબત્ત સહજસુંદરની કવિતાને મુખ્ય હેતુ ધમપ્રતિબંધને છે. પદિલ દીક્ષા લે છે ત્યારે તેનાં ધર્મરૂપ આભૂષણોનું વર્ણન કવિ આ રીતે આપે છે :
જીવદયા કરિ કુંકુમરોલ મુહsઈ સત્યવચન તંબલ, સુમતિપટુલી જસ પહિરણઈ
For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરી રાસકૃતિઓ સમકિત મુગટ સરિઉ ભામણઈ. ભાવના બાર કસી કાંચલી સમતારસ ચૂડઉ કરી વલી, પહિરિઉ સીલ તણુઉ સિણગાર
શ્રી અરિહંત વરિઉ ભરતાર. જીવન અને જગત વિશેનું કવિ સહસુંદરનું ચિંતન ગહન અને તાવિક છે. તેમના રાસાઓમાં આવતી અનેક સૂત્રાત્મક કડીઓ કવિના જીવન અને વ્યવહાર વિશેના વિશાળ જ્ઞાનનો પરિચય આપે છે. તત્વનિદર્શનની સાથે જ વ્યવહાર-જગતની વાસ્તવિકતાને આલેખતી અનેક પંકિતઓ તેમની પાસેથી મળે છે.
ભાવ કે પ્રસંગોનાં વર્ણનોને વિશદ બનાવતાં દષ્ટાંત અને ઉપમાને કવિ મહદ્ અંશે પ્રકૃતિમાંથી જ લે છે. કથાવસ્તુનું સ્પષ્ટ અને પ્રાસાદિક નિરૂપણ, લક્ષ્યવેધી ભાષા, અલંકારોને સમુચિત વિનિગ તેમ જ મૌલિક રમણીયવર્ણને વગેરેને કારણે સુયોજિત અને રસાવહ બનેલી આ કાવ્યકૃતિઓ કવિની સર્જક પ્રતિભાને સુહુ પરિચય આપી રહે છે.
આ રાસાત્મક કથાઓમાં કવિએ ઉપયોગમાં લીધેલાં કેટલાંક કથાઘટકે પણ ધ્યાનાર્હ છે. જેમકે પાપી રાજા અને નીતિમાન નિપુણ મંત્રી, મંત્રીની ચતુરાઈ થી રાજાનું હૃદયપરિવર્તન; રાજ્યગાદી માટેનું પિતાનું સ્થાન નિશ્ચિત બનાવવા પોતાના જ કુંવરને વિકલાંગ બનાવતે રાજા, કૂડકપટથી પતિની હત્યા કરતી પત્ની, પક્ષીમુખે માનવભાષા, ગુપ્તપણે પુત્રને ઉછેરે, આત્મહત્યા કરવા ઈચ્છતા તેતલિપુત્ર માટે વિષ, તરવાર, ગળપાશ અને અગ્નિને ઉપયોગ નિરર્થક બન, રાજકુંવર અને પિોપટની મૈત્રી, પોપટ દ્વારા અપાતા સરસ્વતીને મંત્ર, રત્નસારકુમારનું શૌર્ય અને સંસ્કારબળે અનેક કન્યાઓ સાથે લગ્ન થવું વગેરે પ્રકારનાં કથાઘટકોનો અહીં ઉપયોગ થયો છે. તેને સ્વતંત્ર રીતે અભ્યાસ થઈ શકે. કવિએ આ પ્રચલિત કથાઘટકને સાથ અને સમુચિત રીતે, પિતાની કૃતિઓમાં ઉપયોગ કરીને કૃતિને રસિક અને મનહર બનાવી છે. કવિ સહજસુંદરની કાવ્યકૃતિઓ - અમરકુમારરાસ, આત્મરાજરાસ, આદિનાથ શંત્રુજયસ્તવન, આંખકાનસંવાદ, ઇરિયાવહીરાસ, ઇલાતી/ચી પુત્ર સઝાય, ઋષિદત્તારસ, કાયાપુર પાટણની સઝાય, કશ્યાગીત, ગુણરત્નાકર છંદ, જઈ તવેલિ, જબુઅંતરંગરાસ (વિવાહલો), તેતલિમંત્રીને સ, નિંદાનિવારણની સઝાય, પશીરાજને રાસપાઈ, પ્રસન્નચંદ્રરાજર્ષિ રાસ,
For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજ સુંદર જીવન અને કવન યૌવન-જરા સંવાદ, રત્નાકુમાર, રત્નસાર ચોપાઈ, રામશ્રાવક પ્રબંધ, શાલિભદ્રની સઝાય, શુકરાજ સાહેલી/સૂડાસાહેલીરાસ, સરસવતીદ, સાધુગુણમાળા, સ્થૂલિભદ્રને રાસ. કવિ સહજ સુંદર વિશેના સંદર્ભગ્રંથ તથા પ્રાપ્ત મુદ્રિત કૃતિઓ વિશેનાં પુસ્તકોની યાદી
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ)ને ઇતિહાસ ભા. ૧-૨, ગુજરાતના સારસ્વતે, જેન સાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ, રાસસાહિત્ય, જેને સઝાય સંગ્રહ (સારાભાઈ), પ્રાચીન સંઝા તથા પદસંગ્રહ, જેનયુગ – પુસ્તક ૧, અંક–૫) ગુજરાત પ્રાંતના જૂના કવિઓ વિશેની હકીકત, સઝાયમાલા (મફતલાલ), સઝાયમાલા (લલ્લુભાઈ), જૈન સઝાયસંગ્રહ, મૈત્યવંદન સ્તુતિ સ્તવનાદિ સંગ્રહ ભા. ૩, જેન સઝાયમાલા (બાલાભાઈ) ભા. ૨, મોટું સઝાયમાળા સંગ્રહ, ફાર્બસ ત્રૈમાસિક, પુસ્તક–૧, અંક-૨ તથા પુસ્તક ૩૮, અંક ૧- ૨, “ભાષા – વિમર્શ' (માસિક), જુલાઈ-સપ્ટે. ૧૯૮૪, તથા ઓકટો.--ડિસે. ૧૯૮૫. ‘જેને ગુજર કવિઓ ભા–૧ (નવી સંવર્ધિત આવે. સંપા. જયંત કોઠારી)
For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
કૃતિનું સંપાદન તથા કથાસાર પરદેશી રાજાના રાસ'
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કૃતિનુ” સંપાદન : આ કૃતિના સપાદન માટેની હસ્તપ્રતો શ્રી લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાંથી મળી છે. આ કૃતિની કુલ ચાર પ્રતો (અનુકૂળતા માટે પ્રતોને ક, ખ, ગ, ઘ એવી સંજ્ઞા આપી છે) ને આધારે આ સંપાદન કર્યુ છે. જરૂરી પાફ્ફર પાછીપમાં નોંધીને મુખ્યત્વે ક પ્રત(ન. ૫૬૨૨)ના પાઠ સ્વીકાર્યા છે.
પ્રત માં કુલ છ પુત્ર છે. પ્રતનું માપ ૨૬.૪ × ૧૧.૩ સે.મી. છે. દરેક પત્રમાં સરેરાશ ૧૪ પક્તિ અને દરેક પંક્તિમાં પર અક્ષર છે. પ્રતની સ્થિતિ સારી છે. આ પ્રતમાં ૨૧૫ કડી છે અને તેની લે. સ. ૧૬૦૮ આપેલી છે.
પ્રત ખમાં કુલ ૧૦ પત્ર છે. તેમાં પ્રથમ પત્ર નથી. તેથી રાસની પ્રથમ ૧ર કડી અને તેરમી કડીની પહેલી બે પક્તિ નથી. પ્રતનું માપ ૨૬.૫ × ૧૧ સે. મી. છે. દરેક પત્રમાં ૧૩ પતિ અને દરેક પતિમાં ૪૫ અક્ષર છે. પ્રતનાં પાનાંના ઉપરના ભાગ કપાઈ ગયા છે. આ પ્રતમાં ૨૧૫ કડી છે.
પ્રત ગમાં કુલ ત્રણ કૃતિ છે. તેમાં પત્ર ૧૧થી ૧૭ સુધીમાં સહજસુંદરકૃત ‘પરદેશી રાન્તના રાસ' આપેલો છે. આ પ્રતમાં ૨૩૨ કડી છે. પ્રતનું માપ ૨૬.૫ × ૧૦ સે. મી. છે. દરેક પત્રમાં ૧૬ પ`ક્તિ અને દરેક પંક્તિમાં સરેરાશ ૪૨ અક્ષર છે. આ વ્રત પણ સારી અને સુવાચ્ય છે.
પ્રત ઘમાં કુલ ૧૧ પત્ર છે. તેમાંનુ પહેલું પત્ર નથી. પ્રતનું માપ ૨૫.૫ × ૧૧ સે. મી. છે. દરેક પત્રમાં ૧૩ ૫`ક્તિ અને દરેક પ`ક્તિમાં સરેરાશ ૪ અક્ષરા છે. આ પ્રતમાં ૨૬૮ કડી છે અને લે. સં. ૧૬૫૮ આપેલી છે.
આ દરેક પ્રતમાં કડી સખ્યા જુદી જુદી છે તેનું કારણ એ છે કે ક્યારેક એ પતિ પછી તો ક્યારેક ચાર પાંતિ પછી કડીના ક્રમાંક લખાયા છે એટલે કડીઓની કુલ સંખ્યા સરખી રહી નથી. વિષયવÇનની દષ્ટિએ આ ક્રમમાં ખાસ તફાવત પડતા નથી. કયારેક કડીના આગપાળનો ક્રમ બદલાયા છે, તો કયારેક એકાદ-બે પંક્તિ લખવાની રહી ગઇ હોય એમ પણ અન્યું છે. પ્રત કમાં ૧૬૩
For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧
પરદેશી રાજને રાશ અને ૬૪મી કડાને ક્રમ બદલાઈ ગયો છે. એક જ ક્રમાંક એકથી વધારે વાર પણ લખાયા છે. દરેક પ્રતમાં પાનાની બંને બાજુ હાંસિયા રાખ્યા છે અને ઉપરનીચે જગ્યા છોડેલી છે. પત્રના વચલા ભાગમાં સુશોભન કરેલું હોય છે.
ગ પ્રતમાં સને બદલે શે (સાંભલિયેશભલિયે, ૧૬૬) તે ક્યારેક શની જગ્યાએ સ (શુભ સુભ, ૩) લખ્યો છે અને કેટલાક અક્ષરો લખવાના પણ રહી ગયા છે.
ખ પ્રતમાં અક્ષરબૂકમને દોષ વારંવાર થયું છે ત્યાં અક્ષર ઉપર આડી લીટી ( ) ની નિશાની કરી છે અથવા તે અક્ષર ઉપર , રના આંકડા લખીને કમ સૂચવ્યું છે, જેમ કે ઝલકઈ-ઝકલ (૧) અને નગર-નરગ (૭૪). આ પ્રતમાં કેટલાક અક્ષરો વધારાના પણ લખાઈ ગયા છે, ત્યાં વધારાને અક્ષર કાઢી નાખવાનું સૂચવવા તે અક્ષર ઉપર ઊભી લીટી (')ની નિશાની કરી છે, જેમ કે જાતી – જાણતી (૧૮૦).
મહત્વના પાઠફેર પાછીપમાં સેંધ્યા છે, પણ ઈ–ઈ–ય (વરતિ–વરતઈ, કરિ–કરિય-કરછ); ઉ–અઉ (થયુ-થયઉ, પૂતળુ–પૂતલઉ); ધ —ધર્મ (૧); ઇક-એક (૧૯); દિદ્ધઉ–દિધઉ (૩૭); મિલિઉં–મલૂ (૪૧) જેવા અનેક પાઠભેદો હંમેશાં સેંધ્યા નથી. ષ નો ખ કર્યો છે અને કહિયે, કરિયો જેવા ક્રિયાપદના આજ્ઞાર્થરૂપમાં યનો જ કર્યો છે. કેટલાક પાઠ અસ્પષ્ટ પણ જણાયા છે ત્યાં પ્રશ્નાર્થચિહન મૂકયું છે.
કથાસાર : તાંબિકા નામે નગરીમાં પરદેશી રાજા રાજ્ય કરતે હતે. આ રાજા અધમી અને શુભાશુભ કર્મના ફળને નહિ માનનાર હતું. તે અન્યાયી હત અને પ્રજા ઉપર ખૂબ જુલમ કરતે હતે. ભેગવિલાસ એ જ તેના જીવનનું મુખ્ય ધ્યેય હતું. તેની પત્નીનું નામ રવિકતા અને પુત્રનું નામ સૂર્યકાન્ત (સૂરકત) હતું. મંત્રીઓમાં મુગટ સમાન નેનો મંત્રી ચિત્રસાર ખૂબ બુદ્ધિશાળી, સર્વ રીતે નિપુણ હતા.
પરદેશી રાજાને શ્રાવતિ નગરીના રાજા જિતશત્રુ સાથે મિત્રાચારી હતી. એક સમયે પરદેશી રાજાએ મૂલ્યવાન નજરાણા સાથે ચિત્રસાર મંત્રીને જિતશત્રુ પાસે મોકલે. મંત્રી પોતાના માણસ સાથે શ્રાવસ્તિ નગરીમાં પહોંચે અને રાજાને ભેટસોગાદો આપી. જિતશત્રુ રાજાએ પણ ચિત્રસારનો ખૂબ આદરસત્કાર કર્યો અને પિતાના રાજ્યમાં રહેવાની સુંદર સગવડ આપી.
For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ ચિત્રસાર મંત્રીના શ્રાવસ્તિ નગરીના નિવાસ દરમ્યાન ત્યાં કેશી ગણધર નામના જૈન મુનિનું આગમન થયું. મંત્રી તેમની વાણીથી પ્રભાવિત થયે અને મુનિને પિતાના રાજ્યમાં આવવાનું આમંત્રણ આપ્યું. કેશી ગણધરે પરદેશી રાજાના અધમી સ્વભાવને અનુલક્ષીને આમંત્રણનો ઈનકાર કર્યો, પણ પછી મંત્રીના અત્યાગ્રહને વશ થઈને તાંબિકા નગરીમાં જવાનું સ્વીકાર્યું. ચિત્રસાર મંત્રી જિતશત્રુ રાજાએ આપેલી ભેટસોગાદો સાથે થોડા સમય બાદ પિતાને રાજ્યમાં પાછો ફર્યો.
કેટલાક સમય પછી કેશી ગણધર ફરતા ફરતા તાંબિકા નગરીમાં આવ્યા. ચિત્રસાર મંત્રીએ તેમનું ખૂબ આદર સન્માન કર્યું. પરદેશી રજાને ધર્મ-કર્મમાં
શ્રદ્ધા નહિ હોવાથી તેને કેશી ગણધર પાસે લઈ જવા ચિત્રસાર મંત્રીએ યુક્તિ કરી. કજ દેશના ઘડાઓની પરીક્ષા કરવાના નિમિત્તે ચિત્રસાર મંત્રી રાજાને ફરતાં ફરતાં છેવટે કેશી ગણધર સમક્ષ લઈ જવામાં સફળ થયું. રાજા અને મુનિ વચ્ચે ધર્મ વિશે વાદવિવાદ થયે અને અંતમાં રાજએ ગણધરની વાણીથી પ્રભાવિત થઈને જિનધર્મની આણ સ્વીકારી.
- પરદેશી રાજાની રાણુને રાણીએ કરેલા જિનધર્મને સ્વીકારની હકીકત સુચી નહિ. તેણે પોતાના પુત્રને પિતા વિરુદ્ધ ઉશ્કેરવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પુત્રની સંમતિ ની મળતાં રાણીએ પિતે જ રાજાને વિષયુક્ત આહાર આપે. રાજા રાણીના કૃત્યની ક્ષમા આપીને મૃત્યુ પામ્યા અને દેવલોકમાં ગયે.
For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂડાસાહેલીરાસ”
કૃતિનું સંપાદન : આ કૃતિના સંપાદન માટેની હસ્તપ્રત શ્રી લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાંથી મળી છે. આ કૃતિની કુલ બે પ્રતે (અનુકૂળતા માટે તેને ક અને ખ સંજ્ઞા આપી છે.) મળી છે. પ્રત ક (નં. ૫૪૧૬) માં કુલ ૮ પત્ર છે. પ્રતના અંતભાગમાં “અહિચ્છતા પાર્શ્વનાથ” સ્તવન છે. પ્રતનું માપ ૨૬ ૪ ૧૧.૩ સે.મી. છે. બંને બાજુએ ૨ સે.મી.ને હાંસિયો રાખ્યો છે અને ઉપરનીચે ૧૫ સે.મી.ની જગ્યા છોડી છે. દરેક પત્રમાં લગભગ ૧૧ લીટી અને દરેક લીટીમાં લગભગ ૪૩ અક્ષર છે. આ પ્રતમાં લખ્યા સંવત કે લહિયાનું નામ નથી. અક્ષર સુવાઓ છે, પરંતુ કેટલીક પંકિતઓ તથા શબ્દ ભંસાઈ ગયા છે.
પ્રત ખ (નં. ૮૧૦) માં પાંચ પત્ર અને રામની ૧૫૯ કડી છે. પ્રતનું માપ ૨૬ ૪ ૧૧.૫ સે.મી. છે. પત્રની બંને બાજુએ ૧.૪ સે.મી. ને હાંસિયો રાખે છે અને ઉપરનીચે ૧ સે. મી. ની જગ્યા છોડી છે. દરેક પત્રમાં લગભગ ૧૪ પંક્તિઓ અને દરેક પતિમાં લગભગ ૪૪ અક્ષર છે. પ્રતની સ્થિતિ સારી અને સુવાચ્ય છે. આ પ્રત સં. ૧૬૪૭, ચૈત્ર વદિ ૧૨ ને દિવસે લખાયેલી છે. આ જ કૃતિની ત્રીજી પ્રત “શુકરાજ પ્રબંધ' નામે મળી છે.
બંને પ્રતના અગત્યના પાઠફેર પાદરીપમાં બેંધીને ખ પ્રતને પાઠ મુખ્યત્વે સ્વીકાર્યો છે. આ પ્રતિમાની કેટલીક કડીઓ કે પ્રતમાં આપેલી નથી (૯૧, ૯૨) તથા પંક્તિભેદ પણ જોવા મળે છે. કેટલાક વ્યાકરણગત કે ઉચ્ચારભેદને આધારે થતા પાઠફેર વારંવાર થતા હોવાથી પાછીપમાં તેની નોંધ લીધી નથી. જેમકે શબ્દના પ્રથમ અક્ષરમાંના ઈનો લોપ : વિરચિવું–વરચિવું (૧) વિંઝ-વંઝ (૧); ઈ-અઈ અને ઉ–અઉના બંને પ્રકારના પ્રવેગે બંને પ્રતમાં જોવા મળે છે ટલિલઈ (૩), રૂપિ-રૂપઈ (૪૭), સુ–સુણ3 (૮); (૩) ક પ્રતમાંનો અંત્ય અ3 કે ઈઉ ખ પ્રતમાં જોડાક્ષર બને છે; ફલિઉં–ફલ્યુ (૫), માનિઉં–માન્યું (૩૫), માંડિGમાંડયું (૩૬); (૪) ક પ્રતમાં શબ્દના અંતે આવતે ઈ ખ પ્રતમાં લોપ પામે છે : રેસિ–રેસ, તરેસિ–તરસ (૧૮); (૫) ક્ષખ્ય : અક્ષર–અખર (૯), વૃક્ષ-વૃંખ્ય. (૧૦); (૬) સ-શઃ સુવિસાલ સુવિશાલ (૬), નિરાશા-નિરાસી (૭૫), સુક-શક (૩); કેટલાક અન્ય નેધપાત્ર પ્રયોગ : જિસુ-જિસિવું (૪૮); ઈસુ-અસિઉ (૧૮);
For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ ભૂલાય–ભૂલ (૧૫); વણ–વંધણી (૫૧); પ્રવીણ-પરવીણ (૧૦); મૂતિ–મૂરતિ (૫૮); પડઈપડંતિ (૧૨); ધર્મ–ધમ્મ, મર્મ–મમ્મ (૧૨૧). રાસની પંક્તિઓમાં શબ્દવ્યક્રમ પણ વારંવાર જોવા મળે છે: “કુંઅર આવિર્લ’–‘આવ્યું કેયર” (). “તો?’ જેવો મા ગુર્જરભાષાનો શબ્દ પણ એમાં જોવા મળે છે.
આ રાસમાં મુખ્યત્વે દેહા અને ચોપાઈબંધનો ઉપયોગ થયો છે. કેટલાક દેશી ઢળે કે રાગ છે, પરંતુ તે પણ દેહા કે ચોપાઈબંધની રીતે જ પ્રયોજાયા છે.
શબ્દાર્થમાં કેટલાક શબ્દોના અર્થ અસ્પષ્ટ રહેવાથી પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન મૂક્યું છે.
કથાસાર : હંસગામિની સરસ્વતી અને શ્રી જિનેશ્વરને પ્રણમીને પુણ્યકાનો મહિમા ગાતાં કવિ કથાનો આરંભ કરે છે. જબુદ્વીપ મધ્યે ઉજ્જયિની નગરીમાં મકરકેતુ રાજા તેની રાણી સુલોચના સાથે રંગેચંગે રાજ્ય કરતા હતા. સમય જતા તેમને ઘેર સરસ્વતીના અવતાર સમી પુત્રીનો જન્મ થયે. તેનું નામ સાહેલી રાખ્યું. રૂપમાં રંભા સમી અને ગુણવંતી એવી આ રાજકુંવરી ક્રમશ: વનમાં પ્રવેશી.
એક રાત્રે તે નિદ્રાધીન થઈ સ્વપ્નામાં તેણે નિહાળ્યું કે તે વિદ્યાધરપુરીમાં ગઈ હતી. ત્યાંના મહેલો મેરુસમાન હતા, એ નગરીના રાજા મદનનો શુકરાજ નામે એક બુદ્ધિશાળી પુત્ર હતા. વિદ્યાધર પાસેથી પ્રાપ્ત કરેલી વિદ્યાને બળે તે નિત નવીન સ્વરૂપ ધારણ કરતે. કુંવરીએ સ્વપ્નામાં તેની સાથે અનેક કીડાઓ કરી અને આનંદ માણે. પ્રભાત થતાં જ તેની નિદ્રા તૂટી અને સ્વપ્નની નગરી તથા શુકરાજ અદશ્ય થઈ ગયાં. પરંતુ સ્વપ્નના શુકરાજની વાત સાહેલી વિસરી શકી નહિ. વિરહ વેદનાને કારણે તેની દેહલતા કરમાવા લાગી. જવનના વિવિધ પ્રકારના આનંદપભાગમાંથી તેને રસ ઓસરવા લાગે. કુંવરીની આવી વિરહાકુળ સ્થિતિ નિહાળતાં તેની સખીઓ તેને વારંવાર કારણ પૂછવા લાગી. અંતે સાહેલીએ પિતાના સ્વનાની અને શકરાજ સાથેના પ્રણવની વાત કરી. શુકરાજ સિવાય અન્ય કોઈને નહિ પરણવાને પિતાને નિર્ણય જણાવ્યો.
સ્વનામાં જ જોયેલા શુરાજને શોધવાનું કાર્ય મુશ્કેલ હતું, પણ સખીઓએ પ્રયુકિત કરી અને દેશવિદેશમાં સાહેલીના રૂપગુણની અને શુકરાજ સાથેના તેના પ્રણયની વાત પ્રસિદ્ધ કરી. કુંવરીના આ રૂપગુણની વાત શુકરાજને કાને પહોંચતાં તે સાહેલી પ્રતિ આર્યા. જે નારી તેને સ્વપ્નામાં જ નિહાળીને પ્રયાસક્ત બની ગઈ હતી તેને મળવા અને તેનું પાણિગ્રહણ કરવાનો શકરાજે નિશ્ચય કર્યો.
For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂડાસાહેલીરાસ'
શુકરાજ વિવિધ રૂ૫૫રિવર્તન કરતા, છેવટે સૂડાનું રૂપ ધારણ કરીને સાહેલીની નગરીમાં આવી પહોંચ્યો. પક્ષીના રૂપે માનવીય વાણીમાં વિવિધ ગાથા-સમસ્યાઓ બોલતે આ પિપટ કુંવરીના મહેલ પાસે આવી પહોંચે અને સૌને પ્રિય થઈ પડશે. એને નિહાળતાં જ કુંવરીના મનમાં પિતાનું સ્વપ્ન સફળ થવાની આશા જાગી. સહેલીએ પિપટને તેનો પરિચય પૂ. પિોપટે જણાવ્યું કે તે વિદ્યાધરપુરીનો રાજકુંવર હતો. વિદ્યાબળ વિવિધરૂપ ધારણ કરત દેશવિદેશમાં ફરતું હતું. તેની મનમોહન મનવલ્લભા પત્ની રિસાઈને ચાલી ગઈ હતી. તેને શોધવા તે ચારે દિશામાં ફરતું હતું. તેણે અનેક સૂડને નિહાળી, પણ કોઈ તેની વિરહવેદના દૂર કરી શકે તેમ ન હતી. લેકમુખે સાહેલીના સૌંદર્યની પ્રશસ્તિ સાંભળીને જ તે તેની પાસે આવ્યો હતે.
" સૂડાની આવી વાતો સાંભળીને રાણીએ તેને પિતાના મહેલમાં જ રહેવાનું સૂચવ્યું. સાહેલીને પણ તે સૂચન ગમ્યું. સૂડા માટે સુંદર રત્નજડિત સોનાનું પાંજરું આયું. સુડે આનંદથી તેમાં રહેવા લાગ્યું. સાહેલી સૂડાના સાહચર્યમાં જ પિતાને સમય પસાર કરવા લાગી. સૂડા સાથેના સતત સંપર્કને કારણે સાહેલીને શુકરાજનું
સ્મરણ વધુ સંતપ્ત કરતું. સૂડો સાહેલીની મનોવેદના જાણવા તત્પર બનતાં સાહેલીએ પિતાના સ્વનની સઘળી કથા સડાને સંભળાવી. શુકરાજ વિના તેની ક્ષણે યુગ જેવી લાંબી બનતી જતી હતી. શુકરાજ અને સૂડો એક જ જાતિના હોવાથી સૂડો તેની શોધ માટે અવશ્ય સહાયભૂત બની શકે તેમ હતું, એમ પણ સાહેલીએ જણાવ્યું.
- સુડાએ જણાવ્યું કે જે શુકરાજને સાહેલી નજરે નિહાળ્યું જ નથી, એના મેહમાં દુઃખી થવું ય નથી. તેને માટે વધુ સુગ્ય સાથી મળી રહે તેમ હતું. આ સાંભળીને કુવરી નિરાશ થઈ અને આ જન્મે શકરાજ સિવાય અન્ય કઈ સાથે લગ્ન નહિ કરવાનો પિતાનો નિર્ધાર જણવ્યો.
સૂડાને હવે સાહેલીના પ્રેમની પ્રત્યક્ષ પ્રતીતિ થઈ. તેના હૃદયમાં પણ કુંવરી પ્રત્યે આસક્તિ જાગી હતી. હસ અને પિપટનાં વિવિધ રૂપ ધારણ કરીને કુંવરીનું મન પ્રસન્ન કરતા સૂડાએ તેને પોતાના સાચા રવરૂપનો પરિચય આપે. કુંવરીના. સૌંદર્યની પ્રશસ્તિ અને સ્વપ્નની વાત જાણીને પિતાની સુંદર ભાગી પત્ની અને રાજ્ય ત્યજીને ત્યાં આવ્યા હતા, એમ જણાવ્યું. સાહેલી પ્રત્યેનો અનુરાગ જ તેને અહીં લઈ આવ્યા હતા. સૂડાની વાત સાંભળતાં જ સાહેલી આનંદવિભોર બની ગઈ. તેનું સ્વપ્ન સફળ થયું હતું. બંને પ્રણયીઓનું મિલન થયું.
પરંતુ હવે જ સમસ્યા ઉદ્ભવી. પક્ષી અને માનવીનું સહજીવન સંભવે કેમ કરીને ? સૂડો રાતદિવસ દુ:ખી રહેવા લાગે. વિદ્યાધરી પત્નીના શાપને કારણે પિતે.
For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિ
પક્ષી મટીને મનુષ્ય બની શકે તેમ ન હતા. પૂર્ણાંકના ફળરૂપે તેણે આ શાપ સ્વીકારી લીધા હતા. આ જ કારણથી સાહેલી પણ રાતસિ દુ:ખમાં જ પસાર કરવા લાગી. તેણે પોપટને આશ્વાસન આપવાનો પ્રયત્ન કર્યાં, પણ સફળ ન થયા. આવી વિપરીત પરિસ્થિતિથી બંને સર્ચિંત બનીને આંસુ સારવા લાગ્યાં, અને તેનો ઉપાય શેાધવા લાગ્યા.
તે જ સમયે અચાનક આકાશમાંથી કઈ દેવની. વાણી સ ંભળાઈ. તે અનુસાર ઉત્તર-પશ્ચિમ દિશાની વચ્ચે નંદનવન સરખું એક વન હતું. પાંચે વહુ'નાં પુષ્પો ત્યાં ખીલતાં. એ મણિમય ભૂમિમાં દેવી-દેવતાઓનો વાસ હતો. ત્યાં બહુરૂપી નામે એક વૃક્ષ હતું. એ વૃક્ષના રસમાં સ્નાન કરનાર પુરુષ બની શકે. આ સાંભળીને સૂડો સાવધાન બન્યા. તત્ક્ષણુ તે નજીકમાં જ આવેલા તે વનમાં પહેાંચ્યા. તરુરસથી સ્નાન કરીને પુરુષરૂપ પામ્યો.
સર્વત્ર આનંદ વતી રહ્યો. સાહેલી સૂડાનાં લગ્ન થયાં. બંનેએ સાથે રહીને વિવિધ પ્રકારનાં સુખ ભોગવ્યાં. આ રીતે અનેક વર્ષો સુધી લીલાવિશ્વાસ કરતાં એક સમયે વસંતઋતુમાં તેઓ વિહાર કરી રહ્યાં હતાં, ત્યાં કાગડાને ઘેર હંસીને પત્નીરૂપે રહેતાં જોઈ. કામદેવની આણુ જાતિ-કુજાતિનો વિવેક પણ વિસરાવી દે છે એવી પ્રતીતિ થતાં શુકરાજના મનમાં વૈરાગ્ય જાગ્યા. ગુરુનાં મેધવચનો સાંભળતાં તે તાપસ અન્યા. અનેક વર્ષો સુધી તપ કરીને તે સ્વગે` ગયા.
કવિ અંતમાં તેનું માહાત્મ્ય વર્ણવતાં જણાવે છે કે જે આ કથાનું શ્રવણમનન–પઠન કરશે તે સુખવાસ પામશે.
For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરકૃત તેતલિપુત્રરાસ
તેતલિપુત્રરાસરની કુલ ચાર પ્રતે લા. દ. ભારતીય વિદ્યામંદિરના હસ્તપ્રત ભંડારમાંથી મળી છે. પ્રત. ન. ૨૯૮૩૮ (અ), નં. ૨૪૫૭૦ (બ), નં. ૩૧પ૩૬/૩૧ (ક) અને નં. ૨૬૩૭(ડ)ને આધારે આ કૃતિનું સંપાદન કર્યું છે.
પ્રત અ ના પાનાનું માપ ૨૭ x ૧.૫ સે.મી. છે. બે બાજુ એક સે.મી.ને હાંસિયો છે અને ઉપરનીચે એક સે. મી. ની જગ્યા છોડી છે. આ પ્રતનાં બાર પાનાં છે. બારમા પાનાની અડધી બાજુ લખેલી છે, પ્રત સુવાચ્ય છે અને તેની સ્થિતિ સારી છે. શબ્દો અને પંકિતઓ સ્પષ્ટ છે. પાનાંની પાછળના ભાગમાં નીચેની બાજુએ પાનાને નંબર લખેલો છે. પાનાની બંને બાજુ વચ્ચેના ભાગમાં અને પાનાની પાછલી બાજુના બંને હાંસિયામાં લાલ મેટાં ગોળ મીંડાં કરીને પ્રતને સુશોભિત બનાવવા પ્રયત્ન કર્યો છે. આ પ્રતને પાઠ મુખ્યત્વે સ્વીકાર્યો છે.
પ્રત બુમાં ૧૦ પાનાં છે. પાનાનું માપ ૨૬ ૪ ૧૧ સે. મી.નું છે. બંને. બાજુએ ૨.૫ સે. મી.ને હાંસિયે અને પાનાંની ઉપર નીચે ૧.૪ સે. મી. ની જગ્યા છોડી છે. અક્ષર સુંદર છે. નિશાની કરીને વચમાં ખૂટતા અક્ષર લખેલા છે. છેકછાક વધારે છે. પંકિતઓ અને શબ્દો ખૂટે છે, કેટલાક શબ્દો પણ અસ્પષ્ટ છે. તને અંતે “આર્યા શ્રી પાંચ લાખમા. આર્યા શ્રી પાંચ રતના, મૂલા, લખમ, સમા, લાલબાઈ પટનાથે એવું લખાણ છે, જે કઈ એ પાછળથી ઉમેર્યું હોય તેમ જણાય છે.
ક પ્રત (પૃ. ૨૨પ-૨૩૦)નાં પાનાં જૂનાં થઈ ગયેલાં છે. કેટલાક અક્ષરો પણ ભંસાઈ ગયા છે, કતમાં રાસને આગ ને ભાગ નથી, પાછલા પાના ઉપરનો કેટલોક ભાગ ખરાબ થઈ જવાથી અક્ષરો ભરાઈ ગયા છે. આ પ્રત ખાસ ઉપયોગમાં આવે તેવી નથી. પ્રતને અંતે રાજસુંદરે તે લખી હોવાને ઉલ્લેખ છે. તેના પાનાનું મા૫ ૨૬ ૪૧૧ સે.મી. છે. હાંસિયા બે સે.મી. ના છે. અને ઉપર-નીચે ૧.૨ સે.મી.ની જગ્યા છોડી છે.
For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજ સુંદરની રાસકૃતિએ ડ પ્રતનાં પાંચ પાનાં છે. તેનું માપ ૨૫.૫ x 11.૫ સે. મી. છે. બંને હાંસિયા ૧.૫ સે.મી.ની છે તથા ઉપર-નીચે ૮ દેરાની જગ્યા છોડી છે. પ્રત જૂની જણાય છે. ઝીણું પણ સુવાચ્ય અક્ષરે લખાયેલી છે. પાંચમાં પાનાની એક બાજુ તદન કેરી છે, આગલી બાજુ અડધી લખેલી છે.
આ પ્રત સં. ૧૬૦૦, પિષ સુદી બારશ ને ગુરુવારે લખાયેલી છે.
આ કૃતિની પ્રતિમાં હવે કે દીર્ધ ઉ અને ઈ માટે ઉ –અ ઉ, ઈ અઈ એમ બંને પાઠ મળે છે, જેમકે ભલુ-ભલઉ. કરુ-કર૩, કરી-કરઈ, આવી– આવઈ વગેરે, અહીં અઉ અને અઈવાળા પાઠ લીધા છે. ખની જગ્યાએ જ લખેલે છે. જરૂર જણાઈ ત્યાં ષને ખ કર્યો છે. જિમ–જેમ, જાણઈ-જાણે, જેરે–જઉરિ એવા એક જ શબ્દના બે પાઠ મળે છે, ત્યાં ભાષાની દૃષ્ટિએ પ્રાચીન હોવાને કારણે જિમ કે જાણઈએ પાઠ સ્વીકાર્યો છે. તેની જગ્યાએ નઈનો ઉપયોગ થયે છે. જેમકે “હસીનઈ મલાઈ, “મુઝાઈ–વગેરે શબ્દના અંતે આવતા માત્રવાળા અક્ષરમાં માત્રને બદલે સાથે ઈ મૂકવામાં આવ્યું છે. જેમકે પિત-પોતઈ. સાતમી વિભક્તિમાં પણ “ઈ પ્રત્યય લાગે છે. દા ત., “અંધારઈ. પ્રતના મૂળ પાઠને કાયમ રાખ્યા છે. કેટલાક શબ્દ અને પંક્તિએમાં પાઠફેર પણ મળે છે. ત્યાં અર્થ–પ્રાસ વગેરેને અનુલક્ષીને પાઠ સ્વીકાર્યો છે તેની નેંધ પાદટીપમાં મૂકી છે. પંક્તિને અંતે મૂળમાં જ્યાં એક દંડ છે, ત્યાં અલ્પવિરામ અને બે દંડ છે ત્યાં પૂર્ણવિરામ કર્યું છે.
કથાસાર: ૨૬૧ કડીમાં વિસ્તરેલા આ રાસની શરૂઆતમાં કવિ સરસ્વતીદેવી અને વીતરાગદેવને વંદન કરીને કથાનો આરંભ કરે છે.
જંબુદ્વીપને તેતલિપુર નગરમાં કનકરથ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા. તેની રાણીનું નામ પદ્માવતી અને મંત્રીનું નામ તેતલિપુત્ર હતું.
તેતલિપુત્ર એક દિવસ નગરચર્યા માટે ફરતા ફરતા સુવર્ણકાર મુષિકાદારકની પુત્રી પિફ્રિલાને નિહાળે છે, તેના રૂપસૌંદર્યથી તેના તરફ આકર્ષાય છે અને વિધિપૂર્વક તેની સાથે લગ્ન કરે છે. બંને પતિ-પત્ની એક બીજાના પ્રેમમાં આનંદથી દિવસે નિગમન કરે છે.
રાજા કનકરથ રાજ્ય પ્રત્યે અત્યંત આસક્ત હતા. પિતાના પુત્રોને પણ તે રાજ્યગાદીની બાબતમાં પિતાના હરીફ ગણ અને તેમને વિકલાંગ બનાવી દે, જેથી તેઓ રાજ્યગાદી માટે એગ્ય ન રહે.
For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેતલિપુત્રરાસ
રાણી પદ્માવતી વિકલાંગ પુત્રોની વેદનાથી અને રાજાના સત્તા લેબી લાલાસાયુક્ત સ્વભાવથી વ્યથિત થતી. પુત્રોને વિકલાંગ નહિ બનાવવા અને રાજગાદીના વારસ માટે તથા પિંડદાન માટે પણ પુત્રને સારી રીતે રાખવા તેણે રાજાને વિનંતી કરી, પણ રાજાએ તેની વાત માની નહિ. આથી રાણીએ ભવિષ્યમાં જન્મનાર પુત્રને ગુપ્તપણે ઉછેરવાનો વિચાર કર્યો અને તેની વ્યવસ્થા માટે તેતલિપુત્રને જણાવ્યું. વખત જતાં રાણી પદ્માવતી અને તેતલિપુત્રની પત્ની પિહિલાએ એક સાથે જ ગર્ભ ધારણ કર્યો અને મય થતાં રાણી પદ્મવતીએ સ્વરૂપવાન પુત્રને તથા પિટિલાએ મૃત બાળકને જન્મ આપ્યો. રાણીના કહેવાથી બાળકની અદલાબદલી કરીને તેતલિપુત્રે રાણા કુવરને પિહિલાને સે અને મૃત બાળકીને રાણી પદ્માવતી પાસે મૂકી દીધી. રાણીને મૃત બાળકી જન્મી છે એમ માનીને રાજા નિશ્ચિત બન્યો અને બાળકની મરણોત્તર ક્રિયા કરી. તેતલિપુત્રે રાજકુંવરનું નામ મકરધ્વજ પાડયું અને તેને ગુપ્તપણે ઉછેરવા લાગે.
કેટલેક સમય વીત્યા બાદ એકાએક જ તેતલિપુત્ર માટે પિટિલ અપ્રિય બની રહી. તેને પિહિલાનું નામ સાંભળવું ગમતું નહિ. આથી દિલા ખૂબ વ્યથિત થઈ અને દુઃખમાં દિવસે વીતાવવા લાગી. તેને દુઃખમગ્ન જોઈને તેતલિપુત્રે પિતાની ભોજનશાળામાં સાધુ-સંન્યાસીઓને ભોજન કરાવીને, અન્નદાન કરીને આત્માને શાતા આપવાનું સૂચવ્યું. પિહિલાએ એ સૂચન સ્વીકાર્યું. દરમ્યાનમાં તેતલિપુરમાં સાધ્વી સુત્રતા આર્યાનું આગમન થયું. પિટ્રિલાએ તેમને યથાયોગ્ય આહાર વહોરાવ્યો અને પ્રણામ કર્યા. તથા પિતાના પતિનો પ્રેમ પ્રાપ્ત કરવાનો ઉપાય પૂછવા લાગી. આથી સુવ્રતા આર્યાએ તેને સંસારની અસારતાનો ઉપદેશ આપીને દીક્ષા લેવાનું સૂચવ્યું. પિદિલાએ દીક્ષા માટે પિતાના પતિની આજ્ઞા માગી. તેતલિપુત્રે ભવિષ્યમાં પોદિયાએ પિતાને કેવલપ્રરૂપિત ધર્મનો આદેશ આપવાની શરત મૂકીને દીક્ષા લેવાની પરવાનગી આપી. પિફિલાએ વિધિપૂર્વક દીક્ષા અંગીકાર કરી અને સાધ્વી બની.
આ બાજુ કનકરથ રાજાનું મૃત્યુ થતાં મકરધ્વજ રાજગાદીએ બેઠે. તેણે પિતાતુલ્ય તેતલિપુત્રની સત્તા અને ભૌતિક સગવડોમાં ઘણું વધારે કરી આ અને તેતલિપુત્ર ખૂબ વૈભવમાં એશઆરામથી રહેવા લાગ્યો.
પિફ્રિલાએ પિહિલદેવના સ્વરૂપમાં તેતલિપુત્રને વચન અનુસાર કેવલપ્રરૂપિત ધર્મનો બોધ આપવાનો આરંભ કર્યો, પણ ભોગવિલાસમાં રહેતા તેતલિપુત્રને તેની અસર થઈ નહિ. પદિલદેવે વિચાર્યું કે જ્યાં સુધી તેતલિપુત્રને આ માન
For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૬
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ
પાન અને સુખ–સમૃદ્ધિ મળતાં રહેશે ત્યાં સુધી ઉપદેશની જરૂર રહેશે નહિ. તેથી મંત્રીશ્વરનો મદ ઉતારવા માટે તેમણે લીલાપૂર્વક રાજા મકરધ્વજને મંત્રીથી વિમુખ બનાવ્યા. રાજા દ્વારા અપમાનિત થયેલા મંત્રીનો તેનાં કુટુ ખીજનો – માતા, પિતા, પુત્રો, પત્ની વગેરેએ પણ અનાદર કર્યાં, અપમાનિત થયેલા તેતલિપુત્રે આત્મહત્યાનો પ્રયાસ કર્યાં, તે પણ નિષ્ફળ ગયા. આ સમયે પેટ્ટિલદેવે પોઢિલાના સ્વરૂપમાં હાજર થઈને સંયમધમ નો ઉપદેશ કર્યાં. સંયમવ્રત વડે સ ંસારસાગરને પાર કરી જવાનો મેધ આપ્યા. ઉપદેશના આ શુભ યાગથી તેતલિપુત્રને જાતિસ્મરણ થયું. પોતાનો પૂર્વજન્મ અને ચૌદેચૌદ પર્વનો કરેલો અભ્યાસ યાદ આવ્યો. તેણે મહાત્રતાનો સ્વીકાર કર્યાં અને પ્રમન ઉદ્યાનમાં અશાકવૃક્ષ નીચે બેસીને તપશ્ચર્યા કરવા લાગ્યા. શુલ યાગ અને કર્મોનો ક્ષય થવાથી તેને કેવલ'ન થયું. આ સમયે તેતલિપુર નગરની નજીકના દેવ. દેવીએ દુદુભી નાદ . પાંચ વર્ણનાં ફૂલોની વર્ષા કરી અને દિવ્ય ગાંધવ ગીતનો નાદ વર્ણવી કેવલજ્ઞાનનો મહોત્સવ ઉજવ્યો.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મકરધ્વજ રાજાને તેતલિપુત્રના કેવલજ્ઞાન સબધી વાત જાણવા મળી. તે તેતલિપુત્ર પાસે આવીને ક્ષમાયાચના કરવા લાગ્યા. તેતલિપુત્રના ઉપદેશથી તેણે પશુ સંયમધ' અંગીકાર કર્યાં અને ધર્મીનુ પાલન કરતાં કરતાં ‘અવિચલ ટામ'નો અધિકારી બન્યા.
*
For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રત્નસારકુમારરાસ
આ રાસનું સંપાદન શ્રી લા. દ. ભારતીય પ્રાચ વિદ્યામંદિરમાંથી મળેલી પ્રત નં. ૨૧૨૭ (ક પ્રત), નં. ૧૫૪૨૬ (ખ પ્રત) અને નં. ૧૨૦૦ (ગ પ્રત)ને આધારે કર્યું છે.
પ્રત કનું માપ ૨૫.૫ x ૧૦ સે. મી. છે. તેમાં ૧૩ પત્ર છે અને દરેક પત્રમાં સરેરાશ ૧૨ લીટી અને દરેક લીટીમાં ૪૨ અક્ષર છે.'
પ્રત ખનું માપ ૨૫ x ૧૦.૫ સે. છે. તેમાં ૧૫ પત્ર છે. પત્રની બંને બાજુ ૨.૫ સે.ને હાંસિયે છે અને ઉપર-નીચે ૧ તથા ૧.૫ સે.ની જગ્યા છેડી છે. દરેક પત્રમાં ૧૪ લીટી અને સરેરાશ ૩૯ અક્ષર છે.
ગ પ્રતમાં ૮ પત્ર છે. તેનું માપ ૧૭.૫ ૮ ૧૧ સે. છે. પત્રની બંને બાજુ ૧.૫ સે.ને હાંસિયે છે. દરેક પત્રમાં ૧૬ લીટી અને સરેરાશ ૫૮ અક્ષર છે. અક્ષર સુવાચ્ય અને પાઠ સુસ્પષ્ટ છે.
આગળની કૃતિઓ જેવી જ વ્યાકરણની વિશિષ્ટતાઓ અહીં પણ જોવા મળે છે.
કથાસાર: રત્નપુરીને રાજા રત્નાંગદ અને રાણી રત્નપ્રભાને પુત્ર રત્નસાર આઠ વર્ષને થતાં ગુરુને ત્યાં વિદ્યાભ્યાસ અર્થે જાય છે. આશ્રમના એક વિશાળ વૃક્ષ પર રહેતા સૂડો તેને મિત્ર બને છે. સૂડા સાથે ગોષ્ઠિ કરવામાં જ રાજકુમારને ઘણો સમય વ્યતીત થાય છે અને અભ્યાસ પર તે બેધ્યાન બને છે. ગુરુ રાજ પાસે જઈને સુડા અને રાજકુમારની દોસ્તી અને વિદ્યાભ્યાસ અંગેના તેના પ્રમાદ વિશે ફરિયાદ કરે છે. અભ્યાસમાં થતી ક્ષતિ માટે રાજકુમારને શિક્ષા કરવાની રાજા આજ્ઞા આપે છે. પરિણામે રાજકુમારને અનેક પ્રકારની શિક્ષા સહન કરવી પડે છે. તે વ્યથિત હૃદયે પોતાના મિત્ર સુડાને આ વિપત્તિની વાત કરે છે. સુડે રત્નસારને સરસ્વતી દેવીને મંત્ર આપે છે. જેના પ્રભાવથી દરેક પ્રકારની વિદ્યાઓમાં કુમાર પારંગત બને છે. ગુરુ અને રાજા-રાણી રાજકુમારે મેળવેલી સિદ્ધિઓથી પ્રસન્ન થાય છે. રાજદરબારમાં રત્નસારના બુદ્ધિચાતુર્યની ક્સોટી કરવામાં આવે છે, ત્યાં જ વનપાલક દોડતે આવીને, એક વિશાળકાય
For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ ગજરાજે વનમાં વેરેલા વિનાશનું વર્ણન કરીને, એ ગજરાજને વશ કરવા વિનંતી કરે છે. રાજકુમાર રત્નસાર પિતાની આજ્ઞા મેળવીને હાથીને નિયંત્રણમાં લાવવા પ્રયત્ન કરે છે. હાથી કુમારને પિતાની પીઠ પર બેસાડીને પલવારમાં જ જોજનો દૂર એક જંગલમાં લઈ જાય છે. ત્યાં કુમારને પીઠ પરથી નીચે ઉતારે છે અને રૂપપરિવર્તન કરીને દેવપ્રધાન તરીકેનો પિતાનો પરિચય આપે છે. શ્રીપુરનગરના નરેશને મળીને પિતે પાછો આવે ત્યાં સુધી રાજકુમારને આ જંગલમાં રહેવા તે જણાવે છે.
કુમાર જંગલમાં ફરતા ફરતા પ્રકૃતિના વિધ વિધ સૌંદર્યનું દર્શન કરતો પ્રસન્નતા અનુભવે છે. ત્યાં, ભાગ્યયોગે જંગલમાં ઉછરતી ચંદ્રકલા રાણીની પુત્રી સાથે એનું મિલન અને લગ્ન થાય છે, આવી રીતે પિતાના સંસ્કરબળે અને શૌર્યથી તે અનેક કન્યાઓને પરણે છે. દરમ્યાનમાં રાજકુમારનો મિત્ર સૂછે તેને શોધતો શોધતે આ જંગલમાં આવે છે. રાજા–રાણી કુમારની ચિંતામાં પરેશાન થતાં હોવાનું જણાવીને કુમારને ત્વરાથી રાજધાનીમાં પાછા ફરવા વિનવે છે. રાજકુમારને પણ માતા-પિતા અને ઘર સાંભરે છે. પાછા ફરતા રસ્તામાં પિતાના શૌયબળે મુશ્કેલીઓનો સામનો કરતી કન્યાઓનું પાણિગ્રહણ પણ કરે છે. છેવટે ૧૩ રાણીઓ સાથે પોતાના નગરમાં પાછા આવે છે. માતાપિતા અને નગરજનો રત્નસારકુમારનું સ્વાગત કરે છે. સમય જતાં રાજા રત્નસારકુમારને રાજગાદી સેપે છે. તે અનેક વર્ષો સુધી રાજગાદી સંભાળે છે.
કેટલાંક વર્ષો બાદ એક જેન આચાર્ય સાથે મેળાપ થાય છે. ધર્મગુરુ રાજાને–રાણીઓ, પોપટ વગેરેના પૂર્વાવતારની વાત કરે છે. પૂર્વાવતારનો સઘળો વૃત્તાંત જાણ્યા બાદ રતનસાર રાજપાટ છેડીને દીક્ષા લે છે. તેર રાણીઓ પણ વૈરાગ્ય ધારણ કરે છે અને લાંબો સમય તપશ્ચર્યા કરતાં કરતાં ક્વલપદ પ્રાપ્ત કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરદેશી રાજાને રાસ
ત્રિભુવન-નયણાર્ણદકર ચકવીસમું જિર્ણદ, રાય-સિધારથકુલતિલુ પ્રણમું પરમાણું. ભુગતિ–મુગતિ-દાતાર ઘણું ગેયમ લબધિનિવાસ, અધિક પ્રતાપ લીલા ચડઈ નામઈ લીલવિલાસ. અવિરલ વાણી કેવલણ અનઈ વલી શુભ ધ્યાન, સયલ-સભા રંજનકલા દિલ સરસતિ વરદાન. રાય પરદેસી તેહનું સાચુ જિમ સંબંધ, સહજસુંદર વાચક ભણઈ સુણજે સહુ પ્રબંધ.
ચુપઈ
લાખ જેઅણુ મોટું એકલું જંબૂદીપ સદા વાટલું, જગતી જગતી દઢ વિણ-છિદ્ર પાખલિ ફિરતુ લવણ-સમુદ્ર
નાભિ તણી પરિ વિચિ છઈ મેરુ
તિષચક તણું જિહાં ફેરુ, વનવાડી નય નદી પ્રવાહ
તે સવિ જાણુઈ શ્રી જગનાહ. સાત ખેત્ર ખટગિરિ પરચંડ પહિલું ભરહ તણઉં તિહાં ખંડ,
તવતી નગરી કહું કિસી જાણે સ્વર્ગપુરી હુઈ જિસી.
ગઢમઢ મંદિર ચિત્રત પિલિ ચુરાટિ ( સિ) ચહુટાની ઊલિ,
For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસતિઓ. ધણકણ કંચણ સભરિત લોક કિસઉ નહી સપનંતરિ શેક
સરોવર વાડી વાવિ સકાર તરૂઅર સફલ ફલ્લા સહકાર, નગર તણઈ પાસઈ મૃગવન્ન
નંદનવન સરિખું ધનધન. રાય પ્રદેસી સુર સમાન રવિકતા તરુ ઘરણિક પ્રધાન, ચાલઈ ચતુર સદા ચમકતી મેહવયણ દાખઈ મલપતી.
નારી રૂપ તણઉ ભંડાર અનઈ વલી કીધઉ સિણગાર, સયલ સકેમલ જલપેયણી
ચંદ્રમુખી નઈ મૃગલોઅણી. સૂરમંત બેટુ સવિચાર મંત્રિમુગટ મહિતુ ચિત્રસાર, દેશવિદેસ તણુઉ વરતંતપ આરઈ બુદ્ધિ લહઈ ગુણવંત.
આણુ અખંડિત પાલઈ રાજ જનમન-વંછિત સારઈ કાજ, રાજ તણઉ મોટુ વિસ્તાર
ગજારથપથદલનું નહી પાર. પણિ તે રાય અન્યાય જ કરાઈ ન્યાયમારગ નવિ તે સંચરઈ, કેઈ ન લોપઈ તેહની રજા (?) જિમ રાજા તિમ ચાલઈ પ્રજા.
પાપ થકી નૃપ અલ અબીહ સાત વ્યસન કરી કીધી લીહ; મિસિ–ભાંડઇ જિમ પડીઉ હંસ વડવિધિ જીવ તણઉ કરિ ધ્વંસ.
For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પરદેશી રાજાને રાસ
www.kobatirth.org
જણ જણ નઈ લિòિ ઉપદેસ, રિયમ ધો સકલ વેસ, ખાઉં પીઉં નઈ કરઉ વિલાસ મૂઢ મ કરજો॰ પરભવ-સ.
કુમતિવેલિ મનથાણુ લી ધર્માંધ -વિવા
ટલી,
હંસસ રંગ કરઇ હરખતા પડઇ પતંગ જિસ્યા નિરખતા.
જે દીસ/૧૧ તે સલુ રાક લોકાલોક નહી પરલોક, પલ-ભક્ષણ ગામ ગુણગીત મંદ-ભ`ભિલ નાણુ૧ ૨ભયભીતિ.
જય
રંગસરાવરિ ઝીલણુ મદિરાપાન પીઇ ભરિ પાય, આલિ કરઇ એક નાવઈ તરકે મદ્રિષ્ટ થાસ્યા મતવાલા ફિરઇ.
આલિ ગષ્ટ
ઉલ્લા૰૧ ૫
અપાર
પોકાર,
એક પડવા પાડન પાટ પલિંગ૧૬ સુખાસણ ચડઇ
એક સાર એક પારિ પડ
ખઇ સાખ ઊડાડન
મત ધ તણી યામિ ઠામિ મંસાદિક દેખી દાઢ ગલઇ લિ સુ૧૭ પંખી ઘણુંઉ કેલવઇ પાલી પ્રતિપાલી ગલિ વછે, લતાં મલ૧૮ ફિરને તરા પાલઇ વાદ્ય, નાહર૧૯, ચીતરા.
દેહ
ખેલ,
પચત
લચઇ.
પરવશિ જીવ થયા અવધૂત નરગ ભી માલ્યા દૂત,૨
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...
...19
...૧૮
...92
....
...૨૧
વ
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•..૨૩
કવિ સહજસુંદરની રસલિએટર મેહરાયની વરતીર૧ આણ
ધરમ ભપ થયું નરવાણ: આહેડ વિલિ અંગીરી વનિ વિચરઈર૩ જિમ વનવાગરીર, પાપી પ્રગટ થયું ભૂપાલ માહિ પાહિ૨૫ નખાવઈ જાલ.
ખટદરસણ માનાઈરફ પાખંડ ક્રોધ માન માયા મદ ચંડ. પડપચા ખાણ તણી નહીં ઘાત
સાતે ઘાતિ થયું ભિલિઉ મિથ્યાત. ગુરુજણ નમવાની નહી ટેવ છાંડવાં કુલગુરુ નઈ કુલદેવ, મનપરિણામ થયું વિકરાળ જિમ જલ ઉપરિ વલઇ સેવાલ.
ખરડિ રુધિર જસૂ૨૭ પૂતળું મસિ- ટબકઈ વણઠલું પૂતલઉં, રાજ આપણુપે જિહાં ચેર કહુ તે કવણ સમાવઈ સેર.
વસ્તુ વીર જિણવર વીર જિણવર પાય પણુમેવિ રાય પરસી તેહનું, ભણિલું રાસ ઉલ્હાસ આણીય; કરઈ કુકમહ કેડિ, પરિ નથિ લે–પરલગ જાણીય, અવદર૮ અંન્યાઈ જવટી, મેëિ નરગિ પ્રિયાણ તવતી-નયરી તિહાં, વરતાઈ પાપ આંણદ ...૨૮
દૂહા-હાલ રાય પરદેશી તેહનું, મંત્રી–મુગટ ચિત્રસાર, ગિરુઉ નઈ ગુણવંત નર, જગવચ્છલ દાતાર. કુમત વાય વા જઈ ઘણા, વરતાઈ પાપ નિટોલ, અવર નર તરૂયર પડઇ, પણિ તે મંત્રિ અટલ°.
For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•.. ૩૧
*.૩૨
પરદેશી રાજાને રાસ
વીર જિણે સર ચરણકમલ – એ હાલ અન્ન દિવસિ પરદેશી રાય, ઘણુ નેહ વધારિઉં, સાવત્થી-નયરી-ધણી એ જિતશત્રુ૧ સંભારિઉ, ચંદચરહ જિસ્યુ પ્રેમ જિમ કમલ-દિવાયર, કેઈલિ માસ વસંત જિમ જિમ મેર-પહર. પૂરવભવ-સંબંધોગિ, કેઈ આણ ન લેપઈ, ધણકણ કચણું રણ રેડ ઘણ વસ્તુ સપઈ, લેવદેવ માહોમાહિ ઘણી, વલિ પ્રીતિ ચલાવી. મંત્રી-મુગટ ચિત્રસાર તેડિ, સહુ વાત સુણુવઈ. લિઉ તુહે અરધ ભંડાર કેડિ લિઉ મયગલ ઘોડા નવ નવ દેશ તણેય વસ્તુ લિઉ બઈલ, સડા, કખ અખાડ બિદામ દ્રામ, સુખડી ય મરેડ કરુ સજાઈ ચાલિવા એ, ન કરવું જેડ. રાય તણું સુપ્રસાદ લહી તવ કરઈ પ્રિયાણ હયવર ગયવર પાખર્યા એ ઘુમધુમઈ નીસાણ, તરલ તુરંગમ તરવર્યા એ પયદલ નહી પાર, પાલખિ પાટ સુખાસણું એ અસવાર સકાર, ધજ અલબ ઝલહલઈ એ લાખ સિરિ સીકરિ છત્ર, નવ નવ ચામર ઢલઈ સાર, યહીંસ વિચિત્ર, ભારગિ કુતિગ નવનવા એ, નાટક નિરખંતુ, કટક સજાઈ સબલ સાથિ ચાલઈ મલપંતુ. આપણુઉ દેશ વિદેશ રહી પરદેસિ જિ આવિલ સાવથી નયરી જઈ એ જિતશત્રુ ૧ વધાવિ8, આગલિ મૂંકિ ભેટ| એ, પ્રણમઈ બહુ ભગતિઈ. હયવરગય વસ્તુ સયલ મૂકઈ વલિ વિગતઈ. રાય પ્રદેશ તેહનું એ સવિ સુણી નિદાન. શ્રી જિતશત્રુ નરિંદ તાસુ દિઈ ફેકલ પાન, સ્વર્ગવિમાન જિસિક અવાસ રહિવા ધર દિદ્ધક ભેયોગ ભર ભોગવઈ એ, જગમાંહિ પ્રસિદ્ધઉં.
•.. ૩૪
••.૩૫
For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ
...૩૮
..૩૯
ઈસ્ય અવસરિ ઇસ્યઈ અવસરિ નયરી સાવથી પાસ જિણેસર અણુમિ કેસિ૩૩નામિ ગણહાર પત્તઉ પંચસયાં સિઉં પરિવરિઉ ભવિયાય પડિહ રત્ત, ઉત્તર-પૂરવ કુણુ વચિ કઠગ નામિ સુવન્ન સમસર્યા કેસી તિહાં જગા ભણુઈ ધનધન.
જિમ સહિકાઈ કોયલ ટહુકે – એ હાલ મેહ અકાલિ ગયણિ૩૪ જિમ ગાજી આવિઉ માસ વસંત વિરાજી,
જિમ તરૂઅર ગુણ મહમહઈ એ, જિમે ઘર-આંગણિ સુરતરુ ફલીલ દક્ષણ શંખ જિસિઉ જન મિલીફ
તિમ કેસી ગુરુ ગહગઈ એ. ચઉદ – પૂરવ –ધર ગુરુ ચઉનાણ૩૫ પરમ પyતા૩૬ પુહુતા જાણી
ભવીયણ હરખ ઘણુ ધરઈ એ, નરનારી સહુ વંદણિ ચાલઈ એક અસવાર થયા મનિષ માહઈ
એક પાલા નર સંચરઈ એ. ભારણિ પાર (લિ) લોક () અટાલ મલિઉં મહાજન બાલગોપાલ
એક જાવઈ આવઈ વલીય, ઈણિ અવસરિ મહિતુ સદ્ નિરખઈ કુતિગ શબદ સુણિ મન હરખાઈ
અમૃતલિ કિસઉ ફલીય. ઇમહોત્સવ કઈ યક્ષ-પૂજણ, સમ્યગ સયલ નહી મુઝ બુઝણું
તવ સેવક પૂછg બહુ ય.
...૪૦
• . ૪૧
For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરદેશી રાજાને રાસ
•..૪
•..૪૩
•..૪૪
તેણઈ સયલ સુણેવી વાત કેસી ગણધર નામ વિખ્યાત
તિણિ કારણિ વંદઈ સહુય. ઈણિ પરિ સેવકની સુણી વાણી, કરઈ સજઈ ઊલટ આણી,
પથદલરથ યેવર ગુડીય, ચાલિઉ ચતુર નિપુણ-મતિ મહિતુ, હરબિઉ મુનિમંડલિ તિહાં પુહુતુ,
વંદઈ ઉપશમરસિ ચડીય. પરમાણુંદ લહી થિઉ ધામી, ત્રિણિ પ્રદક્ષિણ દિઈ સિર નામી,
ધન ધન દિવસ સફલ ગઈ એ, સહિજસુંદર કહઈ હરખવિચાર, કહિતા કિમઈ ન લાભાઈ પાર,
શ્રી જિનવયણ સદા સુણઈ એ. દસ દષ્ટાંતહ૩૮ લહીયે જ સારુ, મહીયાં માણસ ભવ મ મ હારુ,
પંચ મહાવ્રત આદરઈ એ. ત્રિકરણ સિઉં સંયમ પ્રતિપાલુ, સૂધી જીવદયા સંભાલું,
સાત વ્યસન સદ પરિહરુ એ. ધરમી શ્રાવનાં વ્રત બાર, નિસિભોજન કરવું ન લગાર,
શ્રી જિનઆણ વહઉ ખરીય. સમકિત (સંત) સહિત સુણી જિનધમ, બારહ સક્ષમ લાધા મર્મ,
ભમરકુમર થિઉ સંવરીય. મૂકી આલસ ઊઠીઉ હેલાં, શ્રાવકધરમ ગ્રહિક તિણિ વેલા,
શાસનિ સેહ ચડાવઉ એ
••.૪૫
For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસતિઓ મનિ ઉલ્લાસ કરી ગુરુ વંદિઉં, મંત્રિ–મુગટ હીઅડઈ આણું દિલ
નિજ ઊતારમાં આવીઉ એ.
...૪૭
વસ્તુ સકલ દિન કૃત સકલ દિન કૃત કરઈ ગુણવંત, પિસુ આઠમિ ચઉદિસિઈ અતિ ઉહાસિઈ, જીવાદિક નવ ભેદ પણિ સુજાણ પાલઈ, સુગુરુ પાસિ જઈ જઈ નિહલઈ ધર્મકર્મ કરતાં નિપુણ, કહઈ જિતશત્રુ પ્રગટ્ટ, ઘણ દિવસ સુહની હવા, ચાલુ મંત્રિ–મુગઢ. વિવિધ સહ વિવિધ દેહ વસ્તુ બદ્દભૂલ, સાથિ ઘણી લિભિટણઈ, ગજતુખારઅસવાર પકખર, સેવન માણિક મુદ્રડિ, રયણરેડ સુવિશાલ સુંદર, વીનવજે મુઝ વીનતી, કહિજો વલિ પરણુંમ, મંત્રિ કરે માહરી વતી, રાય તણું ગુણગ્રામ.
••.૪૮
.૪૯
...૫૦
• ૫૧
રાજા પ્રદેસી ભેંટણઉ, લેઈવા ચાલિઉ તે જામ, ગુરુ મેકલાવા આવીઉ, કરઈ પ્રસંસા તા. માયબાપ સહિ ગુરુ તુહે, ધન ધન તુમહચી વાણી, ભવસાયર માંહિ બૂડતાં, હું નર કાઢિઉં તાણી. ભવસાંસારિ જે નાતરું તે કારિમ સનેહ, ધર્મ સનેહ સદા ભલું અવિહડ સડસ (3) સરેહ. વિનયવત વિનય કરી મુખિ જપઈ જયકાર, સ્વેતવતી નારી તિહાં કરજે સુગુરુ વિહાર. એક દઈ ત્રિણિ વાર ઈમ, બેલઈ બેલ રસાલ, વલતૂ શ્રી ગુરુ બૂઝવઈ, સંભલિ મંત્રિ–મયાલ. વને અટવી જીવઈ ભરી૪૦ હરણ વસઈ વનવાસિ, પાપી પારધીયા ભમિ તિમ તું રિદય વિમાસિ
For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રા
પરદેશી રાજાને રાસ
એક વાવિ સઈજલ ભરી, દાદર છવ સરામિ, ફણિગર ફણિ માંડી ભમઈ તિમ તૂ રિદય વિમાસિ. મૂસા નઈ મંજારિયાં હુઈ જિસઉ વિવહાર, તિમ રાજ છઈ તુમહ તણું કઈ કિમ કરું વિહાર.
ચુપઈ પભણુઈ હિવ મંત્રી સરસોઈ સયલ સરીખા કિમઈ ન હોઈ. નદી સરોવર વાવી કૂયા પણિ સઘલઈ જલભર સજ્જૂ આ.
માનું સહગુરુ માહરું કહિઉ રાય ન માનઈ તુ સ્યુ થયું, વીનતડી અવધારુ દેવ
અવર સહુઈ તુહ કરસર સેવ. ભૂપ રહિઉ મદ-કાદવિ લૂંકી હું જાણુઉ વલસ્યઈ તુહ થકી, વંધ્યાન જિમ પ્રગટ ગાભ હસઈ ધમ અને ગુણલાભ.
જિમ ગત-વરિજ હુઈ સકામ કુબજા રૂપ લહઈ અભિરામ અંધ તણે જિમ વલઈ સુનેત્ર
ઉપર સફલ હુઈ જિમ ખેત્ર તાં વિહરનું વિસ ઊછલઈ ગરુડ પંખિ જ આવી નવિ મિલર. તુહ દરિસણિ એવડ ઉપગાર જિનશાસન માંહિ જયજયકાર.
ઇમ જાણું ગણધરિ હા ભણી સમચિત આવીસુ ઇમ સુણી, વલિ વલિ પ્રણમઈ મુનિવર પાઉ મુઝ ઉપર કરિવુ સુપસાઉ.
For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજ યુદરની રાસતિએ એમ કહી હયગય પરિવરિઉ
તવતી સાહસું સાચરિવું, રમલિ કરંતુ પુહતુ અતી
ભેટ ધરી ભેટિઉ ભૂપતી. મહિતાનું જગિ વિધિઉ વન લાધુ રાય તણ9 વલિ ભાન પરિ આવીઉ જયમંગલ કરી પાખલિ સહુ બઈઠઉં પરિવરી.
વનમાલી રખવાલી કરાઈ મૃગવનિ મૃગલાની પરિ ફિરજી, તેડાવ્યા આવ્યા તે બહ
મંત્રિ ભણઈ સાંભલા સહ. પાસ - જિણેસરનું સંતાન જંગમ તીરથ મહિમ–નિધાન, ઈણિ નાયરી જ લહઈ સઠાણું તુ મુઝનઈ કરિો સહૂ જાણુ.
કેસી ગણધર નામ, ઉદાર પંચસયઉ તેહનું પરિવાર, ધરજે ભાવ-ભગતિ આપણી
આગતા સ્વાગત કરજે ઘણી. અહ સરિખું વલિ કહિજે કામ એમ કહી વુલાવ્યા તામ, ગુરુ-રાજા હિવ કરઈ પ્રિયાણ વાગાં ધર્મ તણું નીસાણ
ઉપશમરસ–ડઈ ગુરુ ચડિયા પંચ–મહાવ્રત–મયગલ ગુડિયા, સિરિ ઉપર સમક્તિ-મઈ છત્ર
ખમદમ–ચામર ઢલઈ પવિત્ર. સૂરીસરના ગુણ છત્રીસ શિરિ ઝલકઈ સીકરી સદીસ.
For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પરદેશી રાજાના રાય
શીલ તણા મુનિવર
www.kobatirth.org
રથ વલિ જોતર્યા પયલસુ પરવર્યા.
સુમતિ ગુપતિ સૂધી સાધતાં
ઠામિ ઠામિ નર પ્રતિધતાં,
દિવસ ભ્રૂણા વણ્યા જેતલઈ ગણધર પ્રગટ થયા તેતલઈ
સ્વતવતા
સમાર્યા ગુરુ ગિઆ વનપાલ ધાયા
મઝર
પરિવારિ,
દેખી ઉલ્લસ્યા૪૨
ધસમસ્યા.
મૃગવનહ
મેટ
નગર તણિ પદ્મિસરિ ઋ યતી મહિતાનઇ કીધી વીનતી, સુગુરુ તણી દિસિ કર પ્રણામ વધામણી દીધાં ઘણાં દ્ર!મં. ઉલાલા ઢાલ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મહામહાત્સવ મોડી દાનિ દાલિક બડી, ડેસી ગુરુ પાસે પહતુ. શ્રીગુરુ વીનવીઉ તામ, આણિઉ તેડી.
વણિ ચાલિ મહિતુ નિસુણી દેસણા ાંમ ભવસાયર ગુરુ-એડી કરમદ જઉ ગુરુ ઊગઈ એ સૂર કમ રહ" પાપનું પૂર, સકલ-કલાગુણુ–મરમી રાય કુરુ જિમ ધરી. તુ ગુરુ એલઇ એ વલતૂ કહુ ક્રમ જિઈ એ મિલતૂ તાહનુ ભૂપતિ પાપી સુમતિ-સુવેલડી કાપાં. માહતમ પાસઈ એ નાવઈ તુ ક્રિમ વયલાં ભાવ, જિમ વિષ્ણુ-બૂઝષ્ઠ ધાત કુણુ લહુ રાગની વાત. ભેદ ન મુઝાઇ એ ચ્યાર્ ધર્મ લહઈ કિમ સાર, શ્રમણ ન વદઇ એ નિરખી હિંય કરછ નવિ હરખી. સુધુ આહાર ન આલઈ જિવર વયણું ન ઝાલ, ભાવ મનેાગત હતઇ મારગિ પ્રીઉિ મહિતઇ.
For Private and Personal Use Only
૨૯
...!91
...૧૬૩.
...9,
...194.
195
(9)
...\L
...!9
...૮૦
...૮%
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
:
૩
...૮૭
કવિ સહજસુંદરની વાસકૃતિઓ આણુઈ થાનકિ આણુઉં વલીય વિનાણ તે જાણવું, ઈમ કહી પૂછય પ્રણમી મંદિર પુહુત કરી. ...૮૨ રાતિ વિહાઈ પરમીઉ ભૂપતિ ઊગમતઈ નમીઉં, અમૃત-રસાયણ તલઈ સુવચન સહિતુ એ બેલઈ. આરિ તુરંગમ તરલા દેસ કબજના સબલા, મલપત મયગલ માચઈ પાત્ર તણી પરિ નાચઈ. સ્વામી હયવર લીધા તેહનાં મૂલ ન કીધાં, જેઉ જેવું લક્ષણ ફેરી વાજઈ ભુંગલ ભેરી. ઇસ્યાં વચન સુણી સાર રાય થયઉ અસવાર, રમઝમ વાજઈ એ વાજાં લક્ષણ જોઈ૪૩ એ રાજા. ...૮૬ તવ મંત્રી સર સુમતિ મૃગ પરિ ફેરવિઉ કુમતિ, કરી અકલામણ ગાઢિ ન લહઈ છાંહડી તાઢી. હિવ પરદેસી ય જપઈ, મુડતા મુકે તનું કંપાઈ, તાવડ તડકઉ તાપઈ તરસ વલી વલી વ્યાપી. ...૮૮ તતક્ષણિ ચિંતઈ એ સાદુ થયુ પરથીપતિ શાહુ, પાલટીઉ રથ સાહ આણિ મૃગવન માહે. દીઠા મુનિવર કેસી પભણુઈ પતિ પરદેસી, ઘર છતિ છાંડી ગહિલા મૂરખ દીસઈ એ ભઈલા.
સીખિ નર ચેલણ –એ ઢાલ બાહરિ ભીતરિ મલડા નહી કિસઉ સકાર, ભલવીઆ ભૂલા ભમઈ, એ તુ મૂઢ ગમાર. ..૯ જેઉ જેલ મૂઢ મંતરી૪૪ જગ પાડઈ ધંધિ, ફેકટ દેહ દમ કરી જણ મેલ સંધિ.૪૫ ..૯૨
“જેઉ જેઉ ભૂપo– આંચલી પરલેકિ સુખકારણિઈ તપ તપઈ અપાર, સંતાઈ નહી આતમા ન કરઈ સિણગાર. જેઉ ...૯૩ ભોગવિલાસ ન ભોગવઈ નવિ નિરખઈ નારિ, એ સરિખા જડ કે નહી, એણુઈ સંસારિ. જેઉ ...૯૪
••૮૯
For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરદેશી રાજાને રસ
3
..૯૭
...૯૮
૩૦
.
હાથિ રતન આવ્યા ત્યજી, કરિ ઝાલઈ કાચ, શેચ નહી સુપરંતરઈ નવિ લઈ સાચ. જેઉ૦ ...૯૫ જે નર જાણુઈ વિચક્ષણ:૬ ન કરઈ તે સંગ, મૂઢ હસઈ તે સેવસઈ મનિ આણિ રંગ. ઈમ નિસુણી મહિતુ ભણુઈ મ કર પ્રભુ રીસ, પાસ જિણેસર તેહના એ જગમ સીસ. સવિ ભાંજઈ સંદેહડા૪૭ ગુણવંત ઉદાર, જૂજઆ છવ સરીરના વિલિ કહઈ વિચાર. જેઉ૦ ઈમ નિસુણી ચિત્તિ ચમકીલે આવિઉ ગુરુ પાસિ, વિનય વિના પૂછઈ રહિઉ તેણઈ વનવાસિ. ગુરુ પભઈ વલતું હસી જિમ વાણીઉં કે ભાજઈ દાણું નરેસનું તાહરિ પરિસોઈ. જેઉ ... ૧૦૦ પંથ સમું પૂછઈ નહી સેવઈ વન–વેડિ. નિરંતુ મારગ નિહાલી મ મ ઊખર એડિ. ૦ ...૧૦૧ જડ મૂરખ મૂંડા કહી, નિદિ જિનસ, ભાવ મનોગત સાંભલી ચમઉિ સ નરેશ. જેઉ૦
કે ...૧૦૨ એ તુ જાન તણું ધણી જાણી મનની વાત, હિવ પરછા પૂછઉ ઘણી કુલના અવદાત. જેઉ ...૧૦૩ જિહાં ચાંદુ તિહાં ચાંદ્રણે જિમ પરિમલ ફૂલ, જીવ શરીર ન જૂજઆ તિમ જોઈ ન મૂલ. જેઉ ...૧૦ મઈ મત છઈ પ્રીછઉં ઈસું માહરઈ કુલિ ચાલિ, જૂજૂઆ કહુ તે કુણ પરિઈ હવઈ ઊતર આલિ. જેઉ ...૧૦૫
૧૦૬
ભૂપ સૂણુઈ બસી કરી ગઠી રસભંડાર, ગુરુ ગિરૂઆ પ્રગટઉ કઈ જીવશરીર વિચાર. કરમ કસુટી જીવની કસીઉ વાર અનંત લઈ પુદ્ગલ ભવ નવનવા યુગઈ માંહિ ભમંત. પાપ કરી નરગિં ફિરઈ સૂરગિ રિમઇ પુણ્યવંત, વિકરમ કરમ ફલઈ સહી ઈમ બલઈ ભગવંત.
..૧૦૭
...૧૦૮
For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસક્તિએ તૂવલતૂ પરદેસી ભણુંઈ સહિ ગુરુવયણસવે અવગણુઈ, પૂછઉં એક વલી સંદેહ સુણ કાન ધરી હિવ તેહ. .૧૦૯
...૧૧૦
જૂઠી વાત કરુ તે ક્ષિી સ્વરગ નરગ નહી કઈ મુઝ આજુ દાદુ વડઉ પાપ કરંતુ ઈ. નરગિ જઇ પાછઉ વલી કહિવા નાવ્યઉ છેક, તિણિ કારણિ મણ જાણીઉં છવ સરીર સુ એક.
ઉપઈ વલતૂ ઊતર શ્રીગુરુ કઈ જાણુઈ કુમતિકલા પરિહરઈ, પરદેસી ભવિયણ બૂઝવા ગુરુ ઊતર આપઈ નવનવા.
•..૧૧૧
••.૧૧૩.
...૧૪
...૧૧૫
સુણી પરદેસી તાહરી નાહિ કોઈ વિલસંતિ, કઈ મારઈ કઈ જીવતું મૂકઈ જે નચિંત. પરદેસી ઉવાચ ખંડવિખંડ કરી ઘણુઉં, છેદી નાખું સીસ, કિમઈ ન મૂકું તેહનઈ જઈ કિરિ પાડઈ ચીસ. ગણધરવાચ . હવઈ તે ટવલતું ભણુઈ તુઝનઈ છછકાર, વાહનઈ આવું મિલી મૂઝ મૂકું ઈકવાર. રડઈ પડઈ અતિ દલવલઈ તઈ ન મૂકઈ સોઈ, તિમ આજુ પરવસિ પડિઉ આવી ન સકઈ સોઈ. નાનુ ઉતર સાંભલી હીઈ વિમાસઈ ઈસ એતાં કે નાનું નહી જાણઈ સયલ જગીસ. પૂછિઉ ઊતર માહરુ મુઝ નવિ દેતુ કઈ પહિલઈ ઊતરિ પરખી એ તુ સમરથ હોઈ. એ આગલિ હિવ ઊઘ સૂકડિનુ જિમ બેલ નર–સવને જોઉં સી અગલટ બેલૂ બેલ. ઊતર એક દુઆ ભણી ગરવ મ આણિસિ મૂઢ, આગઈ વાદ ઘણું હવા તું કિમ જીપસિ ગૂઢ.
...૧૧૬
...૧૧૭
...૧૧૮
•••૧૧૯
...૧૨૦
For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
..૧૨૧
•.-૧૨૨
••.૧ર૩
...૧૨૪
•..૧૨૫
પરદેશી રાજાને રાસ
જીવ તણુઈ તહિરઈ ઘણી કરી પરીખ્યા કેડિ, પણિ તમઈ દીઠઉ નહી કહઉં કિમ કાઢવું" ખેડિ. એ તુ પડઊતર હઉ, ઈમ ન પતી જઈ કોઈ, સુધઈ સૂધવટું મિલઈ તુ મન હરખિત હોઈ. વલતૂ પરદેસી ભણઈ. મુઝ દાદી હિનૂઈ હતી વિરતિ કરી મનમાંહિ, પુણ્ય કરી સ્વરગિ ગઈ વલતી નવી કાંઈ. વલતુ ઊંતર શ્રીગટ કરઈ પરિમલવાસિત જલભરી પરિથિલ કરી સમાન ભૂસણ-લીલ અલંકરી પંગિ રમાઈ પરધન. બાવન ચંદન ઉરડઇ ધૂપ અગર કપૂર, વાટિ સુગંધી મહિમહઈ કસ્તૂરી ઘણ પૂરફૂલ–પગરનવનવ રચ્યા પરિમલ બકુલ વસંત, પરિમલ ધૂપઘટી તણું, વિસ્તરીયા વિક્સત. ચિત્રસાલ ચિ દિસિ તપઈ સઘલઇ ચિત્ર વિચિત્ર, તે થાનક તૂ ઇડિ કરિ કિમ સેવઈ અપવિત્ર. તિમ તુઝ દાદી શુભ કરમિ પુહૂતી વિમાણિ૮, માણસગંધ સમુલાઈ નાવઈ તેણિ અહનણિ તૂ વલતૂ પરદેસી ભણઈ. લેહ તણી કભી કરી ભીતરિ ઘાલિક ચેર, નીકલતઈ વઈ વલી છિદ્ર ન કિધઉં કેઈ. તણેતર મઈ જાણીઉં, એક સજીવ સિરીર, જે જગિ બેલઈ જજૂએ તે માણસ પરતીર. વલતૂ ઊતર શ્રીગુરુ કરાઈ વબાર શાલા કરી ચિંહુ દિસિ બૂરી સેઈ, શંખ વજાડઈ માનવી સ્વર નીકલતુ જોઈ. તૂ વલતૂ પરદેસી ભણઈ. એર એક ઘાલિઉ વલી પહિલી પરિ વરતંત, કહુનઈ કિમ કીડા પડ્યા દ્ધિ વિના ગુણવંત.
.૧૨૬
..૧૨૭
•..૧૮
...૧૨૯
.૧૩૦
..૧૩૧
...૧૩
For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
२४
www.kobatirth.org
જુ સરિખા હુઈ જીવડા તુ દિઊ ઊતર એહનુ ખરુ જિમ
વલતૂ ઊતર શ્રીગુરુ કરાવ લાહુ ધમજી લેાહાર જિમ ધલઈ અગનિપ્રવેસ, છિદ્ર વિના કિહાંથી હુ ભૂઝિ ન પ્યૂઝિ નરેસ. તૂ વલતુ પરદેસી ભણુખ
જણ જણ મિલઇ વિનોદિયા નાખઈ તર તર ખાણુ, છેક પડછે જઇ ક્રૂડું દૂર પડ સવિનાણુ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુદરની સામ
મ અંતર કાંઇ, નિરતા ગુણ થાઇ.
વલતૂ ઊતર શ્રીગુરુ કર૪૦
સબલ નઅલ લાકડા તણી કાર્ડ કીજઈ દોષ, કિણિ ભાર ઊપાડી/ એકણુ ભાર મ જોઇ.
તૂ વલતુ પરદેસી ભણુ૪૦
પહિલ તો લઉ વતુ, વલિ તાલિઉ નિરવ, પેખી સરખુ ભારમઇ, આઉિ ભાવ સદૈવ.
વલતૂ ઊતાર શ્રીગુરુ કરખ પવન ભરી ને દીવ ુ અણુભરી પણ તેલિ, સરીખુ ભાર બિહું પરિઇ, જાણી આપ એમ મેલિ.
વલતૂ ઊતર શ્રીગુરુ કરન જેહવ થાનકિ મૂકીન દીવાતી પરિ જીવડવું
તૂ વલતૂ પરદેસી ભાઈ મારી ખંડ વિખંડ સિઉ જોયું વ અપાર, તા ય ન લાધુ જીવડું કહુનઇ વણુ
વિચાર.
ઋતુ ઊતર શ્રીગુરુ કર′૦ અગનિકાહ કટકા કરી જોતાં અર્ગોન ન દીઠ્ઠ, તુ સુ આગ નથી તિહાં હીયા જોઇ કુઠ્ઠ
૪૯
તૂ વલતૂ પરદેસી ભણુઈ
ગયવર કીડી કથૂ સવિ હું સરીખુ પ્રાણુ, દિ ઊતર સઢઉ કરી મકરસુ પરમાણુ.
તેહવુ કર૪ પ્રકાસ, જોઇ ન લીલવિલાસ.
For Private and Personal Use Only
...૧૩૩
...૧૩૪
...૧૩૫
...૧૩૬
...
૧૩૭
...૧૩૮
...૧૩૯
...૧૪૦
..૧૪૧
...૧૪૨
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પણ રાજાને રાસ
૩૫
..૧૪૩
૧૪૮
...૧૫
••.૧૪૬
...૧૪૭
તૂ વલત પરદેસી ભણઈ. કુમતિ માંતર માહરઈ જૂનવટીનું નેહ, પરંપરા કિમ ડીઈ હિવ ભાંજ સંદેહ. વલત ઉતર શ્રીગુરુ કરઈ. માબાપ ભૂખઈ મરઇ તરસ્યા મરઈ અયાણ, તુ બેટે કરવું સિઉપ તિમ તૂ જોઈ સુજાણ તૂ વલતૂ પરદેસી ભઈ, જઉ દેખાડઉ કરિ ગ્રહી પ્રાણિઉ ચેર પ્રમાણ, તુ માનુ તુમહ વણલાપ સિસિ ચઢાવું આણુ. વલત ઊતર શ્રીગુરુ કરઈ , રાજન કર ઝાલી કરી તૂ દેખાડિ ન વાય, જિમ દેખાડવું પ્રાણીઉ તતખિણિપર બૂઝિક રાય. કુમતિ-કદાગ્રહ-સિઉં સૂર ન કરતુ તેજ, તે રવિ ઊગિલ નિર્મલ જગત્ર કરઈ મન હેજ. વ્રત સમક્તિ ગુણ ઉચ્ચારી સુગુરુ ખમાવઈ હેવ, મઈ અપરાધ કર્યા ઘણુ, કૃપા કરુ મુઝ દેવ. ઊતર પડઊતર કરી જે મઈ વાલ્યા બેલ, કહિઉ કહાવઉ તે ખમું હિવ થયુ અટોલપ૩ શ્રીગુરુ ગિરૂઆ તુમહ તણું કેતા કહું ઉપગાર, ઊસીકલ કિમ શાઈસઉં છવ તણું દાતાર. ગુરુજી મઈ મૂકું હતું નરગ ભણી પ્રિયાણ, સો પ્રિયાણ પાછઉ વલતું જ તુહ લાધી આણ. સમરથ સલા કલા ધણી જ મિલીયા ગુરુ આજ, તુ પરમારથ પ્રીછિ૩ સર્યા હિવ સવિ કાજ. પરદેસી ધમાં થયું વરતી જીવ–અમારિ, હરખ્યા મૃગપંખી સદ્ ઘરિ ઘરિ મંગલ ઓરિ. મંત્રીમુગટ પણ હરખાઉ સાહસી હુઈ સુજાણ, સરખી ડિ મિલી હવઈ વાગાં ધર્મનીસાણ. હિવ સહી ગુરુ ગુણ બૂઝવઈ, સુણિ પરદેસી રાય, ધમ તણુઉં સંગ્રહ કરી નિમલ કરજો કાય.
.૧૪૮
•••{ ૫૦
••.૧૫ ૧.
૧૫૩
૧૫૪
૧૫૫
For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ક
www.kobatirth.org
રમા રમણ તણુ સુવિચાર પૂછ્યું ભૂપ હુ વિસ્તાર, ક્ષેત્ર રિઉ સુલલિત સેલડી રસ લાધઇ ન કરઇ હેલડી.
વાવિ
લગ્યા
લોહાગર
વિવસા કરી
જિમ કીધુ સંતાપ,
તેહ તણી પરિ ભાલૂઆ હિવ માણસ પરિતા૫૫૪ (?)
ક લહી ભડાર, સä કરુ
સાંસાર
વયરાગર – રયાયરી તેહની પરિવિવસા કરી, ચ્યારિ કહી થઇ પરખદા ગુરુના ત્રણ પ્રકાર, અવસરિ સાચવીઇ સદ્ તું જાણે વિવહાર. સહણુ સુધી કરે, પવિત્ર કરીનઇ ચીતિ, પહિલૂ ન થઇ મ મ હાજો વિપરીત.
કરસણુ દીસઇ ભ પછી દીસ વાલુ, નાટક નાચિ ડિ તાલુ ઊમરતાં દીસન
વિરાલ.
ઈસ્યાં વયણ સહિગુરુનાં સુણી આપણપે ચેતિ મન ધણી, સહિસ સાત પેાતાનાં ગામ ચિ` ભાગે કીધા અભિરામ,૫૫
અંતેઉર
કવિ સહજસુદરની રાસ્કૃતિઓ
કોઠાર
ત્રકાર
લી કરાવન વલીપ, ભાગ કરિ વાહણી
યુયુ
મૂકી પાપલા ડાણી.
શ્રાવકના વ્રત
અ’ગીકરી
રાજ તણી ચિંતા પરિહરી, વિથા ચ્યારિ ગમછ નહી તાસ કથા કરતાં ઉલ્હાસ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તિથિ પત્રી પાસુ સાચવ/૫૭ મારગ સાંવરનું અનુભાવ,૫૮
For Private and Personal Use Only
...૧૫
૧૫૭.
...૧૫૮
• . ૧૫૯
...૧૦
...૧૧
...૧૬૨
...૧૬૩
...૧′
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
••.૧૬૫
૧૬૮
પરદેશી રાજાને પાસ
જિમ સરેવર-જલ ઠંડઈ પાલિ
તિમ તે વિરતિ કરઈ સમકાલિ. સરસગુવિલ ડઇ લઇ આહાર
ડઉ અંગિકરઈ સિણગારી, પરિમલ ફૂલ ગ્રાહઈ ન સંવાદ તવ રાણી આણુઈ વિખવાદ.
અવિરતિની પરિ દીઠી જેહ ગોરી ગુણ સંભાર તેહ, હિવડા તે પ્રિય ધામ થયુ.પ૯
મારા હાથ-કમલથી ગયુ. પાલઈ ધર્મ ખરુ પતિવ્રતા તુ નારી નાણાં ઉરતા, પણ તે ભાવ અનેરમાં રમાઈ તુ તેહનઈ ધામી કિમ ગમઈ.
રાજા મનિ આણુઈ વયરાગ પટરાણી પિષઈ અનુરાગ, ધ્યાન કરાઈ ધરમી આપણું
ચેરનઈ ન ગમઈ ચાંદ્રણ. જાણિઉં વસિ નાવઈ મુઝ રાય તુ હણિવા ચિંતવિઉ ઉપાય પ્રિય દેખી દાવાનલ બલઈ હતાં એ સઘલી કી લઈ.
સૂકંત બેટાઈ કઈ તે પણિ વલત નવિ સહિ,
જવ ન ભલિઉ સૂત પાપવિભાગ
* તવ રાણી ઊઠી જિમ આગિ. જે હવિ સંસારસરૂપ જાણી જીવ ભરઈ ભવરૂપ,
હનું મનિ કીજઇ વીતાસા તે હણિવાનું માંડઈ પાસ.
**૧૭૦
•૧૭૧
-૧૭
For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...૧૩
...૧૭૪
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ જિમ તરૂઆરિ૬° અનઈ ભાલડી વીંધઈ ધણીય તણી ખાલડી, નવિ જાણઈ મારુ એ ધણું
તિમ નારી નહઈ આપણી. જિમ તરૂઅર (2) તણી પૂતલી નવ નવ પરિ સિણગારી વલી, નવિ જાણુઈ કીધી ખપ ઘણી તિમ નારી નુહઈ આપણી.
જસુપ્રસાદ લીલા ભોગવી રાણીમ રાજ સદા જોગવી, ભેગવિલાસ કરિયા જેઉર્દૂ
વયરી કિમ થઈ ઈહ તેહક્ષ્ય છેડઈ કુમર ભલુ કુલભ રાજ તણું નાણિ જિણિ લોભ, પણિ તે પટરાણિ પાપિણી દિહાડી વયર વહઈ સાપણું.
ડાણુની પરિ જેતી કરાઇ સુ પરિ કરું જિમ રાજા ભd, મનિ વીસાસ અણુવી ઘણુ
તુ તે કાજ કરું આપણા ભામિનિભાવ કરું ભોલવા દુખસાગરિ પ્રિયનઈ બેલિવા, મન–પાખઈ દાખઈ ગુણમેહ વિરૂઉ વિષષ કરાવઈ દ્રોહ.
...૧૭૮ મીઠાં વયણ ભણુઈ મુખિ ઘણું બલિહારી પ્રિયે તુઝ ભામણાં, ઉંદર કેડિ બિલાડી ભમઇ
તિમ તાકી તાકીનઈ દિમઈ. અન્ન દિવસિ અવસર તિણિલહી કારજ કરઈ હિવ મનિ ગહિંગહી,
...૧૭
For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...૧૮૦
•.૧૮૧
...૧૮૨
પર ન જાના શાસ
નવ નવ આહાર ઘણુ કેલવઈ હાલાહલ વિસનઈ ભેલવઈ.
વિસ ઘેલિયાં પાણી પણિ કરિયાં ખાદિમ સ્વાદિમ તે વિષ ભર્યા, હાવભાવ દેખાડી નવા
આપણુપે લાગી પ્રીસવા માયાનું મંદિર કામિની માયામૂલિ ચડાવઈ ઘણી, કમિણિ કુડ તણું કેથલી ભાયા મુખિ માંડઈ મલમલી.
લિઉ માહરા ભંભલ ભલ્યા આપઈ કરિ વાલી કુલીયા, કંત ન જાણુઈ વિસવ્યાપાર
સરલપણુઈ તે ગ્રહઈ આહાર. વિષપતિ યિાં છત ઘેલ આધા વિપરિત તંબેલ, વિષપરિણત ગતિ ઘાલિ માલ પીડા તવ ચાલી તતકાલ.
જિમ જિમ વિષ મૂકઇ વિશાલ તિમ તિમ પીડિકરછ વિકરાલ, ઘૂમઈ દેહ ઘણું ધડહાઈ
પરદેસી પાય લથડઈ. ઊષધમૂલી મંત્ર વિનાણ વાલિ વિષ ન વલાઈ સપરાણ, રાણી રાડ કઈ વણ સોર તેહ જિ વુલવા તેહ જ ચેર.
.૧૮૪
•..૧૮૪.
•••૧૮૫
•..૧૮૬
દ્વાલ અવિલત વિસ દેઈ કરી રેવા લાગી આપ, પટલા જેઉ નારિની જિમ ગુણ કે પ્રપ.
*૧૮૦
For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...૧૦
કવિ સહજસુંદરની રાતિએ ચેતિ નર પ્રાણિયા મહલ્પ મોહ અપાર-આંચલી બજ કરી હિવ આપણું ગાઢઈ કરઈ પિકાર, વાહર કરુ વાહલા તણી અનઈ વલી ઉપચાર. ચેતિ ...૧૮૮ મનિ જાણઈ છવઈ રખે અંગ વિલૂરઈ૬૪ માંડ. મુંહ આગલિ મલિરપકરછ જિમ વિસ ઘેલિ ખાંડ. ચેતિ ...૧૮૯ હિવડાં પ્રિય હસતૂ હતૂ હિવઈ ન બેલઈ કાંઈ, મુઝ હીઅડઈ સારણિ વહઈ દુખ સાલઈ મનિ માંહિ. ચેતિ મન ભીતરિ ગઢઉ ગમઈ બહરિ પિરણ એમ વાહપણું એ નારિનું ફેકટ કીજઇ પ્રેમ. ચેતિ ખાવઈ પીવઈ પહિરવઈ નારી ન કરઈ છેહ, જુ સ્વારથ પુચઈ૬ ૭ સહુ તુ મનિ આણુઈ મહ. ચેતિ ... ૧૯૨ ગતિ વિસમી નારી તણી જિમ ગિરિ કેરી પ૮િ ડુંગર ઢેલી પાડીઉ સરિસવ કેરઈ કાજિ. ચેતિ ..૧૯૩ ગામ નગર પાટણ તણું મિલિયા લેક અપાર, હાહાકાર કરઈ ઘણું ધિમ્ ધિમ્ એ સંસાર. ચેતિ...૧૯૪
..૧૯૧
•.. ૧૯૫
ચુપઈ કનુ રાય ન કાઢઈ દેસ કેહ ઊપરિ ન કરઈ વલિ રોસ, કરમ તણૂ જ દૂષણ કહઈ શ્રીજિન આણુ સદા શિર વહઈ.
મરણ તણુ માનિ જાણી કાલ ચેતિઉ ચતુરપણઈ ભૂપાલ, ભવ સગપણ સઘલૂ પરિહરઈ
સાચુ ધમ સખાઈ કરાઈ. કેહના પુત્ર કલત્ર પરિવાર સ્વારથીઉ સઘળું સંસાર, અવસર સદ્દ વિહડઈ કૃતક એકન વિહિડિ શ્રી જિનધમ,
••.૧૯૬
••.૧૭
For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
** ૧૯૮
••.૧૯
...૨૦ ૦
પરદેશી રાજાને રાસ
રાણીમ રાજ તણૂ અભિલાખ ટાલીનઈ અજૂઆલઈ સાખ, પ્રાણી લેહ તણુ જિમ ઘાટ
કરમ તણું ઊતારઈ કાટ. પિસહસલ ભણી સાંચરઈ ડાભ તણૂ સંથારુ કરઈ, નમોઘુણ ગુરુના ગુણ હઈ જીવ ખમાવઈ અણસણ ગ્રહઈ.
કાલ કરી પહિલઈ સુરલોગિ પુહુતુ પરદેસી શુભગિ , દેવી ગલિ ઘાલઈ વરમાલ
યે જ શબ્દ કરઈ ચઉસાલ. સૂરીઆભ સુર સરલ વિખ્યાત કેતાં ગુણ બેલું અવદાર, આરિ પલ્યોપમનું તસુ આય વંદણિ વીર થયુ મુનિ ભાઉં.
પૂજાભાવે ભગતિ નિરમાણુ વિમલ વિમાન તણું મંડાણુ, શ્રી અરિહંત કરી સાખી
નવ નવ પરિ નાટક દાખીઉ. આરાધક નઈ ચરમ-સરીર બેધિ સુલભ લઈ મહાવીર, રાયપણી – સૂત્ર – મઝારિ એ વરતંત છ વિસ્તારિ.
દેવલોકિ દેવી સું રમઈ કમકલંક સહૂ નીગમાઈ, મહાવિદેહ તિહાં અવતરી અનુકમિ હવાઈ લહસ્યઈ સિવપુરી.
-. ૨૦૧
•.૨૦૨
૨૦૦૩
...૨૦૪
દૂહા
જવસરીરહ ઉલખઈ વલિ માનઈ જિનઆણુ, એ ઉપગાર ભણી રચિવું રૂડુ રસ વિનાણું.
::.૨૦૫
For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ર
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસતિમા
સંઘલુ વરતંત,
પરદેસી રાજ તણૂ એ ભઈ ગુપ્ત નર તે લહઇ લીલવિલાસ અને ત. કૂંડ કલંક ચા નહી ભાવિઠે નાસ દૂર, જયમંગલ ચડતી લા નિત્ત ઊગમતઇ સૂરિ. વએસ ગચ્છ ગુરુ ગાઇ શ્રી સિદ્ધસૂરિ સુજાણુ, પાઠક શ્રી ધનસારનુ મહિમા મેરુ સમાન. તસ્પટિ ગુરુ ગિરુઆવલી રતનસમુદ્ર ઉવઝાય, મનવાંતિ આપન સદા તે સેવું ગુરુ-પાય. લીલાપતિ લક્ષ્મી વરઇ, કરઇ તુહલિ ગેલિ, ગિરુઆનાં ગુણ ગાવતાં ફલઇ મનેારથવેલિ.
નરગ થિંક સ્વરગિં ગયુ, તેતુ પુણ્ય પ્રમાંણુ, સહિષ્ણુરુ આણુ વહતડાં લાભઇ અમર વિમાંણુ. ધર્મિષ્ઠ સર્વિસુખ સાંપજ ધરમ કરુ નરનારિ વાણી સહિજસુંદર તણુજી સફલ લઇ રાંસારિ
For Private and Personal Use Only
...૨૦૬
...૨૦૧
...૨૦૮
...૨૦૯
...૨૧૦
...૨૧૧
...૨૧૨
મહત્ત્વના પાઠફેર
૧ ક. શુભા. ૨ ક. સાંબધ. ૩ ગ, વિરુ. ૪ ગ. ગ્રહણિ. ૫ ગવિરતંત. ૐ કુ. થિકી. ૭ ગ. મસિ. ૮ ક. વિષ, ૯ ૩ કેસ. ૧૦ ખ. કરયા. ૧૧ ક. દાસર્ધ. ૧૨ ક. ભાણુ. ૧૩ મ. ઝીલ્હણુ. ૧૪ ખ. મ. ૧૫ ૩. ઉલ્લ૪. ૧૬ ગ. પબ્લ્યુગ. ખ પલ્લિંગ. ૧૭ મ. ચઉપ. ૧૮ ક. છાતી છઇલ અફ્રિઝ તરા. ૧૯ ખ. નાહર. ૨૦ ૭. સત. ૧૧ ક. વત. ૨૨ કે, દરવાણુ. ૨૩મ વિચિ રહિખ઼ ૨૪ ખ. વાધરી. ૨૫ ક. પાય, ગ, પાય. ૨૬. પ્રતી ક્રમાં ‘માન' શબ્દ નથી. ૨૭. પ્રત ક માં ‘જસૂ‘' શબ્દ નથી, ખ, જિસિઉ, ઘ, જિસુ ૨૮ ૩. અવટ ૨૯ ૫. પાય વિનાંણુ, ગ, પાપવિનાશ, ૨૮ મી કડીનાં છેલ્લાં એ ચરણુ પ્રત કમાં નથી. ૩૦ ખ. અડોલ, ૩૧ ખ. જિતસિ૩. ૩ર ક હયવર. ૩૩ ખ, કૅશ, ક. કેસ. ૩૪ ૭. ગજણિ, ૩૫. પ્રત કખમાં આ પ`ક્તિ અધૂરી અને અસ્પષ્ટ છે. ૩૬ ખ. પુન્નતા ૩૭ ૫. મુનિ. ૩૮ ખ દીઠત, ગ. સસાતિ. ૩૯. પ્રત ૭માં આ ૫ક્તિ અસ્પષ્ટ હોવાથી પ્રત ગ પ્રમાણે પાઠ લીધા છે. ૪૦ ખ, વેળુલરી. ૪૧ ક. અભિમાન. ૪રુ । તુમ્હસ્યા. ૪૩ ૭. વર્ણ. ૪૪ ક. મત તરી. ૪૫ ખ. સાંધિ. ૪૬ ગ. વિચળ્યા. ૪૭ ક.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૩;
પરદેશી રાજાને રાસ સંદેસડા. ૪૮ ક... વિમાન. ૪૯ ગ, કકઠ ૫૦ ક. કિસ્ર, ગ, કસુ. પ૧ ક. તુમહે બેલડા. પર ખ, ફણ. ૫૩ ખ, અઝોલ, ગ, અડોલ. ૫૪ ક. પરિતામ (?) પપ પ્રત ક, ખ, ઘ માં ૧૬૫ અને ૧૬૪ મી કડીના ક્રમાંક એગ્ય રીતે જળવાયા નથી. ૧૬૫ મી કડી ૧૬૪ ના કમાંકમાં લખાઈ છે પણ અર્થની દષ્ટિએ આ ક્રમાંક યોગ્ય જણુંવાથી તે રાખે છે. પ૬ ક. વાલી. પ૭ ક. સાચવે. ૫૮ ક. અનુભવે. ૫૯ ક. યુ. ૬૦ ગ. તરુણી. ૬૧ ગ, ભંભર. ૬૨ ક. વિષપ્રણય. ૬૩ ખ, બઠી. ૬૪, વિસ્તૂર, ક, વિસૂરઈ. ૬૫. મલિર કરઈ
ખ, મલિ કરઈ. ૬૬ ખ, વાહિર પરિણામ એમ. ૬૭ ખ, પહુચઈ. ૬૮ ક. પાજ. ૬૯ ગ, હવિ.
ક
For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂડાસાહેલી રાસ
|| શ્રી ગુરુભ્ય નમઃ |
સમરવિ હસગમન સદા, વરચિવું વચનવિલાસ, વીર જિસેસર પય નમી, ગેમ લબધિ નિવાસ. ૧ હર્ષ ઘણુ ગુણ બોલતાં, સુણતાં સિદ્ધિ બુદ્ધિ હોઈ સડાનઈ સાહેલીયાં, ક્યા સુણ સહું કઈ પુણ્ય રાણિમ' રંગઘણ, પુણ્યાં લઈ વિયોગ, પુણ્યઈ સાહસગુણ હેઈ, પુણ્ય સુલલિત ભેગ. પુણ્યઈજ ઘણકણુ પુરવઘણ, પુણ્યઈ રાજ અનંત, પુણ્યઈ સાહસગુણ હોઈ, પુણ્યઈ જયજયવંત. સહ ગુરુ સાચા તેહની જઉ પામી તિણિ ભેટિ, સૂડાનઈ સાહેલીયા, પુણ્યઈ ફલ્યુટ તસ નેટિ. આયસ સહિ ગુરુનું લહી, કહિસૂદ કવિત રસાલ, વાચક સહજસુંદર કહઈ, સાંભલયે સુવિશાલ.
ચઉપઈ એહ જબૂદ્વીપ મારિ, ઊજેણી નગરિ૧૦ સંસારિ, વાવિ આ વાડી અભિરમ, નવ નવ રંગ કતલ ઠામ. મકરકેતુ તિહાં રાજા ચંગ, સુચના તસુ નારિ સુરંગ અનુકમિ રાજ કરતાં સુણ, જનમ દૂઉ ઘરિ પુત્રી તણું.
અર્થ સામેરી-દૂહા પઢી ગુણી અખેર ૨ લિખાઈ, કદલીગમારિ, પુત વીતલિ તે અવતરી સરસતિનઈ અવતાર.
For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂડાસાહેલી રાસ
વૃખ્ય(ક્ષ) થકી જિમ કંપલી,૧૩ નવ નવ દીસઈ છણ. અંગ વિકી તિમ ઊપજઈ, સયલ કલા પરવીણ ૧૪ રૂપમાં તે રંભા સમી, ગુણવંતી સુવિચારી. સુગુણ સખીનઈ-સાથડઈ,૫ બેલિ કરઈ સંસારિ. નામ સહેલી તેહનું, મયણા મન દૂમિતિ,
વનિ વનિતાવેલડી, ઘરિ અંગણિ ધૂમંતિ. સા એહવરયણી સમઈ સૂતી વંવનસ, સુહણામજિઝ જાણુઈ અસિ૬,૮ ૬ પહુતી પરદેસ. નિરખઈ વિદ્યાધરપુરી મંદિર મેરુ માન, મદનભીમરાજ તણું, બેટઉ બુધિનિધાન. નામઈ તે શકરાજસુત સુપન વિશેષ ધરંતિ ૨૦ વિવાઘર વિવાંનિલઉં, નવ નવ રૂપ કરંતિ. રૂપરંગયૌવનભરિઉ લઉ લીલ-ભૂલર૧ તે સાથઈ રામતિ કરી, જાગી તે તતકાલ. hયલ સમરઈ અંબવન, હાથી વિંઝ સમરતિ, ઉતમ ગુણ સમરઈ કામિની, મૂરિ મૂરિ મરંતિ.
..૧૭
દૂહા-રાગ રામગીરી નિદ્રાભરિ સૂતી હતી, જાગી કહુ કુણ રેસિ, નાહ ગમાયુ જાગિ કરિ આંસુજલધિ તરેસિ. હદયમલિ પ્રયુ ભમરલ મિલીલ મુઝ એકાંતિ. ઊડી ગયુ રવિ ઊગતઈ, સઉ ખટકઈ કઈ ચિંતિ.૨૩ પાઉ જલ પાખઈ માછિલી નારી ઘણું રતિ,૨૪ નયણે શ્રાવણમાસ, પાણી થલે ચાંતિ. ક્ષિણ ચિત્રસાલી માલીએ, બિણિ ભીતરિ બિણિ બારિ, વિણ આગઈ વિણ લાકડે, કાષ્ટ લક્ષણપ સંસારિ. નવયૌવન નવ નેહ સતિર૬ નારી અતિ સુકમાલ, વિરહાનલ ગાઢઉ દહઈ, ૨૭ આગિર૮ તણી જિમ ઝાલ.
...૨૦
...૨૧
...૨૨
For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•..૨૫
કવિ સહજ સુંદરની રાસઉતિએ બાપીયડુ પીઉ પીઉ કરઈ, તરસિક ગાણિ ભમંતિ, છઉં છઉં કરતાં હડી, ગુણ લેતાં સુનંતિ. પીપલફૂલ પખઈ, રડઈ, લ વિણ મૂરઈ જાઈ ઉતમ નારી પ્રિઉ વિણ, રડઇ દિન દિન તનુ કરમાઈ. ...૨૪ ચંદને ચાંદઉ૩૦ નવિ ગમઈ ન ગમઈ સીતલ વાય, રુડા જે ઉપચારડા, તે વિષવેલી થાય. જાણઈ વલી સુહ મિલું માંડઇ તે ઉપચાર,૩૧ વલી વલી જેવઈ ની કરિ, નાવઈ નીદ્ર લગાર. .૨૬ હીયડું પંખીની પરઈ, ભૂલું ભમઈ આગાર્સિ, ભમરિ પરિ ભમતી ભમઈ, સુહણુની સિ આસ. ...૭ સાયર નય નાલાં ભર્યા, આડા પર્વત કેહિ, ચરણે નવિ લંઘી સકું, એ મુઝ મેટી ડિ. સારસ આપિ ન પંખડી, એ મેં કરિ ઉપગાર, વાહાનઈ૩૩ ઊડી મિલું, સફલ કરુ અવતાર.૩૪ બલઈ ચાલઈ નવિ હસઈ, કરઈ ન મીઠી વાત, સહીઅર૩પ સર્વે ૩૬ મિલી કહ, કુણુએ તાહરી ઘાત. રાજ કઈ તુજ હવાઇરછ કઈ મા પ્રતિ રસ, વાત કહઈ સુધી હવઈ, મ કરિ ઘલું મનિ સસ.૩૮
રાગ મારણું તામ સહેલી ઈમ ભણુઈ, હીઈ તિજી સવિ લાજ, પુરુષરતન૩૯ સરણે° મિલિઉં, નામઈ તે સુકરાજ. પરણાવી પરણું નહી, વરિ હૈં ઇસીઅ મરેસિ, કરી રહી છ3 આખડી, મનગમતુ પરણેસિ. સગુણા ઘરિ નિગુણ1 પડી, નિગુણ સુગુણી નારિ, સરસી જેડિ ન મેલવઈ દેવ ઇસિઉ સંસારિ. માતપિતા પ્રીછઈ નહિ, જોઈ ન રૂપકુરૂપ, કરિ આપઈ સિરિ ઢકણ્ અણુમનમાન્યુંજર ભૂપ. આંખડીઓ લોહી ભરી, કગુણ કુવેધ કુરાલ,૪૩ એહવઉ જુ માથઈ પડઈ, તુ કિમ ગમીઈ કાલ.
•...૩૨
•••૩૩
.૩૪
૩૫
...૩ ૬
For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હાલાતી શસ
રૂપ અષિકી રામણ વિકી, રીંગણિ દલસુપ રંગ, ગુણ વિણ આદર નવિ લહઈ, માંડયુક મેરસુ સંગ. એક નાણું એક સજનહ, વિણ પરખી મ લેસિ, ઇક ખોટાં ઈક ઊમટયાં, એ બઈ હાથ ઘસેસિ.૪૦ મન ગમતુ મન ભાવતુ, ભેગીઅડું ભરતાર, સરિખા સરિખું તુ મિલ જ તૂસઈ કિરતાર.
ચઉપઈ પઢિë ગુણિઉં જે પુરુષ નવિ લહઈ, સૂકા સાલ તણી પરિ દહઈ, મુગતાફલ ગુણ લહઈ સુવેધ, કિસું કરઈ ગુણવંત કુવેધ. રતન લેહાર ઘરે જઈ પડિG, લેહડા સાથિ લેખ તે ઘડિઉ, ધમિ ધમિ કીઅલા ગુણે અંગાર, મૂરખ ધરિ એહવુ અવતાર. સહીઓ સાંભલો સુવિચાર, વાયસગલિ ઘાલિઉ જિમ હાર, સખર અને પમ મણિ ચૂંબડી, કિમ સભઈ તે કાદવિ પડી. જ પરણુઉં તુ પરણઉ સઈ નહિતરિ૪૮ અગનિ સરણ મુખ હોઈ, ઈમ જાણી મનગમતું કર્યું, મનમાન્યુ વાહઉ આદર્. માનસરોવરિ સેહઈ હંસ, સતપુરુષઈ૪૯ સહઈ જિમ વંસ, સેનાસિર સેહઈ જિમ હીર, ગંગાનદી તણુઉ જિમ નીર. સરિખા સરિખું સેહઈ તિમ ૫૦ નારિ સહેલી બેલઈ ઈમ,
••૪૧
•૪૩
...૪૪
For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•..૪પ
•••૪૭
...૪૮
કવિ સહસુંદરની રાસકૃતિએ. જઉ સિરિ ભાઈ નાહ અજાણ કિયૂ કરઈ તપ નારિ વિનાણુ. અણી પરિ વચન ઘણાં સાંભલી, તુ બોલી સવિ સહીયર મિલી, કવણપર ઉપાય કરી પરણેસિ, પુરુષરતન તે અછઈ પરદેસી. બિઠાપ૩ કરઈ વિમાસણ સી, તતખિણ વાત દૂઈ જુપ૪ કિસી, ઉસી પ્રતિજ્ઞા કીધી જામ દેશવિદેશ પ્રસિદ્ધપપ ' નામ. જિહાં તે કુમર અછઈ જેપ૬ નગરિ, વાત ગઈ જિમ ભમતી ભમરિ, રૂપિ જિસી રંભા અપછરી, નાગલોકિ નારી અવતરી. અલિકલિપકજુલ લહિ કઈણિ, વિસહરહરિ મનાયુ જેણિ , વદન જિસિઉ પુનિમનઉ ચંદ, મહણલિ તણઉ જિમ કંદ.૫૮ લોચનબાણ તણી ભાલડી, સીંગણ મયણપ તણી ભમુહિડી, આઠિમચંદ તણું પરિ ભાલ, નાશાવંશ મહા અણીયાલ. અધર પ્રવાલી સુલલિત વલી દંત જિસ્યા દાડિમની કુલી, યુગલ પયોધર સેવનકુંભ જેઘ જિસી કદલીનું થંભ. ગુણવંતી ચાલઈ ગયગતી, ૬૧ માયણ તણી મેહણ મલપતી, વયણી વિરહર મણિ રાખડી, આંજી અલવિઈ શું આંખડી.ર
••• ૪૯
...૫૦
•.. ૨૧
*. ૫૨.
For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂડાસાહેલીરાસ
•.૫૩
•••૫૪
ચંદમુખી તે ચંપવાંનિ, બબ બ ઝબકઈ કુંડલ કાંનિ, નવસર હાર ગઈ પદકડી, કરિ કંકણ ને ઉર શું જડે. નવરંગિત ચૂડી ચલતિ ૬૩ કટિમેખલ કંઝર ઝમકંતિ ૬૪ વિર વિચક્ષણપ નારી તથા, કહઈ વિલેક સુભાષિત કથા. ગાહભેદ સમસ્યા લહ8, પૂછવાના પડૂતર પિગલભરત સુકર પલ્લવી, ગુણસંગીત કિસ રસ તે નવી. કંયરકાનિ ગયા ગુણત, સાંજલિ મયણું થયુ અવધૂત, પુરુષમેહ૬ ૭ તણુઉ જે પાસ, તે નારી વિણ કિસિઉ વિલાસ. હું દીઠ ૮ વલી સુપનમઝારિ, અનિસિ ચીંતન કરઈ સનારિ, અણદીઠઈ જે ધરઈ સનેહ, પાણિગ્રહણ કરું જઈ તેહ.૭૦ વિદ્યાધર વિદ્યાનું ધણી, નીકલીફ શુકરાજહ સુણી નવ નવ કરતુ રૂપ અનેક, સૌભાગી સુંદર ગુણ છે. જિસિઉં નામ તિસિક પરિણામ, સૂડારૂપ કરિઉ અભિરામ, મેહણમૂરતિ૭૧ નારી જિહાં અનુકમિ આવ્યું કુંવર તિહ.
.
પ
••.પ
...૫૯
For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬ ૦
કવિ સહજસુંદરની રાતિએ ગુડી રાગ-દૂહા પંખી૨ રૂપ કરી નવું, ઘરિ ઊપરિ ભમંતિ, તિણિ દિવસ કુરિતણું લેસન વામ ફરંતિ.૭૪ ગામમસ્યા બેલતુ, સૂડઉ પડિઉ વિચાલિ, જિમ ભરકર સ્રણ સૂક્તાઆ વિષે મેહ અકાલિ.૭૫ ...૬૧ તરસ્યાં લાધી વી. ડી, જિસી મીઠી ડાઈ, નયણ સંતોષ થયુ તિસિવું, હરવદન થઈ ઈ. માણસમાષા બોલતું હરખી દેખી નારિ. અહ અં-ણિ સુરતરુ ફલિ. દ્વઉ તે૭૬ યજયકાર. ..૬૩ સૂડા પ્રતિ વતું ભણઈ, નારિ સાહેલી સઈ. પંખી કઈ તૂ માનવી, ભેદ ન બૂઝઈ કે. ...૬૪ કિહાં થિકી તું આવાઉ, કિહાં તુમહારઉછ૭ વાસ, કવણિ ભણાવિઉ પંખીઆ, એ મુઝ પૂરિ ઉહાસ. ૫ખી ભણઈ સણિ કામિની, પૂરવ સયલ ચરિત્ર, ભેલિ મ થાની વાતડી, પોપટ પઠઈ પવિત્ર. દક્ષણ શ્રેણિ અછઈ રિહ, વિદ્યાધર નિરવાણ, માનસતર૮ જિમ હંસલુ, તિમ છd કમર સુજાણ. ત્રિભુવન સેવન મુકી, ઊપરિ નવરંગ હીર, મિનિ કમલણિ વિલસવા, ભગિક ભમર સુધીર. શુકરૂપિ ચિહું દિસિ ભમઇ, કરઈ કતૂહલ ભાખ, હું જેહવુ તેહવુ અઈ, મુખિ મીઠઉ જિમ દ્રાખ. વિદ્યાધર શુકજ નર, ભણી૩ ભણાવિઉ તેણિ, પાલીનઈ પઠઉ કરિ૩. લી લડાવિ જેણિ . મનમોહન મનવલભા, એક હુની મુઝ નારિ, રીસાવી ગઈ નાસરિ, કેડિ ભમ્ સુવિચારિ. ...૨૧ વનિ વનિ હીંડું નઈ ભમું, જયા દેશવિદેસ, સુડસુંદરિ ચહિવા, કીધા નવનવ વેસ. સુડી કેડિ ગમે ભમઈ, કલિરવ કરઈ તિ સોઈ, વિરહદાવાનલ ઉલ્લવઈ, તિસી ન દીઠી કે.
...૭૩
•..છર
For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ડાસાહેલી રાસ
www.kobatirth.org
વાવિસરાવર ગૂમડા, ાિંજલિ સૂડીડઉ જલપતી, જઈ કરિ ભમી ભમી ભધું ધઉં, એક ન પૂગી આસ, ગુણવતા અરથી ઘણા, કહિ ભ્રુણ માંડિ પાસ. વિ ભી જઇ મુઝ પાંખડી, લાગઉ વિષાકાલ, પથ ઘણુ સાંખલ નહી, અનઈ નિરાસી લોકમુખિ વાત જ સુણી, તૂ ૬૮૪ તરણિ રસાલ, તિણિ કારણિ હું આવી, જેવા ચતુર જમાલ, ચુપઇ
ઝાલ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભરીયા જેહ, ને તેહદ.
રાણ ભણી-પ સુણી શકરાજ ભલઈ પધાર્યા૮૬ અમ્હે ધરિ આ, ચિત્રસાલીન અધિરિરમુ, દિહાડી ક્રૂર કપૂર જિમુ. તુ આણિઉં પાંજર૮૭ તતકાલ, સોવિન ઘાટ ઘડિઉ સુવિત્ર, વિવિધ રૂ૫૮૮ કેતૂહલ કરછ, નવ નવ મહિનિસિલ વાવરઇ. દરસણ દીઠું૮૯ રલીયામણું, કઇ સલેક સભાષિત ઉ, કહિઉ હાવિ પ્રીછન્નુ સદ્, નારી મન આણંદ 46. તતક્ષણુ પદમનિ મનિ ચિ ંતવઇ, મુઝ સુણું ૧ ભવઇ, હીડન વલી ટલી સંદેહ, શુકવચનઇ જાગ્યું ઘણું નેહ. ભગતિ કરઈ હેવ ૩ કુડા તણી, સૂડા વિષ્ણુ ન રહઇ તે ક્ષણી, અહિનિસ પભણુ' મુખિ ગુણગ્રામ,
૮૨
ધ્યાન ધરઇ
શુકરાજહું નામ.
For Private and Personal Use Only
૧
...98
...૭૫
... 9}
...99
...9.
...92
...Lo
....1
.....
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
,,,૮૩.
કવિ સહજસુંદરની રાકૃતિએ કીર કહઈ જિમ જિમ ગુણજાલ ૯૪ તિમ તિમ અસલ સભાવઈ સાલ, સૂકઈ જિમ કમલણિ પાંખડી, ઝરિમરિ૫ઝરિમરિમંટઈ૯૬ ખેડ. ચૂડી બાહ વિકી ઢલિ પડઇ, વિરહાનલિ આરેણઈ ચડઈ, જિમ જિમ દેખઈ નયણપ્રવાહ તિમ તિમ પૂછાઈ શુક દુખદાહ. રે કામિની તુ કાંઈ દબલી, ચંચલનયણી બોલઈ વલી જે મઝ આગલિ કરિઉ પ્રકાશ, હતણી મઝનઈ મનિ છd આસ.
..૮૪
,૮૫.
...૮૬
...૮૭
....૮૮
...૮૯
સૂડા સૂણિ શુકરાજ વિણ એ ઘડો છ માસની થાઈ, કિસી પરિ મિલસિઉં હવઇ સુધઉ બાલિ ઉપાય છે. તું સહેદસી તેહનું, પ્રીછ તું સવિ મમ્મી ૯૮ તિણિ કારણિ તુજ વિનવું કરિ સૂડા ગુણધર્મો. કહીઈ તે૯ દુખ આગલઇ, જે દુખભંજણી ” હેઈ, પરદુઃખભંજણ સુડલા, તે વિરલ૦૧ કોઇ.૧૦૨ દીઠા પાઈ૧૦૩ કામિની, કહિ કિમ કરઈ વિલાપ, અણદીઠઈ જે ઉરનું, જિમ જેલ માહિ થાય. સુહણામાંહિ શકરાજ નર દીઠઉ મેહણમેર જિમતિમ કરી મુઝ મેલિઉં, ભકરિ હીઉં કઠેર.૧૦૪ ડુંગર વીિ આડાં ઘણું પાણી નદી પ્રવાહ, તે પરદેસી પ્રહણ, કિમ ઘરિ થાસઈ નાહ. જિનિ માન્યા આપણઈ તે નર દૂર મ જોઈ, લાખ જેઅણનઈ આંતરઈ ચંદનલણિ ગુણ હોઈ.૧૦૫ તુ હવિ પરખિ પામીઉ, પુરુષરતન લખ કેડિ, તે તુઝ આણી મેલવું, સુગુણ સુરંગી જેડિ.
• .૨
...૯૩
For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂડાસાહેલીરાસ
૧૦૦
રે મહિલા સુણી બપડા, એ મુજ સીખ મ દેસિ, ઈણ ભાવિ તે મુજ નાહવુ, નહીંતરિ અગનિ જલેસિ ...૯૪ સઉ સાજણ ૦૬ વિણ ૧૭ અવર ગુણ, મુજ આગલિ મ કહેસિ, વલતૂ વાલી જુ કહિસિતુ સહી હત્યા લેસિ. ...૯૫ ઈણિ પરિ જોઇ પારખું, સૂના સમી તેવંતિ, સડઉ સુંદરિ મહિઉ, આંસુ જલ નાખંતિ. અંજલિ૧૦૮ બદ્ધઉ જલ રહઈ કહુ ન કવિ૦૯ તીવાર, પ્રેમકૂલ 10 પરિમલ તિસ્થઈ, ને રહી ગેપિ લગાર. ક્ષણ હંસુ ક્ષણ ગુડલુ કર્યું દિખાઈ રૂ૫, મોહવયણ રસ ચખવઈ, દાખઈ વિરહ સરૂપ ...૯૮ હું ચકવઉ તૂ ચક્કની ૧૧૧ પ્રેમ અલૂઝણ ઠામ, લાજ તણું જલ વચિ વહઈ, કહુ કિમ હોસાઈ કામ. ...૯૯ ઈણિ ૧૨ વચને ચમકી હીd, ગોરી તે ગુણવંતિ, શુકરાજા હું સહી, લક્ષણ ગુણ બોલંતિ. પુરુષારયણ રવિ અસ્થમઈ, નારીશ્નલ સંકોચ ઊગમતિ ઊગઈ વલી, તિમ કરિસિઉ આલોચ. આપણયું જવ દાખવઈ, તવ દાખસિઉં અયાણ. ધરણી જલહરની વરઈ, સીંચઉ સવિનાણુ.૧૧૩ ૧૦૨ માનસરોવરિ વાસ જસ, લુહડઉં હુઈ ૧૪ તાસ, હું આવું તું કાં દીઈ ક્ષણહ ન છોડું પાસ. ...૧૦૩ કૂપ નદી સાયર વસઈ અગિઉં પરિહરિ દર ૧૫ હું આપું તુ કાં ન દઈ, કઈ જિમ સૂર. ...૧૦૮ જગવલ્લભ મુખમંડળું પૂરવચરણ તજે , વલતૂ નાઈ સુડિલા, કહિ કુણ કારણિ એહ૧૬ .૧૫ અંબ તણી મંજરિ ૧૭ લહી, કેઈલિ કરઈ સવાદ, ભાવ મનોગત દાખવઈ, જણે, અમીય સંવાદ. ...૧૬
ચઉપઈ. એક મિલઈ બીજઉ નવિ મિલઈ. ગુજ લેઈનઈ પાછઉ લઈ,
•••
0 1
For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૪
કવિ સહજસુંદરી રાસકતિએ કાજય વેલા મનિ મમઈ, પાપી કેઈ નહી તે સમઈ.
...૧૦૭
વાર્તા
•.૧૦૮
•. ૧૦૯
. ૧૧૦
કહિ સૂડા ભઈ થારુ દેસ કુણુ ૧૬ . ભનિગમતુ વાહઉ નહી. જોતાં કેઇ ન દીસઈ કહી, જિહાં મન માનવું નહી લવલેસ, આત ગુણિ તે થારુ દેસ. ભાવભેદ સંભલિ ઈમ ઘણા, દીધા ઊતર પૂછાપ તણું, ગુણ જાણી સુડઉ સજ થયુ, કહિવા ચરિત્ર હોઈ રહગતિઉં.' જિમ આવઈ નવિ મેહડૂ . ધરણી૨૦ ઊપરિ ધરી નેહડફ, મોર પંખઈ હુઈ જિમ મેરડી, કરઈસ તાંડવ ગુણ ગેલડી. ન રહઈ મન કહસિવું અવિવન્ન, સાંજલિ સાહેલી તું ધનધન, મનવલ્લભ હાગ સુંદર, તુજ કારણિ મઈ તે પરિહરી. સુગુણ સુધ સુજાણ વિખ્યાત, તહારી સુણી ભઈ વાત, ભમરુ જિમ વનિરરઅંતરિ લહીં, આવઈ કમલ ગુણ ઊપરિ વહી. તિમ છાંડી આવિઉ સવિ રાજ, સફલપણુઉ માંનિલ મનિ આજ, શુકરૂપી તે દૂ શુકરાજ, મનવંછિત સવિ સારિઉં કાજ. રૂપ કરઈ પણિ પુરૂ ન થાઈ. કરઈ વિમાસણ હીયડા માહિ,
..૧૧૧
..૧૧
••• ૧૧ ૩.
For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂડાસાહેલીરાસ
પપ
•..૧૪
કુણુ કારણ છઈ કહી તુ કપ,૧૨૩ વિદ્યાજ્ઞાન ચડાવિઉ ઉ )૫. સેહગસુંદરિ નારીનું સાદ, ૧૨૪ દીઠ ચિત્ત દુઉ તે વિખવાદ,
લઈ હરજી મ ઉત્તર સાદ, એ સઘલું નારી ઉમદા ૧૨૫ દેખી સરલ સફલ ૨૬ તરુડાલિ, વાનર પામર૧૨૭ ચૂક ફાલ, જિહવી ફૂપ તણી છાંડી ૨૮ તેહવી અફલ થઈ ૧૩૦ આસડી... આસ્થાવલિ હુતી મનિ એક, હા હા દૈવ કરવું કે છેક, ઉરફૂપ રહુ ઉડિઇ ઉબલઈ. કમ્મપદારથ કિમઈ. નવિ લઈ ન ગમઈ ગાયું ગાયું સાર, ભાખી ભૂખ ન નીંદ્ર લગાર. નિતુ ભુખિઉં તરબિઉ રહાઈ દુ:ખ જાણી સુંદરિ ઈમ કહઈ.
...૧૧૬
•••૧૧૭
...૧૧૮
...૧૧૯
...૧૨૦
દૂહા જિણિ કારણિ તું દૂબલઉ, દુબઈ તિ જઈ પરાણ, દૂ માણસ તું પંખીઉં, કઈ કિમ કરું સુજાણ. વલી ભગતિ ચાલઈ જિસી, તિસી કÉ દિનરાતિ, અવર ઈચ્છા કિમ પૂરવું, જૂજઈ સરળ જતિ. પંખી પંખ પ્રમાણુ તૂ, જેમાં દેસ વિદેસ, નવ નવ ફલ ચાખિસ ઘણું, મુઝ ઘરિ કિસ્મ રહેસ. દૂહવા દુખિ ભરિ૩, હીયડૂ ખરું સરસ, કહિ ફણ કારણ પંખીયા, કઈ આમાલુ દોસ. કઈ તુજને ઘર સાંભરઉં, કઈ તુજ હિત સુમાત, કઈ ઘરણી તુજ સાંભરી, હીયા તણી કહિ વાત.
••.૧૨૧
.રર
••.૧૨૩
For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૫૬
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ
હસઇ સસઇ લઇ નહિ અને ન જાગઇ નેહ, જાણિ ાસન પરિહરી,
બેહ
જ દેસઇ એલ.
સાહેલી ઉવાચ :
સૂડા ગતિ દીસઇ તિસી, તૂં સહી ઊડ ૨, આપસી, સાથઇ સાંખલસાર.
જીવ અમી
ૢ વું તું જેવત), મરતઇ ભરુ જિ સાથિ, કેડિ ન મૂકું તાહરી, અમ્લ તુમ્હે એક જ સાથ. વિદ્યા સીવિ તાહરી, નવ નવ રૂપકયેાગ, પુખી થઇ ૧૩૨ ભમૂ, જિમ ન પડઇ વિયેાગ. અમૃતવેલિલી, જિસી વાણી તિસી રસાલ, ઋણી પરિ વયણ સુણી કરી, એલઇ સગુણ સહાલ. [ કેણ/૧૩૩ નવિ દૂહવ્ય, તહારઉ દાસ ન કોઈ, સાંભલિ વાત હીયા તણિ, રેહિ રેહિ નારિ મ રાઇ,
ચઉપઇ
વિદ્યાધરી,
મુઝ વિર ધરણી રૂપઇ ર્ભ સમી૧૩૪ અવતરી,
તિક્ષ્ણ
સયલ
સરાપિઉ કામ કરી, સુણાવ્યાં પૂરવ ચરી.
આગમ નવ નવ રૂપ ૦૮ માલ, કરતુ રૂપ હતુ તતકાલ, પખીરૂપ થયુ નર ટલી, કિમ પુન પૂરી મિનિ ફુલી. હીયડન આસ હતી મેાટડી, સધલી ખાટડી
આજ થઇ
રાતિદિવસ ચિંતા મુખ્ય ઘણી, દુખ કરિવા લાગી ઇમ સુણી.
ગ હા દૈવ ક્રિસિઉ ત" ક્રિય
લગ્ન
સાયરજલ
ખારું` પ્રી
For Private and Personal Use Only
...૧૨૪
૧૨૫
૧૨૬
૧ર૭
...૧૨૮
...૧૨૯
...૧૩૦
...૧૩૧
...૧૩૨
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ડાસાહેલીરાસ
પદમનાલિ
હીમ
www.kobatirth.org
કટકનુ હીમાચલિ
પડિત નિર્માંન સગુણ
૩
પુરુષરતન નખ દીધી નર્ ચિત નવિ હુઇ દૈવ તણિ ઘર જોઉ
જવ સૂરતી દીઠી રહી રહિ શુક વારઇ સીતલ વચન જિસ્યાં ચાંચ સાધિ
ડક,
ચંદ્રકલ ક.
ન્રેડિ
ખાડિ,
લગાર,
વિચાર.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાઉલી,
વાલી,
પાટણ,
નાંમ,
લૂઝ લોયણાં. રાતાં રાજ ન લાભઇ, કિભઈ, કિસિ ઉપાય કરું ક્રિમ ગમન, સી વિમાસણ કરતુ એવ, “ગન થિકી કોઇ ખેાલિ દેવ. ઉત્તરપશ્ચિમ ૧૩૫ બિહુવિચ લિ, નંદનવન સરખી વનમાલિ, અહુરૂપી તરૂઅરનું મણિમય ભૂમિ સુલક્ષણ ઠામ. જમલી સમલી દીવી ધરઇ, ભારડ સખી પાંખલિ ફરઇ, પંચ વ તણાં તિહાં ફૂલ, મધુર મહારસ દેવી દેવ રમઇ વલી ૧૩૬ ઘણાં, નાટારંભ રચાઇ તિહાં આપણાં, દિન દિન તફરસ મે‚૪૧૩૭ સાઇ, સનાન કર′ તે પુરુષ જ હોઇ. તે રસ કલસ ભરી પરઢવ, મડી શરીર જિમ હુઇ નવ
લ સમૂલ
સ્વામી ઠાકુર
માહર,
છું. રખવાલ २हू
તાહર.
For Private and Personal Use Only
૫૭
...૧૩૩
...૧૩૪
- ૧૩૫
...૧૩૬
...૧૩૭
...૧૩૮
...૧૩૯
...૧૦
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૫૮
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુ દુરની રાસકૃતિ
વરવીર,
સયલ શરીર,
હુ
સાવધાન તતક્ષણ માંડીઉ
વિમલ સુર ભરી નાખ્યુ નીર, હરિખ મિને વિલ લિઉ તે કીર્.૧૩૮
હા
સૂરજ વાલ માંહિી, તપ તપ કરઈ સુતે, પુરુષરૂપતિમ પરગટિલ ૧૩૯ સુંદર સગુણ સહેજ. હરખઉ નારી સાહેલડી, હરખિ સહિયર સાથ, પુષ્પન્ન મનવ છિત ફલઇ, પુણ્ય હુક · સનાથ સીઅર કરિષ્ઠ દઆરણાં, વલી લુછણાં હવંતિ, રિધિર હુઇ ધામણાં, જયજયકાર કર`તિ.
અમ્હ તૂઠી કુલદેવતા. આજ છ સુવિહાણુ, જિણિ દિન પ્રાઅમુખ ૪૦દીઠ ુ, સોઇ દિન હુઉ પ્રમાણુ. સુગુણ સહેજાં કારðિ, જીંક નાર ભમઇ વિદેસિ રિવઠાં સુરતરું ફલિઉ, સુક્ષત ભડાર ભરેસિ. લીલા ભેગ વિલાસ નિતુ, કીજઇ વિવિધ પ્રકારી, દેવ તણી પરિ માનવી, ગિરમઇ નરનારિ. સુખ ભાગવતાં ઇસી પરÙ, જ હ્રય ત નિસુજ્ઞેય, આવિ માસ વસંતડવુ, રાંગ ભરઇ ખલઇ તેવુ. વાયર્સ રિ હંસી ધરિણી, દીઠી કેલિ કરતિ, અસમજસ આણી કરી, હીયડન ક્રૂ ચાંતિ. કાગ કહ જિમ તે ઈ, પાલઈ આણુ અખંડ, પાણી ચણી વલી ધરઇ, અસિ૧૪ ૧સનેહ વર્ડ. જાતિ કુશ્રુતિ પરંતૂરું, ન લહઇ ચેાવનવેસ, ધિગ ધિગમણુ વિટંબના,૧૪૨સગુરુ તણુ ઉપદેસ કામિક વિટંખ્યા અમર્નર, રાજા રાનિ રલ ંતિ, નારીદીવુ ોહિલ, પુરુષ પતંગ મર`તિ.
For Private and Personal Use Only
...૧૪૨
...૧૪૩
...૧૪૪
...૧૪૫
...૧૪૬
...૧૪૭
...૧૪૮
...૧૪૯
...૧૫૦
.. ૧૫૧
...૧૫૨
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૯
•.૧૫ રૂ
...૧૫૪
સૂડાસાહેલીરાસ
સાયર સરિખા નર નિપુણ, નારીનદી મિલત્તિ,
વનપાણિ પૂરવસિ, લલરવયણ વયણ ભણતિ. કામસરોવર પાપજેલ જગ ' બૂડઈ સહુ કે, વિરલુ કે તરી નકલઈ, હી વિલેતાં જોઈ. ૧૪૩ જિહાં નારી તિહાં પિખણૂ, જિહાં પખણૂં તિહાં દોસ, કાચલવણિ નર હીરલુ, પામઈ મરણ - સરસ. રે ગહિલા સુણી બમ્પડા, એ પૂરુ મૃગ પાસ, % સરિખા ભૂલવ્યા, ૧૪૪ કામિણિ કિસિ વીસાસ જમિ જોતાં સહુ કારિયું, કોઈ ન આવિ સાથિ, માણસ ભવ કિમ હારીd, ચડિઉં ચિંતામણિ હાથિ. પ્રતિબોધણઉ પેખિ કરિ, હસી સરિસઉ કાગ, ઘર છડી તાપસ થયુ, આણી મનિ વચરાગ. લાખ વરસ તેણિ તપ તપી, પુહતુ સ્વર્ગવિમાણિ, એ સુકરાજ તણુઉં મરી, સુકવિ તણી એ વાંણિ. જે ભણસઈ સુણસઈ ૧૪૫ મનઈ, લહિસાઈ તે સુખવાસ, વાચક સહિજદર કહઈ, ૧૪૬ દિન દિન લીલવિલાસ
• • ૧૫૬
...૧૫છે.
...૧૫
...૧ ૬ ૦
ઇતિ શ્રી સૂડાસાહેલીરાસ–પ્રબ ધ સમાપ્ત, શ્રીરહુ. શુભ ભવતુ. સંવત ૧૬૪૭ વર્ષે ચૈત્રવદિ ૧૨ શનિ. શ્રીરાકાપક્ષે ભદારક શ્રી લલિતપ્રભસૂરિત શિગમુનિગણરાજેનેય લિખિત. /
પાદટીપ
૧. ક. જિણસર૨. ક, પ્રકાસ; ૩. ક, રામા; ૪. ક, પુ;િ ૫. ક. સાંભળું; ૬. ક કારક . ક, સહિ; ૮. ક. ફલિઉ, ૯. ક. કહું; ૧૦. ક. નયરિ; ૧૧. ખ, ચંગ; ૧૨, ક, અક્ષર; ૧૩. ક, કુપલી; ૧૪. ક. પ્રવીણ; ૧૫. ક, સાિિસઉં૧૬. ક. ૫તિ; યવનવા મતવાણિ; ૧. ક. એક વાવ
For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૦
કવિ સહજસુ ંદરની રાસકૃતિએ
પ્રત
૧૮, ૬. ઈસુ; ૧૯. કે. મદ; ૨૦. ક. ૧૬મી કડીની પ્રથમ બે પક્તિ ક.માં નથી; ૨૧. કે. ભૂયાલ; ૨૨. ક, જલધ; ૨૩. ૧૯મી કડીનું ત્રીજુ ચોથું ચરણ પ્રત ક, માં નથી; ૨૪. ૨૦ મી કડીનાં પ્રથમ મે ચરણ પ્રત કમાં નથી; ૨૫. ખ. ભક્ષણ: ૨૬. કમાં ‘નવયૌવન નવ નેહ અતિ' એ પ્રમાણે પંક્તિ છે; ૨૭. ૩. હિઇ; ૨૮. કુ. અગ્નિ; ૨૯. ખ. તે; ૩૦. ક. ચંદન ચાંઉ; ૩૧. ૩. અપચાર; ૩ર. ૩. ઉલંઘી; ૩૩. કે. વાલહા; ૩૪. ક. સાંસાર; ૩૫. ૩. સહી; ૩. ખ. સાથિ; ૩૭. કે. ‘રાન્ત તૂજને દૂહવ’; ૩૮. ૭. રોસ; ૩૯. કરણ ૪૦. ખ. સુહષ્ણ; ૪૧. ક. નગુણી; ૪૨. ક, માનિસ; ૪૩. ક, કરાલ; ૪૪. ક પાછુ; ૪પ. ૭. દલ; ૪૬. ક. માાર્ડ; ૪૭. ખ. વ્રતમાં આ કડી નથી; ૪૮. ૭. નહીતુ; ૪૯. ૭. સત્પુરુષ; ૫૦. ખ. મેલ સુ તેમ; ૫૧. ક. અધાણુ; પર. કે. સુિ; ૧૩. ખ. બઠાં; ૫૪. ક. જો; ૧૫. ખ. પ્રસિદ્ધિ; ૫૬. ખ. જિ; ૫૬. ૩. કલિ; ૧૮. ૭, ૧૬; ૫૯. ૩. ભમહિ; ૬૦. કે. અમઃ ૬૧. મ ચમકતી; ૬૨. ખ. આંજી વલી અલિપ્ત આંખડી; ૬૩. કે. ચટકતિ; ૬૪. ક. ઝમક ત; ૬૫. ખ, વિચખ્ખણ: ૬૬. કે. લોક; દીઠઉ; ૬૯. કુ. ચિંત; ૭૦. ક, જઈ કરસું નેહુ; પક્ષી; છ૩. ક. કાંચન; ૭૪. ખ. સુરતિ; ૭૫. ૩. ૭૬. કૅ, તે તેરુ, ૭૮. ૭. માનસરોવર; ૭૯. ખ, ૭૮ મી કડી નથ). ૮૧. કુ. સમીર. ૮૨. ક. લીજઈ; ક. તાહર; ૮૫. ખ. પભo. ૮૬. કે. પધારિ; ૮૬. કે. રંગ; ૮૯. ક. દેખી; ૯૦. ક, તતખિ; ૯૧. કે. સુત્રુ; ૯૨. ક. મન જાણિક નેહ; ૯૩. ૩. વલી; ૯૪, ૬. દુખમલ; ૯૫. ક. ઝિમિરિ; ૯૬. કુ, કરઇ ૯૭. ક. સુકરાવિ એ; ૯૮. કુ. મમ ૯૯. ક જે; ૧૦૦, ૩, દુખભજ; ૧૦. ક. વિરલા; ૧૦૨. ૭. સંસાર ૧૦૩. ક. વિષ્ણુ તૂ; ૧૦૪. ખ. હીયડ્રૂ; મ કરિ કઠોર; ૧૦૫. કડી ૯૧ અને ૯૨ વ્રત કમાં નથી; ૧૦૬. કૅ સુસજષ્ણુ, ૧૦૬. ૩. ૭ર્ચ, ૧૦૮. કુ, જલ, ૧૦૯. કુ. કદિ; ૧૧૦. ક, કમલ; ૧૧૧. અ. ચક્રવી; ૧૧૨. ખ. પણિ; ૧૧૩. ક વિનાણુ; ક ૧૧૪. ૩. ક‹ઇ; ૧૧૫. દૂરિ. પ્રાસ માટે રિને ૨ કર્યો છે. ૧૧૬, ૩, તેહ; ૧૧૭, કુ, ભરિ; ૧૧૮. ખ. પ્રતમાં લીટી નથી. ૧૧૯. ૩. પૃચ્છા; ૧૨૦. ૩. વ્રતમાં આ શબ્દ નથી; ૧૨૧. ક. સત્ર, વચન, ૧૨૨. કે. બિન; ૧૨૩. ખ. કુલ બલ કુણુ કેપ; ૧૨૪. ખ, સરાપ, ૧૨૫. ખ. સૂડનઈ નિરહિઉ વિષાદ; ૧૨૬. કુ, સસરીત; ૧૨૭. ૭. પાસાઈ; ૧૨૮. ખ. મહુડી, ૧૨૯. ખ. આજ; ૧૩૦. ખ. ઈ; ૧૩૧. ક. અરહુ પરહુ; ૧૩૨. કું. કેડઈ; ૧૩૩.
૬૭. ખ પુર૯; ૬૮. ક 91. ક. મૂતિ; ૭૨, . અકાલિ; 95. ખ. અતિ. ગુ; ૮૦. ક. પ્રતમાં ૮૩. ક. વચનઈ; ૮૪. પંજર; ૮૮. ખ. અઈઠઉ
આ
For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સડાસાહેલીરાસ
૬૧.
કુ. કહિનઈ; ૧૩૪. ૐ ગયણ સુણી; ૧૩૫ કુ. પશ્ચિમ; ૧૩૬. કે. તિાં; ૧૩૭. ક. મૂ'; ૧૩૮. ક. પ્રતમાં ૧૪૦ મી કડીનાં એ અંતિમ ચરણ નથી તથા ખ. પ્રતમાં ૧૪૧ મી કડીનાં એ અ ંતિમ ચરણ નથી; ૧૩૯. ક. પરવરિ; ૧૪૦, ક, પ્રતમાં મુખ શબ્દ નથી; ૧૪૧. ૬. તેહસૂ'; ૧૪૨. ૬. વિડંબણા; ૧૪૩. કે. પ્રતમાં ૧૫૪ની કડીનાં છેલ્લાં બે ચરણ નથી; ૧૪૪. ક. એલવ્યા; ૧૪૫. ૩. ગણસઇ, ૧૪૬. ક. ભઈ.
**
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
તૈલપુત્રરાસ
શ્રીવીતરાયનમ શાસનદેવી નમુ
પુસ્તકવીણા રસ સુરકુમરી સમરી અવિરલ વાણી સદા સારદ સમરણિ હુઈ કુવચન ઠનક મેાલ ન અવિદ્ય પાઇ તે ન કરઈ દ્રોહ
કા,
· ઉપ′1
મહાસતી,
વિલસતી,
સરસતી,
www.kobatirth.org
વરસતી. ૧
સાંપદા,
યે। દેવ સદા લ સાહે. ૨ સુધા સાધુ નમણુંક નવકાર, ભવિક મનાહર નવસર હાર, ભાવ ભગ તેતહિં તણ, રાસરચ તે રુલીઆમણઉં.૩ જબૂદીપ જિ... હુઈ ખાલ, વરતઈ ખેત્ર ભરહ સુવિશાલ, તેતલિનયર વસઇ સુવિલાસ, જાણે ખિમી તણ
નિવાસ, ૪
સમલ મનથ નામ નરેસ, પલઈ પરન સદા સર્વિસેસ, પટરાણી ત પઃમાવતી, સુગુણ સુરૂપ સુહાગિણિ તી. પ -તસ ઘર ત્રિ મુગટ છઈ ભલ, તેતલિપુત્ર સા ગુણનિલઉ, સસ સુલસા રૂપનિધાંન, ગિરુ નઈ ગુણવંત પ્રધાંન. ૬ એક દિવસ પહિરી સિંણગાર,
મા નગર થાઉં
અસવાર,
પાયકમલ પરથઉ પરખાતુ, ચહઉ ચતુર ફિરઈ નિરખતુ. છ
વિમલ વિમાન તિસિઉ આવાસ, પેખી પુરુષ ધર ઉલ્હાસ, તે ઘર ઉપર સુંદર ચડી, દીદી રૂપ તણી રેખડી. ૮ ચંદ્રમુખી તે . ચ'પકવાનિ, મ ઝમ ઝબઈ કુંડલ કાનિ, સતિ સણગાર સદા ગુણભરી. જાણે સ્વર્ગી ચકી ઉતરી ૯ મનમે હન
પ્રીત વધાર
રમતી
દીડી
મનહિ તુ જાણઈ જોર કરીનઝ લિઉ અપહરી, જાણું યુવતિ ન મૂકુ પહેરી, ઊભું પેડ ( ) હુંમે ભરી, વસ્તુ પિતરાઈ ત` સઉ કરુ. ૧૧ પર દારારિ સી જે પ્રીતિ, કરીઈ ત ન રહઈ કુલરીતિ, છાન ચલ થઈ જ રમ, કુલ ના ત્રિ तु કિમ ગમ૩. ૧૨ લાગી રંગ તગી ચાખડી, વાઈ ચતુર પણઈ આંખડી, બીજી એક વેધ કુલલા જ. કિમ જ઼ર રઢ લાગિ આજ. ૧૩
૧૫ હિવ દૂહા ।। આધર પાછ નવિ ચલઈ,
તિણિ મુદ્ધિ,
ઘેાડઈ ચડી,
તે
નર
વર
પટ
મેાહિઉ
છાંડી
રહે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private and Personal Use Only
તે મૃગોાયણી, જલપોયણી, પચેટી, ભેટીઈ. ૧૦
રુદ્ધિ. ૧૪
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
તેતલિપુત્ર રાસ
વિસની વેધ નહીં
સજ્જન વિરાધ
વિસન
વિધા
પગિ પગિ કર
વિહર
ગારુડમિ
નારીના િણી
તે વિસ ન વલ
કિડન
તે
વિસ પાઉ
સુ
કરતુ
જાણે
પડિકે
યંગલ
માતુ વાસિનણિ ઉજ્વલિ તિલ દુખ જે વિવિધ તેતિલ પાલિક
ભામિનિ
ભૂલઉ
વેધક
રામા
નર
ભમર
જે
ભમુહ
હતુ. મહતું ઘણ,
વિજ્ઞાનવિ
તાપાવિક,
જણિ
સંતાપ,
સરાપ. ૧૭
ગિ
ભલ,
વિણાસ,
માંનવા
વિષાણ. ૧૫
સહ
પ્રેમ,
www.kobatirth.org
સ્યા,
કેમ. ૧
મલપતુ,
કાણિ,
જાણતુ
ભમાડી,
ભ્રમ'ત,
વેત્રિ તિહાં, મતિ. ૧૯
તેણિ ૧૮
॥ ચઉપઈ !
એ રસિઉ ભેવિલાસ વિનાંષ્ણ, કઈ તુ વાઉં પણ, ઈસિઉ વિમાસી પાછૐ વલિ, સાજણસિઉ ગાફિઈન્ટઇમિલિ ૨૦ મંદિરમાલિ ચડી બાલિકા, અધારઈ જિમ દીપાલિકા, નયનસલૂણી તે વાત કરુ સલી
કેહની,
તેહની. ૨૬
એમ સુણી હીયાઈ ગહગહઈ, પૃચ્છાનુ તે ઉત્તર કહઈ, નામ કલા પતુતુ પિતા, એ સોનાર તી છઈ સુતા. ૨૨
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સયલ કલા ગુણની પાટલા, પ્રગટ નામ તિનિઉ પોટલા, પરમ પન્નુની જનમ્યા લગઈ, પાઈ મયણ રહઉ એલઇ.૩ ૨૩ યૌવનવિસ
મનેહર ભજી,
એ છઈ બાલ આરી 49, પકવરણી જે પરણસ્પર્ક, તમ તેહન હુઈ. ૨૪
ન્ય
અંતરયામી
પૂરી
સફલ
ઋણ સુણી વલતૂ ઈમ કહા, મનમાંકડ સાહિ વિરહ, નારિ દ્રાખ તણી જે લૂખી દેખી યિ રહિં તે રૃબી. ૨૫
તે
અતિ
ગીર
કરુ
કાંમિની કમલ ભમર અને રમ, દૂધ લહી કુષ્ણ આછણ જિમઈ રિન્ટિંગ મુઝ પૂરવ નેહ, પાણિગ્રહણ કરાવ તેહ. ૨૬
! હિવ દૂા ૫
ગ્ર
r
મનાર
નારિ રિ
કઈ
૩
For Private and Personal Use Only
નઉ
રહિ
મનમાખણ અતિ
વિરહ
તણ
સુણિ,
હંસ,
ઝીલવા,
મસ. ૨૬
થઈ,
ગુણાપ,
વીધરું,
ભરતાપ. ૨૮
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
35
૪
પાલિ પખઈ ગઢસિઉ કરઈ, પંખ જમ
રાતિ
યેાવન તે નારિ કિમ તે
રમ
મન
ઉલ્ડસ,
કર
વલિ હેલિ, નિરખી મનિ વસિ,
ચંદ,
વિના,
મંદ. ૨૯
મિલવાનઈ
હી
નયણે
તે નારી મુઝ મેલિ. ૩૦
! ચઉપઈ!
www.kobatirth.org
અંતરયામી
જે હતા,
સંભલિસાઈ થયા. ચલચિત્તા, પુલતા ધરિસાનાર તણુઈ,
મન આલોય સહુ કો ભઈ. ૩૧ પુત્રી ગુણસુણી,
મહત
રૂપવતી મેકલીયા તુમ્હણી, નારી નગર્ ભર્યાં છ૰ કોડિ પણિવઈ મત્રીસ્વર બેડિ. ૩૨ મારુ લિ હુઈ આકરું, લાગઉ કેડિ છઈ નઈ ખરુ, મન માનિ તુ વીહવા કરું, નહિતરી ઉત્તર દિઉ પાધરઉ. ૩૧ વલી વિમાસૐ બઈઅર સાથિ, આર્નિઉ યગ્ર મ નાખ હાથિ, હરિમંદિર કમલા હુઈ જસી, મલિસ્યઈ જોડિ સદા અતિસી. ૩૪
મોટાં કુલ મોટા માયકાપ, પુરુષ પ્રધાંને પતુતુ આપ, કન્યા યાગિ ઇગ્નિ વરવલી, નિમલઈ નર જોયા
અટકલી. ૩૫
કવિ સહજસુંદરની રાકૃતિએ
ધરિ અઈઠાં આવિ સાજણ્ણ',
વલિ આવિ એટી
માગણ,
દીધઉ
માની
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હુસીહ સ
તણઈ પરિ
પામઈ રંગી સરાવરી
સ
સૂડી જિમ
અઈટા કૅલિ કર
આદર દી
વચન કરિ
મહિલા
મહિતુ
લય
વાટ
તિમ
કુલ વિક
ભમરી ભમર કમલગુણ ગેલિ,
મીઠી દ્દાખ તણી જિમ વેલિ, સરસ ચડી યેાવન માડવઈ, સીના તે રસ પૂરવઈ. ૩૮
નારિ,
વિનયવતી મુખિ મીઠી પ્રાપતી પાખઈ ન આવઈ બારિ, કઠુઆ ખેલી વલી સાંખિણી, ધરિ રિ દીસઈ તે રવાણી'. ૩૯ પોતઈ પુણ્ય કલિઉ. અહિ લાગ, સુખ વિસસઈ સરખઈ સંયોગિ, માન ઘણઉ વિલ રાજા તણ, મંત્રીપણઉ પાલઈ આપણઉ ૪૦
!! હિવ દૂહા !!
લાહ,
વીવાહ. ૩૬
નિસિદીપક જિમ
કુલદીપક
For Private and Personal Use Only
સાહ,
મેાહ,
સહકાર,
સાંસારિ. ૩૭
અજૂઆલઈ
રાખન
નિલી,
મનગમતી કરઈ ગીસ,
થયું છે. તણી,
જોઇ
નિસિદીસ. ૪૧
ચંદ્રમા,
પુત્ર, બાપન,
ઘરત્ર. ૪૨
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંવરથાનકિ જઉ મતિ ઇસી, આવઈ તુ વિગૂચણ કિસી, પણિ આવી સંસાર સરૂપિ, જેણિ જીવ પડિ ભવ કૂપિ. ૫૦ જેથી રાજ ફિરઈ તે મૂલિ, કરી વિમાસણ થઈ પ્રતિકૃતિ, એક તણું સુત હોસ્પિઈ જેહ, સયર વિલંઘી મૂકિ સુ તેહ. ૫૧
તેતલિપુત્રરાસ વાટ જોઈ તિયું પુત્રની સફલ કરઉ નર જન્મ, તુ મુજ નંદન એ રાયનું, જિમ ચાલઈ અનુક્રમે ૪૩ મંગલ તૂર વધામણી, મંત્રિ કરઈ જે વાત, ગાય તણઈ મનિ તે નહીં, સઈ સુણ " અવદાત. ૪૪
| ચઉપઈ છે પાપી તેહ તણઉ ભૂપતી, ગુણની વેલિ હરઈ વ્યાપની, આઘઉં પાટ ન ચાલઈ જિઈ આવી કુમતિક તસુ તિમઈ. કેપ મમતા રાજમણિની કરઈ, mણુ રાજ રખે કે હરઈ નૃપતિ ને પાંઈ જિમ હાથીઉ. તિમ તે રાતે તણ અરધી. - ૬ ચિંત ઘરણિ ઘણી પરણતુ, તઉ તે આગલિ કિમ જીવતુ, મહિલા મૂલી મલાઈ ઉહસી, પણિ તે ધાઉ કરઈ - વીસસી. ૪ ૧૯ઉ બેટા મેટા હુઈ કવી, સલા ર૦૪ હણુ ભાલવી. ક, વિસ ઘેલી દિર સુત એક ક, વલી અગનિ તણ દિઈ સક. ૪૮ મધુ રાજ કરઈ સંતાપ, ન ગણઈ બંધવ ન ગણઈ બાપ, પ્રસવઈ જિમ સાપણિ સાપલા, પણિ પરિણામિ ઈ નહીં તે ભલા. ૪૯
જઉ તરુવર પૂરઉ કાપીઈ, તઉ અપકીતિ જગિ થાપીઈ ડાલાંફૂલ અનઈ ફલાખ, જેતાં પાપ નહી જિમ લાખ. પર એમ લહી સુધઉ પરંપરા, હરખ પણ ને ગણિ ખલખું. રાણિ ભરાતણઉ સુખવાસ, ભોગવતાં ને કઈ વીસાસ. ૫૩ જિમ જિમ રાતઈ ઘરિ પુત્ર. આવઈ તિમ તિમ કરઈ અખત્ર, છે હઠ કપાધિઈ ખાલ, હાથ કપાવઈ ગોડઈ ગાલ. ૫૪ એકની પાસે કપાવઈ વલી, અંગ; નઈ કર આંગૂલી, કાપર્ણ કાન અનઈ વેલી નાક, નયણાસ કાઈ વિ: મ કાક. ૫૫ પાપી પાપ કરઈ નિસદીસ, કરમવિપાક લહઈ જગદીસ, કહિતઉ કહણ કહુ નહિ કરાઈ દિન, વચન રાણી ઉશ્ચરઈ. ૫૬
For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની દાસકૃતિઓ
રે વાલા સુણી વત્તડી, તૂ - ઉ જગ મ હિ, જગવલસુત
હીલત, મયા ન આવઈ કાંઈ. ૫૭ રાજ કચ્છ તુ જ લગી તાં અરિ ન ચઢાઈ કોઈ, મરણ હુતઈ જગ પહડસ્થઈ, હુઈ વિગૂચણ સાઈ. ૫૮ પિતરપિંડ સ્વઈ કુણ, કુળ દેસ્યુઈ જલણ. કટકપરાઠી
આવતાં, સુત કિશુ ખલસ્યઈ કુણ. ૫૯ એ કુભાર તણું ઘડા, છિદ્ર મ કરસિઉ કેણિ. આખઉ એક ઉગારિ તું જિમ જલ ભરીઈ તેણિ. ૬૦ જઉ સુત જણ આકારા, ત; દીજઈ તસુ દડ, વિરિ ત દેસવહુ ભલુ, પણિ મ કર તુ તેનું ખંડ. ૬૧ તરૂવર દલ શાખા વિના, જિમ દિઈ જગ ભડ, છતા પુત્ર સિ૩ કીજીએ, જઉ સવિ કરઈ અહંડ. ૬૨ પંખ વિહુણા પંખીઆ, જિમ – દિનરાતિ, સુત ગુરઈતિમ તાહરા, કાંઈ વિલંધા તાતિ. ૧૩
પર જાણ્યા પછી કરી, આવઈ યા સદીવ, આતમજાયા હાથ વહ કિમ યો બાલક નઈ ચાંપઈ નહીં, તુજથી ઢેર સસન્ન, સુગુરુ સાપ ડસઈ નહી, પણિ તૂ રાય અસગ્ન. ૬૫ રાજકુમાર ગુણવંત નર, તઈ કીધા વિકરાલ, જલ ભરિ ઉ સર સિઉ કરઈ, જઉ વઉલોઉ સવાલ. ૧૬ ચીતરાઉ જિમ ચીતરઈ, નવ નવ રૂપ સઠામ, ઉપરિ મસિ બકું પડd, સેહ કિસિઉ ચિત્રામ. ૬૭ ભઈ જણિઉં સુત માહરા, થાસઈ તે જગ ભ, કિમ થાંભા વિણ ઘર ભવાઈ, જુ ઉરિ ત્રિટકિઉ મોભ. ૧૮ પ્રીયડા ટોડર બાંધતી, ઘર મોટઉ વલિ પૂત, પણિ તે દૈવ ન સંસહઈ, તૂ થયઉ જમદૂત. ૧૯ કુમતિ કિહાં રૂડી નહીં, આ છણ દૂઘ મેલેય, કુમતિ પ્રસાદિ ઇમ રહ્યા, જોઈ તું રાવણરાજ લેય. ૭૦
For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જિમ હીયાઈ
રાવણમંદાવરી, વિમાસી જોઈ. 192
|
| ચઉપઈ છે.
તેતલિપુત્રરાસ કીચક કૌરવ ખય ગયા, તે તુ કુમતિપ્રસાદ, એમ જણ તું જીવડા, લેજે ઈમ મતિસુવાદ. 9૧ નારિવચનચંદન થકી, ન સમઈ તાપ અગાધિ, તિણિ ઉપચાર કર્યા ઘણું, પણિ તે રોગ અસાધિ. ૭ર કઠિન કુબુદ્ધી કપટીલ, ક્રોધી લહી કલાલ, ઈમ જાણીનઈ સાચવઈ, રાણી તે ઘરિ ચાલ. ૨૩ કુલ ઉજડ કરિ ભણી, રાય તણિ અતિ મૂહ, પરિણું તે ઘર વાસિવા, ગૂજ વિમાસઈ ગૂઢ. ૭૪ નિરગુણ નારિ સહુ કોઈ, કુડકપટ તણે ભંડાર જાતિ કહઈ વલી તોછડી, મૂરખ તે કહિ નારિ. ૭પ ઉછા પુરુષ ન ઉતરઈ, નારિ અધિક ન થાઈ, પણિ અબલા માથઈ પડઈ, કેણઈ ના ન કહઈ. 19૬ હિપુર નિર્ગુણ તે છડુ, લોભી પુરુષ જિ હોઈ, છલ છદમી પાપી સદા, રાય તણી મતિ જય. ક૭ સિરખા પુરુષ નહી સવે નારિ ન સરખી કઈ
ભામિનિ ભંડી કુણ કહઈ, જેહથી કુલવટ ઊભઉં રહઈ, પુરુષ થકી નારી અતિ ભલી, ગૂજ વિમાસઈ મનિ એકલી. ૭૯ માહરી સીખ સહુ અવગુણી, ઘઉં કહઉં તું ઊઠઈ હણી,
અગનિદવાનલ કરિ કુણ ઉગરઈ, તિમ ભૂપતિનયણે કુણ રહઈ. ૮૦ એહની તુ મતિ સધલી ગઈ, કાજ કરું હિવ આગલિ થઈ, સુપરિ કરું જિમ ચાલઈ પાટ, અનુક્રમનુ” જિમ નહઈ નાટ. ૮૧ બેટઉ પ્રસવ કરું જે નવઉ, છાનું સુઘઢપ કરી રાખવું, એ આલોચ કરું એક સાથિ, મહિતઉ હિવ કરું નિજ હાથિ. ૮૨ ઈસઉ વિચારી સુધઉ મન્નિ બીજઉ તે નથી કે અગ્નિ, ભહિત રાજ તણુઉ છે ધણી, પરિપ્રપંચ કરિસિવું આપણી. ૮૩ તેડાવિ આ વિઉ તેતલી, સઘલી વાત કહી પાછિલી, તુહ વિષ્ણુ ગૂજ કિહાં ન કહાઈ, તિમ રાખ જિમ ન લહઈ રા. ૮૪ માહારુ બાલક ગોપવી રાખઉ નિજ મંદિર જાલવી,
For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તુઝ નઈ મુઝનઈ આધાર, હાસિઈ પુત્ર મહા સુવિચાર. ૮૫
હવા બેલ સુણી પરધાન, ઊહિઉ તહિત કરી ગુણગાન, વિલાઈ ગઈ ઘરિ જિસિઈ, ગરભવતી પદમા થઈ તિસઈ. ૮૬ રતિ રાતીમાતી તિણિ સમઈ,
વુિં પિટિલ સિવું પ્રીય રમઈ, ભાદલ તાલ મિલિઉ જિમ બંદ, એક ગરભ ધરઈ સાણંદ. ૮૦ પોસઈ ગભ વહઈ નવ માસ, પૂરા દિવસ ગયા સવિલસ, જન્મઈ સુત રાણી સુ મયંક, પિટિલ પ્રસવઈ મૂઉં કરંક. ૮૮ કરમ તણી કરણી તૂ જોઈ, સા કિમય ન છૂટછે કે ઈ. એક જ વેલા એક નક્ષત્ર, કુહુ કિમ વહિડકું કરમ વિચિત્ર ૮૯
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ વાહક આતમ નય તું જિસિઉ, પર-જાયફ વધી નહુઈ તિસિઉ, તેલ પsઈ જિમ ન બલઈ વાટ, તે પાલઈ તિમ સ્વારથ ભાટિ. ૯૩ હિવે તે રાય થયઉ સાદ, ફલ પાઈ તાકઈ વાન, બાલ વિલંઘઈ કરી વિદ્યાસ. જઈ ઝૂકઉ ચૂકુ તવ પાસ. ૯૪ જાઈ જાણી ઘરિ સુતા, પરથીપતિ નાંણ ઉરતા, હરખ ભરિઉ માનિ સઠીક પ્રેતકરમ કીધઉ લોકીક. ૯૫
રાજા શોક સહુ પરિહરી, બાઈઠઉ તે રાજભુવનિ પરિવરી, નારી નચિંત હસઈ વલિ રમાઈ. સુખભરી પદમા તે દિન ભઈ, ૯
આરતિ અરતી હતી તેટલી, આશાવેલિ ઘરગણિ ફલી, માહોમાં િટલિક વિખવાદ, જયજયકાર થય૩ જસ વાદ. ૯
ત૬ કીધી મહતઈ પરિ નવી મૃત બાલા લીધી ગેપવી, જઈ બેહી રણનઈ પાસિ,
વિ સુત હોઈ આવાસ. ૯૦ નિજ નારી વારી ઝૂરતી, ૨લી વાત કહું ભાવતી, જ લગ નહીં તાહરઈ સંતાન, તાં પ્રતિપાલઉ કરીય નિધાન. ૯૧
વયર વિરોધ પડઈ નાહી જિહાં, પદમાપુત્ર પલઈ હિવ તિહાં, કારણિ હંસ વસિઉ છીલ્લરd, લીલાપતિ લીલા અણુસરઇ. ૯૮ સાયરની જિમ વધિ વેલિ, બીજ મયંક વધઈ જિમ હેલિ, જલ સિંચિઉ જિમ વાધઈ વૃક્ષ, કુમર વધઈ તિમ સોઈ સલા. ૯૯
સમજાની તિણિ કીધઉં કામ, દીધઉં તારા મકરધ્વજ નામ કરીય મહોછવ દઈ આસીસ, ન જવું અનેહ કેડી વરિસ. ૯૨
For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેતલિપુત્રરાસ
હિવ દૂહા છે કામરથ કિશું પ્રારથિઉં, ગરભ ધરિઉ કિણી ભાઈ કિહાં જનમિઉ વાધઈ કિહાં, કરમ તણી ગતિ જોઈ ૧૦૦ સંપ જહીં ઘરિ જેનઈ, સજન કરઈ વઢવાડિ, તે છે રૂ બાહિરિ પડઈ, કુમર તણી જિમ રાડિ. ૧૦૧ પિતઈ પુણ્ય તણઉ પણ, માતા હુઉ બુદ્ધિનિઘન, જઉ મહિતાઘર પાઠવિવું, તઉ ન થયું નુકસાન. ૧૦૨ વયરી તે હુઈ આંધલા, ગિરિવટિ જિમ ઝાડી, સરજિઉં કણ રાલી કઈ રાજ લખિઉં નિલાડિ. ૧૦૩ ચંદ્રકલા જિમ વધસ્ય, હૈસિઈ તે લીલાવંત, હિવ પિટિલપ્રીય પહિડસઈ, સઈ સુણ ગુણવંત. ૧૦૪
| ચઉપઈ છે
ચકવીનઈ ચકવિઉ જેમ નેહ, ચંદચકેર જિસિઉ ગુણગેહ, નખ ઈમ સહુતી જે પ્રીતિ, તે ચિત્રામ ટલી ગયઉં ભીતિ. ૧૭ ઊંચઉં બાણ ચડાવિઉં ચાઈ હેઠઉં નેટિજઈ જિમ પડઈ, પ્રીયનઈ પ્રેમ ગયઉ વીસરી, માનતુરંગ થકી ઉતરી. ૧૦૮ ખાંતિ કરીનઈ પરણિ હતુ. દરસણું દેખીનઈ મલપતુ, આઠ પુહુર જેહસિકં મન રમઈ, તે નારી દીઠી નવિ ગઈ. ૦૯ અવગુણ એક નહીં અપરાધ. ફેકટ પીડા પાંઈ સાધ, એકઈ કારણ કિશું નવિ કહઈ, કેવલિ વિષ્ણુ બીજઉ કિમ લહઈ. ૧૧૦ પોટિલપ્રીતિ તણી જે ગઠિ, તેડી શ્યલ રહિ અપકંઠ, પૂર વિલી પલટાણી વાત, બેલઈ વસઈ પૂછી ન વાત. 111
પ્રીય ગિર જિમ રતન સમુદ્ર, મુહડઈન પ્રકાસઈ વિલિ છિદ્ર, કુણ નથી તેનું મનપાર, હિવ મૂરઈ નારી નિરધાર. ૧૧૨
૫ હિવ દૂહા !
અવિચિંતઉ ચિત બઈ થઈ, જિમ આવી નર કે ઊચકી, નિદ્રાભરી સૂતાં જાગવી. વિહુ કમ્મર પિઉં સંભવઈ. ૧૦૫ જિમ - ચૂડી ચટકું તેલ, કુંકુમ કેસરનું જિમ રેલ, જનમ લગઈન રહ) જિમ રંગ, નરનારિ તિમ થયું કરંગ. ૧૦૬
વાલહેર નિત હસિ હસિ કરઉ ઘરઆંગણિ વિલિ તે હિાં ગઈ
બાલતુ,
વાત, ઘૂમતુ, સુધાત. ૧૧૩
For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજ સુંદરની રાસકૃતિઓ હા હા હૈવ કિસિઉં તઈ કરિઉં, કિમ કારણ વિણુ મન ઉતરિઉં. ૧૨૧ જાણી વિયોગવિરહ નિદાન, રહઈ રડતી વારછે પરધાન, તુઝ રોણ-જેણઈ જિમ મિલઈ, માહરું પણિ હીયડઉં કલમલઈ. ૧૨૨ કહિનુ વાંક ન દીસ એહ, સુર વિણુ કાણુ લહઈ સંદેહ, મેલ કુમેલ કરઈ કુણુ કમ્મ, બીજઉ કિસઉ જણિસિ મમ્મ. ૧૨૪ રોતાં રાજ ન પામઈ કેઈ, બાંધઇ કમ્મ ઘણેરાં સોઈ, મુગલોયણ સુણિ ચંદામુખી, ઇમ રેતાં કિમ થાસિઉ સુખી. ૧૨૪
જગ સાચઉ તુઝઈ નઈ કહઈ, તુમઈ કીધઉં નેહ, કઈ ભસઉ જેહનઉ, તે નર દિઠ કિમ છે. ૧૧૪ ઘરિ માહર રમતી હતી, હું રહિતી સુખવાસ, વિરહવિયોગ ન જાણતી, 1ઈ પાડી દુખપાસિ. ૧૫ તુઝ કારણિ મુઝ વીસયાં, સયણ સહુ માબાપ, પરણીનઈ પ્રીય પહિડતા, હુઈ ઘણુઉ અતિ પાપ. ૧૬ ફઈ રિદય તલાવલઉ,
વહઈ ઘડનાલ, પાલિ કરઉ પ્રીલ પ્રેમની, જિમ સરનું હુઈ નિરાલ.૮ ૧૧૭ ચંદન હાંસીયલાં, ઈસ્યાં ન સીયલાં કે, અમીય ભરે તિણે લોયણું, મુઝ સાહસું હિવ ન જોઈ. ૧૧૮ આશા મનિ મોટી હતી, જિમતી કુર કપૂર, તૂ સવિઉ સુરતરુ કરી, નેટિ થયઉ ધંતર. ૧૧૯ અવગુણ છકક ન માહ, વલી નહીં અપરાધ, કસિ કુલ નથી પડિલે દમ કાંઈ પીડઈ સાધ. ૧૨૦
છે ઉપઈ છે
ચિંતાજલ સહુ પરિહરું, સબલ પુણ્ય સખા ઈ કરું, નિજ ઘરિ માંડી સત્કાર,
આપઉ દાન ભરઉ ભંડાર. ૧૨૫ હંસગમનિ થઈ હરખવા, લાગી નર સાહમૂ નિરખવા, પ્રીયના બેલ સુણી નિરદેશ, આણિક હરખ અનઈ સંતોષ. ૧૨૬ વલિ લાધઉ પ્રીયનુ મનરાગ, પછઠા નૌરિ પરિ છિઉ તાગ, જેહ સહ જણાવ હેકિ. નાહ નહી નિરવહુ નેટિ. ૧૨૭
પિટિલ શબદ સુણી આકુલઉ, ગાઉ મંત્રિ હુઉ ગલગલઉં.
માયાહ ચડાવ્યું કે ક. નીકુર સાથ કિસિ હિય શોક, કહણ કહિછઈ તે પરિબાર લેઉં લાહ લખિમી ઘરિ ભરી. ૧૨૮
For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેતલિપુત્રરાસ કરિસિઉ જનમ સફલ આપણુઉ, લાભ હસિ મુઝનઈ પણિ ઘણઉ, ઈમ જાણી નઈ અન્નપ્રવાહ, માં િજણિ જિસિલ વીવાહ. ૧૨૯ એમ કરતાં દિન કેતા ગયા, તિહું આવી મહાસતી સુવ્યા. સંયમગુણ છઈ છત્રીસ, સવિ પાલઈ પૂરા નિસિદીસ ૧૩૦ એક સ ઘાડુ તે મહિલઉ, તસુ મંદિરિ સો આવિઉ ભલઉ, સાતમી ઊઠી કરઈ પ્રણામ વિહરાવી સુખ પૂછઈ તા. ૧૩૧ સતી સુણુઉ તુમહ મેટઉં નામ, દેસિ વિદેસિ ફિર જિહાં ગામ, ગેલી માત્ર જડી જઉ લહઉ. વસીકરણ તે સધું કહઉ. ૧૩૨ દિઉં ઉષધ ઊપરિ નાંખવા, વલી આપઉં ચૂરણું છાંટવા, દેવા ઉદરિ વલિ ઊષધી, આયે વ્યાધિ સરઈ જિમ વૃધી. ૧૩૩ બાંધી નીંદ્ર જપુ મુહિ મંત્ર, અંજન આંખિ કરી દિઉ યંત્ર, પરિણિ વિના તિલપાપડ થાઈ, તે મુઝ મંત્ર પ્રકાસ માય. ૧૩૪ તુહનઈ જાણ સણ જે કહ, તુમ આગલિ કે દેવ ન રહઈ, કુંડઉ નહિ કરુ તે સમુ, ડાહુ કેઈ નહીં તુમ્હ સમુ. ૧૩૫ મનવિખવાદ સવિ ટાલિવા, દિલ ઉપદેશ ગુણ વાલવા,
પ્રીયનઈ કાજિ ઘણી મથઉં, તિણિ કરણિ તુહનઈ પ્રાઉ. ૧૩૬ વલતું બોલઈ ભગવતી. અમિહ વાત ન જાણુઉં રતી, કરણ કરાવણ ની અનુમતિ કરતાં પાપ હુઈ દુરગતિ. ૧૩૭ સાચઉં ધરમ સુવઉં અહે, સુખસંગ લહુ જિમ તુહે, જીવદયા મોટઉ જિનધર્મ, ચઉગઈ બ્રમણનિવારઈ કમ્મ. ૧૩૮ શ્રાવક સાધુ તણું હુઈ માર્ગ, પાલઉ જે જણઉ મનિ લાગ, શીખ સુણીનઈ ગુણ શ્રાવક, સેવઈ ભવિ ભવિ સુખદાયકુ. ૧૩૯
| દિવ દુહા છે
એક દિવસ તે પદમિની, પુષ્ય તણઈ સુપ્રકાશિ, શ્રાવકની વિધિ સાચવી, પુઢિ નિજ આવાસિ. ૧૪૦ અતિ અંધારછ એકલી વલિ અબલાની જાતિ, જગીનઈ બઈઠી થઈ નૂરઈ માઝિલ રાતિ. ૧૪૧ ઈણિ પ્રીયડઈ પરણી કરી, જ હજારથ કીધ, આંબાનું થડ પૂજતાં, એક તણું ફલ દીધ. ૧૪૨ જીવ રમી ધરિ પ્રિયસિf, કઈ વલી છેરૂ સાથિ,
For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બિહુ માંહિ એકઈ નહીં, તઉ રિ તે કિસી ઘર આથી. ૧૪૩ તે મુના ઘર પાખતી, ભોલા હીયા મ ઝુરિ, આણૂ તૂ પ્રતિબોધવા. કુમતિ કરિ વલી દૂરિ, ૪૪ વાઈ વાદલ ઉતરવું, સીગઈ સાંકલ મિ . જઉ પ્રીયડઉ પહડિઉ ગુણી, તઉ હવિ ન કરું પ્રેમ. ૧૪૫ સહુકે સ્વારથ આપણઈ, મિલિઉ મેલાવઉ એહ. નરગ તણું દુખ તે લહઈ જે નર કરઈ સનેહ. ૧૪૬ રે મયણ મમ જોર કરિ, જેર તણુઉં નહીં ઠામ, મન વાલી હિય આપણું, લિઉ પરમેશ્વર નામ. ૧૪૭
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ યોગી તાહરું પાત્ર ભઈ, પૂરિઉં વાર અનંત, તુહઈ ત્રિપઉ તુ નહીં, કરિ સંતોષ નિચિંત. ૧૫ મઈ જાણ્યાં જિણ વચણલાં મઈ લાધી જિન આણ થઈ સચેત હીડલઈ, શ્રીજિન ઉગિઉ ભંણ. ઉપર પરમારથ પ્રીછિયા પછી, આવી પ્રીયડા પાસિ, સમગુણ છત્રીસ તે, માગઈ મન ઉહાસિ. ૧૫૩ જીવ સુખી કરવા ભણી, બોલ કરું પરમાણ. પહિલઉં બેલી હાઉસિવું, તારુ હવઈ સુજાણ ૧૫૪
હીયડા નહીતરિ લેખો પ્રીઉડઉ
કરિ
મૂરિ મનિ છઈ
સંતો ધિઉં,
મરસિ. આપણુઈ પરદેસિ. ૧૪૮
આગલિ પાછલિ જેહ કહું, સોઈ સમાવઉ દાઘ, રાગે સહુ ભઈ પરિહરિજે, મનિ આણિઉ વયરાગ. ૧૫૫
અધિક ઉછઉં જે કહિઉં, તે સહુ ખમિ સ્વામિ, તુ રમિ જે ઘરિ આપણઈ, હું રમસિઉ ગુણઠાંમિ, ૧૫૬
રે હિયડા તુઝ સીખ દિઉં, નીકુરસિઉં મન વાલિ, તરૂઅરથી ફૂલ જે ખરા, તે કિમ બઈસઈ ડાલિ. ૧૪૯ વિન વેગી પ્રાહુણ, તૂ હિવ મારણિ લાગ, દેસિ ઊંચુ ગતિ નહીં હિવઈ, પરિધરિ ભિક્ષા માગ. ૧૫૦
ધણકણ કણ તા મેહ નહી મઝ દેવ, બુધઈ મારગિલ ચાલિવા, કરવા દિલે જિનસેવ. ૧૫૭ એક તપેધન સારસિંઉં, મન આણિ ઉલોલ,
For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૩
તેતલિપુત્રરાસ સંયમની દિઉ હુઈ કરતી
સુખડી, કિલ્લોલ. ૧૫૮
છે ચઉપઈ છે
આપણુ કુલ અજૂઆલજે, સ્વગિ જઈ નઈ સંભારિજે. ૧૬૫ ઘણું દિવસ તૂમઈ દલવી તે કચ કસી ભ કાઢિસિ નવી, હિત ચિંતવજે નિતુ મૂહનઈ, ગુણની વિધિ સુસ્વઈ તૂહનઈ. ૧૬૬
બેલ કઠિન સંભલીયા કાંનિ, ગાઉ મંત્ર પડિક દુરિ ધ્યાન, વાં છઉ આઠ પુહર જેહ નઈ જાનુ કિમ કહીઈ તે નઈ. ૧૫૯
મારુ બેલ ગ્રહી મન માંહિ, ઝાલઉ સીલસખાઈ બાંહિ, પૂઠિ ન વંચઈ સંચઈ ધર્મ, બીજી હુઈ તું કરઈ કુકમ્મ. ૧૬૦
અવગુણુ કીધઈ જે ગુણ કરી, જિમ તૂબડ બેલિઉં જલ તરઈ, વાજઈ સઈ સરડી જિમ વીણ૦ તિમ ઉપગારે ગુણલીણ. ૧૬'s
અસતી મનચંચલ પરજ લઈ, જણ જણ સાથિ હસિનઈ મિલઈ, જઉ ભરતાર થકી તે ખાસી, કેહા સાવિ ગણઈ કુણું ઈસી. ૧૬૧ સતી સામણિ એ કામિની, જાણુઈ ધમ્મ કરી સ્વામિની, તિણિ મરણિ મુઝ આગલિ, માગઈ સંયમની સુખડી. ૧૬૨ વયરાગિણી જણ તે ખરી, કંત ભણઈ સુણિ માહરી ચરી, મુઝ ઉપરિ મન કરિ કઠિન, ચાલિ પણ થાજિ સુપ્રસન્ન. ૧૬૩ સૂધ વટઈ સંયમ શેવતા, ગતિ હુસ્મઈ તાહરી દેવતા, લેજે ચાન કરીનઈ સોધ, વલી આવી દિલે પ્રતિબંધ. ૧૬૪ ચતુર પણઈ ચારિત્ર પાલિજે ચંચલ ચંપલાપણુઉં ટાલજે,
મંગલ વયણે સુણી નઈ હસી, વાલ્હા વાત કરઈ કિસી, કીધાં વિણ કુતુ કિમ વહઈ, કેહિ ગતિ હસ્યઈ કુણ લહઈ. ૧૬૮ જિમ આકાશ તણું ફલકૂલ, દિઠા વિણું ન કરઈ કઈ ભૂલ, જઉ કરિ કહણ હુસઈ તારું, તઉ પડિલે બેહ તણઉ પાધરું. ૧૬૯ મહિમા મધુર સુણી મુખિ બોલ, વાજઈ હરખ તણું ઘરિ ઢેલ, મહિમા જસ વાધઈ આપણ3, જાણઈ કરઈ મહેચ્છવ ઘણુઉ. ૧૭૦ સહસ પુરુષ પાડઈ સુખી, વઈઠી આપ ચડી પાલખી, પચશબદ વાજઈ વાજિંત્ર, મેઘાડંબર તાડિનું છત્ર ૧૧ ચમ્મર ઢલઈ વજઈ વીજણ, ટેડરફૂલ તણી નહીં મણું, ધૂપછડી પરિમલસિ૩, ધૂપ આગલિ નાચી પાવ. લકર
For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૪
પાપ તઉ કમ મલ ધોવા, ચાલી લોક મળ્યુ બેઠવા, આવી મહાસતિન પરિવારિ, નાંદઈ ભાવ ધરી
www.kobatirth.org
નરનારિ. ૧૭૩
ગલગલઉ મંત્રીધર ભઈ, રિધ્યકમલ ગાઢઉ લમલ. રાખી ન રઇ તું સિં કરઈ વિષ્ણુવર્ધ { સાસા ભરઈ. ૧૯૪
વલી વિમાસઈ એ સુકમાલ, ફુલાં કમલ તણું ક્રિમ નાત્ર, ગત મેલ કહઈ મેહના, એકમ સહસ્યઈ આતાપના. ૧૭૫ પદ્મ ભરતાં રે મુહ મોડતી, તે પાલી પાલસ્વઇ ક્રિમ સતી, જે રહિતી ફૂટર પૂણ, તે કિમ પામ્યઇ પર આંગણુઈ. ૧૯૬
દુખ હતું. વેણી લતાં, તેમ લોચ હસ્યઈ હાંસતાં, અલગી ક્ષણ ન રહુઇ મુ થકી, કેમ તે અન્ય શ્રઈ પારી. ૧૯૭ પ્રેમવતી વાલ્હી મુખ્ય સદા, માહરી આંણુ ન લોપી કદા, સહવાસિણિ તે છેાડ સાથ, હિઁ ભગવતિ ઉડાઉ હાથ. ૧૭૮ ગમતા મેલ સુણી ગહિગહિં, સયમ લેવા તત્ર સામહિ, ઊતારવ ભૂષણ કારિયા, પહિર ધર્મ તા તે સમા. ૧૭૯
વા
મુડઇ
કર કુ કુમરાલ, તબેલ,
સત્યવચન
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુ ંદરની રાસકૃતિએ સુમતિપટુલી જસ પહિરણ, સમક્તિ મુષ્ટ ભરિ ભાંભણઇ. ૧૮૦
ભાવના માર સૌ કાંચલી, સમતારસ ચૂડઉ કરિ વલી, પહિર સીલ તણ સિંગાર, શ્રી અરહું તવરિઉ ભરતાર.. ૧૮૧
ગુરુણી સાથિઇ કરઇ વિહાર, પાલઈ પંચમહાવ્રત સાર, અંગ અગ્યાર ભણ્યાં મનર`ગિ, આલસ ઘડીય ન આંઈ અગિ. ૧૮૨ વરસ ઘણાં પાલઉ ચારિત્ર, મનચીવર
થાય અપવિત્ર, અણુસણ તે ગ્રહી,
ત્રીસ દિવસ દેવ તણી પદલી તિણિ લહી. ૧૮૩. ક્રુતિગ એક થય તિક્ષ્ણ સમઇ, જિમ રાતૂ સૂરિજ આથમઈ, રાત્ રાજરમણી નિયુ, તે પરથીપતિ પાછઉ
તે ભૂપતિ
છવિ ના
પાપ કર તીર્થ તાં ન સુષુિ
સુશ્રુત નાવી સુમતિ કદા કાગતણી પરિ તેનુ યાવન કરણ
વડપણ
For Private and Personal Use Only
થય૩. ૧૮૪
લગ ́,
લગન, ઉપદેશ
લવલેશ. ૧૮૫
કાલા કેશ,
કલેશ,
હું સ
तु
થયઉ નર, રગ રમત વાઉલિ. ૧૮૬ પાપી એક ઈસ્યાં ઊઁપન્નઇ, નિવસંસારથિક ઊલ૪૪, સરખાં સયલ ગણુ તે દીવ, પરભવનીનાં મનિ શ્રીહ. ૧૮૭
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૫.
તતલિપુત્રરાસ કાલ કરી વલિ ચૌગઈ લઉ, સલિઉ રાજવરગ તિહાં મિલિઉ, ઘાલી વાત સહુ વલિ ઘાટિ, તે બેટઉ બઈનારિઉ પાટિ. ૧૮૮ આગઈ રાતણ બહુમાન, વલિ વાધિઉં મહિતાનું વાન, દીઘઉ રાજધુરંધર ધણી. ગરવિ ચડિલે તે ગિરૂડી ભણી. ૧૮૯ બાપ તણઈ થાનકિ લેખવઈ પદમા ચલ ઘણી સાચવઈ, અઉડઉ રાયતણઉ તે નામ, કરઈ કરાવઈ મહિતુ કામ. ૧૯૦
દૂહા !!
માયા મેહ નદી વહઈ તિહાં શત્રુ તડે પરધાન રંગ રમાઈ સુખ ભોગવઈ, ધરમ તણવું નહીં ધ્યાન. ૧૯૧ વાચા બેલ કરિઉ હતું, દીક્ષાનઈ
મંડાણિ, બોલ ગયા તે વીસરી, પ્રીણિક અવર વખાણિ. ૧૯૨ મહિત રાજ તણુઉ ધણી, મહિતઉ કરઈ તે હેઈ, જસ તેહનઉ જણ વિસ્તરિઉ, મહિતુ જિમ લિ ન કોઈ. ૧૯૩ ભાટ ભરેડિ મેટી મચડિG, એટલે અકલ અબીહા, લીલાપતિ લીલા કર, જિમ પંચાયણ સહિ. ૧૯૪
ન લહઈ ઊગિલે આથમિલ, ઊડઈ નહીં જિમ નીંદ્ર, જો જાગવસ્થઈ હવઈ, જિમ અંધારિ ચંદ્ર. ૧૯૫ પુણ્યવતી તવ પિટલા, દેવ તણઈ અવતાર, આવી પ્રીય પ્રતિબંધિવા, તેલિનયરિ
મઝારિ. ૧૯૬ બૂઝાવિલ બૂઝઈ નહી, સાંન લઈ નહીં જાય, હાથીવસિ આઈ નહી, હોયઈ વિમાસઈ તા. ૧૭ તઢિઈ ઘત વિઘરઈ. તાવ િતાતઉં હોઈ પીત્યા વિણ જિમ સેલડી, રસ નાઈ નર જોઈ. ૧૯૮ ડાલ નમાવી જિમ નમ ભય વિષ્ણુ ન હુઈ નમ, જીવન ચેતાઈ તાં લગઈ જાં ન વિગઈ કમ્મ. ૧૯૯ અમૃતવયણ મુખ બેલતાં, વલિ કરતાં ગુણ હેજ, ઈણિ પરિ કે માંઈ નહીં, હિવંઇ દેખાડિG તેજ. ૨૦૦ હિવડાં ધન વન તણઉં, ઊતારઉ મદ તેહ, પાપીનઈ હિવ પ્રીજવવું, આણી ધરમ સને. ૨૦૧ દેવ તણી માયા કરી, કરિઉ અપૂઠઉ થેક,
For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રસકૃતિઓ
ઇમ રડતાં પછતાવતાં, નાવમાં જંપ લગાર, દુખ ભાગ મંદિરિ ગઉ, તિહાં પણિ તે હસકાર. ૨૧ ઘરચાકર ઘર પિ(પા)લીયા, ન કરઈ કઈ જુહાર, પિડ્યાં માતાપિતા વલી, પહિડઉ
ઘરપરિવાર ૨૧૧
છે ચઉપઈ છે
પરથવપતિ સઘલી સભા, સયલ ફિર્યા નરક. ૨૦૨ રાજભવનિ મહિતઉ ગયું, પરિ દીઠી વિપરીત જુહાર કરી પાછ૩ વલિઉ,, વિલ થયઉ ભયભીત. ૨૦૩ જે દખી નર ઊઠતા, જે કરતા પરિણમ, પૂઠિ લગા બુલતા જિ કે કોઈ ન લિઈ તસુ નામ. ૨૦૪ જગ સધલુ નુ જસ માંનતુ, આદર કરતા કેડિ. તે પહિડિયા પરધાનસિઉં, જે રહિત કર જોડિ. ૨૦૫ જે ફિરતા બલ જેયતા, ચાડી કરતા ચાડ, દુરજનના પાસા પડિયા, તે ફૂલ્યા જિમ ઝાડ. ૨૦૬ વચરી તે હીમડઈ હસ્યા, સવણ ન બલઈ કેd, તે વું વલી સું કરઈ, હાથ પડિયા છુઈ દઈ. ૨૦૧૦ માંનમુહતી ઘેડઈ ચડી, છવ પડિઉ જજલિ, પાછવિ પૂર નદી વહઈ, મૂરઈ રહિક વિચાલિ. ૨૦૮ સજન સખાઈ કે નહીં, જઈ લગૂ જ બાહિં, એક િવાર ઈ દેવ તૂ, તો રૂઢઉ મુઝ કાંઈ. ૨૦૯
પર જલતી સઘલઈ તિણિ આગિ, દીઠી વાત ટલી મુઝ લાગિ, ચિંતાજાલ થકી છૂટિયા, બઈઠ જીવ પરહુ કાઢિવા. ૨૧૨
જો પ્રેમ તણું બંધાણ, દુખ પાડઈ પણિ કરઈ કલ્યાણ
મરણ તણું પરિમાંડ જિહાં, પિપટ વિઘન હણાઈ સુર તિહાં. ૨૧૩ હાલાહલી પીધઉં વિસ ઘેલિ, તે પણિ અમીય તણી અંઘેલિ, ઝબઝબ તી વાહઈ તરૂવારિ, જાણે કઠિ વિસગ્ગી નારિ. ૨૧૪ ગલિપાસઉ લીધઉ જાકડી, ત્રુટિ સોઈ ગઈ દેરડી, સિલ બાંધી મોટિ વલિ ગલઇ ઊંઈ જલિ પછઠઉ અખ લઈ, ૨૧૫ કીધઉ અગનિ તણઉ પરસ, તિડાં પણિ તે ન બલિઉ લવલેશ, મરવાના ઈમ કરઈ ઉપાય, કિસિવું રઈ જઉ ન ઘટઈ આય. ૨૧૬
For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
તેતલિપુત્રરાસ
નવિ પ્રાણી થઢિ નીકલઈ,
તન માડઇ ગાઢઉ જગ ફુટ હિવ નાસઇ અઇ ચિતિ વિમાસ
પણિ લાધક
|| હા ||
અધવ મહિન પિતા તણુક્,
પ્રીહિલ માય
સનેહ,
પૂત્રત્ર
પરિવારનુ,
સગગ્ર કડિ
મિત્ર હતા વિલ
તેણિ પણિ દીધઉં
મીઠઉ ઓલ મથાપિ મત મઢ પાલિક
વિધન થકી રે
ટલવલન, કિહાં,
ઝાઝી આગિ હિાં તિહાં કુષ્ણ વાવન
દુખપાંજલિ
તિહુાં. ૨૧૭
ગામ હતા,
સલ તું
થલ ઉપર ઝિમ વેડિસહિ જિમ મરણ કરિ. કૃષ્ણ
કણ
લહસ્યન
હ. ૨૧૮
લાખ,
નહીં,
તે નર ઉ ઉં હું નગત વિહડલ, તુ નિવ કરત હું સેવ, લગસિહ હવઇ,
અવિહડઉ
ધ
અનઈ
www.kobatirth.org
સરાખ. ૨૧૯
પાસેિ,
પરચ્છન્ત, ઊરä,
સુષ્ઠિ ૨૨૦
ગુરુદેવ. ૨૨૧
અલઇ,
વેલિ,
સૂડલાં,
મેલિ. ૨૨
લી પણ.
ભૂખ,
જાણુસ્યઇ, મનદુખ. ૨૨૩
માણ
સૂધી
ગતિ
નિરજ્જ
પરમતત્ત્વ
હું
જૂ
આગ
કીધાં
હિવ
ચંદ
નર
ક્રુષ્ણ
હર
અસરગ્ર
જે
પામી.
નરભય
21
શ્રમણકા મા, સાઇ વિગત્તિ.
ચ્યારન
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક
મુનિવર
તે मूढ
કામ
કરુ
કાઢિ નિજ
લિહાવુ મેતિમિર વાલ
For Private and Personal Use Only
વાર
મગ
કમ,
આણિ પડિત પણ ર
રડતુ
ગિર ગિ
કાલમુહા
સમગ
અબલાપ
ભયકારિણી,
ધરમ
થાઉં
અનંત મÛ,
ના ઉપર !
મુત્તિ. ૨૨૪
७७
લલઇ,
અયાણ,
રહિ,
પ્રાણ, ૨૨૫
નામ. ૨૩૬
થી,
ભગ
થયા,
સુન્ગ. ૨૨૭
શ્રી,
નિશિદાહ,
સખાનઉ,
ીિ. ૨૨
સુધઉં ધરમતા તસુ ધ્યાંન. આવિ મોક્ષ તણું સાંધાંન, સેવઇ ધરમ સદા સારુ, વાદીકરમ તણુઉ થિઉ ખરુ. ૨૨૯
થકી કો નહી બલવ'ત, પતિખતે દીઠીઉ* ભગવત, ખલ કીધ` જે ઉમરવા સહી, કરમ થક પણિ છૂટ નહી. ૨૩૦
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજ સુંદરની રાસકૃતિઓ મદમચ્છર છાંડી સવ મોહ, મંત્રિ કરછ મનિ હાપોહ. ૨૩૮
રુડઉ કરમ કરઈ સંહરાઈ તુ કુણ આતમહત્યા કરી, કુણ લહસ્યઈ કીધઉં વિકરમ્સ, સેવઉં એક નિરામય ધરમ્મ. ૨૩૧
હઉ ગહિલઉં એકલમલ થઈ, પાપ કરું રણાઉ લિજઈ, આવા કેડિ ગમે નર મિલd, રૂખ પડતઈ કે ભાગ ન લઈ. ૨૩૨
સુહ પરિણામ તણ” જે મેલ, મલઆવરણ ટલી ગિઉ હરિ, જાતિઉમરણનઈ પરણામિ, પૂરવભવ દીઠઉ સહિનાણિ. ૨૩૯ જબૂદીપ ખેત્ર વિદેહ, પુંડરગ િનયરી ગુણ ગેહ. ચારિત્રવંત કલાગણ ઠામ, પદમનરિંદ મહાધૂરિ નામ. ૨૪૦
સુખ દુઃખ માહરું જે જણની, તુ નહિ થઈ મહાસતી, વાચા બેલ કરીનઈ ગઈ, આવઈ આજ ભલઉં તુ સહી. ૨૩૩
સંભારી નારી જેતલઈ, પિટિલ પ્રગટ થઈ તેતલઈ, અમૃતવયણિ બેલાવિક કંત, પાલઉ વાચ હવઈ ગુણવંત. ૨૩૪ મૂઢ મે આણિસિ મમતા કિસી, ધરમદય સેનું લિ કસી, ઉડઈ ભયસાયર બૂડતાં, લિઉ તપ સંયમના તૂબડ છતાં. ૨૩૫ એ સંસાર તણઉં પાંજરું, તપ વિણ મિ કી જઈ જાજરૂ, બાહિરિ ભીંતરિ બલતૂ બલઈ, સંયમનીર વિના કિમ ટવી. ૨૩૬ ચારિત્ર ગુણ કેતા કહઉં, ભખ્યાં ભોજન જિમ વાલહઉ, બળહીણાઈ જિમ ગાડલઉં, જિમ રેગીનઈ ઔષધ ભલઉં. ર૩૭
એમ કહી ઉડિક આકાશિ. દેવ જઈ બઈ સુખવાસ,
પૂરવ ચઉદ ભલાં અભ્યાસિ. સાતમ સુર થાનકિ તે વસી, ભદ્રામાય તણુઉં ધરિ સૂત્ર, આવિઉ તેતલિનઈ ઘરિ પુત્ર. ૨૪૧ તેતલિનંદન તે હું દુખી આજ થયઉ સઘલી પરિ સુખી, લાધઉં ધમ તણઉં ગુણઘડ ઉપશમ શ્રેણી ભણી હિવ ચડઉં. ૨૪૨ મનિસિ આપણે ધિઉ યતિ, તે રિષિ પાપ નાસવર્ડ રીતિ, ઝાલિ પાંચ મહાવ્રત બહિ, પુહુતઉ સોઈ અમદવન માંહિ. ૨૪૩ પુટરિસિલા પરિ બહુ મુણી, વિદ્યુમુખિ આવઈ વિણભણી, ઝગમગતું બલિ કેવલનાંણ, પાંમા દેવ કરઈ મંડાણ. ૨૪૪ સેવન કમલસિંધાસન ઠવાઈ, ઊભા દેવ થઈ ગુણ તવઈ, ગામ નર પુરની પરખદા, નરનારી બધી સંપદા. ૨૪૫
For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેતલિપુત્રરાસ મહિતઉતતિ થઉ કેવલી, આવી ઊભૂ પઈહિં સાંભલી, બઈઠા લોક સુરાસુર નમી, જ્ઞાત ધરમિ કથા ચદમી. ૨૪૬ કરd વખણ કઈ નવતત્ર, આણ૯ જળ ઉપર સમચિત્ર, અજર અમર પદ લેવા ભણી,
mતિ કરુ જિજ્ઞાસન તણી. ૨૪૭ લાખ રસી નિ ગમણિ, ખીલા મેહ કવ્યા બલપ્રાણિ, બારઈ રામ તણછ બાંધણઈ, બાંધ્યા બલ ઘણા મુનિ ભણઈ. ૨૪૮ કણબી કરમ મદા જોતરાઈ સમકિતભાર થકી ઉસઈ, ફરસઈ ખિત્ર - ખિત્ર તણઉ, આલિઈ આગ ભઈ આપણઉ. ૨૪૯ કાલ નત રુલિઉ છવડવું, ન કરિઉ ન્યાન તણઉં દીવડઉં, થોડઈ કારિ ઘણઉં તે નGિ, પિપટ ફેકટ પાંજરિ પડિક. ૨૫૦ શ્રી અરિહંત નમું વલિ સિદ્ધ, સૂરિ નમુ ગુણરતન સમુદ્ર, શ્રી ઉ ઝાય નમું વતિ સાધ, પુદગલ પદગુણતાં મ આધ. ૨૫૧ પિતઈ પુણ્ય કરિઉ પાયકી, જિમ છૂટઉ એ બંધન થકી, મારગ મેલ તણા છઈ દોઈ, આદરિયે મનિ જાંણહ સોઈ. ૨૫ર ઈમ જાણી શ્રાવક સંવરી, લીધઉ મારગ મનિ આદરી,
ઊહિ રાય કરી ખમણ ઉ જાત લલીય કરd વાંદર ઉ. ૨૫૩ ધન મુડતુ ધન મેહરુ દેસ, ધન રિષિરાજ તણ૯ ઉપદેશ. પ્રવરપ્રસંસા કરતુ સી. ધરિ પુતઉ શ્રાવિક ગુણરસી. ૨૫૪ હિરી સંચમશ્રી હરિ હાર, આ ઠઈ કરમ કરી પરિહાર આરઈ ગતિ મૂકી ઘર એરિ. અવિચલ ઠામ ગ્રહિક તિણિ સાર. ૨૫૫ મુનિવર ગુણ ગાતાં ગુણ ચડઈ, પુણ્ય વધઈ નઈ પાતિગ ટવઈ, સુખસ પતિ લીલા ઘરે ઘણી આરવિલિ ફલઈ કવિ તણી ૨૫૬ સંવત પનર પંચાણુઈ, આસે મા સિ ધરી ગુણ હોઈ. સુદિ આ કિમિ નઈમ લવારિ, ગુણ બોલ્યા રિષિના અવધારિ. ૨૫૭ સાચી શાસનદેવિ પ્રસન્ન, સહિજસુંદર લઈ સુવચન, પામી સુગરુ તણી આસીમ,
એ રિષિરાજ નમઉં નિતિદીન. ૨૫૮ શતિજ ગાંમિ રચિઉ એ રાત, ભણિયે મનિ આંથી ઉલ્લાસ, દૂહા છંદ અન9 ઉપd. એ સુણ નિરમલ મા થઈ. ૨૫૯ સાચઉં આગમ કરિઉ ગોસ, ગછ ભવીયણ કવીયણ ઉપએસ, ગુણ મેં લઉં નઈ કરું વખાણ, જિમ હુઈ જય જય સફલ વિહાં. ૨૬૦
છે ઈતિશ્રી તેતલિપુત્રમંત્રીશ્વરરાસ સમાતઃ |
For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રસકૃતિએ
પાદટીપ ૧. કૃતિમાં પેઠ પ્રહુસે” એવા શબ્દો છે, પણ પેઠઈ' શબ્દ ચગ્ય લાગે છે. ૨. પ્રત બમાં “રેખડી' શબ્દ છે. ૩. ઊલગઈ, ૪. પ્રત અમાં “રવણી” છે. ૫. પ્રત બમાં “ગુપત'. ૬. પ્રત આ તથા ડમાં ૮૩મી કડીની પ્રથમ બે પંક્તિ આ પ્રમાણે છે : “ભુદાચાર મલ્યા છઈ લોક, તે આગલિ કહઈ તે ફેકી. ૭. પ્રત બમાં ઘટનાલ. ૮. “જિમ સનેહ હુઈ નિરાલ” એવી પંક્તિ પણ છે. ૯. સુવ્રતા. ૧૦. પ્રત બ પ્રમાણે “સસરી ઘડી જિમ વાંજઈ વીણ' છે.
For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
રત્નસારકુમારરાસ
www.kobatirth.org
સરસતિ હ ંસગનિ પાય પ્રમી, અવરલિ વાણી પ્રકાસુર રે;
શ્રીરિસહેસર
પાસ રે.
નેમિકુમાર ગિરનાર અલ ક્રુત રાજમતી
ખભનયર થ ભણ લવવિધ
રોગુજમ ડાણ જીરાલિ
શ્રી
ભરતાર
પાસકુમાર
વએસ ગષ્ઠિ ગિરુઆગચ્છ નાયક રયણપહ૨ સૂરીસ રે; સંપ્રતિ શ્રી સિદ્ધસૂરિ નમીજઈ પૂરઇ મનહ જગીસ રે.
3; પરમેસર
રતનસમુદ્ર ભરિ જિમ સાગર,
વિદ્યાલહર તરગ
3;
ગીતારથ
ગુરુગ્યાની ગુરુચિંતામણિ
ચગ
ગુરુ વિષ્ણુ પથ ૩પથ ન લહીઈ, ગુરુ જગમાંહિ પ્રધાન 3; માતપિતા ગુરુદેવ સરીખા, સીખ સુણુ નરનારી રે.
સુરતર
૨૩
ગુરુ વયણે કિંગ જે નર ટીલા, તે સ્વસ્યઈ સાંસારિ હસ પખિ જિમ માનસરાવર રાજ પખઈ મિ પાટ રે.
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...૧
....
....
...પ્
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ સામેલ કાજલ વિણ જિમલોયણું
ગરધર પખિ જમ હાટ રે. ઘતરસ ઘેલ પખિ૮ જિમ ભોજન મેર પખઈ જમ મોરી રે. વિણ પરિમલ જિમ ફૂલ કરંડી; સીલ પખઈ જમ ગોરી રે.
ચંદ્રકલા પાખઈ જમ રમણી બલ૦ જિસઉ વિણ વેદ રે, મારગ પુણ્ય તણુ જિમ ગુરુ વિણ કેઈ ન બુઝઈ ભેદ રે. પરભાવિ લીલા પલી૧ ૧પતિનભવિ જ લાધુ ગુરુજોગી રે ,
તઉ પામ્ય ૧૪ તિણિ ભેગ રે. સંયમસીલ મહારસ પ્રીણિતા કેવલ લીવિલાસ રે, શ્રી રત્નાગપુત્ર તણું હિવા સાંભલયે સહુ રાસ રે. પાપ માહા તપ દિન જેહ તણું જગિ વાત રે શ્રી કવિરાજ તણી મુખવાણી ચંદકરણ જમ સીત રે.
વસ્તુ સક૫ સારદ સક સારદ પાય પણમૂવિ૬ ચુવસઈ૭ જણવર૮ નમી, સગુરુ : પાય પણવિ સુહકર અરથ સહી સિદ્ધાંતનું પાપતાપ પરહરણ સુંદર વિએસ ગ૭િ૨૦ શ્રી સિદ્ધસૂરિ ૧ ગુર. પાય પ્રણમી બહુ ભક્તિર ૨ રે રતનસારકુમારનું સાંભલમેર ૩ સુચરિત્ર.
For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨નરસારકુમાર રાસ
ચઉપઈ
જબુદીપ અનોપમ ઠાણ, ભરતખેત્ર એટલે ભંડાણ, રતનપુરી નગરી સુવિસાલ ૨૫ બાર જોયણ વિસ્તાર ૬ ચુસાલ. ...૧૧ ભાર અઢાર ફલતિ પણ વૃક્ષ, વાવિ મુવાડી તિહાં લક્ષ્ય ૨૭ મઢમંદિર દેઉલ જુવટા, સરમાઈ૨૮ સૂર સહી પરગટા.૨૮ ...૧૨ લખિત ચિત્રામસ છાહિ ભીતિ,81 નરનારી ચાલિની યરીતિ, ચુરાસી ચહટાં અભરામ, દેવિસ પ્રસીધું નામ. ...૧૩ રતનગદ રાજા તિહાં ચંગા, રત્નપ્રભા૩૩ રાણી નવરંગ, જલ વિણ જિમ ન રહઈ ક્ષણ મીન, કમલિ રમઈ૩૪ ભમરુ રસલીણ. ...૧૪ સુખ થાનક સૂતી જેતલઈ,૩૫ રતનરેડ દીઠું તેતલઈ,૩૬ સુપન લહી જાગી તતકાલ હસ્યઈ૩૭ પુત્ર માહાભૂપાલ. ૧૫ પૂરાં જામ ગયા નવ માસ જણિઉ૩૮ પુત્ર જિમ ચંદ્રવિકાસ, પ્રિયંવદા ૩૯ દાસી નવરંગી,૪૦ વેગિ વધાઉ૧ રાજ રંગી. ...૧૬ હાજર લોગ૩ સહુ પરિવાર, વરતિઉ સઘલઈ જયજયકાર, દાનાધારિર્ઝવરસઈ વરસઈ ભૂપતિ, ધવલમંગલ ગાઈ ગુણવંતી.૪૫ ...૧૭ બીજ તણુ જિમ વાધઈ ચંદ, જનમનરંજિત૬ નયણુણંદ, સગુણ સરૂપ સૂભાગ નિધન, રતનસાર દીધૂ અભિધાન.૪૭ ૦૧૮ ગુણ પરિમલ જિમ ચંદનકાઠ, ઇણ પરિ૪૮ વરસગયાં તસુ આઠ, પાઠક પ્રવણું ભલુ વનવિલ, નીસાલિ ભણવા પરવઠિઉ.૫૦ ...૧૯ કુમર ભણવા બઈડલ જિહાં, મેટઉ ઝાડ સફલઉ૫૫ કિ તિહાં, પોપટ પછી તેણુઈ ઝાડિ, લેવા નિ થઈ૫૨ રૂહાડિ. પાસ કરી ડાલિ ઝાલિઉ પોપટલ, અક્ષરબલ કહી પ્રગટ, આતમમુખિનિદોષ પ્રમાણિ,પ૪પાંજરિ પાસિ પડિઉ સુવિનાંણિપ ભણતાં ગૂણતાં કહિછ વિચાલિપ સૂડાસિë નિત મંડઈ આલિ, અધ્યારુ વારિ વલી વલી, પણ વારિઉં ન કરઈ વાઉલિ. ...૨૨ તુ પંડિત ચીંતવ ૫૭ ઉપાય, એનું છાત્ર કુકઠ ઉવાયપ૮ રાય તણાં છોરૂ છબડી, કિમ દીજઈ તેહનઈ કાંબડી. .. ૨૩
For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિક જઉ મારું તનુ રૂસઈ રાય, હાથી કાંનિ ગ્રહઉપ૦ કિમ જાય, તતખિણ૦ જઈ વીનવીઉ ભપ, બેટાનું સવિ કહિઉ૬૧ સરૂપ. ..૨૪ હસાકેલિ કતુહલ કરઈ એકઈ સૂત્ર ન મુખિ ઊચ્ચરઈ,૨ વિદ્યા રામતિ ન મલઈ બાલિ, કસિ સરિ હુઈ ટાલિ. ...૨૫
ઈણિ પરિ વયણ સૂર્ણ ભૂપતિ, બલઈ તે વથી તુમહ રતિ, આપણયું દેખાતું તેજ કેઈ ન માનિ કરતાં હજ.
પંડિત ઘરિ આવિષે ઈમ સુણિ, તુ માડિ તેણઈ અપ જ ઘણી, રાઉલ વાહિલ બાંગડ બિંભ ૬૩
સૂત્ર ભણવે મારઈ કંબ. એક દિવસ ગણતા સવિ સૂત્ર,
ટિ પડિ પૂછિ તવ પુત્ર, રેરેકાર કરી દોરડઈ બાંધિઉ બાલ પ્રહુસઈ રડઈ.
મનસિ૬ કુમર વિમાસઈ ઈસિવું પરવસિ પડીઆ કીજિ કસિ૬,
ઉડિલ કર આણિ બેહિકકપ - પણિ ન વિમાસિ એ હતીખ. લવલત કલમલતુ બાલ, ઘરિ પૂહિતુ રડતુ તતકાલ, ઉપરિ વલી હાકિ ભાયબાપ, બિહું પરિતસુ લાગુ સતાપ.
દુહવાણુ નિ ભરિઉ સાસિ. તવ આવિલ સૂડાનિ પારિ,
ચિતાર નર દેખી દીણુ, આ દુખ પૂછઈ સહુ સકુલીશું. કહુનઈ કુમર કસિઉ થઈ છે, દીસ સબલ ઘણું અંદાહ,
For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
રત્નસારકુમારરાસ
www.kobatirth.org
વલત
રાજકમર
ઊચરઈ,
કહતાં દુકખ હીડું ગહુમહુઈ.૬૬
ભણવું ન ગમઈ તુમ્હે રસ થકી, તિ કારણિ વાજઈ ચાંખકી, જિહાં ૠઉ તિહાં હાસક સહુ એ માહારે હીયડઈ દુખ બહુ.
ઈમ સૂણી સૂજ્જુ તવ કઈ વાત ક ́ એક ઊભું રહઈ, સરસ્વતી મંત્ર જપુનિ ગુણી, જિમ વિદ્યા આવિ વિષ્ણુ ભણી.
જિણિ મંત્રિ નાસિ આપદા, ૮ જેણિ મંત્રિઈ સુખ પામઈ સદા જેણિ મ`ત્રિ પ’નગ ભાલડિટ તે મત્ર ખરુ મુઝ આવડિ. પન્ન કોડિ ચામડા યંત્ર ઈમ જાણી તિણિ, સીખિણે મંત્ર, નાંનડીયાની ॰ લાગુ ધ્યાન, દોઈ ગુડ્ડી ૧ સરસતિ વરદાંન.
આઢપાઢ નઇ કાઢ૭૨ પ્રઈન,૭૩ ન રહઇ છાનું વલી વચન,૪ સઅેપ કલા લક્ષણ ગુણુ લહી, ગયું નેસાલિ હી૪૬ ગહગહી.
મંત્ર સીયાલ ટલી થયુ॰ સહ, રાન” વલી વલીયા તસુ દીહ, પુન પો కర్ర પડિતા,
નર
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કહા સૂતા જાગતા.
ઉતર ૪ વસતા સૂણિરાય, નર જાગિ વિ હુઇ પ્રભાત રાતિ પડિ તત્ર સૂતુ સોઇ ખીજુ અવર૮ । જાણ્યું કોઇ.
For Private and Personal Use Only
...૩૨
...૩૩
...૩૪
...૩૫
...૩૬
...૩૭
...૩૮
..૩૯
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ એનુ અરથ ન બઈસિ સ્વામિ, અવર વિમાસુ રય વિરામી, જુ મન કેરી કહસિઉ વાત, તુ આપણુ માં મલયાઈ ઘાત.
તવ ચંતિ બાંભણ ડોકટ મુઝથી ઉપહિરુ કરુ હું તુ અરથ ન જાણુ માત્ર,
ઘર સરખી નવિ દીસાઈ જાત્ર. મૂરખના તે દહાડા વ્યા, ગુરુથી ચેલા અધિકા થયા, એટનું મુઝ કરસઈ ખુંટ૮૦, અજ હાંકતા પિઠુઉ ઊંટ.
હું જાણું માઈ કાલા,૮૧ એનુ અરથ વખાણુઈ ફ્લા, ઈમ જાણીનઈ લાગુ પાય,
ઊઠાડિઉ કૂયર કરિ સાહિ.૮૨ ગિરુઆ હું તુમહ ચેલણ, એ પ્રસાદ સદ્ આ તુહ તણું, મિઈ ખપ કીદ્ધી જ જાણતુ, તે વિખવાદ કસિઉ માણસુ.
રાજસભા ભીતરિ તુમ્હ જઈ, દાંન દિવારૂં આગલિ થઈ, મુહત વડાવું ગુણકારિ૯,૮૩
તુ હું ગુરુ તુહ નેસાલીઉ. પંડિત સરસા બાંધી ૮૪ કાન, બાલવુ તે ભણઈ સાન્યાન,૮૫ લોક ભણઈ અધ્યારું ભલુ, કેઈ૮૬ના મર્મ લહઈ૮ માંહિ.
...૪૬ પ્રગટઉ પુરુષરતન સુનીત,૮૮ પિંગલ ભરહ૮૯ ભણિક સંગીત,
For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•.૪૭
•..૪૮
૯.૪૯ ,
રતનસારકુમારવાસ
ગય તણી પરીસ્સા લહઈ,
દડાયુધ છત્રીસ વહઈ. વિદ્યા ચઉદ કલા અભિનવી, લક્ષ્મણ દંત બત્રીસી નવી, વિષ્ણુનાદ વિનોદી સદા, ઉ ચાલી બીજી સારદા.
ભણિઉ ગુણિક જય કુમર સુજાણ, પંડિત હર્ષ ચડિઉં ઊધાણ, દેખી નર નવ વન ભરિલે
રાજસભા માહિ ઊભુ કરિઉ. માનસરોવર જિમ કુલહંસ, રાયરાણ સવિ કરઈ પ્રસંસ, રાજ તમ પરિસ્યા કરઈ મૃગ સીગડિ જલ કિમ ઊતરઈ.
છે રતનસારકુમારવાચ . હિરણી વિણ હરણું રડવાઈ, રડિ પડિનઈ વલિ વલિ આખડઈ, વાડિ વાસ રહિલ સવિખ્યાત આંસુ ઝમિ લાગુ વરસાત.
પથી વયણ સૂણી તિણિ પછિ, સિરિ હરણી આવી જે અછd, કુવર વદન વિલકુ જામ, સીંગડિ જલિ ઊતરિ તા.
•.૫૦
...૫૧
•પર.
દુહા
પઢમ અક્ષર વિણુ ગતિ કરઈ, મઝ અફ્સર વિણ પંખિ અંત અલ્યર વિણ તણખલાં કવણ કુમાર સુલક્ષ્યણું, ખડગ
••૫૩
For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
• ૫૪
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ રામિ રાવણ મારીઉં, રવિણ રોઈ તેય, સહિજસુંદર વાચક ભણઈ કહુ કીણિ કારણ સોઈ. ..૫૪
છે કે મારવાચ રાવણરણિ રેલવઉ, સીતા ચઢિઉ કલંક, ચંદ કલંકી પિખિ કરિ, રવિણ રડી નિશંક.
ગાહ સિલોક સુભાષિત હ, દુધક છંદ ભણુંતિ, રાજસભા સવિ રંજની,
ધન ધન જગત્ર કહતી. ગ્યાનદાન સનમન કરી, વિબુધ વિસર્જઉ ? જામ, કુમર થકાં કુતિક થયું, તે નિસુહુઉ સહુ તાં.
•.૫૫
.૫૬
,,,પા
.
ચુપઇ
•૫૮
કાયા કલમલતી કસમસિલે, વનપાલક ધા િધસમસિઉ, કસુમાયુધ તસુ નહ મઝારિ, ભૂપતિ વીનતડિ અવધારિ.
મયગલ વાત કહું તુઝ કિસી, ચઉદતી મૂકઈ સારસી, પરબત પ્રાય માહા પરચંડ,
ખંડ ખંડ કરિઉં વનખંડ. કદલીહર કિ ઘણું ઝાડ, મેડી વનવાડી વલી તાડ,
For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•• .૬૧
નસારકુમારરાસ
નાલીઅરી નાંખી અનલિ, વનવાડી કીધી સવિ ધૂલિ.
હાકિઉ થાકિઉ ધાઈ ધીગ, કિમઈ ન વસિ આવઈ માતંગ, માલી વચન ઈસિવું સાંભલી,
ભટ સેવે ઊઠયા ખલલી. વાધિણુ વાધ અનઈ ચીતરા, કીધા સજઝ સ ઇતરા, ઢમ ઢમ ઢમક ઢલકઈ ઢેલ, ઊડ્યા સહુ ડબરવંતા બેલ.
ભૂપતિ કે પાનલ ધમહ ધમિલ, ચંચલ ચપલ તુરંગમ ચઢિ8, દીઠઉ રાય થયું અસવાર
કુમર જઈ નિઈ કીધ જુહાર. આપું તાત મઝ બીડું આપિ, મયગલ મદ હસિઉં કર થાય, એમ સૂણી નૃપ હરબિઉ ચિતિ, નિજ ભુજબલ સાયર કમરતરંતિ.
નૃપ આદેસિ કીધ પ્રિયાણ, હીયહીસારક હુઆ નિસાણ, હાથી દીઠઉ કમલ ગુડંતિ,
તતક્ષણ મં િવલ ઘાનંતિ. હું હું કાર પચાયંઉ જસઈ, મુખ વાલી જોઈ ગજ વિસઈ, મયગલ મય મgઉ મલપતુ, ધુબડ ધીરંત ધાયુ ધસમસુ.
આગલિ પાછલિ ફરિ ફરિ ઈમ, ધૂમણિ ઘણુ ઘાલિક ઘુમધુમઈ ભરિ ભરમિ ભમાડિઉ ઘણુ, કુંઅર બલ દાખિ આપણું.
•••૬૭
For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૯૦
કોપ કરી કેડઇ પરિ એ એક્લુમલ વીરાધિ વીર ઝૂઝન ભરમ ભમાડિક વારવાર ચાર હાથિ ઊપરિ ચઢઉ રત્નસાર રાખિક તતખિણુિ હાથિ કુમર ગ્રહી ગજ
હરખિ
એ પુઠિઇ નર
ઊંડિ
એ ગયણ
ગણિ
આંખિ
ઊધાડિ
મીચીઝ એ તિમ લાગી આંતરઇ એ મૂકિ
સહસ્ર
જોઅણુન
www.kobatirth.org
રાસ-ઢાલ-સાર સીખામણની
રૂપ ગય હ
કર જોડી વલત ભઇ એ
કવિ સહજસુ'દરની રાસકૃતિએ
મ કહિ જવ ચાલિક એ નંદનવન સમ પેખવા એ થયુ થાનકિ થાનિક રંગરાલ ગ્રહતિ ફૂલ
પરિમલ
એક નારી
દાઢ
રૂ પ્રાણી
તિમ
કિર
પરિહરી એ થયુ
સુણિ
વન
સગુણ સપ સહીઅર સાથિ અનંતરગ
પુરવ
દુખ મન
વીસર્યાં.
દૂહા
નારી રૂપ અનંત ગુણ જવ માતાપિતા
સહુ
સુરુ
મ
સૂણી
ત
વાત સુણાવુ,
શ્રીપુર નયર અધીસ એ, તિહાં લગી રહિજે વન મઝારિ, કરિ કાજ સુ... આવુ.
ગિ
પણિ
તવ
હેરખ
કરતુ કોડિ ચાલિ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભીતરિ ભમતાં સિઇ એ સોભાગિણિ ઇ સુંદર,
નારિ સુજાણ
દીઠી કલીહુ રિ, ગુણગેલિ કરંતિ, એ જવ દીઠી રમતિ.
ધાલિઉ એ,
વાલિઉ,
વેલા,
વનહેલા....૬૯
સપરાણુ,
સપરાણુ,
થાક,
સાં....૬૮
For Private and Personal Use Only
દેવપ્રધન, યુધિનિધાંન,
વીસારઉં વલી વીસરીä
આખિલી માણસ મુક ગલાવિ દૂરિથી મારિ
નયણ
અપ્પડા જિમ નારીનૂ પરમેશ્વર તણું લાભિ સ્વગ
રયકુમાર,
અપાર,
ગુણવંતુ,
મલપતુ.
અભિરામ, દીઠી
...9.
મેલિ ધૂલિ,
...૭૧
...93
ગામ. ...193
ત્રિસૂલ. ...૭૪
ધ્યાન, વિમાંન. ...૭પ
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
,
, ,૮૧
રતનસારકુમારરાસ
દીઠી બહિન ગમિ નાહી બંધવ તે વિષરૂપ, નારી કલહુ વાલઉ ભય ભાગ ભડભૂપ. ..૭૬ જીવન ભાવિ નીચ ગતિ જિમ પાણી તિમ સોઈ. ચડતાં પરબત દોહિલુ ઊતરતાં સુખ હોઈ. ...૭૭ અગનિ સરીખી અંગના પુરુષ જસિઉ નવનીતિ, વૈધ વિલૂધ વીધરિ ભરેમિ ભૂલુ સાંસારિ. ...૭૮ ભમર તણી પરિ ભેગી ક્ષણહ ન છોડું પાસ, ગુણ સમરિ કામનિ તણું મુખિ મૂકી નીસાસ. ...૭૯ કુમર તણું મન મહીઉં જેવિ રૂપ પ્રછન્ન જ ઘરણિ એ સાપડિ તુ છવઉં ધન ધંન. આસ્થાવેલ ફલી હીઈ કરું મરથ કેડિ, કિમ કાચું ફલ પાચસિ એ મલસિઈ ડિ. ભાવ કરઈ નર જેહનું તેહનિ તેહ જ ભાવ, ન્યાની વિણ કહુ કુણું લહિ આપાપણુ સુહાવ.
...૮૨ કદલીહ રવારિ કરી રૂપ નિહલઈ જામ, સહીઅરતિઉં તવ ગેરડી વાત કરઈ અભિરામ. ...૮૩ સહસ જેઅણનઈ આંતરિ, વાહઉ વસઈ સુજાણ, જવ નયણે નિરખસિઉં તુ હરસિ મુઝ પ્રાણ ...૮૪ રતનપુરી નગરી ઘણી શ્રી રત્નગદ પુત્ર, પુરુષારયણ નું આવસિ તુ રહિસિ ઘરસૂત્ર. ...૮૫ જુ મલસિ મન ભાવતુ તુ ટલસિ દુખદાહ, રતનસારકુમાર વિણ અવર ન વસિઉં નાહ....૮૬ એમ સૂણી ગુણી આપણા આણી હરખ અનંત, મન ભમરૂ ભમતુ જિહાં તિહાં રમિ ગૂણવ ત ..૮૭ જસુ કારણિ ઊભુ હતુ કરતી ઘણી વિશ્વાસ, તે મહિલા મુઝ સાંભહી જે પુણ્યપ્રકાસ. ...૮૮ પહિલૂ મનિ બીહતુ હતુ હું હેસિઈ મુઝ દેવ, વિધન ટલ્યાં આરતિ ગઈ હરખિ ઉર મઈ સદીવ. ...૮૯
For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ જેણ થાનકિ બઈડG હતુ તે આવિવું તે ઠામ, વ્યારિ દસિ જાઈ કહઈ સાર કરું મુઝ સ્વામિ ..૯૦
ચુપઈ કરમી કમર તણું વરતાત સાંભલે સઘલું તે સંત, વને જેઈનિ ઊભુ જિહાં, કઠપૂતલી આવી ઈક તિહાં ...૯૧ મુખિ બેલિ પાએ સાંચઈ પૂછયાનું પણ ઊતર કરઈ, અપછરરૂપ જિલી હુઈ રંભ નાટક્સ માંડઈ પ્રારંભ. ...૯૨ વંશ વજાહિ પગ ચાલવિ પંચમનાદ ખરુ આલવિ, હસતી ગયણ ઊછલી ભાગી ભૂમિ પડી પૂતળી. .. ૩ પખી પુરુષ અસિઉં અચરિત ન થયુ રાજકુમર ચલચીત્ત, પણિ સવિ વિમાસિ રય મઝારિ એ સહી દેવચરિત સંસારિ. ...૯૪ ઈસિઉ વિમાંસિ તે નર જસઈ દોઈ નારી આવી તિહાંતિસઈ, ઊભુ દીઠ પુરુષરત્તના ગલિ ઘાલિ વરમાં સુવન્ન. ...૯૫ આગિઈ કુમર તણુઈ મનિ ઝંખ, બીજી પણિ પઇડી સકલંક, હીયડિ હરખ અનિ વિખવાદ ખટકઈ જિમ વિણ પ્રીછિ9 નાદ. ...૯૬ આલેચઈ નિજ નિયણિ નિહાલિ એ કુણુ રૂપ તણી વલી આલિ, જે કઈ વન ભીતરિ પરણાવી તે તુ નારિ નહીં એ નવી. ...૯૭ પૂછઈ પુરુષ તસ્કઈ બલવંત જાણ્યા વિણ માનિઉ કિમ ચિંતત, જે પરમારથ પ્રીછયા પાખિ સગપણ માડઈ તે નર ઝંખઈ. ..૯૮ તઉ પભણઈ વલદ્ર બિહુ નારિ અહે આયાં તાહરિ આધારિ, મનિ ચિંતા મ કરસિહં તુમહે અણપ્રીછિઉં ન કરું પ્રીયૂ અહે. ..૯૯ ઘણા દિવસનું તુહસિઉ નેહ તુહ કારણિ છાંડયા વગેહ, કરું તુહલ રંગ વિચીત્ર હવઈ અહા સુણુ ચરિત્ર. ...૧૦૦ દક્ષણદસિ મંગલપુર ગામ રાજ કરઈ કાન્હડદે નામ, ભાનુમતી તસુ ઘરિ ગેહણી, રૂપવંત પણિ છઈ વાંઝણી. ...૧૦૧ છોરૂ વિણ કહીઈ ઘરકૂપ ચંદ્રકલા પરણિઉ વલિ ભૂપ, સુકિ સુકિ સનેહ ન હોઈ કંલ કલહ કરિ ઘણ સેઈ. ...૧૦૨ માસ ઘણા વિઉલ્યા જેતલઈ, લુહાડી ગરમ ધરઈ તેતલિ, અણુ અણખિ ઘણું પરિવડી છલ જેવા તવ કેડિ પડી. ...૧૦૩
For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રત્નસારકુમારરાસ
વલિ તે વાત ત્રિમાસી જોઇ એહનઇ સરિન વહિતી હઈ, જિણિ પરિ તિણિ ઋલિ પાડૂ કિસઇ નહિતરિ પ્રીયાનિ વાલ્ડી હુસ...૧૦૮
૯૩
ફૂડકલા હીયાન ચિંતવી સગપણિની પરિ માડી નવી, મેલ કરિ જઈ માંહેમાહિ સકિ મનાવી ઝાલી માંહિ. ...૧૦૫
તુમ્હારિક નાંમિ.
પ્રીતિ ન કીધી મઇ જેતલી, વેલા નફલ ગઈ તેતલી, તુ માહરી બહિનનઇ ડાંસિ આવિ હરખ પાપિણી ક્રુડ કરી તે મૂ સર્જી બેલી ધરિ તેડી જમવા એક વાર્ આસણુ
•.૧૦૬
ચંદ્રકલા વીસસિ, બેસણુ દીધાં સાર. ... ૧૦૭
For Private and Personal Use Only
જે નરગ ́ધ અતિ જલ જસિૐ મદરાપાન કરાવિ તસિ, થઈ અચેતન પર હથિ ચડિ મૂકી સૂવાનઈ ઉડિ. ...૧૦૮
સુંદરી, સુવિસાલ.... ૧૦૯
રાજ
આજ
સર્જિ સુખાસણ ઢાલી કરી પુઢાડિ ઊપરિ ધૂપ ઘટીનિ દીપ૩ માલ સર્વિસગાર ભરી પાસ” પુરુષ તણુ આકાર મછલી મેહલાવઇ નિરધાર, આધુ ખાર કરી નીલી ભૂપતિનઈં કહેવા ઊપલી. ...૧૧૦ થોડી ન અવધારું વાતડી ગઈ રાતડી, ઋણી વેલા પરિ નરનારી પાસિ દીઠું ચદ્રકલા આવાસિ. ... ૧૧૧ મતિ ભરમ હુઉ તારું વાસ્તુ આજ હતુ મારુ, હું આવી તિણી જોવા હુાં તુમ્હે ટાલી નર કુણુ છઈ તિાં. ...૧૧૨ વયરણ્િવયર ઘણુ પાખતી મ અવધૂત કરુૐ ભૂપતી, ત.મહુ૩ વિકરાલ. ...૧૧૩
જોવા નારિ કુલ ક્ષણુકાલ આવિ
પ્રભાવ. ...૧૧૫
પિ ચડિઉ રાજા ચિતરી હણુતા શ્રી હત્યા સાંભી, પરિ સબલ પાઉ હુ કિમાઈ નર મારિઉ તેહ. ...૧૧૪ ખારુ ખિત્રી નવિ સાંસદ્ધિ પણિ વેલા સહ્યલી તે લહિ, રાય તણુ જે દુખ સુહાય પલટાણું તે સીલ પતાવી તે પાછ૩ જાઇ હીયડી ભાતરિ દુખ ન સમાઇ, નવિ રાખું માહિર ધરિબારિ થ` પરભાત ઢાવી રાય 'તા જણિ ઝાલીટિ ઊપર એક વલી દેઇ સુંઠ, સતી વિમાસઇન લહુ` મ` કિણિકારણિ એ લાગુ કર્યું. ...૧૧૭
નારિ. ...૧૧૬
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ ઈમ રડતી પડતી સાંચરિ નાથ વિહુંની પ્રભુ સાંભરિ, એલડી અબલાની જાતિ વલી કેઈ નહી સંઘાતિ. ...૧૧૮ સેજ સુખસણિ જે બિસતી તે મારગ ચાલઈ પતી, ન લહિ સીત સીલ તાવડુ સહી પરાભવ તે આવડુ. . . ૧૧૯ સાંભરિ સાવિ ઈ કર્મ વિનણ દુખ ભરિ સધલિ થયાં સંધાણ, પંથ ઘણું વઉલિઉ જેતલઈ બે બેટી યુલ જણિઉં જેતલઈ. ૧૨૦ મનિ ચતા આણિ અતિ ઘણી તેહ ઉપર બેંટી લઈ જણી, કરિ વિમાસણ સી પરિકરું બિ બેટી લઈ કિહાં ફિ. . . ૧૨૧ વાણી તાંમ હુઈ ઈ આકસિ તુમહે રહું એણઈ વનવાસિ, છણિ થાનકિ રહિતાં સુખ બહુ અન્નપાન ધન દેસિઈ રહુ. . . ૧૨૨ વિદ્યાધર નર ખેચરી ઘાલઈ ઘાત રખે છલ કરી, તે ભમ જાણિસિ તૂ ગુણભરી હું દેવી છઉં ચકેસરી. ...૧૨૩ સતી સમણિ વલતૂ કહઈ રહતાં સીલ કિસી પરિ રહી, નાન્હાં બાલક સૂનું રન કહિસિë ગેઠિ કરૂં ગુણગ્યાન. ...૧૨૪ તુ ચકરારી વલતૂ ભણઈ હું ઉલગિ આવિસુ તુહ તણાઈ, લિઉ સૂર નિમત દિઉં પૂતલી એહસિવું ગઠિ કર રાઉલી. ..૧૨૫ પરદેસી જિ વિમલ વિમાન દેસિઈ મનવંછિત અનપાન, નિસિ પુરી કર સિઈ રજૂઅતાં વયર પરભવ નહી અહ છતાં... ૧૨૬ સીલવતી સામણિ સાંભલુ એક વલી ભજુ આમલુ, જે નર દેખી ભાજઈ એહ હોસઈ બિહુ બેટી વર તેહ. ...૧૨૭ ગુણ મોટા તેહના ઇમ સૂણી લીધી સેઈ કરી ખેપ ઘણી, વન ભીતરિ બાલકસિવું રહી દેવી બેલ હુઆ તે સહી. ...૧૨૮ બિહુ બેટી જવ મેટી હુઈ તેટલી માય પહુતી મૂઈ, રાજકુમારિ જોવનભરિ ગ વંછઈ પ્રીઅ મનિ મૂકી મનશગ. ૧૨૯ થાસંબંધ કહિઉ તુમહ જેહ વીતક સયલ આહારે તેહ, ચંદ્રકલાની બેટી બિહુ અહે તુમ્હારી પ્રિય કુલવહુ...૧૩૦ દેવ તણૂં પુહતું અહિનાણ તિર્ણ કારણિ પરણિઉં તુ જાણે, મનગમતુ મલીકે ભરતાર કીજિ સફલ સદા સંસાર. .. ૧૩૧
For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રત્નસારકુમારરસ
તવ પરણી ઘરણી ભણી હવ ચાલુ તુહ દેસિ, વન ભીતરિ સુનિ રહી પ્રીડા કરિઉં કરેસિ...૧૩૨ પગબંધણ નારી તણી મારગ માથિ છિ વાસ, તિહાં રક્ષિા જ ગઉ નહી સાભલિ લીલ વિલાસ. ...૧૩૩ કંત કહઈ કુણ જઈ સકઈ સહિત અણ મુઝ ગામ, લાવિ તે પુડ્યાડસઈ તિહાં લગિ લિ વિશ્રામ. ...૧૩૪ લાભ કરિ જે ભૂમિકા કહુ કિમ છાંડું તેહ, વિવસાય કઈ કરવું ઘણું લાભ ચઢિ વચિ એહ. ...૧૩૫ ફલ માંડયા છિ વડવા જાવું છે ઘણ દૂર, ઘર છાંડી જુ નીકલિઉ તું જાઉં ભરપૂરિ. ૧૩૬
ચુપ કારણ સયલ કહીત સુકાન બે બિંહ પરણસિવું રોનિ, ભેગવિલાસ કરઈ તિહા રહિયુ રાતે ટલી લાઉલ થયું. ..૧૩૭ પુણ્યવંત નર જઈ જિહાં પાંમિ રધિ વલી તિહાં, સહિજસુંદર લઈ ધનધન્ન દેવી દેવ હુઈ સુપ્રસંન...૧૩૮ પુણ્યપ્રભાવ લગિઈ સિધિ પુયપ્રભાવ લગિઈ બહુ બુદ્ધિ, પુણ્યપ્રભાવ લગિઈ જગિ મેહ પુણ્યપ્રભાવ લગિઈ કુલ સેહ. ...૧૩૯ પૂરવ પુણ્ય તણું જે ગંધ આથું હિત સુણુયે ઈ સંબંધ, પૂરવ ગજરૂપી દેવતા નગરિ જઈ ગુણ બલઈ છતાં...૧૪૦ મુઝનઈ કામ કહિ ઉ જે હતું તે મઈ સવાલ કરિઉં તુમહ વત્, રત્નમંજર સરખું સુવિચાર ઉપવન માહિ રમઈ વરસાર..૧૪૧ શ્રવણ વાત સુણીનઈ ઇસી પરથીપતિ ઊઠિ ઉ ઉલસી, નીસાંણે દેવરાવિ થાઉ પુન્ય તણું ભે સુપસાઉ. ...૧૪૨ ભરિઉ ભરાઈ પરતખિ જોઈ અણભરિઆનિ ન ભરઈ કેઈ રાયર માહિ ગઈ નરબદા મારૂ દેસિ ન વંછિ કદા. ...૧૪૩ ભરવાની ભરિવ સાંમહી સયંવરા હાય હીરાઈ ગહગહી, ભૂપતિ પણિ મનિ હરબિઉ ઘણૂં વિદ્યાધર એલઈ સાજણૂ. ...૧૪૪
For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ
વસ્તુ રાય રાણા રાય રાણા વલી સુકુટુંબ હયગય રથ સિણગારીઆ
સબલસેન પરિવાર મેલી આ. રંભ ત્રિભુત્તમ અપરા કરઈ ગાન રસ ભેલી આ શ્રીપુર પડિહરિ કુસુમવનિ વર જાણી યાત સાહ સામગૂ કરી ઘરિ આણિઉ જઈ વંત.
...૧૪૫
વેગિ વિદ્યાધર ચીતવિ મઈ મૂકિ ઉ વનિ એક, પરણિઉ નારિ કિહાં થકિ કુણ આવિલ સવિવેક. ...૧૪૬ ફલ વિણ ભઈ રેપિઉ હતુ એ ફલ દીસિ સાથિ. દીઠઉ સુપન કિહા કુણઈ હિાં મેલિ ઉ જગનાથિ. ...૧૪૭ સરવર હંસ લહિ ઘણા ભમર લહઈ વણરાય, સૂપરિ સ નારી તલી લીલ લહિ જિંહા જાઈ. ...૧૪૮ રતનમંજરિ કેરુ પિતા સયલ સુણાવી વાત, ણિ કારણિ તું અપહરિઉ ગજરૂપી સુવખ્યાત. ...૧૪૯ એક દિવસ દીઠી સૂની નવયવન ગુણ લીણ, હિવ જે પરણાવી જોઈ છે નવિ સેહઈ વરહીણ...૧૫૦
જોતાં વર ન મલાઈ જસઈ તિમ તે ભાબિઉ ન્યાન, રત્નાંગદ રાજા તણું બેટુ રૂપનિધાન. ...૧૫૧ ઉપરિ પરિ કીધી આણવા તુ આવિઉં ઘરિ આજ, લાજ મ લોપિસિ તાહરી પરણનઈ કરિ કાજ. ...૧૫ર રાજવયણ માંની કરી તવ કીધુ વિવાહ, મનગમતઈ મેલાવડઈ આણિ હરખ ઉછાંહ. ..૧૫૩ અણખિ ન આણઈ મંજરિ પરિ પરિનાં ફલ દેખિ, આંબુ રસફલ લિઉં સહી હરખ ધરઈ સવિશેષ. ..૧૫૪
For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રત્નસારકુમાર રાસ
નવમંડપ નવ ચઉકી દીધઉ વર આવાસ, ત્રિહું નારીસિë સાભાગવઈ ભોગી તે સુખવાસ. ...૧૫૫ રમલિ કરઈ સુખ ભોગવિ, કરતાં કેલિ કલ્લોલ, ઈમ કરતાં કુતિક થઉ નિસણું કરી નિરાલ. ...૧૫૬
ભૂલ ભમરલા કાં ભિમઈ – એ ઢાલ જિમ રવિ આભ મહીથી કરી તેજ દિવા જ રે, ઉપવન કેલિ કરંતડાં દીઠ તે સૂકાજ રે. ...૧૫૭ ભલિ આવિઉ ભાઈ માહરા સૂડલા ભરિ નયણલાં નીર રે. મનદુખ દાખવઈ આપણાં પડિલે હુ પરતીર રે ...૧૫૮
આંચલિ-ભલિ કોઈ નહી જિહાં નર આપણું તિહાં કિમ સરઈ કાજ રે, વિરહ દાવાનલ મેહડ મિલી૩ મીત્ર તૂ આજ રે. ....૧૫૯ ચંદ્રમંડલ પેખી કરી જિસી સાયરતિ રે, સહદેસી મલિઉ પિપટુ હિઈ હરખીઉ હેલ રે. ....૧૬૦ દેવદર્શન મઝનિ હુઉ જિતિઉં જગમ પાત્ર રે, આલિ આલિંગી આપતાં થયું સીતલ ગાત્ર રે. ...૧૬૧ તરંગ ૧૩૨ કતૂહલ વીસર્યા વલી વિસરિઉ ભોગ રે. વીસરી નારી સૂક્ષ્મણી હઈ ગહિ બરિઉ સેઇ રે. ...૧૬ર ખેમકુસલ છઈ રે પંખી પૂછિ પાછલી વાત રે, માંડી કહુ તે સિવું કરઈ વલી માહ તાત રે. ...૧૬૩ પિપટલે આંખ આસૂ ઝરિ કહિ ગલગલા બોલ રે, કમર સાંજલિ પૂરવચરી તું તુ નિગુણુ નિરત નિટોલ રે. ૧૬૪
હાલ છાઉલીનું રાગ મારુણી. - ગારથ ચાલિઉ આકસિ, એ ઢાલ. લખ પરિ કુડ કપટ કરી ગજ પુહતુ જવ અપહરી, ગુણું સમરી દુ:ખ દાધી માતા રડઈ. એ. ...૧૬૫ કુમર સુણુ તુહ વાતડી પિતા તણું વલી ઘાતડી, વાવડી પરિઅણુ નિઝર ઝરઈ એ. ૧૬૬
For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ માસ અવધિ કરી મેકલિફ જેવા હું પણિ નીકલિઉ, પરજલિઉ વિરહનલિ ગાઢઉ દમિઉ એ. ...૧૬૭ જોયા દેશવિદેસડા ગામનગર પુર નેસડા, કુંવરડા તુઝ કરણિ ભૂતલિ ભમે એ.૧૩૩ ...૧૬૮ ચાલિ ન ચાલિ ઉતાવલુ મ કરિ વિલંબ અવાગલે, સાંભલઉ પિતા જોઈ તુમહ વાટડી એ. ..૧૬૯ એમ સુણુ દુખ પરભવિઉ મુજ કારણિ એ પરઠવિ૬૧૩૪ વનવિઉ સસરુ સૂક સાથિ કરી એ...૧૭૦
ચંદ ચોર ય સનેહડુ કેયલ માસ વસંત, માતા પિતા મુઝ દેખવા અલજુ ઘણું કરંતિ. . . ૧૭૧ ગામનગરપુર તલવલઈ પંખી કરઈ પિકાર હયગયપાલક માંહરા મુઝ વિણ તે નિરધાર. ૧૭ર રાજન વલી વલી વીનવું દિલ અહનિ આદેશ, હું ચાલિસિ નિજ દેસડિ કાજ કહુ સવિશે. ...૧૭૩ ભાપતિ પ્રસન્ન થયું ઘણું જાણી વિરહ નિદાન, વચન પ્રમાણ ચઢાવીઉં આપ્યાં કેફલ પાન. ...૧૭૪ સાસર વસુ અતિ કરિ ઉ લક્ષમી લાખ નિધાન, નવા નાટક નવ રંગસિવું, આપિઉં વિમલ વિમાન. ...૧૫ રાય ભલાવી પુત્રિકા લાડિકડી લઘુ બાલ, પીહરિ પણિ થઈ ગલૂ કર નિત સંભાલ. .. ૧૭૬ પગ પીલ્યા પીલ્યા પીયાલિ કરી તિલક વિધારિઉં ભાલિ. પસ પૂરી શ્રીફલ તણી વલી વધાવિ સાલિ. ...૧૭૭ રત્નમંજરિનઈ ચાલતાં કોડિ વિમાસણ થાઈ જનમ તણી ભંઈ મેલતાં આઘા નવ હિઈ પાઈ ..૧૮
એક દિન સારથિપતિ ને ભણઈ' – એ લ. રતનમંજરિ બેટી હવઈ મોકલાવી માયબાપ આંસૂ જલિ બેડી તરઈ વિરહ વિડીલ વિલાપ રે, દિક અહ સીખડી
1199
For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૯
રતનસારકુમારરાસ
હું કેહનિ નવિ ઉખૂ, વલી જાવૂ પરદેસિ, પ્રિય પરદેસી પ્રાહુણુ લેઈ જાસિ સહદેસિ રે. ...૧૮૦ સહિઅર રામાણી આપણી ઘરિ ઘરિ કહતી જાઈ રે, અહે દેસંતરિ ચાલી રખે રે વિસારુ માએરિ.૧૩૫ ...૧૮૧ અધ્યારુ તુમહ પાઉલે હું લાગું વારેવાર, મઈ અપરાધ કર્યા ઘણા ખમ બેલ બઈ વ્યારા રે. ...૧૮૨ ઉપનગર મંદિર નિરજ માલીઆ જોતી જોતી સેઈ, બઈડી પ્રીઅ પાસિ જઈ લોક વા સદ્ધ કઈ રે. ...૧૮૩
હિવ દુહા વઉલાવી રાજા વલિઉ વાગા વલી નીસાણ, અલિઉ વિમલ વિમાન તે જિમ સાયર ઉધાણ. ...૧૮૪ ભૂમિ થકી અણ લગઈ, ઊંચું રહઈ વિમાન, સુ ગાઉ ચાલઈ સદા તેહનું એ બંધાણ. ૧૮૫ જલથલ દુગર મૂકતાં ચાલિ ચતુર દયાલ, કુતિંગ એક હુક તિસઈ સુણજ્ય સેઈ રસાલ. ..૧૮૬
•••૧૮૭
ચુપઇ કોણિ હાથ પસાર કરી કુઅરનિ લીધુ તે અપહરી. જુલા પડી જગનાથિ કસિë કરઈ ચડી ઉપર હાથિ.
પરવસિ પુરુષ થયુ ભયભીત પરિ દેખઈ સાલી વિપરીત, આગલિ કુંડ બલિ ધગધગઈ
દસ નારી નિજ ગઉ લગઈ. શકિણી વાત સહી મન વસી રાહુ તણી પરિ લીધુ પ્રસી, વિદ્યાબલિ બાંધિ છણિ કુંડિ, કરસઈ હોમ અહી પેલખંડ.
•.૧૮૮
••.૧૮૯
For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦
૧૯૦
•....૧૨
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ આગઈ નર આપ્યા બાલવા દીસઈ છઈ ઊભા નવનવા, દેવી દેવ વિઘન કેઈ હાં.
નહીતર છ વારુ માહ. જવ તે વાત વિમાસઈ અસી તવ ઊંડી સઘલી હસમસી, વરમાલા ઘાલઈ સાંમટી પૂરી પુણ્યકલા પરગટી.૧૩૭
હરખિઉં હી વિમાસિ તાં, ચિંતિઉ અવર થિઉં વલી કામ, વલિ પૂછઈ પ્રમદા વીસસી
કુણ એ કુંડ મલ્યાં એ રસી. નારી ચરિત્ર કહિ સૂણિ સ્વામિ. અહે વસું ભિદલપુર ગામિ, પાલઈ રાજ તિહા શ્રીપાલ, સતિ ભામાં રાણી સુકમાલ.
રાય તણુ મહિતુ બુધસાર, કમલા તાસ ઘરણિ સુકમલ, સુયશા ૧૩૮ નામ પગડિત ભલુ,
વિમલામતી ઘરેણી ગૂણનીલુ. એક વસઈ ઘનસારયવાહ ચકમતી વિલસઈ વરાહ, વરદત્ત સેઠ વસિ ધનવંત, રંગ રમઈ પ્રીતિમતીર્ કત.
અનુકમિ પાંચ જણ પત્રિકા ગુરુ સંજણ થઈ શ્રાવિક, પડિકમણૂં પિસહ દસ જણ ભગતિ કરઈ વલી સાહમાં તણી.
...૧૯૬ નારી મનિ નિમલ જિમ હંસ અવિહડ પ્રીતિ મિલી તખમંસ,
...૧૩
•..૧૪
••. ૧૫
For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
રત્નસારકુમારરાસ
www.kobatirth.org
નવયેાવન ભર જવ તે હુઇ તુદ્ધિ પણિ ન પડઈ જૂઇ.
માતપિતા મેલઈ જિહુ ધાહ, તિણિ વાતિ ઉષ્ઠ તસ દાહ, વાચકાય સબલુ સવિવેક પરિ પરણીસ વર અક.
ભગવું વેસ
કરી
દસ
નારી
લીધુ
કે, ડિ તેાહલ શ્વેતાં સીલ ન ખંડિ નવિ અસરઇ.
સન્યાસ,
નવારા
ફિરઇ,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કૉતકી,
નાટકી,
જોગી એક મલિ નવ નવ રૂપ કરઈ વિદ્યાવત સૂવિ વિ કિ પાર્સ. અમ્હ તણ્.
ઘણું
કેડઇ
જિમ જિમ દેખઈ રૂપસાભાગ તિમ તિમ તે આણુઈ અનુરાગ, જાણે શનિ લાગુ બારમુ કેડિ ભમઈ ત્રિકમુ. હાગાહ સલોકા ભઈ વાજઈ વાય વલી વીજયુઈ, વીણ વાડિ કરિ કિંગરી૧૪૧ પણિ ન લગાર હસઈ સૂરી. ચંદ્રનફૂલ અખીર વસંત છાટિ લ ફિરઈ બલવંત, નિસ જાગિ માંડિઇ આખેપ પણ નવઈ લાગિ સિઉ વિલેપ.
નાવિ અપ કીધી જવ મેલિ જોગી તાંમ વિમાસી હેલિ, એહિન ફૂડકલા તે કરુ જિમ એ નારિ વેચ્યૂ ચઇ રુ.
For Private and Personal Use Only
૧૦૧
...૧૯૭
...૧૯૮
...qee
...૨૦૦
...૨૦૧
...૨૦૨
...૨૦૩
...૨૦૪
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•..૨૦૫
•..૨૦
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ અમી તણું કંપા રતભર્યા ૧૪૨ દીસિઈ મધુર મયણરસ ભર્યા લેવા નવિ લાભઈ માણિક, ન પીઉં તુ હિવ ટેલી સકું.
ભાગુ નવ નવ કરિ વિખાસ રીસ ભરિઉ નીલીઉ નિરાસ, નગરિ ગયુ તવ ચાલતું થઉ
ચીડી ચીડ કરઈ તિહાં રહિલ. દસ ડાકિણિ બહરિ વકરાલ આવી છઈ પણિ હરસઈ બાલ, જતન કરી જાલયો લેક નહીંતરિ તુમહ હેસિ ઘણું શાક.
••• ૨૦૭ ધાયા લેક ધસ્યા ઇમ સુણું કિહાં રે પાપિણિ ડાયણિ ઝાલી કરિ આણ ચુકવટિ૧૪૩ ઊપરિ માર ઘણું પડઈ.
..૨૦૮ એક ભણઈ સિધ સીકોતરિ, સત સિરાણ તણી ઊતરી, મસવાસિણિ મસિ ડાયણિ ફિરઈ બાલૂમડાં કહુ કિમ ઊગર.
•••૨૦૯ એક ભણિ મૂક, જીવતી, વલી વારુ ઘરઘરિ પીસતી, સઘલે સપરિ વિમાસી ખરી,
કાઢી નગર થકી બાહિરી. તુ પરદેસ ગ્રહિઉ તિણિ નારિ પાપી વલિ મલીઉ સંસારિ, વલી ય સ કેડિ પડિઉ કુમતીલ મંત્ર ભણી મેલિઉ રગતીઉ.
બઈઠઉ વીર સેવે સાધવા, અબલા ગઢ સબલો પાડવા,
•••૨૧૦
...૨૧૧
For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૩
•..૨૧૩
...૨૧૪
...૨૧૫
રતનસારકુમારપાસ
પાડિG પણિ ન પડઈ તે કિમ
સીલ પ્રભાવિ સદ્દકે નઈ વેલા પાપ લેઈ તસૂ નામિ દેસવદેસ કરઈ ગુણે ગ્રામ, સન્યાસણિ દસ જે મલિ નારિ, અવર ન દિસિઈ ઈણઈ સંસારિ.
નાગ કન્યા જિસી અપરા, રંભા લક્ષમી સેહગા, નારી સવિ તેનું નખ લહઈ
તે આગલિ રાણું જલ વાહઈ અસ્યાં વણ શ્રવણે સાંભલી ધવ ધવ ક્યલ ધસઈ વલિ વલી, જેવા જાસિ મલિ જિમ સહુ આવ્યા તિમ આકરખ્યા બહુ.
તસુ અરથી પરથી પ્રારથિ, લાલ વયણ કહઈ વલી મથિ દુરી દુત ઘણુ પાઠવાઈ
વલતી તે ઉત્તર નવિ ચવાઈ મહિલા મનિ આલોચઈ તમ, લોક મલ્યાં કરસઈ સંગ્રામ, પાછા નર વલસઈ કિમ એહ, બહિના રે વાત વિમાસુ એહ.
જોગી કેડિ થયુ આપણી ક્ય કઈ હિવ લગાડી ઘણી, ફલ ઉપરિ જિમ વાનર કાલ
ચૂક હિવ લાગુ થઈ કાલ. કિમ છૂટીસઈ પરવસિ પડયાં સીલ ન રહસિ ચાચરિ ચડવાં, કરમ કરઈ સહી ઈ દુખદાહ, ચંતા આજ થઈ વિણનાહ.
•••૨૧૬
...૨૧૭
...૨૧૮
૧૨૯
For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૦૪
ક્રમ ઊંચા૧૪પ૪ જવ બાલ, ગામૂખ યક્ષ કર૪ સંભાલ, કાગલ સીખ તણું તિણિ લિખી તિ નાખિ નારિ કરેવા સૂખી.
કાગલ
વાચિ
પણ થાનકિ વર પરણસ્યા માણસિક,
હીયડિ આરતિ
પૂરિ
રતનાંગદ રાજા તણુ ફાગુણુ સુદિ ગુરુ પરણી પાલ્લુ
હાથ પસારી
કાગલસીખ
આવ નર
ધગધગતા
માંડિ લેક
www.kobatirth.org
પંચમી આસિ બિસી
જોઅણુ લિંગ, મંત્ર દેખી ગયણલે લેયા
સંજોગ
હિવ દૂહા
કામિની આણિ
દિવસ નમમ જવું આવિ તવ
તે નારી
સુખ
સહુ
ક્યાસ બધ પાણીગ્રહણુ = કરી
પુત્ર
સલી
લહી
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ
સંધ્યા
તિહાં
મનવ છત
રખું
સલ
· મનિ
મલેસિ
સિમ
વિમલ
જાતુ
ફર
ઈસ
નીર,
પ્રિય ન મલઈ તુમ્હે જા... લિંગ કરજ્યા સીત્ર અગ્નન તણું કુંડુ કરી હજ્યા ગયણ જઈ ઝ પાવસિઈ સમી અગનિ હોસિ જવ ધરમી તે વાઉ સહી, અવર સહુ અમ્ડ વીર. લાક મલ્યાં છઈ એવડા પણિ અસિ નહી ઈ, એણિ પરિ દુખ છૂટટિસ મહિન વિમાસુ સાઈ. ...૨૨૭ ઇસી તવ માંડીઉ પરપંચ,
લહી
જાઈ વલી
પણિ ન મલિ તે સ. ...૨૨૮
લખવું
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મ
હરિખ
હીયડિ ગમન નમણુ તિ શ્રીજનપાય
અપરિક પૂરવ ઉ
અમ્હે તું અપહરીક
કરી હવઈ
દેયા
સૂણી
દેખી કરી કોઈ ન ધાત્રિ હોંમ, પતીજણ્ કરઈ હવ નિજ કામ. ...૨૨૯
કરછ
For Private and Personal Use Only
આણું,
જગવદ. ...૨૨૧
દેવ
હેવ....૨૨૨
..220
સુજાણિ,
વિમાનિ. .૨૨૩
સાધાર,
વિસ્તારિ. ...૨૨૪
જતન્ન,
વચન. ...૨૨૫
૨૨૬
પસાય. ...૨૩૦
નાહ,
દાહ. ...૨૩૧
100
રાજકુમાર,
રાજકુમાર. ૨૩૨
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
રત્નસારકુમારાસ
એણુઇ અવસરિ પ્રમદા મેલ કહ
આગઇ
કુડ
આવઇ જિમ જિમ ટ્રૂડું તિમતિમ બીંહજી
કિમ
છૂટીસિ નાસતાં
અમ્હ
કત૧૪૭ કહિ રે
સારદમત્ર
પછ
હંસમતુ
પુરુષરયણુ
આતમકરણી
દુખડી
કુમાર
લી
યોગી
તવ
લક
દુખ દીધાં ચડાવિક
વીણાવાણ
ભુજા
વિષૅ
પેખી કરી
સભાલિ
રસક પી
સાંભલિ જોગી તાલુ વલી આવિઉ સાઇ
નર લેઈ ગયણે
કામ કરુ મન
લખી
મુ
સૂણી
૧ રિક શ્રેણું
જાણિ” કિમ પણિ
પરમેસર
www.kobatirth.org
કથારસ કુંપી સવિ નારી
મઝ કાં મ
તિહાં
હીઇ
કાંડિ
સામી
ઘણાં એ
જસઇ,
ભરી
કર વીણા
હતી
તે માણસ પરિ ભણુઇ,
ભરી
લેઈ કરી
કિજસ્યઈ
પારુ
ગલી
ખટકી
ઇ
આવતુ
મખીહુ
ઊભુ વનહ
લાગાં
જિહાં છિ નારી માહરી તિહાં વીણા મુઝ મેલન્ટે
કરી, રંગ
લડે,
રાખ્યા
ભમુ ચલી જાઉ
ચીતવ્યાં, ન કસ કુડ
આલપતુ
ગયુ
સાલ
પાપી શ્યા
હાથિ
જોઇ
કરી
સાઇ વજાડી
ઝોલી
મેલીઈ
હીયડા
સુરદત્તા મુઝ
ક્રિમ
ટાલિ
અનિ
નારિ,
આધારિ.૧૪૬ ...૨૩૪
વધારી
કુ પલ
પામીરાઇ
સયલ
તવ ચાલિ વીણા ગયણિ અઈસારિ જાતાં કચ
વલગી
તિહાં
જોગીની
સીલ
જિહાં થઈ વલી
મ રસિક કસુ
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુક ઠ,
કુલ 3
રાજદુશ્મારિ, નિવારિ. ...૨૩૫
૧૦૫
સુવિચારિ,
મુખિનાદ,
અનુભા૬૧૪૮ ...૨૩૭
૨૩૩
મારિ. ...૨૩૬
સમાંન,
પરાંણુ ...૨૩૮
રતન,
જતન. ...૨૩૯
જામ,
નાંમ. ...૨૪૦
પાયાલી, ચાલિ. ...૨૪૧
વેલિ,
મેલિ. ...૨૪૨
સુવીણ,
સુલીણુ
દેસ,
કલેસ. ...૨૪૩
...૨૪૪
કુટુંબ,
વલમ. ...૨૪૫
સવિનારી, અધિકારી ...૨૪૬
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૦૬
જવું
માર
ન
રારિ
તે રૂથી રહી
આધુ પણિ જાવા ન દિ... કથા અધવ તણી
દિવ
લી
વરત
www.kobatirth.org
સહિત વલી તુમ્હે પરાઇ રાખતા૧૪૯
તિલ ધરતી ઊપરિ
વાત વિમાસણિ ૧૫
લિક
અણદીધુ કેહનુ ન નાનકડુ માગ્યા પછી
કરી
આપુ તુ સહુ કો
કેડિ
તુઝ પડતાં
મ
મ
રૂપ
જોગિણિ એક
પાછુ પણ પાઉ
વીણા
દિઉ
આપુનઈ
હીઈ ન . આવી
વણ કઠોર સૂણી ઇસ્યાં ચિતઈ રાજકુમાર,
માયાજાલિ પડી
ઇમ ઊંચાટિ આરતી
નારી
ભાવ લહી સ
જઉ વેલા વહુડી ક્રિમઇ રાતાં રાજ ન કે લહિ
કવિ સહજસુ ંદરની રાસકૃતિ
તણી વલી આલિ,
પ્રાણી
વલી
ક્રિમ
ગયણ વિચ ફરતુ પડી ગણ્ હિવસ પાઈ મુઝે પડિતાં
પાલી
રહિ
થયુ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નહિ
થકી નારી પRsિઈતિણિ હત્યા મ હુઇ
પડઊતર [
વલતી
For Private and Personal Use Only
મ દેસિ,
સવિસેસ. ...૨૪૮
વસ્તુ કરી ય સમતા કરી ય સમતા ગુણી ચ વાચકાછિ ગુણ રાખવા મરણરીતિ ભયભીતિ છંડી અ. આપિ સવિ જોગી તણૂ
રહિ ધાર નિરધાર મંડી અ. સાચું સીલ સખાઈનુ જાણી મનિ અહિનાંણ,
જયમાલા
જેગિણિ વઈ
જય જય કરી અ વખાણું.
t
વચાલિ. ...૨૪૭
ઘણ
કર્યું
રાપ,
લાજ,
આજ.
કરતિ,
વાણ ચવ તિ. મિ તુ મનિ સૂરઇ કાંઇ, કરિ સાહસ પસ અમ્હે મરતાં ભરતાં ભરસૂ સાથિ, ખીં ભરવા થકી જુ
ઝ૫. .૨૪૯
ગમાર. .૨૫૦
*વિવહાર,
આચાર. ...૨૫૧
વાય,
ઉપાય. ...૨પર
...૨૫૩
.૨૫૪
મનમાંહિ....૨૫૫
ધ જગનાથ. ...૨૫૬
નવકાર,
.૨૫૭
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રત્નસારકુમારરાસ
કુમાર હરખિઉ કુમર હરખિઉં હુઉ જયજયકાર, પડતાં ભ લહી ચલી જેઉ સીલપ્રભાવિ સ્વામી આ પ્રિય મહિમા જાણી ઇસિક
દસી નારિ આણંદ પામી ય. જે વિકરાલ જેગિણી સેઈ થઈ સુપ્રસન્ન ગુણ બલિ ઈમ ગેરડી સહિજસુંદર ધન ધનં.
...૨૫૮ હવિસુ જોગવાઈ હવિસુ જોગવાઈ કહિ વરતાત ઉત્તર દસિ અંજગિરિ કરિ રાજ વસ્તુપાલ ભપતિ,
તસુ ધરણી પદ્માવતી જુગલ જનમ કિય કમ્ય સાંતતિ; બંધવબહિન બિહુ અચ્છે કિમિ આવિક વઇરાગ ૧૫ ઘર છોડી ભેગી હુ વનિ રહી છે નીરાગ. ...૨૫૯ જગત્રમેહન જગત્રમોહન સિઉં મુઝ રૂપ દેખી નર આવઈ ઘણું પડઈ કેડિ નહુ કે વેઢિ મુક્ય, જિહાં જિહાં ગયણ કરુ તિહાં
છઈલ લેક વલી ચલીય ટુકય; ઈમ જાણી સુર સાધી તિરું આપી મુઝ વીણ, ગણિ ભમ્ પણિ પગન દિલ પુ દૂ વાતલિ સૂક લણ. ગણિ ભમતા ગણિ ભમતા થયું મુઝ મેહ, બંધવ મિલવા ઉતરિ કુસલખેમ પડયુછ કિધી અ. ભગતિ કરનિ વીસસી
લહી અભેદ તિણિ વિણ લીધી અ. ઊડી નિ આકાસે ગયુ વલતુ મલિક ન તેડ
...૨૬ ૦
For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૦૯
હિવડાં સૂધિ
તર્ક મુઝ થયુ
લાધી
www.kobatirth.org
વિદ્યાખલી જાણી કરી અકેડઇ પગરણ
સાહસ ગુણ જાણી ૐ અ દેવ
લિ વીણા બિરુ પહાડુ નિજ અછાં એમ સુણી
તે પુહતા
નિજ
મૂ ઉં
સનેહ.
નિબંધ સરન્ટિંઉ નિબંધ સર્જિક મરણ તુઝ હાથિ
પછી
લેવા
હવઇ
તુમ્હ
સહ્
ઠામિ,
કરી
વાસી.
રાંયરાંણી હરખ્યા સહુ ચંદ્રયણિ જિમ વાઢિ જોઈ જિમ
કવિ સહજસુ ંદરની રાકૃતિ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તી સેવા;
દૂહા
પરિવારિ, આધારિ.
ભાવર્ડ નાઠી દૂરિ, નારિસ નિતુ ઊગમતિસૂરિ.
યહ્યુમર ગુણ રણસિ પરપરી પુહતુ... વિમલ વિમાન તે પુણ્ય ત વયર વિયેાગ રહ્યા સદ્ સુખ વલસા સવિ પૂરવ ચરિત્ર સુણી કરી પ્રમદા ધૃણિ સીસ, પુરુષોત્તમ પ્રીય તૂ મલિ જ તૂટે જગ્દીસ. નયર ભણી હિવ સામહિ, જિમ સાયરની વેલિ, ચાલિ સર્વિ પરિવાર સૂરયણુ કુમર તે હેલિ. આગલથી હિવ ઊટિક નગર ગઉ સુરાજ, દીધી રાય વધામણી સૂત મલસતુમ્હે આજ. આનદસાગર ઊલટિક પ્રેમ કરન કલ્લોલ,
સયલ ટલિ દૃઢોલ. ઊગતુ જણ જણુ જોઇ લોક, કુમરની ભલી મહાજન ચેક. ઢાલ ફાગનું
ઈમ કરતાં હિવ ગાણુલે રુણુઝણિક દુદભિનાદ,
ચંદ્રમ`ડલિ
જિમ
ચાલતુ દીઠેલ દેવપ્રસાદ.
For Private and Personal Use Only
..૨૬૧
..૨૬૨
૨૬૩
...૨૬૪
૨૬પ
...૨૬૬
...૨૬૭
...૨૬૮
...૨૬૯
...૨૭૦
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૯
..૨૭૧
..૨૭ર
...ર૭૩
...૨૭૪
...૨૭૫
...૨૭૬
રત્નસારકુમારદાસ
જેવા લોક અસંખિજ માલિ અટાલી ચાંતિ, આનંદમુખ થયુ નરવર અહિ ઘરે આસ ફલંતિ. ફૂલ પછિ ફલ પરગટિલ વાદલ વિણ જિમ મેહ, ગણું થકી સુરની પરિ ઉતરિ આવિ નૃપ તેહ. ઘેર ધપમપ માદલ ભુગલ જોરિ મૃદંગ ૧૫૨ ઢમ ઢમ ઢેલ ઢમકીઆ જય જયકાર મચન્ન.૧૫૩ માતપિતા આલંગીયા ઊગી અ, આણદલિ, રાસ રમઈ ગજ ગાંમની ઘરિ ઘરિ મંગલ ગેલિ. હસમસિ બહિન વધાવિ આવિ નવ નવ ભેટિ ઘરિ ઘરિ ગૂગૂડી એ ઊછલી કુમર ચડિક ગુણબેટિ. વહૂઅરિ પાસે લગાડી , માંડી ય દિ આસીસ, કુમર સહિત સુખ ભોગવુ છવુ કેડિ વરીસ.
જિમ સહકારી કેયલ ટુહકે – એ હાલ ભોગવતાં ઈમ ભોગવિલાસ રાજા રાજ સમેપ તાસ, આપણ પે દીખ્યા ગ્રહી અ રત્નસાર કુમાર પ્રચંડ, પાલઈ સુલલિત રાજ અખંડ, રાણિ મરાજ સબલ લહી અ. વુલ્યાં વરસ ઘણા ઇમ જામ પુણ્ય પ્રગદિલ ગરુ પુણતા ત મ ધર્મકથા ગુરુ બૂઝવઈ એ નવ નવ મુહરા નવ નવ વેસ પામઈ જીવ અનાર જ દેસ ચુગઈનાં દુઃખ અનુભવઈ એ સધ્યા રાગ સરીખુ દેહ પાણી માંહિ પડી જિમ
વન અથિર વલી નમઈ એ, લક્ષ્મી વિલાસ નરિંદ
...૨૭૭
૨૭૮
For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૧૦
94
સ્વારથીઃ
વણ
પૂરવ
આઉ
સદ્ગુરુ
વિ
પામિ
તે
સુ
સહુ ક
સુણી કીધુ
પૃથ્થઈ
ભવ
કવણુ
કમિ
સૂર્ય,
પરણી તેર વી
સીલવતી
જિમ
વિધત સવિ
www.kobatirth.org
કહત
ઢિ
પુન્ય
સાંભલિ
મલી
જેતલઈ નયણા નયણ, તેતલી જોગી સુર લઇ ભરણ, દસ નારી કેડિ પરિ
એ,
કલંક,
વક,
એ.
કુલિક
ડાકિણનુ કિમ લહિ કેહા કરમ તણુ તે કહીઇ ઉપશમ
સુગુરુ
ડિક
પાલિ
સપરાણુ ધરણિ તેર
પાડિ વાદિ
સુપ
હિવ
તણુ
રણિ
કવિ સહજસુદરની રાસકૃતિ
જલબિંદુ,
રમઇએ.
મર્કે
દાસી એક તણુ વિરૂન વાત
મલિ
વધ્યાચલ
પર્વતની
વરત” પાપ તણી જિહાં ભીલ ફિરઇ મભિ ભટ્ટ
સૂચિત,
વરત ત,
એ,
નારી,
જલધિકુમારી
એ.૧૫૪
પ્રાણી
તણુક ત”
સલુ
ત
ભરત
ગમઇ
થયા
તણી ન કરછ કા ક્યા.
સામલુ
વાલુ,
ભરતાર
ઠાકુર
સૂણુ
જિમ
રિ
મમ
કૃતકમાં
ભાત
અવાત.
નહી
પાલિ,
ચાલિ,
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભંડાર.
ચાલિ,
વાલિ
...૨૭૯
...૨૮૦
...૨૮૧
...૨૫૨
...૨૮૩
૨૮૪
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૧
...૨૮૫
••૨૮૬
••૨૮૭
••.૨૮૮
રત્નસારકુમાર રાસ
પર ઉપગાર કરઈ દિઈ સીખ, દેખાડિ વલી દે રૂડી દીક્ય. બંદી બંદ પડવાં છોડવઈ, મનમેતી ભાગાં સે જોડવઈ, પૂધ્યા વિણ ન કરઈ કે કાજ, અણુ વહિ નવિ લાઈ લાજ. તે દાસી૧૫૫ ઘરિ આવ્યાં થકી, લાધી ભૂમિ ઘણી પારકી, ઘરનુ ભાર ચલાવઈ સહુ સોમ નચિત હુક તિણિ બહુ. પરવરી પિઢઈ પરિવારિ, સઘલઈ સાથિ વહિ ત્રિણિ નારિ, ઘરિ મૂકી દેસ કટકી કરઈ, ધન લુટી ઈમ ચિહું દિસિ ફિરઈ. બહરિ સેઇ ગયું એક વાર, એક પુલંદર ધરિ જાર, નયણ તણું તસુ લાધુ વેધ, બેલિફ આસ મ કર છે. ઠામ કઠાંમ ન લહઈ કાગ ૧૫૬ વાગી તાંતિ પરી છિ રાગ ન રહઈ જવ કરતુ ગુણ ગેઠિ, ફેરે હાથનિ આણિ હેઠિ. સિ રેસિ ભૂલ આપણુ, કાઢિ બાહિર કહી ડોકિણિક, નાઠઉ કાલ પલી પતિ થકી, ન લહિ કઈ રહિક તિમ સૂકી. આવિ સોમ થઈ ચારિકા ઊઠિક કપ કરી ભાટિકા, રૂઠઉ ખંડ કરું હું જિહાં, જોયુ તુ પણિ નવિ લધુ કિહાં.
••૨૮૯
•..૨૯૦
...૨૯૧
...૨૨
For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૨
•..૨૯૪
.૨૯૫
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ એક દિવસિ મંડાણિ જાત્ર, વાજિ ભુલ નાચિ પાત્ર જોતાં વિસ પડિ હલકું, આવિવું કટક તણું ઝાલ.
...૨૯૩ નાસી ભીલ દસે દસિ ગયા માંડી કોય ન ઉભા રહ્યા, જે વિસઈ મુ વિટિક ખાખરે, ધાડી વહી પડી ભાંખ રે. ઉભુ એક રહીક માહતમા દેખી તાસ ઠરિક આતમા ' કરઈ વખાણ સદા તે સુખી જે નર જાલિ પડિ તે દુખી. સયર કેમલ સૂધુ લહી કરઈ વીયાવચઈ ઊભુ રહી, ભાવ ધરી ભૂપતિ પાલીક લાભિ આધુ
ચાલીઉ. રાય તણી રાણી એક ભલી જે કુતાર થકી નીકલી, દિલ કામારથ મ કરુ ઢીલ યાચઈ પણિ નવિ ચૂકઈ ભીલ. આબલિ પર્વત પાછલિ હાક ભૂલિ વાટિ ચઢિહ જિમ છક, મૂઝિક જાલ પડિઉ કોલીફ ભાગાં પ્રાણ પડિ કેલી. ...૨૯૮ સાધુ વાવણની પરમાણિ તે તું રયણકુમાર ગુણ જાંણિ, પૂરવ પ્રેમ તણઈ રસિ ભરી રાણી તે નારી અવતરી. ...૨૯૯ ભગતિ દાસી હતી ઘરિ જેહ સૂકુ છવ મરી થઉ તેહ,
••૨૯૬
•••૨૯
For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વરસારકુમારશાસ
જાર મરી જોગી અવધુત, શ્રી વસુપાલ તણું તે પુત. કુવચન જિણિ કાઢલ્યા જેહવા, નારિ કલંક લહિ તેહવાં, જુ પરદાર થકી ઉસરિઉં, તુ તું ગયણ પડિલે ઊગરિઉ.
પ્રથમ હાલ સયલ સૂણી વરતાત રસાલુ ઈહાપોહ કરંતી રે, ' પુરવ લિઉ ભવ દેખી સઘલ શ્રીગુરુ પાય નમંતિ રે બેટાનિ સવિ રાજ સમેપિ, લીધુ સંજમભાર રે, રાણી તેર થઈ વઈ રાગિણી, કરમ ખાઈ સુવિચાર રે. વરસ બહુત્તરિ સજમ પાલી, પાંમિઉ કેવલ નાણું રે, અણસણસીઉં આબુગઢ સીધુ, મક્ષ તણૂ નિરવાણ રે. અંગ અગ્યાર ભણી તિઆ ઊપાઈ ગૂણુ આણિ રે. રતનમંજરિ પુહતી પ્રીય પાસિ, બીજી અવર વિમાન રે. ચારિત્ર દેસ થી તે પિપટ. વિરતિ કરઈ ગુરુ પાસિ રે, દેવ તણી લીલા તિણિ લાધી, જોઈ રમાઈ સુખવાસ રે. સ્પણકુમાર સદા શુભ લક્ષણ, દેવ કરઈ ગુણ ગ્રામ રે,
૩૦૪
For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજ સુંદરની રાસતિઓ જયકારી ય જયમંગલ કારણ, સહિજ સલૂણું નામ રે. જે ભણસઈ ગુણસાઈ નરનારી, તિહાં ઘરિ મંગલ પ્યાર રે, લિહિસઈ લીલવિલાસ સૂણી, પરિપત્ર કલત્ર પરિવાર રે. સંવત પનર બિયાસી૧૫૭ સંવછરી, એ રચીઉ મઈ રાસ રે, વાચક સહિજસુંદર ઈમ બેલઈ આણિ બુદ્ધિપ્રકાસ રે.
... ૩૦૧૭
, , ૩૦૮
પાઠભેદ ૧ ગ, પ્રકાસ; ૨. ગ. રાયણુયહ; ૩. વધારાની બે પંક્તિ ખ, પ્રતમાં આ પ્રમાણે છે: “ગુરુ દીઠુ ગુરુ દેવ તણું પરિગુરુ રાજા ગુરુ ધ્યાન રે.’ ૪ ગ. પંથક પંથ, ૫. ગ, લોઅણ; ૬. ગ, ગુરુ; ૭, ૮ ગ, પખાઈ ૯ ગ, નારી, ૧૦ ગ. બંભ; ૧૧. ગ, લીલપલ્લી: ૧૨. ગ. સંયોગ; ૧૩. ગ, પ્રતમાં વધારાની પંક્તિ આ પ્રમાણે છે: “
રામરાજ અનંત સુલીલા.” ૧૪. ગ. પામિલે, ૧૫. ગ, સકલ, ૧૬. ગ. પ્રણમેવ; ૧૭. ગ, ચઉવીસ; ૧૮. ગ. જિણવર; ૧૯ ક. અપહરણુંગ, પરિહરણ ૨૦. ક. ગ૭ઈ ૨૧. ક, સહસુરઈ. ૨૨ ક. ભીતિ: ૨૩. ક, સાંભલયો; ૨૪. ક,
નાનપુરી, ૨૫. ક, સવિચારી; ૨૬. ક. વસ્તર; ૨૭. ખ લખિ; ૨૮. ક. સરમિ; ૨૯. ક. પ્રગટા; ૩૦. ક, ખેત: ૩૧. ક. ભીત; ક૨. ખ, પ્રસિદ્ધ3; ૩૩. ખ, રતનંગદા; ૩૪. ક. રહમઈ; ૩૫. ક. નેલી; ૩૬. ક. તેતલી ૩૭. ક, હોસિ; ૩૮. કે. જાણિઉં, ગ, જિણિઉં; ૩૯. ક. પ્રિયવદના ખ, પ્રિયવિદ્યા ૪૦. ગ, નવતંગી; ૪૧. ક. વધારિ: ગ, વદ્યાવિ8; ૪૨. ક. હરહ્યા૪૩. ક. લોક; ૪૪. ક, ગ, દાનધાર, ૪૫. ખ, ગ, ગુણસતી; ૪૬. ક, ગ, રંજન ૪૭. કે વસ ઈંધાન; ૪૮. કે. પરહ; ૪૯. ક, અવસર; ૫૦. ક. પાંડવઉં, ગ, પાઠવિ ૫૧. ક ભલુ; પર. ગ. હુઈ, ૫૩. ક. સૂખ; ૫૪. ક, નય દોષ પરમાણ, ૫૫. ક, પજયાસ પડિ સવનાંણ; ૫૬. ક. વચાંજિ, ખ, વયટિલ ૫૭. ક, ચીતવિ; ૫૮. ગ, કુપુત રાય: ૫૯. ગ ગ્રહિયુ; ૬૦ ગ. ક્ષણિક ૬૧. ગ, કહિય; ૬૨.
For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રત્નસારકુમારરાસ ક, ચરિ; ૬૩. ક. બંગડ બંભ; ૬૪. ગ. ભણતાં; ૬૫. ક. ચીખ, ખ, વાંખ; ૬૬ પ્રત કમાં આ કડી નથી. ૬૭. ગ, પુનિત ઈ; ૬૮. ગ. તુસાઈ, સારદા; ૬૯. ગ, નીભડ; ૭૦. ક, હાંનડીઆ; ૭. ક, દીઉઠી; ૭૨. ક, નિઢિ;
૩. ખ, પ્રછત્ર; ૪. ખ, વિસંત્ર; ઉપ. ક/ગ, સકલ; . ગ, હઈઈ; ૭૭. ગ, થિઉ; ૭૮. ક,ખ, અરથ; ૭૯. કે. દીહા; ૮૦, ખ, ગ, એ થોડું મુઝ કરાઈ પુર; ૮૧. ક, કીકલા; ૮૨. ક. સાહ; ૮૩. ક. મુહ ચઢીવુ ગુણ કારિમુ; ૮૮. ક, બધી; ૮૫. કે. સુજાણ; ૮૬. ખ. સય; ૮૭. ક. લાભિઃ ૮૮. ખ, સવનીત; ૮૯. ખ, સરહ; ૯૦. ક. ભણિ; ૯૧. ક, જમ; ૯ર. ક. પ્રતમાં કરઈ શબ્દ નથી, ૯૩. ક. સંગનિ, ગ, સીગિઈ; ૯૪. ક. હરણી; ખ, હરણ, ૯૫. ક. ૨ડિ૯૬. ક. સવાત; ૯૭. ગ, કડિ; ૯૮.ગ, સૂણુઉં; ૯૯. ક, જે પ;િ ૧૦૦. ખ, ગ, ઊંચાઈ વદન પલોવાઈ જામ; ૧૦૧ ખ, ગ, રકર; ૧૦૨; ગ, નશંક; ૧૦૩. ક, સૂભાસ્યત; ૧૦. ગ, સહયું; ૧૦૫. ક. કસુમાધવ; ૧૦૬. ક, ખ, વાડ; ૧૦૭. ખ, નલિરી, ગ. નલેરી; ૧૦૮. ગ, નમૂલિ; ૧૦૯. કખમાં આ પંક્તિ ઘણી અસ્પષ્ટ છે. 11. ગ, ધડહડિG; ૧૧૧. ખ, પચરિ; ગ. પારઈ; ૧૧૨. ગ. ભમરી; ૧૩. ક. તવ; ૧૧૪ પ્રત માં આ કડી નથી. ૧૧૫. ગ, ચાલતુ; ૧૧૬. ક, ખભમર ભુમાડિ ચિતિ; ૧૧૭. ખ, ગ, મિલવા; ૧૧૮. ગ. તૃહજિ; ૧૧૯. ગ. દિન; ૧૦. ગ, નિષ્કલ; ૧૨૧. ગ, અપાર. ૧૨૨. ગ, ડસકી ભરઈ; ૧૨૩. ગ, કિનર કિન્નરી; ૧૨૪. ક, પાછલ્યા; ખ. એતાં; ૧૨૫. ક, ખ, સહ; ૧૨૬. ય. વિસાત; ગ, વિરતાત; ૧૨૭. ગ, રતનાંગદ; ૧૨૮. ક. વાહવાહ; ૧૨૯. ક. કુતળ; ગ. કુતિગ; ૧૩૦. ગ, આભલા; ૧૩૧. ગ, દરિસન; ૧૩૨. ક. ગ રંગ: ૧૩૩. પ્રત કકમાં આ
કડી નથી. ૧૩૪. ક. ગ. પાઠવિ8; ૧૩૫. ખ.કિમાઈ રે; ૧૩૬. ક. બિચારો ગ. બિરિ ; ૧૩૭ ક. પ્રગટી. ૧૩૮ ક. સંજસ્યા, ખ, સૂજશા. ૧૩૯ ક.
સામણી, ગ, સાહામી ૧૪૦ , ખ વન; ૧૪૧ ક. કઈનરી, ગ. કિંદરી; ૧૪૨ ક, ખ, અવતર્યા; ૧૪૩ ખ, ચુરડિ ઊપરિ, ગ, ચઉરડઈ; ૧૪૪ ક. સેહરા, ગ, સહેદરા; ૧૪ષ ગ, ચિંતા; ૧૬ ખ, ગ, સાધારિ; ૧૪૭ ક. ગ, કમર; ૧૪૮ ગ. ઉન્માદ, ૧૪૯ ગ, લોઅતાં ૧૫૦ ગ, વિનાણી; ૧૫૧ ગ. અભિરામ; ૧૫ર ગ, મદન; ૧૫૩ ગ. વચન; ૧૫૪. ગ, કિમ લીગરિ૩ એ; ૧૫૫ ગ. બાંદી; ૧૫૬ ગ, કેમિ લહઈ નવિ ધૂરત કાગ ૧૫૭ ગ. યાસિ?
For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરિશિષ્ટ
ઈરિયાવહીવિચારરાસ
ૐ નમ: | શ્રી સર્વાય | દૂહા વરરાજ ગૃહિ જાણીઈ મેસર્યા તિહિ વીર. પહિલુ ગણધર ગુણનિલેઉ ગાજઈ ગુહિર ગભીર. વિનયવંત વિનીતસિઉં લઈ ક નિયમન માહિ, જાણ તુ સવિ સાંભલાઈ, જોઈ ચિત્ર ઉછાહિ. જે જાણિ પૂઈ જાણતા, તે સહી કહીઈ જાણ, જાણુઈ નહિ પૂછઈ નહિ તે તુ હોઈ અથાણું. ઈક નર અતિ મનઈ ચડઇ જિમ જે મંદિર સેલ,
લિઉ જોકે દિવહ મેલ. આગમમુખિ સાચું કહિ૩ ચિત્તિ (ત્રિ) ન બૂઝઈ સાર, આંધા અગલિ દીવડુ દેખઈ નહી ય લગાર. સુલલિત વાણી સૂડલ બેલઈ બહુત સિલોક રામ રામ અહનિમિ ભણઈ, હરખી જઈ સવિ લોક. જઉ હરિની મૂરતિ કરી આગલિ મૂકઈ કઈ તઉ વણ કાય ઈ બાપડુ ભિદ ન જાણઈ સેઈ. આપ પ્રીછઈ, પર પ્રીછવઈ ભાઈ ભણવઈ તારિ, સયલ ગુણે કરી પૂરીઆ તે વિરલા સંસારિ. તે તુ ગાયમ કદ્દઉ, તાપિ જપ સંયમ ધીર, જે મનિ સંસય ઊપજઈ તે ભાજઈ શ્રી વીર. સહજસુંદર છઈ જેહનુ, તિ જગિ પામઈ માન, જઈ ને પરતષિ પ્રાણીયા, જિમ ગેમ પરધાન.
૧૦
For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭
...૧૧
..૧૨
...૧૩
.૧૫
ઈરિયાવહીવિચારરાસ
મન વચને કાયાં કરી, સેવઈ પ્રભુના પાય, પદમાસન પૂરી કરી બઈડા જિન વરરાય. બિહું દિસિ ચામર ઉઠસઈ હિમ તણી પરિ સોઈ, જિનમુખ પંકજ તિહિ કણઈ, કેલિ કરઈ મિતુ ઈ. મધુરી વાણી સિવું ચવાઈ પરષધિ બડી બાર, બઈડા શ્રાવક શ્રાવિકા બdઠા મુનિ અણગાર. લોક તણું હિત ચીંતવિ પૂઈ ગોકમ એમ, પડિકમઈ ઈરિયાવહી કહ વિચારસુ કેમ. પરમ જિણેસર તવ કઈ પહિલ ખમાસણ દિઅ, કર જોડી ઉભા રહી ગુરુ અદિસ જ લેઅ. જિનમુદ્રા સાચી કરવિ બે પગ ઠવી છેઠાય, ચિહું આંગુલનઈ આંતરઈ પાછલિ ત્રણ અધિકાય. આંગલડી બે હાથની સંકલિ મહોમાંહિ, પઠાકેસ મુખ આગલઈ દી જઈ મન ઉછાહિ. બે કર કેરી કૂપરી પેટ જ ઊપરિ અણિ, જોગમુદ્ર એમ સાચવી ઈરિયાવહી તું જાણિ. સૂત્ર સવે મુખિ ઉચ્ચરિ ઈર્યાપથ તે માગ, બિહું પરિ છવ વિરાધના હિંડતાં જે લાગ. સાધુ જિ શ્રાવકનઈ કુલઈ ઈમ બંધિઉ હુઈ પાપ, તે છૂટણ વિધિ આચરુ, બહુલ ન હુઈ જિમ વ્યાપ. ગમનાગમન કરંતડાં પાક મણસિઉ અત્ય, બેતિ ય વલિ ચઉરિંદીયા ચાંપા તૂસ્વા તથ. બીજ શાલિ મગ જવ ઘણું વાવ્યા જિ ઊગંતિ. હરિત નીલ વણસઈ સેવે ચંપાણિ જે હુતિ. વણસઈ જતુ નરતનય પરિ કેમલ ગરઢ ઉં હેઈ કર પગ સાફાવા ધીઈ માનવની પરિ જોઈ.
ચઉપઈ અંબાડિ આમલીય પૃઆડ, રવિશશી કમલ વિકાસી ઝાડ,
...૧૯
...૨૦
•.૨૧
...૨૨
For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૧૮
નિદ્રા
ખાખર
જાગણ
સરપખુ ઐતિ હિ
મૂલ ડે લોભી માંના
મીશ્રી ભુજી
સ્વે
ફલ
www.kobatirth.org
રૂપવત
તસુ
મુખિ
આલિગન
શીતલવાત नि
વડવાઈ ફૂટઈ
એ જોઇ થાઈ
લોચનમાણે
મિથુનભાવ
મહ
ધન
વર્ષા રતિ ગાજર ધનસિર,
કિર,
કેદ,
આનદ.
પાખીન′
ત મેલ
મુઝ
આંસુ
સુવણ સિદ્ધિ
માયાવેલિ
ઢાંકઇ
નરકર ફરિસ લાલૂ
• યર
સંાચ
લન્ ભય
કુમ્બક
દ
કહિઉ
ચાંપિઉ ધણુ
રુદ તી
હતા
પાડઈ
કે (?)
તારક
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ
આઈ,
પછઈ.
જિહાં
વીંટી કહઇ,
એ કવિ ઈ.
વપુલ તિલક
ગ્યા
લલ
કુણ
પ બહુલા
નવયૌવનિ
ફરસઈ
જિહાં
તરુ
તઈ
તેન” અતિ
२ મુઝ પવડ દુખ કિણિ
ક્રોધ તઇ મલિએ
વલી
પ્રહાર
સીઈ
નિપજો
મુઝથી
સયલ
કન
કરત
મ
મહુ
નિજ
ભૂખ
પાંન,
નિધાંન,
જરા
વેલિ,
મેલિ,
અશાક,
રાક.
ભરી,
કરી,
છાંટણઇ,
સુઈ.
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુદ્દા,
સદા,
ઉદાર,
તુ કાર.
કરિ
રિ,
અહંકાર,
સાંસારિ,
પાનડે,
વડે.
ઉચ્ચરઇ
મરઈ.
.૨૪
...૨૫
...2$
.૨૭
...24
...૨૯
...૩૦
...૩૧
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
••૩ર.
•.. ૩૩
સાર.
.....૩૪
ઇરિયાવહીવિચારરાસ
ભૂમિ જલાદિકનું વૃદ્ધિ થાય, નહિતરિ દિન દિન જે કરમાય, નાગરવેલિ માનવ પરિ કલા, તિલવટિ મેદધિ ષલ ડેહલા. તે પૂરઈ લકુલ જિ હોઈ, આહાર તણુઉ મેલાપક જે,
ખે વયર ઘણું છઈ લોઈ ઈક ઊપરિ ઈક ઊગઈ સોઈ તરૂઅરિ તું જે બહુલા રોગ, ઉદરવૃદ્ધિ રસ પંકર સોગ, t સોક ઉચ્ચા ફલફૂલ વિકાર, આઉખાનાં બંધણ આચારંગિ પઢમ સુય ખંધિ, મહિલા અધિય ન તણી જિહાં સંધિ, જીવ તણ જે સયલ વિચાર, તિણિ કારણિ કહે બેલ વિચાર. કેક હિસ્ય એ જો છઈ જવા છેદન કરતાં ન કરઈ ટીવ, ઊઠી નાસઈ નહી તે કિસ્યઉં, ઇક મૂરખ મનિ એહવઉ વસ્યઉં, તુ તિહાં ઊતર દેવું ઇસ્યઉં, અવયવ કર પય મુખ નહી કિસ્યઉં, રણ નાસણ નહી તે ભણી, પણિ વેદન છઈ ગાઢી ઘણું. જિમ બહિરુબેબડ આંધલું મુખિ મૂંગુ ટૂંકુ, પાગલ વાઈ થંભિઉ અંગે પાંગ વલી, રહિલ ગેલા મારઈ કુટઈ જ ઊચકઈ તઉ રોઈ નામી નવિ સકઈ,
••• ૩૫.
...૩૬
'પરિ
તગ,
...૩૮
For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વેદન હરિયનેમ
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ હોવઈ તિમ જાણિવું,
ચાંપણિ આણિવું. •••૩૯
દાલ રસનું
હાલ રસનું
...૪૦
• ૪૨
•૪૩
•જ
ઉસ કહિય જે ગયણ થકી બહુવાર પડી ઊઈ, પાપ હેતુ કઈ એ ઘણું એ અપકાય કહી જઈ. આગમિ પુણુ એહવું કહિ ઉં એ જલબિંદુ જ થાઈ પરિવા સમ જીવડા એ જંબૂ દીઠિ નમાઈ. ખર આશ્ચરિ ઉત્તમ પ્રાણ કીડી નગરાં લામ, વિવર કરઈ વાટલ્ય બ્રિમિ ભૂઓ તસું નામ. પાંચ પ્રકારે પગ કુલિ હિવત્ર કહું દલદી, સચિત્ત ભૂમિ સચિત્ત નીર ગઈ કવ. કેલીઆ જાલ અંબાલડા એ મકરસંતાન, જિ મઈ વિરોધીઓ એ નહીં પાપનું માન. એક જ દ્વી ચરરૂપ માટી નઈ પાણી. અગનિ વાય વણસાલ પંચ એ થાબર પ્રાંણી. એકે એકેના અનેક ભેદ, કુલ કેડિથી લોખે, બેંકી જસુ સયરમુખ સંખ છે . સીપ ગડેલાં અલસીઓ એ પવિણ જે હોઈ. –ી મુખનાશકા એ, અનિં ભણઈ. જજુઆ માંકણ કાતરા એ ચૂડેલિ સંકેડી, મઘહી કીડી કધુઆ, એ, ખજુરાવલી જેડી. મુખ આગલિ હુઈ જાસ સાંગ, ચાકાધિક પાય, ત્રણ ઇદ્રી તસુ જાણિવાં એ, બેલઈ જિનરાય, ચતુરિક તસુ નયણ વયણ, તનુનાશા જાસ, માખી ઢંકણ કેલીઆ એ, ભમરાનઈ ડાંસ. ચાંચડ વીંછી ટીડ મસા, પખાલા જેહ, જાસુ અછઈ આઠ આઠ પાય, સિરિ સિંગ જે તેહી.
.૪૫
...૪૭
૫૦
૫૧
For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
..પર
...૫૪
••.૫૫
..૫૬
ઈરિયાવહીવિચારરાસ
હિવ પંચેશ્રી થલચરા એ જલચર નર મેર, મીન મળ્યાદર કાછલ એ, સુરનાર ય ઠેર. અભિયા સનમુખ આવતા એ પાપ કરિ હણીયા,
અધ ઊપાડી નાંખિયા, એ અધહાથે ચણીયા. વિઆ પુંજિ એકઠ કિદ્ધ, અધઢાંક્યા ઘેલંઈ લેસિઆ ભીતિ લગાડીયા એ, મસલ્યા કર મૂલઈ. માહોમાહિ સયર મેલિ, સંધાયા 'પીડિયા, સંધાયા અથ થેડિસિઉ એ, દુહવ્યા વલી ભીડયા. પરિ આવિઆ પરિતાપવ્યા એ—
– સવિ હું જે પાસિ, ક્લામિ આગિ લાણું કીધ, વલી બાધ ભરી સે. મરણ સમા કરી મૂકી આપ, નિર્ટલ ન માર્યા, ઉદ્દવીઆ બહાવી એ, નઈ વલીય ન માર્યા. ઠાણું ઊઠણ કરાવી એ, ઈક થાનક હતી, બીજઇ થાનકિ મૂકીઆ એ, વાટિ જવ જવ જતી. અદ્ર ઉપઉ તે જ તુ ભમઈ, નવિ ઠાંમ જ પામઈ નયણ વિના દેખઈ નહી એ પડી ઈ બહુ ભાઈ. છવ થકી છકે ટાલીઆ, વિજોગ જ કીધા, મિચ્છા દુક્કડ એવડા એ, પડિકમણુ ઈ દીધા. શ્રાવય કુલ વિણ જાણીઈએ, એ ભેદ જ કેમ, નિવડ પડિકમ ગાંઠંડી એ, તે છૂટઈ એમ. પડિકમઈ ઈરિયાવહી એ, જઉ વારંવાર મન સુધિ ખરીય સંભારીઇ એ, લહીમાં ભવપાર. જીવ અનંત ખમાવી એ, વિકથા સવિ વારી, જે જે પ્રાણ વિરાધીઆ એ, હિયડઈ સાંભારી.
...૫૮
...૬૨
...૬૩
ઉપઈ ઈરિયાવહીનું બહુલ તે સવિજાણુઈ
વિચાર, જગદાધાર,
For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૨
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ જીવ તણી રક્ષા કરુ, મુગતિવધૂ જિમ લીલાં વરુ.
...૬૪ સુગુરુ દીવ તણૂ નિતુ ધ્યાન, પાસ જિસેસરનું સંતાન, વિસ્તર કરતાં લાગઈ વાર, ધન ધન ઉવએસ ગચ્છ અવતાર. સિધસૂરિ સંપઈ ગણધાર, તાસ સીસ પાઠક ધનસાર તાસુ સીસ શ્રી કીર્તાિકલોલ, "હવઈ કરઈ તસુ કીર્તાિક્લોલ. અનુક્રમિ પાઠક રસમુદ્ર, લછવિણ ઊગિઉ જિમ ચંદ્ર, તેહ તણૂં સાચું જગિ સીસ, સુલલિત વાણિ કઈ નિસિદીસ.
વિયણુ એક સુણુ વાતડી, સેવું ધમ્મ તણી વાટડી, દિન જઈ આવઈ રાતડી, ફેકટ કાંઈ ગમુ એક ઘડી. એક નારિ સાચી ડહડહઈ મંત્ર ન તંત્ર ને જંગ લહઈ, આકર્ષણ તે વિદ્યા ધરઈ, ઈમ આપણુપું પેટ જ ભરઈ તે છૂડતઈ સાદ જ પડઈ, તપ નીસાણે થાઉ જ ગુડઈ, સઈ ગઈ નવિ પાછી લઈ, થઈ ય નિબંધ તુહઈ પુલઈ
વડલા સાંભલિ આદરી, પડિકમણૂં તું ન સકઈ કરી, પિસાહવેલા સિરિ દૂખાઈ તિણિ તુ કાંઈ ધર્મે ન થાઈ.
2
-
...
૦
••.૭૧
For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩
•
૭૩
...૭૪
ઈરિયાવહીવિચારરાસ
અવર વાત સવે પરિહરી, છૂટણિ પરિ છઈ એક જ ખરી, પ્રાણ તણૂં હિત કહૂ ઈક સાર, જોઈ લો જણ વિચાર. ફણ સહિત કિ શ્રીપાસજિહિંદ, જસુ સેવઈ સુર પૂજિત વંદ, સુર પૂજિતનું ઈદ્રકુમાર, ઈદ્ર નહિ પણિ મહિમાગાર. ભાલિ સસીતકિ ઈશ્વરદેવ, ઈશ્વર તસુ પણિ સારઈ સેવ, મંત્ર સવે તેથી જગિ કરઈ, તેહ થકી સહ શિવપુર વરઈ. જિનવર ચકવીસ તિહાં વસઈ, સુરનર કિનર સવિ ઉલ્હસઈ, બ્રહ્માદિક ગણુ મુનિવરફ્રંદ, તસુ પય સેવઈ ઘરિ આણંદ. સવિ હું મદ્ધિ અછઈ મૂલગુ, ભવિઅણુ અનિશિ તેઉ લગુ, તેઉ લગતાં લહીઈ માન, તેહ તણૂ નિત કીજઈ દયાન. ભુગતિમુગતિ તણુઉ દાતાર, સાચઉ ત્રિભુવનિ જઉ અવતાર, જઉ નવિ જાણુઉ એહનૂ નામ, તુહિ વ તુમ દેખાડું ઠામ. માઈ બાવન વર્યા જ ધુરઈ ત્રીજા અક્ષરનઈ આંતરઈ, તામ તક છઈ તિહિ કિણિવાસ પ્રણમું અહર્નિશ ધરી ઉલ્લાસ. એક આરાધઉ એહ જ સાર, મૂગતિવધૂ કેરુ સિણગાર,
••.૭૫
...૭
••.99
•••૭૮
For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪
...
૭
કવિ સહજસુંદરની રાસકતિએ મત પસારુ એ લવલેસ, અભિય સમાણુઉ એ ઉપદેશ, ઇરીઆવીનું રચીઉ રાસ, સંવત વરસવાર કણ માસ, કુણ મૂહરત કુણુ વાસર જોઈ તે પુણ લહિસ્યઈ વિરલું કોઈ શિવપુરિ પટુતા મુનિવર જે, અમર પરમપુરિ અલ સાતેય, સિદ્ધ કહ્યા છઈ પરમ પ્રકારિ, સંવત એક વ કવિ સંભારિ. તે વલિ ઈ ઈયાં ચ વિમાન, તેહ માંહિ જે પહિલ પ્રધાન, મદુરત જાણે સાચઉ તેહ, મંગલ મૂલ તણૂં જે ગેહ. ગેયમ નીમાંનઈ સહિ નાણિ, કંચૂ પહિરઈ નીલ વિનાંપણે. એ જ વાત અછઈ પાધરી, માસ લીલું મનિ સમઝી કરી. ઘણું પહિબ્રૂ જેણિઈ સશિ ધરમાં, કવણું વરસ કવિ સંખ્યા કરઈ. રે તુઝ પ્રાણી દિઉં પ્રતિબંધ, હઈડઈ મણિસ બહુલું ક્રોધ. બાર ભાવન મનિ ચીત જે વિરાણું છ કાપી ત (3) જે, નવતય પ્રીછેનઈ વ્રત બાર, અનંતાય બત્રીસ જે સાર. એ સંખ્યા માં વરસી કહી, કે બૂઝઈ કે બૂઝઈ નહી,
For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૫
...૮૬
ઈરિયાવહીવિચારરસ
રાસ રચિઉ એ ચઉપટ ચંગ, ભણતાં ગુણતાં સુણતાં રંગ. જે પડિકમસ્યઈ ઈરિયાવહી, શિવરમણી તે વરસઈ સહી, પહુવઈ પરગટ તે ગહગઈ
સહજસુંદર પાઠક ઈમ કહઈ. | ઇતિ શ્રી અરિયાવહીવિચારરાસ સંપૂર્ણ છે.
...૮૭
For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જબૂસ્વામી રાસ
નારી
શ્રી વિનયસુંદર ગણિગુરુભ્યો નમ સરસતિ સહિ ગુરુપય નમી, ટાલિસ ભવ ભય દાહ; જબૂસ્વામી
કેરડૂ. ગાયનું વર વિવાહ. ધર્મવંત જે ધુર લગઈ, નવિ રાચઈ સંસારિ, મુગતિ વધુસિઉં મન મિલઈ અવર ગમઈ નવિ નારિ. આઠેર
વીનવઇ અબલા કિમઈ મ છે.ડિ. ચતુર ચણઠિ કારણુઈ, માણિક પાઈ મ રેઈડિ. પાઈ પ મીનતિ કરું, મેહિ પ્રભુ તારાડિ, કઈ અહિ તણી હત્યાલિટી, કઈ અહનઈ કવાડિ. એક વિણ એક રી મરજી, અવર ન મંડઈ મેહ, દૈવઈ તે કાઈ સરજી, કઠિન હિ જિમ લોહ. આંબા તણઈ ભરું સડી જાંબૂ જાંણિઉ મિઠ, ચાખિઉં તુ કાલઉ થયું, સીલિ
બઈઠ.
સાર
For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જબૂસવામી રાસ
અટાર,
છવાડિઈ તુ જીવી છે, સુખદુઃખ તાહરઈ સાધિ; જનમ લગાઈ વિહર્ડ નહી, વચાસિકં નિજ હાથિ. દેશવિદેસ ભમી સુખદુઃખ સહી અનંત, જિમ કિમ કરિ વિનાનું, લાડુ લાભાઈ
કત. જગ સધલ જૂઠઈ ભમઈ, અવિહડ નહી સનેહ; જે જસુ ઊપરિ આવટઈ ચિંતન આણિ તેહ. સહિજિ સલુણઉ સગુણ નર, જ જગિ મિલઈ સિહ; તુ વલી દિવસ પગ પગિ કરઈ વિ છેહ ઉન્હાલાઈ
લૂડી, તરસ્યા સીતલ
છે; વિરહસરોવર
બૂડતાં, દિલ આહનઈ પ્રિય બાંહ. વન–સરોવર
ઊલટઈ પ્રીયડા બંધન પાલિ, નારિ નિરાસ ન છોડી છે, જિમ જલવિણ તરુ ડાલિ. સિરખા સિરિખું છિ મલિઉ, નવ વન
ભર ભાવિ; કિણિ કારણિ તૂ પરિહરઈ, તે અમિડનઈ સમઝાવિ.
હાલ સાંભલિ મારી કવણ સુખ, એ સંસાર અસારવું,
ભર
For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦
ભમજી
૬ ૪ ૪ % 1 as a se as
કવિ સહજસુંદરની રાસતિઓ નારી દીપ પતંગ જિમ, પામઈ મરણ અપારઉ. ..૧૪ રામા - રામા ધન ધન,
વિદેસ, ઘર બઠી નારડી રડા, પ્રીય નૂરઈ પરદેસિ. કેતાં દુખ સભારી
તા કીજઈ સોસ, એણઈ વન વેસઈ પગ પગ લાગઈ દેસ. કહાં સુખ સરાહીઈ સવારથી સહુ કેઈલ, જવ જેહનઈ પુહ સૂઈ નહી.. તે તવે વઈરી હોઈઉ. ઈણિ સંસારિ સનેહડુ, તે સદ્કારિ મ જોઈ, એક છવઈ બીજઉ મઇ, પુઠિન પહચઈ કેdઉ. જે વંચઈ પ્રીય પ્રઠડિ વલી વિહ પડઈ તું, મરતાં જે રેઈ વલી તે મુઝાઈ ન ગમંતિ તુ. માહરી માહરી પ્રીઅ કર, મેહવયણ દુખ ઝલતુ, જેહ વિણ ઘડી ન આવી તે વિષ્ણુ ગમીઈ કાલ તુ. મેહવયણ તે અમીય રસ, ભરિ ભરિ ઘૂંટ પીયંતિ, હસમાસિ હસીઈ જીવતાં, મરતાં કે ન મરંતિ.
a
For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જસૂરવાનીરાસ
કામ ક898555
અમહ ટાલી નારી કવણ, અછઈ અનૌપમ કંત તુ. પરણીનઈ રમસિહં કિહાં, તવ બેલઈ ગુણવંત તુ.
હાલ મેક્ષનગરનઉ
રાજી, મોટઉ રાય અનંત તુ; પટરાણી તે હઇ અછS, નામ અનાદિ કહેતિ. તસુ બેટી સુર અપછરા, મુગતિ મનોહર નામ; બાલમુઆરી
પરણુસિઉં, અવર નથી મુઝ કામ. પ્રીતિ મિલી વહિડઈ નહી, સદા સુજી સેઈ, મનવચનિ કાયાં કરી, અહ ઘરી પરણિત તેહ. મુખિ મીઠા મનહની, પ્રીય છંદ લાસુ ; પ્રાપતિ વિમાન પામીઇ, નારિ ઈસી નવર ગ. અજર અમર ગુણ વાતડી, સદા સાહજી સઈ, જાસ રૂઠઈ જગ મહીઇ. જ મલિઈએ ન કેઈ. તુરણ તે કમલિણિ જિસી, સરસ સુગંધ સુવાસ, પુરુષ ભમર વેધ્યા મરd, શુક ન છોડઈ પાસ.
For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાતિએ તેહસિકં ગુણરસ ગોઠડી, જે એક વાર કરંતિ, વેધ વિધુઉ ભમરલ, પાછઉ તે ન વનંતિ. રૂપવતી પણિ તેજમય, સુરક ન લાભાઈ પાર; વિલાસઉ તે વનિતા સહી, સફલિત કરુ
અવતાર. સવિ પરિવાર લેઈ કરી, વિંધ્યા
શ્રી ગુરુરાય, જિમ કિમ મુગતિવધૂ મિલઈ તેહવિ કરુ ઉપાય. મિનિ નૂરઈ નિસિદિન કિઈ વેધ વિગૂચઈ સઈ વેષવિધા
માણમાં મિલ્યા પછી સુખ હોઈ. કેહનઈ વેધમ લાગસિઉ, વિધ્યા મરઈ
કુરંગ, ચડઇ સિરાડિ જેહનઈ,
વેધડુ સુરંગ. ખટ જાપઈ જપઈ તે સંપ તપ, સેવઈ તે સૂની વેડિ, જે જસ ઊપરિ રાત ગુકિ મઈ ન મૂકઈ કેડિ. ગુરુ ગીતારથ પૂછયે, જઈ મંગલઈ નવનવ પરિ: કાગલ
લખ્યાં, દૂત : કાઉ મુગતિસુમન (?) વલહા, વિવિસે દેસ જલ,
કાર,
નવકર. * *
••. ૩૫
For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જવવામી રાસ
૩૭
-
૩૮
કરવું
વિવાહલું, કરિવુ નહી અવિલંબ. તુજ નામઈ મન ઉલ્હસઈ જિમ વરસાતિ કદંબ આક તણાં ફલ કુણુ ભખઈ, જિણિ હો ચાખ્યા અંબ. વિરહ-દાવાનલ
ઉલ્લવણ, દરિસણ જલ ન માલતિ, તિણિ કારણિ મુઝ દેખવા, દોઈ આંખડી તપતિ. જવ લગઈ તું શ્રવણે સુણી, તવ લગઈ લાગઉ વેધ; આશા તરૂઅર મોરીઉ ગરિ મ કરિસિ છે. ઘરપુર છાંડી તપ તપુ, એક મુઝ તારું ધ્યાન; દુખદાધા અહ પાલવું, દિઉ અહ જીવિતદાન. નારી દીસઈ નવનવી, અનઈ મિલઈ સહ રાહ; પણિ જે તુઝસિવું મન મિલઈ તે ન મિલઈ અવરાહ. કેઈલ સમરઈ અંબ વણ સમરઈ વંજગ છંદ, તિમ સમરું ગુણ તારા, જિસિઉ ચકરી ચંદ.
ડિ ઘણુઉં સમજાણ, ઘઉં કહસિક કાજ, ચતુર હયઈ તે પ્રીછસ્થઈ મુઝ તુઝ દીઠ રોજ.
•.૪૦
•....૪૧
...
૨
•••૪૩
For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૩૨
વાહ્યાં
* * *
20
હું
જૂઠ
આણ ના
તે
a/
ચંદ્રવદન
તે
જૂ
નતુ
પહિલુ
એડિ
મુઝનઇ
તુઝ
ved
વિટ
પાછા
અવિગત
સૂણિ
પાડિ ન જસિ
જ બૂકુમર
સિક
નારી
નારી
તે
www.kobatirth.org
અણુાચ
હાલ
અમ્હચુ
એતલુ
રે
ભણ”
મૂ`કસિઉ
કાજ,
મનિ તૂ મિલ',
ઇલાગ.
મુઝ
લોપઇ
સાહસ
ន
પુરુષ તે
હુઇ
જઉ
ભમ
દેખી તૂ
તેહની
હુઈ
વલતુ`
પાઇરિસ
આકરી,
વિવહાર,
જિન તણી,
ભરતાર.
મૃગલોયણી અનેક,
પિડિસ,
..
મુ રિમ, સીઆલિ,
નવિ ગમાઇ,
દીનવ્યાલ.
મ
ઢાલ
ડિઉં,
પંચાયણ સીહ,
મુતિદૂત
સાયક સમ સક્રિતા
મ જાણી કરી
અર્ધ
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિએ
જગવલ્લભા,
સાહસધીર.
'
પઢાવીઉ,
નામ
આવયા,
ઠામ.
અપૂરવ
હિવ સાંમમહિ ઉ,
પંચાયણુ સીહ;
પાય ન પાઠવઇ,
અલ
અમીહ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private and Personal Use Only
...૪૪
...X4
...૪
....e
...૪૮
...Ye
..૫૦
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
જ ભૂસ્વામીરાસ
www.kobatirth.org
વીવાહલાનુ હાલ
સિદ્ધ
ષભદત્ત
હિન કઈ વર
દાનસીલ
તપ
તે નવદ્ય
જ્વારા
કુલતિલ એ,
વીવાહલુ
અ;
ભાવના
એ,
નાપુના અ.
પ્રવચન માઉલી એ;
આર્ટઈ મિ રાસ ધવલમંગલ વલી એ; અનંત અલક્ષ ગુણ આખડી એ, દિવડી અસાલેવડ પાપડી એ.
સૂક્ષ્મ સિધ્ધાંત તણુ નવુ પચિ, માંડવુ પ્રતિમા સાધીઇએ,
વરસ પ
એ;
આર
તિહાં ચ ુઆ નવ
નવ ખાંધીઇએ.
નવ તત્ત્વ
પુણ્ય વિશેષના એ, ભલી પરિ નીપના એ;
પકવાન
આઠ
ઈંધણ ચઢઈ એ, સુભ જ્યાંન તણા ધાન ઉલટઈએ.
સીલીંગના એ, સવિજાનના એ;
સહસ અઢાર
થ સજ કીધા યમનાં ગુણ થાપીઈ એ, તે પરિ પરિ પાનસુ આપીઈ એ. ચતુવિધ સંધનું સાજનૂએ, તિહાં મિલી" અતિ લીમણું એ, નિજ કુલ સક્ષુ` સખીયા એ, સાલ સમકિત ગુણુહ વિભૂષીયા એ. લગન વિસ પણિ આવી એ, કમ્મ જાપી નીસાણુ ખજાવી એ. લોક દડવાઈ એ, ચડિğએ.
જોવાનજી કૈવલજ્ઞાનવાડઈ
વર
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૩
...૧૧
પર
...૫૩
...૫૪
૫૫
...45
..૫૭
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪
કવિ સહજસુંદરની રાસકતિએ દેવ દુંદુભિનાદ ઊપના એ, સિરખું પભરિ જિન આણનઉ એ, તપજ્ય ચામર અભિનવા એ, છત્ર પંચમહાવ્રત સોભતા એ. ગુણ બત્રીસ દંડાય ધૂએ. વિનયાદિક નાટક બહ્રવધૂ એ. જ્ઞાનવિનાન સુગુણ ધુણિઉ એ, ભેરિ ભૂગલ ઝલરિ રણુણઈ એ. જીવદયા ગુણ સ્ત્રી કરી એ, ગુણસૂરિ સાબાલિ પરિવરીએ; } છ ખંડ વિધ જીવરક્ષા વડી એ, તે લૂણ ઊતારઈ બહિનાડી એ. જન કરીનઈ સાંચરિઉ એ, જઈ મેક્ષનાગરિ તિહાં ઊતરિઉ એ, આસ હીઆની સવિ લી એ. તિણિ સૂરતિવધૂ પરણી ભલી એ. સુખિ દિહાડા જેગવઈ એ. નિત નવ નવ ભોગસુ ભોગવઈ એ, દુખસાગરથી નીસરિઉ એ. વલી જનમમરણનું ભય ટલિઉ એ. અજર અમર પતિદેવતા એ, સુખસંપતિ લહઈ સેવતા એ, સંકટ જસ નામિ લઈ એ. ઘર આંગણsઈ અફલ્યાં ફલઈ એ.
તૂહ
અવિચલ થાનિક પામીઉં, દિન દિન લીલવિલાસ પાઠક સહજસુર ભાઈ, જ્યવંતુ
સુખવાસ. ઇતિ શ્રી જંબુસ્વામીરાસ સમાપ્ત: છે
For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ઈલાતિપુત્રરાસ
નમા સારદાઈ નમ: ।।
વાણી વાણી દઉ મઝ નિરમલી એ, ઊલટિ અંગ નમીઇ કિ પુત્ર અલાતી ગાવા એ, કવિજન કવિજન કરઈ વરઠાણે કિ, વાણીમ દિઉ ਮ નિરમલી એ. નિરમલીઅ વાણી રગિ
આપી
સરસતિ
સુત
ખરી
ગાતાં
પણ
મ
લાતિ
જાગસિહ
કહિષ્ક
લપુર
રાજ
અમેલિસ
ગુણુ
ભવિકાચારીઅ
ઈલપુર ગુણનિધિ
પાલ”
ધનવ ંત
લપુર
ફુલ આમણું
લપુર
ભલેરુ
તિહાં વસઈ બહુ શીલા
ગુણનિધિ
www.kobatirth.org
ધનવંત
અતિ
એ
મઝ મતિ
કવિતા
તસ
અહ
ભુલી
આહિર
લીઆમણૂં
નામિ
પરિષ્ઠ
આણી,
માતડી,
વિજ્ઞાતિ,
વાડી,
વાધસિષ્ઠ,
ઘણી,
સુષુ
સુહામણી.
લોકિ
રૂલીઆમણૂં
ગુલીઆમણુ શ્રેષ્ઠિ
ધરણ
રૂપિ
અધિક તિણિ પુત્ર જાયુ નિ
મિ
યૌવનસિં
વાર
ક્રુતિક
નયર
એ
રાયાકિ,
એ,
અપારિક
એ.
એ
લાતિ,
કમલા,
ઉલ્હઇ,
સુહાયુ, વરિ,
જોવાનઈ,
સાંચરિક.
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...૧
..2
...૩
...?
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ પિતાં પિતાં નાટકસિઉં રમાઈ નિરખી નિરખીએ હરખિ ચિત્તસિ, નવયૌવનભારિ કામિની એ, ઉપનું ઊપનુ કામવિર તાસાકિ, એષિતા નાટકસિઉં રમઈ એ. ...૫ ઇમ રમતિ કરતી ભાવ, ધરતી સયેલ ગુણ કરી, આગલિ મુખિ દંત દીપઈ કિસિઆ, જાણે ચંદ્રની કિરણાવલી, ખેલંતિ બાલી અતિ રસાલી, કામરાગ જમ નિવસિ૩. તસુ
તાત આગલિઈ ઈમ ભાખઈ, એહ મઝ પરણાવસિ૩. આ| આપૂ સોવન તમહ ઘણું એ, વલત આ વલતું આ બેલઈ સેઈ કિ. ધન કાંઈ નવિ જોઈએ. સાંભલૂ સાંભલૂ સાચી વાત કિ, આપૂ અ સેવન તહ ઘણું એ. તમહ વળું આ કહીd, કિસિ પરિ છઈ જેણિ કામિ એ વરું, અથે િનવિ દઈ દેખઈ, હીઈ બઝસઈ જ ખરું, અહલા સીખુ કહઈ નાયક તેણુ લઈ રાઈ, અતિ રાગ વાહિ રાગીઉં, પણિ દોર ઊપરિ નાચ એ. ઈશ્વર ઈશ્વર નારિ નચાવીલ એ, દાનવ દાનવ માનવ કેડિ, ઈદ્ર સરીખા જેહ ભલા એ, અવરહ અવરોં કેહી વાત કિ, ઈશ્વર નારિ નચાવીક એ.
? ? | .
કરુ
For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
13
ઈલાતિપુત્રરાસ
નચાવીઉ તે ચંગ ચુપટ, નારિ સાથિ દિન ગમઈ, માયણ રાજા તણઈ પૂરિ, ભગિ ભગિઈ
રમ, તિહાં થકી પરદેસિ ચાલાઆ, આવિ આઘેના
તટિd, ભૂપાલ આગલિ વિવાહ પરિ જે કરઈ નાટક
ઊલટઈ. વાંસડા વાંસડાં બાંધી ઊપરિઈએ, ઇણી પરિ ઇણી પરિ ચડિઉ ઊરર્કિ ખડગ ખાંડાં કરિ ઝાલીઆ એ, સૂઈ એ ઝૂઝઈ એ સમરઈ એહ કિ, વાંસડાં બાંધી ઊપરિ એ. સીસ ઊપરિ થાલ મણિ મઈ ભરીની સિઉં કરી, વાજિત્ર વાજઈ હd આગા જઈ, ધમકઈ
નવી, સદ્ધ લોક રજિઉ દાન દેવા, રાય નાપઈ તે કસિઉં, ભૂપાલ નિરખી દેવ સરિખી નારિ ઊપમનિ વસિઉં. રાજન રાજન જાણુઈ એહ પડઈ એ, તુ મન તુ મન સરિસિઈ કાજ કિ, વલી વલી એ વખાણું તરુ કલા એ, ખેલન ખેલન પુનરપિ એહ કિ, રાજન જાણુઈ એહ પડઈ એ.
એ પાઈ એ જાણઈ કૂડ બેલઈ કલાટાપિઉ
અભિનવી, સિરિ દંડ ધારી શુચી સારી ધાડા ઊપરિ નર કરી, બે હથિ બાલ ચક્ર ચલવઈ, સાત પ્ય ચિહુ દસિ કરાઈ
ઘૂઘરી
૩
For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•••૧૪
•....
૫
વસુ
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ વાંસ
ઊછલીનઈ ભમરડી લીધઈ ફિરાઈ. પિપટ પિટડ પંજરિ બહૂ પઢઈ એ, તુ નવિ તુ નવિ રીઝઈ સોઈ કિ જાણિ કિર ઝડપી કરી એ, તસ ગુન તસ ગુન લહુ પારકિ, પિપટ પાંજરિ બહુ પઈ એ. બહુ પઈ પિપટ પંજરિ ઈ બિલાડી વગઈ
ગ્રહઈ, કસ્તુરીનુ હરિણ ' દેખી
અનઈ કેસર દહઈ જાણગુણના અછઈ થોડાઘણું અવગુણ ગ્રાહીઆ, તે ભલુ નાવાઈ રાય ન રાઈ, વિષયનઈ
રસિ વાહીઉ. ...૧૬ મનુ રે મનુ રે ભવ સવે લહિ એ. નાચતાં નાચતાં હુઈ ઘણ વેલ કિ, નાટકીઉ મનિ ચીતવઈ એ, હજીએ ન હબ ન આપઈ દાન કિ, મનનું રે ભાવ સેવે લહિઉ એ. ...૧૭ લહિક ભાવ સઘળું મન કેરુ પરમ ધ્યાનિ તે ચડિG તેણિ અવસરિ કે રવીશ્વર વિહરતાં, દષ્ટિઈ પડિG. મનિ ભાવ ભાવી કઈ શ્રાવી, ઘણું મેદક દેવઈ એ. તે લેભ નાણઈ ઈમ વખાણુઈ દીઘ કંપિ ન લેવ એ. બઈવઉ બવ નિ દઈ આપણું એ, વીતક વીતક લઈ તિકિ,
•.૧૮
For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૯
...૨૧
ઇલાતિપુત્રરાસ માતપિતાથી
ચૂકીઉ એક જિ એક જિ કામિની કાજિ બઈઠઉ નિદ આપણે એ. વીતક વીતક બેલઈ લેભ કાજિ, કલાનાટક સીખાઉ ભવ એમ બોલીઉ કરમિ, રેલિઉ, પાપમારગિ વીખીલ, કવિ ઈમ બોલાઈ ત્રિશું તેલ અવગણિઉ સંસારૂ એ મદમેહ, મેહિલિક લેભ ટેલિક કરિઉ કરમ્મસંહાર એ. ઊપનું ઉપનુ કેવલ નિરમજૂ એ, આવી આ આવીઆ સુરનર કેટ કિ, ન ધન વાંઉછવ આચરી એ, બઈઠઉ બdઠઉ આસણ પૂરિ કિ, ઊપનું કેવલ નિરમત્યું ઊપનું કેવલ વિમલ સુંદર વસ, ઇંદ્રજી સુપિઉં, તવ રાય પૂછઈ પાખિ લઈ, ભવિ તહે કમ્મ કિસિ૩ કીલ, સુખ અનંતઈ પુર વસંતઈ, છઈ બ્રાહ્મણ એમ કહિઉ, સુગુરૂનઈ સાંયોગિ, સંયતે જિ સંધુ વ્રત ગ્રાહિઉં. ચારિત્ર ચારિત્ર ખૂ પાલીઈ નવ કલ્પ નવ કલ્પ કરઈ વિહાર , જિણવર વાણી સાચવઈ એ, સમરિઇ એ સમરિઈ એ શ્રી નવકાર કિ. ચારિત્ર ચોખ્ખું પાલિઈ એ.
૨૨
••.૨૩
.૨૪
For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•૨૫
કવિ સહજસુંદરની રાસતિએ પાલીઈ પણિ જાતિ તપનુ, ગર્વ હઈડઉ નવિ ધરુ, ગ્રહી અણસણ કાલ કીધુ, સુર થઈ વલી અવતરિઉ, ધરિ નટાવા તેહનઈ જેહ પ્રિયા માહરી, અવતરી તેહ પૂર્વ તણી પરણી, એહ ઘરણી મઈ કરી. સાધીઈ સાધી કાજસુ આપણુ એ, લાધુ એ લાધુ એ નર ભવસાર કિ, ; વલી વલી નહી જુ પામિઈ એ, હીઅડલઈ હીડલઈ જાણી એહ કિ. સાધિઈ કાજસુ
આપણું. આપણું સાધુ કાજ રૂઅડાં, સીલ સમકિત પાલીઈ પ્રમદ પાંચઈ અંગથી ? દૂરિ પરિહાં ટાલીઓ, ઊતરુ ભવપાર ૫, જઉ મુક્તિ માનિનિ જઈ વરુ, ઈમ કઈ કવિઅણુ સુણઉ ભવીઅણુ અણુ ધમ મેટુ અણસ. ૨૭ નિસુણી અ નિસુણી આ વાણી રૂડી એ, ઘણ જણ ઘણુ જણનઈ વૈરાગ કિ, વૈરાગીથી આ સાંચઈ એ, રાયચુ રાયતુ નટાવી તાસ કિ, નિસુણી રૂઅડી એ.
.૨૮ રૂઅડી વાણી ખરી જાણી, દૂઆ બે જણ કેવલી, જસ નામ લેતાં મુગતિ કેરાં, પામી જ સુખ વલી, સંવત પનર કરિઉં સતરિ,
For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઇલાલિપુત્રરાસ
કવિત એક નવ નિમી દિનિ, સુખ પામિસિ જે ભાવિ, ભણિસિઈ કાનિ સુણાસિંઈ કમનિ એ, ગાઉ ગાઈઉ વરષિ રાજીઉ એ. આદિ રિ આદિ રિ બોઈલઈ સીસ કિ વાચક રતનસમુદ્રનું સહજસુ સહજસુંદર કહઈ ઈમ કિ, ગાઈઉ વરષિ રાજીઉ એ.
| ઇતિ શ્રેષ્ટિ ઇલાતીપુત્રરાસ સમાપ્તઃ |
For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સરસ્વતી માતાને છંદ
| શ્રી સરદાયન્મઃ | શશિકનિકરસ જલમરાલમારુઢ સરસ્થતીદેવી, વિચરતી કવિજન રુદએ રુદયે સંસારભયહારિણી. શ્રુત પદ્રવહણિ દદાચ ધનધણ ન () અનાભરણ, સકલ સમીહીતકરણે દેવીસમરણ નરાવરણ. હસ્તકમલ પુસ્તકપીણું સેહે ઝાંણનાંણુ ગુણ લીણાં, અપઈ લિવિલાસ સાદેવી શરતી જયતુ. બ્રહ્મણિ બ્રહ્મસુતા / જગદંબા ત્રિલોચના ત્રિપુરા, આદિ ભવાની માતા તૂ ત્રાતા તારુણિ તુરણિ. વો લીલા ગુણ લ (3) કર દયા દેવી ભ ય નિધિ સેક હરે હરસિધિ કીતી કરું હું માયા પર સિધી.
અથ છંદ ચંદાવદની તુ મૃગલોમણિ તું સુકમાલ જસી જલપાઈણિ, તુ પયમલ ભમર ગજગમણિ સાર કરે સેવિકની સામણિ. હરીહરબંબ પૂરંદર દેવા કરજોડી નિત્ય માગુ સેવા, ભગતી મુગતી દેજ્યો સુભ લક્ષણ મૂઢમતીને કરે વીચક્ષણ. ત્રિભુવનતરણ રૌ તે મંડપ વશ કરવા જગી તૂ મેહન, જ૫ રવીશશી મંડલ કુંડલ કીધા તાશમશી મુગતાફલ ચીધ્યા. ઘમ ઘમ ઘૂઘર ઘમઘમતી ઝાંઝર રમઝિમ રણઝણકતી, કરચૂડી રણકત કદીયે તુહિ સીણગાર કિયે સવીઉપે.
છેદ ચાલ ઊર્થે ઊમતીને હાર જિૌ જબૂકે તાર, કિ સેલ શિણગાર વિવિહારે
For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સરસ્વતી માતાને છંદ
•....૧૦
હંશગામની હંશી તીતલ રમેં મેહણવેલ. કરો કમલમેલ સજલસરે તપે તપે કુંડલ કાંન સોહે સોપન વાન, બેઠિ શુલ ધ્યાન પ્ર (?) માણે. સેવ સેવે સારદાય, શિયલ સંપતી થાય, દાલીપાતીક જાય કવિચિતણું. શિર સેહે સિંદૂર શી રાતા નીરમલ નખ. હસતી કમલમુખ રમલી ચડે. કર ધરે મધુરી વિણું વાજે સર ઝિણું ના દેસુ ગૂલિણ ગયણ ગડે રણઝણે તબલ તાલ સુણે સુસર ઢાલ, જપેઇતી જયમાલ રયણદણ. તું હી તોતલા ત્રીપૂરા તારી ચાંમુડા ચશઠ નારી, તું હી જ બાલ ક્યારી વિઘનહરી સુર સેવે કમલ જોડીસ્તા ક (2) ન મેડી
ગણિ છપ્પન કેડી ધક રી તુંહી અંબા અંબીક ઠામ, કાલીય કેયલી કામ મોટું મેહણ નાંમ મનહરણ. પૂજૂ' પુજુ પાઉ લાઉ ક્વલીય ચતુરભુજ, બાંધુ શકીધુ જ પ્રેમ ધરે. એક ધરું તાહેરું ધ્યાન, માગું એતલું માન, વાધે સુજસવાન તેમ કરે આઈ આ અમૃતઠાણ,
શી ય મ કરે તાણ હિઈ શુમતી આણ કવીત્ત ભણું. કલશ સ તી વિશે સહુ કેય, સકતી વિણ પુિ ન ચલે સકતી કરે ધન વૃદ્ધ.
...૧૨
For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ સક્તી બલે વેરી ન રë સકતી વીના ન હુઈ ધમ્મ. કર્મો પણ એક ન હોઈ સતી રમેં ત્રિહું ભુવણે સકતી શેવ નીત સોઈ નવ નવ રૂપ રંગે રમેં નામ એક માતા સતી કવી કહે સહજસુંદર શદા સોઈ પૂજે નીત્ય સરસ્વતી.
••
|
ઇતિ
શ્રી સરસ્વતી માતાને છંદ સંપૂરણ છે
For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સીમંધર સ્તવનમ્
નમિ નામ સુર અસુર નર–એ ઢાલ પરમ પુરુષોત્તમ પરમ વાહેસરા, પરમ યોગીશ્વર પરમ અલેવસર, પરમ જગદીશ્વર સ્વામિ સીમધરા વિનય કરિ વીનવું વીનતી સાદરા. સ્વામિ સંભલિ કહું ચરિત્ર હું આપણાં, કાયપુર પાટણિ કપચુહટાં ઘણું, પાંચ પરદેસીયા વિષય વહરતિ કરઈ, વણિજ વિવસાં કરી પાપતું ભરી, ઘણિ ઘર વાડલી સફલ ફૂલી ફૂલી, ચપલ મન વાનરુ કરઈ કીડા વલી, નવનવે ફૂલડે ભમર આવી , રમતિ કઉ રે તિહાં ત્રપતિ પાલૂ નહી. વિશન સેજિં રમું ચતુર ચઉ ઈવડઉં, મેહનિદ્રા ભરિઉ ઘૂમિ ધૂમિ પડઉં, . (૩) તરલ સુડિ સલ લાગીઉં, ન્યાનરવિ ઊગીલે તે ઈ નવિ જાગીઉ. આપણી પાપ કીધાં સવે ઉલવું, બળ તણી પરિ થઈ પંછિ પગલાં ઠવું, મધુર મીઠઉં વદી લોકમન રંજવું, કરું ય સપરવચના વિવિધ વિકથા લવું. કહિ જ\ માલડી કપ કરિ માલડી, મુહપતી વલઈ લઈ મનિ કરું ચડવડી, સર્વ વિરતિ રહી વિરતિ એક ન કરી, રાજરાણિમ વિના રાય સિવું તડિ ધરી.
For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૬
કવિ સહજ સુંદરની રાસતિએ વેશ હરિચંનું જિમ ધરઈ નાટકી, ધરમસિહં રૂસણું પાપસિઉં પાયકી, લોક લવા ભણી છદમ છલસિહં રમવું, ધમિક સેતુ સહુ કુંક સાથિંગમિઉ. વચન જિન રસ લહી ધરમ એટલે કરિઉં, શ્રાવકઈ કુલિ વસી પિંડ પાપિ ભરિઉં, વલીય વ્રત ઉચ્ચરી કરુંય થલ લીપણું, જનમ આલિંગયુ ચરિત્ર કતાં ભણું. રતનરેડ જિ લહી લહી મઈ ગણ્યા કાકરા, હું જિ અપરાધીઉ સ્વામિ સુણિ ઠાકરા, અમીય મઈ લોયણે જોઈ હિવ સામ હું, મન તણી વાતડી જેમ તુઝનિ કહું. ઘણું ય જાણિઉં હતું નયણ નયણે ભલું, સજન ગુણગઠડી અમીયરસ સાંભલું, વલીય જાણિઉં હતૂ સ્વામિ સંતેષસ્થઈ, આપણું ભેલૂયા ભગતનિ પિષસ્થઈ. પુણ્યપાપ તિ પખંઇ કિમ લહું ભેટડી, રાતિનિ અલવુ તુહ જેઉં વાટડી, પણિ પરિ નવનવા દિઉં રે ઉલંભડા, સારસંભાલ કરિ સ્વામિ જગથી વડા. અહો ભરતિ વસું તુહે પરદેસડઈ, હિવઈ ઉલગ કરુ સ્વામિ સંદેસડઈ, કુમતિમને વાયરા વિવધપરિ વાગ્યા, જ્ઞાન આધાર દિઉ સુમતિ મતિ રાજીવા. કરમ વિચિ આઠ ના પુહિરગિરિ ગહગઈ, પાપ આશ્રવ મલી નદી ય નાલાં વહઈ મોહ માયા તણી વેડી વનપાલડી, કહુનિ પ્રભુ કિમ મલ્લું કમ્મગતિ આવડી. તુમહ મલવા ભણઈ છઉં ય ઊતાવવું, પણિ સુત્ત વાલહ કિમ કરું વેગલું,
••૧૨.
•-૧૩
For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧
)
...૧૬
રામર સ્તવનમ
કરીય લેખવિસદા ઉલગુ માહરુ, જઉ વસૂ વેગલું તેઓ પણિ તાહરુ. દીન દાતાર આધાર તૂ અડવડયાં,
સ્વામિ અમહ સમ ધરૂ સમુદ્ર માંહિં પડ્યાં, તુઝ સમુ દેવતા અવર લઈ નહી, તિણિ તુઝ પ્રારયું આસ પૂરુ સહી. તરણ તારણ ઘણુ તૂ ભવતારજે, ભગંત ભલા ભણી તૂમ વીસારજે, વાલૂ એકાથમી સમદષ્ટિ ભજઈ સુપરિપરિ તેમ કર પ્રેમ જિમ ઉપજઈ. લાડકડિ કરી માંય પાલઈ જિસી, કરિ મયા કરિ મ દેવ મુઝ તૂ ઈશી, દૂધ સાકર ભલી છણ પરિ મન રલી, પૂરિ પ્રભુ માહરી તુઝ કહું વલિ વલી. ઈમ ભાવ ભગતિ ભલી યુગતિ સહજસુંદર ગાય, દેવા કરે સેવા વીર નમે નમે. સુણી સીમંધર સગુણમંદિર, વીનતી વલી વલી કહું, જિમ સંસાર સાગર વિષમ, દુસ્તર તે તરું: ઇતિ શ્રી સીમંધર સ્તવન સમાપ્ત
છે શુભ ભવતુ છે
...૧૭
•.૧૮
For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાલીભદ્રજીની સજઝાય
પ્રથમ ગોવાલીયા તણે ભજી, મુનિવર દીધે દાન, નયરી રાજગ્રહી અવતર્યોજી, રૂપે મયણ સમાન સોભાગી.
આ સાલીભદ્ર ભેગી રે હોય. બત્રીસ લક્ષણ ગુણે નલોજી, પગી બત્રીશ નાર, માણસને ભવે દેવતા છે, સુખ વિલસે સંસાર સાનાગી. સે. સા ગભદ્રા શેઠ તીહાં પુરઠે, નવ નવ વીધ સંભોગ કરસુ, ભરા વારણ જ કરે નિત નવા લોક. સે. સા. એક દિન સેણિક રાજીયેજી જેવા આ રે રૂપ, દેખી અંગ શકે છે મન હરખ્યો અતિ ભુપ. સે. સા. વીર જીણું સમેતર્યા છે વાંદણ જાય કુવાર દેશના સુણી મન હરખે છે, ધીગ ધીગ એ સંસાર. સે. સા. વીર તણી વાણી સુણીજી, વંઠે મેહ અકાલ, એક એકી દીન પરીહરી છે, જીમ જળ છાંડે પાળ. સે. સા. માતા દેખી હલવો છે, માછલડી વિણ વાર, વહુઅર સઘલી પાએ પડે, મત છડે સાહસ ધીર. સે. સા.
For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સે.
સા
સે.
સા.
..
સે. સારા
સાલીભદ્રજીની સઝાય
ઇણી અવસર હાવતાં, ધનાસીર એસ . પડત, કવણ દુઃખ મુઝ સાંભર્યાજી, ઊંચે જોઈ કહેત. સશીવયણી મૃગલોયણીજી, બેલાવી . ભરતાર, બંધવ વાત ઈશી, કીજી, નારીનો
પરિહાર. ધન બ્રણે સુણ ગેહલડી, સાલભદ્ર પુરે - ગમાર, જે મન આવી છાંડવી છે વિલંબ ન કીજે લગાર. વહુઅર સઘલી વીનવે, સાંભળ સારા વિચારે, સર ઠંડી પાલે ચઢયોજી હંસલો
ઉંડણહારે. કર જોડી કહે કાંમણીજી બાંધવ સમે નહિ. કેય, કહતો વાત જ શેહલીજી, મુકતાં દેહિલી હોય. જારે જેતે ઈમ કહ્યો, તે મેં છેડી રે આઠ, પ્રીઉડા મેં હસતાં કહ્યો છે, કુણું ઘડાવે ઘાટ. વયણ સુણ તપ ઊઠીઓજી છ
પંચાયણસીંહ નારીબંધન દરેડોજી, ધવધવડે નીજ નાર. સાલાને જાઈ સાદ કરે ધીગ ધીગ ગલીઆ રે ઊઠ,
સો.
સા
13
સે.
મી૦.
૧૨
સે.
સા.
•..૧૩
સે.
સા
A. ૧૪
For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૦
કવિ સહજસુંદરની રાતિએ
સે.
સા
..૧૫
કાલ આહેડી નીત ભમેળ વલી મ જેઈસ પુઠ. ધનસાલીભદ્ર ચાલીયા પુહુતા વીરને પાસ દીષ્યા લીધી રૂડી પરેજી પાલી મન ઉલાસ. શાલીભદ્ર ધને ઈમ થપ્પાજી, પુહુતા અમર વીમાણ ધરમી ધને મુગતે ગાજી સહેજસુંદરની વાણ.
સે.
સા.
સે.
સાં
..૧૭
|| ઇતિ શ્રી શાલીભદ્ર સજઝાય સંપૂર્ણ
For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નિંદાવારકની સઝાય
મ મ કર છવડા નિંદા પારકી મન કરજે વિખવાદ, અવગુણુ ઢાંકી રે, ગુણ પ્રગટ કરે મૃગમદ છમ રે જવાદ. ગુણ છે પુરા રે, શ્રી અરિહંતના, અવર ન દુજે રે કેય, જગ સહુ ચાલો રે છમ માદળ મઢયું, ગુણવંત વીરલો રે કેય. પૂઠ ન સડે રે પ્રાણી આપણુ, કિમ સુઝે પર પૂઠ, મરમ ને મેસે રે કેહનો ન ખેલીઓ, લાખ લહે બાંધી મૂઠ. રાગ દ્વેષે રે સ્વામી હું ભર્યો, ભરિ વિષય કષાય, રીસ ઘણેરી રે મુજ મન ઉપજે, કિમ પામું ભવપાર. સેવા કીજે રે સુધા સાધુની, વહી યે જિનવર આણ, પરાણે જઈને રે તેહશું બેલીયે, જે હોય તત્વના જાણ. જેહમાં જેટલા રે ગુણ જો તેટલા, જિમ રાયણુ લીબળ, સહજ કરો છવ સુંદર આપણે, સહજસુંદરના રે બેલ.
For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નંધાની વાધ્યાય
૧ નં.
૨ નં.
નવા નવિ કીજે કહી ઈ પારકી રે, સંધાન છે મેટ પા૫ રે, વયર વીરેધ વાધે ઘણું રે, નંદ્યા કરતાં ન ગણે માયબાપ રે. દૂર બલતાં દેખું સહૂ રે, પણિ પગિ માહે બલતા પેખે નહિ કેય રે પાંહે જે મલ માહે ધેયાં લૂગડાં રે, તે કામ ઉજતાં હોય છે. આપે આપ સંભાલીઈ રે, પરહરી ઈ પરનંદાની ટેવ રે, થડે ઘણે અવગણી સદ્દ ભર્યો રે, કેહના ચૂઈ નલિઆ કેહના નેવ રે. નંદા કરસ્યું તે જાણ્યું નારકી રે, તેહના તપ કીધલા કેક રે, નંધા કરે તે કરયે આપણી રે, છમ છૂટે પાતિક શેક રે. ગુણ ગ્રહ સહુકો તણા રે, જેહમાં હોઈ એક બે ત્રણ આર રે, કૃપા તણી પરે પામ રે, સહજસુંદર કહે સાર રે.
૩ નં.
૪ નં.
૫ નં.
| ઇતિ નંદ્યાની સ્વાધ્યાય છે
For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કોશ્યાગીત
એણે આંગણે મેં પીઉ રમિયે, રસ લેઈ ભમર પર ભમીઓ, આજ એકલડો વીસમી રે, ચાંદલિયા. ચાંદલિયા, તું વેગે આવે, જઈ કરીને સમાચાર ભાવે, માહરે રૂઠડે નાહ મનાવે રે ચાંદલિયા. તું તે વાહન ચલાવે, સ્થૂલભદ્રને વાત જણવે, માહરે કામ કરી ઘેર આવે રે, ચાંદલિયા. પ્રાઈ પ્રીત હર્યું ન કરીઈ ધરીઈ તે છેહ ન કરીઈ વિણઓલ્યાં કિમ વિછડી રે, ચાંદલિયા. જેહ વિચે હાર ન માતે, વિરહો પણ ખિણ ન ખમાત, તેહ વિણ દિસે કાલ જાતે રે, ચાંદલિયા. દઈ માસ દેઈ ગયે તાલી, પાપિવડે વાચા ન પાલી, ઈમ જપે કેશ્યા બેલી રે, ચાંદલિયા. કવિ સહેજસુંદર ઇમ ભાષે, જે શીયલ ગુણે કરી વાસે, તેહની વાટ જોઉં ચેમાસે રે, ચાંદલિયા.
For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચાંદ
ચાં,
ચાં
સ્યુલિભદ્રની સ્વાધ્યાય આણે આંગડે પીઉ રમિયે, રસ વેઈ ભમર પર ભમી, આજ એકલડે વિસમીયે રે ચાંદલિયા. ચાંદલીયા તું વેગે આવે, જઈ કરીને સમાચાર લ્યા, માહરે રૂઠડે નાહ મનાવે છે. ચાંદલિયા.... આંકણી. દઈ માસ દેઈ ગયે તાલી, પાપીઅડે વાચા ન પાલી, ઈમ બેલો કેસ્યાબાલી રે.
.૨ પ્રાંઈ પ્રીત ન કહેસું કરીઇ કરીઈ તે પટ ન ધરઈ. વિણ રૂઠડાં કિમ નીસરઈ રે.
.૩ ઘણે કર્સે કરી દિન જાયે, યેણીમે પણિ ન સુહાવે, વિરહાનલ પીન ખમાય રે.
૪ ભૂખ તરસ ગઈ તણ સાથે, મુઝસું કપટ કી ઈણ નાથે, મેં તે ઝાલી ના રાખ્યા બાથે રે.
..૫ ચાંદલિયા તું સાચું દાખે, થુલીભદ્રની લાજ મ રાખે, એ તે પ્રીતિ લોહી જે ભાખે રે. જે વિચગલ હાર ન માને, વિરહો પણ ખિણ ન ખમાતે, તે વિણ દીસે કાલ જાતે રે.
•••૭ ચાંદલિયા તું વેગે જા, યુલિભદ્રને જાઈ જણાવે, વહેલો કાજ કરી ઘરિ આવે રે.
..૮ કવિ સહજસુંદર ઇમ ભાસે, જે સિલગુણે કહિ વાસે તેહની વાટ જેઉ માસે રે.
.... છે ઇતિ શ્રી સ્યુલિભદ્રની સ્વાધ્યાય છે
ચાં,
•
ચાં,
ચાં
ચાં
ચાં,
For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શબ્દાર્થ
કરેક–બાળક કંથુઉં–છવડું કરિમુ-કૃત્રિમ કુતિગ-કૌતુક કુરંગ—રંગવિહીન કુલભ-કુળને થંભ કુલીયા-કેળિયા
અડખ-અટાલિ, અટારિ અડ (ટો) લ–સંશયરહિત અબીહ-નીડર અબીહા–મેટું અમારિ–અહિંસા અરતી-વિષાદ અલવિઈસુંદર રીતે અવદાત–શુદ્ધ ચરિત્ર, યશસ્વી કર્મ અવધારુ-ધારણ કરે અવિલત અફર અહનણિ અભિજ્ઞાન, એંધાણ આચિ–અર્થ, પૈસા આલિ–મસ્તી કરવી આડઉઆખેટક, શિકારી ઉપગાર-ઉપકાર ઉરડઈ–ઓરડામાં ઉરતા–ઓરતા ઉલખઈ–ઓળખે ઉલ્લઈ–ફાને ચડવું વિએસ-ઉપકેશ (ગચ્છ) વિઝાય-ઉપાધ્યાય ઊલિ–પળ ઊસીકલ–ણમુક્ત એલગ/લગઇ–વિનંતિ કચ-મુશ્કેલી કદાગ્રહ-દુરાગ્રહ કરણ–ખેતી
ખાદિમ–ખાદ્ય પદાર્થ ખેહ-ધૂળ ગણહારગણધર ગમાયુ–ગુમાવ્યું ગણિ–ગગનમાં ગહિગઈ–આનંદથી ગળગળા થઈ જવું ગિરયડી–ગરુડ ગુડીય-હાથી પર અંબાડી મૂક્વી ગુપતિ–સંયમ ગેયમ–ગૌતમ ઘડનાલ– સૂ ધાઉ–ઘા ચઉનાણી-ચાર પ્રકારનું જ્ઞાન જાણનાર ચાખડી–ચટકો ચાંદણું–ચાંદની ચુપય—પગાં પ્રાણી ચૌગાચાર ગતિ શ્યલ-છેલ, વિદગ્ધ છેહ–ક્ષેભ
For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૫૩
જગનાહ—જગના નાથ જમલો–નિટ જલપતી–મેલવું જાજ ુ—જજ રિત જીજીકાર્—આજીજી કરતા
જીપસિ—જીતવું
જુવટી–જુગાર
જૂનવટી—જૂની પરંપરા જેડ—વિલ અ
ઝીઝ!—નાહવા જવું
વઇ-સ્થાપે
ડાઇણિ-ડાકણ તતખિણિ—તત્ક્ષણુ
તરલા-તરવરતા
તરુયારિ–તરવાર તાઢિ તાવડીમાં તુર–વાજિંત્રનું નામ ત્રિકરણસિ—મન, ક્રમ, વચન એ ત્રણ સાધનથી
દિવાયર–દિવાકર
દીવડુ—કોથળી, ચામડાની મશક
તાવતાપ
દેશણા-ઉપદેશ
ધિ-મિથ્યા પ્રવૃત્તિ
ધામી-ધાર્મિક
ધૂપ્યાં–ધૂપ નદિઉ–નિંદા કરવી નાટ—નાશ, લોપ થવા
www.kobatirth.org
નાહનાથ
નાહર—જંગલી પ્રાણી નિટોલ–નિશ્ચિતપણે નટિ નક્કી
કવિ સહજસુદરની શસકૃતિ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નિરતાં—નિશ્ચય
નિરતુ-નિશ્ચયાત્મક નિસુણી–સાંભળીને
નીગમઇ–નાશ કરવા
નીસાણુ–નિશાન, ઢાલ, વાજા, કાંસાં
વાગવાં તે
પગર—સમૂહ પએિહ-પ્રતિમાધ
પડિસરિ—પાદર
પતર-પ્રત્યુત્તર પતીજિઈ–પ્રતીતિ
પ્રભણઈ કહેવું પરખદા–પરિષદા, પદા પરિધલ–પુષ્કળ પહિરવઈ-પહેરવું
પીપ', પરાણી
પલ માંસ
પલ્યેાપલ–કાળની ગણતરીનુ માપ
પચેટી—પાંચીકા
પાખર્યા–પલાણ્યા
પાખલિ–ચાફરતું
પેખણ્ –તમાશા
પેઠે—બજાર
7
For Private and Personal Use Only
પોલિ–પોળ
પાસુ—પૌષધ ઉપવાસ માહણુઉ–પરાણા
ફૂટર–સ્વચ્છ, ફૂટડા ભવિય લોય–મુમુક્ષુ લોકો ભંભલિ—છકેલો, મવિળ ભાઉભાવ ઉત્પન્ન થવો ભાવ–િભાવ, દુઃખ ભાંજઈ—ટાળવા
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાળા
ભાડઈ પાત્ર ભૂઆલ-રાજા મછલા-મલિન મયગલ–હાથી મયણ-મદન મર્યાદ-મદન. મહમહઈ–મધમધવું મંજરિયાં-બિલાડી ભાઈ–મદભર્યા થવું માતુ-
રામા મદ્રડિ-વીંટી મુદ્ધિ-મુગ્ધા મૂસા-મૂષક સ્તઉ–રુચિવાળા, સ્પણ-રત્નનો ઢગલો રયણાયરી-રત્નનો વેપારી લી–લીટી, મર્યાદા લુંકિ-સંતાઈને લોહાગર-લુહાર વજુબાર–વનાં દ્વાર વણુઠઉ–વિનષ્ટ વકી ગયેલું વનવાગરી–પારધી વનડિ–વેરાન વયર વહઈ-વિષાક્ત વરતંત-વૃત્તાંત વાઉલું–વેરાન વાટલૂ-ગળાકાર, વર્તુળ વિક્યા–નિંદા વિગૂચણસમસ્યા વિણસ–વિનાશ વિનાણુ-વિજ્ઞાન
વિમાન-ઊંચું વિરૂઉ–વર વિલમ્મી-વળગી વિસૂલા–લુબ્ધ વિવસા–વ્યવસાય વિષાણુ-વિષાદ વિસન-વ્યસન વિહાઈવહાણું થતાં વિઝ-વિધ્ય પર્વત વાટિઉ–વીંટળાયેલા વીરિજ-વીર્ય વીતા-વિશ્વાસ વીસસી-વિશ્વાસઘાત વલવા-વળાવિયા વેધ–છિદ્ર વેધક–વિંધાયેલો સકાર–પુષ્કળ, સહકાર સખર–સુંદર સઠાણુ–સુંદર સહણ–શ્રદ્ધા સદહિ-શ્રદ્ધા રાખવી પાણ-સબળ, પ્રાણવાન સોપ–આપવું સયલ-સકલ સરસિ–સમૂહ સરેડ–ખૂબ સવિનાણ-વિજ્ઞાન સસઈ-શ્વાસ લે. સંઘેડુ–સંઘ સંદેહડા–સંશય સંવરીય-સંવરણ અટકાવવું
For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૫૯
સાહમી–સાધમિક
સાદ–શાહ, સાધુ
સાંસહ–સહન કરવુ. સીકરિ–એક પ્રકારનું છત્ર સુગઢઉ–સુમથિત
સુષુ—શુદ્ધ સુપન તરિ—સ્વપ્નામાં
સુપસાઉ—કૃપા, પ્રસાદ સુહણા સ્વપ્ના સૂકડિ–સુખડ, ચંદન સૂધઈ સીધેસીધું, સરળતાથી સુધવદ્યુ—શુદ્ધપણું
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કવિ સહજસુંદરની રાસકૃતિઓ
સૂધી–સંપૂર્ણ, શુદ્ધ સાઈ તે
સાવન, સોવિન–સુવણુ સાહ–શાભા
સ્વાદિમ–મુખવાસ હુયહાંસ—ઘેાડાનો હાટ હાંસારથ–મશ્કરી
હિતૃષ્ટ હિતસ્વી
હેજ—હેત
હેલડી–વગર પ્રયાસે હેલાં—મતમાત્રમાં
For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only