Book Title: Chalo Girnar Chale
Author(s): Hemvallabhvijay
Publisher: Girnar Mahatirth Vikas Samiti Junagadh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009951/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nemInAtha dAdAno lo gupta bhaMDAra. zrI giranAra mahAtIrtha mUlanAyaka zrI neminAtha bhagavAna gupta bhaMDAra Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ calo giranAra cale.. (jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMpradAya kI dRSTi meM giranAra mAhAtmya) lekhaka/saMkalana zAsanaprabhAvaka paramapUjya paMnyAsa caMdrazekhara vijayajI gaNivarya ke tapasvI ziSyaratna muni dharmarakSita vijayajI ke ziSya muni hemavallabha vijayajI hindI anuvAdikA prazAMtamUrti A. rAjendrasUrIzvarajI AjJAnuvarti vidvavaryA sA. anaMtakirtizrIjI kI ziSyA sA. saMskAranidhizrIjI prakAzaka zrI giranAra mahAtIrtha vikAsa samiti hemAbhAIno vaMDo, uparakoTa roDa, jagamAla coka, junAgar3ha - 362001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRODA kiMmata : 25-00 rupaye zrI giranAra mahAtIrthavikAsa samiti hemAbhAI kA vaMDA, uparakoTa roDa, jagamAla coka, junAgar3ha 362001 phona : 0285-2622924 dIpacaMda pI.jaina naM. 3, sureza kaoNmpalekSa, 1lA krosa appAjI rAva lena, sI.TI. sTrITa krosa baigalora-2 mo. 09480198930 ghara 080-22251303 o. 080-22210198 zrI nemijina sevA TrasTa bhavanAtha taleTI, junAgaDha - 362001 phona : 0285-2620251 prApti sthAna: akhila bhAratIya saMskRti rakSakadaLa samarathamalajI rIkhabadAsajI subhASa cauka, gopIpurA, surata 11-16-1, ziMgArAjuvArI esTeTa naM.2, mahetA DerI bijayavADA-Andhrapradeza, taleTI roDa, pAlItANA pIna-520001 jayezabhAI cuDagara sohama jvelarsa virendrabhAI ema. vaDAlIyA jaina derAsara ke pAsa, vaDAlIyA nivAsa oma.jI.roDa., baroDA, 8/1464, gujarAtI roDa, phona : 9425385313 kocIna-2 0265-2425067 phona : 0484-2221313 mo. 09388609733 sUryakAnta hIrAlAla zAha (dipakabhAI) somavAra peTha, zarApha kahA, dIpaka pI. jaina miraja-mahArASTra 41, raghunAyakulu sTrITa, phona : 02333-2223377 pArka TAuna, mo. 09423269482 cennaI-600003 sacina punamIyA mo. 09385521000 punamIyA krIezana 1127, Ara.jI.sTrITa, koimbatura mo. -9344855050 mukezabhAI rAjendra meDIkala ejansI 5-3-774 olu topakhAnA osamAna gaMja ke sAmane, haidarAbAda-500092 dharmarasika tIrthavATikA A. nararatna sU. mArga ekatA TAvara ke pAsa, vAsaNA bereja roDa, vAsaNA ahamadAbAda-380 007 phona : 079-26608837 vardhamAna saMskAra dhAma bhavAnI kRpA bilDIMga, 1lA mAlA, 112, jagannAtha zaMkara zeTha roDa, giragAma carca ke pAsa, muMbaI-400004 phona : 022-23670974 samakita grupa jaina derAsara, javAharanagara, goregAMva (vesTa) muMbaI ramezabhAI osavAla zrI phArmA, 9/4, pro. naM. 315 dhArenagara, sAMgarI, pUNe-27 phona : 020-7280016 mo. 93731006817 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiMkar3oM varSoM ke itihAsa meM sarvaprathama bAra zrI giranAra mahAtIrtha kI goda meM sAmuhika cAturmAsika ArAdhanA ke preraNA nizrAdAtA, SOFE sahasAvana tIrthoddhAraka, sAdhika 3000 upavAsa tathA 11500 AyaMbila tapa ke ghora tapasvI, zrI saMghahitArtha ghora abhigrahadhArI paramapUjya AcAryazrImadvijaya himAMzusUrIzvarajI mahArAja kI puNyasmRti nimitta zraddhAMjali... C Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana caudaha rAjaloka meM lokottara aise jinazAsana ke tIna bhuvana meM sarvotkRSTa tIrtha rUpa zatrujaya aura giranAra mahAtIrtha kI gaNanA hotI hai| vartamAna caturvidha saMgha meM tIrthAdhirAja zrI siddhagiri mahAtIrtha kI mahimA suprasiddha hai lekina mahAmahimAvaMta-mahAprabhAvaka zrI giranAra mahAtIrtha ke mAhAtmya se sakala jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha lagabhaga ajJAta hai| isa kAraNa pichale kitane sAloM se jAne-anajAne meM bhI isa mahAtIrtha kI upekSA ho rahI hai yaha spaSTa dikhAI de rahA hai| Aja jagaprasiddha aise zatrujaya girirAja kI yAtrA karane hara sAla lAkhoM jaina zvetAMbara bhAvaka varga jAteM haiM. lekina vaise hI jagaprasiddha zrI raivatagirIrAja giranAra mahAtIrtha kI yAtrA karane hara sAla muzkila se 50 hajAra jaina zvetAMbara bhAvukajana jAte bhAratabhara ke vividha dharma-saMpradAyoM meM apane-apane dharmagraMthoM meM aneka prakAra se giranAra mahAtIrtha kI mahimA kA varNana kiyA gayA hai| Aja hindu samAja meM vaiSNava, brAhmaNa, zivabhakta, rAmabhakta, dattabhakta, aMbAbhakta, bauddhabhakta Adi tathA jaina zAsana meM digaMbara aura zvetAMbara dharma saMpradAyoM ke aneka bhaktajanoM kI zraddhA kA pratika yaha giranAra girivara banA huA hai| vividha dharma saMpradAya ke giranAra viSaya meM vividha mAhatmya ke kAraNa pUrvakAla se, kitane hI sthAnoM kA haka aura kabjA lene ke lie aneka vAda-vivAdoM ke taphAnoM ke bIca meM bhI gaDha giranAra Aja bhI aDaga banakara khaDA hai| lAkhoM zraddhAvaMta bhaktajanoM kI zAMti aura samAdhi kA sthAna banA huA hai| mere bhavodadhitAraka gurudevazrI pa.pU. paM. caMdrazekhara vijayajI mahArAja sAheba kI bhAvanA anusAra sahasAvana tIrthoddhAraka, sAdhika 3000 upavAsa aura 11500 AyaMbila ke ghora tapasvI sva. pUjyapAda AcArya himAMzusUrIzvarajI mahArAja sAheba kI jIvana saMdhyA ke 13-13 varSa taka unake zItala sahavAsa meM rahane kA saubhAgya prApta huA hai| zrI zatrujaya aura giranAra mahAtIrtha ke parama upAsaka, agAdha zAsanarAga dhAraNa karane vAle pUjyapAdazrI kI zAsana ke vividha praznoM kI vedanAoM ko bahuta hI najadIka se dekhA hai| jisameM kitane hI varSoM se jaina zvetAMbara samAja dvArA isa giranAra mahAtIrtha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI ho rahI upekSA ke kAraNa vo atyaMta vyathita the| isalie jIvana ke aMtima dinoM meM bhI samasta jaina zvetAMbara bhavyajIva mahAtIrtha giranAra kI mahimA ko pahacAne aura yogya nyAya mile aise sAhitya kI racanA ho aisI bhAvanA mere pAsa prakaTa kii| usI dina unakA AzIrvAda lekara giranAra mahAtIrtha ke viSaya para, eka daladAra graMtha ke prakAzana ke lie, saMkalpapUrvaka lekhana kArya zuru kiyA / Aja taka aneka pustaka Adi ke abhyAsa se milI huI jAnakArI ko graMthabaddha karanA zarU kiyA hI thA usameM giranAra kI vartamAna paristhiti ko dhyAna meM rakhakara tAtkAlika, saMkSipta rUpa meM jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMpradAya kI dRSTi se, giranAra kI mahimA kA varNana karanevAlI eka pustikA likhanI cAhie aisI sUcanA aneka pUjyoM aura zrAvaka varga kI ora se aayii| vividha graMthoM ke vAMcana dvArA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMpradAya kI dRSTi se giranAra mahAtIrtha kI jo bhI mahattvapUrNa jAnakArI prApta huI hai usake AdhAra para isa tIrtha ke mahAprabhAva ko lokayogya bhASA meM saMkSipta meM varNana karane kA alpa prayAsa kiyA hai| vAcaka varga kA giranAra mahAtIrthayAtrA karane ke ullAsa meM ye pustaka vizeSa rUpa se vRddhikAraka bane aura sabake hRdaya meM tIrthabhakti kI bhAvanA ko bar3hAne ke lie sahAyaka bane / yahI abhilASA / aMta meM isa pustikA ke lekhana daramiyAna sahAyaka bane hue aneka graMtha Adi ke lekhaka - prakAzaka Adi kA maiM atyaMta RNI huuN| jinAjJA ke viruddha kucha bhI likhA gayA ho to kSamA cAhatA huuN| isa pustikA ke vAMcana dvArA anaMta tIrthaMkaroM kI siddhabhUmi kI ArAdhanA dvArA Apa sabhI ko bhI siddhapada mile isa maMgala manokAmanA ke sAtha virAma letA huuN| zrI neminAtha dIkSA kalyANakadina zrAvaNa suda, 6 saM. 2065 giranAra taleTI li. bhavodadhitAraka gurupAdapadmareNu muni hemavallabha vijaya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci prabhAvaka caritra prabaMdha ciMtAmaNI samyaktva saptatikA raivataka uddhAra prabaMdha prabaMdha koza caturvizati prabaMdha kumArapAla prabaMdha kumArapAla pratibodha vastupAla carita raivatagirikalpa saMkSepa raivatagiri kalpa 12. ujjyaMta stava ujjyaMta mahAtIrtha kalpa 14. giranAra kalpa 15. zrI giranAra mahAtIrtha kalpa 16. tIrthamAlA saMgraha 17. sukRtasAgara raivatagiri rAsu raivatagiri sparzanA 20. za@jaya mAhAtmya 21. giranAranA gItagAyako 22. garavIgAthA giranAra kI 18. 19. 11. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga : sau cAlo siddhagiri jaIye... sau cAlo giranAra jaIye, prabhu bheTI bhavajala tarIye; soraTha deze taravArnu moTuM jahAja che.... sau0 1 jyAM sanyAsIo hove, dharmabhAvathI girivara jove; arbu suMdara jUnAgaDha gAma che.... sau02 jyAM giranAra dvAra Ave, vividha bhAvanA sau bhAve; arbu mohaka raLIyAmaNuM A sthAna che.... sau03 jyAM taLeTI samIpe jAtAM, AdezvaranA darzana thAtAM; dharmazALA ne bagIco abhirAma che.... sau0 4 jyAM giri caDhatAM jamaNe, aMbA sanmukha ugamaNe; mastake pagalAM prabhu nemikumAranA che.... sau0 5 jyAM giri caDhatA bhAve, bhavyAtmA karma khapAve; avo mAraga muktipurI jAya che.... sau06 jyAM caDANa AkarA Ave, dAdAnI yAda satAve; japatAM haiye hAza moTI thAya che.... sau0 7 jyAM pahelI DhUMke jAMtA, daherAnA darzana thAtAM; prabhune jovA haiyu ghekheM thAya che.... sau0 8 jyAM atita covIsI mAMhe, sAgaraprabhunA kALe indre bharAvela mUratanA darzana thAya che.... sau0 9 jyAM zatatraNa pagalAM caDatAM, gaumukhIo pAda dharatAM, covIsa prabhunAM pagalA pAvanakAra che.... sau0 10 jyAM aMbA-gorakha jAtAM, zAMbapradyumnanA pagalA dekhAtAM; namana karatAM sau AgaLa cAlI jAya che.... sau0 11 jyAM pAMcamI DhUMke pahotAM, mokSakalyANaka prabhunu jotA; rome rome AnaMda apAra che.... sau0 12 jyAM sahasAvane jAtAM, dIkSA-nANa prabhunA thAtAM; pagale pagale koyalanA TahUkAra che.... sau. 13 jyAM jinazAsananA pAne, prathamacomAsu taLeTI thAve; chatrachAyA himAMzu sUri rAya che.... sau. 14 jyAM vIra chavvIsaso varase, hema navvANuM vAra pharazeM; prema-caMdra-dharmanI pasAya che.... sau. 15 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 . giranAra mahAtIrtha stuti (rAga : evA prabhu arihaMtane.....) 1. be tIrtha jagamA che vaDA te, zatrujayane gIranAra, 6. avasarpiNImAM sau prathama, arihaMtapade je zobhatAM, eka gaDha samosaryA Adijinane, bIje zrI nemi juhAra; tIrthataNI racanA karI, yugalAdharma nivAratAM; e tIrtha bhaktinA prabhAve, thAye sauno beDopAra, ajJAnInA timira TALI, jJAnajyota jalAvatAM, e tIrtharAjane vaMdatA, pApo badhAM dUre jatAM..... e AdinAthane vaMdatA, pApo badhA dUre jatA. (2) devAMganAne devatAo, jenI sevanA jhaMkhatA, kamaThataNA upasargo ne, samabhAvathI je jhIlatA, maLI tIrtha kalpo vaLI, jenA guNalAM gAvatAM; je bibathI amirasataNA, jharaNAo saheje jharatA; jino anaMtA je bhUmio, paramapadane pAmatAM, jenA pragaTaprabhAvathI, bhavinA duHkhaDA bhAMgatAM, e giranArane vaMdatA, pApo badhAM dUre jatAM. (2) e amijharApArzva ne baMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 3. pazuonA pokAra suNI, karUNA dilamA ANatAM, 8. nemasamIpe vratagrahI, guphAmAM dhyAnane dhyAvatAM, raDatI melI rAjImati ne, vivAhamaMDape tyAgatAM; azubhakarmanA udayathI je, vratamAM Dagamaga thAvatAM; saMyamavadhU kevala zrI, zivaramaNIne paraNatAM, pratibodha pAmI rAjula vayaNe mokSamAraga sAdhatAM e neminAthane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) e rahanemine vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 4. zivAnaMdane paraNavAnA, manorathone sevatAM, bAlabrahmacArI nemanAtha, paramapada jyAM pAmatAM, pritamataNA pagalepagale giranAre saMyama sAdhatAM; bhavijano maLIne bhaktikAje, pagalAM ne tyAM ThAvatAM; nemathI varaso pahelAM, muktipadane pAmatAM, paratIrthIo jene vaLI, dattAtraya nAme pUjatAM, e rAjImatine vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) e pAMcamIDhUMkane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) kanaka kAminIne tyAgI, nemajI padhAratAM, saMyamagrahI saMgrAma mAMDI, ghAtIkarma jyAM cUratAM; rAjImati dIkSA grahI, zivazarmane jyAM pAmatAM, e sahasAvanane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra vaMdanAvalI (rAga : arihaMta vaMdanAvalI / maMdira cho mukti...) 1. be tIrtha jagamA che vaDA te, zatrujayane giranAra, 6. ajJAna TALI bhavyajananA, jJAnajyota jalAvatAM, eka gaDha samosaryA Adijinane, bIje zrI nemi juhAra; "svastikAvartaka" prAsAdane, bharatacakrI karAvatAM, e tIrtha bhaktinA prabhAve, thAye sauno beDopAra, jemAM mANikya ratnane vaLI, svarNabiMbo bharAvatAM, e tIrtharAjane vaMdatA, pApo badhAM dUre jatA..... e giranArane baMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 2. gata covIsImAM je bhUmio, siddhivadhUjinadasa varyA, 7. prAsAdanI pratiSThA kAje, gaNadharo padhAratAM, ne AvatI covIsI mAMhe, sau jino zAstre kahyAM; harSe bharelAM indro paNa, airAvaNa para AvatAM; e giranAranA guNaghaNA paNa, aMzathI zabde vaNyA, hastipAde bhaktikAje, gajapadakuMDa karAvatAM, e giranArane vaMdatA, pApo badhAM dUre jatAM.... (2) e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 3. naMdabhadra, giranAra, svarNagiri, ne zAzvato raivata maLI, 8. traNa bhuvananI saritAtaNA, surabhi pravAha te jhIlatA, ujjayaMta, kailAsa, ema karIne cha Are nAmo dharI; je jala pharasatAM Adhi-vyAdhi, roga saunA kSaya thatAM; utsarpiNIle zatadhanuthI, chatrIsa yojana banI, te jala thakI jina arcatA, ajarAmarapada pAmatA, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM.... (2) e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 4. apsarAo RSio, vaLI siddhapuruSane gAMdharvo, 9. devatAo urvazIo, yakSone vidyAdharo, . A tIrthakerI sevA kAje, AvatAM sau bhavijano; vaLI gAMdharvo svasiddhi kAje, tIrthanI stavanA kare; gherabeThAM paNa tasa dhyAna dharatAM, cothe bhave zivamukha laho, jyAM sUrya-caMdra vimAna virAmI, harSathI stavanA kare, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) traNa traNa kalyANaka bhAvikALe, nemijinanA jyAM jANI, 10. jyAM devAMganAnA gAnamAM, Asakta mayUro nAcatAM, bharatezvare racanA karAvI, "surasuMdara" maMdira taNI; pavane pUrela veNune, jharaNAMo sUrane pUratA; zobhatI jemAM prabhunI, maNimaya mUrata ghaNI, jyAM vAyuvege vividhavRkSo, nRtya karatAM bhAsatAM, e giranArane baMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. guphAomAM sAdhako vaLI, maMtrone ArAdhatA, navaraMdhrothI prANone rodhI, paramarnu dhyAna dhyAvatAM; vaLI vividha yogAsano vaDe je, yoga sAdhanA sAdhatAM e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 12. svarNamaNi mANikyaratno, sRSTine ajavALatAM, divase maNIratno vaLI auSadho rAtre dIpatA; ne kadalIonA dhvajapatAkA, anaMta vaibhave zobhatAM, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 13. A tIrtha bhUmi pakSIonI, chAyA paNa AvI paDe, bhavabhramaNa kerAM durgatinA, baMdhano tenAM TaLe; mahAduSTane vaLI kuSTarogI, sarvasukha bhAjana bane, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 14. A tIrthapara je bhAvathI, alpa dharma paNa kare, A lokathI paraloka vaLI, te paramalokane jaI vare je tIrthanI sevA thakI, pherA bhavobhavanA TaLe, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 15. nema AvyA jAna joDI, paraNavA rAjula ghare, pazuotaNA pokAra suNI, te nemajI pAchA phare; vairAgyanA raMge ramene, zivavadhU manane hare, .. e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 16. sahasAvane vaibhava tyajI, dIkSA grahe rAjulaprabhu, yuddha AdarI copanadine, karma kare te laghu; Aso amAse citrA kALe, kaivalya pAme jagavibhu, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 17. suravaMda nAce harSa sAthe, bhAvathI traNagaDha racI, varadatta-yakSiNIvaLI, dazAhane tasazrI maLI; tIrthathApanAne karI, gaumedha yakSa aMbA bhaLI, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 18. sAgara prabhunA kALamAM, atIta covIsI mahI, brahmendre nijabhAvi jANI, nemanI pratimA bharI; gaNadhara prabhunA e thayA, varadatta zivavadhU dhaNI, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 19. Arya-anArya pRthvI para, pratibodhatAM vicaraNa kare, nirvANakALa samIpa jANI, raivate prabhu pAchA phare; anazanagrahI aSADha mAse, zubhASTame siddhi vare, o giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 20. alpamati manamAM dharIne, bhAva apAra haiye bharI, saMvaMta sahastra yugalane, saMvarataNA varase vaLI; varSAntamAse zubhrapaDave, zabdo taNI guMthaNI karI, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) 21. giranAra mahimA Aja gAyo, zatrujaya mahAtamathI laI, prema - caMdra - dharma pasAye, hema sUrone grahI; harSita banyA naranArI sau, adbhUta garImAne suNI, e giranArane vaMdatA, pApo badhA dUre jatAM. (2) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI giranAra mahAtIrtha ke khamAsamaNa ke duheM raivatagiri samarUM sadA, soraTha deza mojhAra; mAnavabhava pAmI karI, dhyAvuM vAraMvAra..(1) soraThadezamAM saMcaryo, na caDhyo gaDha giranAra; sahasAvana pharazyo nahIM, eno eLe gayo avatAra... (2) dIkSA kevala sahasAvane, paMcame gaDha nirvANa; pAvanabhUmine pharazatAM, janama saphaLa thayo jANa.... (3) jagamAM tIratha do vaDA, zatruMjaya giranAra; eka gaDha RSabha samosaryA, eka gaDha nemakumAra.... (4) kailAsa girivare zivavaryA, tIrthaMkaro anaMta; Age anaMtA pAmaze, tIrathakalpa vadaMta.... (5) gajapada kuMDe nAhIne, mukhabAMdhI mukhakoza; deva nemijina pUjatAM, nAze saghaLA doSa..... (6) ekekuM pagaluM caDhe, svarNagirinuM jeha; hema vade bhavobhavataNAM, pAtika thAye cheha.... (7) ujjayaMta girivara maMDaNo, zivAdevIno naMda yadukuLavaMza ujALIyo, namo namo nemijiNaMda.... (8) Adhi vyAdhi upAdhi sau jAye tatkALa dUra; bhAvathI naMdabhadra vaMdatA, pAme zivasukha nUra.... (9) ( avasarpiNI ke cha: Are meM isa tIrtha ke anukrama se cha: nAma : (1) kailAsa (2) ujjayaMta (3) raivata (4) svarNagiri (5) giranAra (6) naMdabhadra) zrI raivatagiri mahAtIrtha ArAdhanArthaM kAussagga karUM ? icchaM raivatagiri mahAtIrtha ArAdhanArthaM karemi kAussaggaM vaMdaNavattiyAe, aNavattiyAe, sakkAravattiyAe ........ vosirAmi. (9 logassa kA kAussagga nahIM Ae to 36 navakAra kA kAussagga kara pragaTa logassa bolanA ) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra kI mahimA nyArI 1. giranAra girivara bhI zatrujayagiri kI taraha prAyaH zAzvata hai| pA~caveM Are ke aMta meM jaba zatrujaya kI U~cAI ghaTakara sAta hAtha hogI taba giranAra kI U~cAI sau dhanuSa rhegii| 2. raivatagiri (giranAra) zatrujayagiri kA pA~cavA~ zikhara hone ke kAraNa vaha pA~cavA~ jJAna arthAt kevalajJAna dilAnevAlA hai| 3. yaha manohara giranAra samavasaraNa kI zobhA dhAraNa karatA hai| kyoMki vahA~ vistAra se madhya meM caityavRkSa ke jaisA mukhyazikhara hai aura gar3ha jaise choTe choTe parvata base hue haiN| mAno cAroM dizA meM jharaneM baha rahe hoM, aise cAra dvAra, cAra parvata jaise zobhate 4. giranAra para anaMta tIrthakara Aye hue haiM aura yahA~ para mahAsiddhi arthAt mokSapada pAyA hai| dasare anaMta tIrthakaro ke dIkSA kevalajJAna aura mokSakalyANaka yahA ho cuke haiN| vaise hI aneka muni bhI mokSapada prApta kara cuke hai| aura bhaviSya meM prApta kreNge| 5. gata cauvIzI meM hue 1) zrI namIzvara, 2) zrI anila, 3) zrI yazodhara, 4) zrI kRtArtha, 5) zrI jinezvaraH, 6) zrI zuddhamati, 7) zrI zivaMkara aura 8) zrI spaMdana nAmaka ATha tIrthaMkaroM ke dIkSA, kevalajJAna aura mokSa kalyANaka aura anya do tIrthaMkara bhagavaMtoM kA mAtra mokSa kalyANaka giranAra girivara para hue the| vartamAna-cauvIzI ke bAIsaveM tIrthaMkara bAlabrahmacArI zrI neminAtha bhagavAna ke dIkSA-kevalajJAna aura mokSakalyANaka giranAra para hue hai| usameM dIkSA aura kevalajJAna kalyANaka sahasAvana meM tathA mokSakalyANaka pA~cavIM TuMka para huA hai| 7. AgAmI caubIzI meM honevAle 1) zrI padmanAbha, 2) zrI suradeva, 3) zrIsupArzva, 4) zrI svayaMprabhu, 5) zrI sarvAnubhUti, 6) zrI devazruta, 7) zrI udaya, 8) zrI peDhAla, 9) zrI poTTIla, 10) zrI satkIrti, 11) zrI suvrata, 12) zrI amama, 13) zrI niSkaSAya, 14) zrI niSpulAka, 15) zrI nirmama, 16) zrI citragupta, 17) zrI samAdhi, 18) zrI saMvara, 19) zrI yazodhara, 20) zrI vijaya, 21) zrI mallijina, 22) zrI deva ina bAIsa tIrthaMkara paramAtmA kA mAtra mokSa kalyANaka aura 23) zrI anaMtavIrya, 24) zrI bhadrakRta ina do tIrthaMkara paramAtmA ke dIkSA-kevala jJAna aura mokSa kalyANaka bhaviSya meM giranAra mahAtIrtha para hoNge| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. giranAra mahAtIrtha kI bhakti dvArA zrI neminAtha bhagavAna ke rahanemi sahita ATha bhAI, zAMba, pradyumna Adi aneka kumAra, kRSNa mahArAjA kI ATha paTTarAniyA~, sAdhvI rAjImatizrIjI Adi aneka bhavyatmAoM ne mokSapada prApta kiyA hai| kRSNa mahArAjA ne to tIrthabhakti ke prabhAva se tIrthaMkara nAmakarma bAdhA hai| isalie unakI AtmA AnevAlI caubIzI meM bArahaveM tIrthaMkara zrI amama svAmI banakara mokSapada prApta kregii| 9. giranAra mahAtIrtha tathA neminAtha bhagavAna ke prati atyaMta rAga ke prabhAva se, dhAmaNaullI gA~va ke dhAra nAmaka vyApArI ke, pA~ca putra 1) kAlamegha, 2) meghanAda, 3) bherava, 4) ekapada aura 5) trailokyapada ye pAMcoM putra marakara tIrtha meM kSetrAdhipati deva bane / 10. svargaloka, pAtAlaloka aura mRtyuloka ke caityoM meM sura, asura aura rAjA giranAra ke AkAra ko hamezA pUjate haiM / 11. vallabhIpura ke bhaMga hone se IndramahArAjA ne sthApita kie hue zrI neminAtha bhagavAna ke biMba kI ratnakAMti giranAra meM lupta karane meM AI thii| vaha mUti Aja giranAra meM mUlanAyaka ke sthAna para birAjamAna hai| 12. giranAra mahAtIrtha meM vizva kI saba se prAcIna mUlanAyaka rUpa meM virAjamAna zrI neminAtha bhagavAna kI mUrti lagabhaga 1,65,735 varSa nyUna (kama) aise 20 koDAkoDI sAgaropama varSa prAcIna hai| jo gata caubIzI ke tIsare sAgara nAmaka tIrthaMkara ke kAla meM brahmendra dvArA banAI gayI thii| isa pratimAjI ko pratiSThita kiye lagabhaga 84,785 varSa hue haiN| mUrti isI sthAna para Age lagabhaga 18,465 barSa taka pUjI jaayegii| usake bAda zAsana adhiSThAyikA dvArA pAtAlaloka meM le jAkara pUjI jaayegii| 13. giranAra para iMdra mahArAjA ne vajra se chidra karake sone ke balAnaka jharokhevAle cA~dI ke caitya banAkara, madhyabhAga meM zrI neminAtha paramAtmA kI cAlIsa hAtha U~cAIvAlI zyAmavarNa ratna kI mUrti sthApita kI thii| 14. iMdramahArAjA ne pahale banAyA thA, vaisA pUrvAbhimukha jinAlaya zrI neminAtha bhagavAna ke nirvANa sthAna para bhI banAyA thA / 15. giranAra meM eka samaya meM kalyANa ke kAraNa svarUpa chatrazilA, akSarazilA, ghaMTAzilA, aMjanazilA, jJAnazilA, binduzilA aura siddhazilA Adi zilAe~ zobhita thiiN| 16. jisa prakAra malayagirI para dUsare vRkSa bhI caMdanamaya banate haiM, usa prakAra giranAra para AnevAle pApI prANI bhI puNyavAna bana jAte haiN| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. jisa prakAra pArasamaNi ke sparza se lohA sonA banatA hai usa prakAra giranAra ke sparza se prANI cinmaya svarUpI bana jAte haiN| 18. giranAra kI bhakti karanevAloM ko isa bhava meM aura parabhava meM daridratA nahIM AtI / 19. giranAra mahAtIrtha meM nivAsa karanevAle tiryaMcoM (jAnavara) ko bhI ATha bhava ke aMdara siddhipada prApta hotA hai / 20. giranAra mahAtIrtha puNya kA Dhera hai / 21. giranAra mahAtIrtha pRthvI ke tilaka samAna hai / 22. aneka vidyAdhara devatA, kinnara, apsarA aura yakSa iSTasiddhi ko prApta karane kI icchA se giranAra meM nivAsa karate haiM / 23. giranAra girivara ke pavana kA pavitra AhAra karanevAle aura viSamamArga se calane vAle yogI ahaM pada kI upAsanA karate hue guphAoM meM sAdhanA karate haiN| 24. giranAra mahAtIrtha kI sevA se kaI puNyAtmA isa loka meM sarva saMpatti aura paraloka meM paramapada ko prApta karate haiM / 25. giranAra mahAtIrtha kI sevA se pApI jIva sarvakarmoM kA saMkSepa karake avyakta aura akSaya aise zivapada ko prApta karate haiN| 26. sarvatIrthoM meM uttama aura sarvatIrtha kI yAtrA kA phala dene vAle isa giranAra mahAtIrtha ke darzana aura sparza mAtra se sarva pApoM kA nAza ho jAtA hai / 27. giranAra mahAtIrtha kI bhakti dvArA mahApApI aura mahAduSTa aise kuSTAdika rogavAle jIva bhI sarvasukha prApta karate haiM / 28. giranAra mahAtIrtha ke zikhara para base hue kalpavRkSa bhI yAcakoM kI manokAmanA purI karate haiN| yaha isa giri kI hI mahimA hai| yahA~ base hue nadiyA~, parvata, vRkSa, kuMDa aura bhUmi dUsare sthAna meM base hue eka tIrtha kI taraha yahA~ tIrthatva ko prApta karate haiN| arthAt saba tIrthamaya bana jAte haiM / 29. giranAra mahAtIrtha meM puNyahIna prANIyoM ko nahIM dikhanevAlI, suvarNasiddhi karanevAlI aura sarva icchitaphala ko denevAlI rasakUpikAe~ haiM / 30. giranAra mahAtIrtha kI miTTI ko gurugama ke yoga se tela aura ghI ke sAtha milAkara agni meM garama karane se suvarNamaya bana jAtI hai| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. bhadrazAla Adi vana meM sarva RtuoM meM sarva jAti ke phUla khilate haiN| jala aura phala sahita bhadrazAla Adi vana se ghirA huA yaha ramaNIya giranAra parvata iMdro kA krIDAparvata hai / 32. giranAra mahAtIrtha meM hara eka zikhara ke Upara jala, sthala aura AkAza meM ghUmanevAle jo jIva hote haiM, ve saba tIna bhava meM mokSa prApta karate haiN| 33. giranAra mahAtIrtha para vRkSa, pASANa, pRthvIkAya, apakAya, vAyukAya aura agnikAya ke jIva haiM ve vyakta cetanAvAle nahIM hote hue bhI isa tIrtha ke prabhAva se kucha kAla meM mokSa prApta karanevAle hote haiN| 34. jo jIva-giranAra mahAtIrtha para Akara apanA nyAyopAjita dhana supAtra dAna dvArA sadvyaya karate haiM, unako aneka bhavoM taka sarva saMpatti prApta hotI hai|| 35. uttama aise bhavya jIva giranAra mahAtIrtha meM mAtra eka dina bhI zIla dhAraNa karate haiM, unakI hamezA sura-asura, nara aura nAriyA~ sevA karate haiN| 36. giranAra mahAtIrtha meM jo upavAsa, chaTha, aThThama Adi tapa karate haiM, ve sarva sukho kA upabhoga karake mokSapada avazya prApta karate 37. jo jIva giranAra tIrtha para Akara bhAva se jinapratimAjI kI pUjA-arcanA karate haiM, ve zIghra hI mokSapada prApta karate haiM, ghara meM baiThakara bhI, zuddha bhAva se agara giranArajI kA dhyAna kareM, to bhI cauthe bhava meM mokSa prApta kara sakate haiN| 38. giranAra mahAtIrtha kI pavitra nadiyA~, jharane, zikhara, dhAtue~ aura peDa-paudhe bhI sarvajIvoM ko sakha-zAMti pradAna karate haiN| 39. giranAra parvata para zrI neminAtha bhagavAna kI pratiSThA ke avasara para, prabhajI ke snAtrAbhiSeka ke lie tInoM loka kI nadiyA. vizAla gajapadakuMDa meM Akara samAI thii| 40. giranAra mahAtIrtha meM 'mokSalakSmI' ke mukha rUpa rahe hue 'gajendrapada' (gajapada) nAmaka vizAla kuMDa ke pavitra jala ke sparza se hI aneka janmoM ke pApo kA nAza hotA hai| 41. giranAra girivara ke gajendra pada kuMDa meM snAna karake jinhoMne jinezvara kI pratimA ko prakSAla karAyA hai, unhoMne karmamala kA nAza karake apanI AtmA ko pavitra kiyA hai| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. giranAra mahAtIrtha ke gajapadakuMDa kA 'jalapAna' karane se kAma, zvAsa, arUci, glAni, prasuti aura udara ke bAharI roga bhI, aMtara ke karmamala kI pIDA kI taraha nAza hote haiN| 43. jagata meM koI bhI aisI auSadhiyA, suvarNAdi siddhiyA~ aura rasakUpikAeM nahIM, jo isa giranAra tIrtha para na mile / 44. AkAza meM ur3ate pakSiyoM kI chAyA bhI agara isa giranAra parvata ko chUtI hai to unakI bhI durgati kA nAza hotA hai| 45. sahasAvana meM neminAtha bhagavAna ke dIkSA aura kevalajJAna kalyANaka hue the / 46. sahasAvana meM (lakSArAmavana) karoDoM devatAo ne zrI neminAtha bhagavAnajI ke prathama aura aMtima samavasaraNa kI racanA kI thii| prabhujI ne yahA~ para prathama aura aMtima dezanA (pravacana) dI thii| 47. sahasAvana meM sone ke caityoM meM manohara caubIsI kA nirmANa kiyA gayA thA / 48. sahasAvana meM kRSNavAsudeva dvArA rajata, suvarNa aura ratnajaDita pratimA yukta tIna jinAlayoM kA nirmANa huA thA / 49. sahasAvana kI eka guphA meM bhUta-bhaviSya aura vartamAna aise tIna caubIzI ke bahattara pratimAjI birAjamAna haiN| 50. sahasAvana meM (lakSArAmavana) zrI rahanemijI aura sAdhvIjI rAjImatizrIjI Adi mokSapada prApta kara cuke haiM / 51. sahasAvana meM abhI bhI prAcInakAlIna zrI neminAtha paramAtmA kI pratimAyukta adbhuta samavasaraNa maMdira hai| 52. giranAra mahAtIrtha kI pahalI TraMka para abhI bhI caudaha-caudaha bemisAla jinAlaya parvata ke Upara tilaka samAna zobhita ho 53. bhAratabhara meM mUlanAyaka ke rUpa meM tIrthakara nahIM hote hue bhI sAmAnya kevalI siddhAtmA zrI rahanemijI kA ekamAtra jinAlaya giranAra mahAtIrtha meM hai| 54. zrI hemacaMdrAcArya, zrI bappabhadrasari. zrI vastupAla-tejapAla, zrI pethaDazA Adi aneka puNyAtmAoM ko sahAyatA karane vAlI, giranAra mahAtIrtha kI adhiSThAyikA zrI aMbikA devIjI Aja bhI yahA~ maujuda hai| 55. jaba taka giranAra mahAtIrtha kI yAtrA nahIM kI ho, taba taka hI jIvoM ke sarva duHkha, sarva pApa aura saMsAra kA ghora bhramaNa rahatA hai| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna zrI neminAtha paramAtmA kI pratimA kA itihAsa isa jaMbUdvipa ke bharatakSetra kI gata caubIsI ke sAgara nAmaka tIsare tIrthaMkara ko kaivalyajJAna prApta huA thA / uttamajJAna kI prApti ke pazcAt vividha pradezo meM vicaraNa karate hue ve apane caraNakamala kI raja dvArA bharatakhaMDa kI dhanya dharA ko pAvana kara rahe the| eka bAra ujjainI nagarI ke bAhara udyAna meM karoDo devoM dvArA racita samavasaraNa meM paramAtmA kI sumadhura dezanA kA amRtapAna kara rahe naravAhana rAjA ne paramAtmA se prazna kiyA ki "he prabhu ! merA mokSa kaba hogA? paramAtmA ne kahA ki agalI caubIsI ke bAIsaveM tIrthaMkara bAlabrahmacArI zrI neminAtha bhagavAna ke zAsana meM terA mokSa hogA / apane bhAvivRttAMta ko jAnakara vairAgyavAsita bane naravAhana rAjA bhagavAna ke pAsa dIkSA lekara saMyamadharma kI utkRSTa ArAdhanA karane lage / kAlakrama se AyuSya pUrNa hote hI vaha jIva pAMcaveM devaloka kA dasa sAgaropama ke AyuSyavAlA indra banA / aSTamahAprAtihAryayukta vizvavibhu vicaraNa karate-karate caMpApurI ke mahAudyAna meM samavasare / usa samaya vairAgyasabhara vANI dvArA bAraha parSadA ko pratibodha karate hue paramezvara caudarAja loka meM rahe hue siddhajIva aura siddhazilA ke svarupa ko suramya vANI dvArA prakAzita kara rahe the, ki "45 lAkha yojana ke vistAravAlI, ulaTe chatra ke AkAravAlI, zvetavarNa kI siddhazilA hai| vaha caudarAjaloka ke agrabhAga para bAraha devaloka, navagraiveyaka, sarvArthasiddha nAmaka anuttaravimAna se 12 yojana Upara sthita hai| siddhazilA madhya bhAga meM ATha yojana moTI hai aura donoM tarapha patalI hote hote makkhI ke paMkha jitanI atizaya patalI hotI hai| motI, zaMkha, sphaTikaratna samAna atinirmala, ujjvala siddhazilA aura aloka ke bIca eka yojana kA aMtara hotA hai / isa aMtara meM Upara kI sapATI para utkRSTa se 333 dhanuSya aura 32 aMgula ke utkRSTa dehapramANa vAle siddha ke jIva ATha karmoM se mukta hokara aloka kI sapATI ko sparza karake rahe hue hai, usa bhAga ko mokSa kahate haiN| mokSa ke mukti, siddhi, paramapada, bhavanistAra, apunarbhava, ziva, niHzreyasa, nirvANa, amRta, mahodaya, brahma, mahAnaMda Adi aneka nAma haiM / usa muktipurI meM anaMta siddha jIva anaMta sukha meM vAsa karate haiN| ve avikRta, avyayarUpa, anaMta, acala, zAMta, ziva, asaMkhya, akSaya, arUpa aura avyakta haiN| unakA svarUpa mAtra jinezvara paramAtmA athavA kevalI bhagavaMta hI jAnate haiN| sarvArthasiddha vimAna meM nirmala avadhijJAnavAle mahendroM ko eka karavaTa badalane meM 16 // sAgaropama aura dUsarI karavaTa badalane meM 16 / / sAgaropama kA kAla pasAra hotA hai| isa taraha 33 sAgaropama ke AyuSya ko agAdha sukha Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM sote sote hI pUrNa karate haiN| isase bhI anaMtaguNA sukha mokSa meM hai| yoga se pavitra aise puruSa karma kA nAza hone se svayaM hI jAna sakate hai, kiMtu vacana dvArA varNana na ho sake aisA muktisukha siddha ke jIva prApta karate haiM / isa dezanA ke samaya pAMcaveM devaloka meM indra banA huA naravAhana rAjA kA jIva vItarAga kI vANI kA sudhApAna karake, svarga ke sukhoM kI niHspRhA karake, sarvajJa bhagavaMta ko namana karake pUchatA hai, "he svAmI ! mere isa bhavasAgara kA paribhramaNa kabhI rUkegA yA nahIM ? Apake dvArA varNana kie hue muktirUpa mevA kA AsvAda karane kA avasara mujhe milegA yA nahIM ? usakI zaMkA kA nivAraNa karate hue dharmasArthavAha prabhu kahate haiM, "he brahmadeva ! Apa AnevAlI avasarpiNI meM zrI ariSTanemi nAmaka bAIsaveM tIrthaMkara honevAle haiM, unake varadatta nAmaka prathama gaNadharapada ko prApta karake, bhavyajIvoM ko bodha karAke sarvakarmoM kA kSaya karake, raivatagiri ke AbhUSaNa banake paramapada ko prApta kreNge| yaha niHsaMzaya bAta hai|" prabhu ke ina amRtavacanoM ko sunakara AnaMdavibhora hue brahmendra sAgara prabhu ko atyaMta AdarapUrvaka abhivaMdana karake apane devaloka meM jAtA hai / "aho ! mere ajJAnarUpI aMdhakAra kA chedana karanevAle, mere bhavasaMsAra ke tAraNahAra zrI neminiraMjana kI utkRSTa ratnoM kI mUrti banAkara unakI bhakti dvArA mere karmoM kA kSaya karU~ / " isa bhAva ke sAtha bAraha - bAraha yojana taka jinakI kAMti phaile aise aMjana svarUpI prabhu kI vajramaya pratimA banAkara dasa sAgaropama taka nizadina zAzvata pratimA kI taraha saMgIta-nRtya-nATakAdi dvArA trikAla upAsanA karate haiN| isa taraha zrI neminAtha prabhu kI bhakti meM uttarottara uttamabhAva lAkara sva AyuSya kI alpatA ko jAnakara usa pratimA ke sAtha suvarNamaya, ratnamaya aisI anya pratimAoM ko bhI raivatAcala parvata kI guphA meM kaMcanabalAnaka nAmaka caitya kA nirmANa karake sthApanA kii| sva AyuSya pUrNa karake, vahA~ se cyavana karake aneka bar3e-bar3e bhavoM ko prApta karake vaha neminAtha prabhu ke samaya meM puNyasAra nAmaka rAjA banA / " yaha puNyasAra rAjA pUrvabhavoM meM svayaM bharAyI huI devAdhideva kI mUrti kI dasa-dasa sAgaropama kAla taka kI huI bhakti ke prabhAva se gaNadharapada prApta karake neminAtha bhagavAna ke varadatta nAmaka prathama gaNadhara baneMge aura zivaramaNI ke saMga meM zAzvata sukha kA upabhoga kreNge|" samavasaraNa meM dezanA daramyAna zrI neminAtha prabhu ke ina madhuravacanoM ko sunakara usa samaya ke brahmendra uThakara paramAtmA ko namaskAra karake kahate haiM ki "he bhagavaMta ! ApakI usa pratimAM ko maiM Aja bhI pUjatA hU~, aura mere pUrvaja indroM ne bhI bhakti se usakI upAsanA kI hai| pA~caveM devaloka meM utpanna honevAle sabhI brahmendra ApakI usa pratimA kI pUjA bhakti karate the| Aja Apake batAne para hI isa pratimA kI azAzvatatA kA patA calA hai| hama to ise zAzvata hI mAnate the 1 12 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa samaya prabhu kahate haiM ki "he indra ! tircchAloka kI taraha devaloka me azAzvatI pratimA nahI hotI isalie Apa usa pratimA ko yahA~ lAo / " prabhu kI AjJA se indra zIghra usa mUrti ko le aae| kRSNa mahArAjA ne harSa se pUjA karane ke lie vaha mUrti prabhu se lii| sura-asura aura narendra zrI neminAtha prabhu ko vandana karake unake mukha se raivatAcalagiri kA mAhAtmya sunane lage / prabhu kahate haiM ki - yaha raivatAcalagiri puMDarika girirAja kA suvarNamaya pA~cavA~ mukhya zikhara hai, jo mandAra aura kalpavRkSa Adi uttama vRkSoM se lipaTA huA hai| yaha mahAtIrtha hamezA jharate hue jharanoM se bhavya jIvoM ke pApoM kA prakSAlana karatA hai| isake sparza mAtra se hiMsA ke pApa dUra ho jAte haiM / * sabhI tIrtha kI yAtrA ke phala ko denevAle isa giranAra ke darzana aura sparzana mAtra se sarva pApa nAza hote haiN| * isa giranAra tIrtha para Akara jo nyAyopArjita dhana kA sadvyaya karate haiM, unheM janmoMjanama saMpatti kI prAptI hotI hai I * jo yahA~ Akara bhAva se jinapratimA kI pUjA karate haiM, ve mokSa sukha ko prApta karate haiM, to mAnavasukha kI to bAta hI kyA karanI ? * jo yahA~ susAdhu ko zuddha anna, vastra aura pAtra vahorAte hai, ve mukti rUpI strI ke hRdaya ko AnaMdita karate haiM | * isa raivatagiri para sthita vRkSa aura pakSI bhI dhanya aura puNyazAlI haiM, to manuSyoM kI to bAta hI kyA karanI ? * devatA, RSi, siddhapuruSa, gaMdharva aura kinnarAdi hamezA isa tIrtha kI sevA karane Ate haiM / * giranAra para rahe hue gajapada kuMDa Adi anya kuMDoM kA alaga-alaga prabhAva haiM, jisameM mAtra 6 mahIne snAna karane se prANiyoM ke kuSThAdi roga nAza hote haiN| isa prakAra bAlabrahmacArI zrI neminiraMjana ke mukhakamala se giranAra tIrtha kI mahimA sunakara puNyazAlI sura-asura aura narezvara AnaMdita hote haiM / usa avasara para zrI kRSNa vAsudeva prazna karate haiM, "he parama karuNAsAgara ! yaha pratimA jo mere prAsAda meM sthApita karavAnI hai, vaha vahA~ kitane samaya taka rahegI ? isake bAda isakI kahA~-kahA~ pUjA hogI ?" 13 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu kahate haiM, "jaba taka dvArikApurI rahegI taba taka yaha pratimA tumhAre prAsAda meM pUjI jaaegii| usake bAda kAMcanagiri para devatAoM ke dvArA isakI pUjA hogI / mere nirvANa ke 2000 varSa ke bAda aMbikA devI kI AjJA se uttama bhAvanAvAlA ratnasAra nAmaka vaNika eka guphA meM se pratimA ko raivatagiri ke prAsAda meM birAjamAna kara, pUjA karegA / bAda meM 1,03,250 varSa taka yaha pratimA vahA rahakara phira vahA se adRzya hogii| usa samaya duSama-duSama kAla kA chaThA ArA prAraMbha hote hI adhiSThAyikA aMbikAdevI usa jinabiMba ko pAtAlaloka meM pUjegI / anya devatA bhI usakI pUjA kareMge / vartamAna kAla meM birAjamAna giranAra maMDana zrI neminAtha bhagavAna ke adbhuta itihAsa ko jAnakara sAra yaha nikalatA hai ki yaha pratimA atIta cauvIzI ke tIsare sAgara tIrthaMkara paramAtmA ke kAla meM pAMcaveM brahmaloka devaloka ke brahmendra dvArA bharavAyI gayI hai| isa kAraNa se bharatakSetra meM vartamAna me sabase prAcInatama pratimA mAnI jAtI hai| zrI neminAtha prabhu kI pratimA kI prAcInatA kA kAla : atIta utsarpiNI ke prathama Are ke 21000 varSa + dUsare Are ke 21000 varSa + tIsare Are ke 84250 varSa ke bAda sAgara tIrthaMkara hue isalie 21000+21000+84250 = 126250 varSa vyatIta hone ke kucha varSoM ke bAda brahmendra dvArA pratimA bharavAyI huI hogI / isa kAraNa se atIta utsarpiNI ke 10 koDAkoDIsAgaropama meM 126250 se kucha adhika varSa nyUna kAla atIta utsarpiNI kA huA / 126250 varSa nyUna 10 koDAkoDI sAgaropama meM vartamAna avasarpiNI kAla ke 10 koDAkor3I sAgaropama kAla meM se chaDe Are ke 21000 varSa tathA pA~caveM Are ke zeSa 18484 varSa kama karane para 39485 varSa nyUna isa avasarpiNI kAla kI prAcInatA kA hotA hai| isIlie - 126250 varSa nyUna 10 koDAkoDI sAgaropama + _39585 varSa nyUna 10 koDAkoDI sAgaropama 165735 varSa nyUna 20 koDAkoDI sAgaropama vartamAna zrI neminAtha paramAtmA kI pratimA 165735 varSa nyUna 20 koDAkoDI sAgaropama varSa prAcIna hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa pratimA kA vartamAna sthAna para pratiSThita hone kA kAla : zrI neminAtha prabhu ke nirvANa ke 2000 varSa ke bAda pratiSThita hone se unake zAsana ke zeSa 82000 varSa + zrI pArzvanAtha prabhu ke zAsana 250 varSa + zrI mahAvIra svAmI ke zAsana ke 2535 varSa se yaha pratimA pratiSThita hai| 82000 + 250 + 2535 varSa = 84785 varSa se yaha pratimA isa sthAna para birAjamAna hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna zrI neminAtha paramAtmA kI pratimA kA puna: prakaTIkaraNa aura ranasAra zrAvaka vartamAna avasarpiNI ke bharatakSetra kI bhavya bhUmI para bAisaveM tIrthaMkara zrI neminAtha paramAtmA ke nirvANa ke 2000 varSa vyatIta ho cuke the / usI kAla meM soraTha deza kI dhanyadharA para kAMpilya nAmaka nagara meM ratnasAra nAmaka dhanika zrAvaka rahatA thaa| acAnaka 12 varSa taka duSkAla kA samaya aayaa| pazu to kyA mAnava bhI pAnI ke abhAva se marane lge| usa samaya AjIvikA kI takalIpha hone se dhanopArjana karane ke lie ratnazrAvaka dezAntara meM ghUmate ghUmate kAzmIra deza ke nagara meM jAkara rahane lgaa| ratnazrAvaka ke sthAna badalane ke sAtha hI usake nasIba ne bhI sthAna badalane kA nizcaya kara liyA thaa| vaha apane pracaMDa puNyodaya se dina-pratidina apAra dhana kamAne lgaa| pUrvabhavoM meM bAMdhe hue koI puNyAnubaMdhI puNya ke udaya se prApta lakSmI ko, kadama-kadama para sanmArga meM vyaya karane kI bhAvanA ratnazrAvaka ke mana meM utpanna hone lgii| saMpatti kA saMgraha na karate hue, saMpatti kA sadupayoga kara sadgati kI tarapha prayANa hetu arihaMta paramAtmA kI viziSTa pUjA-bhakti karane ke lie zrI AnaMdasUrIzvarajI mahArAja sAheba kI punita nizrA meM siddhAcala, giranAra Adi mahAtIrthoM kI sparzanA karane ke lie paidala saMgha yAtrA kA prayANa kiyA / grAmAnugrAma deva-guru aura sAdharmika bhakti tathA naye-naye jinAlayoM kA nirmANa karavAte hue zrI AnaMdasUri guru kI apAra bhakti karate hue saMgha Age baDha rahA thA / pUrvakRta azubha karmodaya se saMghamArga meM aMtarAyabhUta bananevAle, vyaMtara, vaitAla, rAkSasa aura yakSoM ke dvArA honevAle upasargo aura vighnoM kA nAza karane ke lie zrI neminiraMjana ke zAsana kI adhiSThAyikA aMbikAdevI kA dhyAna kara, ratna zrAvaka ne saMghayAtrA ko Age baDhAyA / svavatana kAMpilyanagara meM svAmivAtsalya sahita bhakti se vahAM ke saMgha ko nimaMtrita kara, zrI AnaMdasUriguru kI nizrA meM zrI saMgha AnaMdasabhara tIrthAdhirAja zrI siddhagiri ke zItala sAnnidhya meM aayaa| AnaMdollAsa parvaka zAzvata tIrtha kI bhakti karake zrI saMgha raivatagiri mahAtIrtha ke ramaNIya vAtAvaraNa meM bhUtakAla meM hue anaMta tIrthaMkaroM kI siddhabhUmi kI suvAsa lene lgaa| vartamAna caubIzI ke bAisaveM tIrthaMkara bAlabrahmacArI zrI neminAtha prabhu kI kevalajJAna bhUmi para zrI nemijina kI pAvana pratimA kI pUjA karake ratnazrAvaka ke sAtha saMgha mukhya zikhara kI tarapha Age bar3ha rahA thaa| usa samaya rAste meM jAte hue sabhI ne chatrazilA ko nIce se kaMpAyamAna hote hue dekhA / ralazrAvaka ne turaMta hI avadhijJAnI guru AnaMdasUri ko isa chatrazilA ke kaMpana kA kAraNa pUchA to, avadhijJAna ke sAmarthya se pUjya gurubhagavaMta AdarapUrvaka kahate haiM ki Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "he ratnasAra ! tere dvArA isa raivatagiri tIrtha kA nAza hogA aura tere hI dvArA isa tIrtha kA uddhAra bhI hogA" / jinezvara paramAtmA kA zAsana jisake roma-roma meM basA thA, aisA ratna zrAvaka isa mahAtIrtha ke nAza meM nimitta banane ke lie kaise taiyAra ho ? hRdaya ke uchalate bhAvoM ke sAtha nemiprabhu ko vaMdana ke lie AyA huA ratnazrAvaka atyanta kheda ke sAtha dUra rahakara hI vaMdana kara vApasa jA rahA thaa| guru AnaMdasUrI kahate hai, "ratana ! isa tIrtha kA nAza tere dvArA hogA, isakA artha terA anusaraNa karanevAle zrAvakoM ke dvArA hogaa| tere dvArA to isa mahAna tIrtha kA adhika uddhAra hogaa| isalie kheda mata kara !" gurubhagavaMta ke utsAhapUrNa vacana sunakara ratnazrAvaka saMgha ke sAtha raivatagiri ke mukhya zikhara para praveza karatA hai| harSa se bhare yAtrIgaNa gajendrapada kuMDa (hAthI pagalA) se zuddha jala nikAlakara snAna karane lge| ratnazrAvaka ne bhI isa divya jala se snAna karake uttama vastroM ko dhAraNa kara, gajapadakuMDa ke jala ko kuMbha meM grahaNa kara, jaina dharma meM dRDha aise vimalarAjA ke dvArA raivatagiri para sthApita lepamayI zrI neminAtha prabhu ke kASThamaya prAsAda meM praveza kiyA / sabhI yAtrIgaNa harSavibhora banakara gajapadakuMDa ke zuddha jala se kuMbha bhara-bhara kara prakSAlana kara rahe the| isa avasara para aneka bAra devatAoM aura pUjArI ke dvArA niSedha karane para bhI unakI bAta kI avagaNanA kara, harSa ke Aveza meM jyAdA pAnI ke dvArA prakSAlana karane se jala kI ekadhArA ke pravAha ke prahAra se lepyamayI pratimA kA lepa galane lagA aura thoDI hI dera meM vaha pratimA gilI miTTI ke piMDa svarUpa bana rahI thii| isa dRzya ko dekhakara ratnazrAvaka atyanta AghAta ke sAtha zokAtura banA aura mUcchita huA / isase sakalasaMgha zoka ke sAgara meM DUba gyaa| cAroM tarapha hAhAkAra maca gayA / saMghapati ratna zrAvaka para zItala jala ke upacAra kiye gye| thor3I hI dera meM saMghapati ratnazrAvaka svastha bana gyaa| prabhujI kI pratimA galane se TUTe hue hRdayavAlA ratnazrAvaka Akula vyAkula hokara vilApa karane lagA ki "isa mahAtIrtha kA nAza karanevAlA maiM mahApApI! mujhe dhikkAra ho ! ajJAnI aisA merA anukaraNa karanevAle yAtrikoM ko bhI dhikkAra ho ! are ! yaha kyA ho gayA ? maiM uchalate hRdaya ke bhAvoM ke sAtha isa mahAtIrtha ke darzana karane AyA aura tIrtha uddhAra ke badale tIrthanAza meM nimitta bana gyaa| aba maiM kauna se dAnazIla-tapa-bhAva dharma ke kArya karU~ ? jisake prabhAva se merA yaha pApakarma nAza ho jAe ! nahIM ! nahIM ! aba to aneka sukRta karane para bhI merA yaha duSkRtya nAza nahIM hogaa| aisA lagatA hai ! aba vyartha ciMtA karane se kyA phAyadA ? aba to neminAtha paramAtmA hI mujhe zaraNabhUta haiM!" aise dRr3ha saMkalpa ke sAtha ratnazrAvaka cAra AhAra kA tyAga kara vahIM prabhu ke caraNoM meM Asana lagAkara baiTha gayA / 17 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya bItatA gayA / ratnazrAvaka ke sattva kI parIkSA prAraMbha hone lgii| aneka vighna Ane para bhI ratana apane saMkalpa meM majabUta rhaa| ratana ke satva aura nizcalatA ke prabhAva se prasanna haI zAsana kI adhiSThAyikA aMbikA devI eka mahine ke anta meM pragaTa huii| unake darzana hote hI tapadharma kA prabhAva jAnakara harSAtura banA ratana aMbikAdevI ko namaskAra karatA hai| aMbikAdevI kahatI hai, "he vatsa! tU dhanya hai, tU kheda kyoM karatA hai? svayaM tIrthayAtrA karane ke sAtha aneka bhavya jIvoM ko saMgha ke sAtha isa mahAtIrtha kI yAtrA karavAkara tumane apane manuSya janma ko saphala kiyA hai| isa pratimA kA purAnA lepa nAza hone para nayA lepa hotA hI rahatA hai| jisa taraha jIrNavastra nikAlakara naye vastra grahaNa kie jAte haiM, usI taraha tuma bhI isa pratimA kA nayA lepa karavAkara punaH pratiSThA karavAo!" aMbikAdevI ke vacana sunakara viSAdagrasta banA ratana kahatA hai, mA ! Apa aise vacana na uccAro ! pUrvabiMba kA nAza karake maiM bhArI karmI banA hU~, aura ApakI AjJA se mUrti kA lepa karavAkara punaH sthApanA karUM to bhaviSya meM puna: merI taraha anya koI ajJAnI isa biMba kA nAza karanevAlA banegA / isalie o maiyA ! Apa yadi mere tapa se prasanna hoM, to mujhe aisI koI abhaMga mUti dIjie jisase bhaviSya meM kisI ke dvArA isakA nAza na ho sake aura bhaktajana bhAva se jalAbhiSeka karake apanI icchAoM ko pUrNa kara sake / ' aMbikAdevI ratnazrAvaka ke ina vacanoM ko sunA anasunA kara adRzya ho gayI / aMbikA devI ko adRzya hote dekhakara ratnazrAvaka pala-do-pala asvastha bana gayA / parantu anupama sattva kA svAmI ratana svastha banakara punaH aMbikAdevI ke dhyAna meM baiTha gyaa| ratana ke mahAsatva kI kasauTI karane ke lie devI ne aneka upasargoM ke dvArA use dhyAna se calAyamAna karane kI bahuta koziza kI, parantu vaha merusama nizcala rahA / taba garjanA karate hue siMhavAhana ke Upara baiThakara cAroM dizAoM ko prakAzita karatI huI aMbikAdevI puna: pratyakSa hokara kahatI hai, "he vatsa ! tere dRDha sattva se maiM prasanna hU~, tuma mujhase varadAna maaNgo|" devI ke ina vacanoM ko sunakara ratnazrAvaka kahatA hai, "he mA ! isa mahAtIrtha ke uddhAra ke sivAya merA anya koI manoratha nahIM hai, Apa mujhe zrI neminAtha prabhu kI aisI vajramaya mUti dIjie jo zAzvata rahe, aura jisakI pUjA se merA janma kRtArtha bane evaM pUjA karanevAle anya jIva bhI harSollAsa ko prApta kareM!" aMbikA devI kahatI hai, "sarvajJa bhagavaMta ne tere dvArA tIrtha kA uddhAra hogA aisA kahA hai isalie tuma mere sAtha calo ! mere pIche-pIche idhara-udhara dekhe binA cale Ao" / ratnazrAvaka devI ke pIche-pIche calane lgaa| bAyIM tarapha ke anya zikharoM ko choDatI huI devI pUrva dizA kI tarapha, himAdiparvata ke kaMcana zikhara para gayI, jahA~ suvarNa nAmaka, guphA ke pAsa Akara devI siddhavinAyaka nAmaka adhiSThAyaka deva ko vinatI karatI hai, 'bhadra ! indra mahArAjA ke Adeza se Apa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa zikhara ke rakSaka ho ataH yaha dvAra kholo|" devI ke Adeza se siddhavinAyaka ne turaMta hI guphA ke dvAra khole, taba aMdara se divyatejapuMja pragaTa huA aura Age-Age aMbikAdevI aura pIche-pIche ratnazrAvaka ne isa divya guphA meM praveza kiyaa| suvarNa maMdira meM birAjamAna vividha maNi, ratnAdi kI mUrtiyoM ko batAte hue aMbikA devI kahatI hai, "he ratana ! yaha mUrti sadharmendra ne banAyI hai, yaha mUrti dharaNendra ne padmarAgamaNi se banAyI hai, yaha mUrtiyA~ bharata mahArAjA, AdityayazA, bAhubalI Adi ke dvArA ratna, mANeka Adi se banavAyI gayI hai tathA dIrghakAla taka unhoMne ina biMbo kI pUjA - bhakti kI hai| yaha brahmendra ke dvArA ratna - maNi kA sAra grahaNa karake banavAyI gaI hai jo zAzvata mUrti ke samAna asaMkhya kAla taka unake brahmaloka meM pUjI gayI hai / yaha rAma aura kRSNa ke dvArA banAyI gayI hai| ina mUrtiyoM meM se jo pasaMda ho vaha grahaNa karo / " mAnava ke mana ko curAnevAlI aisI manoramya devAdhideva kI divya mUrtioM ko dekhakara ratnazrAvaka prasannatA ke paramocca zikharoM ko pAra karane lgaa| Aja usake harSa kA pAra nahIM thaa| sabhI pratimAe~ bahuta suMdara thii| kauna sI pratimA pasaMda karanI, isakA nirNaya karanA ati kaThina kArya bana gayA thaa| aMta meM usane maNiratnAdimaya jinabiMba ko pasaMda kiyA taba aMbikA devI ne kahA, "he vatsa ! bhaviSya meM dUSamakAla meM loga lajjArahita, niSThura, lobha se grasta evaM maryAdA rahita hoNge| ve isa maNiratnamaya jinabiMba kI AzAtanA kreNge| tujhe isa tIrtha kA uddhAra karane ke bAda bahuta pazcAttApa hogaa| isalie isa maNiratnamaya mUrti kA Agraha chor3akara brahmendra dvArA ratna mANikya ke sAra se banavAyI gayI sudRDha, bijalI AMdhI, agni, jala, lohA, pASANa athavA vajra se bhI abhedya mahAprabhAvaka aisI isa pratimA ko grahaNa karo !" itanA kahakara devI ne 12 yojana dUra taka prakAzita honevAle tejomaya maMDala ko apanI divya zakti se khIMcakara sAmAnya pASANa ke samAna tejomayaprabhA rahita pratimA banAkara kahA, "aba isa mUrti ko kacce sUta ke tAra se bA~dhakara Age-pIche yA bAju meM dekhe binA zIghrAtizIghra le jAo ! yadi mArga meM kahIM para bhI virAma karogeM to yaha mUrti usI sthAna para sthira ho jaaegii|" ratnazrAvaka ko isa taraha sUcanA dekara aMbikAdevI svasthAna para vApisa lauTI / aMbikAdevI kI asIma kRpA ke bala se prApta pratimA ko lekara ratnazrAvaka devI ke AdezAnusAra Age-pIche yA bAju meM dekhe binA askhalita gati se kacce sUta ke tAra se bA~dhe gae isa biMba ko, mAnoM kapAsa na le jA rahA ho ! usa taraha isa jinabiMba ko jinAlaya ke mukhya dvAra taka lAte hai| usa avasara para vaha socatA hai ki jinAlaya meM sthita pUrva kI lepamaya pratimA ko haTAkara aMdara kI bhUmi kI pramArjanA kara saphAI na karU~, taba taka isa navIna jinabiMba ko yahIM rakhU / prAsAda ke aMdara saphAI 19 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara, bAhara Akara ratnazrAvaka ne jaba navIna biMba ko aMdara le jAne kA prayAsa kiyA, taba vaha pratimA usI sthAna para meruparvata kI taraha karoDoM manuSyoM se bhI calAyamAna na ho sake, usa taraha acala bana gayI / isa avasara para ratnazrAvaka ciMtAtura hokara cAroM hI AhArapAnI kA tyAga kara, punaH aMbikAdevI kI ArAdhanA meM magna bana jAtA hai| niraMtara sAta dina ke upavAsa ke aMta meM aMbikAdevI punaH pragaTa hokara kahatI hai, "he vatsa ! maiMne to tumhe pahale hI kahA thA ki mArga meM kahI para bhI virAma kie binA isa biMba ko le jAkara padharAnA ! vyartha prayAsa karane kA koI artha nhiiN| aba koI bhI hAlata meM yaha pratimA nahIM httegii| aba isa pratimA ko yathAvata rakhakara pazcimAbhimukha dvAravAlA prAsAda banavAo ! anya tIrtho meM to uddhAra karanevAle dUsare kaI mileMge, parantu hAla meM isa tIrtha ke uddhAraka tuma hI ho isIlie isa kArya meM vilaMba mata kro|" isa taraha sUcanA kara aMbikAdevI aMtardhAna ho gayI / ratnazrAvaka bhI sUcanAnusAra pazcimAbhimukha prAsAda banavAtA hai / sakala saMgha ke sAtha harSollAsa pUrvaka pratiSThA mahotsava karavAtA hai, jisameM AcAryoM ke dvArA sUrimaMtra ke padoM se AkarSita bane hue devatAoM ne usa biMba aura caitya ko adhiSThAyaka yukta banAyA / ratnazrAvaka aSTakarmanAzaka aSTaprakArI pUjA kara, lokottara aise jinazAsana kI gaganacuMbI garimA ko darzAnevAlI mahAdhvajA ko laharAkara, udAratApUrvaka dAnAdi vidhi pUrNa kara, bhakti se namra banakara, neminAtha prabhu ke sanmukha khaDe rahakara stuti karatA hai| "he anaMta ! jagannAtha ! avyakta ! niraMjana ! cidAnaMdamaya ! aura trailokyatAraka aise svAmI ! Apa jaya ko prApta hoM, he prabhu ! jaMgama aura sthAvara deha meM Apa sadA zAzvata haiM, apracyuta aura anutpanna haiM, aura roga se vivajita haiM / devatAoM se bhI acalita haiM, deva, dAnava aura mAnava se pUjita haiM, acintya mahimAvaMta haiM, udAra haiM, dravya aura bhAva zatruoM ke samUha ko jItanevAle haiM, mastaka para tIna chatra se zobhAyamAna, donoM tarapha cAmara se vijhe jAte, aura aSTaprAtihArya kI zobhA se udAra aise, he vizva ke AdhAra ! prabhu ! Apako namaskAra ho ! bhAvavibhora banakara stuti karane ke bAda ratnazrAvaka paMcAMga praNipAta sahita bhUtala ko sparza kara atyanta romAMcita hokara, sAkSAt zrI nemiprabhu ko hI na dekhatA ho, usa taraha usa mUrti ko praNAma karatA hai| usa samaya usakI bhakti se prasanna hokara aMbikAdevI kSetrapAlAdi devatAoM ke sAtha vahA~ AtI hai aura ratnazrAvaka ke gale meM pArijAta ke phUloM kI mAlA pahanAtI hai| bAda meM ratnazrAvaka kRtArtha hokara svajanma ko saphala mAnakara saurASTra kI bhUmi ko jinaprasAdoM se vibhUSita kara sAta kSetroM me saMpatti svarUpabIja ko bonevAlA, vaha paraMparA se mokSasukha kA svAmI banegA / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna, zrI neminAtha jinAlaya kA itihAsa gurjaradeza ke pATaNa nagara kI samRddhi usa kAla meM kucha aura hI thI / AcArya hemacaMdrasUri mahArAja sAheba ke upadeza se, pATaNa se giranAra aura zatraMjaya mahAtIrtha kA chorI pAlita paidala yAtrA saMgha nikalA thaa| zrI saMgha AcArya bhagavaMta sahita vaNathalI (vaMthalI) nAmaka gA~va ke bAhara ThaharA thaa| saMgha ke nara-nArI snAna Adi kriyA kara, bahumUlya vastra pahanakara, ratnajaDita AbhUSaNa dhAraNakara, paramAtmA ke jinAlaya meM, darzana-pUjA Adi paramAtmA kI bhakti meM magna the, saMghapati ke pAsa bhI bahuta dhana thA / yaha saba dekhakara soraTha ke rAjA rAkheMgAra kI nIyata bigaDI / usakA pATaNa ke isa dhanADhaya yAtrA saMgha ko lUTane kA irAdA thA / unase usako bahuta dhana aura sonA-cAdI-ratno ke AbhuSaNa milane kI bar3I AzA thii| baMdara ko sIr3hI mila jAye, vaise hI mitroM ne rAjA ko prerita kiyA, "rAjan ! Apake pracaMDa puNyapratApa se Aja gurjaradeza ke pATaNa nagara kA dhana aura lakSmI Apake yahA~ sAmane se AI hai| rAjan ! isa saMgha ko lUTa lo ! jisase ApakA dhanabhaMDAra bhI bhara jAyegA ! mitroM kI ina bAtoM ko sunakara rAjA kA mana bhI pighala gayA aura saMgha kA sarvasva lUTa lene kA manoratha utthaa| paraMtu rAjamaryAdA kA bhaMga aura apayaza kA Dara use satA rahA thA / dhana ko kisa taraha lUTA jAye usakA vicAra rAjA karane lagA / saMgha ko lUTane ke duSTa irAde se, saMgha ko eka dina aura rokane kA upAya ajamAyA / dUsare dina rAjakuTuMba meM kisI bar3e kI mRtyu ho gii| usa daurAna AcArya bhagavaMta ne rAkheMgAra kI duSTa nIyata ko jAna liyA, isalie unhoMne isa mRtyu ke bahAne rAjamahala meM rA'kheMgAra ko upadeza dete hue nIti ke mArga para calane kI hitazikSA dii| zrI saMgha vahA~ se ravAnA hokara zrI zatrujaya mahAtIrtha kI yAtrA karake punaH pATaNanagara A pahuMcA / pATaNa nareza rAjA siddharAja ko rA'kheMgAra ke isa duSTa vicAra ke samAcAra milate hI usane soraTha deza para car3hAI karake saM. 1170 meM rA'kheMgAra ko harAkara kaida kara liyA aura hamezA ke lie usakI rAkSasIlIlA kA aMta huA / usa samaya mahArAjA siddharAja kA maMtrI sajjana uMdirA se khaMbhAta jA rahA thA / tabhI bIca meM sakarapura nAmaka gA~va meM bhAvasAra ke yahA~ utraa| bhAvasAra ke ghara meM kaDAI meM sonAmohareM bharI huI thI phira bhI kisI kAraNavaza use vaha koyalA hI samajhatA thA / sajjanamaMtrI ne pUchA, "bhAI ! ye sonA-mohareM usameM kyoM rakhI haiM ?" bhAvasAra ne sajjana maMtrI ko puNyavAna samajhakara saba sonA-mohareM use de dI sajjanamaMtrI ne bhI parAye dhana ko grahaNa na karane kI pratijJA kI vajaha se vaha sonAmohareM rAjA siddharAja ko arpaNa kara dii| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA bhI sajjana maMtrI ko nAma jaise guNavAlA, zuddha naitika bhAvanAvAlA zrAvaka mAnakara bahuta khuza huA aura rAjya meM UMcA ohadA dene kA nirNaya kiyA / rA'kheMgAra ko harAkara, usakI mRtyu ke bAda, mahAmaMtrI bAhaDa ke sUcana se sajjanamaMtrI ko saurASTra ke daMDanAyaka ke rUpa meM niyukta kiyA / pratibhAzAlI prajJAvAna, kAryakSetra meM kuzala, dIrghadRSTi ese sajjana meM kArya karane kI viziSTa zakti hone ke kAraNa usane alpa avadhi meM hI soraTha kI prajA kA sneha prApta kara liyA thA / soraTha deza ke kAryabhAra ke lie sajjanamaMtrI ne jUnAgar3ha ko mukhyasthAna bnaayaa| soraTha dezakI zAna bar3hAne ke lie usane anaMta prayatna karake saphalatA hAsila kii| kucha samaya bAda giranAra, girivara para yAtrA karane kA prasaMga AyA taba ekadama jIrNa hue jinAlayoM kI duHsahya paristhiti ko dekhA / eka ke bAda eka jinAlaya khaMDahara banate jA rahe haiM, yaha dekhakara, sajjana bahuta hI duHkhI ho gayA / mahArAjA siddharAja kI hukumata meM jinezvara paramAtmA ke jinAlayoM kI yaha hAlata ! usakA mana vyathita ho uThA / usa samaya rAjagaccha ke ekAMtara upavAsa tapa kI ArAdhanA karanevAle AcArya bhadrezvarasUri ke zubha upadeza se, sajjana maMtrI ne jIrNa-zIrNa hAlata meM rahe, kASTha ke bane hue, zrI neminAtha paramAtmA ke mukhya jinAlaya kA, nIMva ke sAtha saMpUrNa jirNoddhAra karavAne kA saMkalpa kiyA / zubhamuhUrta para girivara ke jinAlaya kA jIrNoddhAra prAraMbha huaa| kazala kArIgara apanI kalA kA kamAla dikhAne lge| khaMDahara honevAle maMdira, mahala svarUpa banane lge| girirAja ke zikhara para TA~kane kI gUMja sunAI dene lgii| sajjana apanI sarvazakti jinAlaya ke navanirmANa meM lagA rahe the| eka tarapha soraTha deza kA rAjakArya dUsarI tarapha jinAlaya kA jIrNoddhAra ! ina do mahattvapUrNa kAryoM meM satata vyasta rahane vAle sajjana ko jIrNoddhAra ke lie Avazyaka dhana kI ciMtA satAne lagI / ve cAhate to saurASTra ke gA~va-gA~va meM ghUmakara apAra dhana-saMpatti ikaTThI kara sakate the, paraMtu rAjya kI javAbadArI kI vajaha se yaha kAma saMbhava nahIM thA / isalie soraTha deza kI 3 varSa kI jo AmadanI, rAjabhaMDAra meM jamA karAnI thI, vaha unhoMne jIrNoddhAra ke kAma meM lagA dii| kucha samaya bAda saurASTra ke gAMva-gAMva se vaha rakama ikaTThI karake rAjabhaMDAra meM jamA kara deMge, aisA nirNaya lekara 72 lAkha dramma jitanI rakama jIrNoddhAra ke kArya meM lagA dii| vighna saMtoSiyoM ko DhaMDhanA nahIM pdd'taa| giranAra ke isa sarvottama kArya karate hue sajjanamaMtrI ke utkarSa ko sahana na karanevAle logoM ne pATaNa nareza mahArAjA siddharAja ke kAna bhare / saurASTra ke sajjanamaMtrI ne tIna-tIna sAla se soraThadeza kI AmadanI meM se eka koDI bhI rAjabhaMDAra meM jamA nahIM kI hai, jarUra dAla meM kucha kAlA hai| aisI jUThI zaMkA paidA karake siddharAjA ko Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaDakAne kA SaDyaMtra racanA zuru kiyA / mahArAjA siddharAja bhI dveSa se jalate isa rAjapuruSa kI bAteM sunakara garama ho gye| aura svayaM jUnAgar3ha jAkara rAjakArya kA hisAba lene ke lie Atura ho uThe / rAjA ko sajjana ke prati anahada avizvAsa jAga uThA / aba kaise bhI karake bAjI hAtha meM rakhanA muzkila ho rahA thA / mahAmaMtrI bAhaDa paristhiti ko jAnakara isa samAcAra ko turaMta hI jUnAgar3ha sajjanamaMtrI taka pahuMcAnA cAhate the| eka pavanavegI U~TanI aura savAra ke dvArA bAhaDa maMtrI ne mahArAjA siddharAja kA samAcAra sajjanamaMtrI taka pahuMcAyA / kuzAgra buddhi sajjanamaMtrI paristhiti ko bhApa gaye / soraTha kI AmadanI kI rakama aba kaise bharI jAye usa vicAra meM sajjana kho gye| vicAra karate-karate unako prathama vaMthalI tIrtha kA dhyAna aayaa| vaMthalI tIrtha ke riddhi-siddhivAle, giranAra tIrtha ke lie tana-mana-dhana nyochAvara karanevAle zrAvakoM kA utsAha unake smRtipatha para Ane lgaa| jirNoddhAra tathA soraThadeza kI rAjyavyavasthA ke kArya meM vyasta aise sajjanamaMtrI ne siddharAjA ke Agamana pUrva jIrNoddhAra kArya meM lagI soraTha deza kI AmadanI jitanI rakama ikaTThI karane ke lie vaMthalI kI ora prayANa kiyA / mahAjanoM ko ikaTThA karake giranAra jinAlaya ke jIrNoddhAra kI rakama kI bAta pahale batAI, gA~va ke zreSThiyoM ke bIca apanI ora se jitanI ho sake utanI rakama likhavAne ke lie hoDa lagane lgii| sabhA kI bharacaka bhIDa ko dUra karatA huA, maile-phaTe purAne kapar3e pahanA huA eka AdamI Age Ane kI koziza kara rahA thA / taba dhAkadhamAla ke kAraNa Aveza meM AyA huA eka zreSThi cillAyA ki, "are, tere lie vahA~ kyA khAne kA rakhA hai ? girivara ke lie caMdA ikaTThA kara rahe haiN| usameM vighna DAlane tU kahA jA rahA hai? do paise dene kI bhI terI aukAta hai? vaha AdamI to sabakI upekSA karake mauna dhAraNa kara Age bar3hatA sajjanamaMtrI ke pAsa pahuMca gayA / sajjanamaMtrI ke pAsa meM jAkara kAna meM kahA kI, "maMtrIzvara ! isa mahAprabhAvaka giranAra ke lie maiM merA saba kucha dene ko taiyAra hu, to phira Apa soraTha deza kI tIna sAla kI AmadanI jitanI rakama ke lie kyA kara rahe ho? isa garIba para dayA karake isakA lAbha mujhe lene do / sajjanamaMtrI to do minaTa ke lie stabdha raha gye| aise maile-phaTe purAne vastravAlA manuSya aura saMpUrNa rakama dene ko taiyAra yaha kauna hai? soca meM par3e hue sajjana use puchate haiM ki, "ApakA nAma?" namratA ke sAtha uttara milatA hai, "bhIma sAthariyA, maMtrIzvara ! gA~va ke zreSThi to mahAbhAgyavAna hai, unako to dAna-puNya kA maukA palapala milatA hI hai| Aja isa garIba ko do paise kA puNya kamAne kA maukA de do, to merA jIvana bhI dhanya bana jAyegA / " aise kahakara samasta sabhAjana ke samakSa apanI bhAvanA vyakta kara, sajjanamaMtrI kA caraNa-sparza kara, apanI jholI phailAtA hai / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BAS E .... . . . sajjanamaMtrI bhIDa ke bIca bhImA sAthariyA kI bhAvanA kA mAna rakhakara, samasta mahAjana kI sahakAra dene kI bhAvanA ko svIkAra karane kI asamarthatA dikhAte haiN| bhImA sAthariyA jIrNoddhAra ke lie rakama dene kA vacana lekara maMtrIzvara vApisa junAgar3ha Ate haiM / vahA~ mahArAjA siddharAja ke najadIka pahu~cane ke samAcAra milate haiN| subaha meM mahArAjA kA praveza hotA hai usa samaya junAgar3ha ke nagarajana ThAThamATha se mahArAjA kA svAgata karate haiM aura unako badhAI dete haiN| mahArAjA siddharAja ke mahala meM Ate hI sajjana sira jhukAkara mahArAjA ko unake svAsthya ke bAre meM puchatA hai / taba sajjanamaMtrI ke duSTa vyavahAra kI jhuThI bAtoM se bhaDake hue mahArAja ke aMdara kI jvAlA bAhara AI / unhoMne kahA kI, "Apake jaisA vizvAsaghAtI aura rAjadrohI isa rAjya meM UMce pada para niyukta ho, vahA svasthatA kahA se AyegI?" soraTha deza ke tIna sAla kI AmadanI kA hisAba kahA~ hai?" mahArAja kI nirarthaka ciMtA kA jAnakAra sajjana zAMta mana se javAba detA hai, "mahArAja ! rAja ke AmadanI kI eka-eka pAI kA hisAba taiyAra hai| Apa kRpAlu, saphara kI thakAna utArane ke lie thoDA ArAma pharamAye !" sajjanamaMtrI ke dRDhatApUrvaka, nirbhaya bhare javAba se mahArAja siddharAja pala do pala meM ThaMDe ho gaye / apane nirarthaka gusse ke lie unako pazcAttApa hone lgaa| pUre dina nagaravAsiyoM ke muMha se sajjanamaMtrI kI kAryakuzalatA aura rAjakArya kI khule dila se prazaMsA sunI, sAtha meM sajjanamaMtrI ke dvArA banavAye gae jinAlaya ke suMdara jirNoddhAra ke bAre meM bhI sunA / sUryAsta ke samaya mahArAja ne maMtrI ko bulAkara subaha meM saMkalagAva se nikalakara giranAra girivara para ArohaNa karane kI apanI bhAvanA vyakta kii| maMgalamaya prabhAta meM mahArAja aura maMtrI giri ArohaNa kara rahe the, usa samaya zikhara para zobhita dhavalacaitya aura AkAza ko chune ke lie ur3atI dhvajA kI zobhA ko dekhakara, mahArAja puchate hai, "kauna bhAgyavAna mAtA-pitA hai ? jisake saMtAna ne aise suMdara, manohara jinAlayoM kI hAramAlA kA sarjana kiyA? taba maMtrI kahatA hai, "svAmI ! Apa / pUjya zrI ke mAtA-pitA kA hI yaha saubhAgya hai jisase Apa jaise mahApuNyazAlI ke pratApa se yaha apratima sarjana huA hai| Azcaryacakita mahArAja palabhara ke lie maMtramugdha banakara isa bAta kA rahasya maMtrI ko puchate haiM taba maMtrI kahatA hai, "he svAmI ! Apake puNyaprabhAva se hI yaha apratima sarjana huA hai aura Apake pitA karNadeva, aura mAtA mInaladevI bhAgyavAna hai kI Apa jaise zUravIraputra gurjara nareza ne pUjya pitAjI kI smRti meM aise dedipyamAna jinAlayoM kA sarjana kiyA hai| soraTha deza kI dhanyadharA kI tIna-tIna sAla kI AmadanI isa jinAlaya ke navanirmANa meM kharca huI hai jisake prabhAva se ye maMdira mana ko mohita kara rahe haiM / Apa kRpAlu hI soraTha deza ke svAmI ho isalie Apake pitA karNadeva aura mAtA mInaladevI dhanya bane 24 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| "karNaprAsAda" nAmaka isa jinAlaya se giranAra kI zobhA meM vRddhi huI hai, jo Apake pitAjI kI smRti ko avismaraNIya banAne meM samartha hai| phira bhI Apa svAmI ko, soraTha kI tIna sAla kI AmadanI rAjabhaMDAra meM jamA karavAnI ho, to eka eka pAI ke sAtha rakama bhaMDAra meM jamA karane ke lie, najadIka ke vaNathalI gAMva kA zrAvaka bhImA sAthariyA, akelA hI pUrI rakama bharane ke lie taiyAra hai aura agara jirNoddhAra kA utkRSTa lAbha lekara AtmabhaMDAra meM puNya jamA karavAnA ho to yaha vikalpa bhI Apake lie khulA hai|" sajjanamaMtrI ke ina zabdoM ko sunakara mahArAja siddharAja sajjanamaMtrI para bahuta khuza hote haiM aura kahate haiM, "aise manoramya, suMdara jinAlayoM kA mahAmulyavAna lAbha milatA ho to mujhe una tIna sAla kI rakama kI koI ciMtA nahIM / maMtrIvara ! Apane to kamAla kara diyA / ApakI buddhi, kAryapaddhati aura vaphAdArI ke lie mere hRdaya meM bahuta gaurava ho rahA hai| maMtrIvara ! Apake lie mujhe jo zaMkA-kuzaMkA huI usa ke lie maiM kSamA mA~gatA huuN| Aja maiM bhI dhanya bana gayA haiN|" isa tarapha maMtrIzvara ke samAcAra kI rAha dekha rahA bhImA sAthariyA becaina hai, ki abhI taka sajjanamaMtrI ke koI samAcAra kyoM nahI Aye? kyA mere muMha taka AyA huA puNya kA yaha amRta kalaza yuhI calA jAyegA? satata ciMtAmagna bane hue bhImA kI dhIraja kama hone lagI hai aura adhIra banA huA bhImA junAgar3ha kI tarapha prayANa karatA hai| maMtrIjI ko jirNoddhAra ke lie rakama ke samAcAra nahIM bhejane kA kAraNa puchatA hai, sajjana ne hakIkata batAI to bhImA ko bahUta AghAta lagA, hAtha meM AI huI puNya kI ghar3I aise hI nikala jAne se vaha do kSaNa ke lie avAcaka bana gayA / punaH svastha hote hI usane kahA kI, "maMtrIzvara ! jirNoddhAra dAna ke lie rakhI huI rakama aba mere kucha kAma kI nahIM, isalie Apa isa dravya ko svIkAra karake usakA yogya upayoga kre| vaMthalI gA~va se bhImA sAthariyA ke dhana kI bailagADiyA~ sajjana maMtrI ke AMgana meM Akara khar3I huI / vicakSaNa buddhi sajjana ne isa rakama se "merakavazI" nAmaka jinAlaya kA aura bhImA sAthariyA kI avismaraNIya smRti ke lie zikhara ke jinAlaya ke samIpa "bhImakuMDa" nAmaka eka vizAla kuMDa kA nirmANa karavAyA / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI neminAtha paramAtmA ke zAsana kI adhiSThAyikA aMbikAdevI.kI utpatti, soraTha deza ke zaMgAra svarUpa raivatAcala parvata kI dakSiNa dizA meM dAkSiNyatA aura nyAya se rakSita banA haA aura samRddhi meM kubera samAna mAnavoM se bharapUra aisA kubera nAmaka eka uttama nagara thA / jahA~ Azcarya ke avalokana se nagara janoM ke netrarUpI kamala vikasita hoM, vaise kamalavana the| jahA zatruoM kI zreNI ko nAza karanevAlA UcA killA thA / jahA pApa kA pralaya karanevAle maMdira the, aura pratyeka caitya meM arihaMta paramAtmA kI AzcaryadAyaka pratimA kI bhakti ke puNya prabhAva se nagarajana lakSmI saMbaMdhI sukha ko prApta kara rahe the| indra samAna yazanAmakarma ke udaya ke guNavAlA, zatru rUpI gajendra ko harAne meM vanakesarI, prayatna kie binA manovAMchita dAna kartA, yAdavavaMza ke ratnarUpa kRSNa nAmaka rAjA rAjya karatA thA / "isa jagata meM ratnatrayI kA AdhAra dharma hI hai|" yaha bAta batAne ke lie nizAna rUpa tIna sUta ke dhAge se suzobhita aMgavAlA, muni bhagavaMto kI vANI ke amRtarasa se siMcana kie hue bodhi vRkSavAlA, adbhuta manohara vidyA ko dhAraNa karanevAlA devabhaTTa nAmaka brAhmaNa thA / usakI devala nAmaka dharmapatnI thI / use somabhaTTa nAmaka putra thA / zaizava aura kumAra avasthAoM ko pAra kara somabhaTTa yauvanAvasthA ko prApta huA, taba zIla Adi aneka guNoM ke samUha se alaMkRta aisI sAkSAt lakSmI samAna aMbikA nAmaka kanyA ke sAtha usakI zAdI huii| kAlakrama se devabhaTTa brAhmaNa kI mRtyu ke sAtha-sAtha mithyAtva se kaluSita aise usake ghara se jaina dharma bhI dUra ho gyaa| aura ve niraMtara zrAddha ke dinoM meM kaue ko piMDa denA, nitya pIpala ke vRkSa kI pUjA karanI Adi pravRtti karane lage / aMbikA unake sAtha rahate hue bhI bhadraka pariNAmI hone se jaina dharma meM dRDha thii| eka bAra devabhaTTa brAhmaNa ke zrAddha kA dina hone se khIra Adi vividha bhojana rasoIghara meM taiyAra hue| usa dina dopahara ke samaya zama aura saMvega kI sAkSAt mUrti samAna mAsopavAsI muniyugala bhikSA ke lie usake ghara padhAre / tapa aura kSamA se mAnoM sUrya, caMdra ke jaise na hoM, aise muni yugala ko nihAlakara harSa vibhora banI huI, prakRSTa bhaktibhAvanA ke kAraNa romAMcita dehavAlI aMbikA vicAra karatI hai, "aho ! Aja isa parva ke dina akhila vizva ko pavitra banAne meM samartha aise muni bhagavaMtoM kA mere ghara Agana meM padArpaNa hone ke kAraNa merA puNya prakarSa banA, munidarzana se netra nirmala bane, isa samaya mere sAsujI bhI ghara meM nahIM hai aura sAdhu bhagavaMta ke prAyogya nirdoSa bhojana bhI taiyAra hai, to isa suvarNa avasara para zramaNa bhagavaMto ko supAtra dAna kara mere manuSya bhava ko saphala kruuN|" isa taraha ciMtana karatI huI aMbikA svasthAna se uThakara bhaktisabhara hRdaya se svayaM ke ghara 26 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM rahe hue zuddha anna pAnI Adi bhojana ke dvArA svayaM ko lAbha prApta ho, aise lakSya ke sAtha muni bhagavaMto ko bhAva-bharI vinaMti karatI hai| zAstrAbhyAsa meM pravINa aise mahAtmA bhI bahuta zodha karake, svayaM prAyogya aise bhojanAdi- dravya aura bhAva ubhaya se zuddha jAnakara, 42 doSa rahita bhikSA ko grahaNa kara dharmalAbha pUrvaka AziSa dekara svasthAna para lautte| aMbikA ke hRdaya meM supAtradAna rUpI ghaMTanAda kA raNakAra calatA hI rahA aura satata svayaM ko prApta lAbha kI anumodanA karate karate apAra puNya rAzi ke saMcaya ke dvArA sukRta ke lAbha kA guNAkAra kara rahI thii| aMbikA ke hRdaya ke bhAva AsamAna ko chU rahe the taba paDosana ko munidAna ke dRzya se IrSyA huii| aura apanA vikRta mu~ha banAkara sAkSAt rAkSasI kI taraha svayaM ke ghara se nikalakara donoM hAtha uchAlatI huI sabhI paDosiyoM ke bIca aMbikA ko upAlambha dene lagI, "he svacchaMdacAriNI bahU ! tumheM dhikkAra ho ! yaha terA kaisA vicitra AcaraNa hai ? Aja isa zrAddha ke dina abhI taka to pitRjana ko piMDadAna bhI karane meM nahIM AyA, devatAoM kobhI piMDAdi arpaNa nahI kiyA hai| brAhmaNoM ko bhI bhojana nahIM karAyA, usase pahele hI siramuMDe ko dAna dekara tumane to pUrA bhojana jUThA kara diyA ! sAsu ghara para nahIM hai isIlie tuma aisA svacchaMda vartana kara rahI ho ? vaizya kulaka yogya terA yaha AcaraNa bilakula bhI yogya nahIM hai !" isa taraha pAgala banI paDosana AvAja karate hue usake ghara meM ghusakara usakI sAsu ko bulAne lagI aura aMbikA ke dvArA kI gayI pravRtti meM mIrca- -masAlA milAkara, usane durAcaraNa kiyA hai isa taraha batAkara usakI sAsa ko bhI krodhAtura banA diyaa| usakI sAsu bhI sunI sunAyI bAtoM para vizvAsa para krodhAMdha banakara aMbikA ke upara barasane lagI / "are re hInakulavAlI ! durAcAriNI ! mere jiMdA hote hue bhI tuma yaha svacchaMda vartana kyoM kara rahI ho ? mai to abhI jIvIta hU~, isa taraha tumheM dAna dene ke lie sattA kisane sauMpI ?" ina kuvacanoM se aMbikA ko DA~Tane lagI taba aMbikA aMdara se kAMpane lagI / usa samaya usakA pati somabhaTTa bhI brAhmaNeM ko bulAkara apane ghara aayaa| taba vaha mAtA aura paDosana ke vacano se krodhita banakara aMbikA para tiraskAra kI jhaDI barasAne lgaa| usa samaya niraparAdhI hote hue bhI, sabhI ke kaThora vacanoM ko sunakara, manameM atyanta duHkhI hote hue bhI aMbikA mauna pUrvaka apane putra yugala ko lekara, gRha tyAga kara, rudana karatI huI rAste para vicAra karatI hai ki "aho ! maine apane sAsa-sasura ke eka bhI vacana kA Aja dina taka ullaMghana nahIM kiyA, nitya pati kI bhakti meM tatpara rahI, ubhaya kula meM carcAspada bane aisA eka bhI apriya kArya nahIM kiyA, are ! deha ko duHkha dekara bhI ghara ke sabhI kArya karatI 27 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hU~, phira bhI mujha niraparAdhI kA janasaMpadA tiraskAra karatI hai, are ! Aja parva ke puNya dina meM sAdhu yugala ko nirdoSa bhikSa dAna kara ubhaya kula ko kalyANakArI aisA kArya karate hue bhI mithyAtva se aMdha bane, ve mujhe nirarthaka hairAna karate haiN| kaisA mahAmithyAtva kA udaya hai! jisake kAraNa ye loga atizaya sUkhe hue vRkSa ko jala siMcana ke dvArA phalavat banAne ke nirarthaka prayatnoM kI taraha putroM ke dvArA die gae piMDAdi ke dvArA mare hue prANiyoM ko prasanna karane ke nirarthaka prayatna karate haiM, jisa taraha ullU sUryaprakAza ko dekhane meM asamartha hone ke kAraNa sUrya kI nindA karatA hai usI taraha ye mithyAtvI loga anaMta puNya phala ko denevAle supAtradAna kI nindA karate haiM / aba mere lie isa viSaya para vicAra karanA vyartha hai| maine to isa sukRta dvArA mere dAna ke phala ko acchI taraha se gAMTha bAMdhakara surakSita kara liyA hai| basa ! aba maiM usakI anumodanA karU~, gRhavAsa kA tyAga kara bhavasamudra meM zaraNa karane yogya usa muniyugala kA zaraNa svIkAra karatI huuN| aba mai raivatagiri para jAkara iSTadeva aise jinezvara paramAtmA kA dhyAna kara, apane anaMta bhavoM ke azubhakarmoM kA nAza karane ke lie niraMtara tapa karU~," aisA vicAra karate hue svastha cittavAlI banakara aMbikA eka bAlaka ko kamara meM uThAkara, dUsare ko hAtha kI aMgulI pakaDAkara nemiprabhu kA dhyAna karatI huI raivatAcala parvata kI tarapha baDhI / aneka duHkho se Akula vyAkula aMbikA nagara se bAhara thoDI dUra pahu~catI hai, taba kamara meM rahA huA vibhukaTa nAmaka choTA bAlaka aspaSTa zabdoM dvArA bolatA-bolatA rone lgaa| atitRSA lagane se usa bAlaka ke mukhakamala se lAra aura A~khoM se azrudhArA baha rahI thii| vaha pAnI pAnI kahakara Akranda karane lgaa| usI samaya aMgulI pakar3akara rahA huA dUsarA zubhaMkara nAmaka bAlaka bhUkha se pIDita aura mArga para satata calane kI thakAvaTa ke kAraNa bolane lagA, "he mAtA ! mujhe khAne ko do ! he mAtA mujhe bhojana do ! mujhe bhUkha lagI hai !" makkhana ke piMDa jaise sukomala bAlakoM kI vedanA kI cIkha sunakara aMbikA vyAkula bana jAtI hai 1 grISma Rtu ke sUrya ke teja se tapI huI pRthvI para bhUkha-pyAsa Adi aneka duHkhoM se duHkhI banI aMbikA vicAra karatI haiM ki "mujhe dhikkAra ho ! maiM apane baccoM kI bhUkha-pyAsa ko zAMta karane meM asamartha hU~ / he vidhAtA ! tumane isa taraha mAtra duHkha se bharI huI aisI, merA sarjana kyoM kiyA ? he dharatI mAtA ! mujhe avakAza do! jisase maiM usameM praveza kara apane sarva duHkhoM kA nAza karU~, mere pUrva bhavoM ke viSama karmoM kA hI yaha vipAka hai, jisase mujha para sabhI duHkha eka sAtha TUTa paDe / khaira ! jo honA ho so ho aba to maiM ina duHkhoM ko avazya svIkAra kruuNgii| basa ! mAtra jinezvara paramAtmA kI zaraNa hI 28 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mere hRdaya meM sthApita ho !" yaha ciMtana kara aMbikA eka vRkSa ke nIce baiThI taba thoDI dUra para usane svaccha zItala jala se bharA huA eka pavitra sarovara dekhA / itane meM hI usakI donoM tarapha koyala ke TahukAra ke zabdoM ke sAtha pakke hue Amra phaloM kI zAkhA usake hAtha meM AyI / aMbikA ne turaMta hI bAlakoM ko sarovara kA pAnI pilAkara, tAtkAlika phala prApta huA, aisA vicAra karake vaha jinadharma meM jyAdA dRDha manobalavAlI banakara thoDI dera vizrAma karane baiThI / isa tarapha aMbikA kI sAsu aMbikA kA tiraskAra karake munidAna ke kAraNa bace hue bhojana ko jUThA mAnakara nayA bhojana pakAne ke lie bhojana se bhare bartanoM ko dekhatI hai / jaise hI usane bartana khole, taba jisa taraha pArasamaNi ke sparza se pASANa bhI suvarNamaya bana jAtA hai, usa taraha supAtradAna ke mahAprabhAva se ve bartana bhI suvarNamaya aura bhojana Adi se saMpUrNa bhare hue dekhe / basa! usa samaya atyanta Azcarya ke sAtha vismaya pAyI huI devala socatI hai, "are ! niraparAdhI, sAkSAt kalpalatA jaisI, jaMgama lakSmI jaisI bahu ko nirbhAgI aisI mere dvArA ghara se bAhara nikAlA gayA ! mujhe dhikkAra ho !" usa samaya AkAzavANI huI ki "are ! abhAgina ! aMbikA ke supAtradAna kA aMza mAtra hI tumheM dikhAyA hai, parantu pracaMDa puNyazAlI aisI aMbikA kA vaibhava to adbhuta hai| vaha to supAtradAna ke phala svarUpa devoM ke indra dvArA pUjana ke yogya aise uttama sthAna ko prApta kregii|" aisI divya AkAzavANI sunakara bhayabhIta devala jaldI somabhaTTa ke pAsa dauDI aura pUrI ghaTanA batAkara aMbikA ko DhUMDhakara vApisa lAne ke lie bhejatI hai| mAtA kI bAta sunakara somabhaTTa bhI svayaM kI niMdA karatA huA hRdaya meM aMbikA ke prati atyanta AdarabhAva grahaNa kara zIghratA se aMbikA ko DhUMDhane ke lie nikala paDA / somabhaTTa nagara se bAhara nikalakara jaMgala ke mArga para Age bar3ha rahA thA taba usane do bAlakoM ke sAtha aMbikA ko dekhA / hRdaya meM sneha ke pha~Are uchalane lage aura viraha kI vyathA ke sAtha atyanta vyAkula banA somabhaTTa jora se bolane lagA, "o aMbikA ! merI priyA ! jarA rUka jAo ! maiM A rahA hU~ !" karma saMyoga se somabhaTTa ke zabdoM ko aspaSTa sunakara, use apanI tarapha tejI se Ate dekhakara aMbikA bhayabhIta ho gyii| "nizcita yaha mujhe mArane hI A rahA hai, isa jaMgala meM mere jaisI abalA kA rakSaNa kauna karegA? yaha nirdaya evaM duSTa to mujha para kyA-kyA atyAcAra karegA patA nahIM, aba maiM yahA se bacane ke lie kyA karUM? maiM to nirAdhAra bana gayI hai| aba to maraNa hI merI zaraNa hai|" isa taraha socatI huI najadIka rahe hue kueM ke kinAre para Akara aMdara kUdane meM tatpara banI aMbikA-bolatI hai, zrI arihaMta bhagavaMta kI mujhe zaraNa ho ! zrI siddha bhagavaMta kI mujhe zaraNa ho ! Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sAdhu bhagavaMta kI mujhe zaraNa ho ! zrI jinapraNIta dharma kI mujhe zaraNa ho ! dvija, daridrI, kRpaNa, bhIla, mleccha kalaMkI aura adhamakula meM, usI taraha aMga, baMga, kuru, kaccha aura siMdhu Adi anArya deza meM merA janma na ho ! yAcakatA, mUrkhatA, ajJAnatA, kRpaNatA, mithyAtva, senApatitva, viSa, astra tathA madyAdirasa padArthoM kA vyApAra aura prANiyoM kI kharIdI-bikrI mujhe bhavAMtara meM kabhI prApta na ho ! isa muniyugala ke supAtradAna ke prabhAva se deva- guru aura dharmaratna ko jAnanevAle, deva ko pUjanevAle, dAtAra, adhikArI, dhanADhya aura hitaahita kA viveka karanevAle aise kula meM tathA saurASTra, magadha, kIra, kAzmIra aura dakSiNa dizA ke deza meM merA janma ho ! dhanADhyatA, udAratA, ArogyatA aura indriya saMpannatA mujhe prApta ho / isa taraha manorathoM ke minAra para ArohaNa karatekarate aMbikA donoM bAlakoM ke sAtha kue~ meM girI aura turanta marakara aneka RddhimAna vyaMtara ke samuha dvArA sevA yogya vyaMtara jAti meM devI ke rUpa meM utpanna huii| "he aMbikA ! he priyA !" isa taraha bolatA huA somabhaTTa daur3akara kue~ ke kinAre para aayaa| taba taka aMbikA donoM bAlakoM ke sAtha kue~ meM girakara mara cukI thii| aMbikA aura do bAlakoM ko mRta avasthA meM dekhakara somabhaTTa vicAra karatA hai ki "mere jaise mUrkha ko dhikkAra ho! maiM kaisA duSTa hU~ ! sAkSAt lakSmI samAna patnI aura rAjakumAra samAna do putroM ko ghara se nikAla diyaa| ina tInoM kI mRtyu ke bAda mere jIne kA kyA artha ? aba to mujhe bhI mRtyu hI zaraNa hai' aisA socakara somabhaTTa bhI aMbikA kA dhyAna karate-karate kue~ meM girA / aMta samaya meM aMbikA kA hI smaraNa hone ke kAraNa somabhaTTa puNyasaMyoga se marakara aMbikA devI ke vAhana rUpa siMha svarupI deva banA / maMgalaprabhAta ke sUrya jaisI suvarNakAMtivAle deha ko dhAraNa karanevAlI, jisake deha kI prabhA samasta devaloka kI dizAoM meM phaila gayI hai, vanakesarI siMhavAhana para ArUDha, sarva aMgoM se sundara, bahumUlyavAna maNisuvarNa-ratna Adi AbhUSaNoM se vibhUSita, aneka deva-devIyoM ke dvArA jisakI upAsanA kI jAtI hai, eka bAlaka goda meM aura eka bAlaka pAsa meM khar3A hai isa taraha do bAlakoM se alaMkRta, cAra bhujAdhArI - jina meM dAyeM donoM hAthoM meM pAza aura bAyeM donoM hAthoM meM Amra kI luMba dhAraNa karanevAlI pravINa vANIvAlI, aisI acintya prabhAvazAlI aMbikA devI ko eka deva ne pUchA, "he svAminI ! pUrvabhava meM Apane aise kauna DODOO Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se tapa kie ? dAna diyA ? tIrtha bhakti kI? yA anya koI sukRta kie ? ki jisake prabhAva se Apa isa vyaMtaraloka kI divya devAMganAoM se bhI pUjA yogya hamArI svAmInI banI ho?" isa taraha deva ke vacana sunakara aMbikA devI ne avadhijJAna ke upayoga se apanA pUrvabhava jAnakara sArA vRttAMta batAyA aura jainadharma ke mahAna upakAroM kA smaraNa karate hue Abhiyogika devoM dvArA racita devavimAna dvArA sabhI dizAoM ko prakAzita karatI huI raivatagiri meM sahasAvana ke ramaNIya sthAna meM AyI / usa samaya mayura ke madhura kekArava aura koyala ke TahuMkAra se gUMjate hue sahasAvana ke udyAna meM "vetasa" vRkSa ke nIce aTTama tapa sahita kAyotsarga meM sthira zrI nemiprabhu ke sarvadhAtI karma ke baMdhana ttuutte| aura Asoja vada amAvasa (gujarAtI bhAdravA vada amAvasa) kI aMdherI rAta meM caMdra ke citrA nakSatra ke yoga meM zrI neminAtha prabhu ko ghanaghAtI kamoM ke aMdhakAra ko bhedanevAle kevalajJAna kI prApti huI / sva AcAra ke anusAra karoDoM devatAoM ne samavasaraNa kI racanA kI / 120 dhanuSa Uce caityavRkSa ke nIce racita siMhAsana para prabhu "namo titthassa" kahakara ArUDha hue| anya tIna dizAoM meM vyaMtara devoM ne sAkSAt prabhu kI pratikRti svarUpa prabhu ke tIna biMba sthApita kie / samavasaraNa ke rajata, suvarNa aura ratnamaya tIna gar3ha meM sarva jIvoM ne paramAtmA ko vaMdana kara yathAyogya sthAna grahaNa kiyaa| sAtha hI aMbikA devI ne bhI apanA sthAna grahaNa kiyA / caturvidha saMgha ke sAtha tiryaMca jIva bhI prabhu kI dezanA sunane ke lie utsuka bane / bAla brahmacArI zrI neminAtha prabhune prathama dezanA prAraMbha kI "dhoM jagadvandhurakAraNena, dharmo jagadvatsala AtihartA / kSemaMkaro'smin bhuvane'pi dharmo, dharmastato bhaktibhareNa sevyaH / " jagata meM dharma kAraNa binA kA baMdhu hai, dharma jagat vatsala hai, dharma pIDAoM kA nAza karanevAlA hai, isa bhuvana meM kSemaMkara arthAt sabako saMbhAlanevAlA hai, isI kAraNa se saba ko atyanta bhaktipUrvaka dharma kA sevana karane yogya hai|" "samyaktva dharmarupI kalpavRkSa kA bIja hai, dharma kA pAlana karane ke lie yathAzakti udyama karanA dharma kA skandha hai| supAtradAna, akhaMDa zIlapAlana, yathAzakti tapAcaraNa aura zubhabhAva ye dharma kI cAra zAkhAe~ haiN| suvAsanA, komalatA, anukaMpA, AstikyAdi dharma vRkSa ke patte haiN| siddhAcala, raivatAcalAdi tIrthasevA, jinapajA. sadagarusevana aura paMcaparameSThi maMtra pada ye dharma vRkSa kI agrazAkhA ke puSpAMkura haiN| svargAdi sukha dharmavRkSa ke puSpa haiM aura mokSa sukha dharmavRkSa kA phala hai| 31 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa tattva ko hRdayakamala meM sthApita kara jo jIva tathAbhavyatvAdi sAmagrI kI prApti ke sAtha anaMta bhavabhramaNa meM bhaTakAnevAlI pramAda dazA kA tyAga kara isa dharmarUpI kalpavRkSa kA sevana kareMge, ve jIva zIghra hI zAzvata sukha ke bhogI bneNge|" zrI nemiprabhu kI vairAgya jharatI askhalita dezanA zravaNa se mAnoM amRta pAna kiyA ho vaise sarvaparSadA parama saMtoSa ko prApta karatI hai| varadattarAjA vairAgya prApta kara svayaM ke hajAra sevakoM sahita rAjavaibhava ke sAtha dIkSA grahaNa kara aThAraha gaNadharoM meM mukhya gaNadhara pada ko prApta karatA haiM / yakSiNI nAmaka rAjakanyA prabhu ke pAsa dIkSA grahaNa kara anya sAdhviyoM meM pravatinI pada ko prApta karatI hai| dazArha, bhoja, kRSNa aura balabhadrAdi mukhya zrAvaka banate haiM aura unakI patniyA mukhya zrAvikA banatI isa taraha cAra gati rUpa aMdhakAra meM dIpaka samAna, dAna-zIla-tapa-bhAva ina cAra prakAra ke dharmarUpa gRha kI nIMva ke samAna aura muktirupI vadhu ke hAra samAna zrI neminAtha paramAtmA ke caturvidha saMgha kI sthApanA huI / prabhu ke mukha se aMbikA devI ke pUrvabhava, sadvAsanA, supAtradAnAdi yogyatA ko sunakara atibhaktivAle indra mahArAjA ne anya devatAoM ke Agraha se aMbikA devI ko zrI neminAtha paramAtmA ke zAsana ke vighnoM ko nAza karanevAlI adhiSThAyikA devI ke rUpa meM sthApita kiyA / gomedha nAmaka yakSa jo pUrvabhava meM zrI neminAtha prabhu ke vacana sunakara pratibodhita huA thA, vaha indra mahArAjA kI prArthanA se zrI neminAtha paramAtmA ke zAsana meM aMbikA devI kI taraha logoM ko manovAMchita phala denevAlA thA, usakI zAsana ke adhiSThAyaka deva ke rupa meM sthApanA kii| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gomedha yakSa bharatakSetra kI bhavyabhUmi para sugrAma nAmaka suhAvanA gA~va thaa| jahA~ gomedha Adi aneka prakAra ke yajJakAMDa kriyA karAnevAlA eka brAhmaNa rahatA thA / mukhyata: gomedha Adi yajJa karAne meM nipuNa hone ke kAraNa sabhI brAhmaNoM meM vaha gomedha brAhmaNa ke nAma se prakhyAta thA / mithyAtva ke ghora aMdhere ke kAraNa vaha dharma ke nAma para, yajJa Adi kriyAoM dvArA aneka prANIoM kI hatyA meM nimitta banatA thA / jIvahiMsA ke bhayaMkara pApakarma ke tAtkAlika phala svarUpa usakI patnI aura putroM kI mRtyu ho gayI / putrapatnI binA nirAdhAra banA brAhmaNa atyaMta udAsa rahane lgaa| Age calakara usake zarIra meM bhayaMkara kuSTharoga hone ke kAraNa usake prati jarA bhI sahAnubhUti batAye bagaira usake svArthI svajanoM ne tiraskAra karake use nikAla diyaa| kuSTharoga kI mahApIDA se atyaMta duHkhI avasthA meM vaha jIvana vyatIta kara rahA thaa| tabhI adhUre meM pUrA, usa brAhmaNa ke zarIra ke romaroma meM asaMkhya kIr3e paidA hone ke kAraNa vaha pratyakSataH naraka kI atyaMta duHkhadAyaka pIDA bhugata rahA thA / zarIra ke eka-eka aMga meM, bilabilAte kIDe aura satata nikalatI rasI vagaire azuci padArthoM se usake zarIra se tIvra durgandha phailane lagI / durgandha aura azuci se vyApta usake zarIra para aneka makkhiyA bhinabhinAne se vaha atyaMta vedanA kA anubhava kara rahA thA / romaroma meM aMgAro kI jalana kI vedanA sahana na hone se jaldI se jaldI mauta A jAe aisI icchA ke sAtha bhayaMkara vedanAoM ko sahana karatA huA, rAste meM loTatA huA vaha duHkha kI cIkha ke sAtha AkraMda kara rahA thaa| acche kArya ke (satkArya) bIja kabhI na kabhI to phalate hI haiN| vaise hI usake pUrvajanma ke kucha acche kAryoM kA pracaMDa udaya honevAlA ho vaise, usa samaya eka munivara usa rAste se gujarate haiM / kSamAzramaNa, dayA ke bhaMDAra aise mahAtmA ne usakI avadazA dekhakara sahAnubhUti batAkara kahA ki, "he bhAgyavAna ! tUne kuguru ke upadeza ke prabhAva se dharma kI buddhi se aneka jIvoM kI hiMsA karake jo kukarma kiyA hai, usa pApa vRkSa ke ye to aMkura mAtra prakaTa hue haiN| usa pApakarma ke phala to tujhe agale janma meM prApta hoMge / naraka Adi durgati kI paramparA kA yaha prathama caraNa haiN| agara tU usa ghora bhayaMkara pIDA se thaka gayA hai aura agale janmoM meM isa pIDA se dUra rahanA cAhatA hai to, abhI bhI dera nahIM huI haiN| tU jIvadayA jisake mUla meM hai aise jIvadayA pAlaka, karuNAsAgara, dayA ke bhaMDAra zrI jinezvara paramAtmA dvArA sthApita hue jinadharma ko svIkAra kara / Aja taka aneka jIvoM kI hatyA karake, jIvoM ko pIDA dI hai unakI kSamAyAcanA kara / tere kiye hue kukarma ko naSTa karane ke lie samartha, aneka devoM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArA pUjita anaMta tIrthaMkaroM ke anaMta kalyANakoM kI bhUmi aisI zrI raivatagiri mahAtIrtha kI sevA-bhakti kara / jinake mahAprabhAva se tere sAre pApa naSTa ho jaayeNge| niSkAraNabaMdhu aise sAdhu bhagavaMta ke sadvacanoM ko sunakara raivatagiri mahAtIrtha ko hRdaya meM biThAkara gomedha amRtarasa ke AsvAdana ko anubhava karatA huA, samatA sAgara meM tallIna banakara pIDArahita mRtyu prApta karatA hai| upazama rasa meM DUbA huA, mahAtIrtha aura paramAtmA ke dhyAna meM magna banA gomedha mahARddhimAna deva banakara yakSoM kA nAyaka banatA hai| munibhagavaMta ke mukhakamala se nikale hue amRtavacana ke sunane mAtra se vaha anekavidha divyadRSTi kA svAmI banatA hai| paramAtmA ke asaMkhya guNoM kA stavana karane ke lie tIna muha ko dhAraNa karanevAlA, zAsana ke aneka kAryoM ko karane ke lie samartha aise cha hAthoM ko dhAraNa karanevAlA, jisameM bAyeM tIna hAthoM meM zakti, zUla aura nakula tathA dAyeM tIna hAthoM meM cakra, parazu aura bIjorA dhAraNa karanevAlA, zarIra ke upara janoI aura vAhana ke rUpa meM puruSa ko dhAraNa karanevAlA gomedha nAmaka yakSa banakara, zAsana adhiSThAyikA zrI aMbikA devI kI taraha aura sevakoM se yukta devavimAna meM baiThakara, usI samaya raivatagiri mahAtIrtha para pahuMcakara paramAtmA ko vaMdana karatA hai| pUrvajanma meM prabhu ke nAmasmaraNa mAtra se hue upakAroM kA smaraNa karate hue gadgad svara meM prabhu kI stavanA karatA hai| usa samaya iMdra mahArAjA bhI use paramAtmA kA bhakta samajhakara zrI nemiprabhu ke zAsana ke adhiSThAyaka deva rUpa meM sthApita karate haiN| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNavaMta gajaSadakuMDa traNa bhuvananI saritAtaNA, surabhi pravAhane jhIlatAM, je jala pharasatAM Adhi-vyAdhi, roga saunA kSaya thatAM, je jala thakI jina arcatAM, ajarAmarapada pAmatAM, e giranArane vaMdatAM, pApo badhAM dUre jatAM.... sRSTi ke zRMgAra svarUpa zrIpura nAmaka nagara meM zaurya aura zuravIratA kI mUrti ke samAna patha nAmaka kSatriya rahatA thA / usakI rupasuMdarI ke avatAra samAna candramukhI patnI hote hue bhI jisa taraha candramAM meM bhI kalaMka hotA hai usI taraha kamanasIba ke kAraNa atyanta durgaMdha se bharI huI durbhAgI aisI durgaMdhA nAmaka putrI thii| pRthu apanI putrI ke yogya pati kI talAsa meM ghUmatA, parantu koI usakA hAtha thAmane ke lie taiyAra nahIM thaa| kucha samaya ke bAda somadeva nAmaka puruSa ke sAtha usakA hastamilApa huA, parantu durgaMdhA ke deha se satata bahatI huI durgaMdha se pIDita hokara somadeva rAta ke samaya atyaMta gupta rUpa se usakA tyAga karake bhAga jAtA hai| durbhAgI durgaMdhA pati se tiraskRta huI / mAtApitA aura parivArajano se bhI tiraskAra pAtra banI, cAroM tarapha satata tiraskRta banI huI durgaMdhA atyanta udvigna banI aura azubhakarmoM kA kSaya karane ke lie svagRha kA tyAga kara tIrthayAtrA ke lie cala pdd'ii| aneka hindu tIrthoM kI sparzanA karane para bhI usake karmoM kA bojha halkA na hone ke kAraNa usako jIne kI icchA nahIM thii| maraNa kI zaraNa jAne ke lie vaha samudra kI tarapha nikalI / jaMgala ke mArga se gujarate hue eka tApasa muni ko dekhakara vaha namaskAra karatI hai, taba vaha muni bhI tIvradurgaMdha se vyApta durgaMdhA ke prati durbhAva karatA hai aura parAGmukha banatA hai| taba durgaMdhA khuda ke prati tiraskAra bhAva se tApasa muni ko kahatI hai, "mahAtmA ! Apa jaise rAgahIna tApasa bhI mujhase vimukha hoMge to maiM kisakI zaraNa svIkArU~? mere ina pApoM kI zuddhi kaise hogI?" tApasa kahatA hai, "he bAlA ! isa vana meM mere guru kulapati haiM / tuma unake pAsa jAkara apane duHkha kI bAta karo / ve tumhArI viDaMbanA kA upAya btaayeNge|" tApasa muni ke zabda sunakara durgaMdhA ke zarIra meM kucha cetanA AyI / vaha tApasa muni ke pIche-pIche kulapati ke Azrama meM jAtI haiN| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadeva paramAtmA ke dhyAna meM layalIna bane, jaTArUpI mukuTa ke dhAraka kulapati ke dUra se darzana hote hI durgaMdhA ke nisteja deha meM nayA joza A gayA / kulapati ke samIpa Akara durgaMdhA jaise hI namaskAra karatI hai taba kulapati bhI kSaNabhara ke lie usake deha kI durgaMdha ke prati durbhAva darzAkara pUchate haiM, "he vatsA ! tere deha se aisI bhayaMkara durgaMdha kyoM A rahI hai ? isa ghora vana meM duHkhI hokara kyoM ghUma rahI ho? tuma yahA~ kyoM AyI ho?" kulapati ke AzvAsana bhare vacanoM ko sunakara A~khoM ke A~sU poMchate hue durgaMdhA janma se apane duHkha kI kathanI sunAtI hai| jIvana se hArI huI bhAgyahIna durgaMdhA svaduHkha nivAraNa ke lie kulapati ko upAya batAne ke lie vinaMtI karatI hai| taba kulapati kahate haiM, "he vatsA ! maiM kevalajJAnI nahIM hU~ ki tere pUrva bhavoM ke karmoM ko batA skuuN| phira bhI tuma zatrujaya mahAtIrtha kI sparzanA karake raivatagiri tIrtha kI yAtrA karane jaao| kevalIbhagavaMtoM ne bhI jisakI mahimA batAyI hai aise gajendrapada kuMDa ke nirmala jala se snAna karane se tumhAre azubha karma nAza hoNge|" _ kulapati ke amRta vacana sunakara atyanta harSita banI durgadhA kulapati ke caraNakamaloM ko namaskAra karatI hai / zajaya aura giranAra kA smaraNa karate-karate vaha siddhagiri ke sAnnidhya meM AtI hai| girirAja ko pradakSiNA dekara yugAdijina RSabhadeva paramAtmA kI sevA bhakti karake vaha raivatagiri kI tarapha prayANa karatI hai| raivatagiri kI zItala chAyA meM Akara uttaradizA kI tarapha ke mArga se vaha raivatAcala parvata para ArohaNa karatI hai| parantu abhI taka bhArI karmI hone ke kAraNa use gajapadakuMDa meM snAna karane ke lie aura jinabhavana meM praveza karane ke lie rokA jAtA hai| durgaMdha ke kAraNa vaha praveza prApta karane meM asamartha banatI hai, taba gajapadakuMDa se bAhara lAe hue pavitra jala se nitya snAna karane se sAtaveM dina vaha saMpUrNarUpa se durgaMdha se mukta huI aura sugaMdhIpana ko prApta kara durgaMdhA gajendrapada kuMDa meM snAna karake khUba bhaktibhAva se jinezvara paramAtmA kI pUjA karane jAtI raivatAcalamaMDana zrI nemiprabhu kI pUjA ke sadbhAgya se AnaMdavibhora banI durgaMdhA jaise hI bAhara nikalatI hai, use kevalIbhagavaMta kA samAgama hotA hai| pUrva bhava ke vRttAnta ko jAnane ke lie utsuka banI durgaMdhA kevalI bhagavaMta se apane pUrva bhava kI kathA pUchatI hai| taba kevalI bhagavaMta kahate haiM, "he bhadrA ! tU pUrvabhava meM brAhmaNa kula meM janmI thI / ati zaucavAda ke kAraNa tumane zvetAmbara jaina sAdhu bhagavaMtoM kI majAka kI thii| hA! hA! ye zvetAMbara sAdhu to vana meM ghUmate haiM aura snAna zauca nahIM krte| ye durgaMdha se bhare hue haiM aura atyanta ujjvala vastroM ko bhI apane deha ke maila se malina karate haiN| aise vacanoM se jaina zvetAMbara Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu bhagavaMta kI niMdA-ghRNA karane ke pApa ke udaya se tuma vahA~ se marakara naraka meM utpanna huii| vahA~ se murgI, cAMDAlI, gA~va kI sUarI Adi aneka durgati ke duSTa bhavoM meM lambe samaya taka bhramaNa kara aMta meM bahuta karmo ke kSaya hone se tumane mahAmUlyavAna aise isa mAnava bhava ko prApta kiyA hai| parantu usI kRtya ke zeSa rahe thoDe karmoM ke prabala udaya hone se isa bhava meM bhI tumane isa durgaMdhIpana aura durbhAgIpana ko prApta kiyA hai| "he bAlA ! isa jagata meM sarvottama puruSa, tIna loka meM pUjanIya aise vItarAga paramAtmA sarvazreSTha haiM, unake vezamAtra ko bhI dhAraNa karanevAle, niSkriya aise sAdhubhagavaMta bhI niMdanIya nahIM haiM, to midhyAtva kA dhvaMsa karanevAle paMcamahAvrata ke dhAraka aura pAlaka, arihaMta paramAtmA ke zAsana ko prakAzita karanevAle aise susaMyamI zramaNa bhagavaMto kI niMdA karanA kitanA ucita hai ? are ! ina mahApUjanIya mahAmuniyoM kI niMdA-AzAtanA aura mastI to anaMta saMsAra ke bhavabhramaNa ko baDhAnevAlI hai| jo nispRhI, nirmamatvI, niSparigrahI aura niSkAraNa baMdhu, jIvamAtra ko pIDA na pahu~ce, isake lie satata jAgRta aisI nirdoSa caryA pUrvaka saMyama jIvana kI ArAdhanA karanevAle nigraMtha to sarvatra pUjane yogya haiN| nisvArtha bhAva se sabhI ko durgati meM girane se bacAnevAle, "dharmalAbha" zabda ke dvArA aneka jIvoM kI jIvana naiyA ke sacce nAvika, ina mahAmuniyoM kI niMdA kaise kI jAya ? he durgaMdhA ! isa tIrtha ke mahAna prabhAva se Aja tere aneka janmoM ke azubha karmoM kA kSaya hone se tumhe samyaktva kI prApti huI hai| bodhi bIja vapana huA hai| basa! aba isa tIrthabhakti rUpI jala se satata siMcana karane se tumhAre anaMta saMsArabhramaNa kA aMta hogA aura tumheM mokSa phala kI prApti hogI / kevalI bhagavaMta ke sudhArasa kA pAna karake AnaMdavibhora banI dhanyatA kA anubhava karatI huI durgaMdhA kA hRdaya harSa se nAca uThA aura vaha munivara ke caraNakamala meM natamastaka ho gayI / 37 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi bhImasena isa jaMbudvIpa ke bharatakSetra meM zrAvastI nAma kI eka zreSTha nagarI thI / jahA~ jinezvara paramAtmA kI bhakti meM tatpara, lokahita ke lie vrata dhAraNa karanevAle, sarva guNoM se alaMkRta vajrasena nAmaka parama zrAvaka rAjA nyAyapUrvaka rAjya karate the| unakI atyaMta zIlavAna subhadrA nAma kI patnI thii| jinakI kukSI se bhImasena nAmaka putra ne janma liyA thA / bhImasena atyaMta duSTa prakRtivAlA, juA Adi sAta vyasanoM meM cakacUra, atyAcAra karake niraparAdhI logoM ko parezAna kiyA karatA thA / svabhAva kI vicitratA aura aneka doSoM kA bhaNDAra hone ke kAraNa mAtA-pitA aura gurujana hamezA usakI avagaNanA karate the| rAjA vajrasena ne kulakSaNa vAle bhImasena ko yuvarAja pada para sthApita kiyaa| sAMpa ko dUdha pilAne ke samAna aba vaha parastrI aura paradravyAdi ko curAkara, sarva prajAjanoM ko atyaMta du:kha detA thA / prajAjana usake anyAya se bahuta hI parezAna ho gaye the| aMta meM bhImasena ke durvyavahAra se parezAna hokara prajA ne ikaTThA hokara mahArAja ko vinaMtI kI, "he mahArAjAdhirAja! hameM rAjaputra ke aparAdhoM ko Apake samakSa kahanA nahIM cAhiye, paraMtu unake atyAcAra ko hama jyAdA sahana nahIM kara sakate / isalie Apa kRpAlu ke samakSa hama dayA kI jholI phailA rahe haiM / mahArAja ! rAjakumAra ke duSTa vyavahAra se hama saba parezAna ho gaye haiM ata: Apa svAmI ko jo yogya lage vaha karane kI namra vinaMtI hama kara rahe haiN|" prajAjanoM kI vinaMtI sUnakara unako AzvAsana dekara rAjA ne bidA kiyaa| thoDI dera ke bAda rAjA bhImasena ko ekAnta meM bulAkara hitavacanoM dvArA samajhAteM haiM, ki "he putra ! tU anyAya kA tyAga kara / nyAya pUrvaka prajA kA pAlana kara / prajA se hI rAjA kI zobhA hai| prajA ke bagaira rAjA to mAtra nAma kA rAjA hai| nyAyadharma meM tatpara aise rAjA ko rAjasaMpatti kI prApti hotI hai| zAstroM meM bhI kahA hai ki, "parastrI-paradravya kA haraNa karanA yogya nahIM hai| mAtA-pitA, guru aura paramAtmA kI bhakti mukhya kahalAtI hai| sarvatra nyAya karane yogya hai - aura anyAya to dUra se hI tyAga karanA caahie| svavacana kA pAlana, dhIraja rakhanA, sAtavyasana kA tyAga karanA yahI mahArAja kA prAyaH zreSTha dharma hai| jisake pAlana karane se yaza, kIti, lakSmI aura svarga kI prApti hotI hai" isa taraha samaya-samaya para hitavacanoM ke dvArA samajhAne ke bAvajUda bhI bhImasena adhikAdhika anyAya karane lgaa| rAjA vajrasena ne hitazikSA dvArA asAdhya bhImasena ko kArAvAsa meM DAla diyaa| vahA~ bhI kumitroM kI jhUThI zikSA se prerita hokara eka dina krodha meM mAtA-pitA kI hatyA karatA hai| pitAjI kI mRtyu ke bAda svayaM rAjagaddI para baiThakara, kusaMgata ke sahavAsa 38 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se madyapAna Adi vyasano meM cakacUra banakara sarva prajAjanoM para atyAcAra karane lagA / bhImasena ke atyAcAra se thake hue sarva sAmaMta, maMtrI aura parivArajanoM ne carcA vicAraNA karake, yaha pApI rAjagaddI ke lAyaka nahIM hai, yaha mAnakara kapaTapUrvaka pakaDakara jaMgala meM chor3a diyA / sarva zAstroM aura nyAya meM catura aise sarvajanasaMmati se jayasena nAmaka choTe bhAI kA zubha muhUrta meM rAjagaddI para biThAkara rAjyAbhiSeka kiyA / isa tarapha dezanikAla diye jAne para bhImasena ne dezAMtaroM meM ghUmakara bure kAma karanA jArI rakhA / jahA~-tahA~ corI karanA, alpadravya ke lie bhI mArga meM Ate-jAte logoM ko mArane kI pravRtti jArI rakhI / isa taraha anyAyapUrvaka kamAye hue dhana se madyAdi kA sevana karate hue, kadama kadama para ghAta, vadha aura baMdhana vagere prahAroM ko sahana karate hue, ghUmate-ghUmate magadhadeza ke pRthvIpura nagara meM A pahuMcA / nagara meM kisI mAlI ke yahA~ nokara ke rUpa meM rahA / vahA~ bhI patra, phala aura puSpAdi kI corI karake becane lagA / vahA~ se bhI nikAla diyA to kisI zreSThi kI dukAna meM naukarI karane lagA / vahA~ bhI apane kulakSaNoM kI vajaha se dukAna meM corI karate hue pakar3A gayA / zeThajI ne nikAla diyA phira bhI kisI bhI hAlata meM vaha vyasana chor3ane ke lie taiyAra nahIM thaa| zreSThi kI dukAna se nikala kara Izvaradatta nAmaka vyApArI ke yahAM naukarI karane lagA / vyApArI vyApAra karane ke lie jahAja meM anya deza meM jA rahA thA taba dhana kA lAlacI bhImasena bhI jahAja meM car3ha jAtA hai| eka mahine taka samudra kI saphara karane ke bAda eka rAta paravAle ke aMkuro ke bIca jahAja phaMsa jAtA hai| bahuta koziza ke bAvajUda bhI jahAja hilatA nahIM hai| dina para dina gujara rahe the / jahAja meM rahA huA khAne-pIne kA sAmAna bhI khatma ho rahA thaa| usa vakta ciMtAtura Izvaradatta ne paMcaparameSThi namaskAra kA smaraNa karake samudra meM kUdakara marane kA nizcaya kiyA / tabhI acAnaka eka totA vahA~ Akara bolane lagA ki, "he zreSThi, Apako marane kI jarUrata nahIM hai| Apako jIne kA upAya batAtA haiN| Apa mujhe sirpha eka pakSI mata samajho, maiM to sAmane dikha rahe pahADa kA adhiSThAyaka deva huuN| Apake prati dayAbhAva ke kAraNa maiM yahA AyA hai| ApameM se koI eka agara samudra meM kUdatA hai aura tairakara parvata ke Upara rahe hue bhAraMDapakSI ko uDAyegA to usake paMkhoM kI pavana se ApakA jahAja paravAle kI pakar3a se chUTa jAyegA aura saba kA jIvana baca jaayegaa|" adhiSThAyaka deva rUpI tote dvArA batAye hue upAya ko jahAja meM ghoSaNA karatA hai ki, "koI eka vyakti isa kAma ke lie taiyAra hogA to aneka logoM kA jIvana bhayamukta ho jAyegA / koI marane ke lie taiyAra nahIM ho rahA thA taba dhana kA lAlacI bhImasena, sau dInAra pAne kI icchA se taiyAra ho gyaa| aura tote dvArA batAe hue upAya se bhAraMDapakSI ko ur3AyA / jahAja usake 39 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMkhoM kI pavana se jahAja calane lagA / bhImasena ne apanA jIvana bacAne kA upAya pUchA to tote ne kahA, "tU dhIraja rakha kara samudra meM kuda paDa ! vahA~ bar3I machaliyA tujhe nigala jAyegI, phira kinAre para Akara jora se phUMka mAregI taba tU yaha davA unake gale meM DAla denA / usake prabhAva se unake gale meM eka baDA cheda ho jAyegA / usa cheda meM se nikalakara tUjhe jahA jAnA hogA, vahA~ jA skegaa| tote ke isa upAya ko apanAkara bhImasena jIne kI icchA ke sAtha sihalataTa para pahu~cA / vahA~ bhUkha-pyAsa se parezAna, jaMgala meM bhaTakatA huA pAnI pIkara aura phala khAkara, kisI eka dizA meM nikala paDA / tabhI rAste meM eka tridaMDI sAdhu ko dekhakara praNAma kiyaa| tridaMDI sAdhu ne AzIrvAda dekara pUchA "he putra ! tU kauna hai ? isa jaMgala meM kyoM bhaTaka rahA hai ?" isa saMsAra meM jitane mahAduHkhI, saubhAgyarahita aura nirbhAgI puruSa haiM, una sabameM svayaM ko pahelA mAnanevAlA aneka duHkhoM se pIDita bhImasena ne tapasvI mahApuruSa ke darzana hone para unako apanI duHkhada kathA kahI, "adhika to kyA kahU~? maiM jahA~, jisake vahA~ jAtA hU~, vahA~ vaha vastu siddha nahIM hotI / yadi maiM pyAsA banakara samudra ke pAsa jAU~, to bhI jala nahIM milatA / maiM itanA nirbhAgI hU~ ki mere jAne se peDoM para lage phUla, saba nadiyoM kA pAnI aura rohaNAcala ke ratna bhI adRzya ho jAte haiN| mere bhAI bahana, mAtA-pitA aura patnI nahIM hote hue bhI maiM merA peTa nahIM bhara sakatA / " bhImasena ke dInavacana sunakara kapaTa meM nipuNa tridaMDI muni A~khoM meM banAvaTI A~sU lAkara duHkhI svara meM bole, "he putra ! tU duHkhI mata ho ! kisI acche puNyodaya kI vajaha se tU merI zaraNa meM AyA hai, aba terA dAridra khatma ho gayA aisA samajha ! isa pRthvI para hama paropakAra ke lie hI to ghUmate haiN| isalie tU mere sAtha siMhadvIpa cala ! vahA~ ratnoM kI khAna se ratna grahaNa karane se tere du:khoM kA nAza ho jAyegA / " tridaMDI muni ke kapaTIvacanoM para vizvAsa rakhakara bhImasena unake sAtha cala par3A / sAtha meM bhojana aura sau dInAra lekara donoM thoDe dinoM meM ratnoM kI khAna taka pahuMca jAte haiN| kRSNa pakSa kI caudasa kI aMdherI rAta meM tridaMDI muni bhImasena ko ratnoM kI khAna meM utArakara ratna nikAlane ke lie kahatA hai / ratna milate hI duSTa tridaMDI muni rassI kATakara bhAga jAtA hai| bhImasena khAna meM yahA~-vahA~ ghUmatA huA, atyaMta duHkhI aura kRza zarIravAle puruSa ko eka kone meM baiThA huA dekhatA hai| vaha puruSa bhI bhImasena ke prati dayAbhAva batAte hue pUchatA hai ki, "he bhadrapuruSa ! isa yamarAja ke muMha meM tU kahA~ se AyA? tU bhI mere jaise usa duSTa tridaMDI ke dvArA ratna kI lAlaca meM khAna meM phekA gayA hai ?" bhImasena ne bhI isa bAta ko svIkArA 40 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura isa khAna meM se bAhara nikalane kA upAya pUchA / taba vaha kahatA hai, "kala subaha isa khAna meM adhiSThAyaka ratnacaMdra nAmaka deva kI pUjA karane ke lie devAMganAe~ AyeMgI / usa vakta aneka gIta gAna aura nRtya ke dvArA ralacaMdra deva kI pUjA kreNge| jaba gItagAna-saMgIta aura nRtya kriyA meM deva magna ho jAe taba unake sevakoM ke sAtha tU bAhara nikala jAnA / bAhara Ane ke bAda deva tujhe kucha bhI kara nahIM sakegA / yaha bAta sunakara AnaMdita bhImasena ne usa mahApuruSa ke sAtha bAtacIta karake dina bitaayaa| subaha devAMganAe~ ralacaMdra deva kI pUjA-bhakti karane ke lie divyadhvani aura vANitroM ke sAtha vimAna meM baiThakara mahotsavapUrvaka Agamana karatI haiN| adhiSThAyaka ratnacaMdra kA citta gIta saMgIta meM magna hotA hai, taba maukA dekhakara bhImasena deva ke sevakoM ke sAtha tatkAla khAna meM se bAhara nikala jAtA hai| dhIre-dhIre rAstA kATatA huA bhImasena bahuta dinoM ke bAda siMhaladvIpa ke mukhya nagara kSitimaMDanapura meM AtA hai| vahA~ kisI zreSThI ke mAlagRha meM sevaka banakara kAma karatA hai| paraMtu bacapana se corI ke kusaMskAroM kI vajaha se bhImasena mAlagRha meM bhI corI karanA zuru kara detA hai| eka bAra rakSakoM dvArA corI ke samAcAra milane para bhImasena ko bA~dhakara nagara meM, "yaha cora hai" isa jAherAta ke sAtha galI-galI meM ghumAkara, phAsI dene ke lie lAte haiM, tabhI usane pahale kiye hue pracaMDa puNyodaya ke kAraNa usa vakta vyApAra ke lie nikale hue Izvaradatta udhara se gujarate haiN| unakI najara bhImasena para giratI hai, taba unako samudra meM phase hue jahAja ko bAhara nikAlane ke lie madadagAra bane hue bhImasena ke upakAra kA smaraNa hotA hai| upakAroM kI RNamukti ke lie rAjA ko vinaMtI karake bhImasena ko chuDavAte haiN| aura unako apane sAtha jahAja meM biThAkara pRthvIpuranagara le Ate haiN| ekabAra eka paradezI ko bAta-bAta meM bhImasena khuda ke duHkha kI kahAnI sunAtA hai / taba vaha kahatA hai ki, "tU duHkhI mata ho ! mere sAtha cala ! hama donoM rohaNAcala meM ratna kI khoja ke lie jAyeM / " donoM rohaNAcala kI tarapha jAne ke lie nikala paDate haiM / taba mArga meM eka tApasa ke Azrama meM jaTila nAmaka vRddha tApasa ko dekhakara namaskAra karate haiM aura unake caraNoM meM baiTha jAte haiM / usa daurAna jaTila tApasa kA jAMgala nAmaka ziSya AkAzamArga se nIce utaratA hai| usake guru jaTila tApasa ko paMcAMga praNipAta pUrvaka namaskAra karake unake caraNoM meM baiTha jAtA hai| bahuta dinoM se Aye hue ziSya jAMgala ko jaTila tApasa kahate haiM ki, "he patra ! abhI ta kahA~ se A rahA hai? itane dinoM taka kahA~ thA?" jAMgala kahatA hai, "svAmI ! abhI maiM soraThadeza ke zrI zatrujaya-giranAra kI yAtrA karake sIdhA yahA AyA hai| una do tIrthoM kI saMpUrNa mahimA kA varNana karane ke lie kauna samartha bana sakatA hai ? kevalajJAnI kevalajJAna ke dvArA usa mahimA ko jAna sakate haiM, paraMtu varNana karane ke lie to ve bhI samartha nahIM 41 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| usameM bhI raivatagiri kI mahimA to maiMne sunI aura sAkSAt dekhI bhI hai| isa tIrtha kI sevA karake jIvoM ko sukha-saMpatti, cakrI aura zakrAdi kI riddhi-siddhi bhI prApta hotI hai aura ve alpakAla meM muktipada ko prApta karate haiM / isa taraha jAMgala tApasa ke muMha se raivatagiri mahAtIrtha kI acintya mahimA sunakara tApasa muni bahuta hI AnaMdita hue| bhImasena aura paradezI bhI isa mahimA ko sunakara Azcaryacakita hue aura unhoMne pahale rohaNAcala para jAkara phira raivatagiri kI yAtrA karane kA nizcaya kiyaa| rAste meM aneka gAva nagara aura jaMgala se gujarate hue ve rohaNAcala ke pAsa A ge| vidhipUrvaka parvata ke adhiSThAyaka devoM kI pUjA-arcanA karake bhImasena khAna meM se ratna nikAlane kI AjJA pAtA hai| purI rAta jAgaraNa karake maMgalakArI subaha meM ratnakhAna meM zastroM se prahAra karake mahAmUlyavAna aise do kImatI ratna bhImasena prApta karatA hai| ina do ratnoM meM se eka rAjakula meM samapita karake, dUsarA ratna lekara, jahAja meM baiThakara dUsarI jagaha jAne ke lie nikalate haiN| samudrayAtrA ke daurAna pUnama ke dina, solaha kalA se khile hue pUrNacaMdra ke darzana karate hue bhImasena ne socA ki isa caMdramA kA teja jyAdA hogA yA isa ratna kA? donoM kI tulanA karane ke lie bhImasena ne ratna bAhara nikAlA / lekIna zAyada abhI taka azubha karmoM kI paraMparA cAlu hI thii| bhavitavyatAvaza usake hAthoM se vaha ratna samudra meM gira gyaa| kahate haiM nA ki, "bhAgya se jyAdA kisI ko nahIM milatA aura bhAgya meM ho to, kahIM jAtA nhiiN|" bhAgyahIna bhImasena ke muMha se karuNAbhare svara nikale aura karma ke eka aura jhaTake se vaha behoza ho gayA / thor3e samaya ke bAda ThaMDe pAnI ke chiTakAva se puna: hoza meM Ate hI bhImasena jorajora se vilApa karane lagA / jahAja ke sahapravAsI bhI usakA vilApa sunakara ikaTThe hue / taba "merA rala samudra meM gira gayA, merA ratna samudra meM gira gayA / maiM lUTa gayA, maiM lUTa gayA / aise dInatA bhare vacana vaha bolane lagA / sahayAtriyoM ne use AzvAsana dvArA zAMta karane kA prayAsa kiyA / phira bhI bhImasena zAMta nahIM huaa| tabhI usake mitra paradezI ne dhairya dhAraNa karane kI salAha dii| aura zokamukta hone ke lie kahA, "agara hama jiMdA raheM, to maiM tumheM dUsare aura ratna dilA dugA / tU kheda mata kara / abhI hama daridroM ke duHkha dUra karanevAle, saMkaTa ko TAlanevAle mahAprabhAvaka aise raivatAcala kI tarapha jA rahe haiN| vahA~ terI icchApUrti ho jAyegI athavA ye mere ratna tU rakha le / " aise AzvAsana bhare zabdoM se bhImasena ko zAMta kiyA / bhImasena ke kucha dhIraja dhAraNa karane ke bAda samudra mArga kATakara donoM raivatagiri mahAtIrtha kI tarapha Age bar3he / hAtha dhokara pIche par3A ho vaise karmarAja bhI koI bhI hAlata meM pIchA chor3atA nahIM / raivatagiri tarapha ke mArga meM Age bar3hate hue donoM ko cora lUTa lete haiM aura vastra-bhojana Adi saba kucha lUTa lete haiN| sabakucha lUTa jAne se donoM aneka duHkhoM ko sahana karate 42 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hae Age bar3hate haiN| vahA mArga meM eka muni bhagavaMta milate haiN| unake darzana se hRdaya meM AnaMda kI eka lahara umddii| namaskAra karake dInatApUrvaka apane saba dukhoM kI kahAnI batAte hue bhImasena kahatA hai ki, "svAmi ! durbhAgya aura daridratA meM ziromaNi, sarva logoM kI niMdA ke pAtra, sarvatra anAdara aura tiraskAra ke duHkhoM se duHkhI aise hameM, isa duHkhanAza kA koI upAya batAne kI kRpA kareM / anyathA parvata para se kUdakara mauta ko gale lagAyeM, yahI zreSTha upAya hai jo hameM dikha rahA hai| karuNA ke sAgara, dayA ke bhaMDAra aise munivara ne unako sAMtvanA dete hue kahA ki, 'o ! yuvAno ! Apa logoM ne pUrvabhava meM kucha dharma kI ArAdhanA kI hI nahIM thI, isalie itane duHkhI dikha rahe ho / zAstra meM kahA hai ki kale janma ya nairujyaM saubhAgyaM sukhamaddhatam / lakSmIrAyuryazo vidyA hRdayArAmastu raMgamAH // 1 // mAtaMgA janalakSaistu paricaryA tathAryatA / cakrizakrezvaratvaM ca dharmAdeva hi dehinAm // 2 // jIvoM ko acche kula meM janma, nirogI zarIra, saubhAgya, adbhuta sukha, lakSmI, dIrghAyuSya, yaza, vidyA, sukha saMpatti, hAthI, ghoDe aura lAkhoM logoM dvArA sevA, Aryatva, cakrItva tathA iMdratva dharma se hI prApta hote haiN| isalie he bhImasena ! anartha kI paraMparAjanaka Arta dhyAna mata kara / tere dvArA pUrvabhava meM aThAraha minaTa taka muni ko pIr3A dI gaI thii| sajjana puruSoM ko munibhagavaMta kI bAhya-abhyaMtara sevA bhakti dvArA ArAdhanA karanI cAhiye / virAdhanA honI nahIM cAhiye / ArAdhanA karane se kaSTanAza hote haiM aura virAdhanA karane se kaSTa prApta hote haiN| usake pratApa se Aja taka itane varSoM se tU satata duHkhI ho rahA thA / aba raivatagiri mahAtIrtha kI sevA-bhakti karane se tere saba-zeSa karma bhI nAza ho jAyeMge aura tU sarva saMpatti kA svAmI banegA / samagra pRthvI ko jinAlayoM se suzobhita karake aMta meM muktipada prApta karegA / isalie tU jarA bhI ciMtA kiye bagaira zraddhA-bhakti aura bhAvollAsa ke sAtha raivatagiri kI tarapha prayANa kara / " munibhagavaMta ke aise amRtavacanoM ko sunakara bhImasena utsAhapUrvaka raivatagiri mahAtIrtha kI ora baDhA / vahA~ ghora tapazcaryA karatA hai, zarIra kA moha chor3a detA hai| raivatagiri ke pracaMDa prabhAva kA pahalA anubhava karatA huA bhImasena, saMgha ke sAtha saMghapati banakara Aye hue, apane choTe bhAI jayasena rAjA ko, jinAlaya meM pradakSiNA dete hue dekhatA hai| mahArAja, rAjamaMtrI tathA rAjya 43 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke loga bhI bhImasena ko pahacAna jAte haiN| pradakSiNA kI vidhi pUrI hote hI jayasena rAjA bhAvavibhora hokara AnaMda se bhImasena ke gale lagate haiN| AnaMdAzru se bharI A~khoMvAle jayasena rAjA vinamratA se kahate hai ki, "o ! baDe bhAI ! aisI koI jagaha bAkI nahIM rahI, jahA maiMne Apako DhUDhA na ho| ApakI khoja meM gAva-gAva aneka sevakoM ko mahIno taka dauDAyA phira bhI ApakA koI patA nahIM calA / bhAI ! itane sAloM taka Apa kahA~ raha gaye the? padhAriye / itane varSoM se amAnata kI taraha saMbhAle hue isa rAjya kA svIkAra kreN| choTe bhAi ke atiAgraha baza hokara, bhImasena bhI unake hRdaya kI bhAvanAoM ko samajhakara, maMtrIgaNa sahita svarAjya ko apanAne kI saMmati detA hai / hRdaya meM uchalatI huI AnaMda kI laharoM ke sAtha mahArAjA bhImasena, jayasena, maMtrIgaNa aura prajA isa mahAtIrtha kI pUjA snAtrAdi vidhi saMpanna kara apane rAjya kI tarapha prayANa karate haiN| __ mArga meM aneka rAjAoM se pUjita, apane bar3e bhAI bhImasena ko, jayasena dvArA bahuta hI ThAThamATha se mahotsavapUrvaka praveza karAyA gayA / saMpUrNa nagarajanoM ke hRdaya meM Aja AnaMda samA nahIM rahA thA / saba loga nagara ke rAsto para raMgolI, nRtya-gIta Adi aneka prakAra se, nUtana mahArAja ko badhAI dene ke lie ikaTThe hue the| mahArAjA bhImasena pahale ke sarva vyasanAdi kulakSaNoM se mukta banakara, rAjya ke suvyavasthita kAryabhAra ke lie apane choTe bhAI jayasena ko yuvarAja pada para, paradezI mitra ko kozAdhipati pada para sthApita karatA hai| maMtrImaMDala ke sahayoga se pitAjI kI taraha nyAya pUrvaka prajA kA pAlana karane meM tatpara rahatA thaa| mahArAjA bhImasena ke rAjagaddI para birAjamAna hone ke bAda unake rAjya meM nA koI cora kA Dara rahA, nA koI prajA kI takalIpha rahI, nA koI ativRSTi, nA koI anAvRSTi, nA svazatrusainya kI takalIpha, nA koI akAla-azivAdi upadrava rahA / pUrva avasthA meM Aveza meM kI huI mAtA-pitA kI hatyA kA pApa usako cubha rahA thA / isa kAraNa se use bhaviSya kI ciMtA hotI thii| isalie kiye gae pApo se mukti pAne ke lie gA~va-gA~va, jagaha-jagaha jinezvara paramAtmA ke jinAlayoM kA nirmANa karane kA saMkalpa kiyaa| pRthvItala kI bhUmi ko jinAlayoM se suzobhita karane kA prayAsa kiyA / devaguru tathA sAdharmika bhakti meM parAyaNa, dIna baMdhuoM ke prati dayAla, paropakAra vyasanI aisA bhImasena rAjA dharma-artha-kAma ko abAdhaka banakara acchI taraha se rAjya kA pAlana karane lgaa| samaya bItatA gyaa| usameM eka dina jinezvara paramAtmA kI bhakti meM tatpara aise eka vidyAdhara ko apane bagIce meM AyA huA dekhakara rAjA bhImasena ne pUchA ki, "he bhadrapuruSa ! Apa kahA~ se Aye haiM ? vidyAdhara kahatA hai. "mahArAja ! tIrthAdhirAja zrI zatrujayagiri tathA mahAprabhAvaka ujjayaMta mahAgiri kI yAtrA karake maiM yahA~ jinezvara paramAtmA kI bhakti karane AyA hU~ / 44 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAdhara ke zabdoM se mahArAjA bhImasena ko yAda AyA ki, "aho ! dhikkAra hai mujhe ! jisa raivatagiri mahAtIrtha ke acintya prabhAva se maiM Aja itane sukhoM kA svAmI banA hU~, usako maiM yAda bhI nahI karatA / dubArA usa mahAtIrtha kI yAtrA karane kA vicAra bhI nahIM kiyA" / upakArI ke upakAra kA vismaraNa hone kI bhUla ke ehasAsa se zokamagna bhImasena rAjA vairAgya pAtA hai| apane rAjya kA saMpUrNa bhAra apane choTe bhAI jayasena ko sauMpa detA hai, aura thor3e sevakoM ke sAtha raivatagiri kI tarapha prayANa karatA hai| sabase pahale siddhagiri mahAtIrtha para yugAdijina kI pUjA-bhakti ke sAtha aTThAI mahotsava karake raivatagiri tIrtha para jAtA hai| vahA~ kapura, kesara, caMdana, naMdanavana meM khile hue vividha phuloM se zrI neminAtha paramAtmA kI pUjA-bhakti karatA hai| vividha utsavapUrvaka paramAtmA kI bhakti karatA hai| anukrama se dAna, zIla, tapa, bhAvarUpI cartuvidha dharma kI utkRSTa ArAdhanA karatA thoDe samaya ke pazcAt jJAnacaMdra muni ke Agamana se, unakI sumadhura dharmavANI ke zravaNa se, saMsAra ke prati virakta cittavAlA rAjA bhImasena dIkSA grahaNa karatA hai| saMyamadharma kI sAdhanA meM magna hue rAjarSi bhImasena jJAnazilA meM duSkara tapa kI ArAdhanA karate haiN| pUrvakAla meM kiye hue pApakarma ko tapa kI agni dvArA naSTa kiyA / aise rAjA bhImasena ko isa raivatagiri mahAtIrtha ke pracaMDa prabhAva se AThaveM dina kevalajJAna prApta hotA hai aura thoDe samaya meM AyuSya pUrA karake zivapada ke svAmI banate haiN| __ isa mahAtIrtha ke prabhAva se mahApApI, mahAduSTa aise kuSTharogI bhI mokSapada ke svAmI banate haiN| isa tIrtha para kiye hue thoDe se dAna kA bhI khaba phala hai| vaha dAna ativRddhi prApta karake muktirUpI strI ke sAtha saMgama karAtA hai| isa taraha isa tIrtha para aneka munivaroM ne apane azubha karmoM ko naSTa kara zAzvata-pada ko prApta kiyA hai| 45 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azokacandra jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM caMpApurI nAmaka choTIsI paraMtu atyaMta manohara nagarI meM pUrvakRta azubhakarmoM ke tIvrodaya se dIrghakAlIna daridratA ke darda se zokAtura aisA azokacandra nAmaka kSatriya puruSa rahatA thA / nirdhanatA kI karuNa vyathA se atyaMta thakA huA vaha satata udvega anubhava karatA huA gRha tyAgakara eka sthAna se dUsare sthAna para bhaTaka rahA thA / anAdikAla ke azubhakarma ke ghanaghora bAdalo ke aMdhakAra ko bhedanevAle tejasvI prakAza kA jaise Agamana ho rahA ho, vaise hI mArga meM tapa ke tApa se tapAyI huI, kaMcanavarNI kAyA ko dhAraNa kie hue eka munivara kA milana huA / mahAtmA ke darzana hote hI azokacandra hAtha jor3akara namaskAra karake una mahAtmA ko bahuta hI namrabhAva se apanI daridratA ko nAza karane kA upAya pUchatA hai / taba mahAtmA kahate haiM ki 'he vatsa ! zuddha caitanyasvarUpa AtmA isa bhavasaMsAra meM bhramaNa karane ke lie asamartha hote hue bhI pUrvajanma meM upArjita kie hue prabala karmoM ke AdhIna banI huI AtmA sukhaduHkha kA anubhava karatI hai| usI taraha tere pUrvabhavoM ke kie hue duSkRtoM ke phalasvarUpa hI terI yaha daridratA jJAta hotI hai| isalie anya saiMkaDo upAyoM ko chor3akara ekamAtra raivatagiri mahAtIrtha kI sevAbhakti karane meM Ae to atyaMta alpakAla meM aneka bhavoM ke azubhakarmoM kA cUrA ho jAtA hai| | mahAsaMyamI ke sudhArasa kA AsvAdana karake tRpta banA huA azokacandra raivatagiri mahAtIrtha kI ora prayANa karatA hai| mahAtIrtha ke darzana ke manoratha ke sAtha eka-eka kadama para aneka janmoM ke azubha karmoM kA kSaya karate hue azokacandra mahAtIrtha ke paramasAnnidhya meM AtA hai| 1 4 " raivatagiri samaruM sadA, soraTha deza mojhAra mAnavabhava pAmI karI, dhyAvuM vAraMvAra........ A tIrthapara je bhAvathI, alpa paNa dharmane kare, A lokathI paraloka valI, paramalokane te vare, je tIrthanI sevA thakI, pherA janmonA Tale, o giranArane vaMdatAM, pApoM badhA dUre jatA.....' 46 " Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtIrtha ke aise prabhAva ko munivara ke mukhakamala se sunakara azokacandra to raivatagiri ke ucca zikhara para lau lagAkara sthira citta se tapayajJa kI ghora sAdhanA kI zuruAta karatA hai / tapayajJa ke prabhAva se prabhAvita giranAra mahAtIrtha kI adhiSThAyikA aMbikA devI prasanna huI / jisake sparzamAtra se loha bhI suvarNa bana jAtA hai vaisA daridratA dUra karane kA pArasamaNi azokacandra ko detI hai| pArasamaNi ke pragaTa prabhAva se apAra saMpatti kA svAmI banA azokacandra apane sudRDha sainyabala ke pratApa se rAjya kI prApti karatA hai| pUrvakRta azubhakarmoM ke AvaraNa ko dUra karake azokacandra ke zubhakarmoM kA sUrya madhyAhna meM caDhane lgaa| saMpatti ke pratApa se prApta bhogavilAsa kI sAmagrI meM cakacUra banA azokacandra ekadina acAnaka vicAradhArA meM car3hatA hai ki raivatagiri mahAtIrtha aura zAsana adhiSThAyika aMbikAdevI ke puNyaprasAda se Aja isa rAjavaibhavAdi sAmagrI kI prApti hone se bhogasukha ke viSayarAga meM Asakta banA huA maiM usa upakArI kA smaraNa bhI nahIM karatA ? dhikkAra ho mujhe ! maiM kaisA kRtaghna banA ! ___pazcAttApa ke nirmala jharane meM snAna karatA huA azokacandra apanI samasta riddhi-siddhi ke sAtha ThAThamATha se saMgha aura svajanoM se ghirA huA, mArga meM jagaha-jagaha aneka gA~voM meM sevAbhakti, anukaMpA, svAmivAtsalya, jIrNa jinAlayoM kA jIrNoddhAra kArya Adi anekavidha sakata karate karate prathama tIrthAdhirAja zrI zatrujaya mahAtIrtha kI yAtrA karake anaMta tIrthaMkaroM kI siddhabhUmI aise raivatagiri mahAtIrtha kI yAtrA ke lie jAtA haiN| giri ArohaNa karake mahAprabhAvaka aise gajapadAdi kuMDa ke pavitra jala se zrI nemiprabhu kI snAtrAdi vidhi sahita bhakti karane ke pazcAt zAsana adhiSThAyikA aMbikAdevI kI puSpAdi pUjA karake vairAgyavAsita azokacandra vicAra karatA hai ki are ! isa raivatagiri mahAtIrtha ke mahAprabhAva se maiM pichale 300 varSoM se aneka prakAra kI riddhisiddhi aura rAjavaibhava ke sAtha rAjya bhoga rahA hai| basa ! aneka bhavoM ke duHkhoM kI paramparA ko baDhAne vAle samudra ke taraMgoM kI taraha caMcala ina bhautika sukhoM ko bhogakara aba maiM thaka gayA huuN| aba to mujhe avinAzI aise mokSa sukha ko prApta karanA hai| aisI ciMtana zreNI meM caDhatA huA azokacandra apane putra ko rAjya sauMpakara zrI neminAtha paramAtmA kI zaraNa grahaNa karake saMyama kI sAdhanA meM laga jAtA hai| aneka prakAra kI ArAdhanA ke dvArA aneka bhavoM ke karmoM kA kSaya karane ke lie raivatagiri ke parama sAnnidhya meM rahane lagA aura tapAgni ke dvAra sarva karmamala ko tapAkara zubhadhyAna kI ujjvala jvAlA meM sarvaghAtI karmoM ko bhasmIbhUta karake kaivalya lakSmI kI prApti karatA hai| usI samaya zeSa sarvaaghAtI karmoM kA bhI nAza karake raivatagirirAja kI manamohaka bhUmi para mokSa pada ko prApta karatA hai| zrI raivatagiri mahAtIrtha kI sevA-bhakti ke dvArA manuSya isa janma meM sakala saMpatti prApta karatA hai, parabhava meM sadgati aura Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta meM paramagati ko prApta karatA hai| are ! pApI se pApI jIva bhI isa tIrtha ke prabhAva se pApa mukta banatA hai / isa tIrtha kI mahimA aparaMparA hai, isIlie kahA hai ki - "A tIrthabhUmie pakSioMnI, chAyA paNa AvI paDe, bhavabhramaNa kerA durgatinA, baMdhano tenAM TaLe, mahAduSTane vaLI kuSTarogI, sarvasukha bhAjana bane, e giranArane vaMdatA, pApo badhAM dUre jatAM.... 11 48 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhidAyaka revatagiri soraTha deza ke sugrAmapura gA~va meM pUrva karmoM ke tIvra udaya ke kAraNa aneka doSoM ke bhaMDAra svarUpa eka kSatriya rahatA thaa| koI bhI prakAra ke vrata niyama binA usakA jIvana svacchaMdatA aura svataMtratA kI parAkASThA para pahuMcA thaa| usake dila meM jIvamAtra ke prati karuNA na hone ke kAraNa vaha aneka jIvoM kI nirdayatA se hatyA karatA thA / rAjA harizcandra kA kaTTara duzmana ho usa taraha use satya ke sAtha mahAbhayaMkara vaira hone ke kAraNa vaha hamezA kUDa-kapaTa aura mithyAvacanoM ko bolatA / aneka prakAra ke doSoM se bharA huA vaha mArga ke pathikoM ko pIDA pahuMcAkara AnaMdita hotA thA / isa taraha hatyA aura mahApApakArI pravRtti ke mahApApodaya ke kAraNa usakA zarIra lUna nAmaka roga se vyApta ho gayA / isa mahAroga kI atyanta bhayaGkara pIDA ko sahana karatA huA vaha eka gAMva se dUsare gAMva, eka nagara se dUsare nagara meM dIna banakara bhaTaka rahA thA / pUrvabhava ke koI pracaMDa puNyodaya se eka jainamuni kA saMparka huA, unheM apanI duHkhabharI kahAnI sunAkara vaha AtmasamAdhi ke upAya kI mAMga karatA huA munibhagavaMta ke samakSa jholI phailAtA hai| niSkAraNa baMdhu munivara zrI raivatagiri mahAtIrtha ke mAhAtmya kA adbhuta varNana karate haiN| vaha tIrtha ke prabhAva kA anubhava prApta karane ke lie raivatAcala mahAtIrtha kI yAtrA ke lie prayANa karatA hai| thoDe hI samaya meM vaha raivatagiri ke pAsa pahuMcakara giri ArohaNa karatA hai| vahA~ para zrI nemiprabhu ke darzana se netroM ko pAvana karake khUba bhAvapUrvaka prabhu kI pUjA-bhakti tathA ujjayantI nadI ke nirmala jala se snAna karatA hai| dravya aura bhAva sarva rogoM kA nAza hote hI vaha samAdhipUrvaka mRtyu pAkara sUryamaMDala samAna dehakAMtivAlA, dazoM dizAoM ko prakAzita karanevAlA adbhUta rUpavAna deva banatA hai| daivIsukha ke upabhoga meM pUrvabhava ko bhUlacuke usa deva ko acAnaka paramAtmA aura tIrtha ke parama upakAra kA smaraNa hotA hai| pUrvabhava meM bharata cakravartI ke dvArA nirmita nemiprasAda meM pUjAbhakti karane se pApoM kI paramparA kA nAza hotA hai aura raivatagiri mahAtIrtha ke pracaMDaprabhAva se divyakAMtivAlA deva banatA hai| una upakAroM kA aMzAtmaka RNa cukAne kI bhAvanA se vaha puna: raivatagiri kI sparzanA-bhakti karane jAtA hai, aura jinAlaya kA nirmANa karatA hai / jisake acintya prabhAva se mujhe isa siddhi kI prApti huI hai usakA yadi maiM Azraya na karu to svAmIdroha ke bhayaMkara pApa ke pariNAma svarUpa durgati meM patana hogaa| isa tIrtha kI aura paramAtmA kI bhakti se mujhe AgAmI bhava meM AnaMdadAyaka kevalajJAna aura paramapada kI prApti hogI, isIlie isa tIrtha ko hI maiM apanA Azraya sthAna banAU~, aisA vicAra karake vaha raivatagiri tIrtha meM siddhivinAyaka nAmaka adhiSThAyaka banakara zrI neminAtha paramAtmA ke bhaktajanoM ke sabhI vAMchita kAryoM ko pUrNa karane ke lie sajja bana jAtA hai| 49 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgya maMjarI bharatakSetra ke dakSiNa patha meM karnATaka nAmaka deza thaa| vahA~ aneka prakAra ke rAjavaibhavavAlA cakrapANI rAjA thaa| use sabhI ko priya, rupavAna Adi aneka guNo se ujjvala aisI priyaMgumaMjarI nAmaka patnI thii| dina pratidina bhogavilAsAdi rAjasukhoM ko bhogate-bhogate priyaMgumaMjarI rAnI kI kukSI se putrI kA janma huaa| janma se hI vaha sarvAMgasundara hote hue bhI azubha karma ke prabhAva se usakA mukha baMdarI ke jaisA thaa| rAjA bhI isa ghaTanA se atyanta vismita huA aura koI amaMgala kI zaMkA se usake upazama ke lie jagaha-jagaha devI-devatAoM kI pUjA, srAtra mahotsava Adi aneka zAMtikarma ke anuSThAna karavAtA hai| mukha se kurUpa parantu saubhAgya meM suMdara aisI usa rAjakumArI kA saubhAgyamaMjarI nAma rakhA gyaa| vaha causaTha kalAoM meM nipuNa banI / ekabAra rAjadarabAra meM saubhAgyamaMjarI mahArAjA kI goda maiM baiThI thii| usa samaya koI paradezI puruSa rAjadarabAra meM praveza karatA hai, aura mahArAjA ke samakSa tIrthAdhirAja zrI puMDarikagiri kI mahimA batAkara saMsAratAraka aura puNya ke kAraka aise raivatagiri mahAtIrtha kA mAhAtmya prAraMbha karate hue kahatA hai ki, mahArAja! isa avanItala para puNya kA saMcaya aura duHkha - daridratA kA nAza karanevAlA raivatAcala parvata jaya ko prApta ho rahA hai| isa girivara ke pavitra zikhara, nadI, jharane, dhAtu aura vRkSa sabhI jIvoM ko sukha denevAle haiN| zrI neminAtha paramAtmA kI sevA ke lie Akara devatA bhI AnaMda-pramoda ko pAkara svarga ke mahAsukha ko tRNa se bhI halkA mAnate haiN| isa taraha raivatagiri mahAtIrtha kI aneka bAteM sunakara mahArAjA kI goda meM baiThI rAjakumArI saubhAgyamaMjarI ko jAtismaraNa jJAna prApta hote hI vaha mUrcchita hotI hai / raivatagiri ke mAhAtmya kI bAteM sunakara mUrchita saubhAgyamaMjarI zItopacAra se punaH cetanavaMtI banakara harSavibhora banakara apane pitA ko kahatI hai ki, "o pitAjI ! Aja kA dina mere lie mahAmaMgalakArI hai, usakA kAraNa Apa dhyAna se suno ! pUrvabhava meM isa paradezI ke dvArA varNita raivatAcala para maiM baMdarI thii| jAtisvabhAva se caMcala maiM svacchaMda aura aviveka se giri ke zikhara, nadI, jharane, vana aura vRkSo ke bIca satata idhara udhara kUdatI thii| usa girizikhara kI pazcima dizA meM amalakIrti nAmaka nadI hai / vividha prakAra ke viziSTa prabhAvavAle aneka dravyoM se bharapUra aisI yaha nadI zrI neminAtha paramAtmA kI amIdRSTi se pavitra banI hai| eka bAra kUdate-kUdate maiM baMdara ke samUha ke sAtha isa nadI ke kinAre ke pAsa AyI, parantu bhavitavyatA ke yoga se yahA~ se vahA~ kUdane ke kAraNa phalita bane Ama ke vRkSa kI ghanI zAkhAoM ke vistAra meM pha~sa jAne se laTakate-laTakate thoDe Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI samaya meM merI mRtyu ho gyii| isa raivatagiri mahAtIrtha meM rahane ke prabhAva se maiM vahA~ se marakara tiryaMca bhava kA tyAga karake ApakI putrI ke rUpa meM yahA~ janmI hU~ / atyanta rupavAna yaha deha hote hue bhI mujhe baMdarI kA mukha milane kA kAraNa Apa suno ! usa AmravRkSa kI ghanI zAkhAoM ke bIca meM pha~sA huA merA zarIra, zAkhA ke sukane se dhIre dhIre amalakIrti nadI ke jala meM girane se manohara rUpa ko dhAraNa karanevAlA banA / parantu merA mukha zAkhA meM hI pha~se rahane ke kAraNa nadI ke supavitra jala ke sparza se vaMcita rahane se baMdarI ke jaisA hI rahA / o ! pitAjI ! aba usa nadI ke nirmala jala ke sparza se vaMcita rahe hue mere usa mastaka ko Apa turaMta hI usa nadI ke pAvana jala meM girA do, jisase maiM mukha sahita sarvAMgasuMdara bana jaauuN| isa paradezI puruSa se varNita raivatagiri mahAtIrtha ke mAhAtmya ke zravaNa se mujhe jAtismaraNa jJAna prApta huA hai / isa kAraNa yaha sArA vRttAMta kahane ke lie maiM samartha banI hU~ / rAjakumArI ke ina vacanoM ko sunakara atyanta vismita bane hue rAjA cakrapANI ne nadI ke taTa ke pAsa rahe AmravRkSa kI usa ghanI zAkhAoM meM laTakate hue baMdarI ke mukha ko pavitra jala meM girAne ke lie sevakoM ko Adeza diyaa| mahArAja kI AjJA ko ziromAnya karake sevaka AjJA kA pAlana karane ke lie daudde| aura jisa samaya usa baMdarI ke mukha ko nadI ke jala meM girAyA gayA usI samaya rAjakumArI saubhAgyamaMjarI bhI sarvAMgI suMdaratA ko dhAraNa karanevAlI bana gayI / cakrapANI rAjA bhI tIrtha mAhAtmya ke sAkSAt prabhAva ko dekhakara atyanta vismita huA / koI hI aisA moha ke AdhIna maMdamati vAlA puruSa hogA, jo aise prasaMga ke prati zraddhA na rakhatA ho| kyoMki maMtra, auSadhi, maNi aura tIrtho kI mahimA hI acintya hotI hai| mahArAjA cakrapANi yuvAvasthA meM AyI rAjakumArI saubhAgyamaMjarI ke lie suyogya vara kI talAza meM tatpara banA / lekina karma kI vicitratA ke yoga se saMsAravAsa se vairAgya pAkara saubhAgyamaMjarI ne vivAha ke ka~TIle mArga para kadama baDhAne ke badale zAzvata sukha kI sAdhanA ke lie raivatagiri mahAtIrtha kI tarapha jAnA pasaMda kiyaa| pitAzrI ko apanI bhAvanA batAkara vaha raivatAcala ke zItala sAnnidhya meM rahakara tIvra tapa AcaraNa ke dvArA aneka janmoM ke azubha karmoM kA nAza karate hue zrI nemijina ke dhyAna meM magna banakara svaAyuSya pUrNa karake mRtyu pAkara, tIrtharAga ke phala svarUpa usI tIrtha meM vyaMtaradevI ke rUpa meM utpanna hotI hai| pUrvabhava ke bhISmapa ke prabhAva se usa nadI ke draha meM nivAsa karake zrI saMgha ke aneka vighnoM kA nAza karanevAlI, sarva devatAoM ko anusaraNa karane yogya mahAdevI banatI hai| 1 51 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaziSTaguni bharatakSetra kI bhAgyavAna bhUmi para AThaveM vAsudeva lakSmaNa samudra taka pRthvI kA pAlana karate the| nadI ke kinAre vaziSTha nAmaka eka tApasapati aneka prakAra ke mithyAtapa karake apanI kAyA ko kaSTa detA thaa| maMtra-taMtrAdi veda-vedAMgoM kA jAnakAra hote hue bhI kuTilatA kI kalA meM atyanta kuzala hone ke kAraNa vaha mithyAtvI janoM meM bahuta mAnanIya thA / tApasapati kaMdamUla, phalAdi kA AhAra aura nirmala jala se apanA nirvAha karate hue parNakuTIra meM rahatA thA / ekabAra parNakuTIra ke AMgana meM vistAra se uge hue ghAsa dhAnyAdi ko carane ke lie eka sagarbhA hariNI vahA~ aayii| svabhAva se krUra - ghAtakI aise vaziSTa tApasa ne dhIme kadamoM se hariNI ke pIche jAkara, usake zarIra para lakar3I se tIvra prahAra kiyaa| hariNI ke peTa para hue dRDhaprahAra ke pariNAma se usakA peTa phaTa gayA aura aMdara se aparipakva hariNI kA baccA bAhara girA / prahAra kI tIvra vedanA se taDapatI hariNI ne tatkAla prANa tyAga kie aura sAtha hI baccA bhI mRtyu ko prApta huA / - hariNI aura usake apakva garbha kI taDapana aura mRtyu ke karuNa dRzya ko dekhakara krUra aura ghAtakI hRdayavAle vaziSTa tApasa ke aMtara kI kaThora bhUmi para bhI karuNA aura vAtsalya ke aMkura sphurita hue.... eka tarapha usake hRdaya meM pazcAttApa ke jharane uchala rahe the, to dUsarI tarapha cAroora manuSyoM kI bhIr3a meM vaha atyanta tiraskAra pAtra bana gayA thA / bAla aura strI ghAtaka ke biruda se sabhI usake prati aruci dveSabhAva kI varSA barasA rahe the| svayaM ke kie hue pApakarmoM ke pazcAttApa se dravita hRdayavAle ziSTamuni apane sarva karmoM kA prakSAlana karane ke zubha Azaya se parNakuTIra aura usa gA~va kA tyAga karake vividha tIrthoM kI yAtrA ke lie cala par3e / pApabhIra, vaziSTa muni kisI kA bhI saMga kie binA akele hI eka tIrtha se dUsare tIrtha ghUma rahe the| vaziSTa muni nadI, draha, parvata, gA~va, samudratIra aura jaMgaloM meM ghUmate-ghUmate, mahinoM taka tIrtha yAtrA karake apanI aDasaTha tIrtha kI yAtrA pUrNa hote hI apane Apako zuddha huA mAnakara punaH apanI purAnI parNakuTIra meM pdhaare| ekabAra vihAra dvArA pRthvItala ko pAvana karate hue eka jJAnI jaina mahAtmA vaziSTa muni ke Azrama ke samIpa AtmasAdhanA ke lie pratimA grahaNa karake kAussagga dhyAna meM sthira the / kucha samaya vyatIta hone para AsapAsa ke gA~va ke aneka bhaktajana una mahAtmA ko vaMdana karane Ane lage aura pUrvabhavoM ke vRttAMta pUchakara apane saMzayarUpI aMdhakAra ko dUra karane lge| pUrvabhava kA kathana karate hue una munivara kI bAteM sunakara vaziSTa Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S HAN ....... tApasa bhI apane saMzaya kI bAteM mahAtmA ko pUchane lge| "he bhagavaMta ! aDasaTha tIrthoM kI yAtrA se mere kie hue sabhI pApakarmoM kI zuddhi huI yA nahIM?" taba mahAtmA kahate haiM ki "kSetra aura tapazcaryA ke binA mAtra nadI, parvata, vana, giri, drahoM meM ghUmane mAtra se karmoM kA kSaya nahIM hotA / pApa kI zuddhi nahIM hotI / mithyAtvI tIrtha meM ghUmane se mAtra kAyA kA kleza hotA hai / karmakSaya ke badale gADha karmoM kA baMdha hotA hai| yadi Apako vAstava meM azubha karmoM kA kSaya hI karanA ho to citta kI zuddhi pUrvaka kSamA-dayA-satya-saMtoSAdi bhAvoM se bhAvita aise vItarAga paramAtmA kA mana meM dhyAna karake, raivatagiri mahAtIrtha meM tapazcaryAdi ArAdhanA karo, jisake dvArA tumhAre pApoM kA kSaya hogaa|" vaziSTa muni pUchate haiM, "he bhagavaMta ! Apa kRpAlu jisa mahAtIrtha kI bAta kara rahe ho. vaha kahA~ AyA hai ?" jJAnI bhagavaMta kahate haiM, "raivatagiri mahAtIrtha soraTha deza meM bAlabrahmacArI zrI neminAtha paramAtmA ke pAvana padArpaNa se pavitra banA huA uttama tIrtha hai, pA~ca indriyoM kA nigraha karake zrI ariSTanemi prabhu kA nirmala bhAva se ekAgra citta se dhyAna karanA uttama prakAra kA tapa hai| yadi Apako pApakarma kA kSaya karake nirmalapuNya kI prApti karanI ho to sadgati ko denevAle isa raivatagiri kA Azraya kro|" jJAnI bhagavaMta ke vacanoM ko hRdaya meM dhAraNa karake vaziSTa tApasa atyanta harSita hRdaya se. AnaMda se vikasita netrakamala ke sAtha aMtara meM tejasvI zrI nemiprabhujI kA smaraNa karake samatA rasa meM snAna karate-karate raivatAcala para pahuce / raivatagiri meM pradakSiNA dekara uttaradizA ke mArga se giri ArohaNa karate haiN| vahA~ mArga meM chatrazilA ko dakSiNAdizA kI tarapha choDakara aMbAkuMDa ke jala se snAna karate haiN| snAna karate-karate hRdaya kamala meM sphaTika maNi jaise nirmala Arhata teja kA dhyAna karate hue vaziSTa muni dhyAna aura dhyeya ko bhUlakara aha~ meM tanmaya bana jAte haiN| jaise hI ve snAna karake bAhara Ate haiM, usa samaya AkAzavANI hotI hai ki, "he tApasamuni ! ghora hatyA ke pApa se mukta banakara aba tuma zuddha hue ho / aMbAkuMDa ke mahApavitra jala se snAna karane se tathA zubhadhyAna ke prabhAva se tumhAre azubha karma kSINa hue haiN| isalie aba tuma zrI neminAtha prabhu kI zaraNa grahaNa kro|' vaziSTa muni kSaNa do kSaNa Azcarya cakita bane, bAda meM svastha hue, taba AkAzavANI ke divya vacanoM kA smaraNa karate hue harSAzru ke sAtha turaMta hI zrI neminAtha bhagavAna ke caitya meM jAkara namaskAra karate haiM / sadbhAva pUrvaka stuti bhakti Adi karake samatApUrvaka dhyAna aura ugratapa karake avadhijJAna ko prApta karate haiN| jinadhyAna meM parAyaNa bane vaziSTa muni mRtyu pAkara paramaRddhivAna deva bane / unake hatyAdoSa ke nAza ke kAraNa aMbAkuMDa aba vaziSTakuMDa ke nAma se prasiddha hai| usake jala ke saMsarga se vAyu kA prakopa, vyAdhi, patharI, prameha, kuSTa, dAja-khujalI Adi roga nAza hote haiM aura dustara aisI hatyA ke pApa bhI kSaya hote haiN| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra mahAtIrtha ke adhiSThAyaka deva giranAra mahAtIrtha ke acintya prabhAva ke kAraNa aneka AtmAoM ne sanmArga ko prApta kiyA hai / isa tIrtha ke upakAroM kI aMzAtmaka RNamukti ke lie ve AtmAe~ deva banate hI isa tIrtha ke abhyudaya aura rakSaNa ke kArya meM laga gae haiM / sarvatra tIrtha kI yaza-kIrti phailAne ke mahAna kArya meM lagakara unhoMne isa tIrtha ko jagataprasiddha banAne ke zAnadAra prayAsa kie haiN| * giranAra mahAtIrtha ke vAyavya kone meM zrI neminAtha paramAtmA ko mastaka para dhAraNa karake sarva saMkaToM kA nAza karane ke lie indra mahArAjA indra nAmaka nagara basAkara rahe haiN| * giranAra mahAtIrtha ke Damara nAmaka dvAra meM jinezvara paramAtmA ke dhyAna se pavitra bane brahmendra ne saMgha kI vRddhi ke lie apanI mUrti sthApita kii| giranAra mahAtIrtha ke naMdabhadra nAmaka dvAra meM jinezvara paramAtmA ke dhyAna se pavitra manavAlA mallinAtha nAmaka balavAna deva dvArapAla ke rUpa meM khar3A hai| giranAra mahAtIrtha ke mahAbala dvAra meM apane mastaka para chatra rupa kie hue jinezvara bhagavAna ke caraNakamala se Atapa rahita banakara balavAna balabhadra rahA hai| giranAra mahAtIrtha ke bakuladvAra meM logoM ke vighnarUpa tRNa ke samUha ko uDAnevAlA mahAbalavAna vAyukumAra rahA hai| * giranAra mahAtIrtha ke badarI dvAra meM apane zastroM se vighnarUpa zatruoM kA nAza karanevAlA badarIza rahA hai| uttarakurU dvAra meM rahanevAlI sAta mAtA deviyA~ rahI haiN| * giranAra mahAtIrtha ke kedAradvAra meM kedAra nAmaka deva girivara kA rakSaka banakara rahA hai| isa taraha ATha dizAoM meM ATha devatAoM ne nivAsa kiyA hai| jisa taraha jinezvara deva ke pAsa ATha pratihArya zobhAyamAna hote haiM, usI taraha ATha devatA girivara ke Upara svaAyudha U~ce karake pratihArya banakara tIrtha kI rakSA kara rahe haiN| zrI nemiprabhu kI sevA ke dvArA atyanta pavitra aura nirmala bane asaMkhya devatA isa mahAtIrtha para AnevAle sabhI bhavya jIvoM ke prati vAtsalyabhAva rakhakara sabhI ke manorathoM ko pUrNa karate haiN| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mukhya zikhara se uttara dizA tarapha usa dizA kA rakSaka mahAbalavAna meghanAda hai| * pazcima dizA kA rakSaka, vAMchita artha ko denevAlA ratnameghanAda hai| * pUrvadizA meM siddhivinAyaka nAmaka deva hai| dakSiNa dizA meM siMhanAda nAmaka deva hai| ina cAroM devoM se zikhara caturmukhajI kI taraha dikhatA hai| mukhya zikhara se cAro dizAoM meM do-do choTe zikhara haiM, vahA mRtyu pAe hue athavA jalAne meM Ae hue manuSya prAya:deva banate haiN| vahA~ rahakara tapazcaryA karane se aura zrI neminAtha bhagavAna kA dhyAna dharane se manuSya aSTasiddhi ko prApta kara anta meM mokSa pada ko prApta karate haiN| isa zikhara para chAyAvRkSa, ghaTAdAra kalpavRkSa, kAlI citrakavelI, vAMchita phala denevAlI latAyeM, rasa kUpikA Adi aneka padArtha haiM jo prANiyoM ko apane puNya se hI prApta hote haiN| isa girivara ke pratyeka vRkSa meM, pratyeka sarovara meM, pratyeka kue~ meM, pratyeka draha meM, pratyeka sthAna meM, pratyeka zikhara meM zrI neminAtha bhagavAna ke dhyAna meM sadA tatpara aise aneka devatAoM kA nivAsa kisI kanyA ke hAra ke madhya meM rahe hue mukhya ratna ke samAna sabhI zikharoM ke madhya meM UMce zikhara para zrI saMgha ke manovAMchita pUrNa karanevAlI siMhavAhinI aMbikAdevI kA nivAsa hai| jahA~ rahakara zrI neminAtha paramAtmA ne thor3A sA pIche mur3akara dekhA thA. unake biMba ke dvArA pavitra aisA vaha zikhara "avalokana" ke nAma se prasiddha hai| aMbAgiri ke dakSiNa dizA tarapha sabhI zastroM dvArA yuddha meM madonmatta aise zatruoM ke samUha ko rokanevAlA gomedha yakSa rahA huA hai| uttara dizA meM saMgha ke vighnasamUha ko nAza karane meM catura aisI prasannanayanovAlI mahAjvAlA devI rahI huI hai| kRSNavAsudeva ne pUjA karate samaya apanA chatra jisa zilA para rakhakara vApisa liyA thA, vaha zilA loka meM "chatrazilA" ke nAma se prasiddha hai| isa girivara para aise aneka zikhara aura guphAe~ hai, jahA~ jinezvara paramAtmA kI sevA meM tatpara aise aneka devatAoM ne Azraya liyA hai| isI kAraNa se yaha giri svarga se bhI atyanta manohara aura devatAmaya ho aisA lagatA hai| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA kI pratimA kA prabhAva bhArata deza kI dhanyadharA para mugala sAmrAjya cala rahA thA / dharma janUnI aneka mugala bAdazAhoM ne jinezvara paramAtmA ke zAsana ko bahuta nukazAna pahucAyA thaa| jinAlayoM aura jinapratimAoM ko dharAzAyI karane meM kitane bAdazAhoM ne to pIche muDakara bhI nahIM dekhA / dUsarI tarapha aneka mugala bAdazAha zrI jinezvara paramAtmA ke siddhAMta aura sAdhu bhagavaMtoM ke jIvana ko dekhakara bahuta hI prabhAvita hone ke prasaMga bhI itihAsa meM milate haiN| jinadharma kI zaraNa meM Ae hue AcArya jinaprabhasUrijI prabhu ke zAsana kI zobhA bar3hA rahe the| jana sabhA meM dharma aura karma kI bAteM vividha prakAra se batA rahe the| sUrijI kI vANI se prabhAvita bAdazAha suratrANa unake prati atyanta AdaravAle bane aura samaya-samaya para sUrivara aura rAjavara kI jJAnagoSThi calatI rahatI thii| eka bAra acAnaka bAdazAha sUrivara ko pUchate haiM ki, "guruvara ! Apake pavitra mukha se anekabAra giranAra girivara kI prazaMsA sunI hai to kyA sacamuca ! isa giranAra girivara kA koI prabhAva hai?" bAdazAha ke saMzaya kA samAdhAna karate hue sUrivara kahate haiM, "bAdazAha ! giranAra mahAtIrtha kI mahimA hI anokhI hai| are ! mAtra jainadharma hI nahIM parantu anyadharmoM meM bhI isakI aparaMpAra mahimA darzAyI gayI hai| isa giranAra girivara para hamAre vartamAna caubIzI ke bAisaveM tIrthaMkara bAlabrahmacArI zrI neminAtha prabhu ke dIkSA, kevalajJAna aura mokSakalyANaka hue haiN|" bAdazAha kahate haiM, "Apake ina patthara kI pratimAoM aura jinAlayoM kA koI prabhAva dekhane milatA hai ?" sUrijI kahate haiM, "isa jinabiMba kA prabhAva anokhA hai / isa pratimA kA astra yA zastra se chedana yA bhedana nahIM ho sakatA / yaha pratimA agni meM nahIM jala sakatI / vajramayI yaha pratimA devAdhiSThita hai|" vismita hokara bAdazAha ne kahA, "kyA bAta karate ho mahAtmA !" (sUrivara ke vacana para zaMkA ke sAtha mana meM vicAra karane lagA ki majabUta lohe ke sAmane isa patthara kI pratimA kI kyA haiMsiyata ki usake sAmane Tika sake? isa pratimA kI kasauTI avazya karanI hI caahie|) samaya bItatA gayA, bAdazAha ne sarivara se girivara kI yAtrA karane kI bhAvanA vyakta kI aura rAjavaibhava ke sAtha giranAra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI tarapha kadama baDhAe... dekhate hI dekhate giranAra ke pAsa pahuMcate hI giranAra parvata ke vividha zikharoM kI zreNIne bAdazAha kA mana jIta liyaa| gurjara deza ke gaurava ko pratyakSa nihArakara Aja vaha AnaMda vibhora bana gayA thaa| cAroM ora hariyAlI ko nirakhate hue bAdazAha ke netrakamala vikasita hue / kudarata kI goda meM acala khar3e isa girivara ko dekhakara bAdazAha hakkA-bakkA bana gayA / parvata ke sIdhe caDhAna se vaha zrI neminAtha dAdA ke jinAlaya ke prAMgaNa meM AyA / usake tana kI thakAvaTa ke sAtha dimAga kA pArA bhI nIce utarane lagA / raMgamaMDapa meM praveza karate hI zrI neminiraMjana ko nirakhate hI bAdazAha mohita ho gayA, kyA yaha pratimA hai ki sAkSAt bhagavAna haiN| isakI parIkSA ho sakatI hai ? bAdazAha ke lagAva aura buddhi ke bIca dvandva yuddha zuru huA aura aMta meM buddhi kI jIta huI aura usane parIkSA karane kA nirNaya kiyA / bAdazAha ne pratimA kI parIkSA karane ke lie zastra zakti kA upayoga zuru kiyA aura sUrivara ne maMtrazakti kA upayoga zuru kiyA / sUrivara paramAtmA ke dhyAna meM lIna bane aura usI samaya bAdazAha ne prabhujI kI pratimA para eka ke bAda eka dRDha prahAra zuru kie parantu.... aphasosa ! usakA eka bhI prahAra prabhujI kI pratimA ko nukasAna pahuMcAne meM samartha na bnaa| eka tarapha usakA mAnabhaMga hone se usakI AkhoM se Akroza ke aMgAre barasane lage aura dUsarI tarapha zastra prahAra ke gharSaNa se usa jinabiMba se cinagAriyA jharane lgii| bAdazAha isa camatkAra ko dekhakara vismita ho gayA / ye cinagArI yadi jvAlA kA rUpa leMgI to merI deha jala jAegI / aise bhaya se usane zastra ko jamIna para pheMka diyA / bAdazAha bhayabhIta banakara sUrijI ke caraNoM meM jhuka gayA / sUrijI ne dhyAna bhaMga kiyA aura paristhiti ko dekhakara unake harSa kA pAra na rahA / sUrivara ne bAdazAha ke mastaka para hAtha rakhakara usake mithyAtva ke jahara kA vamana karavAkara samyaktva ke bIja kA vapana kiyaa| bAdazAha dauDatA huA prabhu ke caraNakamala meM AloTane lagA / svayaM ke kie gae duSkRta ke pazcAttApa rupa mAphI mAMgakara paramAtmA ke prabhAva kI parIkSA karane kI bhUla kA ikarAra kiyA / prabhu kI goda meM mastaka jhukAkara choTe bAlaka kI taraha rudana karane lagA aura thoDI dera ke bAda svastha hokara prabhu ke caraNoM meM suvarNa arpaNa kara vidAI lI / bAdazAha jisa dina paramAtmA kI pratimA ke prabhAva kA anubhava karatA hai, usI rAta ko unake kucha dharmajanUnI anArya sAthIdAra bhaDaka uThe aura bAdazAha ke anubhava kie gae pragaTa prabhAva ko nAmazeSa karane ke lie eka nayA upAya bnaayaa| 57 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra girivara ke jinAlayoM meM jitane bhI zyAmavarNI pratimAjI birAjamAna the, una sabako ikaTThA kara eka kamare meM rakha dete haiM aura jaina zrAvaka varga ko batAte haiM ki, "yadi yaha saba kAle deva rAta ko koI camatkAra batAyeMge to hama ye pratimAyeM Apako sauMpa deMge, anyathA subaha samagra sabhA ke bIca jAhira meM ina pratimAoM ko cakanAcUra kara deNge| samana zrAvaka varga ciMtita ho gyaa| sabhI zokAtura bana gae / sUryodaya huaa| Aja to anAryoM ke AnaMda kA pAra nahIM thaa| rAta ko eka bhI pratimA ne camatkAra nahIM batAyA / yaha bAta zrAvaka varga ko batAte hue kahA, "ye tumhAre patthara ke pUtale sArI rAta patthara kI taraha jar3a hI rahe, na to unake mukha se eka bhI zabda nikalA yA na hI unakA eka bhI roma pharakA, aba unako cakanAcUra hote hue dekhane kA paramasaubhAgya A gayA hai, usake lie taiyAra ho jaao|" zrAvaka varga bhayabhIta ho gayA / sabhI maMtramugdha bana gae / aba kyA hogA ? ina pratimAjI ke cakanAcUra hone se pahale hamAre prANa nikala jAya / sabhI sUrivara ke pAsa jAkara vinaMti karane lage, "gurudeva ! aba to Apa hI hamAre zaraNAdhAra ho, kisI bhI taraha pratimAjI ko cakanAcUra hone se bacAoM !" sUrivara isa ghaTanA ko sunakara gaMbhIra bane aura tAtkAlika bAdazAha ko vistAra se sArI bAta batAyI / bAdazAha una dharmajanUnIyoM kI isa karatUta se saMpUrNa ajJAta the| parantu isa hakIkata ko jAnakara rAta ko svayaM ko Ae hue svapna kI TUTatI kaDI yahA~ para juDatI ho, vaisA saMketa milA / bAdazAha ne rAjapuruSoM ko, ina dharmajanUnI anAryoM ko svayaM ke samakSa upasthita karane kA Adeza diyA / bAdazAha kA AmaMtraNa sunakara anArya bahuta utsAha se Ae / rAta meM ghaTita ghaTanA bAdazAha ko batAte hue unhoMne kahA, "isa mUrti ke prabhAva kI bAta bakavAsa hai| mahArAjA ! kala to Apa Thage gaye ho| ye kAle bhUta to pUrI rAta gUMge hI rahe haiM!" bAdazAha ne gaMbhIratA se kahA, "isake prabhAva kA anubhava nasIba meM ho to hI hotA hai| are ! Aja rAta ko hI mujhe svapna meM eka gaMbhIra anubhava huA / " anAryoM ne kahA, "bAdazAha ! svapna meM kyA koI prabhAva dekhA ?" bAdazAha ne kahA, "hA~, Aja rAta ko bhUtoM ne mujhe bhayaMkara cetAvanI dekara sAvadhAna kiyA ki, yadi kala subaha tumhAre janUnI anAryoM ke dvArA jinapratimA ko lezamAtra bhI nukasAna huA to tuma apane khudA ko yAda kara lenA bAda meM naraka meM tumhArA khudA nahIM milegaa| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdazAha kI gaMbhIra bAtoM ko sunakara anArya cintita hue aura socane lage ki rAjA yadi nArAja hoMge to hamAre bAraha baja jAyeMge / bAdazAha abhI taka to vicAra meM the ki anArya aura pratimA ko nukasAna, yaha saba kyA hai ? parantu anAryoM ke spaSTIkaraNa se bAdazAha kI ulajhane sulajhane lagI aura svapna kI vAstavikatA samajha meM A gayI / bAdazAha bahuta krodhita hue| unakI AvezavAlI vikRta mukhAkRti dekhakara sabhI anArya kampita hone lage / bAdazAha ne kahA, "isa jinapratimA ke prabhAva ko bakavAsa kahanevAle tuma kauna ho ? yaha khudA to jIvaMta deva hai, aise khudA kI pratimA kA nAza karane kA SaDyaMtra racane kA adhikAra tumheM kisane diyA ? tumhAre isa kAlI karatUta kI sajArupa tumheM phA~sI ke phaMde para laTakAne kA merA Adeza hai| sipAhiyoM, ina badamAzoM ko phA~sI para caDhAo / " krodha ke kAraNa bAdazAha kI A~khoM se aMgAre barasa rahe the| unake nirNaya ko sunakara sabhI mugdha bana ge| sabhI ke hRdaya meM karuNA ke bhAva ubhara rahe the| nagarajana tathA zrAvaka varga ne bAdazAha ko sajA na karane kI vinaMti kI parantu bAdazAha nahIM maane| aMta meM zrAvaka varga sUrijI ke pAsa jAkara vinaMti karatA hai, "gurudeva, bacAo ! una dharmajanUniyoM ke dvArA kI gayI harakata se mahArAjA kopAyamAna hue aura unheM 'sajAe mauta' kA Adeza pharamAyA hai| hamane bAdazAha se bahuta vinaMti kI parantu ve nahIM mAne, gurudeva ! aba Apa hI unake tAraNahAra ho ! koI rAstA nikAlie / " sUrivara zrI zrAvakavarga kI bAteM sunakara cintita hue| ahiMsA ke saMdeza ko vizvamAtra meM pahu~cAnevAle jinazAsana ke ye dUta, ina jIvoM kI aisI hiMsA ko kaise sahana kara sakate haiM ? ve tAtkAlika bAdazAha ke pAsa pahu~ce, bAdazAha ko samajhAyA ki jinazAsana kI nIMva jIvadayA hai| are! sUkSma se sUkSma jIvoM kI bhI jaba ciMtA kI jAtI hai taba aise jIMde mAnavoM ko phA~sI to kaise ho sakatI hai ? yaha prabhu mahAvIra kA zAsana hai aura "kSamA vIrasya bhUSaNam" isa nyAya ke anusAra aparAdhI ko sajA dene ke badale use kSamA karanA hI zUravIratA kI nizAnI hai| mahArAjA sUrijI ke vacanoM se vizeSa prabhAvita hue aura unake vacanoM ko ziromAnya karake una anAtha dharmajUnUnI ko baMdIkhAne se mukta kara diyA gayA aura sabake hRdaya meM se nikale hue "jainaM jayati zAsanam" ke aMtarnAda se samasta vAtAvaraNa gUMja uThA / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthabhakti kA prabhAva dhAmaNaulI nAmaka gA~va meM rahanevAlA dhAra nAmaka vaha vyApArI thA / pUrvabhava ke satkarma ke kAraNa puNyAnubaMdhIpuNya ke prabhAva se isa bhava meM dhanopArjana meM mAno kubera kI spardhA na karatA ho, isa taraha se zobhita ho rahA thA / bahuta ullAsapUrvaka apanI dhanasaMpatti kA sadvyaya karake, aneka logoM ko jIvanadAna dete hue, vaha apane pAMco putro ke sAtha saMgha kA adhipati banakara AnaMdapUrvaka giranArajI kI yAtrA karane gayA / usakA saMgha zrI giranAra mahAtIrtha kI taleTI ke maidAna meM chAvaNI DAlakara rahA / giranAra tIrtha meM rahA huA saMgha bAisaveM tIrthaMkara zrI neminAtha prabhu ke darzana karane ke manoratha kara rahA thA / usa vakta, usI vistAra meM digaMbara jaina paMtha ke anuyAyI eka rAjA, yaha zeTha zvetAMbara jaina paMtha ke anuyAyI hone ke kAraNa unheM isa giranAra girivara para car3hane se rokane lgaa| prabhu darzana, pUjana, sparzana kI kAmanA ke sAtha harSollAsa se prayANa karanevAle dhAra nAmaka zreSThi kA saMgha girirAja ArohaNa karane kA prayatna karane lgaa| usa samaya digambara rAjA kI senA dvArA isa saMgha upara AkramaNa karane se donoM pakSoM ke bIca yuddha zuru huaa| usa vakta zrI neminAtha prabhu ke prati apAra bhakti se dhArazreSThi ke pAMco putroM kA sattva sphurAyamAna hone se pAMco bhAIyoM ne apratima sAhasapUrvaka yuddha karanA zuru kiyA / tIrthabhakti ke atizaya rAga se pAMcoM putroM ne jAna kI bAjI lagAkara jaMga khelakara duzmana kI senA ke aneka sainikoM ko harAte hue maraNa kI zaraNa meM cale ge| tIrthabhakti ke avirala rAga ke pratApa se ve pAMcoM putra marakara vahIM usI kSetra ke adhipati bane / tIrthakSetrAdhipati ke rUpa meM utpanna hue una pAMcoM putroM ke anukrama se 1. kAlamegha, 2. meghanAda, 3. bhairava, 4. ekapada aura trailokyapada isa taraha nAma paDe / aura tIrthazatruoM kA parAbhava karate hue una pAMco ne parvata ke AsapAsa vijaya kI varamAlA ko grahaNa kiyaa| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicakSaNa vastupAla. gauravavaMta gurjaradeza ke dholakA sTeTa meM rAjA vIradhavala kI hukumata cala rahI thii| rAjA vIradhavala ke maMtrIzvara AzarAja jaina dharmI the / ve suMhAlaka nAmaka gA~va meM apane parivAra ke sAtha rahate the| dharmapatnI kumAradevI ne tIna putra aura sAta putriyoM ko janma diyA / maMtrIpada para rahe hue AzarAja atyanta kuzAgrabuddhivAle aura vyavahArakuzala hone ke kAraNa putra malladeva, vastupAla, tejapAla aura sAtoM putriyoM kI uccatama paravarIza kii| aura pUrvabhava ke pracaMDa puNyodaya se vastupAla aura tejapAla bAlyAvaya se hI atyanta tejasvI aura puNyazAlI the| una donoM bhAIyoM ke bIca eka dUsare ke prati prema aura jinezvara paramAtmA ke zAsana aura dharma ke prati dRDha zraddhA dekhakara to IrSyA hue binA nahIM rahatI ! zaizavakAla, kumAravaya aura anukrama se yuvAvasthA ko prApta donoM baMdhu yugala ne anukrama se lalitAdevI aura anupamAdevI nAmaka sAkSAt lakSmI svarUpa do striyoM ko apanA jIvanasAthI banAyA / dina bItane lage / pitA AzarAja ne isa manuSyaloka se devaloka kI tarapha prayANa kiyA / vastupAla-tejapAla saparivAra mAMDala gAva meM Akara rahane lge| parantu AyuSya kI Dora kisakI, kaba, kisa samaya TUTatI hai? kahA nahIM jA sakatA / mAMDala meM Ane ke bAda thoDe samaya meM kumAradevI bhI prabhu kI zaraNa ho gae / ghara meM sAkSAt bhagavAna tulya mAtApitA kA viyoga atyanta duHkhadAyI hotA hai| donoM baMdhu hRdaya ko halkA karane ke lie, tathA mana ko praphullita karake zokasAgara se bAhara nikalane ke lie zrI siddhAcala mahAtIrtha kI yAtrA ke lie nikale / tIrthAdhirAja zatrujaya girirAja ke darzana, pUjana aura sparzanA se mana ke sAtha-sAtha AtmA ke bojha ko halkA karake baMdhuyugala jIvana yAtrA kI AgAmI maMjila ko prApta karane ke lie vyavasAya kI talAza meM pAlItANA se nikalakara gA~va-gA~va kI bhUmi para apane bhAgya ko AjamAne ke lie nikala paDe / dholakA sTeTa ke dholakA gA~va kI bhUmi ke sAtha pUrvabhava kA koI hisAba pUrA karane ke lie thoDe dinoM kI sthiratA kI / usa daurAna mahArAjA vIradhavala rAjya vyavasthA ke lie koI prajJAvAna pradhAna aura zUravIra senApati kI talAza meM thA / baMdhu yugala kI thoDe dinoM kI sthiratA se rAjapurohita ke sAtha mitratA kA nAtA baMdha gayA thA / mahArAjA kI samasyA ko jAnakara rAjapurohita ne vinaMti kI "ki Apa jaise do rAjaratnoM kI talAza meM ho, vaise do lakSaNavaMta naujavAna apane nagara meM sthiratA kara rahe haiN| saumya svabhAva, kAryakuzala, rAjanIti meM nipuNa aise isa yuvAyugala 61 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke mastaka kA tilaka unake khAnadAna aura jainadharma kI zobhA ko baDhAnevAlA hai| yadi ApakI AjJA ho to usa yugala ko Apake sAmane upasthita kruuN|" jisa taraha jauharI hIre ke mUlya ko jAnatA hai, usI taraha mahArAjA ne usa puNyazAlI baMdhuyugala ko lalATa ke cinhoM se yogya jAnakara atyanta harSollAsa pUrvaka rAjya kA kArya bhAra sauMpakara parama AnaMda kA anubhava kiyA / rAjyabhAra ke suvyavasthita saMcAlana kI suvAsa AsapAsa ke gAMvoM meM phailane lagI / jyeSTha baMdha vastapAla ko dholakA aura khaMbhAta kA maMtrIpada diyA gayA, aura tejasvI tejapAla ko rAjasainya ke senAdhipati kA pada diyA gayA / donoM baMdhuoM ne apane zaurya aura samajhadArI ke samanvaya se rAjA aura prajA ke hRdaya ke sAtha-sAtha rAjabhaNDAroM ko bhI bhara diyA / sarvatra zAMti aura samAdhi kA saMgIta guMja uThA / rAjakArya ke sAtha-sAtha jinezvara paramAtmA kI AjJA ko vaphAdAra aise donoM bhAiyoM kI kIti sarvatra phailane lagI / aSTamI, caturdazI ke tapa ke sAtha sAmAyika pratikramaNa Adi nitya Avazyaka ke pAlana ke sAtha paramAtma bhakti, sAdharmika bhakti aura anukaMpAdi caturvidha dharma pravRtti meM satata vyasta rahate... aneka jinAlayoM ke nirmANa kA lAbha lekara sadgati ko prApta karane ke prayatna meM lIna rahate the| eka bAra giranAra girivara kI saMgha ke sAtha yAtrA karane kA avasara aayaa| dUsarI tarapha aneka gA~voM se ugravihAra karake bAlabrahmacArI nemiprabhu ke milana ke manoratha ke sAtha aneka mahAtmA giranAra girivara kI talahaTI para pahu~ce / anaMta tIrthaMkaroM ke kalyANa kI isa kalyANaka bhUmi kI sparzanA kI saMvedanAoM ke dvArA zivapada kI sAdhanA karane ke lie giranAra ke sopAna caDhane lge| hRdaya meM harSa kA pAra na thA / parantu acAnaka AsamAna para car3he hue unake aramAna pRthvItala para cUra-cUra ho gae / eka haSTa-puSTa vyakti ne unheM Age bar3hane se rokA, kAraNa pUchane para usane kahA ki "isa girirAja para ArohaNa karanA ho to pahale kara [Teksa] bharanA paDegA anyathA Age nahIM bar3ha sakate ho / " Azcaryacakita hue mahAtmA ne kahA are bhAI ! prabhu ke dvAra para pahu~cane ke lie paise bharane paDate haiM ? are ! hama to niSparigrahI haiN| hamAre pAsa paisA kahA~ se Ae? usa vyakti ne kahA, "mahArAja ! dUsarI, tIsarI bAteM kie binA pahale kara kI rakama cukAo, phira Age baDho !" mahAtmA pIche muDe... yaha durAgrahI kisI bhI taraha mAne vaisA nahIM thaa| ve socane lage ki yaha kaisI vicitratA hai jo vizva vibhUti ko milane ke lie bhI mUlya cukAnA paDatA hai? yaha to bilkula sahana ho sake vaisA nahIM hai| basa ! isa manomaMthana 62 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke aMta meM giranAra girivara ke yAtrAluoM se liyA jAnevAlA yAtrikakara kisI bhI taraha radda honA hI cAhie, aisA vicAra unake mAnasapaTa para AyA / dUsare dina punaH mahAtmAoM ne giri ArohaNa prAraMbha kiyaa| jaba taka kara nahIM bhareMge taba taka yAtrA nahIM hogI, aise zabda unheM puna: sunAI die| munivara vApasa apane AvAsa kI tarapha lautte| parantu yAtrikakara baMda karavAne ke unake vicAra kI taraMgeM mAno dholakAsTeTa ke maMtrIzvara ke dimAga taka na pahu~cI ho aisA ehasAsa huA / dUsare dina saMdhyA ke samaya munivara ko samAcAra mile ki dholakA nareza ke mahAmaMtrIzvara vastupAla saMgha lekara kala giranAra mahAtIrtha kI talahaTI meM padhAra rahe haiN| munioM ko apanI bhAvanA pUrNa hone ke saMketa mile| vastupAla ko yAtrika kara kI jAnakArI thii| parantu tIsare dina paristhiti kA nirIkSaNa karake unhoMne socA ki yaha mAmalA bala se nahI parantu buddhi se hala karanA pdd'egaa| usI samaya ve mahAtmA bhI girivara para ArohaNa karane ke lie Age baDhe / ina mahAtmAoM para koI AMca na Ae isalie maMtrIzvara ne unheM thoDA samaya rUkakara saMgha ke sAtha yAtrA karane kI vinaMti kI aura yAtrikakara ke viSaya meM vartamAna paristhiti kI jAnakArI dI / mahAtmAoM ko prabhumilana meM aMtarAya karanevAle yAtrikakara ko kisI bhI taraha dUra karane ke vicAra meM vyasta maMtrIzvara ko dekhakara mahAtmAoM ne lAbha uThAyA / maMtrIzvara ! Apa jaise kuzAgrabuddhi vAle hAz2ira ho taba bhAvika varga ko paramAtmA ke darzana-pUjana aura tIrthasparzanA karane ke lie kara cukAnA par3e ? yaha bAta atyanta zaramajanaka hai| Aja to Apa hameM isa saMgha ke sAtha yAtrA karavA deNge| parantu anya bhAvikoM kA kyA ? bhaviSya meM isa mahAtIrtha ke dUra-dUra se darzana karane ke lie AnevAle mahAtmAoM kA kyA ? munivara bhI pUre joza ke sAtha askhalita dhArA se maMtrIzvara ke mAnasapaTa para savAra ho ge| maMtrIzvara ke aMtara meM rahI yAtrikakara ko baMda karane kI cinagArI aba jvAlA banakara bhar3aka uThI / mahAtmAoM ne maMtrIzvara kI manaHsthiti ko jAnakara kahA ki, maMtrIzvara ! yaha kaisI vicitratA ! do-do dina se girivara kI yAtrA karane ke lie hamArA prayatna niSphala gayA / hamane to isa yAtrikakara ko hamezA ke lie baMda karavAne kA bhISmasaMkalpa kiyA hai / aba jarUrata hai Apa jaise prabhu ke zAsana ke prati atyanta rAgavAle zUravIra kI ! yadi ApakA sAtha mile to saphalatA dUra nahIM / 63 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMtrIzvara ne sahAyaka banane kI saMmati dete hue kahA ki, "mahAtmA Apa AjJA dIjie sevaka taiyAra hai| prabhu ke zAsana ke lie yadi mujhe apanA mastaka bhI kaTavAnA par3e to yaha mere jIvana kA svarNima dina banegA" / mahAtmA aura maMtrIzvara ne yAtrikakara baMda karane ke upAya ke viSaya meM carcA vicAraNA karane ke bAda munivaroM ne giri ArohaNa karanA prAraMbha kiyaa| pIche se rukane kA Adeza Ane ke bAda bhI munivara dRDha manobala ke sAtha maMdagati se Age bar3ha rahe the| taba vApasa Akroza ke sAtha AvAz2a AyI sunate ho ki nahIM? roja-roja isa taraha muphta meM cale Ate ho? kucha zarama hai yA nahIM? kitanI bAra kahA hai ki yAtrikakara 5 drama na bharo taba taka eka sIDhI bhI nahIM caDhanI / adhikArI ke Akroza ke sAmane mahAtmA bhI bhar3aka uThe aura "IMTa kA javAba paththara se" isa nyAya se ugratA pUrvaka sAmane javAba diyA ki "hamAre devAdhideva ke darzana karane ke lie kyA mUlya cukAnA paDatA hai ? dAdA kA darabAra to hamezA saba ke lie khulA hI hotA hai| usameM bhI hamAre jaise niSparigrahI sAdhu ke pAsa saMpatti kaisI ? hamane to hamAre sauMdarya kI atimUlyavAna pUMjI ke samAna hamAre sira ke bAloM kA bhI tyAga kiyA hai to Apako kyA deM? hama jaise mastaka muNDitoM ko yAtrikakara kyoM bharanA?" donoM pakSoM ke bIca zabdoM kI AtizabAjI clii| aura bhayaMkara zabdayuddha ke aMta meM sAmanevAle pakSa ke svarabANoM ko cakanAcUra karake yAtrikakara ke niyama ko naSTa karake munivaroM ne do dinoM kI ghora tapazcaryA ke aMta meM girivara ke darzana prApta kie| isa tarapha khuda kA socA huA na hone se yAtrikakara vasUla karanevAle adhikAriyoM kA krodha AsamAna para caDhA / varSoM se calI A rahI yAtrikakara kI paddhati naSTa hone kA ehasAsa hone lagA / svayaM kI mAnahAni sahana nahIM hone ke kAraNa nyAya prApta karane ke lie ve saba mahAmAtya ke pAsa phuNce| maMtrIzvara ne unheM bolane kA avasara diyA / thoDI hI dera meM maMtrIzvara ne unheM AzvAsana diyA aura kahA ki hama isa viSaya meM jarUra vicAra kareMge / una adhikAriyoM ke dila ko ThaMDaka milii| thoDI hI dera meM maMtrIzvara ne munivaroM ko saMdeza bhejA aura unakA Agamana hote hI maMtrIzvara ne pUjyoM ke prati aucitya pAlana kara atyanta bahumAna pUrvaka unakA satkAra kiyA / yAtrikakara ke adhikAriyoM ne maMtrIzvara ke samakSa apanI zikAyata kI prastuti kI ki, "mahAmAtya ! ina mahAtmAoM ne varSoM se calI A rahI hamArI yAtrikakara kI paraMparA ko toDakara jabaradastI, kala girivara kI yAtrA karane nikala paDe / hamArI varSoM se calI A rahI vyavasthA kA khuleAma bahiSkAra kiyA hai, isa viSaya para yogya nyAya dene kI Apase prArthanA karate haiN|" Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuzAgrabuddhi vAle maMtrIzvara ne bhI dUsare pakSa ko apanA bacAva karane ke lie yogya avasara diyA / maMtrIzvara ne kahA, "isa viSaya meM Apako kucha kahanA hai ?" munivaroM ne avasara kA lAbha uThAte hue kahA, "mahAmAtya ! ina bhAgyazAliyoM kI bAta bilkula satya hai ki hama yAtrikakara bhare binA hI giri ArohaNa karake paramAtmA ke darzana karake Ae haiM, lekina..... maMtrIzvara ! Apa hI batAIe ki hamAre jaise muNDitoM ke lie yAtrikakara kaise ho sakatA hai? hama to aparigrahI haiN| hamAre pAsa paisA kahA~ se Ae? maMtrIzvara / 3-3 dinoM se hama paramAtmA ke darzana ke lie taDapa rahe haiN| are ! hamArI bhI sahanazIlatA kI koI hada hai? paramAtma darzana karane ke lie paise bharane? yaha kahA~ kA nyAya hai? mahApavitra - paramakalyANakArI anaMta tIrthaMkaroM ke kalyANakoM se punita banI isa pAvanabhUmi kI suvAsa lene ke paise die jAe maMtrIzvara ! yaha to rAjya ke sAtha mahArAjA ke lie bhI atyanta zaramajanaka bAta hai| Apa jaise pracaMDapuNya aura tIkSNabuddhi ke svAmI aise avasara para yogya nyAya nahIM deMge to dUsarA kauna nyAya karegA / maMtrIzvara ! varSoM se calatI A rahI isa anucita paramparA kA viccheda honA hI caahie| munivaroM kI askhalita vAgadhArA ko apalaka nayanoM se nihArate hue maMtrIzvara bhI avAk bana gae / do pala ke vilaMba ke bAda una yAtrikakara adhikAriyoM kI tarapha dRSTi karate hue maMtrIzvara ne kahA ki, "mahAtmAoM kI ina bAtoM ke viSaya meM ApakA kyA abhiprAya hai?" maMtrIzvara ! mahAtmA kI bAta satya hogI parantu varSoM se cala rahI hamArI isa paramparA ko thoDI bhI AMca Ae, yaha hama kaise sahana kareM / pratyeka vyakti ke 5 drama to hameM milane hI cAhie / isa taraha adhikAriyoM ne apane hRdaya kI bAta khii| maMtrIzvara ! thoDI dera ke lie ciMtana karane lge| kucha samaya bAda unhoMne gaMbhIratApUrvaka una adhikAriyoM se kahA ki, "bhAioM! eka tarapha isa sRSTi ke AdhAra samAna ye mahAtmA haiM aura dUsarI tarapha prajAjana ! prAtaH smaraNIya ina gurubhagavaMtoM kI bhAvanA kA ullaMghana karanA ThIka nahIM hai| dUsarI tarapha Apa sabhI kI AjIvikA kI vAstavikatA bhI naz2araaMdAz2a nahIM kI jA sakatI / aise saMyoga meM Apa sabhI milakara koI bIca kA rAstA nikAlie yahI icchanIya hai|" maMtrIzvara kI bAta sabhI ko vicAraNIya lagI, kyoMki roja-roja yAtrikakara ikaTThA karane meM AtI huI samasyAoM kA anubhava to sabhI ko thA hii| parantu yAtrikakara ke sivAya AjIvikA kA anya koI vikalpa nahIM thaa| aise meM bIca kA rAstA nikAlane ke lie ve Apasa meM carcA kara rahe the, parantu unheM koI rAstA mila nahIM rahA thA / taba maMtrIzvara ne UMcI AvAja meM kahA ki, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "abhI taka kyA vicAra kara rahe ho ? yadi Apake pAsa isa samasyA kA koI samAdhAna nahIM hai to yaha jimmedArI mujhe sauMpa do| merA nirNaya sabhI ko svIkArya hogA na ? bAda meM usa nirNaya meM kisI bhI taraha kI chUTachATa kA avakAza nahIM rahegA, calegA na ?" "are! maMtrIzvara ! Apa jo nyAya kareMge, usameM pakSapAta kA avakAza ho hI nahIM sktaa| Apake vacana hameM ziromAnya rheNge| usameM lezamAtra bhI zaMkA mata kiijie| Apa isa viSaya meM nizcita banakara apanA abhiprAya phrmaaiie| jisase vizvavaMdanIya vairAgI aisI vibhUtiyoM kI bhAvanA bhI TikI rahe, aura hama garIboM kI bhI samasyA kA hala ho jaay|" sabhI hAtha joDakara maMtrIzvara ko vinaMtI karate haiM / vicakSaNa buddhivAle maMtrIzvara ne atyanta snehapUrvaka sabhI ke vizvAsa ko jItakara sabhI kI saMpUrNa saMmatipUrvaka ghoSaNA kI ki "devAdhideva bAIsaveM tIrthaMkara zrI nemiprabhu ke 3-3 kalyANakoM se pAvana banI isa giranAra girivara kI bhUmi para Aja se yAtrikakara baMda kiyA jAtA hai| yadi koI bhUla se bhI yaha kara vasUla karane kA prayatna karegA to use kaDaka se kaDaka saz2A dI jaaegii| Apa saba kI AjIvikA ke lie giranAra girivara kI goda meM rahA kuhADI gA~va Apa sabhI ko sauMpA jAtA hai| isa kuhADI gA~va kI saMpUrNa kamAI para Aja se Apa sabhI kA adhikAra hogaa| Aja se Apa saba isa gA~va ke mAlika ho / aba to ApakI ciMtA dUra huI na ? aba to Apa khuza ho na ?" maMtrIzvara ke suvarNavacanoM ke zravaNa se sabhI ke manamayUra nAca utthe| kuhAr3I gA~va kI saMpUrNa kamAI ke adhikAra ke dastAveja pAkara sabhI nizcita bane / vAtAvaraNa meM cAroM ora tIna loka ke nAtha zrI nemiprabhu kI tathA maMtrIzvara vastupAla kI jayajayakAra hone lagI / giranAra girivara kI guphAoM se nikalate jayajayakAra zabda ke ghoSa se sakala sRSTi meM prazamarasa kI suvAsa phaila gyii| 66 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrikSA kA veja sinAza yAtrA sattrAgAraM, sukRtataterduSkRtApahRtihetuH / janidhanavacanamanastanu-kRtArthatA tIrthakRtvaphalA || "yAtrA, puNya kI zreNI kI dAnazAlA hai, pApa ko nAza karanevAlI hai, janma, dhana, vacana, mana aura zarIra ko kRtArtha karanevAlI hai tathA tIrthaMkara nAmakarma kI prApti karavAne vAlI hai|" tIrthayAtrA ke aisI viziSTa mahimA ko jAnakara, vividha prakAra ke dAna se dedIpyamAna aisI yaza-kIrtivAle, suvarNasiddhi prApta karanevAle, guruvara ke hRdaya meM sthAna prApta karane vAle, maMtrIzvara pRthvIdhara arthAt pethaDamaMtrI saMgha sahita siddhAcala mahAtIrtha kI sparzanA karane padhAre / atyanta ullAsa ke sAtha girivara ko juhArakara zrI siddhAcala ke zikhara para birAjamAna zrI AdinAtha bhagavAna kI vaMdana, pUjana Adi kriyAoM ke dvArA bhakti karake atyanta prazaMsA ko prApta kara maMtrIzvara ne 25 dhaDI suvarNa se yugAdideva ke caitya ko suzobhita kiyA / siddhigiri meM siddhapada ko prApta hue anaMta AtmAoM ke smaraNa kI suvAsa kA AsvAdana karane ke lie ruke hue saMgha ne kucha dinoM ke pazcAt raivatAcala mahAtIrtha kI tarapha prayANa kiyA / anaMta-anaMta tIrthakara paramAtmA ke dIkSA-kevalajJAna aura mokSakalyANaka se pAvana banI giranAra girivara kI bhavya bhUmi kI sparzanA ke manorathoM ke sAtha saMgha ke dina bIta rahe the| vartamAna cauvIzI ke bAIsaveM tIrthaMkara, bAlabrahmacArI zrI neminiraMjana, tathA atIta caubIsI ke ATha tIrthaMkara ke dIkSA-kevalajJAna aura mokSakalyANaka aura dUsare do tIrthaMkaroM kA mAtra mokSakalyANaka, anAgata cauvIzI ke cauvIzoM tIrthaMkaroM ke mokSakalyANaka se pAvana aisI raivatagiri tIrtha kI pavitra bhUmi ke sparza se sabhI apane jIvana ko dhanya banAne ke lie taDapa rahe the / dUra-dUra se raivatagiri ke zikharoM ko dekhate hI sabhI AnaMdavibhora bana ge| maMgala prabhAta meM pethaDa maMtrI ke saMgha ne raivatagiri kI manamohaka talahaTI meM praveza kiyA / usI samaya yoginIpura-dillI ke rahevAsI agravAlakula meM janme hue allAuddIna bAdazAha kA kRpApAtra pUrNa nAmaka zreSThi jo digaMbara mata kA kaTTarapakSI thA, vaha bhI saMgha lekara raivatagiri kI talahaTI meM taMbU DAlakara rahA thA / rUpa aura rupaye usake dAsa bane hue the| dhanavaibhava kA mada bhI 67 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsamAna ko chU rahA thA / subaha ThaMDaka ke vAtAvaraNa meM donoM saMghoM ne tIrthayAtrA ke lie prayANa kiyaa| usI samaya digaMbara saMgha ke ArakSakoM ne zvetAMbara saMgha ke yAtrikoM ko yAtrA karane se rokA / yaha tIrtha digaMbaroM kA hai, yahA~ hama tumase pahale Ae haiM, isalie sarvaprathama yAtrA hama kareMge / digambaroM kI isa bAta kA avamUlyana karate hue zvetAMbara saMgha Age calane lagA / mAnakaSAya se garvita digaMbara saMghapati pUrNazreSThi krodhita hue / aura sainya ke pIThabala ke sAtha cunautI dI - sAvadhAna ! agara eka bhI kadama Age bar3hAyA to tumhArA mastaka dhaDa se alaga karane meM eka kSaNa kA bhI vilaMba nahIM hogA / pUrNazreSThi kA dimAga sAtaveM AsamAna para pahuMca gayA hai, aisA jAnakara kuzala buddhimAna pethaDamaMtrI ne bala ke sAmane kalA se kArya karane kA nirNaya kiyA / bhUtakAla ke itihAsa kA eka-eka pannA ulaTakara digaMbaroM ke parAbhava ke prasaMgoM kA varNana kara yuktipUrvaka yaha tIrtha zvetAMbaroM kA hI hai yaha bAta pUrNazreSThi ke dimAga meM biThAne kA bahuta prayatna kiyA / parantu pUrNazreSThi isa bAta ko svIkAra karane ke lie taiyAra na hue| aneka prakAra ke vAda-vivAda hue / donoM saMghapatiyoM ke bIca vAkyuddha calA / digaMbaroM kA jUnUna baDhane lagA / pUrNazreSThi krodha se lAlapIlA ho gayA / ___ varSoM ke anubhava ke kAraNa tIkSNa banI huI buddhivAle donoM pakSa ke vRddha puruSa Age Ae, aura bole "Apa donoM puNyazAlI puruSa ho / kisI pracaMDa puNyodaya ke yoga se isa mahAtIrtha ke saMghapati banane kA saubhAgya Apako milA hai| aneka bhavoM ke karmabaMdhana kA kSaya karanevAle isa mahAtIrtha kI pAvana bhUmi ke sparza ko prApta karane ke pazcAt vAda-vivAda kyoM? Apa donoM isa vivAda kA tyAga kara eka sAtha hI girivara para ArohaNa karo, jisase saMgha ko Age pIche hone ke jhagar3e kA avakAza hI na rahe / abhI yaha tIrtha na to digaMbara kA hai na hI zvetAMbara kA / aisA vicAra karake zrI neminAtha dAdA ke darabAra meM pahuco ! bAda meM indramAlA pahanane ke avasara para caDhAveM meM jo dhanadravya jyAdA pramANa meM boleMge unakA yaha tIrtha ! kyoMki kSatriya zastra se yuddha karate haiM, paMDita zAstra se yuddha karate haiM, kSudra hAtha se jhagaDate haiM, strI kaTuvacana se kalaha karatI hai, pazu siMga se kalaha karate haiM, aura vyApArI dhana se kalaha karate haiM / hama bhI vyApArI hone ke kAraNa usI taraha se kalaha kA nivAraNa kareM, yahI zobhAspada lagatA hai|" vibudha aise baDoM ke hitakArI vacanoM ko donoM pakSoM ne saharSa svIkAra kiyA / sarva yAtrikoM ne giri ArohaNa ke lie 68 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANa kiyA / sabhI zrI neminAtha prabhu ke mukhakamala ko dekhakara maMtramugdha bana gae / atyanta bhAvapUrvaka paramAtmA ko namaskAra karake, snAtra, dhvajArohaNa, nRtya aura stuti Adi aneka prakAra kI bhakti meM magna bana ge| indramAlA ke caDhAve kA samaya aayaa| Aja yaha tIrtha kisakA? isa gahare prazna ke lie donoM pakSa apanI sarva dhanasaMpatti ko prabhu ke caraNoM meM, samarpita karane ke lie taiyAra hue / "vidhi ke lekha ko koi miTA nahIM sakatA" isa kahAvata kI satyatA batAne ke lie zrI neminAtha prabhu kI bAyIM ora pUrNacandra zreSThi aura dAyIM ora, mAnoM vijaya kI varamAlA pahanane ke saMketa se, pethaDamaMtrI svAbhAvikatA se hI khar3e rhe| giranAra girivara svayaM kI mAlikI kA hai aisA sAbita karane ke lie donoM pakSoM ne pahale sonAmahora bAda meM anukrama se suvarNa ke sera pramANa aura aMta meM sone kI dhaDI ke dvArA car3hAve bolanA prAraMbha kiyA / (1 dhaDI = 10 maNa = 200 kilo) pethaDamaMtrI ne indramAlA ke lie suvarNa kI 5 dhaDI kahI.... pUrNa zreSThi ne kahA 6 dhaDI, pethaDamantrI ne kahA 7 dhaDI isa taraha anukrama se bar3hate-baDhate dhaDiyoM kI saMkhyA bar3hane lagI taba pethaDamaMtrI ne kahA 16 ghaDI suvarNa ! usa samaya pUrNa zreSThi cupa ho gayA / usane turaMta maMtrIzvara ke pAsa ATha dinoM kI mohalata mAMgI / pethaDamaMtrI to joza meM the| unhoMne pUrNa zreSThi kI mAMga ko saharSa svIkAra karake ATha dinoM ke badale 10 dinoM kI mohalata dii| pUrNazreSThi ne saMgha meM Ae hue sabhI yAtrikoM ke pAsa jitanA ho utanA savarNa lenA prArambha kiyA / isa tIrtha kI mAlikI ke khAtira sabhI ne apane hAtha ke kaMgana, sonA mahora, gale ke hAra Adi vividha AbhUSaNoM kA DhagalA kara diyA / ikaTThe hue suvarNa kI saMkhyA 28 ghaDI ho gyii| aura usI daurAna dillI se bhI suvarNa Ane kI taiyArI thii| Aja pUrNazreSThi ke AnaMda kA pAra na rahA / aba to isa tIrtha kI mAlikI hama se dUra nahIM, aisI kalpanA ke sAtha samasta digaMbara saMgha meM AnaMda kA sAgara uchala rahA thA / isa tarapha pethaDamaMtrI ne bhI digaMbara saMgha ke ullAsa aura tIrtha ke prati lagAva ko apanI vicakSaNa buddhi kI mApapaTTI se mApA / use bhI yaha khela barAbarI kA hai aisA aMdAja A gayA thA / turaMta hI usane 24 miniTa meM 1 yojana kA aMtara pAra kara sake vaisI zIghragAminI UMTanIyoM ko suvarNa lAne ke lie mAMDavagar3ha kI tarapha bhejA / indramAlA ke caDhAve kI maholata pUrNa hote hI puna: isa tIrtha ke prazna kA aMta lAne ke lie aMtima dAva khelate ho vaise pUrNazreSThi ne puna: pethaDamaMtrI ko cunautI dI / 'aTThAvIsa dhaDI sonA' isa samaya pUrNazreSThi tIrtha hAtha meM A gayA ho vaise ullAsa Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se samagra zrotAvarga kI tarapha ahaMkAra dRSTi se naz2ara karane lagA / Aja maMtrIzvara ke kAnoM meM bhI tIrtharakSA nAmaka eka maMtra satata guMja rahA thA / ve adhIra bana ge| unheM 1-1 pala varSa ke samAna laga rahI thii| caDhAveM meM 1-1 dhaDI suvarNa baDhAkara Age baDhane meM nirarthaka samaya ko vyartha karane jaisA hai, aisA ahasAsa huA / giranAra girivara meM vanakesarI kI taraha pethaDamaMtrI ne bhI siMha garjanA karate hue kahA "chappana dhaDI sonA' . pala do pala samagra sabhA cauMka gyii| sabhI kI naz2ara pUrNazreSThi ke mukha para thii| vaha bhI mugdha bana gayA / kyA karanA? kyA nahIM karanA? saba kucha bhUla gayA / thor3I hI dera meM svastha banakara apane pakSa ko bacAne ke lie vinaMti karane lgaa| lekina digaMbara saMgha ne spaSTa kaha diyA ki "aba hamArI koI zakti nahIM hai, Apake pAsa saMpatti ho to Age baDhanA ! hamAre sabhI baila. bailagADiyA aura manuSyoM ko agara beca deM, to bhI itanA suvarNa ikaTThA nahIM ho skegaa| aura isa taraha saba kucha khAlI karake bhI tIrtha prApta karane kA koI artha nahIM hai| hama isa tIrtha ko apane ghara to nahIM le jAnevAle haiM / to phira ghara jalAkara tIratha karane kA vyartha prayAsa kisa kAma kA ? pUrNazreSThi kA ceharA phIkA paDa gayA / atyanta duHkhita hRdaya se mAno zaraNAgati svIkAra kara rahe ho, vaise apane parAbhava kA svIkAra karake do hAtha joDakara pethaDamaMtrI ko kahate haiM ki "maMtrIzvara pethaDazAha ! aba yaha indramAlA Apa hI grahaNa kro|" giranAra girivara zrI neminAtha bhagavAna ke jayanAda se gUMja uThA / dazoM dizAoM meM jayanAda ke taraMgoM kI bharatI AyI / indramAlA rUpI dravyamAlA ke sAtha tIrthajaya kI vijayamAlA maMtrIzvara ke gale meM pddii| samasta vAtAvaraNa meM vAjiMtro ke maMgalanAda kI suvAsa phaila gayI / Aja pethaDazAha harSa se phUle nahIM samA rahe the| dharmarakSA-tIrtharakSA ke amUlya lAbha ko prApta karake kRtakRtya ho gaye / Aja unake hRdaya meM AnaMda nahIM samA rahA thaa| maMtrIzvara ne indramAlA grahaNa karake girivara se nIce utarate hI dharmaparAyaNa aise zAstravacanoM kA smaraNa kiyA ki, "dharmakArya ke prAraMbha meM, vyAdhi ke vinAza meM aura vaibhava kI prApti meM yadi vilaMba kiyA jAye to vaha zubhakAraka nahIM hotA usI taraha devadravya bharane meM vilaMba karanA zubhakAraka nahIM hai|" AyANaM jo bhaMjai, paDivannadhaNaM na dei devassa / nassaMtaM samuvikkhai, so vihu paribhamai saMsAre // "devadravya kI Aya ko jo toDatA hai, svIkAra kiyA huA devadravya nahIM detA hai aura yadi devadravya kA nAza hotA ho Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to bhI jo usakI upekSA karatA hai, vaha bhI saMsAra meM paribhramaNa karatA hai|" ceiadavvaviNAse, isidhAe pavayaNassa uDDAhe / saMjaicautthabhaMge mUlaggI bohilAbhassa || "caitya ke dravya kA vinAza karanA, sAdhu kI hatyA karanA, zAsana kI niMdA karanA, aura sAdhvI ke brahmacarya kA bhaMga karanA, yaha saba bodhilAbha ke mUla ko jalAne meM agni ke samAna hai|" ceiyadavvaM sAhAraNaMca, jo duhai mohiamaIo / dhamma so na viANai, ahavA baddhAuo narae // "mUDha mativAlA jo puruSa caitya ke dravya kA aura sAdhAraNa dravya kA vinAza karatA hai, vaha dharma ko jAnatA hI nahIM, athavA usane prathama naraka kA AyuSya bAdhA hai aisA samajhanA / ina zAstravacanoM kA smaraNa hote hI maMtrIzvara ne pratijJA ki "jaba taka giranAra kI indramAlA ke caDhAve kA 56 dhaDI sonA hAjira na ho jAe aura prabhu ke caraNoM meM samarpita na karUM, taba taka cAra AhAra kA tyAga / " sabhI saMghajana stabdha ho ge| maMtrIzvara ke sattva ko dekhakara sabhI natamastaka ho kara jhuka gae / kitanI dRDha pratijJA ! kahA~ gaDha giranAra aura kahA~ mAMDavagaDha ? 56 dhaDI sonA kaba AegA aura kaba pethaDamaMtrI kA pAraNA hogA ! sabhI eka naz2ara se U~TanI ke Agamana kI rAha dekha rahe the / pethaDa ko prabhu vacanoM para apAra zraddhA thI, devadravya kA udhAra sira para ho to anna kA eka dAnA bhI kaise khAyA jA sakatA hai? zAsana kA rAga unake rakta kI bUMda-bUMda meM samAyA huA thaa| unake zvAsozvAsa meM zAsana kI vaphAdArI kI suvAsa thii| dUsarI tarapha U~TanIyA~ pavana ke vega se yojana ke antara ko mAtra 24 miniTa jaise kama samaya meM pUrNa karake mAlavAdeza ke mAMDavagaDha kI tarapha jAkara jarurata pramANa suvarNa ko ikaTThA karake punaH giranAra kI tarapha uchalatI, kUdatI A rahI thii| giranAra kI mAlikI kA adhikAra zvetAMbara jainoM ko mila gayA phira bhI jaba taka mUlya na cukAye taba taka zAMti se kaise baiTha sakate haiM? pethaDamaMtrI ko caina nahIM thA / unheM 1-1 pala, 1-1 varSa kI taraha laga rahI thii| pethaDamaMtrI sahita sabhI yAtrika jisa taraha Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jala ke lie tar3apatA huA cAtakapakSI megha ke Agamana kI rAha dekhatA hai, usI taraha mAMDavagaDha ke mArga kI tarapha rAha dekhate hue baiThe the / tIrthamAlA - indramAlA ke dina upavAsa huaa| dUsare dina bhI madhyAhna kA samaya bIta gayA thaa| sUrya kA teja dhIre dhIre kama ho rahA thA / saMdhyA ke raMga se nIlagagana meM raMgolI bharane kA kArya prAraMbha ho cukA thaa| sUryAsta ko mAtra do ghaDI (48 miniTa) kA samaya zeSa rahA thaa| usI samaya mAMDavagaDha kI dizA se U~TanIyoM ke pA~va kI AvAja sabhI ke kAnoM taka pahu~cI / sUrya ke udaya se jisa taraha sUryamukhI puSpa vikasita hotA hai usI taraha pethaDamaMtrI U~TanIyoM ke Agamana se AnaMdavibhora bana gae / mAMDavagaDha kA mArga dhUla se ghira cukA thA / aura dekhane hI dekhate U~TanIyA~ giranAra kI talahaTI meM A gyiiN| turaMta hI U~TanIyoM ke Upara se suvarNa kI thailiyA~ nIce utArI gayI aura 56 dhaDI suvarNa tolA gyaa| sabhI ko maMtrIzvara ko pAraNA karavAne kI tIvra icchA thI / parantu sUryanArAyaNa ko yaha maMjUra nahIM thaa| do ghaDI zeSa sUrya Dhala cukA thA, jisase do ghaDI pahale cauvihAra ke paccakkhANa karanevAle maMtrIzvara ke cauvihAra upavAsa kA paccakkhANa karane se chaTTa kA tapa huA / dhIre-dhIre sUrya asta hone kI taiyArI meM thA aura saMdhyA kA samaya ho gayA thaa| dUsare dina subaha vArjitroM ke maMgalanAda se caturvidha saMgha ke zItala sAnidhya meM maMtrIzvara pethaDa ke chaThTha tapa kA pAraNA huA aura usI dina vizAla janasabhA ke svAmIvAtsalya ke lie bhojana ke samAraMbha kI yojanA kI gyii| zvetAMbara saMpradAya kA teja sitArA camaka uThA / 72 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyameva jayate. jagamAM tIratha do vaDAM, zatrujaya giranAra; oka gaDha RSabha samosaryA, oka gaDha nemakumAra. soraThadeza kI dhanyadharA jagata ke sarvotkRSTa do girirAja ko dhAraNa karake svayaM ke satva aura sAmarthya kA pradarzana kara rahI hai| isa soraTha kI zauryavaMtI bhUmi ne aneka aitihAsika prasaMgoM kI zreNI ke kAraNa gurjaradeza ko gauravavaMta banAyA hai| tIrthAdhirAja zatraMjayagiri aura garavA gaDha giranAra ke zikhara para jinAlayoM kI divyadhvajAyeM lokottara jinazAsana ke gaurava ko U~cAI para caDhAne ke lie macala rahI haiN| karoDoM devatAoM se sevita aura pUjita gar3ha giranAra bAdaloM se bAteM karate-karate aneka AMdhI aura tUphAnoM ke bIca bhI acala khar3A hai| cakravartiyoM kI bhUmi hastinApura nagarI se prayANa karake mArga meM aneka gA~va aura nagaroM meM vividha zAsanaprabhAvanA ke kArya karate hue padayAtrA saMgha aneka tIrthoM kI sparzanA karate-karate tIrthAdhirAja zatrujaya mahAgiri kI sparzanAdi karake Aja garavA gaDha giranAra kI goda meM pahuMcA hai| dUsare dina maMgala prabhAta meM bAlabrahmacArI zrI neminiraMjana ke caraNoM kI pUjA karane ke manoratha sahita saMghapati dhanazeTha caturvidha saMgha ke sAtha girivara kI yAtrA prAraMbha karate haiM / girivara ke kadama-kadama para paramapada kI suvAsa kA anubhava karate hue zeTha devAdhideva ke darabAra meM pahuMcate haiN| sabhI yAtrikoM ke manamayUra nAca uThe / paramAtma bhakti kI ramajhaTa macI hai / saMghapati dhanazeTha ne sarvotkRSTa pUjAdravya kI suvAsa se jinAlaya ke raMgamaMDapa ko mahakA diyA hai| sakala saMgha uchalate hue bhAvoM ke sAtha dravyapUjA pUrNa karake tIsarI nisIhi ke dvArA bhAvapUjA meM praveza karatA haiM, taba koI azubha karmodaya se bhAvadhArA meM skhalanA karate hue anya eka saMgha ne jinAlaya meM praveza kiyaa| mahArASTra ke malayapura se gujarAta ke giranAra para pahuMce hue saMgha ke saMghaprati varuNazeTha digaMbara paMtha ke kaTTara anuyAyI the| dravyapUjA ke daurAna dhanazeTha ne sakala saMgha ke sAtha zrI nemiprabhu ko puSpa kI mAlA evaM kImatI AbhUSaNAdi caDhAe the jo ghaDI do-ghaDI meM hI nikAla die Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gae / varuNazeTha jora-jora se bolane lagA ki "bItarAgI ko rAga ke sAdhanoM kI kyA jarUrata hai ?" zvetAmbarIya dhanazeTha sahita sakala saMgha ke hRdaya kApa utthe| "hamArI pUjA meM aMtarAya karanevAle Apa kauna ho?" taba varuNazeTha ne pratikAra kiyA, "hama digambara isa tIrtha ke mAlika hai, yaha tIrtha hamArA hI hai, Apa to Aja kI paidAIza ho / " dhanazeTha atyanta krodhita hue, are ! itanA bar3A jhUTha kaise sahana kiyA jAya ? giranAra para digaMbaroM kA adhikAra kaba se huA? are ! yaha to zvetAMbaroM kI dayA kaho yA karuNA kaho ki Aja digaMbaroM ko isa giranAra kI yAtrA karane kA avasara mila rahA hai| yaha to zvetAMbaroM kA hI upakAra hai| "prabhujI kI aMgaracanA karane mAtra se prabhujI agara rAgI bana jAte ho to digaMbaroM ke dvArA paramAtmA kI rathayAtrA se kyA prabhujI vItarAgI rahate haiM? vItarAgI ko ratha meM biThAne ke kyoM aramAna rakhane ? prabhajI agara alaMkAroM se rAgI hote ho to prabhu kI pratimA striyoM ke sparza se vItarAgI kahI jA sakatI haiM ?" varuNa zeTha ke vicAroM ne raudra svarUpa liyA aura ve bole "khabaradAra ! yadi Apako digaMbara paddhati se prabhu pUjA karanI ho to ho sakatI hai anyathA, sajA ke lie sAvadhAna raho !" dhanazeTha bhI 'jaya neminAtha' ke nAda ke sAtha kUda paDe / are ! prabhu ke zAsana ke lie zahIda hone kA majA hI nirAlA hotA hai| Aja bhale hI hamArA mastaka dhaDa se alaga ho jAya ! hameM koI ciMtA nahIM." dekhate hI dekhate zrI nemiprabha kA darabAra raNasaMgrAma banatA huA dekhakara ubhayapakSa ke vRddhoM ne isa bAta ko zAMta karane kA prayatna kiyA / paraspara vicAra vimarza ke aMta meM nirNaya huA ki giranAra ke mahArAjA vikrama kI rAjyasabhA meM ubhayapakSa kI bAteM rakhakara mahArAjA ke pAsa se hI giranAra ke adhikAra ke viSaya meM nyAya karanA jarUrI hai| ubhayapakSa ko mAnya aisI bAta se donoM saMgha alaga hue / evaM sabhI yAtrika talahaTI para Ae / usa samaya rAjyasabhA barakhAsta ho cukI thii| phira bhI ubhayapakSa ne rAjyasabhA ke dvAra khaTakhaTAe mahArAjA vikrama ke rAjadarabAra ke dvAra khole ge| mahArAjA ne donoM pakSoM kI zikAyata sunakara paristhiti gaMbhIra hone kA anumAna lagAyA / aura dUsare dina rAjyasabhA meM nirNaya karane kA ailAna kiyaa| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhyA ke samaya aMdhakAra kA Agamana hote hue bhI dhanazeTha kI zraddhA kA dIpaka aura jyAdA prajvalita huA / giranAra zvetAMbaroM kA hI hai aura rahegA aisI acala zraddhA hone se dhanazeTha ne rAtri meM tIvra bhAva se giranAra girivara kI adhiSThAyikA zrI aMbikAdevI kI ArAdhanA kii| zeTha ke tIvra satva aura dhIratA se saMtuSTa hokara zrI aMbikAdevI pragaTa huii| dhanazeTha ne kahA "o maiyA ! isa giranAra girivara kA mAlika kauna hai ? kala rAjadarabAra meM nirNaya ke avasara para Apa padhAreMge na ?" zrI aMbikA devI bolI, "dhIra puruSa ! satya aura jhUTha to kSIra-nIra kI taraha alaga ho jAte haiN| Apa nizcita rahanA ! kala mahArAjA vikrama se kahanA ki hamAre 'siddhANaM buddhANaM' sUtra meM giranAra mahAtIrtha kA roja smaraNa kiyA jAtA hai jisase giranAra para zvetAMbaroM kA hI adhikAra haiM, isa viSaya meM zaMkA kA koI sthAna nahIM hai / " sUryodaya kI suvarNakiraNeM zvetAMbara jainoM ke suvarNakAla ke udaya kI sUcanA de rahI thI / Aja dhanazeTha ke hRdaya meM zraddhA aura vizvAsa kA samanvaya ho cukA thaa| sabhI rAjyasabhA meM giranAra mahAtIrtha ke nirNaya ke viSaya meM utsukatA se baiThe the / mahArAjA vikrama ne praveza kiyA, rAjyasabhA kA prAraMbha hote hI dhanazeTha ne apanI bAta zuru kI "mahArAjA ! pUrvakAla ke itihAsa ke anusAra giranAra tIrtha avazya zvetAMbaroM kA hote hue bhI Apa Aja usa itihAsa ke pannoM ko dekhe binA hI bahuta hI saralatA se isa vivAda kA aMta lA sakate ho| hama zvetAMbara nitya caityavaMdana meM zrI giranAra mahAtIrtha kA smaraNa 'siddhANaM buddhANaM' sUtra ke AlaMbana se karate hai| hamAre choTe-choTe bacceM bhI kaha sakate hai ki giranAra zvetAMbaroM kA hai, giranAra ko hama roja caityavaMdana meM yAda karate haiN|" isa bAta ko sunakara mahArAjA vikrama atyaMta saMtuSTa hue aura unake hRdaya meM yaha bAta baiTha gyii| phira bhI mAtra AzvAsana ke lie ve varuNa zeTha ko pUchate haiM ki, "Apako kucha kahanA hai ?" varuNazeTha vAstavikatA ko sunakara daMga raha gyaa| jabaradastI kara sake vaisI paristhiti nahIM thI / rAjanyAya ko ziromAnya karanA anivArya thA / svayaM ke pakSa ke bacAva ke lie prastuti huI parantu usameM varuNazeTha ko hI AtmavizvAsa nahIM thA / mahArAjA vikrama ne varuNazeTha kI prastuti ko hAsyAspada banAkara dhanazeTha kI bAta ko mAnya rakhane kA nimaMtraNa diyA / aba varuNazeTha ke mana meM zaMkA utpanna huI ki yadi inake saMgha ke pratyeka yAtrika ne yaha gAthA yAda kara lI hogI to ? aisI zaMkA se varuNazeTha dhanazeTha kI bAta ko svIkAra karate haiM, lekina eka zarata ke saath| saMgha ke yAtrikoM ke sivAya kisI 75 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI vyakti se yaha gAthA yadi bulavAyI jAye, to hI isa giranAra mahAtIrtha para zvetAMbaroM kA adhikAra svIkAra hogA / rAjasevaka AsapAsa ke kisI gA~va se eka bAlikA ko rAjadarabAra meM lekara Ae aura siddhastava arthAt siddhANaM buddhANaM sUtra bolane ke lie kahA taba bAlikA bolI... ujjita sela sihare, dikkhA nANaM nisIhiA jassa, taM dhamma cakkavaTTI, ariTTanemi namasAmi. "ujjayaMtagiri (giranAra) ke zikhara para dIkSA, kevalajJAna aura nirvANa yaha tIna kalyANaka hue hai, una dharmacakravartI zrI neminAtha bhagavAna ko mai namaskAra karatA huuN|" isa bAlikA ke vacana pUrNa hote hI usa para puSpavRSTi huI aura giranAra girivara para cAroM ora zvetAMbaroM kI vijaya ke harSanAda se giranAra girivara gUMja utthaa| dhanazeTha zAsana adhiSThAyikA zrI aMbikAdevI kA smaraNa karake AnaMda vibhora bana gayA / mahArAjA vikrama ne nirNaya ghoSita kiyA ki..... "giranAra mahAtIrtha ke eka mAtra mAlika zvetAMbara hI hai|" Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthabhakti aitihAsika prasaMgoM kI paraMparA se prakhyAta banA huA gaDha giranAra aneka vAdavivAdoM kA sAmanA karane ke lie Aja taka gauravazAlI rahA hai| bahate samaya ke sAtha gaDha giranAra ke kabje aura haka ke lie aneka prasaMga itihAsa ke panne-panne para likhe jA cuke haiN| giranAra mahAtIrtha para aneka pakSa apanA haka jamAne ke lie prayatna karate the| usa samaya tIrthabhakti ke lie zahIda honevAloM kI yaha ghaTanA hai| dhAmaNaulI nAmaka eka gA~va meM dhAra nAmaka zrAvaka rahatA thA / pUrvajanma ke koI pracaMDa puNyAnubaMdhI puNya ke yoga se dhanasaMpatti usake kadama cUma rahI thii| aneka riddhi-siddhi kA svAmI banA huA dhAra zrAvaka bahuta vaibhavazAlI hone ke bAvajUda, jinezvara paramAtmA ke zAsana kA parama bhakta thA / usake hRdaya meM zAsana ke prati tIvra anurAga ke kAraNa usake pA~coM putroM ke khuna meM bhI zAsana prema kI dhArA bahatI thii| pahale kiye hue satkAryoM ke phala svarUpa mile hue dhana vaibhava ke sAtha-sAtha usakA dharmavaibhava bhI kama nahIM thA / zuddha zrAvaka ke saMskAra usake pratyeka zvAsa meM baha rahe the| samyaktvamUla bAraha vrata dhAraNa karake yathAzakya custa zrAvaka jIvana jI rahA thA / bahatI nadI ke nirmala pAnI kI taraha usakA jIvana vyatIta ho rahA thA / usameM eka bAra zrI giranAra kI acintya mahimA kI bAteM gurubhagavaMta ke zrImukha se sunakara usakA mana mora kI taraha nAca uThA / saMgha sahita giranAra kI yAtrA karane kA usane nirNaya jAhira kiyA / havA bAta phailAtI hai, vaise AsapAsa ke gAMvoM meM cAro ora dhAra zrAvaka ke saMgha kI bAta phaila gyii| giranAra ke darzana kI icchA rakhanevAle aneka bhAvuka AtmAoM kA Agamana dhAmaNaulI gA~va meM hone lgaa| dhAmaNaulI gA~va kI prajA Aja AnaMdita ho rahI thI / gA~va kI galI-galI meM hare toraNa suzobhita ho rahe the / dhAra zrAvaka ke pAMcoM putroM kA AnaMda bhI AsamAna ko chU rahA thA / nagaravAsI, strI-puruSa bAlaka saba AnaMdita the| zubhadivasa kI maMgala ghar3iyoM meM zrI jinezvara paramAtmA ke zAsana ke prati atyaMta vaphAdAra aise suzrAvaka dhAra zreSThi ke giranAra mahAtIrtha ke saMgha kA zubha prayANa huA / dAnadharma dvArA gAMva-gAMva prabhu ke zAsana kI prabhAvanA karate hue, AnaMdamaya vAtAvaraNa ke sAtha saMgha giranAra 77 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtIrtha kI talahaTI meM praveza karatA hai aura vahA~ para hI sabake hRdaya thama gaye / giranAra kI talahaTI meM pahale hI eka saMgha chAvaNI meM par3Ava DAlakara baiThA thA / zvetAmbara pakSa ke kadra virodhI digaMbara pakSa ke anuyAyI aise una logoM ne zvetAmbara pakSa ke usa saMgha ko parvata para car3hane se rokA / giranAra para apanA haka jamAne ke duSTa vicAra ke sAtha vaha pakSa zastroM sahita yuddha karane ke lie sajja baiThA thA / suzrAvaka dhAra kA saMgha girivara kI yAtrA karane ke lie tatpara thA, lekina jaise hI kadama uThAyA sAmane pakSa se AvAja AI, "khabaradAra ! isa girivara para hamArA saMpUrNa haka hai| yahA~ yAtrA karane kA Apako koI adhikAra nahIM" / virodhI pakSa kI AvAja sunakara saMgha ke yAtrika vahI stabdha khaDe rhe| aise capacApa khaDe raheMge. to sAmanevAlA pakSa jyAdA balavAna ho jAyegA, aisA vicAra kara saMgha ke yAtriyoM ne sAmanevAle pakSa kA virodha kiyaa| donoM pakSoM ke bIca zabdoM kI AtizabAjI clii| koI Thosa nirNaya na hone ke kAraNa saMgha ke netAoM ne anyAya ke sAmane rAjA kI madada lene kA nirNaya kiyA / lekina kAle manavAle una logoM ne to rAjA ko pahale se hI apane pakSa meM kara liyA thaa| virodhI pakSa ko rAjA kI pUrNa: sahAyatA thii| jaise hI zvetAmbara saMgha mahArAjA ke sAmane najarAnA lekara nyAya kI mAga karatA hai, usI samaya rAjA ke nyAya kA tarAjU virodhI pakSa kI tarapha jhukatA huA dikhAI diyA / are ! yaha to pAnI meM Aga / svAmI hI jaba svArthI bana jAye to sevaka becArA kahA~ jAye ? suzrAvaka dhAra aura usake sAthIdAra udvigna hue / isa savAla kA hala to lAnA hI par3egA / aba to kisI bhI hAlata meM hama hAra nahIM mAneMge / tIrtha kI saMpUrNa mAlikI hone ke bAvajUda tIrthayAtrA kA niSedha ! yuvAnoM ke hRdaya meM basI huI zAsana ke prati anurAga kI jvAlA aura jyAdA prajvalita ho utthii| aba to jAna kI bAjI lagAkara bhI tIrtha kA kabjA le leMge, aisA dRr3ha nizcaya karake saba marane ke lie taiyAra hue| sabake hRdaya meM tIrthabhakti kA kajajbA uchala rahA thA / yuddha kA ailAna hote hI yuvAnoM ne bAheM caDhA liiN| tIrthabhami Aja raNabhUmi bana cukI thii| donoM pakSoM ne girivara ke haka ke lie jaMga cheDI thii| eka ke bAda eka lAza isa tIrthabhUmi kI pAvana bhUmi para girane lgii| khUna ke lAla raMga se tIrthabhakti kA itihAsa likhA jA rahA thA / virodhIpakSa ke virATa bala ke sAmane suzrAvaka dhAra ke saMgha kI saMkhyA mAmulI hote hue bhI tIrthaprema ke kAraNa zatru se laDa rahe the / Aja unako marane kA koI Dara nahIM thA / zAsana ke lie zahIda hone kA sapanA Aja ve sAkAra kara rahe the| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra girivara ke pAvana AMgana meM Aja khUna ke lAla raMga se raMgolI bana rahI thii| zrI jinezvara paramAtmA ke zAsana ke prati atyaMta bhaktivAle suzrAvaka dhAra ke eka ke bAda eka putra pUre joza ke sAtha virodhI pakSa kA sAmanA kara rahe the| eka..... do..... tIna.... cAra..... pA~ca.... suzrAvaka dhAra ke eka ke bAda eka pA~coM putra maraNa ko prApta hue / virodhI pakSa ne una sabakA sira dhaDa se alaga kara diyA / tIrtharakSA ke tIvra prema ko aMtima zvAsa taka hRdaya meM basAkara mauta ko gale lagAnevAle ve pAcoM putra usI kSetra ke adhipati banane kA parama saubhAgya prApta karate haiN| kramazaH (1) kAlamegha, (2) meghanAda (3) bhairava (4) ekapada (5) trailokyapada nAmaka kSetrAdhipati bane / jinazAsana ke itihAsa ke pannoM para unakA balidAna suvarNa akSaroM meM likhA gayA hai| tIrthabhakti ke nimitta pA~coM putra zahIda hone ke bAvajUda bhI isameM unakI hAra nahIM thii| una pA~coM putroM ne girivara ke pA~ca-pA~ca pahAr3a para vijaya prApta karake kSetra kA adhipati kahalAne kA tAja sira para pahana liyA thaa| suzrAvaka dhAra raNabhUmi banI huI tIrthabhUmi para girI huI khUna se lathapatha apane pA~coM yuvAna putroM kI lAzoM ko dekhakara putroM kI mardAnagI kA gaurava prApta kara rahe the| abhI taka unake mana kI tamannA adhurI hI thI, Aja unake pIche haTe hue kadamoM meM laMbI kUda lagAkara maMjila pAne kA nizcaya thA / mana ke mahala meM AnevAle kala ke mIThe manohara sapane sajAkara vaha tIrtharakSA ke zikharoM ko jItane ke lie nikalate haiN| jinazAsana ke caraNoM meM pA~ca-pA~ca putroM ke jIvanadAna karane ke bAvajUda bhI suzrAvaka dhAra ke hRdaya meM koI duHkha nahIM thaa| giranAra tIrtha ko kabje meM lene kI icchA dina-ba-dina bar3hatI hI jA rahI thii| pA~ca-pA~ca putra ratnoM ke zahIda hone ke bAda dhAra bhaTakate hue kAnyakubja nagara meM pahuMcatA hai| anajAna jagaha meM galI-galI meM ghUmate hue jaina upAzraya meM A pahucA / pUchatAcha karake AcArya bhagavaMta kA jahA para vyAkhyAna cala rahA thA, vahA sabhA ke bIca meM se nikalakara AcArya bappabhaTTasUri mahArAja sAhebajI ke pAsa Akara baiTha jAtA hai / __AcArya bhagavaMta kI amRtavANI ko thoDI dera sunane ke bAda dhAra zrAvaka bIca meM khar3e hokara sakala saMgha ke sAmane AcArya bhagavaMta ko kahate hai, "giranAra mahAtIrtha kA kabjA Aja bhayajanaka bana gayA hai / digaMbara paMtha ke loga haka jamAkara baiThe hue haiM, aura zvetAmbara paMtha ko pAkhaMDI samajhakara girivara para yAtrA karane kI manAI kara rahe haiN| aise samaya me pATa para baiThakara dharma kI bAteM karane kA koI matalaba nahIM hai| pahale isa giranAra mahAtIrtha ko kabje meM lekara uddhAra karo, phira isa vyAkhyAna Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI pATa para baiThakara dharmopadeza denA zobhAspada rhegaa| isalie Aja ina zAstra kI bAtoM ko bAju meM rakhakara zastra se sajja hone kI jarUrata hai|" sabhA meM ekAgra mana se pravacana suna rahe AmarAjA bhI vRddha dhAra zrAvaka ke Akroza bhare vacanoM ko sunakara stabdha bane / surivara kA aisA apamAna sahana na hone ke kAraNa AmarAjA khar3e ho gye| usa samaya paristhiti ko pahacAnane vAle vicakSaNa aise AcArya bhagavaMta izAre ke dvArA mahArAja ko zAMta rahane ke lie kahate haiN| dhAra zrAvaka giranAra girivara kI sthiti kA byAna karate hue vacanoM ke tIroM se sUrijI ke hRdaya ko tAra tAra kara rahA thaa| tIrtha yAtrA meM AnevAlI muzkiloM kA nAza karane ke lie vaha samasta samAja aura sUrivara ko utsAhita karatA hai| apane hRdaya meM base hue tIrtha ke prati lagAva kI eka cinagArI vaha sabake dila meM jalAnA cAhatA thA / pA~ca-pA~ca putroM kI mRtyu ke bAda bhI kiMcit mAtra duHkha batAye bagaira mAtra aura mAtra tIrtharakSA ke lie, hRdaya ko cIra de aisI dhAradAra vANI se sabake dila meM alaga hI asara huI thI / jinake zvAsozvAsa meM zAsana basA hai, aise mahAzaktizAlI AcArya bhagavaMta aura jinake upara isakA prabhAva huA, vaha AmarAjA, zrI giranAra kI vikaTa sthiti kA varNana sunakara tilamilA uThate haiN| unake aMtara ke tAra tAra jhanajhanA uThate haiN| sUrivara aura AmarAjA mahAsaMgha yAtrA sahita giranAra kI tarapha prayANa karate haiN| pracaMDa satva ke svAmI AmarAjA bhI bhISmapratijJA karate haiM ki, "jaba taka giranAra maMDana nemijina kI darzana-pUjA nahIM hogI taba taka annajala kA tyAga ! " kahA~ to kAnyakubja aura kahA~ gaDha giranAra ? gA~va-gA~va anukaMpAdAna, sAdharmika bhakti, jIvadayA Adi aneka kAryoM ke sAtha zAsana prabhAvanA pUrvaka saMgha Age bar3ha rahA thA / kaI dina bIta gae / rAjagharAneM meM janme hue AmarAjA ko kabhI bhUkha pyAsa kI vedanA sahana karane kA avasara AyA nahIM thA / Aja kudarata unakI parIkSA le rahI thI / yaha mahAsaMgha staMbhanatIrtha pahu~cA / vahA~ mana ke majabUta aise AmarAjA ke zarIra kI zakti kSINa hotI gii| AmarAjA jIvana-mRtyu ke bIca jhUla rahe the| sUrivara aura saba sAthI ciMtAtura hue lekina AmarAjA kI pratijJA to akhaMDa thI / prANa jAye para pratijJA meM kucha bhI pheraphAra na karane kA unakA dRDha nizcaya thA / samasta staMbhanatIrtha ke bhAvuka saMgha yAtrI aura sUrijI ciMtAtura bane / aMta meM mahAzaktizAlI aise sUrivarajI ne zrI giranAra mahAtIrtha kI adhiSThAyikA, zrI neminAtha prabhu 80 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke zAsana kI adhiSThAyikA zrI aMbikAdevI kI ArAdhanA karake devI ko sAkSAt pragaTa kiyaa| giranAra tIrtha kI rakSA aura AmarAjA kI bhISmapratijJA kI bAta batAI / zAsanadevI AcArya bhagavaMta kI bAta sunakara aMtardhAna hotI hai aura palabhara meM AkAzavANI hotI hai| "he puNyavAn ! maiM giranAra mahAtIrtha kI adhiSThAyikA aMbikA devI ha~, tere satva aura zaurya se maiM prasanna haiN| tIrtharakSA kI terI tamannA aura tere zarIra kI durbalatA ko dekhakara, giranAra ke zrI nemiprabhu kI mUrti meM lekara AI huuN| usake darzana-pUjana se terI pratijJA pUrI hogii|" thoDI dera meM zrI nemijina kI dedIpyamAna pratimA AkAza mArga se dharatI para AI / prabhu ke darzana se, sUrya ke udaya ke sAtha kamala khilatA ho vaise Ama rAjA ke zarIra meM nayA joza paidA huA / staMbhananagara kI cAroM dizAoM se loga Ane lge| saba paramAtmA kI bhakti meM magna ho gaye / AmarAjA ne atyaMta bhAvuka banakara prabhujI kI darzana-pUjA kii| lekina usake mana meM pratijJA pUrNa hone ke bAre meM zaMkA na raha jAye, isalie zAsanadevI dvArA punaH divyavANI sunAI detI hai, "he putra ! isa pratimA ke darzana-pUjana dvArA tUne giranAra girivara ke zrI nemiprabhu ke hI darzana-pUjA kA lAbha prApta kiyA hai isalie terI pratijJA purI huI hai| isameM jarA bhI saMzaya mata rakhanA / zAsana devI ke divyavacanoM ko mAnakara AmarAjA ne atRpta mana ke sAtha pAraNA kiyaa| usake zarIra meM nayA teja prakAzita huaa| naye joza aura naye junUna ke sAtha saba giranAra girivara kI tarapha prayANa karate haiN| sUrijI aura rAjA giranAra kI dina pratidina kI paristhiti kI jAnakArI lete rahe, aura sAmanevAlA pakSa jyAdA balavAna ho rahA hai, aise samAcAra mile / AmarAjA kA mahAsaMgha giranAra girivara kI talahaTI meM A pahu~cA / jaise unakA svAgata karane ke lie ikaTThA nA hue ho, vaise sAmanevAle pakSa ke 11 mahArAjA, vizAla yuddhasenA, AcArya bhagavaMta aura zrAvaka saMgha Adi talahaTI meM chAvaNI DAlakara Thahare the / AmarAjA ke saMgha ne girivara para caDhane hetu jaise hI kadama baDhAye, sAmanevAle pakSa se AvAja AyI, "khabaradAra ! isa tIrtha para hamArA adhikAra hai| eka aura kadama Age bar3hAyA to ApakA mastaka sira se alaga kara diyA jaayegaa|" Aja to AmarAjA bhI pUrI taiyArI ke sAtha yuddha laDane ko taiyAra thA, paraMtu sUrivara ke mAtra izAre se AmarAjA, "guru ANAe dhammo" sUtra ko mAnakara zAMta huA / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya bappabhaTTasUrijI ne kahA, "sarvadharma kA mUla dayA hai / jisa dharma ko karane ke lie bhayaMkara hiMsA karanI par3e, usa dharma kI kyA kImata ? dharma kArya meM hajAroM mAnavoM kA saMhAra anucita hai| hama zAstracarcA dvArA isa hArajIta kA phaisalA kreNge|" zrI jinezvara paramAtmA ke prati aDaga zraddhA rakhanevAle sAmane pakSa ke AcArya bhagavaMta ne sUrijI ke isa upAya ko svIkAra kiyaa| eka tarapha AmarAjA aura cune hue ziSyagaNa ke sAtha AcArya bappabhaTTasUrijI, dUsarI tarapha gyArahagyAraha mahArAjA aura aneka AcArya-paMDita Adi zrAvaka varga / zastrayuddha ke sthAna para Aja Amane-sAmane zabdayuddha ho rahA thaa| donoM pakSoM ne carcA kA AraMbha kiyaa| donoM pakSa apane-apane mata sAmane jAhira kara rahe the| aneka zaktI ke svAmI aise sUrizvarajI kI madada meM mA sarasvatI ne Akara sAmanevAle pakSa ko muha tor3a javAba diyA / virodhI pakSa ke vidvAnoM ke muha to dekhane lAyaka the / sUrijI kI mahAprabhAvaka vANI se saba Azcaryacakita hue| bahuta dinoM kI dharmacarcA ke aMta meM madhyasthoM dvArA zvetAmbaroM ke vijayI hone kI ghoSaNA kI gii| virodhIpakSa ke cehare nisteja ho gye| taba namratA mUti AcArya bappabhaTTasUrijI ne khaDe hokara kahA, "dharma carcA meM vijaya hamArI hone ke bAvajUda eka aura upAya hai ki, "donoM pakSa zAsana devI aMbikA devI kI ArAdhanA karake pratyakSa unake pAsa nirNaya mAMge / vaha jo nirNaya kareMgI, vaha sabako mAnya (svIkAra) rhegaa|" parAjaya se hatAza hue virodhIpakSa kI jAna meM jAna AI / vijaya kI AzA kI eka lahara unako dikhAI dii| donoM pakSoM ne aisA nirNaya kiyA ki eka-dUsare ke pakSa meM eka-eka kanyA ko bhejA jAye / aura donoM kanyAyeM jo bhI boleMgI, vaha sabako svIkAra karanA hogA / prathama AcArya bappabhaTTasUrijI ne eka prabhAvazAlI laDakI ko sAmane pakSa ke AvAsa meM bhejA / sAmane pakSa ke logoM ne bAraha ghaMTe taka kanyA ko maMtrAdhiSThita karake, bolane ke lie kahA, taba vaha kanyA jaise gaMgI aura baharI ho gaI ho. vaise stabdha khar3I rhii| phira digaMbarapakSavAloM ne AcArya bhagavaMta ke pAsa eka kanyA ko bhejA aura kahA ki, "yadi Apa meM zakti ho to Apa hamArI kanyA ko bulavAkara dikhAIye / " AcArya bappabhaTTasUrijI ne usa kanyA kI tarapha snehabharI najara se AzIrvAda diyA, turaMta hI zAsana devI usake muMha se spaSTa rUpa se bolane lagI ki ikkovi namukkAro, jiNavara vasahassa vaddhamANassa saMsAra sAgarAo, tArei, naraM va nAriM vA // 1 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zrI jinezvara paramAtmA vardhamAna svAmI ko kiyA huA eka bhI namaskAra isa saMsAra sAgara se puruSa-strI Adi ko tAra detA hai|) ujjitaselasihare dIkkhA nANaM nisIhiyA jassa taM dhamma cakkavaTTi ariTTanemi namasAmi // 2 // (ujjayaMta parvata ke zikhara para jinake dIkSA, kevalajJAna aura mokSa kalyANaka hue haiM, aise dharmacakravartI zrI ariSTanemi bhagavaMta ko maiM namaskAra karatI huuN|) ye gAthAe~ sunakara vicakSaNa aise AcArya bhagavaMta Adi ke cehare para AnaMda kI lahara chA gaI / sAmanevAlA pakSa gAthA ke rahasya tathA artha ko samajhane ke lie asamartha hone se ciMtita huaa| tabhI AcArya bappabhaTTasUrijI ne atyaMta gaMbhIratApUrvaka kahA ki, "he rAjan ! hamAre pakSa kI aisI mAnyatA hai, ki strI, puruSa aura napuMsaka hara eka ko mokSa prApta karane kA haka hai| jaba hamArA virodhI pakSa to strI mukti kA svIkAra karatA nhiiN| isa bAlakanyA ke svarupa meM zAsanadevI ne prathama caraNa meM spaSTa kahA hai ki "vardhamAna svAmI ko kiyA huA eka bhI namaskAra strI aura puruSa ko tAratA hai|" yaha caraNa hamAre mata ko saMpUrNata: puSTa karatA hai| isalie isa tIrtha ke adhikAra ke lie zAsanadevI ne bhI muhara-chApa lagA dI hai aura isa giranAra ke haka kI samasyA kA samAdhAna ho gayA hai|" madhyasthoM ne bhI AcArya bhagavaMta ke vacanoM ko saharSa svIkAra kiyaa| aura zvetAMbara paMtha ko vijayI ghoSita kiyaa| vijayI hone ke sAtha hI giranAra girivara kI talahaTI zrI neminAtha paramAtmA ke jayaghoSa ke sAtha gUMja uThI / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaba prANa vanase nikale... ziziraRtu kI maMgalaprabhAta kA vaha samaya thA / vAdivetAla pa.pU. zAMtisUri mahArAja sAheba thArApadapura tarapha vihAra karake gA~va meM pahuMce the| zrAvakajanoM ke atiAgraha se vyAkhyAna kA Ayojana kiyA gayA thaa| vyAkhyAna ke avasara para zrI nAginI nAma kI devI natya karane lagI / taba usa devI ko yogya sthAna meM biThAne ke lie AcArya bhagavaMta dvArA maMtrita vAsakSepa DAlane para usa devI ne yogya sthAna grahaNa kara liyA / isa prakAra jaba kabhI bhI vaha devI nRtya karane lagatI taba use ayogya sthAna se uThAkara yogya sthAna para biThAne ke lie AcArya bhagavaMta vAsakSepa DAlate, paraMtu ekabAra koI kAraNavaza vismaraNa hone se AcArya bhagavaMta nRtya karatI huI usa devI ko biThAne ke lie athavA anyatra gamana ke lie vAsakSepa DAlanA bhUla gae / niraMtara ghumate hue isa kAlacakra ko kauna roka sakatA hai ? usa dina subaha kA samaya vyatIta huA.... madhyAhnakAla... saMdhyAkAla bhI bIta gayA aura rAtri ke samaya jaba AcArya bhagavaMta paramAtmadhyAna meM lIna hone kA prayatna kara rahe the, usI samaya AcArya bhagavaMta ke zubha hAthoM se vAsakSepa nahIM par3ane se devI ko subaha se hI havA meM AdhAra binA khar3A rahanA par3A thaa| isalie AcAryabhagavaMta ko upAlaMbha (ThapakA) dene ke lie vaha upAzraya meM praveza karatI haiN| paramAtma dhyAna meM lIna hokara AMtaraprakAza ko pAne ke lie prayatna kara rahe AcArya bhagavaMta kI sAdhanA ke sthAna para acAnaka divyaprakAza kA pUMja praveza karatA hai| isa divyaprakAza ke pUMja ke sAtha-sAtha atyaMta rupavAna AkRti ko praveza karate hue dekhakara AcAryabhagavaMta pravartaka muni ko pUchate haiM, he munivara ! kyA yahA para kisI ramaNI kA praveza huA hai? taba mahAtmA kahate haiM ki, he gurudeva ! maiM nahIM jAnatA / usa samaya atyaMta dedIpyamAna svarUpavAlI vaha devI kahatI hai ki Apa kRpAlu dvArA vAsakSepa nahIM par3ane se isa taraha Uce laTakate hue mere caraNakamala meM atyaMta pIDA ho rahI hai| Apa jaise viziSTa zrutajJAnI ko bhI vismaraNa huA aura mujhapara vAsakSepa DAlanA cUka gae ! isa lakSaNa se Apa kRpAlu kA AyuSya aba cha mahIne se jyAdA nahIM hai| aisA mujhe mere jJAnabala se spaSTa samajha meM A rahA hai| isalie mahAgItArtha aise ApazrI kA, samasta gaccha kI bhAvi vyavasthA koI yogya AtmA ko soMpakara, AtmasAdhanA meM lIna hone kA avasara A cukA hai| yaha nivedana karane ke lie Aja maiM yahA~ upasthita huI huuN| aise divyavacana bolakara vaha divyAkRti aMtardhyAna hotI hai| dUsare dina subaha parama pUjya AcArya bhagavaMta ne apane gaccha ke mahAtmAoM ko ikaTThA kiyaa| sAtha meM sakala zrI saMgha 84 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko bhI ikaTThA kiyaa| sabake sAtha milakara bhaviSya kI suyogya vyavasthA ke lie vicAra vimarza karane ke bAda phalazruti ke rupa meM battIsa suyogya pAtroM meM se tIna vidvAna munibhagavaMtoM ko paMcaparameSThi ke tRtIya arthAt AcAryapada para sthApana karane meM AtA hai| ye tIna mahAtmA 1. pa.pU. AcArya vIrasUri 2. pa. pU. AcArya zAlibhadrasUri tathA 3. pa.pU. AcArya sarvadevasUri mahArAja sAheba jaise sAkSAt ratnatrayI na ho ! usa taraha sadvrata se alaMkRta aura asAdhAraNa teja se dIpane lage the / barasoM taka prabhu ke zAsana kI adbhuta sevA dvArA pUjya AcArya zrI zAMtisUri mahArAja sAheba ne pracaMDa puNyopArjana kiyA thaa| aba phalasvarUpa jIvanasaMdhyA ke sarvotkRSTa kAla meM AtmasAdhanA meM lIna hone ke lie taDapa rahe the| pUjyazrI ke vicArarUpI ratnAkara meM se eka ke bAda eka ratna bAhara A rahe the / unameM se eka vicAra dRDha huA ki anaMta tIrthaMkara paramAtmA jisa kSetra se siddhapada ko sAdha cuke haiM, bhaviSya meM sAdhanevAle haiM aura vartamAna covIzI ke bAisaveM tIrthaMkara bAlabrahmacArI zrI neminAtha ke dIkSA - kevalajJAna aura mokSakalyANaka jisa pAvanabhUmi para hue haiM, aisI sAdhakoM kI sAdhanAbhUmi mahAmahimAvaMta zrI giranAra mahAtIrtha meM jAkara aMtimasAdhanA karU~ / AcArya bhagavaMta anaMta tIrthaMkaroM ke kalyANakoM se pavitra hue zrI giranAra kI bhUmi kI sparzanA karane ke manoratha ke sAtha raivatIgiri ke mArga para prayANa karate haiN| yaza nAmaka suzrAvaka ke soDha nAmaka suputra ko bhI sAtha meM rakhate haiN| choTe-choTe gA~vo kI bhUmi ko apanI caraNaraja dvArA pavitra karate hue ugravihAra dvArA AcArya zrI bahuta hI kama samaya meM raivatAcala kI zItala chAyA meM pahu~ca ge| giri ArohaNa karake, nemiprabhu ke darzana dvArA nayanoM ko pAvana kiyaa| zrI neminAtha paramAtmA kA dhyAna dharake dharmadhyAna rUpI agni kI jvAlA se bhavabhramaNarupa viSa latA ko bhasmIbhUta karane kA prabala puruSArtha zuru kiyA aura bhUkha pyAsa, nidrA Adi se alipta banakara paramasamAdhi ke zikharoM ko pAra karate hue paccIsa dinoM ke anazana ke aMta meM vikrama saMvat 1096 ke jyeSTha mahIne kI zukla navamI ko maMgalavAra ke dina kRtikA nakSatra meM mahAzAsanaprabhAvaka vAdivetAla zrI zAMtisUri mahArAja sAheba ne giranAra maMDana zrI neminAthaprabhu ke parama sAnnidhya meM paramapada kI ora prayANa kiyA thA / 85 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra kI gauravayAtrA giranAra mahAtIrtha kI talahaTI meM zrI AdinAtha bhagavAna ke jinAlaya meM darzana kara giranAra girivara ke praveza dvAra ke aMdara bAyeM hAtha kI tarapha caDhAna meM hanumAna kA maMdira AtA hai / dAyeM hAtha kI tarapha pulisacaukI ke pAsa bAlabrahmacArI zrI neminAtha bhagavAna ke caraNa pAdukA kI devakulikA (derI) AtI hai| vaha vizAzrImAlI zrAvaka lakSmIcaMda prAgajI ne baMdhavAyI thii| usameM zrI nemiprabhu kI pUrvAbhimukha caraNapAdukA aura zAsana tathA tIrtha kI adhiSThAyikA zrI aMbikAdevI kI pratimA pabAsaNa kI dIvAra giranAra mahAtIrtha kI yAtrA ke lie padhAre hue sabhI bhAvikajanoM ko yAtrA prAraMbha karane se pahale isa devakulikA ke darzana avazya karake apanI yAtrA nirvighnatayA paripUrNa ho isa bhAvanA se zAsana aura tIrtha ke adhiSThAyikA ko avazya prArthanA karanI caahie| giranAra kI yAtrA meM sugamatA ke lie vi.saM. 1212 meM aMbaDa zrAvaka ne suvyavasthita sIDhiyA~ banavAyI / usake bAda samaya-samaya para usake uddhAra karavAne ke lekha bhI milate haiN| isa devakulikA ke darzana karake Age 15 sIDhiyA~ calane ke bAda DolIvAloM kA sthAna AtA hai| vahA~ se Age bar3hate hue lagabhaga 85 sIDhiyoM ke pAsa pA~ca pAMDavoM kI devakulikA AtI hai, jina meM se cAra devakalikA bAyI tarapha aura eka devakalikA dAyIM tarapha thI / vartamAna meM unake purAne sthApatya dekhane ko milate haiN| Age 200 sIDhiyoM ke pAsa cunAderI athavA tapasI pyAU kA sthAna AtA hai| Age 500 sIDhiyoM ke pAsa dAyIM tarapha choDIyA pyAU kA sthAna AtA hai, jahA~ aba vizrAma ke lie nayA sthAna banavAyA gayA hai| vahAM se Age jAte hue bAyIM tarapha eka rAyaNa vRkSa AtA hai, jahA~ pAnI kI pyAU hai, 800 sIDhiyoM para khoDiyAra mA kA sthAna AtA hai, Age lagabhaga 1150 sIDhiyoM ke pAsa bAyIM tarapha jaTAzaMkara mahAdeva kI devakulikA AtI hai| vahA~ se jaTAzaMkara mahAdeva ke sthAna para jAne ke lie rAstA hai / 1200 sIDhiyoM ke bAyIM ora eka nayA vizrAmasthAna banavAyA gayA hai| Age 1500 sIDhiyoM kA sthAna dhoMlIderI ke nAma se pahacAnA jAtA hai vahA~ para bhI vizrAma ke lie nayA sthAna banavAyA gayA hai| Age lagabhaga 1950 sIDhiyoM kA sthAna kAlIderI ke nAma se pahacAnA jatA hai| vahAM bhI vizrAma ke lie nayA sthAna banavAyA gayA hai| yahA~ jo purAnA makAna hai, usa para Aja bhI 'dhanIparaba' kI takhtI dekhane ko milatI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| Age 2000 sIDhiyoM ke pAsa bAyIM ora kacce raste para Age baDhate hue 'velanAtha bApu kI samAdhi' kA sthAna AtA hai| / koI sAhasI ho to use usa sthAna se pahAr3a ke mArga se sahasAvana kI tarapha jAne kA choTA rAstA mila sakatA hai| 2000 sIDhiyoM se Age jAte hue lagabhaga 2200 sIDhiyoM ke pAsa 'bharatharI kI guphA' kA sthAna AtA hai / 2300 sIDhiyoM ke pAsa mAlI pyAU AtI hai jahA~ rAmamaMdira hai aura pyAU ke pAsa bAyeM hAtha kI tarapha eka patthara meM vi.saM. 1222 zrI zrImAlajJAtIya mahaM zrI rANinA suta mahaM zrI aMbAkena paTTA kAritA / aisA lekha dekhane ke lie milatA hai| yahA~ najadIka meM mIThe aura zItala jala kA eka kuMDa bhI hai| vahA~ para lekha meM vi.saM. 1244 meM zrI prabhAnaMdasUri mahArAja sAheba ke upadeza se yaha kuMDa baMdhavAyA gayA hai aisA ullekha hai| isa maMdira se Age thoDe kaThina caDhAna ke bAda lagabhaga 2450 sIDhiyoM ke pAsa 'kAussaggIyA kA patthara' tathA prAcIna 'hAthI pahANa' AtA hai / vaise to usa pahAr3a para phisalane kA bhaya hone se adhikRta vyaktiyoM ke dvArA abhI vahA~ para simenTa kroMkrITa kA mAla DAlane ke kAraNa ve patthara saMpUrNatayA Dhaka gaye haiN| vahA~ se Age 2600 sIDhiyoM ke pAsa 'satI rANakadevI kA patthara' AtA hai aura 2650 sIDhiyoM ke pAsa pahAr3a kI eka dIvAra para nimnokta lekha Aja bhI dekhane ko milatA hai| svavAsti zrI saMvata 1683 varSe kArtika vadI 6 some zrI giranAranI pUrvanI pAjano uddhAra zrI dIvanA saMghe puruSA nimitta zrImAla jJAtIya mAM siMghajI meghajIe uddhAra karAvyo / vahA~ se thoDI sIdhI sIDhiyA~ caDhakara Age baDhate hue lagabhaga 2820 sIDhiyoM ke pAsa dAyIM ora lohe kI jAlIvAlI eka devakulikA meM jinezvara paramAtmA kI mUrtiyA~ khodI huI Aja bhI dekhane ko milatI haiN| vahA~ se Age 2900 sIDhiyoM ke pAsa sapheda kuMDa (dhoLo kuMDa) AtA hai / Age 3100 sIDhiyoM ke pAsa bAyIM ora kI dIvAra ke eka jharokheM meM khoDIyAra kA sthAna AtA hai aura 3200 sIDhiyoM ke pAsa 'khabUtarI' athavA 'kabUtarI khANa' nAmaka sthAna meM kAle patthara meM aneka koTara dikhAyI dete haiN| lagabhaga 3400 sIDhiyoM para pyAU ko chor3akara Age baDhate hue 'suvAvaDI mAtA kA sthAna' nAmaka sthAna AtA hai| lagabhaga 3550 sIDhiyA~ paMcezvarI kA sthAna ke nAma se pahacAnA jAtA hai| abhI vartamAna meM 'jaya saMtoSImAM', 'bhArata mAtA kA maMdira', 'khoDIyAra mA~ kA maMdira', 'varuDI mA~ kA maMdira', 'mahAkAlI kA maMdira' tathA 'kAlikA mA~ kA maMdira' ke nAma se devakulikA AtI hai / vahA~ se Age 3800 sIDhiyoM ke bAda uparakoTa ke kille kA daravAjA AtA hai jise devakoTa bhI kahA jAtA hai / usa daravAje para narazI kezavajI ne maMz2ila baMdhavAyI thii| jahA~ abhI vanasaMrakSaNa vibhAga kI oNphIsa dekhane meM AtI hai| isa dvAra se aMdara praveza hote hI aneka jinAlayoM kI hAramAlA kA prAraMbha hotA hai| 87 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI raivatagiri girirAja ke gauravavaMta jinAlaya Adi raivatagiri mahAtIrtha ke parvata para Ae hue jinAlayoM ke nirmANa meM viziSTa kAryakuzalatA ke darzana hote haiN| zilpakalA ke sauMdarya kI vividhatA ke kAraNa pratyeka jinamaMdira apanA viziSTa vyaktitva dhAraNa karatA hai| Abu delavADA - rANakapura-jesalamera Adi jinAlayoM kI kalAkRti aura bArIka-bArIka nakzI kI yAda dilAe aisI viziSTa kalAkRti isa giranAra mahAtIrtha ke jinAlayoM meM dekhane ko milatI hai| manohara aura nayanaramya aise jinAlayoM kI jinapratimA aura kalA kuzalatA ko nihArate hue tRpti nahIM hotI / (1) zrI neminAthajI kI TraMka : isa kille ke mukhya dvAra se aMdara praveza karate hue bAyI ora zrI hanumAna kI tathA dAyIM ora kAlabhairava kI devakulikA AtI hai / vahA~ se 15-20 kadama Age bAyI ora zrI neminAthajI kI TraMka meM jAne kA mukhya dvAra AtA hai, jahA~ 'zeTha zrI devacaMda lakSmIcaMdanI peDhI giranAra tIrtha' aisA likhita borDa lagAyA gayA hai| isa mukhya dvAra se aMdara praveza karate hue bAyIM aura dAyIM ora pUjArI - caukIdAra-menejara Adi karmacAriyoM ke rahane ke lie kamare haiN| vahA~ se Age bAyIM ora pAnI kI pyAU aura UparanIce yAtrikoM ke vizrAma ke lie dharmazAlA ke kamare banavAye gaye haiN| sAmane kI tarapha yAtrikoM ke lie zaucAlaya kI vyavasthA bhI rakhI gayI hai| dAyI tarapha zeTha devacaMda lakSmIcaMda peDhI kI oNphisa AtI hai| Age baDhate hue dAyIM tarapha mur3akara vApasa bAyIM ora muDane para bAyeM hAtha para yAtrika bhAI-bahanoM ke lie snAnagRha banavAyA gayA hai| vahA~ se Age baDhate hue snAna ke lie garama pAnI banAne kA kamarA hai| tathA dAyIM ora pIne ke lie ubale hue pAnI kA kamarA hai| vahA~ se Age giranAra maMDana zrI neminAtha paramAtmA ke mukhya jinAlaya ke dakSiNa dizA tarapha kA praveza dvAra AtA hai| usa dvAra se praveza karate hI zrI neminAtha bhagavAna ke mukhya jinAlaya kA prAMgaNa prAraMbha hotA hai| yaha cauka 130 phUTa cauDA aura 170 phuTa lambA hai, jisameM mukhya jinAlaya kI pradakSiNA bhUmi meM 84 devakulikA hai / jinAlaya ke dakSiNa dvAra ke bAhara hI dAyIM ora zrI aMbikAdevI kI devakulikA hai / zrI aMbikA devI kI devakulikA : giranAra mahAtIrtha tathA zrI neminAtha bhagavAna ke zAsana kI adhiSThAyikA zrI aMbikA devI 88 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI suMdara mUrti hai / usakA acintya prabhAva hai / jinAlaya meM praveza karane se pahale usake darzana avazya karane caahie| (i) zrI neminAtha jinAlaya : zrI neminAtha bhagavAna (61 iMca) zrI neminAtha jinAlaya ke prAgaMNa meM praveza karate hI zrI neminAtha bhagavAna ke vizAla evaM bhavya gaganacuMbI zikharabaMdhI jinAlaya ke darzana hote haiN| atyanta AhalAdadAyaka isa jinAlaya ke dakSiNa dvAra se praveza karate hI 41.6 phuTa cauDA aura 44.6 phuTa laMbA raMgamaMDapa AtA hai| usake mukhya garbhagRha meM giranAra giribhUSaNa zrI neminAtha paramAtmA kI manaharaNI zyAmavarNI nayanaramya pratimA birAjamAna hai| usake darzana karate hI girivara ArohaNa kI thakAna ke sAtha-sAtha bhavabhramaNa kI thakAna bhI utara jAtI mUlanAyaka zrI neminAtha paramAtmA kI yaha pratimA pUre vizva meM vartamAna meM sabase prAcInatama pratimA hai| yaha pratimA atIta covIzI ke tIsare sAgara nAmaka tIrthaMkara ke samaya meM pAMcaveM devaloka ke brahmendra ke dvArA banavAyI gayI thii| yaha pratimA 165750 varSa nyUna 20 koDAkoDI sAgaropama varSa prAcIna hai| zrI neminAtha bhagavAna ke nirvANa ke 2000 varSa ke bAda kAzmIra deza se saMgha lekara Ae hue zrI ratnasAra nAmaka zrAvaka ne zAsana adhiSThAyikA zrI aMbikA devI kI ArAdhanA karake unakI sahAyatA se yaha pratimA prApta kara, pratiSThA karavAyI thii| araboM varSa taka pAcaveM devaloka meM tathA zrI neminAtha prabhu kI hAjarI meM dvArikA nagarI meM zrI kRSNa ke jinAlaya meM yaha pratimA pUjI gayI hai| yaha pratimA ratnasAra zrAvaka ke dvArA pratiSThita hone ke bAda 1,03,250 varSa taka isI sthAna para pUjI jAyegI, aise zrI nemiprabhu ke vacana hone se pAMcaveM Are ke aMta taka yaha pratimA yahIM pUjI jaayegii| bAda meM zAsana devI aMbikA ke dvArA yaha pratimA pAtAla loka meM le jAkara pUjI jaayegii| isa taraha yaha pratimA tInoM loka meM pUjI jaayegii| lagabhaga 84,786 varSoM se yaha pratimA isI sthAna para birAjamAna hai| Aja taka isa jinAlaya ke aneka jIrNoddhAra mUlanAyaka kI pradakSiNA bhUmi tathA raMgamaMDapa meM tIrthaMkara paramAtmA kI pratimAyeM tathA yakSa-yakSiNI evaM guru bhagavaMtoM kI pratimAyeM birAjamAna haiN| isa raMgamaMDapa meM Age 21 phuTa cauDA aura 38 phuTa lambA dUsarA raMgamaMDapa AtA hai, jisake madhya me gaNadhara bhagavaMtoM kI lagabhaga 840 caraNa pAdukA kI joDa alaga-alaga do pabAsaNa para sthApita kI gayI haiN| inakI pratiSThA vi.saM. 1694 caitra vada bIja ke dina kI gayI hai| Asa-pAsa tIrthaMkara paramAtmA kI pratimAyeM birAjamAna kI gayI haiN| isa jinAlaya Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bAhara pradakSiNA bhUmi meM pazcima dizA se zuru karate hue vi.saM. 1287 meM pratiSThA kie hue naMdIzvara dvIpa kA paTa, jinapratimAyeM, padmAvatI kI mUrti, sammetazikharajI tIrtha kA paTa, zatrujaya mahAtIrtha kA paTa, zrI neminAtha jIvana caritra kA paTa, zrI mahAvIra prabhu kI pATaparaMparA kI caraNa pAdukA, jinazAsana ke vividha adhiSThAyaka deva-devI kI pratimA, zAsana devI aMbikA kI devakulikA, zrI neminAtha tathA zrI mahAvIra prabhu kI caraNa pAdukA, zrI vijayAnaMda sUri (pU. AtmArAmajI) mahArAja kI pratimA Adi sthApita kI gayI hai| pradakSiNA bhUmi ke eka kamare meM zrI AdinAtha bhagavAna, sAdhvI rAjImatIzrI Adi kI caraNa pAdukA tathA giranAra tIrtha kA jIrNoddhAra karanevAle pa.pU. A. nItisUri mahArAja kI pratimA birAjamAna hai| usI kamare meM eka bhUgarbha meM mUlanAyaka ke rUpa meM saMpratikAlIna, pragaTa prabhAvaka atyanta nayanaramya zrI amijharA pArzvanAtha bhagavAna kI 61 iMca kI zvetavarNI pratimA birAjamAna hai| prabhujI kI mukhamudrA nihArate hue dhyAnamagna bana jAte haiN| prabhujI ke hAtha ke nAkhUna kI atyanta nAjuka kArIgarI darzanArthiyoM ke mana ko hara letI hai| (ii) jagamAla goradhana kA jinAlaya : [zrI AdinAtha bhagavAna - 31 iMca] zrI neminAtha bhagavAna ke mukhya jinAlaya ke ThIka pIche zrI AdinAtha bhagavAna kA jinAlaya hai / isa jinAlaya kI pratiSThA poravADa jJAtIya zrI jagamAla goradhana dvArA A. vijayajinendrasUri mahArAja sAheba kI pAvana nizrA meM vi.saM. 1848 vaizAkha vada - 6 zukravAra ke dina karavAyI gayI thii| zrI jagamAla goradhana zrI giranArajI tIrtha para jinAlaya ke munima kA kartavya nibhAkara jinAlayoM ke saMrakSaNa kA kArya karate the| unake nAma para jUnAgar3ha zahara ke uparakoTa ke pAsa ke cauka kA nAma jagamAla cauka rakhA gayA thA / zrI neminAthajI DhUMka kI pradakSiNA bhUmi se uttara dizA kI tarapha ke dvAra se bAhara nikalate hue anya DhUMka ke jinAlayoM meM jAne kA mArga AtA hai| usameM sarva prathama kAle pASANa kI U~cI-U~cI sIDhiyA~ utarate hue bAyIM tarapha merakavazI kI TraMka AtI hai| (2) merakavazI kI DhUMka : merakavazI kI DhUMka ke mukhya jinAlaya meM praveza karane se pahale dAyeM hAtha kI tarapha 'paMcameru' kA jinAlaya AtA hai| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 .. (i) paMcameru kA jinAlaya : [zrI RSabhadeva bhagavAna - 9 iMca] isa paMcameru jinAlaya kI racanA atyanta ramaNIya hai| isameM cAra tarapha ke cAra kone meM dhAtakI khaMDa ke do meru aura puSkarArdhadvIpa ke do meru tathA madhya meM jaMbUdvIpa kA eka meru isa taraha pAMca merUparvata kI sthApanA kI gayI hai| jisameM pratyeka meru para caturmukhI pratimAyeM padharAyI gayI haiM, jinakI pratiSThA vi.saM. 1859 meM kI gayI haiM aisA lekha hai| (ii) adabadajI kA jinAlaya : [RSabhadeva bhagavAna - 138 iMca] paMcameru ke jinAlaya se bAhara nikalakara merakavazI ke mukhya jinAlaya meM praveza karane se pahale bAyeM hAtha para zrI RSabhadeva bhagavAna kI padmAsana mudrA meM birAjita mahAkAyapratimA ko dekhate hI zatrujaya girirAja kI nava DhUMka meM birAjamAna adabadajI dAdA kA smaraNa hone se isa jinAlaya ko bhI adabadajI kA jinAlaya kahA jAtA hai| yaha pratimA zyAmavarNa ke pASANa se banI hai aura isa para zvetavarNa kA lepa kiyA gayA hai| ajaina isa pratimA ko bhImaputra ghaTotkaca athavA ghaTIghaTuko ke nAma se pahacAnate haiN| isa mUrti kI baiThaka meM Age 24 tIrthakara paramAtmA kI mUrtivAlA vi.saM. 1468 meM pratiSThA ke eka lekhayukta pIlApASANa (iii) merakavazI kA mukhya jinAlaya : [sahastraphaNA pArzvanAtha bhagavAna - 29 iMca] isa jinAlaya ke mukhyadvAra meM praveza karate hI chata meM vividha kalAkRti yukta bArIka kArIgarI AzcaryakArI lagatI hai| ghummaTa kI kArIgarI dekhate hI delavADA ke vimalavasahI aura guNavasahI ke sthApatyoM kI yAda tAjI ho jAtI hai| isa bAvanajinAlaya ke mUlanAyaka zrI sahastraphaNA pArzvanAtha bhagavAna hai, jinakI pratiSThA vi.saM. 1859 meM pa.pU. A. jinendrasUri mahArAja sAheba ne krvaayii| isa bAvanajinAlaya kI pradakSiNA bhUmi meM bAyIM ora se ghumane para pIle patthara meM vi.saM. 1442 meM khudavAI huI cauvIza tIrthaMkaroM kI mUrtiyoMvAlA aSTApadajI kA paTa hai| Age madhya bhAga meM jo baDI devakulikA AtI hai, usameM aSTApadajI kA jinAlaya banAyA gayA hai| jisameM cattArI-aTTha-dasa-doya isa taraha cAra dizA meM kramaza: 4-8-10-2 pratimAjI padharAkara aSTApada kI racanA kI gayI hai| vahA~ se Age mUlanAyaka ke ThIka pIche kI devakalikA meM zrI mahAvIra svAmI birAjamAna haiN| vahA~ se uttara dizA kI tarapha Age bar3hate hue pratyeka devakulikA ke Age kI cauka kI chata meM atyanta manohAra kArIgarI mana ko khuzakAraka banatI hai| Age uttaradizA kI tarapha, madhya meM sthita baDI devakulikA meM zrI zAMtinAtha bhagavAna kI caturmukhI pratimAjI birAjamAna 91 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa jinAlaya ke mukhya dvAra se bAhara nikalakara bAyI tarapha muDate hI sagarAma sonI kI DhUMka meM jAne kA rAstA AtA hai tathA sAmane kI dIvAra ke pIche nayA kuMDa haiN| (3) sagarAma sonI kI TraeNka : [zrI sahastraphaNA pArzvanAtha bhagavAna - 29 iMca] merakavazI kI TaMka se bAhara nikalakara uttaradizA ke dvAra se sagarAmasonI kI TraMka meM praveza hotA hai| isa bAvanajinAlaya ke mukhya jinAlaya meM do maMjilavAlA atyanta manohara raMgamaMDapa hai, jisameM pUjAdi anuSThAna ke daurAna Upara ke bhAga meM bahanoM kI baiThane ke lie suMdara vyavasthA kI gayI hai| isa raMgamaMDapa se mUlanAyaka ke garbhagRha meM praveza karate hI sAmane zrI sahastraphaNA pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA birAjamAna hai jisakI pratiSThA vi.saM. 1859 jeTha suda 7 guruvAra ke dina A. jinendrasUri mahArAja sAheba ne karavAyI / anya jinAlayoM ke garbhagRha kI UcAI kI apekSA se isa jinAlaya ke garbhagRha kI aMdara kI UcAI kucha vizeSa hai| isa garbhagRha ke chata kI U~cAI 35 se 40 phuTa U~cI hai| giranAra ke jinAlayoM meM isa jinAlaya kA zikhara sabase U~cA hai| sagarAma sonI athavA saMgrAma sonI ke nAma se pahacAnA jAtA yaha jinAlaya hakIkata meM samarasiMha mAlade ke dvArA uddhAra karavAkara pUrI taraha se nayA hI nirmANa kiyA gayA hai aisA kucha vidvAnoM ne vAstavika pramANa darzAyA hai| isa jinAlaya kI pradakSiNA bhUmi meM uttaradizA kI tarapha ke dvAra se bAhara nikalate hI kumArapAla kI DhUMka meM jAne kA rAstA AtA hai| isa mArga kI dAyIM ora DAkTara kuMDa tathA gIradhara kuMDa AtA hai| (4) kumArapAla kI DhUMka : [zrI abhinaMdana svAmI - 24 iMca] kumArapAla kI DhUMka meM praveza karate hI mukhya jinAlaya ke cAroM ora bahuta baDA prAMgaNa dikhatA hai / isa prAMgaNa se jinAlaya meM praveza karane para eka vizAla raMgamaMDapa AtA hai jisameM Age eka dUsarA raMgamaMDapa AtA hai| isa jinAlaya ke mUlanAyaka zrI abhinaMdana svAmI haiN| inakI pratiSThA vi.saM. 1875 vaizAkha suda 7 zanivAra ke dina A. jinendrasUrI mahArAja sAheba ne karavAyI thI / isa jinAlaya ke uttara dizA kI tarapha ke prAMgaNa meM eka deDakI vAva nAmaka vAva (bAvaDI) hai| pahale jIrNoddhAra ke vakta Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raMgamaMDapa Adi sthAnoM kI TUTI huI pUtaliyoM ko nikAlakara isa vAva ke AsapAsa rakhA gayA thA / uttaradizA ke tarapha kI khir3akI se bAhara nikalane hI bhImakuMDa AtA hai| bhImakuMDa : yaha bhImakuMDa bahuta vizAla hai . yaha lagabhaga 70 phuTa laMbA aura 50 phuTa cauDA hai| yaha kuMDa 15 veM zataka meM banA ho, aisA lagatA hai / grISmaRtu kI sakhta garmI meM bhI isa kuMDa kA pAnI zItala rahatA hai / isa kuMDa kI eka dIvAra ke eka pASANa meM zrI jinapratimA tathA hAtha joDakara khar3e hue zrAvaka-zrAvikAoM kI pratimA khodI huI dikhAI detI haiN| pazcima dizA kI tarapha kuMDa ke kinAre se Age bar3hate hue, uttarAbhimukha nIce utarane kI sIDhiyA~ AtI haiN| ye sIDhiyA~ pUrI hote hI nAgImAtA kI derI nAmaka eka devakulikA AtI hai| jisameM sAmane hI nIce ke bhAga meM eka pASANa kA piMDa dikhatA hai| tathA bAyeM hAtha kI dIvAra ke jharokheM meM zrI neminAtha paramAtmA tathA dAyeM hAtha kI dIvAra ke jharokheM meM zrI nemiprabhu ke zAsana adhiSThAyikA aMbikA devI kI mUrti birAjamAna hai| isa devakulikA ke cauka kI chata ke Upara adhure ghummaTa ko dekhakara, isa devakulikA ke nirmANa kA kArya kisI kAraNavaza adhUrA raha gayA hai, aisA lagatA hai| vahAM se Age zrI candraprabha svAmI ke jinAlaya taka jAne kA kaccA rAstA AtA hai| (5) zrI candraprabhasvAmI kA jinAlaya : [zrI candraprabhasvAmI - 16 iMca] zrI candraprabhasvAmI kA yaha jinAlaya ekAMta meM AyA hai| isa jinAlaya meM zrI candraprabhasvAmI kI pratimA kI pratiSThA vi.saM. 1701 meM huii| isa jinAlaya kI chata aneka kalAkRtiyoM se suzobhita hai| jisameM cAroM tarapha raMgIna pUtaliyAM sthApita kI gayI haiN| isa jinAlaya kI uttaradizA se 30-35 sIDhiyA~ nIce utarate hI gajapada kuMDa AtA hai| "spRSTvA zatrujayaM tIrthaM natvA raivatakAcalam snAtvA gajapade kuMDe punarjanma na vidyate" gajapada kuMDa: zrI zatrujaya tIrtha kI sparzanA karake, zrI raivatagiri ko namaskAra karake, gajapada kuMDa meM snAna karanevAle ko puna: janma nahIM lenA par3atA hai| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha gajapada kuMDa, 'gajendrapada kuMDa' tathA 'hAthI pAdukA kuMDa' ke nAma se bhI pahacAnA jAtA hai| isa kuMDa kA ullekha 13 se 15vIM zataka taka race gae giranAra saMbaMdhI lagabhaga sabhI jaina sAhitya meM milatA hai| isake uparAMta 'skandapurANa' aMtargata 'prabhAsakhaMDa' meM bhI isakA ullekha milatA hai| isa kuMDa ke eka staMbha meM jinapratimA khodI huI hai / zrI zatruMjaya mAhAtmya ke anusAra jaba zrI bharatacakravartI aura gaNadharabhagavaMta Adi pratiSThA ke lie giranAra Aye, taba zrI nemijina prAsAda kI pratiSThA ke lie indra mahArAjA bhI airAvata hAthI para ArUDha hokara aae| usa samaya prabhu ke snAtrAbhiSeka ke lie airAvata hAthI ke dvAra bhUmi para eka pA~va dabavAkara kuMDa banAyA gayA thaa| jisameM tInoM jagata kI viziSTa nadiyoM kA jala AyA thaa| usa viziSTa jala se indra mahArAjA ne bhakti ke lie prabhu ke abhiSeka karavAe the / isa atyanta prabhAvaka jala ke pAna tathA snAna se aneka roga nAza hote haiN| jaise khAMsI, zvAsa, kSaya, koDha, jalodara jaise bhayaMkara roga bhI nAza hote haiN| isa kuMDa ke jala se snAna karake jo bhagavAna kA abhiSeka karatA hai, usake karmamala dUra hote haiM aura paraMparA se muktipada ko prApta karatA hai / isa kuMDa meM 14 hajAra nadiyoM kA pravAha devoM ke prabhAva se AtA hai, isalie yaha bahuta pavitra kuMDa hai| isa kuMDa kA pAnI mIThA aura ghI ke samAna nirmala hai| vi.saM. 1215 ke zilAlekha ke anusAra isa kuMDa ke cAro tarapha dIvAra bAMdhakara usameM aMbikA aura anya mUrtiyA~ ko sthApita karane kA ullekha milatA hai / isa gajapada kuMDa ke darzana karake kumArapAla kI TraMka kI khir3akI se aMdara praveza kara zrI neminAthajI kI TraMka se bAhara nikalakara puna: UparakoTa (deva koTa) ke mukhya dvAra ke pAsa ke rAste para A sakate haiN| isa mukhya dvAra ke sAmane 'manoharabhuvanavAlI' dharmazAlA ke kamaroM ke pAsa se surajakuMDa hokara zrI 'mAnasaMga bhojarAja' ke jinAlaya meM jA sakate haiM / (6) mAnasaMga bhojarAja kA jinAlaya : [ zrI saMbhavanAtha bhagavAna 25 iMca] yaha jinAlaya kaccha- mAMDavI ke vIzA osavAla zA. mAnasaMga bhojarAja ne baMdhavAyA thaa| isameM mUlanAyaka zrI saMbhavanAtha bhagavAna kI suMdara pratimA birAjamAna hai| isa jinAlaya meM jAne se pahale mArga meM AnevAlA surajakuMDa bhI zA. mAnasaMga ne karavAyA thaa| jUnAgaDha gA~va meM AdIzvara bhagavAna ke jinAlaya kI pratiSThA bhI unhone vi.saM. 1901 meM karavAyI thI / 94 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa jinAlaya ke darzana karake bAhara nikalakara mukhyamArga para uttaradizA kI tarapha Age jAne para dAyIM tarapha vastupAla tejapAla kI TUMka AtI hai / (7) vastupAla tejapAla kA jinAlaya : [ zrI zAmalA pArzvanAtha 43 iMca] isa jinAlaya meM eka sAtha paraspara jur3e hue tIna maMdira hai| yaha jinAlaya gurjara deza ke maMtrIzvara vastupAla - tejapAla ke dvArA vi.saM. 1232 se 1242 ke samaya meM baMdhavAyA gyaa| jisameM abhI mUlanAyaka zrI zAmalA pArzvanAtha bhagavAna birAjamAna haiN| isakI pratiSThA vi.saM. 1306 vaizAkha suda 3 zanivAra ke dina A. pradyumnasUri mahArAja sAheba kI mukhya paraMparA meM zrI devasUri ke ziSya zrI jayAnaMda mahArAja sAheba ne kI thii| isa jinAlaya ke madhya ke maMdira kA raMgamaMDapa 29 1/2 phuTa cauDA aura 53 phuTa laMbA hai, tathA AsapAsa ke donoM jinAlaya ke raMgamaMDapa 385, phuTa samacatuSTa hai 1 isa jinAlaya meM lagabhaga 6 se 7 zilAlekha haiM jo vi. saM. 1288 phAgaNa suda 10 budhavAra ke haiN| jinameM se 4 lekhoM meM vastupAla aura unakI patnI lalitA devI ke zreyArtha ajitanAtha Adi jinAlaya baMdhavAye aura do maMdira dvitIya patnI sokhukAdevI ke zreyArtha baMdhavAne kA ullekha hai / anya lekhoM meM bhI unhoMne alaga-alaga tIrthaMkaroM kI pratimA tathA caraNa pAdukA Adi padharAne kA ullekha hai / mukhya jinAlaya kI bAyIM ora ke jinAlaya meM samacatuSTha samavasaraNa meM caturmukhI bhagavAna birAjamAna haiM, jinameM tIna pratimA zrI pArzvanAtha bhagavAna kI vi.saM. 1556 ke sAla kI evaM cauthI zrI caMdaprabhasvAmI kI pratimA vi.saM. 1485 kI sAla ke ullekhavAlI hai| dAyIM tarapha ke jinAlaya meM golameru ke Upara caturmukhI bhagavAna birAjamAna haiM jinameM pazcimAbhimukha zrI supArzvanAtha, uttara aura pUrvAbhimukha zrI neminAtha bhagavAna / ye tInoM pratimAjI vi.saM. 1546 ke sAla kI haiN| dakSiNAbhimukha zrI caMdraprabhasvAmI kI pratimA birAjamAna hai| isa meru kI racanA pIle raMga ke pASANa se kI gayI hai / ina jinAlayoM kI kArIgarI aura kalAkRtiyukta kamAnavAle staMbha, jinapratimA, vividha dRzya tathA kuMbhAdi kI AkRti AnaMdakArI hai| caturmukhI jinAlayoM kI vizAlatA tathA sajAvaTa nayanaramya hai| 95 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) gumAstA kA jinAlaya : [zrI saMbhavanAtha bhagavAna - 19 iMca] vastapAla-tejapAla ke jinAlaya ke pIche ke prAMgaNa meM unakI mAtA kA jinAlaya hai| jo 'gumAstA kA jinAlaya' nAma se prasiddha hai| isa maMdira ke mUlanAyaka zrI saMbhavanAtha bhagavAna haiN| vastupAla kI mAtA kumAradevI ke nAma se yaha maMdira banavAyA gayA hai isalie yaha 'vastupAla kI mAtA kA jinAlaya' ke rUpa meM pahacAnA jAtA hai| kaccha-mAMDavI ke gulAbazAha ne yaha jinAlaya baMdhavAyA thA. isa kAraNa se 'galAbazAha maMdira' ke nAma se bhI pahacAnA jAtA hai| [gulAba zAha ke nAma kA apabhraMza hone se kAlakrama se gumAstA ke nAma se pracalita hone kA anumAna lagAyA jAtA hai / ] (9) saMpratirAjA kI DhUMka : [zrI neminAtha bhagavAna - 57 iMca] vastupAla-tejapAla ke jinAlaya se bAhara nikalakara uttara dizA kI tarapha saMpratirAjA kI TraeNka AtI hai| zrI candraguptamaurya ke vaMza meM hue azoka ke pautra magadhasamrAT saMprati mahArAjA hue the| unhoMne AcArya suhastisUri mahArAja sAheba ke sadupadeza se jainadharma kA svIkAra kiyA thA / vaha lagabhaga vi.saM. 226 ke AsapAsa ujjaina nagarI meM rAjya karatA thaa| unhoMne savAlAkha jinAlaya aura savA karoDa jinapratimAyeM bharavAyI thiiN| saMpratimahArAjA ke baMdhavAe gae isa jinAlaya meM mUlanAyaka zrI neminAtha bhagavAna birAjamAna haiN| yaha pratimA vi.saM. 1519 meM pratiSThita hone kA ullekha pratimA kI gaddI meM milatA hai| mUlanAyaka ke garbhagRha ke bAhara ke jharokheM meM devI kI pratimA hai jise kucha granthoM meM cakrezvarI devI aura kucha graMthoM meM aMbikAdevI mAnakara alagaalaga samaya meM usa jharokheM para unake nAma likhe gae haiN| vAstava meM haMsavAhinI, hAtha meM vINA aura pothI yukta hone se yaha pratimA sarasvatI devI kI hai, aisA spaSTa rUpa se kahA jA sakatA hai| isa devI kI pratimA ke sAmane ke jharokheM meM zrI neminAtha bhagavAna ke zAsana adhiSThAyaka gomedha yakSa kI pratimA birAjamAna hai| isake sivAya raMgamaMDapa meM 54 iMca ke khaDe kAussaggavAlI pratimA sahita anya 24 nayanaramya pratimAyeM bhI birAjamAna haiN| isa raMgamaMDapa ke bAhara bhI dUsarA baDA raMgamaMDapa banavAyA gayA hai| isa jinAlaya kA praveza dvAra do maMjila kA ho aisA lagatA hai| usakA pazcima sanmukha dvAra hote hue bhI vartamAna meM isa jinAlaya kA dakSiNAbhimukha praveza dvAra hI khulA rakhA gayA hai| isa jinAlaya ke bAhara kI dIvAreM atyanta manohara kArIgarI se bharapUra haiN| zilpakalA ke rasikoM ko yaha kArIgarI bahuta AnaMdadAyaka lagatI haiN| isa taraha kI vividha AkRtiyAM prAthamika kakSA ke zilpakAroM ko zilpakalA meM AlaMbanakArI haiN| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jJAnavAva kA jinAlaya : [zrI saMbhavanAtha - 16 iMca] saMpratirAjA ke jinAlaya ke pAsa uttaradizA kI tarapha nIce utarate hae pAsa meM hI dAyeM hAtha kI tarapha ke dvAra meM praveza karate hI prathama maidAna meM jJAnavAva haiM / isa cauka meM uttaradizA kI tarapha ke dvAra se aMdara praveza karate hI caturmukhajI kA jinAlaya AtA hai jo zrI saMbhavanAtha bhagavAna ke nAma se pahacAnA jAtA hai evaM jisameM mUlanAyaka zrI saMbhavanAtha bhagavAna hai / isa jinAlaya se nIce utarakara bhImakuMDa evaM zrI caMdraprabha svAmI ke jinAlaya meM jA sakate haiN| bhImakuMDa ke pIche uttaradizA meM atIta kAla ke cauvIza tIrthakara paramAtmA kI pratimA birAjamAna karane ke lie cauvIza devakulikA banAne kA kArya zuru huA hogA, parantu kisI kAraNavaza vaha kArya baMda hone se kArya adhUrA par3A hai| jJAnavAva jinAlaya ke darzana karake dakSiNadizA kI tarapha Upara caDhakara punaH saMpratirAjA ke jinAlaya ke pAsa se pUrvadizA meM lagabhaga 50 sIDhiyA~ caDhane para koTa kA daravAjA AtA hai| usameM se bAhara nikalate hI sAmane 'levala 3100 phITa' evaM 'be mAila' aisA patthara meM khodA huA hai / vahA~ se Age lagabhaga 50 sIDhiyA~ car3hane para bAyIM tarapha 'zeTha dharamacaMda hemacaMda' kA jinAlaya AtA hai| (11) zeTha dharamacaMda hemacaMda kA jinAlaya : [zrI zAMtinAtha bhagavAna - 29 iMca] uparakoTa [devakoTa] ke daravAje se bAhara nikalane ke bAda sarva prathama 'zeTha dharamacaMda hemacaMda' kA jinAlaya AtA hai| jise 'khADA kA jinAlaya' bhI kahA jAtA hai| isa jinAlaya meM mUlanAyaka zrI zAMtinAtha bhagavAna haiN| mAMgarola gA~va ke dazAzrImAlI vaNika zeTha zrI dharamacaMda hemacaMda dvArA vi.saM. 1932 meM isa jinAlaya kI marammata va zobhAvRddhi kA kArya kiyA gayA / (12) mallavAlA jinAlaya : [zrI zAMtinAtha bhagavAna - 21 iMca] 'zeTha dharamacaMda hemacaMda' ke jinAlaya se Age lagabhaga 35 se 40 sIDhiyA~ caDhate hue dAyIM tarapha 'mallavAlA jinAlaya' AtA hai| isameM mUlanAyaka zrI zAMtinAtha bhagavAna haiN| isakA uddhAra jorAvaramallajI ke dvArA huA thA, isalie yaha jinAlaya mallavAlA jinAlaya ke nAma se pahacAnA jAtA hai| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjula guphA : 'mallavAlA jinAlaya' se dakSiNadizA kI tarapha thoDI sIDhiyA~ Age jAte hI patthara kI eka bar3I zilA ke nIce jhukakara jAne se vahA~ para lagabhaga 1 1/2 se 2 phUTa U~cAIvAlI rAjula-rahanemi kI mUrti sthApita hone ke kAraNa yaha sthAna 'rAjula kI guphA' ke nAma se pahacAnA jAtA hai| premacaMdajI kI guphA [gorajI kI guphA] : rAjula kI guphA se bAhara nikalakara dakSiNadizA ke tarapha ke kacce raste se Age jAte hue bAyeM hAtha kI tarapha sAtapuDA ke kuMDa kI tarapha jAne kA kaccA rastA AtA hai aura dAeM hAtha kI tarapha jhADI ke raste se nIce utarate-utarate pahAr3a ke aMta meM eka bar3I zilA AtI hai, jisake nIce 'premacaMdajI kI guphA' hai| isa guphA ke pAsa hI khAI hone se atyanta sAvadhAnI pUrvaka isa guphA ke dvAra meM praveza karanA paDatA haiM / isa guphA meM aneka mahAtmAoM ne sAdhanA kI hai| isameM zrI premacaMdajI mahArAja nAmaka sAdhu ne bahuta laMbe samaya taka sAdhanA kI hai / ve yoga vidyA meM bahuta kuzala the / ve apane gurubhAI kapUracaMdajI ko DhUMDhane ke lie Ae taba isa sthAna para ruke the / kapUracaMdajI mahArAja ke lie aisA sunane meM AyA hai ki ve aneka rUpa dhAraNa kara sakate the aura aneka sthAna para jAne ke lie unake pAsa AkAzagAminI vidyA bhI thii| yaha guphA zeTha devacaMda lakSmIcaMda kI peDhI kI mAlikI kI hai| isameM samaya-samaya para jarurI aisI marammata bhI bhUtakAla meM isa peDhI ke dvArA hI karavAyI gayI hai| zeTha devacaMda lakSmIcaMda kI peDhI kI talahaTI kI jagaha meM bhAtAkhAtA ke pIche premacaMdajI mahArAja ke caraNa pAdukA kI devakulikA banavAyI gayI hai| jisameM vi.saM. 1921 kA ullekha hai| usake pAsa dayAlacaMdajI mahArAja ke caraNa pAdukA meM vi.saM. 1922 ke sAla kA ullekha hai / isa guphA ke bAhara kacce raste meM pUrvadizA kI tarapha Age pATavaDa ke kinAre se bilakhA jA sakate haiM / zrI premacaMdajI mahArAja kI guphA se vApasa muravya sIDhI ke rAste se lagabhaga 90 sIDhiyA~ caDhane para caturmukhajI kA maMdira AtA hai| rAste meM dAyIM aura digaMbara saMpradAya kA maMdira AtA hai| (13) caumukhajI jinAlaya : [zrI neminAtha bhagavAna - 25 iMca] caumukhajI ke jinAlaya meM vartamAna meM uttarAbhimukha mUlanAyaka kI neminAtha, pUrvAbhimukha zrI supArzvanAtha, dakSiNAbhimukha zrI candraprabhasvAmI aura pazcimAbhimukha zrI munisuvratAsvAmI haiN| inakI pratiSThA vi.saM. 1511 meM a. jinaharSasUri mahArAja sAheba ne karavAyI haiM aisA pabAsaNa meM ullekha hai / yaha jinAlaya 'zrI zAmalA pArzvanAtha' ke nAma se bhI pahacAnA jAtA hai| isa kA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahasya samajha meM nahIM AtA hai, parantu pUrva koI kAla meM vahA~ mUlanAyaka zrI zAmalA pArzvanAtha hone kI saMbhAvanA hai| isa jinAlaya ke aMdara ke pabAsaNa ke cAroM kone me samakoNa staMbha ke pratyeka staMbha meM 24-24 pratimAyeM isa taraha kula 96 pratimAyeM khodI huI haiM / ye cAra staMbha caurI ke samAna dikhane ke kAraNa isa jinAlaya ko 'caurIvAlA jinAlaya' bhI kahA jAtA hai / vi.saM. 2058 ke daurAna catumurkhajI kA lepa huA taba bhUla se mUlanAyaka zrI neminAtha tathA bAkI ke tIna bhagavAna meM zrI caMdraprabhasvAmI ke laMchana kie gae haiN| isa caumukhI jinAlaya se Age lagabhaga 70-80 sIDhiyA~ car3hane para bAyIM tarapha sahasAvana zrI neminAtha bhagavAna kI dIkSA-kevalajJAna kalayANaka bhUmi kI tarapha jAne kA mArga AtA hai, aura dAyIM tarapha 15-20 sIDhiyA~ caDhane para 'gaumukhIgaMgA' nAmaka sthAna AtA hai| gaumukhI gaMgA : zrI gaumukhIgaMgA meM praveza karate hI hindu saMpradAya ke deva-devI kI pratimA kI devakulikA AtI hai| vahA~ se dAyIM tarapha nIce jAne ke lie sIDhiyA~ utarakara bAyIM tarapha Age caubIsa tIrthaMkara paramAtmA kI caraNapAdukAyeM eka devakulikA meM sthApita kI gayI haiN| pratyeka caraNapAdukA ke Age tIrthaMkara bhagavAna ke nAma khode hue haiN| isa gaumukhIgaMgA ke sthAna kA saMcAlana abhI hindu saMpradAya ke sanyAsiyoM ke dvArA kiyA jAtA hai| parantu ina caraNapAdukAoM kI pUjAdi zeTha devacaMdra lakSmIcaMda peDhI ke dvArA hI kI jAtI hai| (14) rahanemi kA jinAlaya : [zrI siddhAtmA rahanemijI - 51 iMca] gaumukhIgaMgA ke sthAna se lagabhaga 350 sIDhiyA~ Upara caDhane para dAyIM tarapha rahanemi kA jinAlaya AtA hai| isa jinAlaya ke mUlanAyaka siddhAtmA zrI rahanemi kI zyAmavarNI pratimA birAjamAna hai| 5-6 varSa pahale isa pratimA kA lepa kiyA gayA thaa| akhila bhArata meM prAya: ekamAtra yahI jinAlaya hai jahA~ arihaMta paramAtmA na hote hue bhI siddhAtmA zrI rahanemi kI pratimA mUlanAyaka ke rUpa meM birAjamAna hai| zrI rahanemi bAIsaveM tIrthaMkara zrI neminAtha paramAtmA ke choTe bhAI the| jinhoMne dIkSA lekara giranAra kI pavitra bhUmi meM saMyamasAdhanA karake, aSTakarma kA kSaya kara, sahasAvana meM kevalajJAna aura mokSapada prApta kiyA thA / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahanemi ke jinAlaya se Age sAcAkAkA kI jagaha ke lagabhaga 535 sIDhiyA~ caDhane para aMbAjI kA maMdira AtA hai| * aMbAjI kI TraMka : isa aMbAjI kI TUMka meM aMbikA kA maMdira AtA hai| dAmodara kuMDa ke pAsa dAmodara kA maMdira, giranAra para zrI neminAtha bhagavAna tathA aMbAjI kA maMdira saMprati mahArAjA ne baMdhavAyA hai aisA kahA jAtA hai| zilpasthApatya ke AdhAra para bArahavIM terahavI sadI kI racanAvAlA yaha maMdira vastupAla - tejapAla ne baMdhavAyA hai, aisA bhI ullekha hai| jisameM zrI neminAtha bhagavAna kI adhiSThAyikA aMbikA devI kI pratimA birAjamAna kI gayI thii| kalpasUtra kI eka suvarNAkSarI prata ke aMta meM graMtha prazasti meM nimnokta ullekha hai| zrI ambikA mahAdevyA, ujjayantAcalopari / prAsAdaH kAritaH prauDhaH sAmalena subhAvataH // 10 // vi.saM. 1524 kI isa prazasti para se spaSTa samajhA jA sakatA hai ki sAmala nAmaka zAhukAra ne sadbhAvanApUrvaka zrI giranAra parvata ke Upara zrI aMbikA mahAdevI kA jIrNa huA bar3A caitya nayA baMdhavAyA thA / kALa krama se Aja hiMduo dvArA vaidikadharma kI paddhati se unakA darzanapUjana Adi hotA hai aura unake saMnyAsIoM dvArA hI isa maMdira kI dekharekha hotI hai / isa maMdira ke pIche zrI neminAtha bhagavAna kI pAdukAyeM sthApita kI gaI haiN| loga inheM zAMba kI pAdukA haiM aisA kahate haiM haiN| vastupAla ke dvArA usa samaya isa TUMka ke Upara zrI neminAtha bhagavAna Adi kI pratimAoM ko sthApita karane kA ullekha milatA hai| vastupAla ke prazasti lekha evaM samakAlIna, samIpakAlIna aura uttarakAlIna jaina lekhoM ke anusAra pIche ke tIna zikhara gorakhanAtha, oghaDanAtha aura gurudattAtreya ke asalI nAma "avalokana", "zAMba", aura "pradyumna" the aura jinasenakRta 'harivaMzapurANa' aura 'skandapurANa' meM bhI ambAjI ke bAda zAMba aura pradyumna kA ullekha milatA hai| aMbAjI sahita ina tInoM zikharoM para bhI maMtrIzvara vastupAla ne neminAtha bhagavAnakI devakulikAyeM karavAI thI, aisA vi.saM. 1288 kI chatra zilA prazAstiyoM meM kahA hai| 100 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMbAjI kI TraeNkase lagabhaga 100 sIDhiyA~ utarakara ke puna: lagabhaga 300 sIDhiyA~ caDhane para gorakhanAtha kI TraeNka AtI haiN| * gorakhanAtha kI DhUMka : (avalokana zikhara) isa gorakhanAtha kI TraeNka ke Upara zrI neminAtha paramAtmA kI vi.saM. 1927 vaizAkha suda 3 zanivAra ke lekhavAlI pAdukA haiM, ve bAbu dhanapatasiMhajI pratApasiMhajI ne sthApita kI haiM / ye pAdukA pradyumna kI hai aisA kucha logoM kA kahanA hai / isa TUka ke Upara abhI nAtha saMpradAya ke saMnyAsIoM kA kabjA hai| gorakhanAtha kI TaMka se Age lagabhaga 15 sIDhiyA~ utarane ke bAda dAe hAtha kI tarapha dIvAra meM kAle pASANa meM jinapratimA khudavAne meM AI hai| aura lagabhaga 400 sIDhiyA~ utarane ke bAda bhI bAe~ hAtha tarapha ke eka bar3e kAle pASANa meM jinapratimA khodI huI hai| isa taraha kula lagabhaga 800 sIDhiyA~ utarakara binA sIDhIvAle vikaTamArga se cauthI TraeNka jA sakate haiM / * oghaDa TraeNka : (cauthI TraeNka) ___ isa oghaDa DhUMka ke Upara pahu~cane ke lie koI sIr3hiyA~ nahIM haiM, isalie patthara ke Upara Ter3hemer3he caDhakara Upara jAyA jAtA hai| yaha mArga bahuta vikaTa hone se koI ati zraddhAvAna sAhasika AtmA hI isa zikhara ko pAra karane kA prayatna karatI hai| isa DhUMka ke Upara eka bar3I kAlI zilA meM zrI neminAthajI kI pratimA aura dUsarI zilA ke Upara pAdukA khodI huI haiN| jisameM vi.saM. 1244 meM pratiSThA karane kA lekha dekhane meM AtA haiN| cauthI TraeNka se sIdhe hI pAMcavIM DhUMka jAne ke lie khatarevAlA vikaTa rAstA hai / isalie cauthI TraeNka se nIce utarakara Age bAeM hAtha kI tarapha kI sIDhI se lagabhaga 690 sIDhiyA~ Upara caDhane para pA~camI DhUMka kA zikhara AtA hai ina sIr3hiyoM kA caDhAna bahuta kaThina hai| * pA~cavIM DhUMka : (mokSa kalyANaka DhUMka) giranAra mAhAtmya ke anusAra isa pAMcavIM DhUMka para pUrvAbhimukha paramAtmA kI pAdukA ke Upara vi.saM. 1897 ke prathama Asoja ki vada - 7 dvArA gurUvAra ko zA. devacaMda lakSmIcaMda dvArA pratiSThA karavAne kA lekha hai| ina pAdukAoM ke Age aba ajainoM dvArA dattAtraya bhagavAna kI pratimA sthApita karane meM AI hai| usa mUrti ke pIche kI dIvAra meM pazcimAbhimukha zrI neminAtha Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna kI pratimA khodI huI hai| jisako hindu dharmI zaMkarAcArya kI mUrti kahate haiM / ina pAdukAoM kI pradakSiNA pUrNa hote hI bAe hAtha kI tarapha eka baDA vizAlakAya ghaMTa hai jisameM vi.saM. 1894 kI sAla hai| yahA~ yAtrA ke lie padhAre hue sabhI hindu yAtrI zraddhApUrvaka yaha ghaMTa bajA kara khuda kI giranAra kI yAtrA pUrNa hone kA AnaMda mAnate haiN| abhI yaha DhUMka dattAtraya ke nAma se prasiddha hai, jaina mAnyatAnusAra zrI neminAtha paramAtmA ke zrI varadatta, zrI dharmadatta aura zrI naradatta aise tIna gaNadharoM ke nAma ke aMta meM 'datta' zabda hone se 'dattAtraya' aisA nAma paDA / kaI loga pAdukA ko zrI varadatta gaNadhara kI pAdukA bhI kahate haiN| lagabhaga 60 varSa pUrva isa TraMka kA saMpUrNa saMcAlana zeTha devacaMda lakSmIcaMda kI peDhI ke dvArA hotA thA / pahalI TraMka se pUjArI pUjA karane ke lie AtA thA / abhI dattAtraya ke nAma se prasiddha isa DhUMka kA saMpUrNa saMcAlana hindu mahaMta ke dvArA ho rahA hai| Aja jaina mAtra darzana aura isa pavitra bhUmI kI sparzanA karake saMtoSa mAnate haiN| isa pA~cavIM TraeNka se nIce utarakara mukhya sIDhI para Akara vApisa jAne ke rAste se jAne ke badale bAeM hAtha kI tarapha lagabhaga 350 sIDhiyA~ utarate hI 'kamaMDalakuMDa' nAmaka sthAna AtA hai| * kamaMDala kuMDa : isa kuMDa kA saMcAlana hindu mahaMta ke dvArA hotA hai / yahA~ nitya agni kI dhUnI pragaTita hai| yahA~ AnevAle pratyeka yAtrika ke lie binA mUlya annakSetra calatA hai, jahA~ nitya saiMkar3oM yAtrika bhojana kI suvidhA prApta karate haiN| kamaMDalakuMDa se naiRtya kone meM jaMgala ke mArga se ratanabAga kI tarapha jA sakate haiN| yaha rAstA vikaTa aura devAdhiSThita sthAna hai, jahA~ AzcaryakAraka vanaspatiyA haiM / isa ratanabAga meM ratanazilA para zrI neminAtha prabhu ke deha kA agnisaMskAra huA thA, aisA pATha kucha graMthoM meM dekhane ko milatA hai| zrI neminAtha bhagavAna ke sAtha 536 mahAtmA bhI nirvANa ko prApta hue the isI kAraNa se unakA bhI agnisaMskAra isI vistAra meM huA hogA aisA spaSTa samajhA jA sakatA hai / isa kamaMDalakuMDa se anasuyA kI chaTThI TraeNka aura mahAkAlI kI sAtavIM DhUMka para jA sakate haiN| * kAlikA DhUMka : kamaMDalakuMDa se kAlikATUMka jAne kA mArga atyanta vikaTa aura bhayaMkara hone se mArgadarzaka ko sAtha meM le jAnA hitAvaha 102 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / koI rastA bhUla na jAya isalie jagaha-jagaha para siMdUra kI nizAniyA~ banAyI gayI haiN| mArga meM kATeM aura patthara hone se koI himmatavAna vyakti hI kAlikATka taka pahuMcane meM samartha hotA hai| pUrva meM to aisA kahA jAtA thA ki kAlikA TraMka meM do vyakti jAe to eka vyakti hI vApisa jIvita lauTatA hai / kAlikA kI DhUMka para kAlikA mAtA kA sthAna aura Upara trizUla kamaMDalakuMDa se pAMDavaguphA meM jAne kA mArga bhI milatA hai| yaha guphA pATaNavAva taka nikalatI hai, aisA jAnane meM AyA kamaMDalakuMDa se vApisa gorakhanAtha DhUMka, aMbAjI DhUMka hokara gaumukhI gaMgA ke pAsa uttara dizA kI tarapha Age bar3hate hue AnaMdaguphA, mahAkAlaguphA, bhairavajapa, sevAdAsa kA sthAna aura patthara caTTI ke sthAna se hokara lagabhaga 1200 sIDhiyA~ nIce utarate hI sahasAvana kA vistAra AtA hai| * sahasAvana (sahasrAmavana): [zrI nemiprabhu kI dIkSA-kevalajJAna bhUmi] sahasAvana meM bAlabrahmacArI zrI neminAtha paramAtmA kI dIkSA aura kevalajJAna kalyANaka hue hai / sahasAvana ko 'sahasrAmavana' kahA jAtA hai kyoMki yahA~ sahasra arthAt hajAroM Ama ke ghaTAdAra vRkSa haiN| cAro tarapha Ama se ghire isa sthAna kI ramaNIyatA tana-mana ko anokhI zItalatA kA anubhava karAtI hai| Aja bhI mora ke madhura kekArava aura koyala ke TahUMkAra se guMjatI yaha bhUmi bhI nemiprabhu ke dIkSA avasara ke vairAgyarasa kI suvAsa se mahakatI aura kaivalyalakSmI kI prApti ke bAda samavasaraNa meM baiThakara dezanA dete hue prabhu kI paiMtIsa atizayayukta vANI ke zabdoM se sadA guMjatI rahatI haiN| isa sahasAvana meM zrI neminAtha prabhu kI dIkSA kalyANaka tathA kevalajJAna kalyANaka kI bhUmi ke sthAna para prAcIna deva kulikAoM meM prabhujI kI pAdukAyeM padharAyI huI haiN| usameM kevalajJAna kalyANaka kI devakalikA meM to zrI rahanemijI tathA sAdhvI rAjImatIzrIjI yahA~ se mokSa meM gae the isalie unakI pAdukAyeM bhI birAjamAna haiN| lagabhaga 40-45 varSa pUrva tapasvI samrATa pa.pU. A. himAMzusUri mahArAja sAheba pahalI TraeNka se isa kalyANaka bhUmi kI 103 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sparzanA karane ke lie vikaTa pagadaMDI ke mArga se Ate the| usa samaya koI bhI yAtrika isa bhUmi kI sparzanA karane kA sAhasa nahIM karatA thA / isalie AcArya bhagavaMta ke mana meM vicAra AyA ki "yadi isI taraha isa kalyANaka bhUmi kI upekSA hogI to isa aitihAsika sthAna kI surakSA khatare meM par3a jAegI" ! basa isa samaya koI divyapreraNA ke bala se mahAtmA ne vicAra kiyA ki prAcIna devakulikA aura mAtra pAdukA ke darzana karane ke lie koI bhI yAtrika utsuka nahI banegA / isI kAraNa se unheM puSTa AlaMbana mile isalie dIkSA kalyANaka aura kevalajJAna kalyANaka ke pratIka ke rUpa meM yadi do jinAlayoM kA nirmANa ho to aneka bhAvika jIvoM ko isa bhUmi ke darzana-pUjana-sparzana kA lAbha mila sakatA hai| usake bAda unake athaka puruSArtha se sahasAvana meM jagaha prApta kara kevalajJAna kalyANaka ke pratIka ke rUpa meM samavasaraNa maMdira kA nirmANa huA / * samavasaraNa maMdira : [zrI neminAtha bhagavAna - 35 iMca] isa samavasaraNa maMdira meM caturmukhajI ke mUlanAyaka zyAmavarNI saMpratikAlIna zrI neminAtha bhagavAna kI pratimA birAjamAna hai| ina caturmukhajI prabhujI kI pratiSThA vi.saM. 2040 caitra vada - pAMcama ke dina pa.pU. A. himAMzusUri mahArAja sAheba, pa.pU.A. nararatnasUri mahArAja sAheba, pa.pU. A. kalApUrNasUri mahArAja sAheba tathA pa.pU. paM. hemacandra vijayajI gaNivarya Adi vizAla sAdhusAdhvI samudAya kI pAvana nizrA meM huI thii| isa samavasaraNa jinAlaya meM praveza karate hI sAmane samavasaraNa kI sIDhiyA~ ko dekhakara sAkSAta prabhu ke samavasaraNa meM hI praveza kara rahe hoM, aise bhAva pragaTa hote haiN| samavasaraNa kI sIDhiyA~ caDhakara Upara jAte hI madhya meM azoka vRkSa ke nIce caturmukhajI prabhujI ke biMboM ko nihAlakara hRdaya pulakita ho jAtA hai| isa samavasaraNa ke sAmane raMgamaMDapa meM atIta cauvIzI ke dasa tIrthakara sahita zyAmavarNI zrI neminAtha paramAtmA tathA unake sAmane anAgata cauvIzI ke caubIsa tIrthakara sahita pItavarNI zrI padmanAbha paramAtmA kI nayanaramya pratimAyeM birAjamAna haiN| anya raMgamaMDapoM meM jIvita svAmI zrI neminAtha bhagavAna tathA siddhAtmA zrI rahanemijI kI pratimAyeM, viziSTa kalAkRti yukta kASTha kA samavasaraNa maMdira tathA pratyeka raMgamaMDapa meM zrI neminAtha prabhu ke 66 gaNadhara bhagavaMtoM kI pratimAyeM sthApita kI gayI hai| isake sivAya jinAlaya meM praveza karate hI raMgamaMDapa meM bAyIM ora zrI neminAtha bhagavAna ke zAsana adhiSThAyaka zrI gomedha yakSa tathA dAyIM ora zAsana adhiSThAyikA zrI aMbikA devI kI pratimAyeM birAjamAna haiN| anya raMgamaMDapoM meM pa.pU.A. himAMzusUri 104 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja sAheba ke jyeSTha pUjyoM kI pratikRti tathA caraNa pAdukA birAjamAna haiN| samavasaraNa ke pIche nIce guphA meM zrI neminAtha paramAtmA kI atyanta manamohaka pratimA [21 iMca] birAjamAna hai / jahA~ aneka mahAtmAoM ne kaI dinoM taka aTThama Adi tapazcaryA sahita viziSTa jApa kI ArAdhanAyeM kI haiM aura bAra-bAra ArAdhanA karane Ate haiN| pa.pU.A. himAMzusUri mahArAja sAheba dvArA prerita 'zrI sahasAvana kalyANakabhUmi tIrthoddhAra samiti'-jUnAgar3ha dvArA samavasaraNa maMdira kA nirmANa kiyA gayA hai| yahA~ viziSTa ArAdhanA karane kI bhAvanAvAle puNyazAliyoM ke lie dharmazAlA kI vyavasthA bhI isI samiti ke dvArA saMcAlita hai| pUrva saMmati pUrvaka AnevAle yahA~ rAtri vizrAma kara sakate haiN| bhojana-AyaMbila kI vyavasthA bhI upalabdha hai / isa saMkula meM darzanArtha AnevAle sarva sAdharmika baMdhuoM ko bhAtA diyA jAtA hai| isa samavasaraNa maMdira se bAhara nikalakara sIDhiyA~ utarate hI dAyI ora isa maMdira ke preraNAdAtA pa.pU.A. himAMzusUri mahArAja sAheba kI aMtima saMskAra bhUmi AtI hai jahA~ pUjyazrI kI pAdukA tathA pratikRti birAjamAna hai| isa aMtimasaMskAra bhUmi se 60 sIDhiyA~ utarate hI do raste Ate haiM, jisameM bAyIM ora ke mArga se 3000 sIDhiyA~ utarakara lagabhaga AdhA kilomITara calane para talahaTI AtI hai| dAyI ora 10 sIDhiyA~ utarate hI bAyIM ora bugadA kI dharmazALA AtI hai jahA~ aneka mahAtmAoM ne sthiratA karake 68 upavAsa, mAsakSamaNa Adi ugra tapazcaryA kI hai| vahA~ se 30 sIDhiyA~ utarate hI bAyIM ora zrI neminAtha paramAtmA kI kevalajJAna kalyANaka kI prAcIna devakulikA AtI hai| zrI neminAtha paramAtmA kI kevalajJAna kalyANaka kI prAcIna deharI : isa kevalajJAna kalyANaka kI deharI ke madhya meM zrI neminAtha prabhu kI caraNa pAdukA tathA usake pAsa unake bhAI muni zrI rahanemijI tathA sAdhvI rAjamatIzrIjI kI pAdukAyeM birAjamAna hai| isa deharI se 30 sIDhiyA~ utarate hI bAyI ora zrI nemiprabhu kI dIkSA kalyANaka kI prAcIna deharI AtI hai| zrI nemiprabhu kI dIkSA kalyANaka kI prAcIna deharI : yaha dIkSA kalyANaka kI prAcIna deharI eka vizAla cauka meM sthita hai| isameM zrI neminAtha prabhu kI zyAmavarNI caraNa 105 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdukA hai| aneka mumukSu AtmAyeM dIkSA ke pUrva isa pAvana bhUmi kI sparzanA karane avazya Ate haiM / isa dIkSA kalyANaka bhUmi ke sAmane vAlmikI guphA tathA bAye hAtha se nIce utarate hI bharatavana, giranArI guphA, hanumAnadhArAdi hindu sthAna Ate haiN| vahA~ se nIce utarate hI parikramA ke raste meM AnevAlA 'jhINAbAvA kI maDhI' ke sthAna para pahu~cA jA sakatA hai| isa dIkSA kalyANaka kI deharI se dAyI ora vApisa 70 sIDhiyA~ Upara caDhate hI dAyI ora talahaTI kI tarapha jAne kA mArga AtA hai / jisa mArga para lagabhaga 1800 sIr3hiyA~ utarate hI rAyaNa ke vRkSa ke nIce eka pyAU AtI hai jahA~ ubale hue pAnI kI vyavasthA bhI upalabdha hai| vahA~ se 1200 sIDhiyA~ utarakara lagabhaga AdhA kIlomITara calakara jAne para giranAra talahaTI AtI hai| sahasrAvana meM zrI nemiprabhu kI dIkSA kevalajJAna kalyANaka ke sAtha anya bhI aitihAsika prasaMga hue haiN| sahasAvana meM karoDoM devatAoM ke dvArA zrI neminAtha bhagavAna kA prathama tathA aMtima samavasaraNa racAyA gayA thA / * sahasAvana meM sAdhvI rAjImatijI tathA zrI rahanemijI ne mokSa pada prApta kiyaa| sahasAvana meM zrI kRSNavAsudeva ke dvArA suvarNa aura ratnamaya pratimAjI yukta tIna jinAlayoM kA nirmANa karavAyA gayA thaa| sahasAvana meM sone ke caitya meM manohara cauvIzI kA nirmANa karavAyA gayA thA / sahasAvana ke pAsa lakSArAma meM eka guphA meM tInoM kAla kI cauvIzI ke bahottera tIrthaMkara bhagavAna kI pratimAyeM birAjamAna kI gayI haiN| * * * ** 106 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra kI ajaba-gajaba kI bAteM garavAgar3ha giranAra ke pahAr3oM meM aneka guphAyeM aura guptasthAna haiM, jinake kAraNa giranAra bahuta sthAnoM meM kAphI khokhalA dikhAI detA hai / ina pahADoM meM aneka saMta, mahaMta, siddha purUSa, yogI, mahAtmA tathA aneka aghorI bAbA aura mahAtmAoM ne nivAsa karake aneka prakAra kI sAdhanAoM ko siddha kiyA hai / Aja bhI aneka vibhUtiyA~ isa giranAra kI guphAoM meM AtmadhyAna meM lIna hokara Atma-sAdhanA kara rahe haiM aisI jAnakArI milatI haiM, jinakI umra 100-200-300 tathA saikaDoM varSoM kI bhI hotI hai / jaina graMthoM meM tathA anya dharmagraMthoM meM bhI yakSAdi aneka AtmAyeM giranAra meM base hue hai aisA ullekha AtA hai / ina saMtoM, mahaMtoM, siddhayogI tathA yakSAdi AtmAoM kI aneka kathAe~ aura camatkAroM kI bAte Aja bhI logoM dvArA jAnane ko milatI hai, jinameM se kucha bAtoM kA yahA ullekha kiyA jA rahA hai / (1) junAgaDha ke gorajI kAMtIlAlajI ke kahane ke anusAra junAgaDha ke kucha bhAI gadhdhesiMha ke parvata paraM jAkara gadhaiyA ke sikke ikaTThe karake gaTharI bAMdha kara boradevI ke mukAma para Aye, usa samaya boradevI meM upasthita bAbA ko unhoMne taMga kiyaa| usase bAbA kA krodha AsamAna para caDhate hI kucha to pAgala hokara ke vahI ke vahIM mRtyu ko prApta hue / kucha bhAga gaye unakI rAste meM hI mRtyu ho gaI tathA kucha junAgar3ha meM pahuMcane ke bAda mRtyu ko prApta hue the / (2) gorajI kAMtIlAlajI kahate the ki giranAra para 'patthara caTTI' kI jagaha meM rahanevAle haranAthagara nAmaka aghorI ne eka bAra kisI brAhmaNa ke putra ko uThAkara lAyA tathA usakA bhakSaNa kiyA thA / vaha brAhmaNa putra ko DhUMDhate DhUMDhate giranAra para AyA parantu putra na milane se atyaMta duHkhI hRdaya se giranAra ke adhiSThAyaka devoM se prArthanA karatA hai / brAhmaNa ke AnaMda se tuSTa hue varadatta zikhara ke adhiSThAyaka deva jAgRta hue / unakI sahAyatA se vaha brAhmaNa putra punaH jIvita huA aura adhiSThAyaka deva ne aghorI kI lakaDI dvArA bahuta pITAI karane para vaha aghorI laMgaDA ho gayA / usake bAda bahuta se aghorI giranAra chor3akara cale gaye / (3) giranAra ke zrI neminAtha dAdA kI pUjA karanevAlI ArAdhaka AtmAyeM dhanya bana jAtI hai| are ! bAlabrahmacArI nemi prabhu ke darzana-pUjana se kitane hI ArAdhaka AtmAoM ne vAsanAoM kA vamana hote hae anubhava kiyA hai| Aja bhI aneka mumukSu AtmAyeM dIkSApUrva zrI nemiprabhu tathA dIkSA kalyANaka bhUmi ke darzana-pUjana-sparzana dvArA saMyama aMgIkAra karane meM Ane vAle vighna tathA aMtarAyoM ko tor3ane meM samartha banate haiN| kitanI hI AtmAyeM isa giranAra kI bhakti 107 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karake brahmacarya vrata aMgIkAra karake AtmArAdhanA meM lIna banI haiN| (4) eka sAdhaka AtmA giranAra ke amijharA pArzvanAtha bhagavAna ke tahakhAne meM sAdhanA karane anekabAra Ate the, jaba eka rAta tahakhAne (guphA) meM jApa-dhyAna kI ArAdhanA meM lIna the aura tahakhAne (gupha) kA daravAjA pujArI bAhara se baMdha karake calA gayA thA / taba AkAzamArga se eka divya prakAza kA pUMja tahakhAne (guphA) meM utarate hue dekhA aura thoDI dera bAda usa prakAza ke pUMja meM se do cAraNamuniyoM ko avatarita hote hue dekhA / thoDI dera amijharA pArzvanAtha bhagavAna kI bhakti kI / usake bAda una cAraNamuniyoM ko atyaMta tejagati se AkAzamArga para gamana karate hue dekhA thA / (5) eka mahAtmA ne giranAra kI 99 yAtrA karate karate eka bAra eka viziSTa gaphA meM praveza kiyA / vahA~ atyaMta zAMta. tejasvI, haSTapuSTa dehadhArI, teja AbhAvAle eka divya saMta ke darzana kiye, aura unake svamukha se giranAra mahAtIrtha kA alaukika mAhAtmya sunA thA / rAjanagara - ahamadAbAda se eka ArAdhaka parivAra saMgha lekara ke giranAra maMDana zrI neminAtha prabhujI ko AbhUSaNa car3hAne AyA / taba aThAraha abhiSeka ke dina zrI neminAtha dAdA ke pUre maMdira kI chata meM se bar3I bar3I bUde TapakatI ho usa taraha amijharA thA / tathA zrI nemiprabhu ke pratimAjI ko tIna bAra aMgalUMchaNA karane para bhI jaba amijharanA cAlu hI rhaa| taba sabhI ko vaise bhIne prabhujI kI hI pUjA karanI par3I thii| (7) giranAra ke Upara zrI premacaMdajI kI guphA meM bahuta se mahAtmAoM ne dhyAna kiyA hai| zrI premacaMdajI mahArAja yoga vidyA meM nipuNa the| eka bAra ve apane gurubhAI zrI kapuracaMdajI ko DhUMDhane ke lie giranAra kI isa guphA meM Akara rahe the| zrI kapuracaMdajI mahArAja ke pAsa aneka rUpa dhAraNa karane kI tathA eka sthAna se dUsare sthAna para uDakara jAne kI AkAza gAminI vidyA thI / (8) saM. 1943 meM giranAra para eka yogI, eka prabuddha lekhaka ko apanI guphA kA pASANa kA dvAra khola kara aMdara le gye| usake bAda usa lekhaka ne anekabAra usa sthala para jA karake dvAra kI khoja kI, parantu vahA~ para khaDaka kI zilA ke alAvA use dUsarA kucha nahIM milatA / (9) ekabAra kucha ArAdhaka zrI neminAtha dAdA ke derAsara (maMdira) ke bAhara kI dharmazAlA ke kamare meM jApa kI ArAdhanA kara rahe the / taba zrI nemiprabhu ke jinAlaya meM se lagAtAra ghaMTanAda sunAI diyA thA / (10) kitane hI sAdhvIjI bhagavaMta zrI neminAtha bhagavAna kA maMdira mAMgalika hone ke bAda bAhara rahI huI zAsana adhiSThAyikA 108 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMbikAdevI kI deharI ke pAsa ArAdhanA kara rahe the taba dAdA ke darabAra meM se lagabhaga pone ghaMTe taka lagAtAra nRtyoM kA nAda aura nupUra ke jhanakAra kI divyadhvani kA guMjana sunAI diyA thA / (11) vi.saM. 2031 ke kArtika mahine meM eka ArAdhaka AtmA ne khuba bhAvapUrvaka zrI neminAtha bhagavAna kI pratimAjI ko prakSAla karane ke bAda aMgalUMchaNA vagairaha se saba kucha sukhA kara diyA thA / lekina jaba pUjA karane gaye taba prabhujI ke caraNakamaloM meM se lagabhaga cAra kaTorI bhara jAe utanA divya sugaMdhI navaNajala jharA thA / (12) isa giranAra kI auSadhi ke acintya prabhAva se gata saikar3oM varSoM meM aneka mahApuruSa AkAzagamana dvArA tIrthayAtrA karate the / (13) ekabAra eka yogI puruSa ko jindA jalAne meM AyA / phira bhI usa mahAtmA ne tIvra jalatI agni meM se sahajatApUrvaka bAhara nikala kara kalakattA ke aMgreja gavarnara ko Azcaryacakita kara diyA thA / (14) giranAra kI guphA meM rahane vAle nAgAbAbA mahAzivarAtri ke mele ke avasara para aneka prakAra ke akalpanIya yoga ke dAvapeca dvArA sabhI ko Azcarya mugdha karate rahate haiM / Aja bhI aise bahuta aghorI giranAra kI guphA meM rahate haiM jo mahAzivarAtri ke mele ke avasara para bhavanAtha maMdira ke darzanArtha Ate haiN| phira mRgIkuMDa meM snAna karane ke liye girate haiN| lekina vApisa bAhara nikalate hue dikhAI nahIM dete / (prAyaH sukSma zarIra karake cale jAne kI saMbhAvanA hai) (15) I.sa. 1889-1890 meM vaMthalI tAlukA ke selarA gAma ke eka Ahira ke putra ko usake kheta meM se AkAza mArga dvArA Aye hue koI sAdhu apane pIche uThAkara giranAra para le jAte the / eka guphA meM tIna dina rakhakara vApisa choDa jAte the| taba pulisa khojabIna karatI thI / parantu usa samaya ke navAba rasulakhAna ne yaha kaha kara jAMca par3atAla baMdha karavA dI ki aba yaha laDakA sahI salAmata vApisa A gayA hai / isalie una sAdhuoM kI khoja karane ke liye vizeSa gaharAI meM jAne kI jarUrata nahIM hai| (16) ekabAra eka bAbA ne jaMgala meM koI rasakUpikA kI khoja karake usameM se rasa lekara eka tuMbaDI meM bhara diyA thaa| rAta meM kisI sonI ke vahA~ rUkakara dUsare dina savere uThakara vaha apane rAste cala nikalA / sonI ke ghara meM jahA~ jahA~ tuMbaDI meM rahe hue rasa ke chIMTe gire the / ve sabhI vastuyeM sone kI bana gaI thI / isa ghaTanA kA khyAla Ate hI sonI ne tAtkAlika usa bAbA ko khojane kA prayatna kiyA / parantu usa bAbA kA kucha bhI patA nahIM lagA / 109 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) mahAduHkhamaya aise saMsAra meM roga se pIDita koI manuSya AtmahatyA karane ke lie aMbAjI kI DhUMka se nIce girA / parantu nasIba ke yoga se kisI haraDe ke peDa ke najadIka girane se vaha kucha samaya taka vahIM paDA rahA / taba haraDe ke peDa kI asara se usako bAra bAra zaucAdi hone se usake sabhI roga dUra ho gaye / yaha bAta usane junAgaDha ke usa vakta ke gorajI lAdhAjI jayavaMtajI ke guru ko kahI / taba unhoMne bhI vaha haraDe lAkara ke navAba sAheba kI davAI meM usakA upayoga kiyaa| kucha hI samaya meM navAba sAheba kA dIrghakAlIna roga bhI gAyaba ho jAne se unhoMne taMdurasta svAsthya ko prApta kiyA thA) (18) ekabAra kucha yAtrI loga giranAra meM rAstA bhUla gaye the| taba ve kisI yogI kI guphA ke pAsa meM A pahuMce / yogI mahAtmA ne unako sAMtvanA dekara kisI peDa ke patte khAne ke lie diye / vo patte unako pApaDa jaise lage aura usase unakI bhUkha zAMta ho gaI / usake bAda yogI ne unake Upara paTTe bAMdhakarake kisI rAste para khule choDa diye / taba ve svAbhAvika hI apane sthAna para vApisa pahuca gaye the| dUsare dina jaba una yAtrikoM ke usa guphA kI khoja kI taba unako vaha sthAna dikhAI nahIM diyA / (19) ekabAra eka lakaDahAre ne ratanabAga meM kisI baMdara ko kalhADI mArI / vaha kalhADI yogAnayoga koI kaMDa meM girane se sone kI ho gaI / usa sthAna kI khAsa nizAnI rakhakara lakaDahArA dUsare dina vaha sthAna DhUMDhane lagA / taba apanA kiyA huA nizAna nahIM milane se vaha rAstA bhUla gayA thA / (20) kAlI deharI ke Age kI pahADI ko 'vAlmikI RSi kI TekarI' kahate haiN| usa sthAna se Age jaTAzaMkara jAne kA rAstA AtA hai / usa mArga meM prathama 'pUtalIoM gAloM' nAma kI jagaha AtI hai, usa sthAna para cAvala ke AkAra ke patthara dekhane ko milate haiN| (21) gabbara athavA gadhdhesiMha kA parvata pAMcavIM DhUMka ke naiRtya kone meM hai| vahA~ zAzvatI pratimAyeM haiM / parantu usameM kuMja duha nAmaka hai jharanA usako 'tAMtaNIyo dharo' bhI kahA jAtA hai / agAdha hone se usakA koI pAra nahIM AtA / isalie una zAzvatI pratimAoM ke sthAna taka koI pahuMca nahIM sakatA / yaha 'tAMtaNIyoM dharo' bIlakhA tarapha jAkara hojata meM milatA hai / (22) gabbara aura dAtAra ke parvata ke bIca navanAtha, 84 siddha kI pahADI hai / jisako abhI 'TagaTagIA kA DuMgara' kahate haiN| isa TagaTagIA ke DuMgara se ratnesara aura vahA~ se kAlI ke mukAma para jAyA jAtA hai / isa parvata para pahale bahuta se aghorI rahate the / 110 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) giranAra ke mArga meM Ae hue dAmodara kuMDa ke pAnI meM DAlI huI haDDiyA~ apane Apa pighala jAtI hai / aura usameM bhasma DAlane meM Ae to bhI vaha pAnI zuddha kA zuddha hI rahatA hai / (24) giranAra ke sahasAvana kI tarapha khokhale Ama ke vRkSa ke pAsa meM eka jharanA bahatA thaa| eka manuSya usa jharane kA pAnI lene ke lie nIce jhukA lekina jaba vApisa khar3A hotA hai taba eka mahAkAya mAnava jaisI AkRti usake sAmane dekhakara aTTahAsa kara rahI thI / vaha dRzya dekhakara ke vaha manuSya ghabarAkara vahA~ se bhAga gayA / (25) giranAra meM aisI vanaspati hai jisakI jar3oM ko pakA karake khIcar3I banAkara khAne se cha cha mahine taka manuSya kI bhUkha khatma ho jAtI hai / (26) giranAra meM eka aisI vanaspati hai jisameM se dUdha nikalatA hai| usa dUdha kI 3-4 bU~da apane sAde dUdha meM DAla dI jAe to pA~ca minITa meM hI vaha dahI bana jAtA hai / (27) eka bAra yAtrI loga giranAra caDha rahe the| taba savere ke samaya meM koI jhADI kI DAlI toDakara daMtamaMjana karane lagA aura thor3e hI samaya meM usake sabhI dA~ta gira gaye / (28) junAgaDha gAma ke eka zrAvaka tathA usakA mitra ratanabAga kI tarapha jAnevAle mArga para Age bar3ha rahe the| vahA~ sAmane AyI huI jhAr3I ko hAtha se thoDI dUra karane kA prayAsa karatA hai tabhI usa DAlI ne mAnoM kisI kA hAtha na ho ! usa taraha se usa vyakti ke mukha para jora se tamAcA mArA, taba usake Age ke cAra dA~ta gira gaye the / (29) giranAra meM koI yAtrika rAstA bhUla gayA hogA / taba usako sAmane hI koI saMnyAsI milA aura pUchA, 'beTA ! kyA rAstA bhUla gayA hai ? usake hA~ kahane para vaha usako apane pIche pIche le gayA / aura eka zilA ko hAtha se khisakAne para aMdara eka guphA thI / aMdara jAkara apanI labdhi se bhojana hAjira karake vaha yAtrika ko khilAtA hai| phira usa yAtrika ko calane ke lie kahatA hai| Age Age calane para do dina ke bAda upaleTA gA~va ke pAsa bAhara nikalA thA / (30) eka yAtrika mArga bhUla jAne se ciMtIta ho jAtA hai| taba eka zRMgAra sajI huI eka strI usako mArga dikhAtI hai / vaha Age calane lagatI hai taba usako Age mArga dikhAI detA hai / usa samaya pIche dekhane para vaha zRMgAra sajI huI strI adRzya ho gaI thI / aisI aneka bAteM isa mahAprabhAvaka, camatkArI giranAra girivara ke itihAsa ke sAtha jur3I huI hai / 111 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI giranAra mahAtIrtha kI 99 yAtrA kI vidhi zrI giranAra mahAtIrtha jahA~ bhUtakAla meM anaMta tIrthaMkaroM ke kalyANaka, vartamAna cauvIzI ke bAIsaveM bAlabrahmacArI neminAtha paramAtmA ke dIkSA-kevalajJAna aura mokSa kalyANaka ke dvArA yaha punita bhUmi pAvanakArI banI huI hai| AnevAlI cauvIzI ke 24 tIrthaMkara mokSa jAne vAle hai| isa mahAtIrtha kI 99 yAtrA kI vidhi ke lie zAstroM meM vizeSa koI ullekha nahIM AtA hai| parantu pazcima bhArata meM tIrthaMkara ke mAtra ye tIna kalyANaka hI hone se isa mahAkalyANakArI bhUmi ke darzana-pUjana aura sparzana dvArA aneka bhavyajana AtmakalyANa kI ArAdhanA meM vizeSa vega lA sake usake lie puSTa AlaMbana svarUpa giranAra girivara kI 99 yAtrAoM kA Ayojana kiyA jAtA hai / vartamAna paristhiti ko anulakSa meM rakhakara nIce anusAra yAtrA kara sakate haiN| giranAra ke pA~ca caityavaMdana tathA 99 yAtrA kI samajha : (1) jaya talahaTI meM AdinAtha bhagavAna ke jinAlaya meN| (2) jaya talahaTI meM neminAtha paramAtmA kI caraNa pAdukA ke sAmane / (3) phira yAtrA karake dAdA kI prathama DhUMka meM mUla nAyaka / mukhya derAsara ke pIche AdinAtha ke maMdira meM / (5) amijharA pArzvanAtha kA caityavaMdana karanA athavA neminAtha bhagavAna kI caraNapAdukA ke sAmane / vahA~ se sahasAvana (dIkSA kevalajJAna kalyANaka), athavA jaya talahaTI Ane para prathama yAtrA pUrNa huI kahalAtI hai| phira vApisa jaya talahaTI se athavA sahasAvana se Upara caDhate samaya pUrva anusAra do caityavaMdana karanA / isa taraha donoM meM se kisI bhI sthAna se puna: dAdA kI TraMka ke darzana caityavaMdana karake ina donoM meM se kisI bhI sthAna se nIce utarane para dUsarI yAtrA ginI jaaegii| kramaza: isake anusAra 108 bAra dAdA kI TraMka kI sparzanA karanI Avazyaka haiN| nitya ArAdhanA: (1) subaha-zAma pratikramaNa. (2) jinapUjA tathA kama se kama eka bAra dAdA kA devavaMdana. (3) kama se kama ekAzana kA paccakkhANa. 112 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) bhUmi sayana / (5) dareka yAtrA meM mUlanAyaka kI 3 pradakSiNA / (6) "ujjita selasihare dIkkhA nANaM nissIhIA jassa, tam dhamma cakka vaTTIM ariTThanemi namasAmi" athavA "OM hrIM zrI neminAthAya namaH' kI 20 navakAravAlI / (7) zrI raivatagiri mahAtIrtha ArAdhanArtha----" saMpUrNa 9 logassa kA kAussagga / (8) giranAra mahAtIrtha ke 9khamAsamaNa / 99 yAtrA daramyAna 1 bAra mUlanAyaka dAdA kI 108 pradakSiNA / 108 logassa kA kAussagga / pUre giranAra girivara kI pradakSiNA (lagabhaga 28 ki.mii.)|| 9 bAra pahalI TraeNka ke haraeka derAsara ke darzana / 1 bAra covihAra chaTha karake sAta yAtrA / yAtrA daurAna eka bAra gajapada kuMDa ke jala se snAna karake paramAtmA kI pUjA karanI / giranAra girivara kI 99 yAtrA kisa taraha karoge ? giranAra kI 99 yAtrA se Apa ghabarA gaye? usameM ghabarAne kI koI jarUrata nahIM hai- hakIkata meM zatrujaya kI 99 yAtrA se to giranAra kI 99 yAtrA ekadama sarala hai| hA ! hA ! usameM Azcarya pAne kI jarUrata nahIM hai| zatrujaya kI prathama yAtrA meM lagabhaga 3600 sIDhiyA~ hotI hai, giranAra kI pahalI yAtrA meM lagabhaga 3840 sIDhiyA~ hotI zatrujaya meM dUsarI yAtrA ke lie dheTIpAga kI 2800 sIDhiyA~ utaranI paDatI hai jabaki giranAra meM dUsarI yAtrA ke lie 1000 sIDhiyoM ke DiskAunTa ke sAtha sahasAvana taka mAtra 1800 sIDhiyA~ hI utaranI par3atI hai| zatrujaya kI tIna yAtrA meM jitanI sIDhiyA~ hotI hai usase kama sIDhiyoM meM giranAra kI to cAra yAtrA ho jAtI hai arthAt giranAra kI 99 yAtrA bahuta hI kaThina hai vaisA thor3A bhI bhaya mata rakhanA / koI bhI Dara rakhe binA giranAra kI yaha 99 yAtrA kA amUlya avasara cukanA mata / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajjano ! sunalo merI pukAra 6 mahAbhAgyavAn ! jagaprasiddha giranAra mahAtIrtha kI isa acintya mahimA ko jAnakara calo ! Aja hI saMkalpa kare ki varSoM se caturvidha saMgha meM ajJAta rahe hue giranAra ke mAhAtmya kI bAtoM ko sarovara ke jala ke samAna eka hI sthAna meM saMgraha nahIM karake, nadI ke jala kI taraha bahatI rakhane se usakI mahimA ghaTa-ghaTa aura ghara ghara meM phailane lagegI / jaga meM sarvazreSTha tIrtha rUpa sthAna prApta kie hue isa tIrtha ke puna: udaya ke lie Aja se hI saba jIvoM ko isa tIrthayAtrA aura tIrtha bhakti meM jor3ane ke lie prabala puruSArtha kareM ! jo apane ko nikaTa mokSa gAmI banAne meM sahAyaka hogaa| aMta meM ! hara varSa meM kama se kama eka bAra to giranAra mahAtIrtha kI yAtrA karane kA saMkalpa jarUra kreN| calo ! jhaMkhanAoM ke jharane meM mhAle / * maiM gauravazAlI gaDhagiranAra kI yAtrA kaba karU~gA? * maiM vartamAna meM vizva kI prAcinatama zrI neminAtha paramAtmA kI pratimA ke darzana kaba karU~gA? . maiM anaMta tIrthaMkaroM kI dIkSA avasara ke vairAgya se suvAsita banI huI bhUmi kI mahaka kaba mAnuMgA ? maiM anaMta tIrthaMkaroM ke siddhapada kI bhUmi ke AlaMbana se zAzvata pada kI sAdhanA kaba karU~gA ? * meM siddhakSetra aise giranAra kI 99 yAtrA tathA cAturmAsAdi ArAdhanA kaba karUMgA? * maiM giranAra girivara kA giripUjana kaba karUMgA? . maiM cauvihAra cha? karake giranAra kI sAta yAtrA kaba karU~gA ? * meM isa anaMta tIrthaMkaroM kI mokSakalyANaka bhUmi se mokSa meM kaba jAU~gA? . maiM isa mahAtIrtha kI yAtrA dvArA anAdi bhavoM ke pApakarmoM kA kSaya kaba karU~gA ? 114 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Trena naMbara 9005 2) 9017 3) 2933 4) 2480 5) 9221 Trena kA nAma saurASTra mela saurASTra janatA eksapresa 1) 260 2) 9018 3) 9006 karNAvatI eksapresa sUryanagarI eksapresa somanAtha mela relve samaya tAlikA / muMbaI se junAgaDha borIvalI rAta ke 9-16 gha. zAma 6-14 gha. dopahara 2-17 gha. dopahara 200 gha karNAvatI eksapresa gujarAta eksapresa SHIRL rAta 9.25 (vAyA somanAtha mela) rAta 9-30 gha. (vAyA somanAtha mela) rAta 1000 gha junAgaDha se ahamadAbAda vAyA ahamadAbAda Trena naMbara Trena kA nAma 1) 1463 zAma 6-25 gha. junAgaDha somanAtha je.bI.pI.eksa. subaha 11-30 gha. ahamadAbAda se muMbaI AnevAlI koI bhI Trena Apa pakar3a sakate ho| (lokazakti eksa. gujarAta mela, erAvalI eksa.) 2) 9222 | somanAtha eksapresa | rAta 9-17 gha. | dUsare dina subaha 400 gha. ahamadAbAda se muMbaI Ane ke lie subaha kI koI Trena bhI Apa pakar3a sakate ho / F 3) 2934 4) 9012 SALAR vAyA ahamadAbAda JANTA junAgaDha se muMbaI verAvaLa dAdara eksapresa dopahara 2-43 gha. saurASTra mela meM saurASTra janatA saurASTra mela dopahara 3-15 gha. zAma 5-40 gha 1) pAlItANA gAriyAdhAra- amarelI- bagasarA- junAgaDha - 180 ki.mI. 2) pAlItANA mahuvA ajAharA unA-prabhAsapATaNa verAvala mAMgarola-vaMthalI junAgaDha vAya rAjakoTa junAgaDha dUsare dina dopavara 1-25 gha. dUsare dina subaha 7 45 gha. vAyA basa/TeksI AAAAA dUsare dina subaha 5-26 gha. dUsare dina subaha 5-26 gha. subaha 5-26 gha. 360 ki.mI. 3) pAlItANA gAriyAdhAra-lAThI-cittala- jetapura- junAgaDha - 210 ki.mI. 4) pAlItANA lAThI- bAbarA - ATakoTa-goMDala jetapura- junAgaDha - 225 ki.mI. SONAL 115 pUjya sAdhu-sAdhvI bhagavaMto ke lie vihArapatha vAya rAjakoTa subaha 4-55 gha. subaha 7-00 borIvalI subaha 11-46 gha dopahara 3-25 gha. 5) rAjakoTa-goMDala jetapura- junAgar3ha 102 ki.mI. 6) jAmanagara-kAlAvADa-jAmakaMDoraNA -dhorAjI - junAgaDha 7) jAmanagara-ArAdhanAdhAma- jAmakhaMbhAlIyA-porabaMdarabaleja mAMgarola- vaMthalI junAgaDha dUsare dina subaha 6-01 gha. subaha 4-50 gha. dUsare dina subaha 6-10 gha. 125 ki.mI. lagabhaga 160 ki.mI. lAvaNa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ junAgaDha AsapAsa meM Ayela tIrtha (junAgaDha se kI.mI.) zrI jAmanagara tIrtha : (125 kI.mI.) zrI hAlArAdhAma ArAdhanA bhavana, zrI uparIyAjI tIrtha : zeTha zrI rAyasiMha vardhamAna jaina peDhI, mu.po. vaDAliyAsiMhaNa, zeTha zrI ANaMdajI kalyANajI peDhI jAmanagara-361001 tA. jAmakhaMbhAlIyA, ji. jAmanagara mu.po. uparIyAjI-382765 phona : 0288-2687923 phona : 02833-254063 tA. pATaDI, ji. surendranagara vizAzrImAlI tapAgaccha jaina dharmazAlA, 254156/57/58 phona : 02757 - 226826 phona : 2679916 zrI ziyANI tIrtha: kuMvarabAI jaina dharmazAlA zrI ziyANI jaina saMgha, phona : 2679916 pATaNavAva (39 kI.mI.) mu.po. ziyANI, tA. liMbaDI, baleja pArzvanAtha (100 kI.mI.) zrI giranArajI tIrtha : (7 kI.mI.) ji. surendranagara-363421 nAgezvara pArzvanAtha, rAjakoTa (100 kI.mI.) zrI devacaMda lakSmIcaMda TrasTa phona : 02753-251550 uparakoTa roDa, jagamAla coka, zrI coravADa tIrtha (75 kI.mI.) bAbukA vaMDA, jainadharmazAlA zrI prabhAsapATaNa tIrtha (100 kI.mI.) zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha jaina mu.po. junAgar3ha derAsara peDhI, mu.po. coravADa, zrI prabhAsa pATaNa jaina zve. mU. saMgha, jaina derAsaranI zerI, phona: 0285-2650179 ji. junAgar3ha taleTI (peDhI) 2620059 phona : 02734-267320 mu.po. prabhAsapATaNa-362268 ji. junAgaDha zrI vaMthalI tIrtha : zrI zitalanAtha zrI verAvaLa tIrtha (95 kI.mI.) phona : 02876-231638 bhagavAna jaina zve. maMdira : (20 kI.mI.) zrI jaina zve. mU. pU. saMgha mAyalAkoTa zrI vaMthalI tapAgaccha jaina saMgha mu.po. verAvaLa, ji. junAgaDha, AjhAda coka, mu.po. vaMthalI-362610 phona : 0287-221381 zrI unA tIrtha (170 kI.mI.) ji. junAgaDha zrI delavADA tIrtha (180 kI.mI.) zrI ajAharA pArzvanAtha jaina peDhI, phona : 02872-222264 zrI ajAharA pArzvanAtha paMcatIrtha peDhI, vAsA coka, mu.po. unA-362560 mu.po. delavADA-365510 ji. junAgaDha vAyA - unA, ji. junAgar3ha phona : 222233 116 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ajAharA tIrtha (175 kI.mI.) zrI ajAharA pArzvanAtha paMcatIrtha jaina peDhI, mu. ajAharA-362510 vAyA - delavADA, ji. junAgaDha, phona : 269355 zrI dIva tIrtha (188 kI.mI.) zrI ajAharA pArzvanAtha paMcatIrtha jaina peDhI, mu.po. dIva-365520 vAyA - unA, ji. junAgar3ha junAgaDha meM sthiratA karane ke lie upalabdha vyavasthA ke saMparka sUtra bAbuno vaMDo dharmazAlA (zeTha zrI devacaMda lakSmIcaMda peDhI saMcAlita) zeThazrI devacaMda lakSmIcaMda taleTI kI peDhI, uparakoTa, jagamAla coka, junAgaDha, giranAra-taleTI, giranAra parvata se 6 kI.mI. dUra baMDIlAla digambara dharmazAlA ke sAmane, junAgaDha kI peDhI - 0285-2650179 giranAra-junAgaDha taleTI kI peDhI - 0285-2620059 zrI nemijina yAtrika bhavana phona : pahADa para - 0285-2902754 giranAra taleTI, giranAra-junAgar3ha sahasAvana junAgaDha peDhI - 0285-2622924 phona : 0285-262051 isa giranAra tIrtha kI pahalI TraeNka para 14-14 nayanaramya jinAlaya haiN| mahAprabhAvaka gajapada kuMDa hai| sahasAvana meM nayanaramya samavasaraNa maMdira tathA bhAtA kI vyavasthA hai| anya DhUMko meM bhagavAna kI tathA zAba-pradyumna kI caraNa pAdukAyeM birAjamAna haiN| 117 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraTha dezamA saMcaryo, na caDhiyo gaDhagiranAra; sahasAvana pharazyo nahIM, eno ele gayo avatAra. Pawan / jaya tAkeTI Ara jAnekA rAstA jaya sameTI bhora jAnekA rAstA mahasAvana kI ora jAne kA rAstA bhavAgI bhora jAnakA rAsa 1. mUlanAyaka zrI neminAtha maMdira - zrI neminAtha bhagavAna *pragaTa prabhAvaka zrI AmIjharA pArzvanAtha bhagavAna kA bhoyarA 2 merakavasI kI eMka-zrI sahasAphaNA pArzvanAtha bhagavAna 3 saMgrAmasonI kI TaMka-zrI sahasaphaNA pArzvanAtha bhagavAna + kumArapAka mahArAjA kI raMka-zrI abhinaMdanasyAmi bhagavAna 5. mAnasaMga bhojarANa kI eMka-zrI saMbhavanAtha bhagavAna 6. vastupAla-tejapAla kI huMka-zrI zAmalApArthanAtha bhagavAna 7. gumAstA kI Ika-zrI saMbhavanAtha bhagavAna R caMdraprabha kI eMka-zrI caMdraprabha svAmi 1. jAnavAva kA derAsara-zrI saMbhavanAtha bhagavAna 10. saMprati mahArAja kI eMka-zrI neminAtha bhagavAna 11. paramazI hemacaMda kA derAsara-zrI zAMtinAtha bhagavAna 12. malavALA derAsara - zrI zAMtinAtha bhagavAna 13 caumukhI kA derAsara - zrI neminAtha bhagavAna 14. rahanemi kA derAsara -zrI hanemi bhagavAna 15. zrI sAhasAvana kalyANaka bhUmi-dIkSA-kevalajJAna kalyANaka kI prAcIna derI, samavasaraNa maMdira A zrI devarSada lakSmIcaMda kI peDhI / kesara-sukhaDa kA rUma c suraja kuMDa D DaoNkTara kaMTa E giradhara kaMDa , bhIma kaMDa C gaNapada kaMDa nayo kuMDa I zrI nAgImAtA kI derI 1 rAjuma kI guphA premacaMda kI guphA L gaumakhI gaMgA-24 tirthakara bhagavAna ke caraNa Mbhairava jApa N sahasAvana nirNoddhAraka-AcAryadeva zrI himAMzusUri ma.sA.kI aMtimasaMskAra bhUmi 0 kevalajJAna kalyANaka kI prAcIna derI P dIkSA kalyANaka kI prAcIna derI 118