Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ihaTalA 0000 digambara jana samAja maNDI bar3auta (meraTha) dvArA saprema bheMTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhiSTa prayojana saMsAra ke sabhI prANI ca ki duHkha se Darate haiM aura mukha ko abhilApa karate hai, isaliye isa chahaDhAlA grantha dvAra 'unheM ukta prayojana siddha karane ke liye bhAtmasvarupa kI zikSA dI gaI hai| hameM yaha vicAra karanA cAhie ki vAstavika sukha kyA hai ? aura vAstavika duHkha kyA hai| indriya viSayoM se jI prAgI ko sukha prApta hotA hai vaha para dravyoM kI apekSA rakhane se parAdhIna, vinazvara bhogakAMkSA Adi ke durdhyAna se pApa kA bandhaka tathA atRpti kAraNa athavA viSaya hai| jo anya vastuoM kI apekSA na rakhakara AramopekSita samyakadarzana, samyak jJAna, samyakacAritra rUpa mokSamArga hai unheM samajhAnA cAhiye usase viparIta mithyAdIna, mithyAjJAna, mithyAvAritra, mokSa mArga na hokara saMsAra kA kAraNa hai| chahadAlA natha eka adhyAtma aura nIti pradhAna maMtha hai / yaha sAmAnya aura vizeSa buddhi evaM rucivAloM ko ekasA AkarSita karane vAlA hai| sarala zailI meM sAdhu evaM gRhastha strI puruSoM kA samAna rUpa se hitakArI hone kI kSamatA rakhatA hai| usameM jaTilatA nahIM hai| yaha chahaDhAlA grantha aneka bAra prakAzita ho cukA hai kintu isameM bahuta vistAra se vivecana kiyA hai / chahAlA ke chaha chandoM dvArA nigoda se lekara mokSa taka kA varNana kiyA hai| pahalI DAla meM nigoda evaM mAro gatiyoM kA varNana hai| dusarI DhAla meM mithyAdarzama, mithyAjJAna, mithyAcAritra kA varNana, tIsarI hAla meM nidacaya vyavahAra samyak darzana kA varNana, cauthI hAla meM samyakjAna evaM zrAvaka ke bAraha vratoM ke aticAroM kA varNana, pAMcabo DhAla meM bAraha bhAvanAoM kA varNana chaThI DhAla meM muniyoM kA teraha prakAra ke cAritra kA svarUpa nizcaya cAritra kA anta meM varNana kiyA hai| isI taraha se yaha bhrantha choTA samayasAra yAnI jainadharma kI gItA hai| usI meM cAroM anuyogoM kA samAveza kiyA gayA hai| pahalI hAla meM prathamAnayoga, dUsarI DhAla tatvoM kA vivecana meM karaNAnu yoga, cauthI-pAca-bI hAla meM caraNAnuyoga garva chaThI DAla ke anya meM dravyAnuyoga isa taraha cAroM anuyogoM kA varNana hai| AnArya ratna thI 10. sumatisAgara jI mahArAja jaina dharma ke mAnanIya AcArya hai sabha. bhAvakoM ke mokSamArgI evaM hitopadezI Atma sAdhanA ke mArga darzana hetu thAvakoM se preraNA evaM upadezAtmaka hokara yaha grantha daulatarAma jI kRta mUla prati kA vistRta vivecana kiyA gayA hai| sabhI sAdharmI bhAI atyanta upayogAtmaka samajha kara hara roja pATha kara samajha kara dharma lAbha leveM cantha chapane meM presa kI kisI prakAra ko azaddhi raha gaI ho to vivAnagaNa sudhAra kara pddh'eN| AcAryaratna zrI 108 sumati sAgara jI mahArAja kI parama ziSyA 18 janavarI, 1990 "paNani" ayikA zrI 105 jJAnamatI (gujarAta vAlI)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: guru bhakti jJAna apAra hai sumati sAgara nAma hai fugere jI pitA Apake virojAbAI mAtA jI (2) jaisavAla hai bAti ApakI gotra kula bhaMDArI jI (2) zyAmapurA gAMva haiM, zAnti kA dhAma hai paMca mahAvrata dhAro gurujI sahate parivaha bhArI jo (2) namna dharA hai rUpa Apane tana se mamatA dvArI jI (2) rAga kA nAma hai dveSa kA na kAma hai deza deza meM bihAra karate upadeza dete bhArI jI bhavya jIvoM ko nija sama karane moha mamatA TArI jo para upakArI hai, guNoM ke bhaMDArI haiM caube kAla meM jaise muni the aise guruvara Aja jI (2) samyarUpI dIpaka le jAya mokSa mahala ke dvAra jI (2) tapasyA apAra hai, jIvana kA uddhAra hai| hama ajJAnI ziSya kA guru mithyA mela chuDAnA jI pArasa ke pAsa lohA jAya pArasa sama bana jAya jI "jJAna" kI pukAra hai, mahimA aparaMpAra hai * jo koI bhavya darzana kare usakA ber3A pAra hai // Teka // jo koI bhavya darzana kare usakA ber3A pAra hai // jo koI bhavya darzana kare usakA ber3A pAra jo koI bhavya darzana kare usakA ber3A pAra hai it jo koI bhavya darzana kare usakA ber3A pAra hai ! 1 5 2 // 3 // 4 // jo koI bhavya varzana kare usakA ber3A pAra haiM // 5 // raciyatA - AryikA 105 jJAnamati
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa0 pU0 AcArya zrI sumati sAgara jI mahArAja kA jIvana-paricaya munizrI 108 sumatisAgara ke rahasya jIvana kA nAma narayolAla mo thaa| Apake pitAzrI kA nAma chidulAla jAlathA mAtA jI kA nAma zrImatI ciroMjAdevI saa| Apake parivAra meM cAra sage bhAI tapA eka bahana hai, jinakA nAma munilAla, bAbUlAla, rAmasvarupa tathA bahana kA nAma kalAtI haiN| ApakI dharmapatnI kA mAma rAjazrI devI hai| Apake do putra mArelAla aura bhAgacanda hai, jisakA vivAha ho cukA haiM, do putriyA~ kapUrIbAI sathA zakuntalAbAI haiM, jinakA vivAha ho cakA hai, Apa jaisavAla jaina haiM, jinakA gotra bhaMDArI hai| ApakA janma zyAmapurA paraganA amlA jilA murainA meM asoja subI 6 vi0 saM0 1974 ko hA yA / Apane marA-pUrA parivAra chor3akara vigambaro dIkSA dhAraNa kii| . jIvanI-munizrI bAlyakAla se hI dharmapriya bhai / Apa kAztakArI prAData navA zuddha ghI kA vyApAra karate the / ApakA vivAha 12 varSa kI umra meM vi) sa0 1986 meM huA thA aura vivAha ke thor3e dina bAda hI Apako rAmalAre paka DAk haraNa kara le gayA lekina usakI bhI Apane koI paravAha nahIM kI / zAsake pitA jI mAMgI gaI rakama ko lekara duSTAne gaye / mekina isake pUrva hI 14 dina meM A du ke giroha se bhAga Aye 1 vahA~ se Apa apanA grAma choDakara ambahA meM dukAna karane lage / vahAM para bhI ka ne pIchA nahIM chor3A aura DAkuoM kA girI rAmA dAlane AyA aura Apako pakaDa liza / DAkuoM ne chAtI para bandutra kI noka se unake pahane hue gahane utAra liye| phira mAla batAne kI majabUra kiyA to Apane jabAva diyA ki mujhe kyA mAlUma hai, pitAjI jAne / pisA jo Upara makAna para so rahe the / pitAjI bo nAnuma paThA to makAna se kUda kara bhAga gaye / ThAkuoM ne mArane ko kahA / itane meM Asa-pAsa ke logoM ne hallA kiza no DAku bhAga gye| Apa sambat 2010 meM gAMva se murainA Akara rahane lage aura dukAnadArI kArya karane naga / / purAnodaya meM zrI 108 zrI vAcAyaM vimala sAgara jI mahArAja (bhiNDa) saMgha sahita murainA pazcAre / saMgha meM nauna muni aura ApicA, janakA Adi the / unI gamaya ApakI dharmapatni ne pUchA ki AcArya zrI ko AhAra dene kI karI iNyA hai| agara Apa prAjJA deM no meM va jala kA tyAga le lU aura Apa bhI le lijiye / saba Apa (mattvIlAla) ne vahA Apase bane no AhAra do, hamane to kucha nahIM banatA / nA bAkI patnI ne zudra jala kA tyAga kara diyA aura jJAnavAI ke sAtha AhAra diyaa| phira kI dharmapatnI ne bahA, aba hama apane kAna para caukA banAkara AhAra deNge| taba dUsare dina ghara para zrI bhAcA mahArAja padhAre aura ba nhe / mahAgana bI kI nigA Apa para par3hI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI Ane kahA, mahArAja zrI mujhase zudra jala kA tyAga nahIM banegA / taba rAkSa zrI loTana so nA jAgane monA ni.mara ra ma mahArAja binA AhAra niye lauTa rahe haiM, merA jaina gula meM utpanna honA hI bekAra hai / phira kyA thA, usI samaya ApaH bhAva jAga aura Apane zUdra dala pA vyAga kiyA va AcAryazrI ko AhAra diyA / AhAra dene ke bAda bhAvanA huI ki aba dhIre-dhIre aura myAga karate jAyeMga 1 40 makhanalAla jI zAndhI, paM. mamativandra jI mAmI. bAnamukunda va mAvadeva Adi brahmacArI logoM kI saMgati meM glUne lage / zAstra adhyayana karate the| meM 2011 meM zrI 108 zAlinAgara mahArAja jI ne dUbhara pratimA bana grahaNa kiyA / svAn 22023 meM murainA ekar2yANaka mahA saba huna' / ma avayara gara yA AdhA thI bimA gAgara jI(bhiNTa vAla) pdhaare| usI samaya sAta pratimA ana liyA / sI nanda Apa tyAga kI aura bnegaa| mahArAja jI ko nArimala nadrAkA aura dIkSA lane kI bhAvanA jagata kii| Apane ghara vAloM se maMjarI nAhI / maMjI nahIM milane meM mahAgaja jI ne dIkSA ko manA kara dI, abhI dIkSA nahIM hogI / Apane karA ye pASTrI-maMDala meM hI lugA / poDI-miDala eka gAna namA dhAna meM Tagai ma / maM0 2034 phAnuganadI 12 ko gAMva vAloM se dAmA yAcanA kara rapATI AcArya dI 108 vidhA mAgarajI bhara nAma paIna |baahii manImAjI meM mN|| -1125 caitra zuklA 13 ko galeka dikSA lipA kAma zrI 105 aura mAgara ko svayA / vahIM ne gurujI ke sAtha bihAra kara dehAlI padhAre / badoM nAmamAma huA / cAturmAsa ke bAda bihIra kara gAjiyAbAda pahane / agahanayadI 12 saM0 2026 ko AcArya vimalasAgara jI se muni dIkSA lii| ApakA nAma zrI 118 muni zrI sumatisAgara jI rapamA gayA / pA hai ApakI porupanA ko ki bharA-pUga parivAra choTavAra nigraMtha manipada prApta kiyA / isase samAja evaM apane parivAra kA nAma ujavana kiyA / Apa munidIkSA meM 6 varSa pUrva sammeda gikhara yAtrA ko gaye nava Apane zavanAtha kI ToMka para brahmacarya dhana liyA aura bhAvanA kI vi. bhagavAna meM muniSada bekara paidala yAtrA kama / guru kI AjJA lekara Apa sammeda zikhara pahu~ne / sammeda zikhara para munihaMdha dvArA phAgaNa gadI 13 zri maM0 2028 meM Apako AcArya kalpa kI padavI pradAna kii| bAda meM guru samAdhi gAgAMda meM huI vya guru kI AjJA se murainA mana meM dhyeya gudI 5 ko thi) 10 2030 ko AcArya pada prApta huA / Ara jaise gambhIra, aura strI evaM sAmbI AcAryoM dvArA samAja meM bhArI dharma prabhAvanA phaila rahI hai| jahAM-jahAM bihAra karate haiM vahI aneka bhanya jIva brata dhAraNa karate haiM evaM Aja taka karIbana 107 ziyoM ko muni, mAthikA, allaka, kSullikA kA brata dekara AtmavAlyANa kA mArga prazasta kiyA hai| jahAM cAturmAsa hotA hai vahAM koI na koI aArmika Ayojana Apake upadezAnusAra hotA hai| jaisA ki ajamera meM auSadhAlaya, Ira gujarAta meM mAnastambha, murainA (ma0 pra0) meM mAnastana, bhiNDa (ma0pra0) meM caubIsI, sonAmiri nidvakSetra meM tyAgIkRtI Azrama, sammeda zikhara ToMka, giranAra ToMka, jalamandira, 11 kunTala kI aTa dhAtu kI pratimA Adi kA nirmANa huA hai| aba taka AcArya zrI ke cAturmAsa nimna-nimna sthAna para hue haiM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna varSa (san sthAna varSa (san 1671 1. dillI 2. bArAkI 1. bhAgalapura 4. koDaramA (bihAra) 2. ArA (bihAra) 6. zrI sonAgiri sikSetra (ma.pra) 5. ajamera (rAjasthAna) - IDara (gujarAta) 2. sonAgiri siddhakSetra (ma.pra) :... murainA (ma0pra0) 1. sammeda zikhara (bihAra) 12. bhiNTa (ma0pra0) 13. indaura (ma.pra) 24. podanapura (bambaI) 561 5. iMDara (gujarAta) dvitIya cArtumAsa 16. udayapura (rAjasthAna) 17. sonAgiri siddhakSetra (ma0pra0) tRtIya cArnu mAsa 1984 18. bhiNDa (ma0pra0) dvitIya cAnumAna 8. monAgiri nidarzana (ma0pra0) caturtha vAtuM mAsa 1986 10. sonagiri middhakSetra (ma.pra) pacama trAmAsa 1987 1655 1977 2. balanA (mujaphpharanagara) u0pra0 1984
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM nama: siddhebhyaH // atha chahaDhAlA bhASA vanikA prArambha / tIna bhuvana meM sAra, vItarAga vijJAnatA / zivasvarUpa zivakAra, namo triyoga samhArika // 1 // artha-tInoM lokoM meM botarAga parama-vijJAnatA hI sAra hai, vahI kalyANa svarUpa hai, aura 2 mokSa ko dene vAlI bhI vahI hai, aisA parama vijJAna dhana vItarAgatA ko mana, vacana aura kAya ye tonoM 8 8 yoga lagAkara ke praNAma karatA huuN| bhAvArya- yadyapi pratyeka vastu apane svarUpa ko apekSA sAra yukta svatantra hai, tathApi prayojanabhUta mAra padArtha hai, jo saMsAra ke rAga-dveSa rUpo bhayaMkara jvAlA meM nirantara jalate aura asahA vedanAoM ko sahate hue saba prANiyoM ke uddhAra karane meM samartha aura rAga-dveSa rahita 2 jJAna rAja ko vItarAga jJAna kahate haiM / yaha jAna cAra ghAtiyA karmoM ke nAza hone aura arahaMta dazA prakaTa hone para utpanna hotA hai| mAramA rAma ko eka bAra isa jJAna kI prApti ho jAne para ananta 2 kAla taka yaha AtmA sthAyI manA rahatA hai, isalie isa jJAna ko sAra kahA hai / vaha vItarAga vijhAnatA Ananda dhana ziva svarUpa kalyANakArI mokSa rUpa hai, isalie tInoM loka meM sarvotkRSTa sArabhUta kevalajJAna 8 3 ko pranthakAra ne mana, vacana aura kAya ko zuddha karake namaskAra kiyA hai| yahA~ granyakAra paM0 daulatarAma jo 3 2 grantha racanA kA uddezya batalAte hue saMsAra ke anantAnanta prANiyoM ko hArdika icchA ko prakaTa karate haiM :caupAI-je tribhuvana meM jIva anananta, sukha cAhe dukha te bhayavanta / tAte dukhahArI sakhakAra, kaheM sIkha garu karuNA dhAra // 2 // artha--tInoM lokoM meM jitane ananta jIva haiM, vaha saba sukha zahate haiM aura dukha se bhayabhIta hai, isaliye zrI gurudeva karuNA bhAva dhAraNa karake duHkha ko harane vAlI aura sukha ko karane bAlo
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 uttama zikSA ko dete haiM / bhAvArtha-saMsAra meM pratyeka prANI mukha ko cAhatA hai aura dukha se dUra bhAgatA hai, kyoMki yathArtha meM sukha AtmA kA svabhAva hai, aura apane ko sAmarthyahIna samajhakara sAtha sAtha apane ko dukho mAnane lagatA hai| isa mithyA mAnyatA ko bhrAnti ko dUra karane ke lie prANImAtra ke binA kAraNa parama hitopadezI zrI gurudeva karuNA bhAva se prerita hokara parama samatA zAnti ko pAne ke lie sanmArga dikhAne vAlI uttama zikSA rUpa sadupadeza meM jIva ko saMsAra paribhramaNa kA kAraNa dikhalAte haiMcaupAI- tAhi suno bhavi mana thira Ana, jo cAho apanA kalyAna / moha mahA mada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdI // 3 // artha--pranthakAra bhavya jIvoM ko saMbodhana karate hue kahate haiM ki he bhavya jIvoM! yadi tuma apanA kalyANa cAhate ho to usa parama pavitra duHkhahArI aura AtmA ko sukhakArI zikSA ko mana sthira karake suutro| yaha jIva anAdi kAla se moha rUpI mahAmada ko pAna kara apane AtmA, ko bhUla kara usa moha madirA se unmatta hokara vyartha idhara udhara dhAra gati rUpa saMsAra banI meM bhramaNa kara rahA hai aura sva svarUpa bhUla rahA hai / padyapi AtmA kA svabhAva ananta jJAna, ananta darzana Adi guNoM kA bhaMDAra hai, kintu anAdi kAla se moha ko lahara se rAga dveza ke jAla meM phaMsakara apane svarUpa ko bhUlA huA hai, maiM kauna hU~, merA kyA svarUpa hai, mujhe kauna kArya karanA hai, aura kauna sA mArga mere & lie hitakara hai, jisameM lagAtAra lagU / aisA vicAra hone para zrI guru kahate haiM ki he bhavya ! yadi tU apanA kalyANa cAhatA hai to apanA mana sthira karake usa zikSA ko suna / bhAvArtha- jo zrAvaka yA pati isa janandra praNIta siddhAnta zAstra zikSA ko zravaNa kara dhAraNa karatA hai vaha thor3e hI kAla meM 4 pRSTha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ & siddhAntasAra ke rahasyabhUta paramAtmA bhAva jo Atma . tatva caitanya svarUpa ananta dharmAtmaka eka akhaDa lU piMDa anata dharma svarupa AtmArAma jAnA jAtA hai aura usako jAnane para hI para parAya Atma kalyANa & hai, hotA hai. hama saMsAra caturgati meM gamana karane vAle jIva ko anya anya avasthA rUpa pariNita hotI 4 hai, yahI saMsAra hai, yadyapi yaha jIva dravya TaMkokiraNa sthira rUpa hai, to bhI paryAya se athira hai arthAt ple pUrva avasthA ko tyAgakara AgAmo avasthA ko grahaNa karanA vahI saMsAra svarupa hai / isa saMsAra meM yaha & jotra anAdi kAla se malIna huA pudgala karmoM se sajhA huA mithyAtva rAgAdi rUpa karma sahita azuddha vibhAva vikAra rUpa pariNAmoM ko pAtA hai aura usa rAgAdi rUpa vibhAva pariNAmoM se pudgalIka dravya karma jIva ke pradezoM meM Akara baMdha ko prApta ho jAtA hai, aura uso kAraNa se rAgAda vibhAva pariNAma pudgalIka baMdha ke kAraNa rUpa bhAva kama hai / arthAta AtmA ke rAgAdi rUpa azuddha pariNAma jo haiM vaha dravya, karma ke baMdha ke kAraNa haiM aura rAgAdi vibhAva pariNAma kA kAraNa dravya pharma hai tathA dravya karma ke udaya se bhAva kama hotA hai isa niyama se donoM karma kA Apa hI kartA hai| 8 isaliye ye cAra gati svarUpa saMsAra meM yaha jIva nizcaya se nAma karma ko racanA hai, isa ho kAraNa se yaha saMsAro jIva apane apane upArjita karma rUpa pariNamana karate hue Atma svabhAva ko nahIM pAte la haiN| jaise jala kA prabhAva bana meM apane pradezoM aura svAda meM Ama, nIma, caMdanAvi vRkSa rUpa hokara & pariNamana karatA hai, vahAM para vaha ala apane dravya svabhAva aura svAda svabhAva ko nahIM pAtA, aise hI yaha jIva pariNamana ke doSa se aneka rUpa ho jAtA hai, jaise ki yaha jIva nigoda meM utpanna hokara dukha bhogate haiM, una duHkhoM kA yahAM varNana karate haiM--
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ la caupAI --tAsa bhramaNa kI haiM bahu kathA, pai kachu kahuM kahI muni yathA / kAla ananta nigoda majhAra, bItyo ekendrI tana dhAra // 4 // artha - isa jIva ke saMsAra meM paribhramaNa karane kI bahuta lambI bar3I kahAnI hai, parantu maiM use saMkSepa meM kucha kahatA hU~ jo ki zrI guru ne kahI hai, ki isa jIva ne nigova rAzi meM ananta kAla ekendrIya ke bhava meM zarIra ko dhAraNa kara samaya bitAyA ( nigova tiyaMca gati meM garbhita hai) vaha triyaMJca gati meM pAMca prakAra ke jIva rAzi hote haiM-- ekendriya dvIndriya, zrIndriya, caturindriya aura paMkhendriya, inameM ekendriya jIva rAzi bhI pA~ca prakAra ke hote haiM / pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika. aura vanaspatikAyika / banaspatikAyika jIva rAzi do prakAra ke hote haiM, pratyeka zarIra vanaspatikaHyika aura sAdhAraNa zarIra vanaspatikAyika / inameM sAdhAraNa zarIra vanaspatikAyika jIvoM ko nigoda rAzi kahate haiN| yaha sAdhAraNa zarIra nAmakarma ke udaya se jina ananta prANiyoM ke samAna zarIra milatA hai aura isa eka zarIra meM rahane vAle anaMte jIvoM kA eka sAtha ho AhAra hotA hai, eka sAtha hI sama zvAsa- ucchAvAsa lete haiM, aura eka sAtha hI utpanna hokara eka sAtha ho maraNa ko prApta hote haiN| ina jIvoM ko sAdhAraNa zarIra vanaspati nigoda kahate haiM, ye anaMta nigodiyA jIva jisa eka sAdhAraNa zarIra meM rahate haiM vaha zarIra itanA choTA hotA hai ki hamAre netroM se dikhAI nahIM detA aura zvAsa ke aThArahaveM bhAga meM nigodiyA jIvoM ke utpanna hone yA marane para bhI nigova zarIra jyoM kA tyoM banA rahatA hai, usakI utkRSTa sthiti asaMkhyAta kor3A - kor3I sAgara pramANa hai / aba taka yaha sthiti pUrNa nahIM ho jAtI hai taba taka isI prakAra usa zarIra meM pratikSaNa anaMtAnaMta jIva eka sAtha hI utpanna hote haiM aura marate rahate haiN| yaha eka sUkSma nigodiyA jIva sAre lokAkAza meM ThasAThasa bhare XXXXXX .
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ hue haiM, aisA rAI mAtra bhI koI sthAna nahIM hai jahAM anaMta nigo kyA jIva nahIM rahate hoM aura vAdara nigodiyA jIva pudgala Adi AdhAra kA nimitta pAkara vizrAma karate haiN| jo ki kisI jIva ke zarIra rUpa pariNata hue viziSTa pradgala aura zarIra AkAra nahIM pariNata hue sAmAnya pudgala ina donoM prakAra ke pudgaloM ke Azraya yA AdhAra para bAdara nigodiyA jIva rahate haiN| vaha pRthvIkAyika, jamaife, agnikAyika jIvoM kA zarIra tathA arahaMta kevalI kA zarIra AhAraka RddhidhArI muni kA AhAraka zarIra, devoM kA zarIra aura nArakiyoM kA zarIra ina ATha jAti ke zarIroM ko chor3akara zeSa samasta jIvoM ke zarIroM ke AdhAra vAdara nigodiyA jIva nivAsa karate haiM / unameM jo anAdi kAla se nigoda paryAya ko dhAraNa kie haiM jinhoMne Aja taka bhI nigoda ke sivAya anya sa paryAya nahIM pAI aura na Age pAyeMge unheM nityanigoda kahate haiM, eka atyanta bhAva kalaMka pracura atyanta durlazyA rUpa saMkleza pariNAmoM kI pracuratA (bahulatA) vAle jIvoM ne anAdi kAla se Aja taka na to nigoda paryAya ko chor3A hai aura na Age ananta kAla taka kabhI bhI chor3eMge kiMtu sadA kAla nigoda rUpa paryAya ko hI dhAraNa kiye raheMge / aura jo jIva alpa bhAva kalaMka pracura hote haiM, unhoMne yadyani Aja taka nigoda paryAya ko nahIM chor3A hai kiMtu Age jAkara aura kAla labdhi ko pAkara ve nigoda rAzi se nikala kara sa Adi kI paryAya ko prApta ho sakeMge / aise jovoM ko bhI nitya nigoda kahA hai +-- caupAI -- eka zvAsa meM aTha daza vAra, janmyo marayo bhayo duHkha bhAra / nikasi bhUmi jala pAvaka bhayo, pavana pratyeka vanaspati thayo / artha - - nigobiyA jIva eka zvAsa meM aThAraha bAra janma aura maraNa karatA hai, arthAt 5.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma-maraNa janya mahAna duHkha ke bhAra ko sahana karatA hai, aura bhAgyavazAt kAlalAdha Ane para vaha 8 & joya vahAM se nikala kara pRthvI, jala agni, pavana aura pratyeka vanaspati ko paryAyoM ko prApta hotA hai yahAM para saMsAra meM maraNa yA vRddhAvasthA kA du.kha hI sabase bar3A duHkha mAnA gayA hai, jina oyoM ko atyanta . zIghratA se maraNa karanA par3atA haiM unake kaSToM ko sarvajJadeva ke sivAya aura kauna jAna sakatA hai, vaha duHkha vacamAtIta hai / una nigodiyoM ke duHkha ko kalpanA usa puruSa se kI jA sakatI hai, jisake hAtha para rassI se khUba kasa kara bAMdha die jAe, aura A~kha, nAka, kAna, muMha ko kapar3A Adi bhara kara bilkula banda kara diyA jAya, jisase ki vaha bolacAla nahIM ske| phira unake gale meM rassI kA phandA DAlakara UMce vRkSa Adi para laTakA diyA jAya aura Upara se baitoM se khUba pITA jAya 8 to vaha dukhiyA jova na ro sakatA hai, na bolacAla izArA Adi dvArA apane duHkha hI kisI se prakaTa kara sakatA hai, kintu abhyantara hI asIma kaSTa kA anubhava kara Akula-vyAkula ho ghabarAtA huA chaTapaTAtA rahatA hai / isI prakAra ko avyakta abhyantara vedanA(bu.kha) ko ekendriya nigodiyA jIva prati kSaNa sahA karatA hai, isa prakAra klezoM ko sahate-sahate bhAgyodaya se koI jIva nigoda se bAhara nikala pAtA hai, jisa prakAra ki bhAr3a meM anna bhejate hue koI eka kaNa kA dAnA bhAr3a se bAhara nikala kara A jAya / isa prakAra bAhara nikale hue jova kamazaH yA akramazaH pRthvI, jala, agni, vAyu aura la pratyeka vanaspati meM utpanna hote haiM, aura usa paryAya meM asaMkhyAta kAla taka nivAsa kara aneka bhArI vedanA ko sahate hue janma maraNa karate rahate haiM / aura pratyeka vanaspati use kahate haiM jo eka pArIra 8 kA svAmo eka ho jIva hotA hai jaise Ama, nIma, nAriyala Adi ke vRkSa / nigoda rAzi se nikala & kara jIva sIdhA manuSya paryAya bhI prApta kara sakatA hai aura usI bhava se mokSa bhI jA sakatA hai Nur
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 yA kramazaH bhI utpanna hotA hai, donoM kA bhI niyama nahIM hai| aba trasa paryAya pAne ko durlabhatA ko & batalAte haiM : caupAI--durlabha lahi jyoM cintAmaNI, tyo paryAya lahI trasa taNI / laTa pipIla ali Adi zarIra, dhari-dhari marayo sahI baha pIra // 6 // artha-jisa prakAra cintAmaNi ratna kA pAnA atyanta durlabha hai, usI prakAra trasa kI paryAya & pAnA bhI atyanta burlabha hai| kyoMki isa jIva ne nigoda paryAya meM anaMta kAla bitAne ke bAda 4 atyanta kaThinatA se trasa paryAya ko prApta kiyA, tathA nAnA yoniyoM meM laTa, kor3I, makor3A, macchara & bhaurA bhAri zarIra bAra-bAra dhAraNa kara marA aura bahuta kaSTa sahe / arthAt asa paryAya meM asaMkhyAta kAla pramAna zarIra sthiti ke pUrA hone taka yaha jIva dvotriya mAvi vikalendriyoM meM bAra-bAra janma X maraNa kiyA karatA hai| aise hI bhava sambaMSI sthiti ko kAya sthiti kahate haiN| jaise dvIndriya jIvoM kI & eka bhava sambaMdhI utkRSTa Ayu dvAdaza varSa kI hai yaha bhaya sthiti hai| jo koI jauba dvIndriya ko eka & paryAya ko Ayu ko pUrA kara marA, aura punaH dvIndriyoM meM utpanna huA phira marA, isa prakAra lagAtAra & eka hI kAya ke dhAraNa karane ke kAla ko kAya sthiti kahate haiM / isa anukrama se yA isa prakAra 6 dvIndriyAdi vikalendriya jIvoM ko kAyasthiti asaMkhyAta hajAra varSa kI hai / Age paMcendriya jIvoM ke 8 duHkhoM kA varNana karate haiM: caupAI-kabahUM paMcendriya pazu bhayo, mana bina nipaTa ajJAnI thyo| siMhAdika sainI va kUra, nirbala pazu hati khAye bhUra // 7 // kabahUM Apa bhayo balahIna, sabalani kari khAyo ati dIna /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ chedana bhedana bhUkharu pyAsa, bhAra vahana, hima, Atapa trAsa ||8|| badha baMdhana Adika dukha ghane, koTi jIbhate jAta na bhane / ati saMkleza bhAvate marayo, ghora zubhra sAgara meM parayo // 6 // -- svabhra artha --- vikalendriya paryAya se kabhI nikalakara jIva paMcendriya pazu bhI huA to mana ke binA bilkula ajJAnI rahA, aura kabhI yadi senI bhI huA to siMha, maccha, godha prAdi krUra jIvoM meM utpanna huA, vahAM saiMkar3oM nirbasa pazuoM ko hata kara khA gayA, aura kabhI yaha jIna svayaM nirbala huA to balavAna jogoM ke dvArA pratyanta donatA pUrvaka khAyA gayA aura chekna bhedana bhArana tAr3ana sahanA par3A aura zIta, uSNa, mUkha, pyAsa, bojhA DhonA, bagha baMdhana ko prApta honA ityAdi prasaMsya dukhoM ko triyaMJca yoni meM sahatA hai, jo ki karor3oM jihvAoM ke dvArA bhI nahIM kahe jA sakate haiM ? aise ghora duHkhoM ko bhogate hue yaha jIva jaba atyanta saMkleza bhAva se maratA hai to ghora naraka rUpI mahAsAgara meM jA giratA hai| bhAvArtha- paMcendriya jIva do prakAra ke hote haiM eka saMnI, dUsare asainI / jinake mana hotA hai vaha sainI haiM, ise saMjJI samanaska bhI kahate haiM, jinake mana nahIM hotA hai unheM asainI, asaM yA zramanaska kahate haiM / ye donoM prakAra ke jIva garbhaja bhI hote haiM, aura sanmUrcchana bhI hote haiM, jina jIvoM kA zarIra mAtA pitA ke raja aura vIrya ke saMyoga se banatA hai unheM garbhaja kahate haiM jaise -- gAya, ghor3A, tItara, kabUtara, magaramaccha ityAdi / kintu jina jIvoM kA zarIra mAtA pitA ke raja vIrya kI apekSA binA idhara udhara ke paramANuoM ke mila jAne se utpanna hotA hai unheM saMmUcchina kahate haiM; jaise jala, sarpa vagairaha / ukta donoM hI prakAra ke saMjJI aura prasaMjI jIva jalacara, thalacara aura nabhacara ke bheva se tIna prakAra ke hote hai / ina sarva prakAra ke paMcendriya tiryaJcoM meM jo krUra svabhAva pRSTha 8
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ & vAle aura balavAna hote haiM, ve apane se choTe jIvoM ko nirdayatA pUrvaka mAra kara khA jAte haiN| aura & kI to bAta ho kyA hai, isa tiyaMca yoni meM bhUkhI mAtA bhI apane baccoM ko khA jAtI hai / isake 8 & atirikta AkAza meM nirdvandva vihAra karane vAle pakSI prAvi akAla meM hI kAla ke gAla meM jA 8 pahuMcate haiN| vartamAna ke kasAI khAnoM meM asaMkhya mUka prANI pratidina talavAra ke ghATa utAre ja te haiN| 8 tathA utpanna hone ke pUrva hI aNDe ko avasthA meM asaMsya prANo samUce rUpa meM khA liye jAte haiM / bhUkha, pyAsa ke duHsa, bojhA jAne ke duHkha, napuMsaka (mAdho) karane meM mahAna duHkha, sardI garmoM meM sahane ke duHkha to sarva jagata ke pratyakSa hI haiM / abhI taka to mAMsa bhakSiyoM ke lie pazu mAre jAte the 8 paraMtu aba to komala camar3A prApta karane ke lie garbha dhAraNa karane vAle pazu atyanta nirdayatA pUrvaka mAre jAte haiM / kahane kA sArAMza yaha hai ki isa prakAra asaMkhya kuHkhoM ko yaha jIva triryaJca gati meM bhogatA hai jinheM yadi karor3oM vyakti bhI eka sAtha kahane ko udyamI hoM to sahasroM varSoM taka sahasra jihvA se bhI nahIM kaha sakate haiM / isa prakAra jaba yaha joba saMkleza pUrvaka maratA hai to nakaM gati meM jAkara utpanna hotA hai isalie nakaMgati ke duHkhoM kA yahAM varNana karate haiMcaupAI-tahAM bhUmi parasata dukha iso, bIchU sahasa use tana tiso / tahAM rAdha zoNita vAhinI, kRmi-kula-kalita, deha dAhinI // 10 // semara taru juta dala asi patra, asi jyoM deha vidAre tana / meru samAna loha gali jAya, aisI zIta uSNatA thAya // 11 // tila-tila kareM deha ke khaNDa, asura bhir3Avai duSTa pracaNDa / sindhu nIra te pyAsa na jAya, to paNa eka bUnda lahAya // 12 // paDTha
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIna loka ko nAja jo khAya, miTe na bhUkha kaNA na lahAya / ye dukha bahu sAgara loM raheM, karaNa jogale tara gati lahaiM // 13 // artha-una nakoM kI bhUmi ko chUne se aisA duHkha hotA hai ki vaisA duHkha hajAroM bicchuoM ke eka sAtha DaMka mArane se bhI nahIM ho sakatA / vahAM para popa aura khUna se bharI huI kor3oM ke samUha se 8 & yukta aura zarIra ko jalAne vAlI yetaraNI nadI bahatI hai. vahAM ke vRkSa semara ke vRkSa ke samAna lanne aura talavAra kI dhAra ke samAna teja dhAra vAle pattoM se yukta hote haiN| jaba koI nArako chAyA vizrAma pAne kI icchA se una vRkSoM ke nIce pahuMcatA hai to una vRkSoM ke patte Upara se girakara talavAra ke samAna una nArakiyoM ke zarIra ko vidIrNa kara DAlate hai / una nArakiyoM ke itanI adhika zIta uSNa' ko vedanA hai ki yadi meru parvata ke samAna eka lAkha yojana kA lohe kA golA yahAM DAlA jAya to kSaNa mAtra meM gala jAya / vahA~ nArakI Apasa meM eka dUsare ke tila-tila pramANa zarIra ke khaMDa kara DAlate & & haiM aura Upara se duSTa evaM pracaNDa svabhAva vAle asura unheM Apasa meM bhir3Ate haiM / vahAM pyAsa kI vedanA itanI adhika hotI hai ki yadi samudra bhara bhI pAnI pIne ko mila jAya to bhI pyAsa na bujhe, la parantu pIne ko eka bUnda bhI pAnI nahIM milatA hai / vahAM bhUkha ko bedanA itanI adhika hotI hai ki yadi tInoM lokoM kA samasta anna bho khAne ko mila jAya, to bhI bhUkha na miTe, parantu anna kA eka vAnA bhI khAne ko nahIM milatA hai / ye duHkha aura isI prakAra ke anya anekoM buHkha yaha joba kaI sAgaroM taka sahatA hai, taba kahIM jAkara yaha jova karma yoga se manuSya gati pAtA hai / bhAvArtha--isa & catarA pRthvI ke nIce chaha rAjU meM sAta naraka haiM, unameM utpanna hone vAle jIvoM ko nArako kahate haiM / 8 ina nArako jIvoM kA zarIra vaikriyika hotA hai isa lie vaha eka antamuhUrta meM ho pUrNAvayava ho
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jAtA hai / ina nArakiyoM ke janma sthAna naraka caurAsI lAkha biloM ke Upara hote haiM / janma sthAnoM ke AkAra kumbhI, mudgara, mRdaMga, bhasmA, dhoMkano, TokanI Adi, ke samAna azubha aura bhayAnaka hai, ina janma sthAnoM kA bhItarI bhAga karoMta ko dhAra ke samAna tIkSNa bannamayo bhayaMkara hai, saba janma sthAnoM ke mukha nIce kI ora hai / jisase nArako utpanna hone ke sAtha ho noce biloM meM jAkara girata hai / una naraka biloM meM kuttA, billI, UMTa Adi ke sar3e gale zarIroM kI durgadha kI apekSA ananta guNI adhika durgadha hai aura vahAM kI bhUmi atyanta jaharolI hai ki use chUne mAtra se hajAroM vicchuoM ke eka sAtha kATane se bhI adhika vedanA hoto hai / nArako jIva utpanna hokara nIce chattIsa AyudhoM ke bIca meM giratA hai, aura jaharIlo bhUmi tathA tIkSNa AyuSoM ko vedanA ko nahIM maha sakane ke kAraNa ekadama Upara ko uchalatA hai / prathama naraka meM sAta yojana aura chaha hajAra pAMca sau dhanuSa pramANa Upara uchalatA hai / Age ke narakoM meM uchalane kA pramANa uttarottara dUnA dUnA hai / isa prakAra kaI bAra dar3o gaiMda, phuTabAla ke samAna nIce se Upara uchalane para jaba nayA nArakI adhama dazA hokara nIce gira jAtA hai, par3a jAtA hai, taba purAne nArako una navIna nArakiyoM ko dekhakara dhamakAte hue usa para isa prakAra TUTa par3ate haiM jisa prakAra krUra siha mRga ke bacce ko dekhakara usake Upara TUTa par3atA hai / ye nArako cakra bANa, mudgara, karota, bhAlA, mUsala, talabAra, chUrI, kaTArI Adi se mArane kATane lagate haiM / kitane & hI nArako use pakar3a kara aura pUrva bhAva ke bairoM ko smaraNa kara use kolhU meM pela dete haiN| koI use paSTha dhadhakatI huI bhATriyoM meM jhoMka dete haiM, koI ubalate hue tela ke kar3hAvoM meM DAla dete haiM / isa prakAra 11 8 jaba vaha nArakI ina asaMkhya duHkhoM se maraNAsanna ho jAte haiM to apane prANa bacAkara zAnti pAne kI 3 & icchA se vahAM bahane vAlI vaitaraNI nadI meM kUda par3atA hai, parantu pApa ke udaya se vahAM bhI zAnti nahIM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ & milato / prathama to usa nadI kA jala hI atyanta khArA, uSNa aura durgandhita hai, phira usameM agaNita 3 magaramaccha Adi bhayAnaka jala jantu muMha phAr3e hue khAne ko daur3ate haiM / taba vaha nArakI unase bhI asoma vedanA pAkara bAhara bhAgatA hai aura kinAre para khar3e hue bana vRkSoM ko dekha kara zAnti aura 4 & zItalatA pAne kI lAlasA se usa bana meM praveza karatA hai / parantu pApI jIvoM ko zAnti kahAM ? jaise 8 ho vaha nArako bana ke bhItara pahuMcatA hai, vaise hI pracaMDa vega se AMdhI calanI prArambha ho jAtI hai aura 8 Upara se talavAra ko dhAra ke samAna tIkSNa patte banadaMDa ke samAna DAliyAM aura lohe ke gole ke samAna 4 phala girane prArambha ho jAte haiM, jisase usake aMga-upaMga chinna-bhinna ho jAte haiN| usI samaya una vRkSoM para & baiThe hue giddha, garur3a, kAka, cola prAvi tokSaNa aura babhramaya coMca vAle mAMsa bhakSI pakSo usa para TUTa la 8 par3ate haiM, aura usake zarIra kA mAMsa loMca-loMca kara khAne lagate haiM / isI samaya purAne nArako Akara 8 & use mudgara, mUsala se mAra-mAra kara cUrA cUrA kara DAlate hai aura Upara se namaka mirca jaise tokSaNa 8 padArtha usake zarIra para DAla dete haiM, jisase pIr3ita hokara chaTapaTAne lagatA hai, hAya, hAya, vilAya karatA hai aura mUcchita hokara bhUmi meM gira jAtA hai, aise hI tIna naraka paryanta ambAroSa Adi nIca jAti ke kara svabhAvI asura deva Akara purAne nArakiyoM ko sambodhita karate hue pUrva bhava ko yAda dilAte haiM aura unheM punaH Apasa meM lar3Ane ke lie tayyAra kara dete haiM aura lar3Ate haiM jaise yahAM tItara Adi lar3Ate haiM / una narakoM meM zota ko vedanA itanI adhika hai ki yadi meru parvata ke samAna vizAla lohe kA golA DAlA jAe, to vaha jamIna taka pahuMcane ke pUrva hI adhara pradeza meM namaka kI DalI ke 8 12 samAna galakara bikhara jAyagA / isI prakAra uSNa narakoM meM itanI adhika uSNatA hai ki meru samAna lohe & kA golA tala pradeza taka pahuMcane ke pUrva hI moma ke khaNDa ke samAna pighalakara pAnI-pAnI ho
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8 jaaygaa| tahAM prathama naraka meM 30 lAkha bila haiM, dUsare naraka meM 25 lAkha mila haiM, tIsare meM 15 8 8 lAkha bila haiM, cauthe meM 10 lAkha, pAMcaveM meM 3 lAkha bila haiM; chaThe meM pAMca kama eka lAkha bila haiM 8 aura sAtaveM meM pAMca hI bila haiM, kula sAta naraka meM 84 lAkha bila haiM / inameM Upara ke 82 lAkha biloM meM uSNa vedanA hai, aura nIce ke 2 lAkha biloM meM zota vedanA hai, tahAM garmI ko apekSA sardI kI vedanA adhika hotI hai| isalie pAMcaveM naraka ke Adhe bhAga meM moce zIta vedanA batalAI gaI hai bhUkha pyAsa vedanA Upara likha. Aye haiM / tathApi vaha nArakI bhUkha kI asahya vedanA se pIr3ita hokara & vahA~ kI atyanta tIkhI kar3avI aura durgadha sahita thor3I sI miTTI ko be cirakAla meM khAte haiM, usa miTTI meM itanI dugaMdha AtI hai aura vaha itanI jaharIlI hotI. hai yadi pahale naraka kI miTTI yahAM lAkara zAna yo bhAra to Ajoza he bhokara rahane vAle samasta jIva mara jAya / isakA yaha jaharIlApana aura ghAtaka zakti Age ke narakoM meM pAthar3A prati Adha-Adha koza bar3hatI gaI hai / saptama naraka ke pAthar3e meM sAr3he caubosa koza ke jIva gaMdha se mRtyu ko prApta ho jAyaM, prathama naraka meM 13 0 dUsare meM 11, tIsare meM 6, cauthe meM 7, pAMcaveM meM 5, chaThe meM 3, sAtaveM meM eka pAthar3A haiM / inako paTala bhI kahate haiM / isa prakAra narakoM ke bhItara nArako jIva asaMkhya kAla taka bhArI vedanA ko sahane 4 ke rAi atyanta saubhAgya se manuSya gati ko prApta kara pAtA hai / prathama naraka meM jaghanya Ayu 10 hajAra varSa aura utkRSTa eka sAgara ko hai, dUsare meM tIna sAgara kI hai, tIsare meM sAta sAgara, cauthe meM dasa sAgara, pAMcaveM meM sataraha sAgara, chaThe meM bAIsa sAgara, sAtaToM meM 33 sAgara kI hai / dUsare Adi 8 narakoM meM jaghanya Ayu ke pUrva ke narakoM ko utkRSTa Ayu se eka samaya adhika jAnanA cAhie / ina & nArako jIvoM kA asamaya meM maraNa nahIM hotA hai| zarIra ke tila barAbara Tukar3e kara die jAne para
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 bhI vaha pAre ke samAna punaH bhApasa meM mila jAte haiM / ukta kathana meM itanI bAta vizeSa jAnanI 8 & cAhie ki narakoM meM vikala-traya yA pazu-pakSI jIva nahIM hote haiM / vahAM ke nArakI azubha vikriyA se vyAghra, zvAna Adi vividha rUpa ko dhAraNa kara Apasa meM eka dUsare ko khAte haiM, aura siMhAdi naI-naI apane deha ko vikriyA kiyA karate hai, aura yahAM ke tArako hI naye yA purAne nArakiyoM ko vedanA pahuMcAne kI durbhAvanA se apane zarIra ko viniyA dvArA laTa, pipilikA, sarpa, magaramaccha, dhyAghrAdika kA 8 rUpa dhAraNa kara lete haiM aura paraspara duHkha dete haiM / apagvikriyA hI hotI hai / nArako jIva hI 8 vikriyA ke dvArA vRtAdi rUpa dhAraNa kara lete haiM, mUsala talavAra Adi zastroM ke viSaya meM bhI yahI bAta jAnanA cAhie / aura vaha nArakI jIva naraka meM pApa karma jo madya pAna, mAMsa bhakSI, pazu-pakSiyoM ke ghAtaka aura zikAra khelane vAle jIva nArakoM meM jAkara utpanna hote haiM / aura vahA~ ananta duHkhoM 8 ko pAte haiM; jo jIva lobha, krodha, bhaya, moha ke bala se asatya bhASaraNa se, paradhana haraNa se, atyanta bhayAnaka naraka meM jAte haiM / jo lajmA se rahita kAma se unmatta anyAya karate haiM parastrI meM prAsakta raha 8 kara rAta dina maithuna kA sevana karate haiM vaha naraka meM ghora duHkha pAte haiM / jo jIva Ayu ke baMdha ke samaya anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya se vyApta citta rahate haiM aura kRSNa, nIla, kApota ina tIna azubha lezyAoM ke anurUpa jinako pravRtti rahatI haiM jo bahuta Arambha aura bahuta parigraha meM & masta rahate haiM, dayA dAna zIla japa tapa se jinakA hRdaya zUnya rahatA hai aura AhAra, bhaya, maithuna aura 8 parigraha ina cAroM saMjJAoM meM atyanta Asakta rahate haiM aise pApI manuSya aura tiryaca paMcendriya jIva & naraka meM jAkara utpanna hote haiM aura vahAM se nikala kara tiryaMca sainI yA manuSya utpanna hotA hai| kintu : & sAtaveM naraka se nikalA huA jIva niyama se paMcendriya tiyaMca hI hotA hai / aura naraka se nikalA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamA jIva nArAyaNa, pratinArAyaNa, balabhadra aura cakravartI nahIM ho sakatA hai| tIsare naraka taka se 8 nikalA huA zrIva tIrthakara ho sakatA hai| isase nIce ke nahIM / cauthe naraka se nikalA huA jova carama zarIrI ho sakatA hai / pAMcaveM naraka se nikalA huA jIva sakala saMyamI ho sakatA hai / chaThe naraka se nikalA huA jIva deza saMyamI taka ho sakatA hai / sAtaveM naraka se nikalA huA jova manuSya nahIM ho sakatA hai kintu tithaMca hI hotA hai parantu unameM koI biralA prANI samyaktva ko prApta kara sakatA hai / tathA naraka se nikalA huA jIva anantara pazcAt to naraka meM jA nahIM sakatA, para manuSya yA tiryaca hokara punaH naraka meM avazya jA sakatA hai / prathama naraka se nikala kara manuSya yA tiryaca hokara punaH naraka meM avazya jA sakatA hai / yadi prathama naraka meM utpanna ho to isa krama se lagAtAra ATha bAra taka prathama naraka meM utpanna ho sakatA hai| isI prakAra dUsare naraka meM lagAtAra sAta bAra, tIsare naraka meM lagAtAra chaha bAra, cauthe naraka meM lagAtAra pAMca bAra, pAMcaveM meM cAra bAra, chaThe meM tIna bAra 4 aura sAtaveM naraka meM do bAra lagAtAra utpanna ho sakatA hai, isa krama se adhika nahIM / prathama naraka meM le zarIra kI UMcAI utkRSTa puNA ATha dhanuSa pAva hAtha hai, dUsare naraka meM sAr3he pandraha dhanuSa Apa hAtha hai tIsare meM 31, cauthe meM 62 // , pAMcoM meM 125 dhanuSa, chaThe meM 250 dhanuSa aura sAtoM meM zarIra ko UMcAI 500 dhanuSa ko hai / aura asaMjJo paMcendriya jIva tiryaca prathama naraka ke anta taka utpanna ho & sakate haiN| peTa se calane vAle sarI sarpa Adi jIva dUsare naraka taka, pakSI tIsare naraka taka, bhujaMgAdi 6 cauthe naraka taka; siMha vyAghrAdika zikArI jAnavara pAMcaveM naraka taka; strI chaThe naraka taka aura matsa sAtoM naraka taka utpanna ho sakatA hai| manuSya pahale naraka se lekara sAtoM hI naraka meM apane pApa karma ke anusAra utpanna ho sakate haiM / isa prakAra naraka gati ke dukhoM kA varNana samApta huA / Age
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSya gati ke duHkhoM ko likhate haiM: caupAI -- jananI udara - basyo navamAsa, aMga sakucate pAI trAsa | nikasata je dukha pAye ghora, tinako kahata na Ave ora / / 14 / / bAlapane meM jJAna na lahyo, taruNa samaya taruNI rata rahyo / arddha mRtaka sama bUr3hA paNo, kaise rUpa lakhe ApaNo // 15 // artha - manuSya paryAya kA pAnA, jaise bAlU ke samudra meM girI huI hIre kI kaNI ko punaH prApta karanA / isa prakAra ke ati durlabha manuSya bhaya ko pAne ke bAda bhI anekoM jIva to garbhAvasthA meM hI mRtyu ko pA letA hai| yadi bhAgyodaya jIvita bAhara nikala bhI AyA to bAlyAvasthA meM utpanna hone vAle saiMkar3oM rogoM se grasta hokara jovana maraNa ke saMzaya meM jhUlatA rahatA hai| yadi bhAgyavaza se bimArI Adi se kisI prakAra baca bhI gayA, to khelakUda meM hI lagAtAra lagA rahatA hai, taba vidyAbhyAsa se vaMcita raha gayA aura khoTI saMgati meM phaMsa gayA, jisase yuvA avasthA Ane para bhI strI Adi bhogoM meM masta rahA, to kabhI juA khelane, mAMsa khAne, corI karane, zikAra khelane Adi durvyasanoM meM par3akara apanA jIvana vyartha kara diyA, dhore dhIre vRddhAvasthA A gaI aura zArIrika evaM mAnasika cintAoM se grasta hokara jarjarita ho gayA tathA kSINa zakti hokara parAdhIna ho gayA, jahAM putrAdika bhI avahelanA karane lagate haiM / aura bhartsanA yA tiraskAra karate haiM, jina putroM ko bAlapane meM bar3e lAr3a pyAra se lAlana pAlana kara zAdI Adi kI thI; ve ho ghur3akiyAM dekara kahane lagate haiM cupa raho eka tarapha baMTha jAvo; tumhArI buddhi vRddha ho gaI hai| mArI gaI hai; tuma sAThe na sAThe ho gaye tathA isa vRddhAvasthA meM zarIra kI kSINa zakti ho jAne se manuSya calane taka se bhI asamartha ho jAtA hai; uThanA baiThanA pRSTha 16
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThina ho jAtA hai, aMga-aMga saMkalita ho jAte haiM, mAMsa rAzi sUkha kara nasA jAla jhalaka jAte hai, vRSTi manba ho jAti hai, vAMta gira jAte haiM, muMha meM se lAra bahane lagatI haiM, sunane meM zabba samajha meM Ate haiM, manI bar3ha jAtI hai, nAka bahane lagatI hai, sUtra ke buhAva zurU ho jAtA hai, kapha girane lagatA hai, zvAsa, savA bharA rahatA hai. kaI gUMge yA bahare bana jAte haiN| jaba aisI avasthA ko kavi ne arddhamRtaka bur3hApA batAyA hai yaha bilkula ThIka ho kahA hai / jaba manuSya paryAya ke tInoM ko yaha dazA hai taba phira yaha jIva apanI prAtmA kA yathArtha svarUpa kaise dekha sakatA hai, arthAt kabhI nahIM / kahane kA sArAMza yaha hai ki jo bacapane meM nirantara vidyAbhyAsa " karatA huA bAlaka sadjJAna kA upArjana karatA huA syApa pUrvaka dhana upArjana kara satkArya meM usako upayoga karatA huA vAna, pUjana, zIla, saMyama Adi yathAzakti pAlana karate hue rAta dina saMsAra deha mogoM se udAsIna rahatA hai aura puNya pApa ke phala meM harSa vivAda nahIM karatA hai aura nirantara Atma svarUpa ke cittavana meM lagA rahatA haiM, yaha manuSya kA sAra hai ! anyathA jo kAla ke saMskAravaza AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha saMjJA meM phaMsakara nyAya, anyAya, ko kucha nahIM ginatA huA apanI svArthamayo vAsanAoM ko pUrA karane ke lie dUsare ke dhana kA apaharaNa, jhUTha bolanA, parAI strI se durAcAra karanA aura samaya Ane para dUsare kA kaMTha kATane se bhI nahIM cUkanA, ina kAraNoM se apane pana ko bhUla jAnA ki maiM kauna hUM, kahAM se AyA hUM aura kahAM jAUMgA, merA kyA svarUpa hai, mujhe kyA prApta karanA hai, aura usakI prApti meM kauna mArga calanA, vA usake sAdhana kauna se haiM? isa prakAra manuSya ke hRdaya meM ukta vicAra jaba taka jAgRta nahIM hote haiM, taba taka yaha AtmA unnati kI tarapha kaise agrasara ho sakatA hai / isa prakAra pramAdavaza moha nidrA ko * pRSTha 17
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ lahara meM mAmaya avasthA ko tInoM panottiyoM ko yoM hI kho detA hai / aba deva gati ke vuHkhoM ko 8 likhate haiM:caupAI-kabhI akAma nirjarA kara, bhavana trika meM sura tana dharai / / viSaya cAha dAvAnala dahyo, marata vilApa karata duHkha sahyo // 16 // jo vimAna vAsI hU~ thAya, samyagdarzana bina duHkha pAya / tahate caya zAvara tana para, yo parivartana pUro karai // 17 // artha- manuSya yA saino paMcendriya tipaJca paryAya meM kabhI isa jova ne akAma nirjarA ko to usake phala svarUpa bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSI ina trika meM kisI eka jAti ke deva kA zarIra dhAraNa kiyA / vahAM para saba samaya meM viSayoM ko cAha rUpI dAvAnala meM jasatA rahA / tathA 8 bharate samaya ro-rokara vilApa kiyaa| aura atyanta duHkhoM ko sahana kiyA / yadi kavAcit vaha jova 8 vimAnavAsI deva bhI ho gayA to bhI vahAM samyagdarzana ke ginA atyanta duHkha pAtA rahA / aura jIvana la ke anta meM vahAM se cyuta hokara ekendriya sthAvara zarIra ko dhAraNa kiyaa| isa prakAra yaha jIva caturgati rUpa saMsAra meM paribhramaNa ke cakkara meM par3akara pUrA kiyA karatA hai aise ananta kAla 0 bIta gaye Atma kalyANa kabhI nahIM huA / bhAvArtha jo devagati meM utpanna hote haiM usa jIva ko deva 3 saMjJA hai / vaha bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI aura vaimAnisa ke bheda se cAra prakAra ke deva hote haiM / tahAM pRSTha ratnaprabhA pRthvI ke khara bhAga vA paMka bhAma meM sthita bhavanoM meM rahane vAle devoM ko bhavanavAsI kahate 8 haiN| inake asura kumAra Adi 10 bheda haiM ve deva solaha varSa ko Ayu vAle navayauvananta kumAroM ke la samAna sabA hAsya kotUhala Adi meM masta rahate haiM, isalie unhoM ko kumAra saMjA hai| vaha parvata navI *--
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sssssssssss bama khaMDa vRkSa guphA samudra pahAr3oM ke barAr3e Adi viviSa sthAnoM meM rahate haiM, unheM vyastara deva kahate haiM 8 ye hI veSa manuSya strI Adike zArIra meM praveza kara nAnA prakAra ke kotUhala kiyA karate haiM, jinake jyotirmaya vimAnoM meM kAraNa esa pUraka para gagA: lAtA aura pahuMcAtA hai jinase dina rAta Adi hu kAla kA vibhAga hotA hai unheM jyotiSadeva kahate haiM / ye hI tInoM prakAra ke deva bhuvana trika kahalAte e haiN| inameM mithyAvRSTi manuSya va tiryazca hI utpAda zilA para janma lete haiM, yadyapi zruta meM bhavanavAsI 3 Adi devoM meM utpatti ke kAraNa bhinna-bhinna batalAye gaye haiM parantu sAmAnya rUpa se akAma nirjarA ru tInoM prakAra ke devoM meM utpatti kA kAraNa hai, yahAM uso eka pakSa kA ullekha kiyA hai / aura apanI 3 icchA ke binA kevala parAdhInatA se moga-upabhoga kA niroSa hone se tathA tIna kaSAya rahita hokara 8 3 bhUkha pyAsa mAraNa tAr3ana chedana bhevana trAsa yA prANaghAta ho jAne se jo karmoM ko nirjarA hotI hai use 3 akAma nirjarA kahate haiM / bhavana zrika meM utpanna hone kA kAraNa jo jJAna aura caritra ko dhAraNa karate hue bhI mithyAtva na chUTane ke kAraNa dharma pAlane meM zaMkAbhAva vartate hai taba saMkleza bhAva se yukta ho kara vrata upavAsa Adi karate haiM tathA stro ke viyoga se saMtapta hote hue bhI jo brahmacarya kA pAlana 8 3 karate haiM, aise jIva bhavanavAsI deSoM meM utpanna hote haiM / jo manuSya hAsyAdi ke vazIbhUta hokara asatya 3 saMbhASaNa meM anurakta rahate haiM, savA dUsaroM kI nakala kiyA karate haiM, parihAsya karate Darate nahIM haiM, 8 3 aise jIva kaMvarSa jAti ke bhavana vAsI devoM meM utpanna hote haiM / jo manuSya maMtra-jantra-taMtra yoga & pRSTha hai karate hai. nAnA prakAra ke kautUhala nATaka ceTaka meM lage rahate haiM, duniyA kI khuzAmada meM lage rahate haiM 8 / yaha vAhana jAti ke bhavana vAsI devoM meM utpanna hote haiM / jo mAnava tIryakara yA cAra prakAra ke saMgha ko I mahimA, pUjA, Agama pranya, yAtrA, paMca kalyANaka mahotsava, mandira devI pratiSThAvi, Agama pratikUla 8
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAcaraNa karate hai, vaha duvinavI mAyAcArI hote hai unake pavi bhAgyavaza devAyu kA baMca ho jAya to ve kilviSaka jAti ke devoM meM utpanna hote haiN| jo jIva kodha, mAna, mAyA aura loma meM Asakta hai aura 4 caritra dhAraNa karate hue bhI nirbhaya bhAva se yukta haiM ye asura kumAra devoM meM utpanna hote haiM tathA & jo jIva jIvana paryaMta sadharma ko dhAraNa karake bhI jo maraNa ke samaya usako virAdhanA kara dete haiM aura samAdhi ke binA maraNa ko prApta hote haiM ve kandarpa, abhiyogya, sammoha Adi nAnA prakAra ke nikRSTa deva durgati bhavanavAsI devoM meM utpanna hote haiN| tathA jo mithyAvRSTi hote hue bhI maMva kaSApa se yukta hokara gAne bajAne meM lage rahate haiM logoM ke manoraMjana ke lie balapiyoM kA veSa dhAraNa karate hai| 8 dhanvIjana, dhAraNa, aura naTa, mAMDoM kA veSa dhAraNa karate haiM unake yadi bhAgyavaza vAyu kA bandha ho jAya to ve vyantara jAti ke devoM meM utpanna hote haiN| jo ghara ke klezoM se Ubakara kUpa, nadI meM girakara yA agni meM praveza kara; phAMsI lagAkara marane vAle bhI prAyaH vyantara yevoM meM utpanna hote hai / prora paMcAgni kA tapanA; pahAr3a ko coTiyoM para dhyAna lagAnA; zarIra meM bhasma lagAkara sAdhu- mahantapane cha ko prakaTa karamA; jaTAjUTa dhAraNa kara mala pariSaha ko sahana karanA; logoM meM mAna pratiSThA ke lie 8 nAnA prakAra ke prAsana lagAkara dhyAna karane kA svAMga racanA, ghI, dUdha, rahI prAdi kA tyAga kevala pUjA satkAra pAne ke lie karanA ityAdi kAraNa vizeSoM se mithyA dRSTi jIva jyotiSka devoM meM utpanna hote haiM / isa prakAra bhavana trika meM utpanna hone vAle sarva devoM ke samasta bhoga-upabhoga samasta . sAmagrI paMcendriyoM ke tRpti kAraNa upalabdhi rahatI hai, tathApi mithyAtva karma ke udaya tIvapanA se, apane le 20 se adhika vibhUti vAle devoM ko dekhakara unake haNya garbha meM ISyoM ko arima sadA jalatI rahatA hai| le aura usa saMpadA ko prApta karane ke lie aneka saMkalpa vikalpa utpanna hote rahate hai / unheM apane &
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 puNyodaya se prApta bhogoM meM saMtoSa nahIM rahatA / isa kAraNa se sadA pAkusatA rUpa mahAn mAnasika & duHkha anubhava karate rahate haiM aura apanI Ayu ko pUrI karake nIca gati prApta karate haiM / bimAnavAsI svargoM ke devoM ko yadyapi bhavanatrika ke samAna IrSA bhAva nahIM hote haiM, aura ve unako apekSA bahuta nA adhika sukhI bhI hote haiM / tathApi samyagdarzana rasna ke binA apanI priyatamA deviyoM ke viyoga kAla 8 meM ve atyanta duHkha kA anubhava karate haiN| isake atirikta devoM ko Ayu jaba chaha mAsa zeSa raha 4 & jAtI hai taba unake gale meM par3I huI ratnoM kI mAlA, cehare ko hInatA se murajhAI huI darzatI hai 8 8 aura vastrAbhUSaNa kAntihIna ho jAte haiM, ve deva dekhakara ekadama Azcarya se stambhita raha jAte haiM, 4 8 aura phira avadhi jJAna se unheM yaha jJAta hotA hai ki hamArI veda pada ke sirpha chaha mAsa Ayu zeSa raha 4 gayA hai, taba mithyAdRSTi deva atyanta vikalpa hote haiM aura nAnA prakAra se vilApa karate haiM / usa samaya & umake parivAra ke sathA anya veva Akara samajhAte haiM aura usake duHkha dUra karane ko bharapUra ceSTA karate haiM parantu mithyAtva mohita mati hone ke kAraNa usako mamajha meM kucha nahIM AtA hai, aura jyoM jyoM samaya bItatA jAtA hai tyoM tyoM yaha adhika vilApa kara atyanta duHkhI hotA jAtA hai jaba use paha jJAta hotA hai ki yahAM se marakara jIva manuSya yA tiryaMca yoni meM utpanna hotA hai to vaha vilApa karatA huA kahatA haiM ki hAya hAya, kRmi kula se bhare hue, mala rudhira Adi se vyApta, atyanta dugaMdhita garbha meM maiM nava mAsa taka kaise rhuuNgaa| maiM kyA karUM, kahAM jAUM kisakI zaraNa leU, hAya, merA koI aisA bandhu nahIM hai jo mujhe yahAM girane se bacA ske| indra mahArAja bajra ke Ayudha ko dhAraNa karane bAlA, airAvata hAthI kI savArI karane vAlA, devoM kA svAmo bhI jisako jIvana bhara sevA ko hai, mujhe & bacAne ke lie vaha samartha nahIM hai to aura ko kyA bAta / isa taraha nAnA prakAra vilApa karatA huA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 baha veva kahatA hai ki yadi yahAM se merA bharaNa hotA hai to bhale hI hoye, parantu manuSya tiryacoM ke usa 8 naraka vAsa ke tulya garbhavAsa meM nivAsa na karanA par3e, bhale ho mero utpatti ekendriyoM meM ho jAya / ha& aisA vicAra jaba bahuta samaya taka hRdaya garbha meM bharate haiM, hiloreM mArate haiM, taba vaha ekendriyoM kI Ayu baMdha kara letA hai, aura vartamAna paryAya kI Ayu ke pUrA ho jAne para vaha marakara nidAna ke vaza 8 se ekendriyoM meM utpanna ho jAtA hai / jo ki bhavanatrika aura dUsare svarga taka ke mithyA vRSTi deva mara 8 kara ekendriyoM meM utpanna ho sakate haiM / vizeSArtha-yaha tiryaJcagati kA duHkha cha: prakAra ke prANiyoM meM pAyA jAtA hai / prathama prakAra ke prANI ekendriya sthAvara jIva haiM / jaise pRthvokAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika tathA vanaspatikAyika ye saba sacita dazA meM havA ke dvArA jIte haiM / havA na milane se mara jAte haiM / khAna vA kheta kI miTTI jIva sahita hai| sUkho yA jalI huI miTTI jIva rahita hai / kUpa, bAvar3I, & nadI kA pAnI sacita hai, garma kiyA huA, rauMdA huA, TakarAyA huA pAnI jIva se rahita hai, lAla lAla jyotimaya sphuliMgoM ke sAtha jalatI huI agni sacita hai, koyaloM meM acita agni hai / samudra, nado, sarovara, upavana kI golI pavana sacita hai / jeTha-baMzAkha ko garma havA yA dhueM vAlI havA acita hai / phala-phUla pattA zAkhA harI-bharI sacita vanaspati hai / sUkhA pakA phala garma va pakAyA huA zAkAdi va yantra se bhinna kiyA huA zAka phalAdi jIva rahita vanaspati hai jIva rahita sacita ekendriya jIvoM ke eka sparzana indriya hai| unheM indriya se chUkara jJAna hotA hai ise matijJAna kahate haiN| sparza ke pIche sukha vA duHkha kA jJAna hotA hai, ise zrutajJAna kahate haiM / ve jIva & yo jova ke dhArI hote haiM / inake sparzanendriya, zarIra kA bala, zvAsocchvAsa aura Ayu kabhaM ye cAra
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 prANa pAye jAte haiN| dvindriya jIvoM ke jaise sopa, zaMkha, kaur3I, keMcuA, laTa Adi inake sparzana aura 8 le rasanA ye ho indriyAM hotI haiM aura inake chaH prANa hote haiM / ekendriya se do prANa adhika hote haiM / rasanA indriya aura vacanavala, ekendriya kI taraha inake bhI do jJAna hote haiM / tIna indriya joba jaise 8 kuthu, coMTo, kumbhI, bicchU, dhuna khaTamala, jU, loka inake ghANa indriya adhika hotI hai, ye chUkara svAda lekara vA sUcakara jAnate haiN| jJAna do hote haiM / - prati shrut| pUrvavat prANa eka adhika hote haiM 8 & ghrANaindriya ko lekara sAta prANa hote haiM / cauindriya jIva jaise makkhI, DA~sa, macchara, bhir3a, bhramara, & pataMga, totarI, ToDI Adi inake prAMkha adhika hotI haiM / inake ATha prANa va do matizruta jJAna hote 8 haiN| paMcendriya mana rahita asanI jaisI koI jAti ke, pAnI meM paidA hone vAle sarpa, inake kAna bhI hote haiM / inake nau prANa yA matizrati ye vo jJAna hote haiN| paMcendriya mana sahita sainI jaise cAra paga vAle mRga, gAya, bhaiMsa, kuttA, billI, bakarI, mainA, totA Adi / ura se calane vAle nAgAdi; jala se paidA hone vAle machalI; magara; kachueM prAvi inake manabala ko lekara dazaprANa hote haiM / sAdhAraNa do & jJAna bhatizruti hote haiM / mana eka sUkSma sthAna meM kamala ke AkAra aMga hotA hai jisako sahAyatA se 8 sainI prANI saMketa samajha jAtA hai / zilA alApa grahaNa kara sakatA hai / aura kAraNakArya kA vicAra kara sakatA hai / tarka vitarka yA aneka upAya soca sakatA hai| chaH prakAra ke tiyaMcoM ke kyA-kyA duHkha hai / vaha rasanA indriya ke dvArA varNana nahIM kiye jA sakate haiM unakA duHkha bhugate so ho jAne yA kevalazAnI jAne haiM / so bhI saba jagat ko pratyakSa prakaTa hai ki ekendriya jIvoM ke akathanIya kaSTa haiM / pRthvIkAyika-- miTTI ko khodate haiM, roMdate haiM, jalAle haiM, kUTate haiM, una para agni jalAte & hai, dhUpa ko tApa se miTTI ke prANI mara jAte haiM / miTTI ke zarIradhArI jotroM kA deha eka aMgula 8
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ niga 0 ke asaMkhyAta bhAga jo bahuta ho ra holA hai| eka ke zo basa sacitta miTTI meM anaginatI 4 pRthvIkAyika jIva haiN| jaise hameM koI jana kUTe chole kulhAr3I se chede to sparza kA kaSTa hotA hai, vaise hI pRthvI ke jIvoM ko hala calAne Adi se ghora kaSTa hotA hai| ve jIva parAdhInapane meM saba sahate haiN| kucha bacane kA upAya nahIM kara sakate haiM aura bhAgane ko bhI asamartha hai / jalakAyikasacitta jala ko garma karane, masalane, roMdane, pheMkane, pITa dene Adi se mahAn kaSTa usI taraha hotA hai, jaise pRthvI ke jIvoM ko hotA hai| inakA zarIra bahuta choTA hotA hai / eka pAnI ko bUnda meM anaginata jIva hote haiM / pavanakAyika jIva, dovAra bhItAdika ko Takkara khAne se, garmI ke jhokoM se, jala ko to dUSTa se, paMkhoM se, hamAre daur3ane, uchalane se, TakarAkara bar3e phaSTa se marate haiM / inakA & zarIra bhI bahuta choTA hotA hai / eka havA ke jhoke meM anaginata vAyukAyika prANI hote haiM / & agni jala rahI hai / jaba usako pAnI se bujhAte haiM yA miTTI DAlakara bujhAte haiM yA lohe se nikalate hue sphuligoM ko ghana ko coToM se pITate haiM taba una agnikAyika prANiyoM ko sparza kA bahuta hI duHkha hotA hai / inakA zarIra bhI bahuta choTA hotA hai / eka uThatI huI agni ko lau meM anaginatI agnikAyika jIva hote haiM / vanaspatikAyika -do prakAra kI hotI hai eka sAdhAraNa, dUsarI pratyeka / jisa vanaspati kA zarIra eka ho yA usake svAmI bahuta jIva hoM / jo sAtha-sAtha janmeM aura sAtha sAtha 8 mare unako sAdhAraNa vanaspati kahate haiM / jinakA svAmI eka ho jIva ho, usako pratyeka vanaspati kahate haiM / pratyeka ke Azraya jaba sAdhAraNakAya rahate haiM taba usa pratyeka pho sapratiSTita pratyeka kahate haiN| jaba sAdhAraNa banaspatikAya unake prAzrita nahIM hote haiM, taba unako apratiSThita vanaspati kahate haiN| jina pattoM meM yA phalAdi meM jo pratyeka rekhAyeM baMdhana mAvi nikalate hai ye jaba taka na nikaleM. jaba
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ lA . unako sapratiSThita pratyeka vanaspati kahate haiM / jaba ye nikala jAte haiM taba unako apratiSThita pratyeka vanaspati kahate haiM / aura tuccha phala sapratiSThita pratyeka ke dRSTAnta haiM / sAdhAraNa vanaspati ko ekendriya nigoda kahate haiM / vaha bahudhA AlU, ghuiyAM, mUlI, gAjara, zakarakanda ratAlU bhUmi meM phalane bAlI tarakAriyAM sAdhAraNa yA sapratiSThita pratyeka hotI hai / apanI maryAdA ko prApta parako kakar3I, nAraMgI, pakkA Ama, anAra, seba, amarUda, kelA, nIMbU, kharabUjA, kohalA, kalivarA, peThA, kumarA, bijorA, imalI, AMvalA, keta, volA, bela Adi pratyeka vanaspatikAyika jIvoM ko bar3A ho kaSTa hotA hai / koI vRkSoM ko kATatA hai / koI chedana - medana karatA hai / pattoM ko tor3atA hai| phaloM ko kATatA | sAga ko tIkSNa zastra kATakara agni meM bhoMkatA hai, masalatA hai, pakAtA hai athavA pazuoM ke dvArA yA manuSyoM ke dvArA ina vanaspatikAyika jIvoM ko bar3I ho nirdayatA se kaSTa diyA jAtA hai / ve bicAre parAdhIna hokara sparzana indriya dvArA ghora vedanA sahate haiN| ve jIva bar3A hI kaSTa pAkara marate haiN| isa taraha aikendriya prANiyoM ke kaSToM ko vicArate hue romAJca khar3e ho jAte haiM / jaise koI kisI mAnava kI AMkha banda kara de| jabAna para kapar3A lagA de va hAtha-paira bAMdha ve aura mudgaroM se mAre, chole, pakAveM / kulhAr3I se Tukar3e kareM to bhI yaha mAnava sahAkaSTa vedanA sahana karegA, parantu kaha nahIM sakatA, feet nahIM sakatA, bhAga nahIM sktaa| isI taraha ho ye ekendriya prANI apane mati zruta jJAna ke anusAra ghora duHkha sahana karate haiM / ve saba unake ho pUrva bAMdhe hue asAtAvedanIya pApa karma ke phala haiM / do indriya prANiyoM se cauindro prANI taka ke jIvoM ko vikalatraya kahate haiM / ye kor3e makor3e pataMga cIMTI Adi havA pAnI prAga se bhI ghora kaSTa pAkara marate haiM / bar3e sabala jantu choToM ko pakar3akara khA jAte haiM athavA bahuta se bhUkha pyAsa pAnI kI varSA se, Aga jalane se banI meM Aga pRSTha 25
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. laga jAne se, nadI ko bAr3ha A jAne se, dIpaka rozanI kI lau se, nhAne ba dhone ke pAnI se, jhADU le 8 dene se, phaTakArane se, kapar3oM ke dhone se, zastroM se tar3apa-2 kara mara jAte haiM, gAr3I ghor3e moTara tathA 8 manuSyoM ke pairoM se dabakara mara jAte haiM yA bhAra ke nIce cauko palaMga kurtI sarakAne se, bichaunA bichAne se daba kara prANa de dete haiN| nirvayo mAnava jAna bUjhakara inako mArate haiM makkhiyoM ke chattoM meM Aga lagA dete haiM / maccharoM ko hAthoM se merachaloM se mAra DAlate haiM / rAtri ko bhojana banAne yA khAne meM bahuta se bhUkhe pyAse jantu agni yA bhojana meM par3akara prANa gaMvA dete haiN| sar3I busI cIjoM meM jantu & paidA ho jAte haiM / inako dhUpa meM galI meM DAla dete haiM / gamaM kar3AhoM meM paTaka diyA jAtA hai / ATe maidA zakkara ko borI meM bahuta se calate phirate jIta dokha eDo haiM to bhI ilavAI loga kyA nahIM karate unako kholate huye pAnI meM DAla dete haiM / rezama ke kIr3oM ko oMTate hue pAnI meM DAlakara mAra DAlate haiN| ina vikalatraya ke duHkha apAra haiM paMcendriyoM ke dakha to vidita hI haiN| becAre una paMcendriIya la pazuvoM ko dina-rAta bhojana DhUMDhate hue bIta jAte haiN| peTa bhara bhI khAne ko nahIM milatA hai ve dona 6 becAre bhUkha pyAsa se yA adhika garmI-sardI- varSA se tar3apa 2 kara mara jAte haiM / nirdayI zikArI loga nirdayatA se golI thA tIra kamAna yA lAThI se mAra DAlate haiN| mAMsAhArI pakar3a kara kasAI khAnoM meM bar3I kaThoratA se pakaDakara cAroM paira bAMdhakara muMha meM lakar3I kA masala sA Thoka kara phira galA kATa kara mAra DAlate haiM / dayA nahIM karate hai aura pakSI jIvoM ko piMjaroM meM banda kara dete haiM / ve Apa 8 6 svataMtratA se ur3a nahIM sakate haiM / machaliyoM ko jAla se pakar3a kara mAra DAlate haiM yA tar3apha 2 kara ve svayaM mara jAtI haiM ve jAla meM phaMsa kara prANa gamAtI haiM tathA baila, gAya aura bhaMsoM ko haDaDI ke liye 8 yA camar3e ke liye mAra DAlate haiM / isa prakAra ye hiMsaka mAnava pazu aura pakSiyoM ko ghoratama kaSTa
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ uha lA dekara mAra DAlate hai| aise paMcendriya tiryaMcoM ko asahanIya dukha sahanA par3atA hai / vaha deva mithyAdRSTi nidAna ke bala se pRthvIkAyika, jalakAyika aura vanaspatikAyika ina tInoM jAti ke ekendriyoM meM utpanna hote haiM, zeSa agnikAyika aura vAyukAyika ekendriyoM meM nahIM utpanna hote haiM / aura hIrA pannA nolama Adi UMca jAti kI ratnamayI pRthvIkAyika jIvoM meM unakI utpatti hotI hai| jalakAdhika meM svAMta bindu jo ki jala motI yA gajamuktA ke yA vAMsa meM pariNata hotA hai / isI prakAra vanaspatikAyika meM bhI gulAba camelI campA uttama jAti ke puSpa vRkSoM meM aura nAriyala anara kelA Am Adi uttama jAti ke phala vRkSoM meM utpanna hotA hai / aura tIsare svarga se lekara bArahaveM svarga taka ke mithyAdRSTi deva saMjJI paMcendriya tiryaMcoM aura manuSyoM meM janma lete haiN| isase Upara ke deva manuSya yoniyoM meM hI janma lete haiM jo jova yahAM sarAga saMyama ko dhAraNa karate haiM aura vrata zIla yA saMyama pAlana karane se jIva vimAna vAsI devoM meM utpanna hote haiN| jo samyagdarzana sahita ukta vratAdi kA pAlana karate haiM ve indra pratIndra Adi mahaJjika devoM meM utpanna hote haiM aura jo midhyAdRSTi ukta vratoM ko pAlana karate haiM, ve nimna zra eNI ke vaimAnika devoM meM utpanna hote haM arthAt saMsAra paribhramaNa kA mUla kAraNa mityAdarzana hai isake kAraNa jIva caturgati meM nAnA prakAra ke duHkha bhogatA hai / isaliye migyAdarzana ke samAna triloka aura trikAla meM bhI jIva kA koI anya zatru nahIM hai / saMsAra se kampAyamAna prANiyoM ko ima mithyAtva kA tyAga karake samyagdarzana dhAraNa karanA cAhie binA samyagdarzana ke jova kA saMsAra se nikAsa- uddhAra nahIM ho sakatA hai| bhAvArthajo samyagdarzana ke binA vrata saMyama samiti gupti tapazcaraNa, chahoM AvazyakoM kA pAlana, dhyAnAdhyayana cAritra, pariSahoM kA sahanA, digambara bheSa Adi sAdhana karanA, ye saba saMsAra ke kAraNa hI samajhatA pRSTha 27
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 cAhie, binA samyagdarzana ke ye saba mithyA hai / isake binA kisI bhI jIva ke saccA tata, tapa, zola, 8 saMyama sAmAyika, pratikramaNa aura prAtyAkhyAna ityAdi nahIM hotaa| kyoMki prathama samyaktva pIche vrata kAryakArI hai| hatyatma hue binA tuma phatakanA ho hai / samyagdRSTi sadA vastu svabhAva svataMtra nirpakSa samajhatA hai aura apanI paryAya kA svAmI AdhArabhUta Atma svabhAva samajhatA hai, AtmA meM trikAlI sAmAnya jJAna hai, vaha use apane Apa ho vizeSa rUpa se kArya karatA hai arthAt sAmAnya jJAna ho vizeSa jAna hokara pariNamatA hai, yaha sAmAnya jJAna kA vizeSa kArya apane svabhAva ke avalambana se hI hotA 8 hai / yaha sabhyagdRSTi kA vicAra hai, kyoMki svabhAva kA sAdhana kare so hI sAdhu hai, aisI sAdhanA karane vAlA jIva lokAntika deva hotA hai / vizeSa Agama se jAnanA, samyagdarzana ko mahimA agama apAra hai| yaha viSyaSTi hI bhava kA anta karane vAlI hai / isa jIda ke divyadRSTi hone ke bAda kucha & kAla vilaMba ho to eka, do yA tAna bhava dharanA par3e, parantu ve bhava bigar3e nahIM / isa divya dRSTi ke 4 bala se josa ko nIca gati kA bandha nahIM hotA hai, divya dRSTi mAtra pUrNa AtmA ko ho svIkAra 8 karatI hai / samyagdarzana, samyakjJAna bhI divya dRSTi ke AdhIna hai, Atma darzana, Atma jJAna prApti kA 8 mukhya upAya divya dRSTi ho hai, divya dRSTi se mokSa, paryAya dRSTi se saMsAra hotA hai, aise uttama deva & sadA svoM meM vicAra karatA rahatA hai ki anAdi se yaha prAramA svabhAva sAgara ko zraddhA ruci pratIta & na karake anante bhava dhara-dhara bhava sAgara meM magna rhaa| Atma svabhAva kI ruci binA bhavasAgara se pAra & nahIM hotA hai, ye ho saba zAstroM kA sAra hai| dUsarI DhAla meM saba se prathama caturgati meM paribhramaNa kA kAraNa likhate haiMcaupAI- aise mithyA dRga jJAna caraNa, vaza bhramata bharata dukha janma maraNa /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAta inako tajiye sujAna, suna tina saMkSepa kahUM bakhAna // 1 // artha- yaha jIva mithyA darzana, mithyAjJAna, aura mithyA cAritra ke vaza hokara janma maraNa ke duHkha sahana karatA huA saMsAra cakra meM paribhramaNa karatA rahatA hai, isalie he bhavya jIvo! ina tInoM 8 ko jAnakara chor3a denA cAhie / maiM saMkSepa se unake svarUpa kA vyAkhyAna karatA huuN| so use suno| bhAvArtha- jIvAdi sAta tatvoM ke svarUpa kA yathArtha zraddhAna na karanA, sacce devala zAstra guru ke svarUpa meM vAstavika prataMta na karanA aura anekAntavAda para vizvAsa na lAnA, & so mithyA darzana kahalAtA hai / sAtoM tatvoM kA ayathArtha jAnanA, ekAntavAdI zAstroM kA paThana pAThana karanA, prajJAna bhAva rakhanA yA viSaro mAlA, do giyA dAna hai indriyoM ko vaza meM nahIM karanA, viSaya kaSAya rUpa sadA pravRtti rakhanA, mana, vacana aura kAya ko nahIM rokanA, 8 jaTA jUTa dhAraNa karanA, mULa muMDAnA, tilaka chApA lagAnA, paMcAgni tapa tapanA, zarIra meM bhasma lagAnA Adi asadAcaraNa ko mithyA cAritra kahate haiN| ina tInoM ke vazIbhUta hokara yaha jIva para padArtho meM iSTa aniSTa buddhi dhAraNa kara rAgo dveSI banakara karma ke dvArA sukha duHkha kA anubhava kiyA 8 karatA hai / para padArthoM ko apanI icchAnusAra pariNamatA huA na dekhakara prAkula-vyAkula hotA hai / maraNa samaya meM hAya-hAya karatA huA maraNa karatA hai / aura durgatiyoM meM janma dhAraNa kara aneka lIlA banAtA huA kaSToM ko sahana kiyA karatA hai / bhAvArtha--yaha mithyA darzana, mithyA jJAna aura mithyA pRSTha cAritra, ina tInoM ke samudAya ko sAmAnyata: mithyAtva ke nAma se pukArate haiM / yaha mithyAtva do prakAra 8 29 hai / agRhIta mithyAtva aura gRhIta mithyAtva / jo mithyAtya anAdikAra se jIva ke sAtha calA A 3 la rahA hai, use agRhIta yA nisargaja mithyAtva kahate haiM / jo mithyAtva isa bhava meM jIva ke dvArA grahaNa
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 kiyA jAtA hai use gRhIta mithyAtva kahate haiM / ina donoM hI prakAra ke mithyAtvoM meM tIna-tIna bheda haiM / 8 agRhIta mithyAvarzana, agRhIta mithyAjJAna aura agRhIta mithyAcAritra tathA gRhIta mithyAdarzana, 8 gRhIta mithyAjJAna aura gRhIta mithyaacaaritr| aba prathama agRhosa mithyAdarzana kA varNana likhate haiMpaddhari chaMda-jIvAdi prayojanabhUta tatva, saradhe tina mAMhi viparyayatva / cetana ko hai upayoga rUpa,vina mUrati cinamUrati anUpa // 2 // pudgala nabha dharma adharma kAla, inase nyArI hai jIva caal| tAko na jAna viparIta mAna, kari kara deha meM nija pichAna // 3 // maiM sukhI dukhI, maiM raMka rAya, bherodhana gRha godhana prabhAva / mere suta tiya maiM sabala dona, be rUpa sabhaga mUrakha pravIna // 4 // artha--jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, mirjarA, aura mokSa the sAta tattva AtmA ke liye prayojanabhUta haiM / arthAt inakA jAnanA atyanta Avazyaka hai, binA inake jAne kisI ko bhI apane -rUpa kA bhAna nahIM ho sakatA ki maiM kauna hU~ kahAM se AyA hUM aura kahAM jAnA hai, mithyAvRSTi jIva mithyAdarzana ke prabhAva se ina sAtoM tattvoM ke svarUpa kA viparIta zraddhAna karatA hai, jaise AtmA kA svarUpa upayogamayI hai, amUrta hai, cinamUrti hai aura anupama hai ! pudgala, dharma, adharma, AkAza aura 8 kAla, ye jo pAMca ajIva tattva ke bheda haiM, unase jIva kA svabhAva nyArA hai, bilkula bhinna hai / isa para yathArtha bAta ko na samajhakara aura viparIta mAnakara zarIra meM AtmA ko pahicAna karatA hai, AtmA 4 ko alaga nahIM samajhatA hai aura usI mithyAdarzana ke prabhAva se kahatA hai ki maiM sukhI hUM, maiM duHkhI hUM, 2 maiM raMka hU~, maiM rAjA hUM, yaha merA dhana hai, yaha merA ghara hai, yaha gAya bhaita merI haiM, yaha merA prabhAva aura
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aizvarma hai, yaha mere putra haiM, yaha merI strI hai, maiM sabala hUM, maiM nirjala hUM, maiM murUpa hUM, maiM kurupa hUM, maiM pUrNa & hUM aura maiM buddhimAna hUM / kahane kA sArAMza yaha hai ki karmodaya se jaba jisa prakAra ko avasthA jIva 8 8 ko prApta hotI hai, mithyAvRSTi jIva use hI apane AtmA kA svarUpa samajhakara vaisA mAnane lagatA hai & aura usI meM ho tanmaya ho jAtA hai, yahI jIva tattva kA viparIta zraddhAna hai / bhAvArtha-jo sAta 8 & tattva Upara kahe gaye haiM, unakA svarUpa isa prakAra hai---cetanA lakSaNa yA jJAna darzana yukta padArthoM ko 8 8 jIva kahate haiM yaha jIva arUpI amUttika hai, kyoMki isameM rUpa, rasa, gaMdha aura sparza ye pudgala ke 8 koI bhI guNa nahIM pAye jAte haiM / isI kAraNa jIya A~khoM se na dikhAI detA hai aura na anya 8 indriyoM se hI jAnA jAtA hai, ataeva ise atendriya bhI kahate haiM / jisameM cetanA nahIM pAI jAtI hai use ajIva tattva kahate haiM / isake pAMca bheva haiM- pudgala, dharma, adharma, AkAza, aura kAla / jisameM rUpa rasa manSa aura sparza pAyA jAtA hai, use pudgala kahate haiM / indriyoM ke dvArA dRSTi gocara hone vAlA samasta jar3a padArtha pudgala hai / jIva aura pudgala ke calane meM jo sahAyaka hotA hai, aisA trailokyavyApI sUkSma arUpI padArtha dharma dravya kahalAtA hai / isI prakAra jItra aura pudgala ke ThaharAne meM jo sahAyaka hotA hai, aisA trailokya vyApI sUkSma arUpI padArtha adharma dravya kahalAtA hai / sarva dravyoM ko apane bhItara abakAza dene vAlA dravya AkAza dravya kahalAtA hai / aura samasta padArthoM ke parivartana meM jo sahAyatA detA hai, use kAla dravya kahate haiM / ina pAMcoM dravyoM ke svarUpa ko yathArtha jAnanA ajIva tatva hai / mana, vacana aura kAya ko caMcalatA se jo karbha pudgala AtmA ke bholara pAte haiM, use Astraya tattva kahate haiM / isa prakAra Aye hue karma pudgala AtmA ke pravezoM ke sAtha & milakara ekameka rUpa ho bandha jAte haiM use bandha tatva kahate haiN| pUrva saMcita karmoM ke eka deza kSaya
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ honA yA jhar3ane ko nirjarA tattva kahate haiN| aura AtmA se sarva karmoM ke atyanta kSaya jAne ko mI tatva hai| ina sAtoM tatvoM kA prayojanabhUta yaha hai ki jIva ke saMsAra nivAsa ke pradhAna kAraNa Asnava aura baMdha tattha hai / inake jAne binA saMsAra ke parityAga kA prayatna ho kaise kiyA jA sakatA hai| isa lie ina donoM tatvoM kI upayogitA siddha hai / AtmA kA pradhAna lakSya mokSa pAnA hai, isaliye usakA jAnanA bhI Avazyaka hai aura usake pradhAna kAraNa saMbara aura nirjarA hai, kyoMki navIna karmoM kA nirodha aura pUrva saMcita karmoM kA kSaya hue binA mokSa saMbhava nahIM hai / isa liye saMvara, nirjarA aura mokSa ina tIna tatthoM kA jAnanA prayojanabhUta / saMsAra meM jIva kA nirvAha ajIva ke binA saMbhava nahIM hai, ataeva zrajIva tatva kA jAnanA bhI zrAvazyaka hai / isa prakAra upayukta sAtoM tatva jIva ke lie prayojanabhUta mAne gaye haiN| yaha jIva mithyAtva karma ke udaya se Upara batalAye gaye sAtoM tatvoM kA viparIta zraddhAna karatA hai, vaha mithyAdRSTi jova hai / vaha kisa prakAra karatA hai : -- paddhari chaMda - tana upajata apanI upaja jAna, tana nazata Apako nAza mAna / rAgAdi pragaTa je duHkha daina, tina hI ko saMvata ginahi caina ||5|| zubha azubha baMdha ke phala majhAra, rati arati kare nijapada visAra / Atama hita hetu virAga jJAna, te lakha~ Apako kaSTa dAna || 6 || rokI na cAha nija zakti khoya, zivarUpa nirAkulatA na joya / yAhI pratIta juta kachuka jJAna, so duHkhadAyaka ajJAna jAna ||7|| pRSTha 32
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyA darzana ke prabhAva se yaha jova zarIra ke janma ko apanA janma jAnatA hai aura zarIra ke nAza ko apanA maraNa mAnatA hai| yaha ajIva tattva kA viparIta zradvAna hai kyoMki janma maraNa zarIra ke hotA hai, zarIra ajIba tasva hai AtmA nhiiN| jisa padArtha kA jaisA svarUpa hai use vaisA na mAnanA hI usakA viparIta zraddhAna kahalAtA hai / jo rAgadvebAdi spaSTa rUpa se jova ko duHkha dene vAle haiM unakA hI sevana karatA huA yaha jIva sAnanda kA anubhava karatA hai / yaha Alava tatva kA viparIta zraddhAna hai, kyoMki jo vastu yathArtha meM duHkhadAyaka hai use vaisA hI samajhanA usakA yathArtha zraddhAna kahalAtA hai / para yahAM karmAsrava ke pradhAna aura duHkhadAyaka kAraNa rAgadveSa ko sukha kA sAdhana samajha kara apanAyA gayA hai yahI Asava tasva kA mithyA dRSTi jIva apane Apake zuddha svarUpa ko bhUla kara zubha karmoM ke baMdha ke harSa mAnatA hai aura azubha karmoM ke baMdha ko phala prApti ke samaya duHkha mAnatA hai, baMdha tatva kA viparIta zraddhAna hai, kyoMki jo baMdha AtmA ko saMsAra samudra meM Dubone vAlA hai, usI zubha baMdha ke phala meM yaha harSa mAnatA hai| isI prakAra AtmA ke hita kAraNa meM vairAgya aura jJAna hai unheM yaha mithyA-dRSTi jIva apane Apako kaSTadAyaka mAnatA hai / yaha saMvara tattva' kA viparIta zraddhAna hai, kyoMki saMvara karmoM ke Ane ko rokane meM pradhAna kArasya / vairAgya ke saMyoga se AtmA meM eka aisI vyi zakti jAgRta ho jAtI hai jisake kAraNa karmoM kA AnA svayaM ruka jAtA hai / isa prakAra saMdara ke pradhAna kAraNa jJAna aura vairAgya ko duHkhadAyaka mAnanA hI saMvara tatva kA viparIta zraddhAna hai / mithyA dRSTi jIva apanI Atma zakti ko khokara naSTa kara yA bhUlakara, dina rAta viSayoM meM daur3ane vAlI icchA zakti ko, nAnA prakAra kI abhilASAoM ko nahIM rokatA hai, yaha nirjarA tattva kA viparIta zraddhAna hai| kyoMki icchAoM ke rokane viparIta zraddhAna hai / phala kI prApti meM to arati karatA hai yaha XXXXXXXXXXXX 65 33
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko tapa kahate haiM, aura tapa se nirjarA hotI hai / parantu mithyAdRSTi jIva anAdi kAla se lage hue mithyAtva ke prabhAva se apano ananta jJAna, ananta darzana Adi Atmika zaktiyoM ko bhUla jAtA hai, use apane Atmika ananta sukha kA bhAna nahIM rahatA hai aura vaha para padArthoM meM hI Ananda mAnakara rAta dina unakI prApti ke lie udyogI rahatA hai tathA tRSNA nAganI kI lahara meM sarva kAla hAya 2 faar karatA hai / yaha nirjarA tatva ke yathArtha svarUpa ko na samajhane kA hI phala hai| mokSa ko nirAkulatA rUpa mAnA gayA hai / kyoMki nirAkulatA ho parama AnaMdadAyaka sukha hai / kintu mithyAdRSTi jIva isa sarvotkRSTa pada kI prApti ke liye bhI prayatna nahIM karatA hai, jo ki AtmA kA asalI svarUpa hai / yaha miyyAtva ke kAraNa isa mokSa rUpa nija svarUpa ko bhI 'para' mAnatA hai aura yahI mokSa tatva kA viparIta zraddhA hai| aise ukta tatva ko mithyAdRSTi jIva viparIta zraddhAna karatA hai| isa prakAra ke prArtha zraddhAna ko agRhIta mithyAdarzana kahA gayA hai, kyoMki yaha zraddhAna isa bhava meM usane kisI guru Adika se buddhi pUrvaka nahIM grahaNa kiyA hai, kintu anAdi kAla se ho lagA huA calA A rahA hai isI kAraNa isakA dUsarA nAma nisargana mithyAtva bhI haiM / sAtoM tasvoM ko viparIta zraddhA ke sAtha sAtha jIva ke jo kucha jJAna hotA hai vaha agRhIta mithyA jJAna kahalAtA hai / kyoMki yaha mithyA jJAna bhI isa janma meM kisI gurU Adi se grahaNa nahIM kiyA gayA hai, kintu anAdi kAla se hI jIva ke sAtha calA A rahA hai / isa mithyA jJAna ko akleza dAna jAnanA cAhiye, vAstava meM yaha jJAna nahIM, kintu ajJAna kujJAna hI hai| aba agRhIta mithyA cAritra ko likhate haiM paddharichaMda - ina juta biSayani meM jo pravRtta, tAko jAno mithyA caritta / yA mithyAtvAdi nisarga jaMha, aba je gRhIta suniye su teha // 86 // pRSTha 134
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA artha - agRhIta mithyAdarzana aura agRhIta mithyA jJAna ke sAtha pAMcoM indriyoM ke viSayoM meM jo anAdi kAla se pravRtti calI zrA rahI hai, use agRhIta mithyA cAritra kahate haiM / isa prakAra agRhIta mithyAdarzanAdi kA varNana likhA, aba Age gRhota mithyAdarzanAdi kA varNana kiyA jAtA hai| bhAvArtha - viSayarUpa kRSi haiM, vaha saba mithyA cAritra haiN| saMsArI jIva kI anAdi kAla se hI ina viSaya kaSAyoM meM atyanta Azakti lie huye pravRtti pAI jAtI hai, yahAM taka ki ekendriya vikalendriya jIvoM taka meM viSaya kaSAya kI pravRtti spaSTa rUpa se dekhane meM AtI hai| AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ina cAroM saMjJAoM kI pravRtti ekendriyoM se lekara paMcedriyoM taka nirAbAdha rUpa se pAI jAtI hai / midhyAdRSTi jIva ko isa anAdi kAlIna pravRttiyoM ko hI yahAM agRhIta mithyAcAritra kahA gayA hai| kyoMki indriya kaSAya rUpa pravRtti ko kisI bhI jIva ne isa janma meM navIna grahaNa nahIM kiyA hai, kintu sanAtana se hI aisI pravRtti pAI jAtI hai| isa prakAra yahAM taka nisargaja yA gRhota mithyA varzana, mithyA jJAna, aura mithyA cAritra kA varNana kiyA gayA, aba Age gRhIta mithyA darzana, gRhota mithyA jJAna aura mithyA cAritra kA varNana kiyA jAtA hai| unameM prathama gRhota mithyA darzana kA svarUpa likhate haiM / so he bhavya ! suno paddharichaMda - jo kuguru kudeva kudharma seva, poSai cira darzana moha eva / aMtara rAgAdika dharai jeha, bAhara dhana aMbarateM saneha // 6 // dhArai kuliMga lahi mahatabhAva, taM kuguru janama-jala upala- nAva / je rAga roSa mala kari malIna, vanitA gadAdi juta cinha cIna // 10 // te haiM kudeva tinakI ju seva, zaTha karata na tina bhava bhramaNa cheva /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAla rAgAdi bhAva hiMsA sameta, davita trasa thAvara marana kheta // 11 // je kriyA tinheM jAnahu kudharma, tina saradhaM jIva lahai azarma / yAkauM gRhIta mithyAtva jAna, aba suna gRhIta jo hai kujJAna // 12 // artha-kuguru, kudeva aura kudharma kI sevA cAkaro cirakAla ke lie bani mohanIya karma ko puSTa karatI hai, ye ho sevA upAsanA karanA ho gRhIta mithyAdarzana hai| aba Age ina tInoM kA kramazaH 4 svarUpa kahate haiM / jo antaraMga meM rAga dveSa mohAdi dhAraNa karate haiM aura vahiraMga dhana, vastra ghara saMpa hAdi panigaha se zumana haiM, jo apanA mahaMta bhAvapanA prakaTa karane ke lie jaTA, tilaka nAnA prakAra & ko mudrA dhAraNa karate haiM, unheM kuguru jAnanA cAhie / aise kuguru saMsAra rUpI samudra se pAra utArane ke lie patthara ko nAva samAna haiN| patthara kI nAda na ravayaM taira kara pAra ho sakatI hai aura na baiThane vAle & jIvoM ko pAra lagA sakato hai| aise hI kuguru na to saMsAra samudra se svayaM pAra ho sakate haiM aura na & apane bhaktoM ko ho pAra lagA sakate haiM / Age kuveva kA svarUpa likhate haiM / jo devatA rAga-dveSa rUpI mahAmaMla se lipta haiM, malIna haiM, striyoM ko sAtha liye phirate haiN| zaMka, cakra, gadA, padya nAnA prakAra ke astra, bastra aura zastroM ko dhAraNa karate haiM, unheM kudeva jAnanA cAhie / jo mugdha jIva aise & chadmastha jJAnI ko deva mAnakara sevA-upAsanA Adi karatA hai, usa AtmA ke saMsAra-paribhramaNa kA 8 anta kabhI nahIM A sakatA hai / kyoMki jo svayaM saMsAra-samudra meM cakkara lagA rahe haiM, ve dUsaroM ko kaise utAra sakate hai| aba Age kudharma kA svarUpa kahate haiM-jo kriyAe~ rAga dveSa Adi bhAva hiMsA se yukta 8 hai| jinake karane meM trapta sthAvara jIvoM ko dravya hiMsA hotI hai, una kriyAoM ko kudharma kahate haiM / & kyoMki dravya-bhAva hiMsA se vyApta kudharma kA zraddhAna karane se jIva du:khoM ko hI pAtA hai| isa prakAra
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ukta kuguru, kudeva aura kudharma kI sevA karane ko gRhIta mithyA varzana jAnanA cAhiye, kyoMki yaha & mithyAtva isI janma meM grahaNa kiyA gayA hai / bhAvArtha-kudharma ke svarUpa meM dravya-bhAva hiMsA kA nAma hai chaha AyA hai, usakA vizeSa khulAsA isa prakAra hai :-pramatta yoga se prANoM ke ghAta ko hiMsA kahate haiN| vAlA yaha hitA do prakAra ko hotA hai| dravya hisA aura bhAva hiMsA / kisI prANI ko mArane kA jo bhAva ~ mana meM jAgRta hotA hai, use bhAva hiMsA kahate haiM / para prANI kA ghAta cAhe na ho, para jyoM hI hamAre hai bhAva rAga dveSAdi se kaluSita hokara dUsare ko mArane ko hote haiM, vaise hI hama bhAva hiMsA ke bhAgI bana jAte haiM / sva para prANI ke dravya zarIra ke ghAta ko dravya hiMsA kahate haiN| anya matAvalambiyoM dvArA dharma kArya rUpa se pratipAdita yajJa pracura pariNAma meM dravya aura bhAva hiMsA hotI hai| isalie yajJAdikoM kA karanA kudharma batalAyA gayA hai / saccA dharma to yaha hai jisake karane para kisI bhI prANI ko raMvamAtra bhI kaSTa na ho / saccA guru vaha hai, jo viSayoM kI AzA tRSNA se rahita ho, sadA jJAna, dhyAna aura tapa meM lavalIna rahatA ho / isI prakAra saccA deva vaha hai jisane rAga dveSa kAma moha para pUrI taura se vijaya kara liyA ho aura dhotarAga pada prApta kara liyA ho, ajJAna bhAva kA sarvathA nAza kara ke sarvajJa bana gayA hai aura jo zaNo mAtra ke sacce hita upadezaka haiM / isa prakAra ke lakSaNoM se jo rahita haiM, aise deva, guru aura dharma ko mithyA ho jAnanA cAhie / ina kuguru, kuveva aura kudharma ko sevA ArAdhanA ko gRhota mithyAdarzana kahA gayA hai / aba Age gRhIta mithyA jJAna kA svarUpa likhate haiM :paddhari chaMda -ekAMtavAda dUSita samasta, viSayAdika poSaka aprazasta / rAgAdi racita zruta ko abhyAsa, so hai kubodha bahu dena traas||13||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-jo zAstra ekAntavAda se dUSita haiM, paMcendriyoM ke viSayoM ke poSaka haiM, hiMsA, jhUTha, 8 corI aura vyabhicAra Aghi nidya kAryoM ke poSaka haiM, aise rAgAdika sahita khoTe kapola kalpita zAstroM kA abhyAsa karanA, par3hanA par3hAnA, so gRhIta mithyA jJAna haiM aura yaha bahuta duHkhoM kA dene dAlAla vAlA hai / bhAvArtha-pratyeka vastu kA svarUpa aneka dhamoM se yukta hai / pratyeka padArtha dravya apekSA nitya hai, paryAya apekSA anitya hai / parantu isa yathArya rahasya ko na samajhakara yadi ajJAniyoM ne padArthoM ko sarvathA nitya ho mAnA hai, to bauddha ne sarvathA anitya hI mAnA hai, isa prakAra ke eka dharmamaya padArtha ke kathana karane ko ekAntayAva kahate haiM / isa ekAntavAda ke prarUpaka zAstroM ko kuzAstra kahA gayA hai / & isa ke atirikta jo bAteM viSayoM ko poSaNa karane vAlI haiM, jIvoM meM bhaya, kAmeMdrika, hiMsA, ahaMkAra, rAga dveSa Adi jAgRta karane vAlI haiM / unakA jo zAstra pratipAdana karate haiM, jhUThe zabdoM se bhare hue haiM, jhUThI gappoM se saMcita haiM, aise saba zAstra kuzAstra jAnane cAhie~ / tathA jo zAstra isa loka, para loka, prAtmA, puNya, pApa, svarga, naraka Adi kA hI abhAva batalAte haiM, ve bhI kuzAstra hai| aise kuzAstroM kA par3hanA, par3hAnA, sunanA, sunAnA, upadeza denA prAvi saba gRhIta mithyAjJAna mAnA gayA hai| isa mithyAjJAna ke prabhAva se anekoM janmoM meM karor3oM kaSTa sahana karane par3ate haiM / isalie ina zAstroM ke paThana pAThana se dUra hI rahanA bhavya jIvoM ke lie zreyaskara hai| aba Age mizyA cAritra kA svarUpa likhate haiM :paddhari chada-jo khyAti lAbha pUjAdi cAha, dhari karata vividhavidha deha dAha / Atama anAtma ke jJAnahIna, je ja karanI tana karana chIna // 14 // te saba mithyAcAritra tyAga, aba Atama ke hita paMtha laag|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAjAla mA ko devasthAna, aba 'daulata nija Atama supaag||15|| ___ artha---jo AtmA sva aura anAtmA para ke jJAna se rahita hokara apanI khyAti, yaza, kIrti chaha & artha, lAbha aura pUjA pratiSThA Adi kI icchA ko dhAraNa karake zarIra ko jalAne vAlI nAnA prakAra vAlAla & kI kriyAoM ko karate haiM, jinase kevala zarIra hI kSINa hotA hai, AtmA kA koI bhI upakAra nahIM hotA, una saba kriyAoM ko gRhIta mithyA cAritra jAnanA cAhiye / aba saMbodhana karate hue kahate haiM ki he Atman ! aba tU isa jagat jAla ke paribhramaNa ko tyAga de aura apanI AtmA ke hita ke & lie mokSa mArga meM lagajA aura apane Apa meM ramajA, yahI saba kathana kA tAtparya hai / bhAvArtha mithyA darzana aura mithyA jJAna vidyamAna rahate hue manuSya cAritra ke nAma para jo kucha bhI dhAraNa karatA hai, ata, niyama, upavAsa Adi karatA hai, use gRhIta mithyAcAritra kahate haiM / jo ki kevala zarIra ko 1 kaSTa pahuMcAne vAlo kriyAe~ haiM tathA mAna, pratiSThA, yaza, kAmanA, dhana, lAbha Adi ko icchA se jo kI jAtI haiM jisameM trasa sthAvara jIyoM ko hiMsA hotI hai / unase to AtmA hita kI kalpanA hI nahIM kI jA sakatI hai, aisI kriyAoM ko mithyA cAritra kahA hai / paMcAgni tapa tapane meM agaNita asa 8 sthAvara jodhoM kI hisA hotI hai aura jaTA rakhane meM jU vagairaha utpanna hotI hai / zarIra ko rAkha lagAne 8 se yA tilaka, mudrA dhAraNa karane se mAna pratiSThA Avi kI bhAvanA spaSTa ho dRSTigocara hotI hai / nAnA & Asana, mRgachAlA se bhI bhADaMbara hI hotA hai| koI Atma kA lAbha nahIM hotA, isalie AtmajJa puruSoM & ne mithyA cAritra kahA hai / yathArtha meM jaba taka manuSyoM ko sva aura parakA bhAna nahIM hai ki maiM kauna hUM & para padArtha kyA hai, merA aura unakA paraspara meM kyA sambandha hai yaha jJAna nahIM hone para pathArga lAbha & nahIM hotA kevala zarora ko ho pIr3A pahuMcatI hai| isa kathana kA sArAMza yaha hai ki gRhIta aura
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ agRhIta donoM hI prakAra ke mithyAdarzana, mithyAjJAna aura ananta duHkhoM kA kAraNa mithyA cAritra hai (c) inako chor3anA cAhie aura samyagdarzana samyakjJAna aura sampacAritra ko dhAraNa karanA cAhiye, jisase 8 ki AtmA apane yathArtha svarUpa ko prApta kara ananta sukhI dhana, saMsAra paribhramaNa se mukta ho ske| kAlA arthAt jo manuSya deva mUDhatA, guru mUDhatA aura loka mUDhatA ina tInoM se rahita hai, tathA mApA, mithyA 8 aura nizana, ina tInoM zAlyoM se rahita hai, aura rAga, dveSa aura moha ina tInoM doSoM se rahita hai, tInoM mana, vacana aura kAya daMDoM se rahita hai, aura RddhiyoM kA mada Adi tIna garyo se rahita hai, aura samyagdarzana, samyak jJAna aura samyak cAritra se bhUSita hai, veho sAdhu mokSa taka pahuMcane vAle mArga ke 8 svAmI hote haiN| tosarI DhAla meM saMsAra paribhramaNa se chuTane aura mokSa pAne kA upAya batalAte haiMnareMdrachaMda (jogIrAsA)-Atama ko hita hai sukha, so sukha AkulatA bina khiye| isa AkulatA ziva mAMhi na tAteM, zivamaga lAgyo cahiye // samyakadarzana jJAna caraNa zivamaga so duvidha vicaaro| jo satyAratha rUpa su nizcaya, kAraNa so vyavahAro // 1 // __ artha-AtmA kA hita sukha hai aura vaha sukha AkulatA ke binA kiyA gayA hai / AkulatA mokSa meM nahIM hai, isalie prAtma hitaSiyoM ko mokSa mArga meM laganA cAhiye / eka nizcaya mokSa paSTa & mArga aura dUsarA ghyavahAra mokSa mArga / jo yathArtha svarUpa hai, vaha nizcaya mokSa mArga hai, aura jo 80 & nizcaya mokSamArga kA kAraNa hai, vaha vyavahAra mokSa mArga hai| bhAvArtha-saMsAra ke prANImAtra AtmA 4 & meM sukha cAhate haiM, saracA mukha bahI hai, jisameM lezamAtra bhI AkulatA nahIM hai / saMsAra ke indriya 4 .
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlA & janita sukha sarvatra AkulatA se bhare hue vikhalAI dete haiM / isa lie use saccA sukha nahIM mAnA gayA & hai| AkulatA to eka mAtra mokSa meM nahIM hai| isalie sukhamAtra ke icchuka bhavyajIvoM ko mokSa mArga para calane kA upadeza diyA hai / sanyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ko mokSa mArga kahA gayA 4 hai / ina tInoM kA kathana Age kaheMge / yahAM para jo ekamAtra zuddha AtmA ke Azrita para ke saMga se sarvathA rahita hai, vaha nizcaya mokSa mArga hai / jo nizcaya mokSa mArga kA kAraNa hai vaha vyavahAra mokSa mArga hai / inakA khulAsA likhate haiMjogarAsA-para-dravyaniteM bhinna ApameM rUci, samyaktva malA hai / Apa rUpa ko jAna pano, so samyaka jJAna kalA hai / Apa rUpa meM lIna rahe thira, samyak cArita soI / aba vyavahAra mokSa maga suniye hetu niyata ko hoI // 2 // artha-pudgala Adi paradravyoM se apane Apako sarvathA bhinna samajhakara apanI AtmA meM jo dRr3ha rUci, pratIti, zraddhAna yA vizvAsa honA, so nizcaya samyagdarzana hai / apane Atma svarUpa kA yathArtha jAnanA so nizcaya samyagjJAna hai| apanI AtmA meM lIna hokara sthira ho jAnA, so nizcaya 4 samyaka cAritra hai| isa prakAra mokSa mArgakA varNana kiyaa| aba vyavahAra mokSa mArga likhate haiM / bhAvArtha -bheda rUpa latraya ko vyavahAra mokSa mArga aura abheda rUpa ratnatraya ko nizcaya mokSa mArga kahate haiM / bheda rUpa ratnatraya sAdhana yA kAraNa hai / aura ameva rUpa ratnatraya usakA sAdhya yA kArya hai| OM sAta tattvoM ke zraddhAna ko samyagdarzana kahate haiM, ve sAta tatva ye haiM, unakA yaha svarUpa hai| ityAdi vacanAtmaka kathana ko bheda ratnatraya yA vyavahAra mokSamArga jAnanA cAhiye / sAta tattvoM kA svarUpa
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 jAnane se jo AtmA kA bodha utpanna hotA hai, usameM jo dRr3ha zraddhAna jAgRta hokara, usameM jo AtmA ko tanmayatA ho jAtI hai, use abheda ratnatraya yA nizcaya mokSamArga kahate haiN| yaha avasthA vacana vyavahAra se pare hotI hai isa lie isako abheda ratnatraya kahate haiM arthAt AtmA kA nizcaya hI samdhaDhAlA gdarzana hai / AtmA kA yathArtha jJAna hI samyagjJAna hai aura AtmA meM sthira honA hI samyak cAritra hai| isa prakAra ke abheda ratnatraya se karmoM kA bandha kase ho sakatA hai ? arthAta nahIM ho sakatA hai| yathArtha meM vyavahAra mokamArga ko jAne binA nizcaya mokSamArga kI prApti nahIM ho sakatI hai| isalie vyavahAra mokSamArga ko nizcaya mokSamArga kA kAraNa kahA hai / aba vyavahAra samyagdarzama kA svarUpa likhate haiMjogIrAsA-jIva ajIva tatva arU Asba, badhA saMvara jAno / nirjara pakSa kahe jina tinako, jyoMko tyoM saradhAno // hai soI samakita vyavahArI, aba ina rupa bakhAno / tinako sana sAmAnya vizeSa, dar3ha pratIta ura Ano // 3 // __ artha-ahaMnta bhagavAn ne jIva, ajItha, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa, ina sAta 4 tattvoM kA jaisA svarUpa kahA hai, unakA jyoM kA tyoM zraddhAna karanA, so vyavahAra samyagdarzana hai / aba Age ina sAtoM tatvoM kA sAmAnya rUpa se aura vistAra rUpa se vyAkhyAna kiyA jAtA hai, so use 4 & suno aura hRdaya meM vizvAsa tAo ? aba prathama jIva tatva kA varNana karate haiM:jogIrAsA-bahirAtama aMtara Atama paramAtama jIva vidhA hai / deha jIva ko eka gina, bahirAtama tatva mudhA hai // ma. sAyanAta nividhi ke aMtara mAtamajJAnI / .
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA dvividha saMga bina zuddha upayogI, muni uttama nija dhyAnI // 4 // madhyama antara Atama haiM je deSavyatI. AgArI / jaghana kahe avirata mamadRSTI tInoM zivamaga cArI // sakala nikala paramAtama dvaividhi tinameM ghAti nivArI / zrI arahaMta sakala paramAtama lokAloka nihArI // 5 // jJAna zarIrI trividha karmaphala varjita siddha mahaMtA / te haiM nikala amala paramAtma, mogeM zarma anaMtA // bahirAta mayA deya jAni taji, aMtara Atama hU / paramAtama ko dhyAna niraMtara, jo nita AnaMda pUjai // 6 // artha- jIva tona prakAra ke hote haiM - vahirAtmA, antara AtmA aura paramAtmA / inameM se jo deha aura jIva ko eka abhinna mAnatA hai, tatvoM ke svarUpa ko yathArtha nahIM jAnatA hai, mithyA--- darzana se saMyukta hai, anantAnubaMdhI krodha mAna mAyA aura lobha se AviSTa hai vaha vahirAtmA hai| jo jina prarUpita tattvoM ke jAnakAra haiM, deha aura jIva ke bheda ko jAnate haiM, ATha prakAra ke madoM ko jItane vAle haiM, ve antarAtmA kahalAte haiM / aise jJAnI antara AtmA, uttama, madhyama aura jaghanya ke bheda se tona prakAra haiN| inameM caudaha prakAra ke antaraMga aura daza prakAra ke vahiraMga parigraha se rahita haiM, aura zuddhopayogI haiM, AtmA kA nirantara dhyAna karane vAle haiM, aise munirAja uttama aMtara AtmA haiM / jo anagArI yA zrAvaka vratinoM ke dhAraNa karane vAlI AgArI gRhastha haiM, gyAraha pratimAoM ke dhAraka haiM, ve madhyama aMtara AtmA haiN| jinendra caraNoM meM anurakta avirata samyadRSTi jaghanya aMtara AtmA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAlA & hai, ye tInoM ho prakAra ke antara AtmA mokSa mArga para calane vAle haiM / jo zuddha Atma svarUpa ko prApta kara cuke haiM, unheM paramAtmA kahate haiM / ve paramAtmA do prakAra ke haiM eka sakala paramAtmA aura 8 dUsarA nikala paramAtmA / jinhoMne cAra ghAtiyAM ko ko nAza kara diyA hai aura jo kevala jJAna ko prApta kara loka aura aloka ke samasta padArthoM ke jJAtA dRSTA haiM, aise samavazaraNAdi bahiraMga lakSmI ora antaraMga ananta catuSTaya rUpa lakSmI ke dhAraka zrI arahata bhagavAn sakala paramAtmA haiN| jo jJAnAvaraNAdi dravya kArya. jAgojAti mAna kaI naura zarIrAdi no karma tavya ina tInoM prakAra ke karmarUpa mala se rahita hai / jJAna svarUpa zarIra ko dhAraNa karate haiM athAt azarIra haiN| lokAtizAyo mahAn siddha patra ko prApta kara cuke haiM aise siddha parameSThI nikala paramAtmA haiM, jo anantAnanta kAla taka ananta sukha ko bhoge hai, isa prakAra ke jIvoM ke tInoM bhedoM kA varNana kara bhavya jIvoM ko tathA apano prAtmA ko saMbodhana karate hue kahate haiM ki inameM se vahirAtmapane ko heya jAna karake chor3a do| aura 8 antara AtmA rUpa hokara ke niraMtara paramAtmA kA dhyAna karo, jisase niraMtara avinAzI Ananda kI prApti ho| bhAvArtha-madhyama prAtmA ke svarUpa meM dezavatI anagArI yA dezavratI AgAro isa prakAra ke do pATha mudrita va amadrita pratiyoM meM daSTigocara hote haiM / tathA jina vacanoM meM anurakta maMda kaSAyo aura mahAparAkramI hai, zrAvaka ke guNoM se saMyukta hai, aise zrAvaka aura pramatta virata sAdhu re madhyama antara AtmA hai / jo paMca mahAvatoM se yukta hai, nitya dharma dhyAna meM tapa meM aura zukla dhyAna meM & vidyamAna hai, aura sakala prasAdoM ke jItane vAle, aSTAdaza sahasra zIla ke prAcaraNa karane vAle, sAr3he 8. saMtIsa hajAra pramAda ke doSa se rahita, caurAsI lakSa uttara guNa yA aThAIsa mUla guraNa ke dhAraka niraMtara Atma tattva meM lona samyak darzana, samyak jJAna aura samyak cAritra kI ekatA karane vAle sadA 8
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha 4 hAlA & nijAnanda rasa ke pAnI utkRSTa antara AtmA 7 guNa sthAna se lekara 12 guNa sthAna taka haiN| 8 do prakAra ke saMga bina, zuddha upayogI muni uttama nija dhyAnI / isa vacana se yaha sArAMza nikalatA hai le ki sAtaveM guNa sthAna se lekara bArahaveM puraNa sthAna taka ke sAdhu to uttama antarAtmA kI zreNI meM 8 Ate haiM aura pAMcaveM guNa sthAnavI zrAvaka tathA chaThe pramatta virata guNasthAna vAle madhyama antara AtmA haiM / aba Age ajIva tatva likhate haiM cetanatA bina so ajIva haiM, paMca bheda tAke haiM / pudgala paMca varana, rasapana gaMdha dupharasa vasU jAke haiM / jiya pudgala ko calana sahAI, dharmadravya anarUpI / tiSThata hoya adharma sahAI, jina, vina pUrti nirutI // 7 // sakala dravya ko vAsa jAsameM, so AkAza pichAnoM / niyata varatanA nizidina so vyavahArakAla parimAno // artha-jisa draSya meM cetanA nahIM pAI jAtI haiM, use ajIba dravya kahate haiM / usake pAMca bheda 8 haiM-pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla / jinameM pAMca prakAra kA rUpa, pAMca prakAra kA rasa, do| & prakAra kI gaMdha aura ATha prakAra kA sparza, ye bIsa guNa pAye jAte haiM, use pudgala dravya kahate haiM / jo jIva aura pudgaloM ke calane meM sahAyaka hai, use dharma dravya kahate haiM / yaha amUrtika dravya mAnA 8 & gayA hai / jo jIva aura pugaloM ke Thaharane meM sahAyaka hai, use adharma dravya kahate haiM / yaha bhI amU-8 & tika kahA hai / jisameM samasta dravyoM kA nivAsa hai, use AkAza dravya jAnanA cAhie / jo svayaM la & parivatita hotA hai aura anya parivartana karate hue dravyoM ke sahAyaka hotA hai, use kAla dravya kahate haiM / 4
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 kAla dradhya do prakAra kA hai eka nizcaya kAla aura dUsarA vyavahAra kAla / vartanA jisakA lakSaNa hai 8 & use nizcaya kAla kahate haiM aura ghar3I, ghaMTA, dina, rAta, pakSa, mAsa, varSa, saMkhya, asaMkhya prAdi ko vyavahAra kAla kahate haiM / ye pAMcoM hI dradhya ajIva haiM / isalie ina kA ajIva tatva ke antargata hAlA varNana kiyA gayA hai / Age prAstravAdi tattvoM kA varNana likhate haiM yoM ajIva aba Asva saniye mana vaca kAya triyogA / mithyA avirata aru kaSAya paramAda sahita upayogA // 8 // ye hI AtaSa ke dukha kAraNa, tAteM inako tajiye / jIva pradeza baMdhe vidhi soM, baMdhana kabaha na sajiye // zama damasoM jo karma na Avai, so saMvara Adariye / taya bala tai vidhijharana nirjarA, tAhi sadA Acariya / / 6 / / sakala karamate rahita avasthA, so ziva thira sukhakArI / ihividhi jo saradhA tatvana ko, so samakitta vyohArI / deva jinendra gurU parigraha bina, dharma dayA juta sArI / yaha mAna samakita ko kArana, aSTa aMga jata dhaaro||10|| ____ artha--mana, bacana aura kAya ina tInoM yogoM ke halana calana rUpa kriyA ke dvArA jo karmoM kA & AnA hotA hai, ise Asrava tatva kahate haiM, isa Amrava ke 5 bheda haiM-mithyA darzana, avirati pramAda & kaSAya aura yoga / ye pAMcoM hI karmoM ke kAraNa hone se AtmA ke duHkha ke kAraNa haiM / isalie inheM chor3a denA cAhiye / jIva ke pradezoM ko karma-paramANuoM se baMdhana ko baMdha kahate hai, so baMdha bhI nahIM
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 karanA cAhie / zama arthAt kaSAyoM ke zAnta karane se aura dama arthAt indriya viSayoM ke & jItane se karmoM kA AnA sakatA hai vahI saMvara kahalAtA hai / isakA sadA Adara karanA cAhie / tapo bala se jo karma jhar3ate haiM use nirjarA kahate haiN| usakA sadA mAcaraNa karanA caahie| samasta kamoM se rahita jo prAtmA ko zuddha dazA pragaTa hotI hai use mokSa tatva kahate haiM / vaha sthira aura avi- 8 nAzI sukha ko karane vAlI hai| isa prakAra sAtoM tatvoM ke yathArtha zraddhAna ko vyavahAra samyagdarzana 8 kahate haiM / vItarAga, sarvajJa aura hitopadezI jina bhagavAn ho sacce deva haiN| parigraha AraMbha se rahata 4 jJAna dhyAna meM parAyaNa puruSa hI sacce guru haiM / aura dayAmaya dharma hI saccA dharma hai / ina tInoM ko bhI samyAdarzana kA kAraNa jAnanA cAhie, aura Age kahe jAne vAle ATha aMgoM sahita isa samyagdarzana ko dhAraNa karanA cAhie / bhAvArtha :-karmoM ke Ane kA mUla kAraNa yadyapi tInoM yogoM ko caMcalatA 8 hai / jo yogoM ko calatA jisa pariNAmoM meM adhika hogI usI pariNAma meM karmoM kA Asrava hogA 8 & tathApi jisa jIva ke mithyAdarzana avirati pramAda Adi baMdha ke kAraNa jitane adhika hoMge, utanI ho adhika karma prakRtiyoM kA usake Asrava aura baMdha hogaa| mithyAdRSTi jIva ke mithyA darzana Adi & pAMcoM ho baMdha ke kAraNa pAye jAte haiM, isalie usake AThoM karmoM ko baMdha yogya yathA saMbhava saba ho 117 prakRtiyoM kA Asraba aura baMdha hotA hai / kintu jaba jIva mithyAraSTi se samyagdRSTi bana jAtA hai taba vratAdika ko nahI dhAraNa karane para bhI usake kevala 77 prakRtiyoM kA Astrava aura baMdha raha jAtA hai| 1 mithyAtva, 2 haMDaka saMsthAna, 3 napusakaveda, 4 naraka gati, 5 naraka gatyAnupUrvI, 6 naraka 0 Ayu, 7 asaMprAptAsRpaTikA saMhahana, 8 ekendriya jAti, 6 dvIndriya jAti, 10 vIndriya jAti, la 11 catuindriya jAti, 12 sthAvara nAma karma, 13 AtApa, 14 sUkSma, 15 aparyApta, 16 sAdhAraNa
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhao DhAlA 17 anantAnubaMdhoM krodha, 18 mAna, 16 mAyA, 20 lobha, 21 styAnagRddhi, 22 nidrA nidrA, 23 pracalApracalA, 24 durbhaga, 25 vusvara 26 anAdeya, 27 nyagrodha saMsthAna, 28 svAti saMsthAna, 26 kubja saMsthAna, 30 vAmana saMsthAna, 31 vajra nArAca saMhanana, 32 nArAca saMhanana, 33 arddha nArAva saMhanana, 34 kolaka saMhanana, 35 aprazasta vihAyogati, 36 strIveda, 37 nIca gotra, 38 tiryagata 36 tiryaggatyAnupUrvI 40 tiryagAyu aura 41 udyota / ina 41 ikatAlIsa pApa prakRtiyoM kA usake Astrava aura baMdha ruka jAtA hai / arthAt vrata rahita samyagdarzana hone mAtra se hI yaha jIva naraka gati aura tithaMca gati meM udaya Ane yogya phala dene vAlI kisI bhI prakRti kA baMdha nahIM karatA hai / inhIM ikatAlIsa prakRtiyoM ke baMdha nahIM hone ke kAraNa prabhyagdRSTi jIva mara kara narakagati aura tiyaMca gati meM utpanna nahIM hotA hai / aho, samyagdarzana kA kitanA bar3A mAhAtmya hai ki usake prApta hote hI yaha jIva ekendriya vikalendriyoM meM utpanna nahIM hotA, nArakI aura karmabhUmi ke tiryaMcoM meM nahIM paidA hotA / manuSya gati meM jAne para bhI lUlA, laMgar3A, bahirA, gaMgA, honAMgI yA adhikAMgI nahIM paidA hotA hai / alpa Ayu kA dhAraka nahIM paidA hotA / vIna, daridrI, rogI, zoko aura kuTumba parivAra se hona nahIM hotA, abhAgI nahIM hotA, napuMsaka yA strI nahIM banatA, kubar3A, bonA yA iMDaka saMsthAna vAlA aura hona saMhanana vAlA nahIM hotA, kintu vajravRSabha nArAca saMhanana aura samacaturastra saMsthAna kA dhAraka hotA hai / mahAna saubhAgyazAlI, vibhava saMpanna, mahA puraSArthI aura kAmadeva ke samAna sundara zarIra kA dhAraka manuSya hotA hai / yadi samyagdRSTi jIva devagati meM jAve to vahAM bhI vaha bhavanavAsI, vyaMtara aura jyo iSI devoM meM utpanna nahIM hotA, niyama se kalpavAso deva hI utpanna hotA hai, unameM bhI abhi ki AtiSa jAti abeba nahIM hotA ki pratyeka sAmAnika trAyatraza
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA XXXXXx Avi mahAn RddhidhArI deyoM meM utpanna hotA hai / isa samyagdarzana kI mahimA meM AcArya ne bar3e bar3e granthoM kI racanA kI hai| ise dharmarUpa vRkSa ko jar3a kahA hai| mokSa - mahala ko prathama sIr3hI kahA hai / ise ho parama puruSa, puruSArtha, paramapada, mAnava tilaka Adi aneka nAmoM se stavana kiyA hai| akSatItaM sukhaM dadhe / samyaktvaM durlabhaM loke isa samyagdarzana ko ho sarbha iTa arthako siddhi, akSAtIta sukha, kalyANa kA bIja mAnA gayA hai, isa samyagdarzana ke dhAraNa karane meM koI parizrama nahIM karanA par3atA hai, na koI kaSTa sahanA par3atA hai / isakI prApta kitanI sIdhI aura sarala hai ki jitanA sarala aura koI laukika kArya bhI nahIM ho sakatA / saMsAra ke pratyeka kArya ke liye mahAn parizrama uThAnA par3atA hai rAta dina eka karanA par3atA hai, taba kahA~ koI laukika kArya siddha hotA hai / parantu samyagdarzana kI prApti ko kyA cAhie ? mithyAtva aura mUr3hatAoM ko chor3a dIjie aura apanI tIvra kaSAyoM ko manda kara lIjie / zAnti ke sAtha Atma svarUpa ko samajha kara antara dRSTi dIjie, yahI bAra bAra koziza kIjie, para vastu se mamatva taja dIjie ye Atma svabhAva para se bhinna hai aisA samajha lojie yahI kalyANa kA aura sAta tattvoM kA jJAna prApta kIjie ki yahI hamAre hitaiSI haiN| inake batalAe mArga para calane se hI AtmA kA kalyANa hita hotA hai| samyagdRSTi ko Adarane yogya nija svabhAva hai / tyAgane yogya para svabhAva hai, kyoMki nija sahaja svabhAva miTatA nahIM, niyama bhaMga nahI hotA hai| sahaja sukha svataH ho prApta ho jAtA hai, koI roke to rukatA nahIM hai / svatantratA svataH hI prApta hotI hai aura paratantratA chUTa jAtI hai kyoMki anahonI hotI nahIM, honI ho so valato nahIM hai / nizciya binA vyavahAra kAryakArI nahIM hai vyavahAra bina nizciya meM nahIM pahu~ca sakate haiM / samajhiye abheda binA bIja hai / 133333333333333
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA bheda nahIM hotA aura bheda binA abheda nahIM hai hotA / nitya binA anitya nahIM aura AtA nahIM, zAna meM / akhaMDa binA khaMDa nahIM aura khaMDa binA akhaMDa nahIM anitya binA nitya nahIM, yaha maryAdA hai, kyoMki jJAna jJeya meM ko apanAtA nahIM aura ajJAnI para ko apanAnA chor3atA nahIM, isalie para apanA hotA nahIM aura sva svarUpa kahIM jAtA nahIM hai / isalie svadravya nizcaya hai aura pariNamana vyavahAra hai taba guraNa nizcaya aura paryAya vyavahAra hai, isI se svAzrita nizcaya huA aura parAzrita vyavahAra huA, aise ho abheda, pUrNa, dha uva, sahaja svabhAva, sAdhya, nirpekSa sAmAnya hai, sva, ye nizcaya vAcaka hai aura bheda, apUrNa, adhdhra va kramavaddha, sAdhana, sApekSa, vizeSa, honA, para ko jAnanA, vyavahAra hai| zuddha nizcaya naya se cetanA bhAva kA kartA hai, azuddha nizcaya naya rAgAdika bhAvoM kA kartA hai, vyavahAra naya se zarIra kA kartA hai, aisA samajhanA hI samyaktva hai / samyaktva ko pAnA, jJAna ko jAnanA aura caritra kI vizuddhatA, ye tInoM ekatra hote hI mokSa mArgAnusArI AtmA ho jAtA hai| anya kudevAdi hamAre hitaiSI nahIM ho sakate, kyoMki ve parAgo haiM, ve rAga, dveSa, moha, mada chala, prapaMca aura IrSyA se paripUrNa haiM / isaliye unake kahe hue vacana bhI mAnane ke yogya nahIM haiM, jo svayaM asatmArga para cala rahe haiM ye kaise auroM kA uddhAra kara sakate haiM / aisA jAnakara kuguru, kudeva, kuzAstra aura kukArya kA sevana chor3a kara sacce deva, zAstra, guru aura dharma kA vizvAsa karanA cAhie aura zakti ke anusAra unake batalAye mArga para calanA cAhiye tathA prAge kahe jAne vAle ATha aMgoM ko avazya dhAraNa karanA caahie| tabhI jAkara vyavahAra samyagdarzana kI prApti hogo / jaba jIva ke isa vyavahAra samyagdarzana kI prApti ho jAtI hai to nizcaya samyak darzana kI yogyatA usameM sahaja hI utpanna ho jAtI hai, phira usake lie pRthak parizrama nahIM karanA par3atA hai| jisa prakAra eka samyagdarzana
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAda dUra hote ho. apratyAkhyAnAvaraNa kodha mAna mAyA lobha asthira anubha asAtA vedano apaza chaha 8 kIti arati zoka ityAdi prakRtiyoM kA bhI baMdha chaTa jAtA hai / kahane kA tAtparya yaha hai ki jyoM jyoM 8 kama baMdha ke kAraNa dUra hote hai, tyo tyo AtmA karma prakRtiyoM ke bandhanoM se chUTatA jAtA hai / isa prakAra Age Age jyoM jyoM zama aura dama bhAva jAgRta hote jAte haiM, tyoM tyoM ko kA Astrava & rukatA jAtA hai aura saMvara prakaTa hotA jAtA hai : isI zama aura dama ke sAtha jIva jaba apano ko 8 huI pUrva pApa pravRtiyoM ko dekhakara unakA pazcAttApa aura prAyazcita karatA hai, usa pApa ke zuddha karane la 8 ke liye sapa dhAraNa karatA hai, taba usake prati samaya eka bahuta bar3e pariNAma meM pUrva vaDa saMcita karma sar3ane lagate haiM arthAt AtmA se dUra hone lagate haiM, iso ko nirjarA tattva kahate haiM / jyoM jyoM dhIre dhIre tapasyA bar3hatI jAtI hai, Atma viveka jAgRta hotA hai, tyoM tyoM karmoM ko nirjarA bhI asaM-- khyAta guNita krama se hone lagatI hai aura kucha kAla ke pazcAt eka vaha samaya AtA hai jaba AtmA sarva karmoM se parikSINa ho jAtA hai, AtmA ke pradezoM para kahIM bhI eka karma-parimANa baMdhA nahIM raha jAtA hai taba vaha isa paugalika zArIra ko chor3a kara siddhAlaya meM jA virAjatA hai aura yahI mokSa kahalAtA hai / isa avasthA ke pA lene para jIva ajara-amara ho jAtA hai / akSaya, anyAbASa aura mananta sukha ko prApta kara letA hai aura Age ananta kAla taka jyoM kA tyoM nirvikAra, zuddha cidAnanda avasthA meM vidyamAna rahatA hai| isa kAraNa se sAtoM tatvoM ke yathArtha zraddhAna ko vyavahAra samyagdarzana kahate haiM / veva zAstra guru aura dharma ko zraddhA isa vyavahAra samyagdarzana kA pradhAna kAraNa hai aura 8 usakI prApti aura pUrNatA ke liye Age kahe jAne vAle ATha aMgoM kA dhAraNa karanA prAvazyaka hai|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 ke prakaTa hote hI Upara batalAI gaI 41 karma prakRtiyoM se chuTakArA mila jAtA hai isI prakAra avirata pramAda dUra hote hI apratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA lobha asthira azubha asAtA bedanI ayazala kauti arati zoka ityAdi prakRtiyoM kA bhI baMdha chaTa jAtA hai / kahane kA tAtparya yaha hai ki jyoM jyoM la lAla karma baMdha ke kAraNa dUra hote haiM, tyoM tyoM AtmA karma prakRtiyoM ke bandhanoM se chUTatA jAtA hai / isa 4 prakAra Age Age jyoM jyoM zama aura bama bhAva jAgRta hote jAte haiM, tyoM tyoM karmoM kA mAnava & rukatA jAtA hai aura saMvara prakaTa hotA jAtA hai / isI zama aura dama ke sAtha jIva jaba apanI ko cha huI pUrva pApa pravRttiyoM ko dekhakara unakA pazcAttApa aura prAyazcita karatA hai, usa pApa ke zuddha karane 4 ke liye tapa dhAraNa karatA hai, taba usake prati samaya eka bahuta bar3e pariNAma meM pUrva baddha saMcita karma mar3ane lagate haiM arthAt AtmA se dUra hone lagate haiM, isI ko nirjarA tattva kahate haiM / jyoM jyoM dhIre dhIre tapasyA bar3hatI jAtI hai, Atma viveka jAgRta hotA hai, tyoM syoM karmoM ko nirjarA bhI asaM--8 khyAta guNasa kama se hone lagatI hai aura kucha kAla ke pazcAt eka vaha samaya AtA hai jaba AtmA & sarva karmoM se parikSINa ho jAtA hai, AtmA ke pravezoM para kahIM bhI eka karma-parimANa baMdhA nahIM raha jAtA hai taba vaha isa paudgalika zarIra ko chor3a kara siddhAlaya meM jA virAjatA hai aura yahI mokSa kahalAtA hai / isa avasthA ke pA lene para jIva ajara-amara ho jAtA hai / akSaya, adhyAvASa aura ananta sukha ko prApta kara letA hai aura Age ananta kAla taka jyoM kA syoM nirvikAra, zuddha cidAnanda pRS avasthA meM vidyamAna rahatA hai| isa kAraNa se sAtoM tattvoM ke yathArtha zraddhAna ko vyavahAra samyagdarzana kahate haiM / gheva zAstra guru aura dharma kI zraddhA isa vyavahAra samyagdarzana kA pradhAna kAraNa hai aura usakI prApti aura pUrNatA ke liye Age kahe jAne vAle ATha aMgoM kA dhAraNa karanA prAvazyaka hai|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ & samyagdarzana ko dhAraNa karane ke sAtha ho use nirdoSa pAlana karanA cAhie / jina geSoM ke kAraNa 8 samyagdarzana meM nirmalatA nahIM AtI hai ve doSa 24 hote haiM unakA varNana likhate haiM vasu mada TAri nivAri trizaThatA, SaTa anAyatana tyAgo / zaMkAvika vasu doSa binA, saMvagAdika cita pAgo / aSTa aMga aru doSa pacIsoM, aba saMkSepahu kahiye / bina jAne se doSagunana ko, kaise tajiye gahiye // 1 // artha-samyagdarzana kI nirmalatA ke liye jAti mava, kula mada, rUpa mada, zAna mada, dhana mada, 8 bala mada, tapa mada aura prabhutA mava, ina ATha madoM ko nahIM karanA cAhie / deva mU kRtA, guru mUr3hatA 8 aura loka mUr3hatA ina tInoM mUr3hatAoM ko dUra karanA cAhie / kuguru, kudeva aura kudharma ina tInoM ke sevana ina chahoM ke anAyatana adharma ke sthAna kahate haiM / sanyagdarzana ko vizuddhi ke lie inakA 8 mI tyAga Avazyaka hai / ukta chaha anAyatanoM kI prazaMsA stuti vargaraha nahIM karanI cAhie / Age kahe jAne vAle ATha aMgoM ke viparIta AcaraNa se zaMkA Adi ATha doSa utpanna hote haiM, unakA bhI tyAga karanA cAhie / isa prakAra paccIsa doSoM kA tyAga kara, prazama, saMvega anukaMpA aura prAstikya 8 ina guNoM ko hRdaya meM dhAraNa karanA cAhie / aba ATha aMga, aura 25 doSoM ke svarUpa saMkSepa se 8 kathana karate haiN| bhAvArtha - ahaMkAra karane ko mada kahate haiM, ajJAnatA pUrvaka kArya ko mUr3hatA / mUrkhatA) para & kahate haiM / adharma ke sthAna ko anAyatana kahate haiN| jina bhagavAna ke vacanoM meM, unake batalAye tattvoM 5 meM yA dharma meM zaMkA karanA ki yaha saca hai yA jhUTha hai, isake pAlana karane se mukti milegI yA nahIM, 8 & isa prakAra kA saMketa karanA zaMkA doSa hai / dharma ko dhAraNa karake usake phala se saMsArika sukhoM ko
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha hAlA icchA karanA kAMkSA doSa hai / dhArmika janoM ke zarIra ko unake maile kucale bheSa bhUSA ko dekha kara myAni katmA kisI apaMga laMgar3e lUle ko dekha kara ghRNA karanA vicikitsA doSa hai / tatya asatya kA nirNaya na karake yadA tadA vizvAsa kara lenA mUDhatA doSa hai / dUsaroM ke doSa aura apane guNa prakaTa karanA anupana doSa hai / laukika lAlasA ke vaza hokara satya mArga se girate hue logoM ko unameM sthira nahIM karanA yA unakI upekSA karanA asthitikaraNa doSa hai / guNI aura dharmAtmA puruSoM ko dekha kara bhI pramudita nahIM honA, Anandita yA ullAsita nahIM honA avAtsalya doSa hai / sAmarthyavAn hokara bhI satya mArga kI saMsAra meM prabhAvanA nahIM karanA, ajJAna ke nAza ke lie prayatna nahIM karanA aprabhAvanA doSa hai / samyagdarzana ke dhArakoM kA parama kartavya hai ki ve ina bhraSThoM doSoM ko dUra kreN| aura samyagdarzana meM nirmalatA bar3hAne ke lie prazama, saMvega, anukaMpA aura astikya ina cAra guNoM ko aura bhI dhAraNa karanA cAhie. yahAM rAga dveSa pariNAmoM kI kamI ko pradAma kahate haiN| yadi kisI ne bar3A aparAdha bhI kara diyA hai to bhI usase badalA le lene kA bhAva nahIM honA prazama guNa hai / isa guNa ke prabhAva se AtmA meM parama zAnti jAgRta hotI hai| yadyapi samyagdRSTi jIva ko bhI AraMbhAdi ke nimitta se kabhI kadAcit uttejanA yA kaSAyodraka ho jAtA hai, tathApi vaha alpakAla sthAyI hotA hai, usameM kaSazyoM kI tIvra vAsanA nahIM hotI hai, isalie usake prazama guNa kA vinAza nahIM hotA hai / saMsAra meM bhayabhIta rahanA, usameM Asakta nahIM honA, so saMvega kahalAtA hai, kisI AcArya ne dharma aura dharma ke phala meM parama utsAha rakhane ko bhI saMvega kahA hai| jo sAdharmo janoM meM anurAga aura paMca parameSThI meM bhakti yA prIta kA bhI saMvega mAnA hai| isa guNa ke ho kAraNa samyagdRSTi jIya meM anAzakti bhAva jAgRta hotA hai, aura vaha saMsArika kAryoM meM udAsIna aura pAramArthika kAryoM meM vaha utsAha rakhane
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ hU~ lagatA hai / prANI mAtra para maMtrI bhAva jAgRpta hone ko anukampA kahate haiM / isa guga ke pragaTa ho jAne se samyagdRSTi bhoSa ko dUsaroM ke duHkha apane hI pratIta hone lagate haiM, vaha dUsaroM ke duHkha dekha kara anukampita ho uThatA hai, aura unheM dUra karane kA zakti mUjaba prayatna karatA hai| isa guNa ke pragaTa hone para samyagdarzama pArI AtmA kA koI zatru nahIM rahatA, saba jIva mitra bana jAte haiM aura isI kAraNa vaha niHzala ho jAtA hai, isI guNa ke kAraNa sampaSTi jIva anyAya aura mAMsAdi anakya sevana se vimukha ho jAtA hai / ihaloka, paraloka. puNya, pApa aura jIvAdi tattvoM ke sadbhAva meM astitva buddhi 6 kA honA so Astikya hai| isa guNa ke pragaTa hone se manuSya meM nAstikapanA nahIM rhtaa| iso guNa ke prabhAva se samyagdRSTi sAtoM prakAra ke bhayoM se vimukta hokara nirbhaya bana jAtA hai| use isa bAta para & ra vizvAsa ho jAtA hai ki maiM to ajara amara hU~, ma astra, vastra aura zastroM se AcchAdita ho & sakatA hai, na chinna bhinna kiyA jA sakatA hUM, na agni se jalAyA jA sakatA hUM, aura na anya kisI rogAvi se merA vinAza ho sakatA hai, jo pApa karma maiMne pUrva bhava meM nahIM kiye haiM to una kA phala mujhe nahIM mila sakatA hai, aura jo karma maiMne kiye haiM to unakA phala milane se chUTa nahIM sakatA / liyA huA karma rUpo karja to avazya ho cukAnA pdd'egaa| phira karmoM ke phala ko mogane se maya kyoM ? isa prakAra ke vicAra pragaTa ho jAne se sabhyaSTi jIva bar3e se bar3A upadrava, roga, upasarga aura parivaha 8 A jAne para bhI nirbhaya rahatA hai / aba samyagdarzana ke 8 aMgoM ko likhate haiMjogIrAsA-jina vaca meM zaMkA na dhAri vRSa, bhava sukha vAMchA mAna / muni tana malina na dekha ghinAvai, tatva kutatva pichAne / nija guNa aru para augaNa DhAkaM vA jina dharma bar3hAvai /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmAdika kara vRSateM cigate, nija para ko su dRDhAdai // 12 // dharmI so gaubaccha prIti sama, kara jina dharma dipAvai / ina guNate viparIta doSa bamu, tinako satata khipAvai // artha-jina bhagavAn ke vacanoM meM zaMkA nahIM karanA niHzaMkita aMga hai / dharma ko dhAraNa 5 karake sukhoM ko icchA na karanA niHkAMkSita aMga hai / muni ke zarIra ko mailA dekha kara ke ghRNA na karanA nirvicikitsA aMga hai / sAMce aura jhUThe tattva ko pahicAna karanA amUr3ha dRSTi aMga haiM / apane guNoM ko aura parAye auguNoM ko DhakanA aura apane dharma ko bar3hAye rahanA so upagUhana aMga hai / kAma vikAra Adi kAraNoM se dharma se Digate hue apane Apako aura dUsare janoM ko punaH usameM dUra karanA so sthitikaraNa aMga hai / sAdharmI janoM se bachar3e para gAya ke samAna prema karanA so vAtsalya & aMga hai / jainadharma kA saMsAra meM prakAza phailAnA so prabhAvanA aMga hai| isa prakAra samyagdarzana ke ATha & aMgoM kA saMkSepa meM varNana kiyaa| bhAvArtha-dharma kA mUla AdhAra samyagdarzana hai aura isa samyagdarzana & kA bhI mUla AdhAra usake pATha aMgoM kA batalAyA gayA hai / jisa prakAra kiso sundara makAna ke AdhAra bhUta ATha khaMbhe hote haiM, athavA zarIra ke jaise ATha aMga batalAye gae haiN| usI prakAra samyagdarzana ke bhI ATha aMga batalAye gae haiM ki jisa prakAra eka akSara se bhI hona maMtra viSa ko ghedanA ko dUra nahIM kara sakatA, usI prakAra eka bhI aMga se hIna samyagdarzana saMsAra kA uccheda nahIM kara 8 sakatA hai| isalie samyagdRSTi ko AThoM aMgoM kA pAlana karanA Avazyaka hai / una aMgoM kA vizeSa svarUpa isa prakAra hai ki sva para viveka pUrNaka jaba heya aura upAdeya tattvoM kA pUrNa nizcaya ho jAtA ra hai, taba sanmArga para jo nizcayAtmaka dRr3ha pratIti yA zraddhA hotI hai use hI niHzaMkita aMga kahate haiN|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha tAmA isa aMga ke prabhAva se samyagdRSTi jIva 1 ihaloka bhaya, 2 paraloka bhaya, 3 vedanA bhaya, 4 antrAraNa bhaya, isa 5 agupti bhaya, 6 maraNa bhaya, 7 aura Akasmika bhaya, ina sAta bhayoM se vimukta ho jAtA hai / loka saMbaMdhI paristhitiyoM se ghabar3Ane ko ihaloka kahate haiM / mere iSTa vastu kA viyoga na hove, aura adhika saMgoSa hoye, deva kabhI daridra na banA deve ityAdi aneka prakAra ko mAnafor cintAoM se jaise mithyAdRSTi jova cintita rahatA hai, usa prakAra samvagdRSTi cintita vahIM rahatA parabhava saMbandhI kyoMki vaha to isa loka saMbandhI samasta vastuoM ko para aura vinazvara mAratA hai / paryAya se bhayabhIta hone ko paraloka bhaya kahate haiM isa bhaya ke kAraNa jIva sadA udvigna rahatA huA socA karatA hai ki na mAlUma meM mara kara kisa gati meM jAU~gA ? merA svaroM meM hI janma ho, narakAdi durgati meM merA janma na ho / parantu samyagdRSTi puruSa isa bhaya se bilakula vimukta rahatA hai, kyoMki vaha jaba merA jIvana pavitra hai to maiM jAnatA hai ki duSkarma kA phala paraloka meM durgati kA kAraNa hai / durgati meM kyoM jAU~gA ? zarIra kI pIr3A roga vyAdhi aura mAnasika cintA Adi kI pIr3A se bhaya bhIta hone ko vedanA bhaya kahate haiM / isa bhaya ke kAraNa jIva socA karatA hai ki meM niroga banA rahUM, mere kabhI koI vedanA na ho| para samyagdRSTi to apanI AtmA ko sarva prakAra kI Adhi vyAdhiyoM se rahita mAnatA hai aura isalie use vedanA bhaya nahIM hotA / merA koI rakSaka nahIM, mujhe isa Apatti apane aura se bacAne vAlA koI nahIM, isa prakAra ke arakSA saMbandhI bhaya ko atrANa bhaya karate haiM / apane kuTuMba Adi kI rakSA ke upAyabhUta durga, garbhAlaya, gar3ha, koTa Adi ke abhAva se utpanna hone bijalI kA giranA, vAle bhaya ko agupti bhaya kahate haiN| mauta se Darane ko maraNa bhaya kahate haiM / bhUkaMpa kA honA Adi Akasmika kAraNoM se jo bhaya hotA hai use Akasmika bhaya kahate haiM / sabhya -
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 'dRSTi jIva yathArtha vastu svarUpa ko jAnane ke kAraNa ina saba bhayoM se mukta rahatA hai / 2 niHkAMkSita & aMga- dharma sevana karate hue usake phala se isa janma meM laukika vibhava-saMpatti Avi kI icchA na chaha & karanA aura parabhava meM nArAyaNa, balabhadra cakravartI, maMDalezvara, rAjA Adi hone kI icchA na karanA, & bhogoM ko abhilASA na karanA niHkAMkSita aMga hai / sAMsArika sukha bhoga Adi karma ke paravaza haiM, anta karake sahita haiM, sAMsArika aura mAnasika duHkhoM se jisakA udaya vyApta hai, aura pApa kA bIja hai, aise sukha kI icchA na karanA ho zreSTha hai / isa prakAra ke vicAra jAgRta ho jAne se samyAdRSTi iha loka aura paraloka saMbandhI bhogopabhogoM kI AkAMkSA se dUra rahatA hai| 3 nivicikitsA aMgala yaha hai ki yaha zarIra svabhAva se hI apavitra hai, kintu ratnatraya ke dhAraNa karane se pavitra mAnA jAtA & hai. ataeva ratnatraya ke dhAraka sAdhu-santoM ke zarIra ko mailA kucalA dekhakara glAni nahIM karanA aura unake muSoM meM prIti karA lipikirapA kahalAtI hai / bhUkha, pyAsa, zauta, uSNa Adi nAnA prakAra ke bhAvoM ke vikRtikAraka saMyogoM ke milane para bhI citta ko khinna nahIM karanA aura malamUtrAdi padArthoM 8 meM vastu svabhAva ko vicAra kara glAni nahIM karanA bhI nirvicikitsA aMga haiM, samyagdRSTi puruSa romI 8 zoko evaM malIna puruSoM ko dekhakara usase ghRNA nahIM karatA hai, balki usakI vayAvRtya karane ko taiyAra hotA hai / 4 amUr3ha dRSTi praga - laukika prapaMca vardhaka rUr3hiyoM meM kuveva, kuzAstra, kuguru aura kudharma & meM sapanI dRSTi ko mUr3hatA rahita karanA kumArga aura kumArga para calane vAle puruSoM kI mana vacana kAya se anumodanA, prazaMsA, sarAhanA na karanA so amUr3ha dRSTi aMga hai / isa aMga ke dhAraka samya(c) dRSTi puruSa ko loka mUr3hatA, devamUr3hatA aura guru mUr3hatA ye tonoM mUr3hatAe~ avazya chor3anI cAhie~ / dharma mAnakara nadI, samudra, gaMgA, yamunA, godAvarI Adi meM snAna karanA, bAlU patthara vagairaha ke Dhera lagAnA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DAlAI parvata se giranA, agni meM praveza karanA, sUrya ko ardha denA, agni kI pUjA karanA, agnihotra karanA, gAya ke mUtra kA sevana karanA, gobara ko pavitra mAnanA, govara se prAratI banAnA aura karanA, makAna kI dehalI pUjanA, davAta kalama bahI khAtA gAr3I bela ghor3A gAya Adi pUjanA, ratna rUpA gAya zastra Adi kI pUjA karanA, makara saMkrAnti Adi ke samaya tila ke snAna se usake dAna se puNya mAnanA, sUrya candra Adi grahaNa ke samaya dAna denA. saMdhyA samaya ho mauna dhAraNa karane meM dharma mAnanA, ye saba loka mUr3hatA hI | samyagdRSTi ko inakA tyAga avazya hI karanA cAhie / kisI dara pAne kI icchA se AzAvAna hokara rAga dveSa se malIna devatAoM kI pUjA upAsanA karanA so deva mUr3hatA hai | moha rUpI madirA ke pAna karane se mata, nAnA prakAra ke kutsita veSoM ke dhAraNa karane vAle aura anya matAvalaMbiyoM se parikalpita brahamA, upAmati, govinda zAkya, candra, sUrya prAdika meM Apta buddhi karanA unheM apanI AtmA kA saccA uddhAraka deva mAnanA, ye saba deva mUr3hatA hI hai| AraMbhI parigraho aura hiMsAdi pApAcaraNa karane vAle, saMsAra rUpa samudra kI bhavara meM DubakiyAM lene vAle pAkhaMDI, DhoMgI aura nAnA veSa ke dhAraka kuguruoM kA Adara-satkAra karanA so pAkhaNDi mUr3hatA hai / isako guru mUr3hatA bhI kahate haiN| cauthe aMga ke kAraNa samyagdaSTi ko ukta tInoM mUr3hatAoM ko chor3a denA cAhie / kisI manuSya ke bImAra hone para bImArI ke anusAra usakA ilAja na karAkara bImArI ko dUra karane ke lie zolalA ko mAtA mAnakara jala car3hAnA, durgA pATha karanA, mUrtiyoM kA caraNodaka sira se lagAnA pInA mantra jApa karanA Adi saba mUr3hatA hI haiM / phira bhale hI ye kAma mahAvIra yA pArzvanAtha ko AdhAra banA kara kiye jAyeM yA buddha, viSNu, ziva, pArvatI, padmAvatI, cakrezvarI, jvAlAmAlinI, kAlI, gauro Adi kisI devI devatA ko AdhAra banAkara kiye jAyeM / kucha loga aisA samajhate haiM ki roga Adi.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko dUra karane ke lie jina bhagavAn ko yA apane iSTa deva ko pUjA arcAnA Adi meM kucha doSa nahIM ru 8 hai, kintu dUsare deyoM ko yA kukSetroM kI pUjA upAsanA meM doSa hai / parantu yaha unakI bhUla hai, rogAdi 8 chaha 8 ke dUra karane ke lie deva pujA Adi ko isa lie mUDhatA kahA hai. ki una devoM kA bomArI ke rahane DAlASTra yA jAne se koI saMbandha nahIM hai / bImAriyAM devatAoM ke kopa se nahIM hotI hai, aura na usako prasa & pratA se jAtI haiM / isalie bImArI Adi ko dUra karane ke lie devatAoM kI pUjA karanA mUhalA ho (c) hai'| jo kaSTa ke samaya pratyeka manuSya bhagavAn kA nAma smaraNa karatA hai, guruoM kA yA sutIrtha yAtrA & kA, kRtrima akRtrima caityAlaya yA atizaya kSetroM kA nAma smaraNa karatA hai, yadi yaha samartha hotA 8 8 hai to vizeSa rUpa meM dhArmika kriyA dAna pUjA mahotsava Adi bhI karatA hai to ye burA kArya nahIM hai| 8 Apatti ko sahana karane kI zakti pragaTa ho jAtI hai, itanA hI nahIM balki apatti meM isa dhArmika bhAvanA se purAne aparAdhoM kA pazcAttApa hotA hai / aura saba jIyoM meM prema bhAva jAgRta ho jAtA hai / aura samatA kI bhAvanA bhI utpanna ho jAtI haiM parantu use roga dUra karane kI auSadhi samajhanA ye mUThatA hai / jo koI jana par3ausI yA paricita jana mUDhatA vAle puruSoM ko bAtoM para vizvAsa karate haiM unako 8 ye mUDhatA duHkhadAI hai / isa prakAra yaha sva para duHkhavAyo hone se adharmarUpa mUr3hatA hai, parantu deva pUjA mAtra jApa, dAna Adi zubha kriyA se puNya baMdha hotA hai / saMcita karma kA nAza nahIM, bhaviSya meM aisA duHkha phira nahIM bhoganA pdd'e| isake lie pUjanAdi zubha kriyA kA upayoga kisI taraha kahA 8 gayA to ThIka hai, kintu usakA prabhAva vartamAna meM phala dene vAle karma para nahIM pdd'taa| usake lie to ucita tapa kI AvazyakatA hai, tapa se saMcita karmoM ko nirjarA hotI hai aura roga upasarga Apatti Adi dUra hote haiM, isalie rogAdika ke samaya puNyAsrava ke kAraNa meM na par3akara karma nirjarA ke 8
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ & kAraNAM kA AcaraNa karanA lAbhadAyaka hai, deva pUjA dAnAdika puNyAva kA kAraNa hai aura usakA 4 phala laukika pAralaukika abhyudaya ko prApti hai / ataeva rogAvi ke samaya pUjA pATha karanA aniSTa chaha 8 grahoM kI zAnti ke lie mantra jApa Adi karanA mUr3hatA hI hai / samyagdRSTi ko sarvatra amUr3ha dRSTi honA cAhie / 5 upaguhana aMga-dUsaroM ke doSoM ko aura apane guNoM ko prakaTa na karanA tathA apane dharma ko bar3hAnA upagRhana guNa aMga hai / apanI Atma-zaktiyoM ko bar3hAnA uttama kSamA Ardava prAdi bhAvoM ke dvArA AtmA ke zuddha svabhAva ko bar3hAnA tathA saMgha ke doSoM ko DhakanA upavahaNa aMga 8 hai aura jaina dharma svayaM zuddha hai, pavitra hai, para usake dhAraNa karane vAloM meM koI ajJAno, Azakta yA mithayAtvI ho aura usake dvArA jaina dharma ko nindA hone lage, apavAda phaila jAya to usa nindA apavAda ko dUra karanA upagUhana aMga hai / 6 sthitikaraNa aMga-viSaya-kaSAyAvi nimitta se samyagdarzana yA samyak cAritra se nigate hue puruSoM ko punaH usI meM sthira karanA so sthitikaraNa aMga hai / jo 8 dharma se patita ho cukA hai yA jo bhraSTa hone vAlA hai use jisa prakAra bane usI prakAra se dharma meM dRr3ha ha & karanA, sthira karanA samyagdarzana kA eka khAsa aMga hai yaha aMga vyakti aura samAja kA mahAn upa kAraka hai / samyagdRSTi kA khAsa aMga hai| dharma aura dharmAtmAoM ko sthiti isI aMga para avilaMbita & hai| yaha sthitikaraNa kahIM para kevala vacana mAtra kI sahAyatA se, kahIM sAvadhAna kara dene mAtra se aura & kahIM Arthika sahAyatA dene se saMbhava hai / anAdika ke akAla meM kitane hI loga , mAMsa aura abhakSya aura nidha padArthoM ko khAkara cAritra se patita ho jAte haiM / kitane hI loga anna ke atyanta mahaMge 8 ho jAne se arthAbhAva ke kAraNa use kharIdane meM asamartha ho jAte haiM / aise samaya kevala phajUla 8 83 sahAyatA se kAma nahIM calate haiM, kinna dhana vyaya kara jahAM se mile vaSThAM se anna ko maMgA phara svayaM
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ & hAni uThAte hue bhI saste bhAva para becakara garIba aura asamartha vyaktiyoM ke lie anna sulabha kara le & denA cAhie jisase ki ve akhAdya ke khAne se baca sake / isI prakAra kitane hI garIba naya yuvaka 8 chaha & zAdI na hone se cAritrabhraSTa hone lagate haiM / unako rakSA ke lie Avazyaka hai ki sarvasAdhAraNa loga la lAla apanI bahana beTiyoM ko suzikSita karake unheM vivAheM, samAja unake vivAha Adi ko cintA kare 4 aura una kAraNoM ko roke jinake kAraNa samAja ke garIba navayuvakoM ko kanyAe~ nahIM milatI haiN| isI prakAra AjIvikA ke abhAva meM kitane hI parivAra vidharmI bana jAte haiM, unake sthitikaraNa ke liye yaha Avazyaka hai ki samAja ke dAnavIra zrImAn puruSa apane dAna kA upayoga una garIba parivAroM ko la AjIvikA ke sthira karane meM kareM / dharmAcaraNa ke krama aura rahasya ko na jAnane ke kAraNa dhanavAna loga prabhAvanA aMga ke nAma para lAkhoM rupayA pUjA pratiSThA Adi meM kharca kara dete haiM, unheM jJAna honA cAhie ki AcAryoM ne pahale sthitikaraNa aMga, usake pazcAt vAtsalya aMga aura usake pazcAt prabhA- 8 vanA aMga kA krama rakhA hai, jisakA artha yaha hotA hai ki pahale apanI lakSmI kA upayoga dharma se 3 & girate hue vyaktiyoM ke utthAna meM kharca karo, isake pazcAt yadi dhana bacatA hai to ahiMsA kI rakSA & 8 aura hiMsA ke dUra karane meM vyaya pharo, prANI mAtra para vAtsalya bhAva kI vRddhi taba hI hogI, isake bhI & pazcAt yadi dhana bacatA hai to prabhAvanA ke kAryoM meM vyaya karo, yahI sanAtana niyama hai / aura yahI dharma kA krama aura unakA yathArtha rahasya hai, aisA jAnakara he mumukSu janoM, : apanI caMcalA capalA lakSmI pRca & ko sthiti karaNa aMga meM lagAkara use sthira karane kA satprayatna karo / 7 vAtsalyagnaMga-dharma aura 61 & dharmAtmA puruSoM se gau-vaccha ke samAna prIti karane ko vAtsalya kahate haiM / jisa prakAra gAya bachar3e 8 & ke prema se khicakara apane prANoM kA bhI moha tyAga kara bachar3e ko rakSA ke liye zera ke sAmane calI 4
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAlAla 8 jAtI hai aura aisA vicAra karatI hai ki yadi mujhe khAkara bhI siMha mere bachar3e ko chor3a de to acchA 4 hai / ThIka usI prakAra samyagdRSTi puruSa dharma aura dharmAtmA se aisI hI prIti karatA hai aura Apatti ke samaya apanA sarvasva nyochAvara karake bhI Apatti se chur3A kara dharma aura dharmAtmA ke sAtha bAtsalya bhAva kA pAlana karatA hai, jo ki siddha pratimA, arhata bimba, jinAlaya, caturvidha saMgha aura zAstroM meM sevaka ke samAna uttama sevA ke bhAva rakhane ko bhI vAtsalya aMga kahA hai tathA ahaMta bimba 4 jina-8 mandira Adi para ghora umArga prATi gAne para usake dUra karane ke liye sadA tatpara rahanA caahie| kyoMki samyagdRSTi puruSa apano Atmika, zArIrika, sainika Arthika aura mantra sambandhI zakti ke rahate hue jina bimbAdika para AI huI Apatti upasarga vAdhAdika ko saha nahIM sakatA, na dekha sakatA hai aura na suna sakatA hai arthAt apanI jaina samAja ke prati nizcala bhAva rakhakara usase parama sneha karanA, apane patra ke anusAra tathA yogya prAdara satkAra pUjA prazaMsA prAdi karanA vAtsalya aMga hai| yAni jina zAsana meM sadA anurAga prIti rakhanA vAtsalya aMga hai / samyagdRSTi ko apano samAja ke 8 & sAtha, apane dharma ke sAtha aura caturvidha saMgha ke sAtha parama vAtsalya rakhanA cAhie, ina para kisI & prakAra ko Apatti Adi Ane para tana, mana, dhana se use dUra karane ke liye sadA udyata rahanA cAhie / apane jIte jI apane dharma samAja aura saMgha kA kisI prakAra kA apamAna tiraskAra yA vinAza na hone denA cAhie / 8 prabhAvanA aMga--saMsAra meM phaile hue ajJAna ke prasAra ko madjJAna ke pracAra va dvArA dUra kara sadAcAra kA AcaraNa mantra aura vidyA Adi ke prabhAva dvArA jisa prakAra bane usa prakAra 46 8 se jaina zAsana kA mahAtmya saMsAra meM prakaTa karanA prabhASanA aMga hai / vaha Atma prabhAvanA aura vAhya
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jAtI hai aura aisA vicAra karatI hai ki yadi mujhe khAkara bhI siMha mere bachar3e ko chor3a de to acchA TU hai / ThIka usI prakAra samyagdRSTi puruSa dharma aura dharmAtmA se aisI hI prIti karatA hai aura Apatti la ke samaya apanA sarvasva gojira karato bhI Apati se jur3A kara dharma aura dharmAtmA ke sAtha vAtsalya bhAva kA pAlana karatA hai, jo ki siddha pratimA, ahaMta bimba, jinAlaya, caturvidha saMgha aura zAstroM meM sevaka ke samAna uttama sevA ke bhAva rakhane ko bhI vAtsalya aMga kahA hai tathA ahaMta bimba va jinadvAlAla mandira Adi para ghora upasarga prAdi prAne para usake dUra karane ke liye sadA tatpara rahanA caahie| kyoMki samyagdRSTi puruSa apanI Atmika, zArIrika, sainika Arthika aura mantra sambandhI zakti ke & rahate hue jina bimbAdika para AI huI Apatti upasarga vAdhAdika ko saha nahIM sakatA, na dekha sakatA hai aura na suna sakatA hai arthAt apanI jaina samAja ke prati nizcala bhAva rakhakara usase parama sneha & karanA, apane pada ke anusAra yA yogya prAvara matkAra pUjA prazaMsA prAdi karanA vAtzalya aMga hai / yAni jina zAsana meM sadA anurAga prIti rakhanA vAtsalya aMga hai / samyagdRSTi ko apanI samAja ke & sAtha, apane dharma ke sAtha aura caturvidha saMgha ke sAtha parama vAtsalya rakhanA cAhie, ina para kisI & prakAra ko Apatti Avi Ane para tana, mana, dhana se use dUra karane ke liye sadA udyata rahanA cAhie / & apane jIte jI apane dharma samAja aura saMgha kA kisI prakAra kA apamAna tiraskAra yA vinAza na hone denA cAhie / 8 prabhAvanA aMga--saMsAra meM phaile hue ajJAna ke prasAra ko sadjJAna ke pracAra dvArA dUra kara sadAcAra kA AcaraNa mantra aura vidyA Adi ke prabhAva dvArA jisa prakAra bane usa prakAra se jaina zAsana kA mahAtmya saMsAra meM prakaTa karanA prabhAvanA aMga hai / vaha Atma prabhAvanA aura vAhya
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAnA Atma prabhAvanA hai / aura vidyA bala se, maMtra bala se, tapa tathA dAna prAvi se zrI janadharma kA utkarSa karanA, bar3hAvanA vAhya prabhAvanA hai| yA koI camatkAra dikhAkara mithyA mArga kA prabhAva ghaTAnA bhI prabhAvanA aMga meM zAmila hai| aura raza pASA, dedI pratiSThA, biMba pratiSThA Adi bhI prabhAvanA aMga hAlA meM garbhita hai / atha samyagdarzana ke mada nAmaka ATha doSoM ko likhate haiM-- pitA bhUpa vA mAtula napa jo, hoya to na mada ThAne / mada na rUpa ko madana jJAna ko, dhana balako mada bhAna // 13 // tapako mada na mada ju prabhutAko, karai na sI nija jAne / mada dhArai tau yehi doSa vasa, samakita ko mala ThAne / artha--pitA ke rAjA hone kA, athavA apane kula ke U~ce hone kA abhimAna karanA kula mada hai / mAmA ke rAjA hone kA, mA ke vaMza ke ucca hone kA ahaMkAra karatA jAti mada hai / zarIra kI sundaratA kA abhimAna karanA rUpa mava hai / apano vidyA, kalA, kauzala kA mAna karanA jJAna mada hai / apane dhana vaibhava kA ghamaMDa karanA dhana mada hai / apanI zakti kA garva karanA bala mada hai / apane sapazcaraNa, upavAsAdi kA mada karanA tapa mada hai| apanI prabhutA vA aizvarya kA ahaMkAra karanA prabhutA mada hai| ye mada nAma ke doSa haiN| jo ina madoM ko nahIM karatA hai, vahI jIva apanI AtmA ko (c) jAna pAtA hai| jo jova ina madoM ko dhAraNa karate haiM, unake samyagdarzana ko nirmalatA nahIM rahatI hai para & kyoMki vaha AThoM mava samyagdarzana ko malIna kara dete haiN| isaliye mada nahIM karanA caahie| bhAvArtha-- 86 ajJAnI aura mithyAdRSTi jIva ko jAti, kula, bala, vaibhavAdi kA mada karate haiM / jJAnI aura samya- 4 mahaSTi jIva maba nahIM karate, kyoMki ve jAnate haiM ki jo vastu zarIra ke Azrita hai, una kA vinAza
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlAI zarIra ke vinAza ke sAtha hI ho jAnA nizcita hai, phira maiM para saMyoga se utpanna huI kSaNa bhaMgura vastuoM kA kyA abhimAna karU~ ? ina vastuoM ko maiMne pUrva bhAvoM meM ananta vAra pAyA hai aura unakA ahaMkAra kara karake zrAja phira paribhramaNa kara rahA hai| jisa bala, vaibhava aura aizvarya Adi ke mada se prerita hokara maiMne bar3e bar3e yuddha kiye, dUsaroM ko nIcA dikhAyA aura svayaM abhimAna ke zikhara para car3hA una bala vaibhavoM kA Aja patA taka nahIM hai, phira isa bhava meM karmodaya se prApta isa AkiMcana kSaNabhaMgura aura tuccha saMpadA ko pAkara kyA garva karU~ ? jAti aura kula ke bhavoM se prerita hokara Aja maiM jinheM nIca aura achUta kahatA hU~, kauna jAnatA hai ki kala mujhe svayaM unameM janma lekara baisA na bana jAnA par3e, athavA isase pahale anekoM bAra maiM svayaM nIca yoniyoM meM utpanna huA hU~ / svarga kA mahaddhika deva bhI mara kara kSaNa meM ekendriya jIvoM meM Akara utpanna ho jAte haiM / phira maiM jAti aura kula kA madaM kyoM karU~ ? aise vicAroM ke kAraNa samyagdRSTi jIva AThoM madoM meM se kisI kA bhI mada nahIM karatA hai / jo jIva garga se yukta hokara apane ahaMkAra se anya dharmAtmA janoM kA tiraskAra yA apamAna karatA hai, yaha usa vyakti kA apamAna nahIM karatA hai, kintu dharma kA apamAna karatA hai / kyoMki dharnAtmAoM ke binA dharma Thahara nahIM sktaa| isalie jJAnI puruSa ko kisI prakAra ahaMkAra nahIM karanA ca. hie| Age chaha anAyatanoM aura tIna mUr3hatAoM kA varNana karate haiMkuguru kudeva kubuSasevaka kI naha, prazaMsA ucare hai / jinamuni jinazra uta vina kugurAvika, tinheM na namana kareM hai / / 14 / / artha - kuguru, kudeva, kudharma, kuguru kSetraka, kudeva sevaka aura kudharma sevaka ina chahoM kI stuti prazaMsA Adi karane se chaha anAyatana nAmaka doSa utpanna hote haiN| isaliye samyaSTi puruSa ina ko
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ & prazaMsA Adi nahIM karatA hai| isI prakAra vaha jina muni, jina zAstra aura jinadeva ke sivAya anya 4 8 kuguru Avi ko bhaya, AzA, sneha, lobha, Adi kisI bhI nimitta se namaskAra vinaya Adi nahIM & karatA hai / yahAM tInoM mUr3hatAoM kA vistRta varNana pahile amUDha dRSTi aMga meM kara hI Aye haiM / aba 8 lA. sabhyagdarzana kA mAhAtmya batalAte hue likhate haiM doSarahita gunasahita sudho je, samyakadaraza saje haiN| caritamohavaza leza na saMyama, pai suranAtha jaja haiM / gehI pai gRha meM na race jyoM, jalameM bhinna kamala hai / nagaranAriko pyAra yathA, kAde meM hema amala hai // 15 // artha-jo buddhimAna puruSa 25 doSoM se rahita aura ATha aMgoM se sahita samyagdarzana ko dhAraNa karate haiM unake cAritra mohanIya karma ke udaya se lezamAtra bhI saMyama na ho to bhI devoM kA svAmI indra unakI pUjA karate haiN| isa prakAra ke prati samyagdRSTi jIva gRhastha ghara meM rahate haiM to bhI OM & usameM lipta nahIM hote, anAsakta hokara hI ghara gRhasthI kA saba kArya karate haiN| jaise kamala jala meM 3 & rahatA huA bhI usameM lipta nahIM hotA, kintu bhinna ho rahatA hai, jaise vaizyA kA pyAra Agantuka para 8 UparI hI rahatA hai, bhItarI nahIM tathA jisa prakAra kIcar3a meM par3A huA sonA Upara se hI mailA hotA & hai para bhItara to nirmala rahatA hai| isI prakAra samyagdRSTi jIva ghara meM rahate aura bhaugopabhoga ko bhogate hue bhI una saba se alipta rahatA hai / Age samyagdarzana ko aura bhI mahimA likhate haiM prathama naraka vina SaTa bhU jyotiSa, vAna bhavana SaMDha nArI / thAvara vikalatraya pazumeM nahi, upajata sApa kita-dhArI //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA tInaloka tihuMkAla mAhiM nahi, darzanasama sukhakArI / sakaladharamako mUla yahI isa bina karanI dukhakArI // 16 // artha- samyagdRSTi jIva prathama naraka ke binA nIce ke chaha narakoM meM utpanna nahIM hotA hai| bhavana vAso, vyantara aura jyotiSI devoM meM bhI utpanna nahIM hotA hai tathA saba prakAra kI striyoM meM arthAt tiryaMcanau, manuSyanI aura devAMganAoM meM bhI utpanna nahIM hotA hai, sthAvara, vikalatraya aura paMcendriya pazuoM meM bhI utpanna nahIM hotA hai, tIna loka aura tInoM kAloM meM samyagdarzana ke samAna sukhakArI vastu nahIM hai / samasta dharma kA mUla yaha samyagdarzana hI hai| isa samyagdarzana ke binA samasta kriyAoM kA karanA kevala duHkhadAyaka ho hai / bhAvArtha - yadi samyagdarzana kI prApti ke pazcAt jIva ke parabhava saMbandhI Ayu kA baMdha hotA hai to manuSya aura devAyu kA hI bandha hotA hai / isalie vaha na kisI naraka meM jAtA hai aura na kisI prakAra ke tiryaMcoM meM hI paidA hotA hai, kintu jisa jIva ke samyagdarzana kI prApti hone ke pUrva hI naraka tiryaca Ayu kA baMdha ho jAtA hai to use usa gati meM to niyama se jAnA hI par3atA hai / parantu naraka meM vaha prathama naraka se nIce nahIM jAtA hai aura tiyaMcoM meM bhI vaha bhoga bhUmi ke asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle puruSa vedI tithaMcoM meM hI janma letA hai, ekendriya vikalatraya karma bhUmi ke paMcendriya tiryaMcoM meM nahIM / manuSya gati meM yadi vaha utpanna ho to yA to bhoga bhUmi kA puruSa vedI manuSya hI hogA yA karmabhUmikA mahAn parAkramI, lokAtijJAyo, bala vIrya kA dhAraka mAnava tilaka hogA, kintu daridrI, honAMgI, vikalAMgI, rogI, zoko aura alpAyu kA dhAraka nahIM hogA / isI prakAra devagati meM bhI bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI aura hIna jAti ke kalpavAsiyoM meM utpanna nahIM hogA / aura isake prabhAva se nau aura caudaha ratnoM kA svAmI cakravatipada prApta hotA 1 pRSTha (66
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ .2 hai / tathA lokya kA svAmitva rUpa mahAn tIrthakara para bhI isI nirmala samyagdarzana ke prabhAva se 8 milatA hai| aisA jAnakara samyagdarzana kI prApti kA uNaya karanA cAhie / Age samyagdarzana ke binA jJAna aura cAritra' yathArthatA ko prApta nahIM hotA hai| mokSamahala kI parathama sIr3hI, yA vina jJAna caritA / samyakatA na lahai so darzana, dhAroM bhavya pavitra // 'daula' samajha suna ceta sayAne, kAla vRthA mata khovai / yaha narabhava phira milana kaThiA hai, jo samyaka nahiM hove / / 17 // artha-- yaha samyagdarzana mokSarUpo mahala meM jAne ke lie pahalI sIr3hI hai / isake binA jJAna 8 aura cAritra samyak panA nahIM pAte, arthAt jaba taka jIva ke samyagdarzana prApta nahIM ho jAtA hai, taba taka usakA jJAna mithyA aura cAritra mithyA cAritra kahalAte haiN| kyoMki graMthakartA ne ise mokSa mArga meM karNa dhAra ke samAna kahA hai| he bhavya jIvoM ! he samajhadAra sayAno ! aise pavitra aura mahAna 8 samyagdarzana ko avazya dhAraNa karo aura suno, samajho aura kheto, sAvadhAna ho jAyo aura apane samaya ko vyartha barbAda mata karo, dekho yaSi isa janma meM bhI samyagdarzana ko prApta nahIM kara sakA to phira isa manuSya bhava kA milanA atyanta kaThina ho jAyagA / yaha jIva anAdi kAla se saMsAra meM paribhramaNa karane vAlA yaha mithyAtva karma ke udaya se dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAva rUpa paMca parAvartana maya saMsAra meM paricamaNa karatA huA AyA hai parantu isa jIva ko ananta kAla meM bhI aba taka samyagdarzana kI prApti nahIM huI / kyoMki samyagdarzana ke prApta hone se phira yaha jIva paMca parAvartana rUpa saMsAra meM 8 parimamaNa nahIM karatA / parantu yaha jIva saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai, isase siddha hotA hai ki isa
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ . abhI taka sayadazama ko prApti nahIM huI / isalie bhavyAtmA ko saba se pahale samyagdarzana dhAraNa 4 karane kA prayatna karanA cAhie / isa jIva ko jaba zuddha samyagdarzana prApta ho jAtA hai tabhI se yaha AramA aMtara AtmA ho jAtA hai aura parama sukhI ho jAtA hai, tathA jaba taka isa jIva ko samyagvazana kI prApti nahIM hotI hai taba taka yaha jIva mahAtukhI rahatA hai| isalie samyagdarzana samasta sukhoM kA kAraNa hai| bhAvArtha-yadi koI jIva pramANa naya nikSepa kA svarUpa acchI taraha jAnatA ho chaMda zabdAlaMkAra arthAlaMkAra nATaka kAvya caritra purANa nyAyAlaMkAra tarka vyAkaraNa kA acchI taraha jAnaphAra ho tathA laukika anya kArya meM kitanA ho nipuNa ho tathApi binA sabhyagdarzana ke use dIrgha saMsAra ho samajhanA cAhiye, cAhe jaisA vidvAn kyoM na ho / isalie saMsAra sAgara ko pAra karane vAlA eka samyagdarzana hI hai / samyagdarzana ke sivAya anya kisI se bhI mokSa sukha kI prApti nahIM hotI hai / isa prakAra samyagdarzana kA varNana kiyaa| tIsarI DhAla samApta / cauthI bAla meM granthakAra samyakajJAna ke dhAraNa karane kA upadeza dete haiM / dohA-samyak dhaddhA dhAri puni, sevahu samyakajJAna / sva-para artha bahu dharma juta, jo prakaTAvana bhAna // 1 // artha-samyagdarzana ko prApta kara phira samyagjAna dhAraNa karanA cAhie / yaha samyagjJAna aneka dharmoM se yukta sva aura para ko aura para padArthoM ko jAna karAne ke lie sUrya ke samAna prakAzadAyaka hai AtmA ko AtmA se hI AtmA kA jJAna karA detA hai| jaise sUrya apane Apako prakAzita karate hue apane se bhinna anya samasta padArthoM ko prakAzita karatA hai isI prakAra samyagjJAna bhI apanI AtmA ko aura zeSa samasta padArthoM ko prakAzita karatA hai| ye samyagdarzana aura samyagjAna eka sAtha utpanna
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ .8 hone para bhI bhinna-2 haiM eka nahIM jaba taka apanI AtmA kA jAnakAra nahIM hai taba taka zuddha svarUpa & kI prApti nahIM hotI hai| kyoMki karmoM kA nAza duHkha kI nivRti aura sukha kI prApti AtmA svarUpa chaha 8 meM pariNati hone se hotI hai / ko apano AtmA ko nahIM dekhatA aura nahIM jAnatA hai, na AtmA ke svarUpa ko apane bhAvoM meM lagAtA hai, na acAna karatA hai aura na paha AtmA apanI AtmA pariNati meM lavalIna tallIna hotA hai, to phira vaha ananta saMsAra kA ho pAtra hai / usako ananta sukha kI prApti bhI nahIM hotI hai / ati gadA AtmA apane zuddha svarUpa TakotkIrNa jJAyaka 8 svabhAva AtmA ko jAna letA hai, apane zuddha cidAnanda svarUpa ko prApta ho jAtA hai, usI samaya ananta mukha svayameva prApta ho jAtA hai, aisA jJAnarAja kA svarAja hai, vahIM nivAsa karo / rolA chanda 24 mAtrA-samyaka sAtha jJAna hoya, pai bhinna ArAdho / lakSaNa zraddhA jAna, duhameM bheda avAdhau // samyakakAraNa jAna, jJAna kAraja hai soI / / yugapada hote ha, prakAza dIpakatai hoI // 1 // artha - yadyapi samyagdarzana ke sAtha hI samyAjJAna utpanna hotA hai tathApi una donoM kA bhinna bhinna hI ArAdhana karanA cAhie / kyoMki samyagdarzana kA lakSaNa yathArtha zraddhAna karanA hai aura samyagjJAna kA lakSaNa yathArtha jAnanA hai, isa prakAra donoM meM avAdhita bheva hai| samyagdarzana kAraNa hai aura samyagjJAna usakA kArya jAnanA cAhie / ina donoM ke eka sAtha utpanna hone para bhI bIpaka aura prakAza ke samAna unameM kArya kAraNa bhAva hai jisa prakAra bIpaka kA jalanA aura usakA prakAza eka 3 hI samaya meM prakaTa hotA hai to bhI vopaka kA jalanA kAraNa hai aura prakAza usakA kArya hai /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhAvArtha-padArya ke svarUpa ko yathArtha jAnane ko samayAjJAna kahate haiM / yaha samyagjJAna, samyagdarzana 8 8 ke samAna hI AtmA kA nija svarUpa hai, isalie aba AtmA meM samyAdarzana guNa prakaTa hotA hai tabhI samyagjJAna bhI prakaTa ho jAtA hai / arthAt mithyAtva dazA meM jo mati, zruta Adi jJAna the aura samyagdarzana na prakaTa hone se abhI taka mithyA jJAna kahalAte the ve hI sabhyagdarzana prakaTa hone ke prabhAva se samyakajJAna kahalAne lagate haiM / anya koI bheda nahIM jAnanA cAhie / arthAt samyagraSTi jIva prayojana bhUta jIvAdi tattvoM ke yathArtha svarUpa kA jAnakAra hotA hai, isalie anya padArtha jo usake jAnane meM Ate haiM vaha una sabakA yathArtha rUpa hI zradAna karatA hai, ataeva usakA jJAna saccA kahalAtA & hai| kintu mithyAdRSTi jIva jIvAvi mUla-tattvoM ke pathArtha jJAna se rahita hotA hai, isalie anya aprayojanIya jo padArtha usake jAnane meM Ate haiM, yaha unako bhI ayathAyaM hI jAnatA hai / isI kAraNa usakA jJAna mithyA kahalAtA hai / mithyA dRSTi kA jAna anizcita hotA hai, samyagdRSTi ke samAna padArthoM ko jAnate hue bhI usake jJAna meM padArthoM ke yathArtha svarUpa ko jAnane kI kamI rahatI 8 0 hai / mithyA dRSTi kA jJAna kAraNa viparyAsa, bherA-bheda viparyAsa aura svarUpa-viparyAsa rUpa hone ke la kAraNa mithyAjJAna kahalAtA hai / ina tInoM kA saMkSipta svarUpa kramazaH isa prakAra AnanA cAhie:kAraNa viparyAsa-padArthoM ko avasthAe~ pratikSaNa badasatI rahatI haiM / unakA yathArtha kAraNa kyA hai ? 8 isa bAra ke yathArtha jJAna na hone ko yA usake anya matAvalambiyoM dvArA mAne gaye viparIta kAraNoM ko mAnanA so kAraNa viparyAsa hai| jaise--rUpI jar3a padArthoM kA bhI mUla kAraNa eka amUrtika nitya-28 brahma ko mAnanA, pRthvI, jala, agni, vAyu ke zarIrAkAra pariNata paramANuoM ko bhinna-bhinna mAnanA 8 samasta saMsAro jIvoM ko eka paramAtmA ke aMza mAnanA, cetana ko apariNamanazIla mAnanA / krodha,
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ lamasUra......... j n dvAlA mAna mAyAdi ko jIva ke vabhAvika bhAva na mAnakara prakRti ke vikAra mAnanA Adi / bhedA bheda viparyAsa ke kAraNa se kAraNa ko sarvathA bhinna yA sarvathA abhi na mAnanA, yaha bhedA-bheda viparyAsa hai| kyoMki yathArtha meM upAdAnarUpa se kAraNa ke samAna hI kArya hotA hai, isa apekSA to kAraNa se kArya & abhinna hai kintu paryAya ke badalane kI apekSA kAraNa se kArya bhinna hai / isa prakAra anekAntavAda ko 2 dRSTi se, kAraNa se kArga meM kAMcit bhevA-bheda hai| sarvathA nahIM / svarUpa viparyAsa-rUpa rasa Adi ko & nirvikalpa yA brahama rUpa samajhanA yA unheM jJAna svarUpa paryAya mAtra samajhanA svarUpa viparyAsa hai / mithyA dRSTi jova kadAcit zAstroM ke vizeSa abhyAsa se padArthoM kA svarUpa yathArtha jAna bhI le to bhI una se sAMsArika bandha rUpa abhiprAya kI hI siddhi karatA hai, mokSarUpa sAdhana kI siddhi nahIM krtaa| isalie mithyAdRSTi kA jJAna mithyAjJAna hI kahalAtA hai, sampajJAna nahIM / samyagdarzana aura samyakazAna inakI ArAdhanA bhinna bhinna karanI caahie| kyoMki donoM svatantra guNa haiM / samyagdarzana ko ArAdhanA se usameM uttarottara zuddhi hogI aura sampajJAna ko ArAdhanA se uttarottara jJAna ko zuddhi hogI / isalie hai samyagdarzana kI prApti ho jAne ke pazcAt samyaka jJAna ko prArAdhanA karanI cAhie / samyaka jJAna ko 4 zAstrAbhyAsa Adi ke dvArA use niraMtara bar3hAte rahanA cAhiye, aisA upadeza diyA hai| aba samyak 6 jJAna ke bhedoM kA varNana karate haiN| tAsa bheda do haiM parokSa paratachi tina mAMhI, matizru ta doya parokSa akSa manateM upajAMhI / avadhi jJAna manaparyaya do haiM deza pratacchA, dravya kSetra parimANa lie jAne jiya svacchA // 2 // Marwwwwwwwwwwwwwwwwwwcom
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ ayaM usa samyagjJAna ke do bheva haiM / eka parokSa dUsarA pratyakSa / inameM mati jJAna aura zruta hai jJAna, ye bo parokSa zAna kahalAte haiM, yaha jJAna indriya aura mana kI sahAyatA se utpanna hote haiM / avadhi hai jJAna aura manaHparyaya jJAna ye do deza pratyakSa jJAna haiM kyoMki inake dvArA jIva dravya, kSetra, kAla aura hai bhAva kA parimANa lie hue rUpI padArthoM ko spaSTa jAnatA hai / sakala dravya ke guNa ananta parajAya anantA, jAnai ekai kAla pragaTa kevali bhagavantA / jJAna samAna na Ana jagata meM sukha kA kAraNa, yaha paramAmRta janma jarAmata roga nivAraNa // 3 // artha-kevalo bhagavAna apane kevalanAna ke dvArA samasta dravyoM ke trikAlatI ananta guNoM hai aura ananta paryAyoM ko eka samaya meM eka sAtha pratyakSa jAnate haiN| saMsAra meM jAna samAna mukha kA anya koI kAraNa nahIM hai| yaha samyagjJAna janma, jarA aura maraNa rUpI roga ke nivAraNa karane ke hai & lie parama amRta ke samAna hai / bhAvArtha-samyaka jJAna ke mUla do bheda haiM-1 parokSa jJAna aura 26 pratyakSa jJAna / jo jJAna pAMca indriya aura mana kI sahAyatA se padArthoM ko jAnatA hai, use parokSajJAna kahate haiN| isa parokSa jJAna ke do bheda haiM-1 mati jJAna aura 2 zrata jJAna / pA~ca indriya aura mana ina chahoM meM kisI eka ke dvArA eka samaya meM kisI padArtha kA jAnanA mati jJAna hai| jaise indriya se zIta, uSNa, snigdha, rukSa Adi padArtho kA jAnanA, rasanA indriya se khaTa baTTe, moThe, tokhe, & carapare Adi padArthoM kA mAnanA, ghANa indriya se sugandha, durgandha ko jAnanA, cakSu indriya se kAle, X pIle, nIle, lAla Adi ko jAnanA aura kaNa indriya se nAnA prakAra ke zammoM ko sIdhA mAnanA tathA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana se ekAeka kisI padArtha ko jAna lenA mati jJAna hai / mati jJAna ke dvArA jAne hue padArthoM ke sambandha se tatsambandhI vizeSa ko yA padArthAMtara ko jAnanA zruta jJAna hai / jaise kisI ne eka vyakti ko lAThI mArI, pahA~ para lAThI ko kaThoratA jJAna to mati jJAna hai aura usake prahAra se duHkha kA anubhava karanA zruta jJAna hai isa anakSarAtmaka bhUta jJAna kahate haiM / karNa indriya se zabda ko sunakara artha ko samajhanA akSarAtmaka bhuta jJAna hai / jaise joSa zabda sunakara jIva dravya kA jJAna kara lenaa| yaha sainI paMcendriya jIvoM ke hI hotA hai, kintu anakSarAtmaka zrata jJAna saba jIvoM ke hotA hai / indriya 8 & Adi kI sahAyatA ke binA padArtho ke spaSTa jAnane ko pratyakSa kahate haiM. isa pratyakSa jJAna ke do bheda 8 haiM, deza pratyakSa aura sakala pratyakSa / avadhi jJAna aura manaH paryapa jJAna ko deza pratyakSa kahA hai, kyoM ki yaha donoM jAna apane viSayabhUta pagoM ke eka deza ko ho spaSTa jAnate haiM, saba deza ko nhiiN| kevala jJAna sakala pratyakSa hai, kyoMki triloka aura trikAlavI aisA koI padArtha nahIM, jise yaha hAtha meM rakhe hue A~dhale ke samAna spaSTa na jAnatA ho / ina tInoM pratyakSa kA svarUpa isa prakAra hai / avadhi jJAna--dradhya, kSetra, kAla aura bhAva ko apekSA pUrvaka rUpI padArtho ke spaSTa jAnane ko avadhi jJAna & kahate haiN| pudgala dravya ko rUpo padArtha kahate haiN| ataH yaha avadhi jJAna sthUla pudgaloM se lekara sUkSma pudgala paramANu taka ko pratyakSa jAna sakatA hai| yahI avadhi jJAna pudgala ke nimitta se hone 5 & bAlI jIva ko manuSya, tithaMca Adi trikAlavati paryAyoM ko apanI zakti ke anusAra jAna letA hai, zakti ke anusAra kahane kA abhiprAya yaha hai ki jina jIvoM kI avadhi jJAna hotA hai, una saba ke eka & sA nahIM hotA hai| kintu vizuddhi aura saMyama kI apekSA hIna yA adhika hotA hai / jIva ke jyoM jyoM pariNAmoM meM vizuddhi bar3hatI jAtI hai, tyoM tyoM avadhi jJAna ke dvArA jAnane kI zakti bhI bar3hatI jAtI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha OM hai| deva aura nArakiyoM ke jo avadhi jJAna hotA hai use bhava pratyaya avadhi kahate hai / kyoMki, vaha devala 8 yA naraka paryAya ke nimitta se utpanna hotA hai / nArakI ke sabase choTA bhavapratyaya avadhijJAna hotA hai aura devoM ke sabase bar3A bhavapratyaya hotA hai| manuSya aura tirdhacoM ke jo avadhijJAna hotA hai use kSayopazamika avadhi jJAna kahate haiM / yaha avadhi jJAna tIna prakAra kA hai / devAvadhi, paramAvadhi aura sarvAvadhi deva, nArako aura tiryacoM ke dezAvadhi jJAna hotA hai, kintu manuSyoM ke tInoM prakAra kA avadhi jJAna ho sakatA hai usameM bhI paramAvadhi aura savidhi to tadbhava mokSagAmI saMyamI manuSya ke hI hotA hai / & isa milAna ke dvArA piTale nA apAmo bhavoM kA varNana jIvoM ke pArasparika khoI, gumI yA curAI gaI vastuoM kA parijJAna, gar3he hue aura naSTa hue dhana Adi kA bodha hotA hai / manaHparyaya jJAna dravya, kSetra, kAla, bhAva ko maryAdA lie hae dUsaroM ke mana kI bAtoM ko jAnane vAle jana ko manaHparyaya jJAna kahate haiN| isa manaHparyaya jJAna ke do bheda hai--Rjamati mana:paryaya jJAna aura vipulamati manaH 3. paryaya jJAna / jo dUsare ke mana ko sIdhI yA saralatA se socI gayI bAta ko jAne vaha Rjumati manaHparyaya zAna hai. aura jo kuTilatA pUrvaka cintana kI gaI yA na ko gaI manakI bAta ko jAne use vipulamati manaHparyaya jJAna kahate haiM / Rjumati manaHparyaya vAlA apane yA dUsaroM ke sAtha ATha bhavoM taka ke mana kI bAta ko jAna sakatA hai, kintu vipulamati bAlA asaMkhyAta bhavoM taka ko soco ardha vicAro Adi manakI bAtoM ko jAna sakatA hai / ye donoM zAna mahAna saMyamI sAla ke ho hote hai / inameM vipulamati manaHparyaya jJAna tadbhava mokSagAmI mahAna saMyamI puruSa ke hotA hai aura kevala jhAna jo trikAlavoM samasta dravyoM ko aura usake ana-ta guNoM aura ananta paryAyoM ko eka sAtha hastAgramA- & vat jAne use kevalazAna kahate haiN| cAra ghAtiyA karmoM ke, tIna Ayu karma ke, teraha nAma karma prakRti
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 ke bhaya hone se ho yaha jJAna prakaTa hotA hai, ataeva yaha kSAyika jJAna kahalAtA hai isake dvArA padArthoM ko jAnane ke liye indriyoM ko AvazyakatA nahIM hotI, ataeva ise atIndriya jJAna kahate haiN| 8 chaha 4 isake prakaTa hone para matiza na Adi cAroM kSayopazamika jJAna naSTa ho jAtA hai, kevala eka mAtra ye ho DhAlA zAna raha jAtA hai. isI lie isako kevalanAna kahate haiM / arahanta aura siddha bhagavAn ke yaha kAna hotA hai, anya ke nahIM / chahaDhAlAkAra kahate haiM ki jJAna ke samAna anya koI padArtha sukha kA kAraNa nahIM hai / yathA meM sukha kA sambandha yA usakA aAdhAra mAna ho hai / yathArtha meM sukha kI prApti na se hI hai, jisako jitanA yathArtha jJAna hotA jAtA hai, use utane hI parimANa meM sukha bhI bar3hatA jAtA hai / jo koI eka bhI zAstra ko acchI taraha se jAnane vAlA manuSya atyanta santoSa yA parama & Ananda kA anubhava karatA hai to jo saMsAra ke samasta padArthoM ko pratyakSa jAna aura dekha rahA hai vaha kitanA adhika aAnanda aura sukha kA anubhava nahIM karegA ? kahna kA sArAMza yaha hai ki jisake ananta jJAna hotA hai usI ko ananta sukha bhI hotA hai / aba zAna ko mahattA vAle manuSya ko kahate haiM / jo manuSya deva mUr3hatA, guru mUdatA, aura loka mar3hatA, mAyA, mithyA, nivAna, zalya, rAga, dveSa, mohaH mana, vacana, kAya tIna daNDa, tIna garva se rahita aura ratnatraya, adhaHkaraNa, apUrva karaNa, anivRttakaraNa se suzobhita hai aura mana, bacana, kAya zuddha hai, tathA zuddha roti se tItoM guptiyoM kA pAlana karatA hai, aThAisa mUla guraNa, caurAsI lakSa uttara guNa, dazalakSaNa dharmayukta, samyagdarzana, samyazAna, samyak-- cAritrayukta, mamatA pariNAmI, zAnta svabhAvI, saMyama sAdhana meM udyamI, kSAyaka zreNI meM car3hane ko udyamI, dayAvanta, saMsAra zarIra ke bhoga ke viSaya se udAsIna, paMcendriyoM ke viSaya bhogoM se parAnmukha, yahA dinaya-- vAna, dharma ke dhArI, dezAvadhi, paramAvadhi, sarbAvadhi Rjumati manaHparyaya jJAno, vipulamati manaHparyaya
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnI, mahAkSamAvAta, aSTa mahAriddhidhArI, munirAja hI kevala jJAna vastu ke pAtra hote haiM / ava jJAna kI mahattA salAte e AtmajJAna ko sarvazreSThatA siddha karate haiM / koTi janama tapa tapaiM, jJAna bina kama jharai je / jJAnI ke china mAMhi nigapti te sahaja Tarai je / mani prata dhAra ananta vAra grIvaka upajAyo / pai nija Atama jJAna binA sakha leza na pAyo // 4 // ___ artha--ajJAnI jIva Atma jJAna ke binA karor3oM janmoM meM tapa karake jitane karmoM ko nirjarA karatA hai, utane karmoM kI nirjarA jJAnI puruSa ke mana vacana kAya ko vaza meM karane se eka bhalA bhara meM anAyAsa sahaja hI ho jAtI hai| yaha jIva munivrata ko dhAraNa kara ananta vAra nava veyaka taka utpanna ho cukA hai, tathApi apanI AtmA ke yathArtha jJAna ke binA isane lezamAtra bhI yathArtha sukha nahIM paayaa| tAteM jinavara kathita, tatva abhyAsa karIjai / saMzaya vinama moha, tyAga Apo lakha lIjai / yaha mAnuSa paryAya sakala sanivo jina vAnI / iha vidhi gaye na mile, samaNi jyoM udadhi samAni // 5 // artha-isaliye jina bhagavAna ke dvArA kahe gaye tattvoM kA abhyAsa karanA caahie| aura 8 saMzaya, vibhrama tathA anadhayavasAya kA syAga kara AtmA ke svarUpa kA anubhava karanA caahie| yaha manuSya paryAya, uttama kula, jina vANI kA sunanA, ye saba suyoga yadi yo ho vRthA cale gaye to ve 8
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudra meM samA gae hue usama ratna ke samAna phira nahIM mila sakeMge / bhAvArtha---granthakAra yahA~ samyak jJAna ko arAdhanA ke lie upadeza dete haiM ki samyak jJAna ko prApti ke liye jina bhagavAna dvArA upadRSTi sAta tattvoM kA saMzaya vibhrama aura moha ko tyAga kara abhyAsa karanA cAhie, kyoMki yaha sAta tattva hI prayojanabhUta haiM, prAtmA ke iSTa siddhi ke sAdhaka hai| saMzaya Adi kA svarUpa isa prakAra jAnanA cAhie / paraspara virodhI aneka koTi ke sparza karane la vAle jJAna ko saMzaya kahate haiN| jaise dUra par3e hue kisI camakIle padArthoM ko dekhakara saMdeha karanAla ki yaha sIpa haiM yA cAMdI / viparIta eka koTi ke nizcaya karane vAle jJAna ko vibhrama kahate haiM / jaise sopa ko cAMdI samajha lenA isI kA dUsarA nAma viparyaya yA viparIta jJAna hai / vastu sambandhI pathArtha jJAna ke prabhAva ko moha yA vimoha kahate haiM / jaise mArga meM calate samaya kisI vastu kA sparza hone para usakA yarthAtha nirNaya na kara, socanA ki kucha hogA / isako anadhyavasAya bhI kahate haiN| le ye tInoM mithyAjAna kahalAte haiM, kyoMki ve vastu ke svarUpa kA yathArtha jJAna nahIM karAte / saba sAdhAraNa logoM ko pravRtti prAyaH ina tInoM mithyA jJAnoM ke anurUpa pAI jAtI hai / isIliye granthakAra kahate haiM ki ina tInoM ajJAnoM ko dUrakara aura yaha nizcaya kara ki jinopadRSTi tatva ho satya hai / usakA abhyAsa karake apane pApa ko lakhanA cAhie ki maiM kauna hU~ merA kyA svarUpa hai aura mujhe kyA prApta karanA hai| yahAM para eka bAta khAsa taura para dhyAna rakhane ko hai ki tatva jJAna ke sAdhaka zAstroM kA abhyAsa sampajJAna ke ATha aMgo ke dhAraNa karane ke sAtha hI karanA cAhie, tabhI sthAI aura, yathArtha jJAna kI prApti hotI hai / sabhyajJAna ke ye ATha aMga isa prakAra haiM--1 pranthAcAra-vyAkaraNa ke anusAra akSara, pada, mAtrAdi kA zuddhattA pUrvaka paThana-pAThana karanA / chanda zAstra ke anusAra
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 vivikSata padya ko usI chanda ke rAga se par3hanA granthAcAra hai / 2 arthAcAra--graMtha ke yathArtha zuddha artha 4 ke nizcaya karane ko arthAcAra kahate haiN| 3 ubhayAcAra - mUla graMtha aura usakA artha ina donoM ke 8 zuddha paThana pAThana aura abhyAsa yA dhAraNa karane ko ubhayAcAra kahate haiM / 4 kAlAcAra-adhyayana ke lie jisa samaya ko zAstrakAroM ne akAla kahA hai usa samaya ko chor3akara uttama yogya kAla meM paThana pAThana kara jJAna ke vicAra karane ko kAlAcAra kahate haiM / 5 vinayAcAra--zuddha jala se hAtha pAMva bhokara nirjantu svaccha evaM nirUpadrava sthAna meM padmAsana baiThakara vinayapUrvaka zAstrAbhyAsa tattva cintavata Adi karane ko vinayAcAra kahate haiM / 6 upadhAnAcAra:-dhAraNA sahita jJAna ko ArAdhanA karane ko upadhAnAcAra kahate haiM / arthAt jo kucha par3he use bhUla na jAve yAda rakhe / 7 bahumAnAcAra.. jJAna aura jJAna ke sAdhana zAstra pustaka guru Adi kA pUrNa sammAna karanA bahumAnAcAra hai / 8 anhinavAcAra-jisa guru se yA jisa zAstra se jJAna prApta kare usake nAma ko na chipAne ko anhi-- navAcAra kahate haiN| ina pAThoM ko dhAraNa kara unakA acchI taraha pAlana karate hue ho samyak-- jJAna kI ArAdhanA karanI cAhie, tabhI vaha sthira rahatA hai aura vAstavika phala ko detA hai / yaha la jIva caturgati meM ekandriya paryAya se nikala kara adhika se adhika do hajAra mAgara taka paryApta 4 avasthA meM rahatA hai itane samaya ke bhItara yadi vaha saMsAra paribhramaNa se chUTakara siddha ho gayA taba to ThIka hai anyathA phira niyama se endriya paryAya nigoda meM calA jAnA hogA aura vahAM asaMkhyAta lepa & kAla taka phira janma maraNa karatA huA par3A rahanA hogA, jo ki trasa paryAya ko do hajAra sAgara kI kAya sthiti batalAI hai / usameM se bahu bhAga samaya to dvIndriya, trIndriya, Adi kSudra jova jantuoM 4 & kI paryAyoM ke bhItara ghUmane meM hI calA jAtA hai / paMcendriya paryAya ke liye bahuta kama samaya batalAyA 4
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ & hai| phira usa avaziSTa samaya meM bhI narakapati aura paMcendriya pazugati ke bhItara paribhramaNa karane meM 9 3 bahu bhAga samaya calA jAtA hai / avaziSTa jitanA samaya bacA usake bhItara vaha manuSya aura deva gati meM janma letA hai| manuSya hokara bhI bahu bhAga paryAya to noca kula meM utpanna hone, rogI, zokI, honAMga, vikalAMga, gUge, bahare, anye, laMgar3e Adi hone ke rUpa meM hI nikala jAtI hai, uttama kula meM janma lenA atyanta kaThina batalAyA gayA hai / yadi bhAgyodaya vaza uttama kula meM janma bhI ho gayA to niroga zarIra kA milanA atyanta kaThina hai padi vaha bhI mila gayA to dharma buddhi kA honA bahuta durlabha hai, kyoMki yaha jIva anAdi kAla ke saMskAra vaza prakRti svabhAva se viSaya-- bhogoM kI ora rahatA hai / yadi kisI suyoga se dharma buddhi bhI jAgRta huI to vaha saMsAra meM phaMse hue nAnA mata matAntaroM meM ulajhakara mithyAtva kA hI poSaraNa karake saMsAra vAsa ke bar3hAne meM hI lagA rahatA hai yA laga jAtA hai, ataH sacce dharma kI prApti kA honA atyanta kaThina mAnA gayA hai / isI samajha8 ko dhyAna meM rakhakara manuSya paryAya, usameM bhI uttama kula jo zrAvaka kula, aura usameM bhI jinavANI & kA sunanA uttarottara atyanta durlabha hai / inheM pAkara bhI jo ki Aja karmavaza se prApta huI hai, yadi hamane unase lAbha nahIM uThAyA, sarace mokSa mArga meM gamana nahIM kiyA, tattvoM kA abhyAsa kara kSatriya 8 dharma ko dhAraNa nahIM kiyA aura yaha nara bhava pAkara syartha yoM hI kho diyA phira usakA pAnA hI dhyartha 8 huaa| phira pAnA bhI kaThina hai, jaise kI samudra meM gire hue mahAmaNi kA punaH milanA atyanta kaThina hotA hai / jaise marusthala ke kUpa meM rassI se bAlaTI gira jAnA, phira milanA kaThina hai sau hAtha kUpa 8 meM DorI loTA calA gayA hai aura hAtha meM anta kI gAMTha raha gaI hai jo calI gaI to milanA kaThina & hai / isa saba ke kahane kA sArAMza yahI hai ki manuSya jIvana ke eka eka samaya kSaNa ko atyanta sApa
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAnI pUrvaka rakSA karanI cAhie aura use ratnatraya kI ArAdhanA meM lagAkara nara bhava saphala karanA & cAhie / isa saMsAra meM jo koI bhI vastu AtmA ke kAma Ane vAlI nahIM hai| eka saccA samyagdarzana aura samyagjJAna hI kAma AyagA / ataH use pAne ke liye jaise bane taise prayatna karo / saMsAra se pAra 8 lAla karane vAlA samyagdarzana aura samyagjJAna ke sivAya anya kisI se bhI mokSa sukha kI prApti nahIM hoto & hai| jo jIva savana, dhana, dhAnya, jAti, kula, putra, pautrAdika, vanitA, mAtA, pitA, vastra, mantro, & mAlika, ziSya, praziSya Adi meM mamatva karatA hai, yA mamatva karane kA kAraNa AtaM raudra dhyAna karatA & hai, taba kyA vaha, uttama sukha pA sakatA hai ? nahIM pAtA hai / jo mokSa mArga meM gamana karanA cAhatA hai le 8 to ratnatraya kA pUrNa taura se sAdhana kara aura kisI se bhI mamatva nahIM kara / suniye granthakAra kahate haiM dhana samAja gaja bAja, rAja to kAja na Avai / jJAna Apako rUpa bhaye, phira acala rahAvai // tAsa jJAna ko kArana, svaparaviveka bakhAnyo / koTi upAya banAya, bhavya tAko ura Anyo // 6 // artha-rAta dina aneka kaSTa uThAkara upajita kiyA huA yaha dhana, yaha jana, samAja, hAthI, yaha rAja-pATa Adi koI bhI laukika saMpavA AtmA meM kisI bhI kAma meM Ane vAlI nahIM hai| saba yahAM ke yahAM hI raha jAne vAlI hai| marane para koI bhI padArtha prAtmA ke sAtha calane vAlA nahIM hai / eka saccA samyagdarzana aura samyagjJAna hI sAtha calatA hai| jinheM inako prApti ho jAya to . vaha acala rahatA hai, kabhI nahIM chUTatA hai, parabhava meM bhI sAtha calatA hai, kyoMki jJAna darzana AtmA 8 kA svarUpa hai / jo aise Atma jJAna se paripUrNa hai aura parama vairAgya ko dhAraNa karatA hai, jima kA 8 Bur
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlAle 4 samyagdarzana atyanta zuddha hai aura rAga, dveSa. moha se sarvathA dUra hai, aura parama vItarAga bhAva ko sacce mana se dhAraNa karatA hai, aisA muni mokSa kA svAmI hotA hai / arthAt samyagjJAna ko prApta kara vairAgya & utpanna karatA hai, tapazcaraNa ko vRddhi karatA hai, saba taraha se icchArahita vItarAga cAritra ko bar3hAtA hai vaha zIdhA ho mokSa ko prApta ho jAtA hai| isalie ApAparakA bheda jJAna batalAyA gayA hai isalie he bhavya jIvoM ! koTi upAya banAkara jaise bane usa prakAra se prayatna kara usa sva-para viveka ko apane hRdaya se milAo ! Age aura bhI jJAna kI mahimA batalAte haiM jai pUrava ziva gaye, jA~ya aba Agai jai haiM / so saba mahimA jJAnatanI, muninAtha kahai haiM / viSayacAha-dava-dAha, jagata jana arani dajhAvai / tAsu upAya na Ana jJAna dhanadhAna bujhAvai // 7 // artha-Aja se pahale bhUtakAla meM jitane ananta jIva mokSa ko gae haiM. Aja vartamAna meM 8 viveha kSetroM meM jA rahe haiM aura Age bhaviSya kAla meM jitane anantAnanta jIva mokSa ko jAyeMge so 8 yaha saMma samyagjJAna kI mahimA hai / aisA muniyoM ke svAmI jinendra bhagavAna ne kahA hai / pA~coM & indriyoM ke viSaya-bhogoM ko cAha rUpI jaMgala ko prAga dAvAnala jagatajana rUpI jaMgala vana rAya ko le alA rahA hai / samasta saMsAra bhasma-khAka kara rahA hai / isa bhayaMkara viSaya 'cAha rUpa dAvAnala ko TUtha & bujhAne ke lie saMsAra koI bhI vastu samartha nahIM hai / ekamAtra samyagjJAna rUpo megha maMDala ho & usake dujhAne meM samartha hai / isalie rAtadina bar3hatI huI usa viSaya tRSNArUpI agni ko zAnta 28 karane ke lie samyagjJAna ke pAne kA pUrNa prayatna karanA caahie| .
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa-phala mAhi, haraSa vilakhau mata bhAI / yaha pudgala parajAya, upaji vinase thira thAI // lAkha bAta kI bAta, yaha nizcaya ura lAvo / tori sakala jagadaMvaphaMda, nija Atama dhyAvo // 8 // ___ artha --he bhAI ! tuma puNya kA phala milane para harNa mata karo aura pApa kA phala milane para viSAda mata karo, kyoM yaha saba karma rUpI pudgala ko paryAya hai, jo savA upajato aura vinazatI rahatI hai / saMsAra kA ye ho svabhAva hai ki sadA koI na koI Apatti banI hI rahatI hai| isalie & ina jhaMjhaToM ke cakkara meM na phaMso, unameM Asakta hokara Atma kalyANa se vimukha na raho, saccI aura lAkha bAtoM kI bAta yahI hai aura ise hI nizcaya se hRdaya meM lAo ki saMsAra ke samasta daMda-phaMcoM ko tor3a kara nitya apano AtmA kA dhyAna karo / yadi saMsArika jhaMjhaToM ke jaMjAla meM ulajhe rahe & jo ki sulajhane vAle nahIM haiM, to tuma trikAla meM bhI apanA kalyANa nahIM kara sakoge / bhAvArtha-- & samajhadAra logoM kA kahanA sacca hai, saca hI samajhate haiM aura hama bhI samajhate haiM ki saMsAra kI koI 4 dhana, dhAnya, sampadA isa jIva ke sAtha jAne vAlI nahIM hai, aura viSaya - bAsanA rUpa mahAna cAha ko rokane ke lie samyagjJAna hI eka mAtra upAya hai / parantu kyA kareM Aja yaha Apatti AgaI to kala 4 vaha ApadA A gaI, kabhI kisI kA maraNa ho gayA, aise aneka jhaMjhaToM se chuTakArA nahIM pAtA hai / 8 kintu usase bar3hakara dUsarI naI mazIna sAmane taiyAra rahatI hai aisI avasthA meM unakI cintAoM ke kAraNa hameM cAhate hue bhI avakAza nahIM milatA, phira Apa batalAiye ki hama kaise Atma kalyANa ke mArga meM lageM / isa avasthA meM isa samaya bar3I trAhi-trAhi macI huI hai aura na to tana ko laMgoTI 8
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ & hai aura na peTa ko roTI hai, sabhI bar3e se bar3e choTe se choTe, manuSya pA tiryaca dukho kyA mahAna dukhI hai, 8 'yathA rAjA tathA prajA' kheta kA rakSaka hI kheta kI sAkha khAne lage to kheta ko rakSA kauna karegA ? bicAre ka pA sandara, kutA, gAya, baila, bakarI, bakarA, sUara, bher3a ityAdi jalacara niraaparAdhI 8 chaha 8 hAlA pratidina asaMkhyAta jIvoM kA savere sUrya kI kiraNa nikalane se pUrNa hI saMhAra ho jAtA hai / thalacara pRthvI para calane vAle aura murgA-murge aneka jAti ke pakSI AkAza meM ur3ane vAle tathA machalI ityAdi jalacara niraaparAdhiyoM kA hara roja vadha ho jAtA hai / rakSaka hI bhakSaka ho rahe haiM / kahAM ahiMsAdharma 8 rahA ? kahAM saccA jJAna rahA ? samaya kA parivartana hI azuddha ho gayA-aisA bhole mAnava kahate hai / & jo yaha kahate haiM ve AtmajJAna se hIna haiM, zUnya haiM / aba Age samyak jJAna ko dhAraNa kareM / samyakajJAnI hoi, bahari dar3ha cArita lIjai / eka deza aru zakaladeza, tasa bheda kahIjai / / nasahiMsA ko tyAga vathA, thAvara na saMghArai / para vadhakAra kaThora niMdya nahiM vayana ucaarai||6|| jala matikA vina aura nAhiM kacha gahai adttaa| nija vanitA bina sakala, nArisauM rahe virattA / / apanI zakti vicAra parigraha thoro rAkhe / daza dizi gamanapramAna, ThAna tasu sIma na nAkhe // 10 // tAha meM phira grAma galI gaha bAga bajArA / gamanAgamana pramAna ThAna ana sakala nivArA / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAhUke dhanahAni, kisI jaya hAra na cIte / deya na so upadeza, hoya agha banija kRSIta // 11 // kara pramAda jala bhUmi, vRkSa pAvaka na viraadhai| asi dhanu hala hiMsopakara, nahiM de jasa lAdhai // rAgaroSa karatAra kathA, kabahuM na sunoja / aura hu anarathadaMDa, hetu agha tinhaiM na kIjai // 12 // dhara ura samatA bhAva sadA, sAmAyika kariye / parva catuSTaya mAhiM pApa taji proSadha dhariye // bhoga aura upabhoga niyama kari mamatu nivArai / muni ko bhojana deya phera, nija karahi ahAra // 13 // ___ artha-uparyukta prakAra se samyagdarzana pUrvaka samyagjJAna ko dhAraNa kara pazcAt samyak bAritra & ko dRr3hatA pUrvaka dhAraNa kare / samyak cAritra ke do bheva kahe gaye hai-eka deza cAritra aura dUsarA 4 & sakala cAritra / pApAsrava ke kAraNabhUta hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ina pAMcoM pApoM ke eka deza yA sthUla tyAga ko deza cAritra kahate haiM / isa vrata ke dhAraka zrAvaka kahalAte haiM / mana, vacana, & kAya, kRta, kArita aura anumodanA se una pApoM ko sarvathA tyAga mahAvata kahate haiN| isa dhAraka - & muni kahe jAte haiM / daza cAritra ke mUla meM tIna bheda haiM-aNudhata, guganata aura zikSAprata / inameM aNuyata ke pAMca bheva, guNapata ke tIna bheda aura zikSAvata ke cAra bheda hote haiN| isa prakAra ye saba milakara zrAvaka ke bAraha rAta kahalAte haiM / aba inakA kama se svarUpa varNaNa karate haiM /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAi prathama pAMca aNuvrata-1 ahiMsA aNuvrata-mana, vacana, kAya aura kRta, kArita anumodanA 8 8 se saMkalpa pUrvaka trasa jIvoM ko hiMsA kA tyAga karanA aura binA prayojana ke sthAvara jIvoM kA bhI 28 ghAta nahIM karanA, so ahisA aNuvrata hai| isa bAta ke dhAraka zrAvaka gRhasthI ke Aramma Adi se hone vAlI hiMsA kA tyAga nahIM hotA / isI prakAra vyApAra Adi ke karane meM jo Ane jAne Adi 8 ke nimitta se hisA hoto hai. gRhastha usakA bhI tyAgI nahIM hotA / zatruoM yA vipakSiyoM ke dvArA 8 apane yA apane parivAra para, jina mandiroM para, asahAya logoM para yA dharmAtmAoM yA dharmAyatanoM para 0 kie gaye AkramaNoM ko rokane ke lie, apanA bacAva karate samaya, jo vipakSiyoM ko apane dvArA lU hiMsA hotI hai, gRhastha usakA bhI tyAgI nahIM hotA, kyoMki gRhastha jIvana ke nirvAha ke lie tathA 4 apanI aura apane dharma, samAja, par3oso, gAMva, deza Adi kI rakSA ke lie ukta hisA use vivazatApUrvaka karanI par3atI hai| 2 satyANuvrata-dUsare ke prANa ghAtaka, kaThora aura niMdya vacana nahIM bolanA, so satyaHNuvrata 3 hai / isa vrata kA dhArI moTI jhUTa bolane kA tyAgI hotA hai, isalie yaha aisA bacana nahIM bolegA, & na dUsare ko bulavAyegA, jisase ki kisI prANI kA ghAta ho, dharma kA ghAta ho va apamAna ho, koI samAja yA deza badanAma ho / ye hI eka bAta dhyAna meM rakhane ko hai ki isa vrata kA dhArI zrApaka satyANuvrata kI oTa meM aisA satya bhI nahIM kahegA ki jisase kisI prANI kI hiMsA ho jAya, dharma para beza para yA samAja para koI mahAn saMkaTa yA Apatti A jAya / 3 pracauryANuvrata-dUsare kI vastu ko binA diye hue grahaNa nahIM karanA acauryANuvrata hai / 8 isa vratakA dhArI zrAvaka bimA mAlika ko prAjJA ke kue se pAnI aura jamIna se miTTo taka bhI na
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? lA legA, jisa para ki feat eka hI adhikAra yA pratibandha ho / isI prakAra vaha kisI kI girI, par3I, bhUlI yA rakhI huI vastu ko bhI na svayaM legA na uThAkara dUsare kisI ko degA / 4 brahamacaryANuvrata - prapanI strI ke sivAya saMsAra kI samasta striyoM se virakta rahanA, unase kisI prakAra ke viSaya bhoga kI icchA nahIM karanA, na ha~sI majAka karanA, so brahamacarya aNuvrata hai| isa vrata kA dhAraka dhAvaka parastrI sevana meM mahApApa aura ghora anyAya samajhatA hai / ataeva yaha na to svayaM kisI anya strI ke pAsa jAtA hai aura na kisI dUsare puruSa ko bhijavAtA hai| nAma svadAra santoSa bhI hai / isa vrata kA dUsarA 5 parigraha parimANAnuvata -- apanI zrAvazyakatA aura sAmarthya ko dekhakara dhana dhAnya Adi parigraha kA parimANa karake alpa parigraha rakhanA aura usa ke sivAya zeSa parigraha meM nispRhatA rakhanA, apanI icchAoM ko apane AdhIna karanA, use parigraha parimANa praNuvrata kahate haiM / isa prakAra pAMca aNubratoM kA svarUpa kahA / aba gurabatoM kA varNana karate haiM--jo aNuvratoM kA upakAra kare unakI rakSA vRddhi kare unheM guNavata kahate haiN| guNavrata ke tIna bheda hote haiM-- digbata, deza vrata, aura anarthadaMDa vrata / 1 pRSTha 1 digbata -- dazoM dizAoM meM jAne Ane kA jIvana paryanta ke lie niyama karake phira usa ko maryAdA kA ullaMghana nahIM karanA, so digvata kahalAtA hai| isa digvata ke dhAraNa karane vAle puruSa ke aNuvrata virata kI sImA ke bAhara vAle kSetra meM sthUla vA sUkSma sarva prakAra ke pApoM kI nivRtti ho jAne ke kAraNa mahAvrata kI pariNati ko prApta ho jAte haiM / arthAt maryAdA ke bAhara vAle kSetra meM jAne Ane kA abhAva ho jAne se isa vrata vAle puruSa ko yahAM kisI prakAra kA pApa nahIM lagatA / 5
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 manuSya isa zArIra se trailokya meM jo bhI vastue~ haiM unheM nahIM le sakatA, phira kyoM na AvazyakatA ke 8 anusAra dazoM dizAoM kA parimANa karake vahAM ke pApa se bacane kA prayatna kare / 2 dezanata--jIvana paryanta ke lie kI huI vikhata kI sImA ke bhItara bhI prati dina kAla ko maryAdA ke sApa prAma, nalI, gRha, bAga bAjAra Adi ke prAzraya se jAne Ane kA pramANa kara ke usake bAhara nahIM jAnA AnA, ye dezavata nAma kA dUsarA guNanata hai / isa vrata ke dhAraNa karane se yaha lAbha hai ki prati dina jitanI dUra jAne Ane kA niyama liyA hai usa ke bAhara kI jitanI samasta digyata ko sImA haiM vahAM nahIM jAne Ane ke kAraNa pAMcoM pApoM kA sarvathA tyAga ho jAtA hai ! aura 8 isa prakAra utane kSetra meM sahaja mahAbatoM ko sAdhanA zrAvaka ke ho jAtI hai / 3 anartha daMDa prata-jina kAryoM ke karane se zrAvaka ko koI Atmika lAbha nahIM hai aise vyartha 8 ke pApoM ke tyAga karane ko anartha vaMDa Ata kahate haiN| ye anartha vaMDa pAMca prakAra zAstrakAroM ne atalAye haiM:-1 apadhyAna, 2 pApopadeza, 3 pramAyacaryA, 4 hisA dAna, 5 duHzruti / 1 apadhyAna-anarthadaMDa-veSa se kisI ke dhana kI hAni socanA, rAga se kisI ke dhana kA & lAma socanA, kisI ko jIta aura kisI ko hAra vicAranA, so prathama apadhyAna nAmaka anartha vaMDa & hai / amuka puruSa kI strI bahuta sundara hai, amuka bahuta badamAza hai ityaadi| isa prakAra rAga-dveSamayo & bure vicAra isI anarthadaMDa ke antargata jAnanA cAhie / 2 pApopadeza-khetI vyApAra Adi Aramma samArambhavarNaka pApa kAryoM kA upadeza denA, pAyopadeza nAma kA anartha daMDa hai| 3 pramAvaryA-bekAra & pRthvI khodanA, pAnI DholanA, prAga jalAnA, paMkhA calAnA, vRkSa bela prAdi kATanA, kaTavAnA aura niSprayojana idhara udhara daur3anA, ghUmate phiranA, so pramAdacaryA nAmakA anaryavaMza hai| 4 hiMsA dAna 7
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAlAla 8 hiMsA ke sAdhanabhUta pharasA, kRpANa, talavAra dhanuSa, hala, agni Adi dUsaroM ko svayaM yA mAMgane se 4 4 denA, hiMsA dAna kA anarthadaMDa hai| 5 duHzra ti--rAga-dveSa ko bar3hAne vAlI aura citta ko le chaha kaluSita karane vAlI, Arambha, parigraha, mithyAtva yuddha rAga--raMga bhRgAra prAvi ko kathAoM ko sunanA so duHzruti nAmakA pAMcavAM anartha vaMra hai| isa prakAra ke anya bhI anarthayoM kA tyAga 8 & karanA so anarthadaMDa tyAga nAmakA tIsarA guNavata hai| aba cAra zikSAbatoM kA varNana karate haiM / jina ke paripAlana se munibata ke dhAraNa karane ko le zikSA mile unheM zikSAbata kahate haiM / ve cAra haiM-1 sAmAyika zikSAprata 2 proSadhopavAsa zikSAvrata, & 3 bhogopabhoga parimANa zikSAbata, 4 atithi saMvibhAga zikSAprata / 1 sAmAyika zikSAvrata-hRdaya garbha meM samatA bhAva dhAraNa karake prAtaH kAla, madhyAnha aura & sAyaMkAla ina tInoM samaya meM svasvarUpa ko citavana rUpa sAmAyika karanA, so mAmAyika nAma kA & & zikSAprata hai / sAmAyika kA utkRSTa kAla 6 ghar3I, madhyama 4 ghar3o aura jaghanya 2 ghar3I mAnA gayA 8 8 hai| jo jisako jaisI zakti ho utane samaya ke lie pAMcoM pApoM kA mana vacana kAya se bilkula tyAga karake prANImAtra para samatA aura mitratAkA bhAva rakhate hue prAtma svarUpa kA cintavana karate hue prAtmA lavalIna honA caahie| sAmAyika ke kAla meM jo mana nahIM Thahare to *, siddha, ahaMnta, 4 navakAra mantra, caubIsa tIrthaMkaroM ke nAma, mUla mantrAkSaroM kA jApa denA, stotra pATha par3hanA, siddha bhakti Adi daza bhakti pATha par3hanA, parantu vaha parama zAnti se karanA / sAmAyika samatA rasa pAna ekAnta zAMta aura upadrava rahita sthAna meM karanA cAhie / isI ko dhyAnAdhyana bhI kahate haiM yahI karane yogya hai|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 praSodhopavAsa zikSAva ta-dina meM eka bAra bhojana karane ko proSadha kahate haiN| eka mAsa meM 8 vo aSTamI aura do caturthazI hotI haiM inheM parva mAnA gayA hai / ina cAroM ho parvo ke dina sarva pApa Arambha chor3akara ekAzanapUrvaka upavAsa karane ko proSadhApavAsa kahate haiM / yaha proSadhopacAsa uttama 16 pahara kA, samAna 12 bahara kA aura gadhanya 8 pahara kA kahA gayA hai / uttama proSadhopavAsa meM upavAsa ke pahile aura pichale dina eka eka ekAsana karanA par3atA hai| madhyama proSadhopavAsa meM upavAsa ke pahile dina ekAzana karanA Avazyaka hai aura jaghanya proSadhopavAsa meM parva ke dina hI upavAsa karane kA vidhAna hai / upavAsa ke dina snAna tala mardana alaGkAra dhAraNa Adi kA tyAga Avazyaka batAyA 4 gayA hai| jina pUjA ke nimitta prAzupha jala se snAna kara sakatA hai / 3 bhogopabhoga pariNAma zikSAvata-jo bhojanAdi padArtha eka bAra sevana karane meM Ate haiM 8 unheM bhoga kahate haiN| jo vastrAdi padArtha bAra bAra upayoga Ate haiM unheM upabhoga meM kahate haiN| bhoga aura upabhoga kI vastuoM kA AvazyakatAnusAra niyama karake zeSa se mamatA bhAva ko dUra karanA, so bhogopabhoga parimANa nikSAvrata hai| indriya viSaya bhoga ko bar3hatI huI tRSNA ko nivAraNa karane ke liye isa zikSAprata kA pAlana karanA atyanta Avazyaka hai| abhakSya prAdi padArthoM kA jIvana paryaMta ke liye jo tyAga kiyA jAtA hai, use yama kahate haiM, aura bhakSya vastuoM kA kucha samaya ke liye jo tyAga kiyA jAtA hai, use niyama kahate haiN| ina donoM kA dhAraNa karanA isa zikSAvatadhArI ko prAvala zyaka hai| isI prakAra zrAvakoM ke jo 17 niyama anya zAstrakAroM ne batalAye haiM, ve bhI isI zikSAta ke antargata jAnanA cAhie / 4 atithi saMvibhAga zikSAdrata-muni Adi atithi ke lie AhAra. auSadhi Adi ke se
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dAna dene ko atithi saMvibhAga zikSANAta kahate haiM / jisake tithi kA vicAra nahIM, jo sabA kAla lU prato hai, zAna dhyAna tapa meM lIna haiM, aise muni ko atithi kahate hai, apane bhojana Adi meM se dAna dene ko saMvibhAga pAhate haiN| isa kAma ke sAe da so gaye haiM:-AhAra dAna, prauSadhi dAna, zAstra dAna aura abhayadAna / zarIra ke nirvAha ke lie tathA nirAkulatA pUrvaka dharma sAdhana ke lie AhAra aura auSadhi dAna dene kI AvazyakatA hai, Arama jJAna kI prApti ke lie zAstra dAna kI aura Arama svarupa ko prApti ke liye abhayadAna ko AvazyakatA hai / ataeva zrAvakoM ko cAroM prakAra kA dAna vidhi pUrvaka bhakti ke sAtha puNyodaya se upalabdha uttama, madhyama aura jaghanya pAtra ko pratidina avazya denA caahiye| isa prakAra dhAvaka ke bAraha dhata kahakara, unake aticAroM ko chor3ane aura marate samaya sanayAsa dhAraNa karane kA vidhAna karate hue zrAvaka ke bratoM kA phala kahate haiM: bAraha mata ke aMtIcAra, pana pana na lagAvai / marana samaya sanyAsa dhAri tasu doSa nazAvai // yau zrAvaka vrata pAla svarga, solama upajAvai / tahata caya narajanma pAya muni hava ziva jAvai // 15 // artha-pahale kahe hue ahiMsANuprata Adi pratyeka vrata ke pAMca pA~ca aticAra zAstroM meM batalAye gaye haiN| unheM nahIM lagane denA cAhie aura maraNa ke samaya sanyAsa ko dhAraNa karake usake bhI doSoM ko dUra karanA cAhie / isa prakAra jo manuSya zrAvaka ke vratoM ko pAlatA hai, vaha mara kara ke solahavaM svarga taka utpanna ho sakatA hai / aura vahA~ se Aya karake manuSya janma pAkara phira muni dharma ko 8
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ & dhAraNa karake karmoM kA nAza karake mokSa pA jAtA hai / bhAvArtha-ata bhaMga na ho jAya, isa prakAra 4 ko sAvadhAnI rakhate hue bhI viSayoM ko udyama pravRtti yA kaSAyoM ke Aveza se vrata ke ekadeza bhaMga @ ho jAne ko aticAra kahate haiM / Upara jo zrAvaka ke bAraha mata batalAye gaye haiM, unameM se pratyeka ke pAMca pAMca aticAra kahe gaye haiM / aba yahAM para krama se unakA varNana karate haiN| unameM prathama zrAvaka 8 ke 84 guNa hote haiM tahAM ATha mUla guNa aura bAraha uttara guNa, pratipAlana, sAta ghyasana aura paccIsa samyaktva ke doSoM kA parityAga, bAraha vairAgya bhAvanA kA cintavana, samyagdarzana ke pAMca aticAroM kA tyAga, prazama, saMvega, anukaMpA, Astikya bhAvanA kA smaraNa tathA maMtrI, pramoda, kAruNya, mAdhyastha bhAva vicAra, tona zalya kA tyAga, bhakti bhAvanA ratnatraya yukta aise 84 guNa yukta hote haiN| (1) ahimANunata ke aticAra-1. kisI jIva ke hAtha pAMva nAka kAna Adi aMga upAMga kA chedanA kATanA, unheM cheva kara duHkha pahuMcAte haiM, yaha chedana nAma kA aticAra hai / 2. gAya bhaisa & ghor3A hAtho Adi ko saMkala yA rasmo Avi se bAMdha kara roke rakhanA, baMdhana nAma kA aticAra hai / 8 3. jIvoM ko lakar3I kor3A cAbuka Adi se mAranA pIr3anA pauTanA, ye pIr3ana nAmaka aticAra hai| 4. jo pazu vA manuSya binA kisI kaSTa kA anubhava kiye jitanA bojhA lAdakara le jA sakatA hai, 4 usase adhika bhAra kA lAdanA, atti bhArAropaNa nAmaka aticAra hai / 5. apane AdhIna naukara cAkara 4 aura gAya bhaisa Adi ko samaya para khAnA pInA na bephara bhUkhA pyAsA rakhanA, anna pAna nirodha nAma & kA aticAra hai| yahAM itanA vizeSa jAnanA ki pramAda va kaSAya ke thaza hokara jo mArapoTa Avi & kI jAtI hai, usase ho vrata meM aticAra lagatA hai / aMtaraMga meM sudhAra kI bhAvanA se kisI aparAdhI ko daMDa dene para aticAra nahIM lagatA hai /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAlA. (2) satyAyukta ke aticAra-zAstroM ke viruddha kucha kA kucha jhUTA upadeza denA, mithyo8 padeza nAma kA aticAra hai, ise parivAra bhI kahate haiN| 1. strI puruSa kI yA anya kI gupta bAtacIta ko yA gupta AcaraNa ko bAhara pragaTa kara detA, rahomyAdA kA asicAra hai : 2. kisI ke mukha & vikAra Adi kI ceSTA se usake mana kA gupta abhiprAya jAnakara IrSyA se dUsare ko kaha denA, kisI kI 8 gupta maMtraraNA ko prakaTa kara usakA bhaMDA phor3akara denA, paizUnya nAma kA aticAra hai / use ho sAkAra maMtra bheda kahate haiM / 3. dUsare ko Thagane ke abhiprAya se jhUThe bahI khAte banAnA, nakalI ciTTho sTAmpa Adi likhanA, jAlI dastAveja taiyAra karanA ityAdi prakAra ke kAryoM ko kUTa lekha kriyA nAma kA aticAra kahate haiM / 4. kisI ko dharohara ko bhUla se kama mAMgane para har3apa jAnA, nyAsApahAra nAma 4 kA aticAra hai / jaise koI puruSa rupayA jevara Adi dravya ko dharohara rakha gayA, kucha samaya poche 8. apane drazya ko uThAne AyA aura bhUlakara kucha kama mAMgane lagA to usase isa prakAra bhole bana kara & kahanA ki bhAI jitanA tumhArA dradhya ho so le jAo, isa prakAra jAna bUjhakara dUsare ke kucha dravya ko rakha lenA, nyAsApahAra nAma kA satyANuvrata kA aticAra hai / aisA bhAva aticAra na hokara anAcAra corI ho jAtA hai| (3) acauryANuvrata ke aticAra - svayaM corI ke lie jAte hue vA corI karate hue puruSa ko corI ke lie preraNA karanA, dUsare se preraNA karAnA yA anumodanA karanA, so cora prayoga nAma kA aticAra hai / 1. jisa puruSa ko hamane corI ke liye mana, vacana aura kAya se kisI bhI prakAra prerita ho nahIM kiyA hai, vaha yadi curA kara kucha draSya lAyA hai so use alpa mUlya Avi dekara lenA, corArthI dAna nAma kA aticAra kahalAtA hai| 2. jo rAjA ke mara jAne para yA rAjya meM upadrava vaMgA phisAda
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ la hone para bahumUlya vastuoM ko alpa mUlya meM lene kA prayatna karanA, apane Adhona jamIna kI sImA & bar3hA lenA, kisI ke bhAga jAne yA daMgA Adi meM mAre jAne para usake makAna Adi para kAjA kara lenA, so viruddha rAjya tikrama nAma kA aticAra hai / kyoMki zAnti kAla ke jitane niyama kAnUna haiM una saba kA rAjya krAnti vaMgA yuddha Adi hone para lopa ho jAtA hai / asalI sone meM tAMbA milA denA, cAMdI meM rAMga milA denA, ghI meM tatsama vAlA tela milA denA, isa prakAra adhika mUlya ko 4 OM vastu meM kama mUlya ko samAna vastu ko milA denA, sadRza sanmitra nAma kA aticAra hai / yathArtha meM & sadRza sanmizra karate hue corI kI bhAvanA pAI jAtI hai isalie aticAra hai| dukAna yA ghara zrAdi & para lene ke lie bAMToM ko adhika vajana yA nApa ke rakhanA, so honAdhika vinimAna nAma kA ati cAra hai / nApa tola meM ImAnadArI rakhanI cAhie aura jahAM corI ke dravya kI zaMkA ho usa vastu ko hAtha hI nahIM lagAnA cAhie aticAra ko Ar3a meM anAcAra nahIM karanA cAhie / brahamacaryANuyata ke aticAra-parAye lar3ake aura lar3akiyoM ke vivAha karAnA para vivAhakaraNa nAma kA aticAra hai / brahmacaryANuyatI apane aura apane sambandhiyoM ke putrAdikoM kA to vivAha kara & sakatA hai, parantu jo paravarga ke puruSa haiM jinase koI sambandha yA riztedArI nahIM hai unake putrAdikoM ke & vivAha na kare, na karAve aura na anumodanA kare / 1-kAma krIr3A ke aMgoM ko chor3a kara anya aMgoM se kAma krIr3A karanA so anagaM kor3A nAma kA aticAra hai / 2-rAga se ha~sI mizrita bhaNDa vacana bolanA, kAya se kuceSTA karanA so viTatva nAma kA aticAra hai / 3-kAma sevana ko atyanta abhilASA rakhanA yA kAma kor3A meM adhika magna rahanA so kAma tIbrAbhiniveza nAma kA aticAra hai| 4-vyabhidhAraNI striyoM ke ghara AnA jAnA, unase ha~sI majAka Adi karanA, so itvarikA gamana 8
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma kA aticAra hai| 5) parigraha parimAraNa aNuvata ke aticAra - ghor3A bala Adi jitanI dUra ArAma se jA sakate haiM usase bhI adhika dUra taka lobha ke vaza hokara jotanA so ativAhana nAma kA pahalA aticAra hai| 1-lobha ke ghazIbhUta hokara munAphA kamAne ko garja se dhana dhAnyAdika kA adhika saMgraha karanA so ati saMgraha nAma kA dUsarA aticAra hai, vyAyAra ke nimitta jitanA dhAnya Adi kharIda kara rakhA thA, usake becane se adhika munAphA milane para yaha socakara pazcAtApa karanA ki yadi hamane & itanA adhika aura kharIda kara rakha liyA hotA to Aja khUba lAbha hotA, yaha vismaya nAma kA 0 tosarA aticAra hai saMgrahIta vastu ke becane para kAphI munAphA milate hue use isa bhAvanA se nahIM & becanA ki abhI to aura bhI bhAva car3hegA aura khUba munAphA milegaa| yaha ati lobha nAma kA ati& cAra hai / bela ghor3A Adi apane AdhIna pazuoM, majadUroM aura naukara cAkaroM para lobha ke vaza se adhika bhAra lAdanA so ati bhArAropaNa na ma kA pAMcavAM aticAra hai / aba guNavata ke ativAra kahate haiM- 1) digvata ke aticAra :-jIvana paryanta ke lie jo Upara jAne kI somA nizcita ko yo AvazkatA par3ane para use bar3hA lenA so UrdhAtikrama hai| ibhI prakAra nIce jAne kI sImA ko bar3hA lenA adho vyatikrama hai, aura pUrva pazcima Adi dizAoM meM tirache Ane jAne ko maryAdA ko bar3hA lenA, so tiryag vyatikkama nAma kA tIsarA aticAra hai| jo ki ajJAna se pramAda se yA bhUla se AvazyakatA kI vivazatA se kisI eka vizA kI maryAdA ghaTAkara dUsarI ora kI dizA-sambandhI maryAdA ko bar3hA lenA, so kSetra vRddhi nAma kA cauthA aticAra hai / digvata ke dhAraNa karate samaya jo dizAtroM kI maryAdA ko thI use bhUla jAnA so sImA vismRti 8
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 nAma kA pAMcavAM aticAra hai / (2) dezavratoM ke aticAra-varSa, maza, pakSa Adhi ke liye deza meM jitane kSetra kA parimAraNa kara liyA hai usase bAhara kisI vyakti ko yA naukara Adi ko bhejanA preSaNa nAma kA pahilA aticAra hai / maryAdA ke bAhara sthita puruSa ko zabda sunAkara apanA abhiprAya prakaTa karanA zabda-zravaNa nAma kA dUsarA aticAra hai / maryAdA se bAhara vAle kSetra se kisI ko bulAnA yA koI vastu maMgavAnA & so Anayana nAma kA atikAra hai / maryAdA se kSetra ke bAhara kAma karane vAle puruSa ko hAtha Adi 8 se saMketa karanA rUpAbhi vyakti nAma kA cauthA aticAra hai| isI prakAra maryAdA se bAhara vAle puruSa ko kaMkara patthara Adi pheMkakara izArA karanA mulAnA so pudgalakSepa nAmakA pAMcavAM aticAra hai / / (3) anartha vaMDavata ke aticAra-rAga bhAva ko adhikatA se haMsI majAka ke sAtha aziSTa aura bhaMDa vacana bolanA kandarpa nAmakA aticAra hai / haMsI majAka karate hue kAma kI kuceSTA karanA kautkucya nAma kA aticAra hai / dhRSTatA pUrvaka bahuta bakavAda karanA, anarthaka bAtacIta karanA, pralApa karanA so mokharya nAma kA aticAra hai / bhoga aura upabhoga ko vastuoM ko AvazyakatA se adhika rakhanA so ati prasAdhana yA bhogAnarthakya nAma kA cauthA aticAra hai / prayojaka ko binA bicAre AvazyakatA se adhika kisI kAma ko karanA yA karAnA so asamIkSyAdhikaraNa nAmakA pAMcavAM aticAra hai / jaise bhojana karate samaya yadi eka loTA jala kI AvazyakatA hai to hAMDI jala bhara baitthnaa| aba cAra zikSAbratoM ke aticAra kahate haiM / (1) prathama sAmAyika zikSAbata ke aticArasAmAyika ko karate samaya mana ko idhara udhara calAyamAna karanA, sthira nahIM rakhanA, mano duHpraNidhAna nAma kA aticAra hai| sAmAyika ke samaya sAmAyika pATha ko jaldo kucha kA kucha bolane laganA, X
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAlAla * kisI se kucha pUchane para hAM hU~ nAdi karanA so vacana duHpraNidhAna nAma kA dUsarA aticAra hai| meM sAmAyika karate samaya hama pAMba Adi ko hilAnA, zira ghumAnA, loka Asana nahIM mAMunA, hAya ke izAre se kisI ko bulAnA, saMketa karanA prAdi kAya duHpraNidhAna nAma kA aticAra hai / sAmAyika karane meM Adara aura utsAha nahIM rakhanA, niyata samaya para sAmAyika nahIM karanA, jisa kisI prakAra se & yavA tadA pATha Adi par3hake samaya pUrA kara denaa| yaha anAvara nAmakA cauthA aticAra hai| sAmA-8 & yika karanA hI bhUla jAnA yA sAmAdhika pATha ko par3hate hue citta kA anyatra calA jAnA aura sAmAyika kI kriyAoM ko bhUla jAnA asmaraNa nAma kA pAMcavAM aticAra hai| (2) proSadhopavAsa zikSAvata ke aticAra-upavAsa ke dina binA dekhe binA zodhe pUjA ke upakaraNa zAstra vagairaha ko ghasITa kara uThAnA adRSTa mRSTa grahaNa na.makA pahalA aticAra hai / isI prakAra upavAsa ke dina binA dekhI binA zodhI bhUmi para mala mUtrAdi . karanA so adRSTa maSTa visarga nAmakA dUsarA aticAra hai / upavAsa ke dina binA dekhI, binA zodhI, binA sApha kI huI bhUmi para baiThanA, bistara aTAI Adi bichA denA so pradRSTamaSTAstaraNa nAma kA tIsarA aticAra hai| upavAsa ke dina & bhUkha Adi se pIr3ita hone ke kAraNa Avara aura utsAha nahIM rakhanA so anAdara nAmakA cauthA aticAra hai / upavAsa ke dina jina kriyAoM ko atyanta AvazyakatA hai unheM prasAda kaSAyA veSa bhUSAdi kisI kAraNa se bhUla jAnA so smaraNa nAmakA pAMcavAM pratighAra hai| tathA vAsa meM rahane Adi kisI anya kAraNa se aSTamI caturdazI prAvi tithi ko hI bhUla jAnA so bhI isI aticAra le ke antargata jAnanA cAhie / (3) bhogopabhoga parimANadhata ke praticAra-paMcendriyoM ke viSaya rUpI viSa se udAsIna na ho X
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ & kara unameM Adara banA rahanA so anupekSA nAmaka pahalA aticAra hai| viSayabhoga kara lene ke pazcAt & bho punaH usako yAda aAnA, kisI nayIna miSTAnna Adi ke khA lene ke bAda bhI bAra bAra usako yAda AnA so anusmRti nAma kA aticAra hai / vartamAna kAlameM upalabdha bhoga upabhoga ke sAdhanoM meM hAlA atyanta vRddhi rakhanA so atilaululya nAma kA tIsarA aticAra hai / bhaviSya kAla meM hameM amuka bhoga upabhoma ko prApti hotI rahe isa prakAra kI AkAMkSA karanA so ati taSNA nAma kA cauthA aticAra & hai / asIta kAla meM sevana kiye hue bhoga-upabhoga kA vartamAna meM upabhoga nahIM karate hue bhI upabhoga & karate hue samAna anubhava karanA so atyanubhava nAma kA pAMcavAM ativAra hai / atithisaMvibhAga zikSAvata ke aticAra-sAdhu Adi atithijanoM ke dene yogya AhAra 4 ko sacita hare kamala patra para Adi se DhaMka kara denA so harita nidhAna aticAra hai / dAna ke yogya & anna, auSadhi, caTanI Adi ko sacitta pate prAdi para rakha denA so haritanidhAna aticAra hai / atithijanoM ko bhakti ke sAtha kartavya buddhi se dAna na dekara loka lihAja se dAna denA, dAna meM Adara bhAva nahIM rakhanA so anAvara nAma kA tIsarA aticAra hai / kabhI kabhI dAna denA bhI bhUla & jAnA, niyata samaya para dAna nahIM denA, Age pIche denA so asmaraNa nAma kA cauthA aticAra hai / isako kAlAtikama nAma kA aticAra bhI kahate haiN| dUsare dAtA ke dAna ko nahIM dekha sakanA, apane diye dAna kA garva karanA ki amuka puruSa hamAre dAna ko kyA barAbarI kara sakatA hai / ityAdi prakAra para se IrSyA bhAva rakhanA so mAtsarya nAma kA aticAra hai| ina pAMca praticAroM ko TAlakara da brahama, upavAsa, aneka prakAra ke vrata samyagdarzanapUrvaka mokSamArga ke kAraNa bhUta dhAraNa kara apanI 4 & zakti ke anusAra pratidina deva zAstra guru kI pUjA karatA hai aura supAtroM ke lie cAra prakAra kA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha hAlA dAna detA hai, vahI sammahRSTi zrAvaka hai / AhAra dAna mAtra dene se hI zrAvaka dhanya kahalAtA hai aura devatAoM se paMcAzcarya ko prApta hotA hai devatAoM se pUjya hotA hai| phira vaha bAna ke phala se triloka meM sAra bhUta uttama sukhoM ko bhogatA hai / supAtra jina liMga ko dekhakara usako pAtra samajha kara bhakti bhAva aura zraddhA pUrvaka navadhA bhakti se AhArAvika dAna ko denA zrAvaka kA dharma hai ina supAtroM ko dAna pradAna karane se niyama se bhoga bhUmi tathA svarga ke sarvottama sukha kI prApti hotI hai aura anukrama se mokSa sukha kI prApti hotI hai| aisA zrI jinendra bhagavAn ne paramAgama meM kahA hai| jo manuSya uttama bIja ko botA hai to usakA phala mana vAMcchita pUrNa rUpa se prApta hotA hai / bhAvArtha - uttama kula, sundara svarUpa, zubhalakSaNa, zreSThabuddhi, uttama nirdoSa zikSA uttama zIla rAjA prajA mAnya utkRSTa guNa, acchA samyak cArita zAnta svabhAva, uttama zubha lezyA zubha nAma aura samasta putra pautrAvi parivAra zubha lakSaNa samasta prakAra ke bhogopabhoga kI sAmagrI sukha ke saba sAdhana supAtra dAna ke phala se prApta hotA hai / Age granthakAra ne anta meM jisa samAdhimaraNa kI ora saMketa kiyA hai usakA yahA~ saMketa meM varNana kiyA hai / jIvana kA anta zrA jAne para yA mahAna heatre roga utpanna hone para yA upasarga, bur3hApA Adi A jAne para dharma kI rakSA ke lie apane zarIra ke tyAga karane ko sanyAsa kahate haiM / samAdhimaraNa aura sallekhanA bhI isake nAma haiM / samyak prakAra zarIra ke vyAsa (tyAga) ko sanyAsa kahate haiM / sAvadhAnIpUrvaka maranA so samAdhimaraNa hai / kAya aura kaSAya ko bhale prakAra se kuza karanA sallekhanA kahalAtA hai / ise sallekhanA yA samAdhimaraNa kI vidhi yaha hai ki jaba apanA maraNa nizcita jAnale taba apane saba kuTumba parivAra aura bandhu varga svajana parijanoM se sneha chor3a de, zatruoM se vaira bhAva chor3a de aura atyanta vinamra
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ & bhAva se saba priya bacanoM dvArA kSamA karA kara svayaM bhI saba janoM ko kSamA kare / tatpazcAt & kisI yogya niryApakAcAyaM (samAdhimaraNa karAne meM atyanta kuzala mahAsAvu yA zrAyaka) ke pAsa jAkara samasta parigraha ko chor3a kara zuddha aura prasanna citta hokara apane isa jIvana sambandhI sarva pApoM ko dvAlAla nizcala bhAva se AlocanA kare tathA mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA se jovana paryanta ke lie pAMcoM pApoM kA sarvathA tyAga kare aura mahAvatoM ko nirpekSa dhAraNa kare aura krodha, mAna, mAyA, lobha, kaSAya, zoka, bhaya, vidhAda, sneha, kAluSya aura rAgadveSa ko chor3akara amRtamaya zAstra vacanoM se AtmA ko tRpta kare / aura apane bala borya ko pragaTa kara utsAhita hokara Atma jJAna se dhyAna kI siddhi kare jo AtmA kA svarUpa jAnane meM kuzala hai, tapazcaraNa karane meM nipuNa hai khegA pAlA dAraNA nako jaga hAlatA hai / taba ho vairAgya kI vRddhi kara pahile AhAra kA tyAga kare / kamase tyAga kara dugdhaAdi snigdha pAna kare / tadanantara snigdha pAna ko bhI tyAga kara kAMjI garama pAnI prAdi vara pAna para rahe tatpazcAt kama se khara pAna bhI tyAga kara aura kucha dinoM taka zakti ke anusAra nirjala upavAsa kare / jaba dekhe ki antima samaya A gayA hai, to AtmadhyAna pUrvaka paMca parameSThi, paMca namaskAra maMtra kA smaraNa karate hue pUrI sAvadhAnI ke sAtha zarIra tyAga kre| * yaha samAdhimaraNa kI vidhi hai / Atma kalyANa ke icchuka puruSoM kA kartavya hai ki jIvana ke anta meM * isa sanyAsa ko avazya dhAraNa kare, granthakAra ne isa sanyAsa maraNa ko jovana bhara kI tapasyA kA & phala kahA hai, isalie jaba taka zarIra meM zakti rahe, hoza havAzAdi vyavasthA ThikAne rahe, taba taka samAdhimaraNa meM pUrA prayatna karanA cAhie / zrAvaka ke bAraha vratoM ke samAna samAdhimaraNa ke bhI pAMca 8 ativAra batalAe gae haiM. samAdhibharaNa karane vAle bhavya jIva ko unakA tyAga karanA cAhie /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhimaraNa ke aticAra-samAdhimaraNa svIkAra kara lene ke pazcAt zarIra ko svastha hotA 4 huA dekhakara jIne ko icchA karanA so jIvatazaMsA nAma kA pahalA aticAra hai| sanyAsa dhAraNa karane ke pIche zarIra meM rogAdi upadrava bar3ha jAne ke kAraNa unakA kaSTa na saha sakane se adhIra ho jaldo marane kI AkAMkSA karanA, so maraNa zaMsA nAma kA dUsarA aticAra hai / samAdhimaraNa dhAraNa karane ke poche bhUkha pyAsa Adi ko pIr3A se DaranA ihaloka bhaya hai / isa prakAra kI duddhara kaThina tapasyA kA & phala mujhe paraloka meM milegA ki nahIM, aisA vicAra karanA so paraloka bhaya hai / isa prakAra ke sAto bhayoM & se vyAkula honA so bhaya nAma kA tIsarA aticAra hai / bacapana se lekara Aja taka jina logoM ke sAtha mitratA kA sneha sambandha sthApita thA samA zayyA para par3e hue unakI yAda karanA so mitrAsmRti nAma kA cauthA aticAra hai / samAdhimaraNa dhAraNa karane ke phala se AgAmI bhava meM bhogAdi ko AkAMkSA karanA nidAna nAma kA aticAra hai / samAdhimaraNa ko dhAraNa kara ina pAMcoM doSoM se bacanA cAhie / isa prakAra nirdoSa zrAvaka vratoM ko pAlana karane vAlA vyakti niyama se solahaveM svarga taka yathAyogya devendrAdike utkRSTa pada pAtA hai aura vahAM se capakara manuSya bhava pAkara usI bhava meM yA sAta ATha bhava ke pazcAt niyama se mokSa jAtA hai / isaliye samyagdarzana pUrvaka zrAvaka vrata aMgIkAra kara pAlana karegA to tumhArA avazya kalyANa hogA / cautho DhAla samAptam / aba pAMcavIM DhAla likhate haiM / graMthakAra isa DhAla meM bAraha bhAvanAoM kA cintavana karanA varNana karate haiMcAla chaMda-muni sakala pratI bar3abhAgI, bhava bhogana tai vairAgI / ___ . vairAgya upAvana mAI, cinto anuprekSA mAI //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ina citata samarasa jAge, jimi jvalana pavana ke lAge / jaba hI jiya Atama jAna, taba ho jiya zivasukha TAne // 2 // artha-bar3e hI bhAgyavAna aura sakala cAritra ke dhAraka munirAja saMsAra aura indriya bhogoM se dirAgo rahate haiM / isalie he bhAI tumheM bhI vairAgya utpanna karane ke lie bAraha bhAvanAoM kA niraMtara cintavana karanA cAhie, kyoMki ina bAraha bhAvanAoM ke cintavana karane se samatA rUpI sukha prakaTa hotA hai jaise ki pavana ke lagane se agni kI jvAlA prakaTa hotI hai / jaba yaha jIva AtmA ke svarUpa ko pahicAna letA hai taba hI vaha mokSa sukha anubhava kara pAtA hai, kahane kA mArAMza yaha hai ki samatA bhAva ko jAgRta karane ke lie bAraha bhAvanAoM kA cintavana karanA atyanta Avazyaka hai / ataeva la ina bAraha bhAvanAoM ko niraMtara bhAve / aba anitya bhAvanA kA svarUpa likhate haiM jobana gRha godhana nArI, haya gaya jana AjJA kArI / indriya bhoga china thAI, sara dhana capalA capalAI // 3 // artha-yuvAvasthA, sadana, baila, bhaisa, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, hAthI, ghor3A, strI, putra, 8 pautrAdi, prAjJAkArI parivAra ke laukika loga aura naukara cAkara tathA indriyoM ke bhoga, ye saba ko la saMba vastu kSaNa bhara sthira rahane vAlI haiM, sadA sAsvati nahIM / jaise ki indra dhanuSa aura bijalI kA 8 camakanA / arthAt indra dhanuSa ko taraha, grAma, sthAna, Asana, devendra, asura, vidyAdhara, rAjA, ina kI hAthI, ghor3A Adi vibhuta indriya sukha, mAtA pitA bhAI bandhu Adi se prIti, ye saba anitya haiM / rAjya pATha seTha sAhUkAra kA vibhava, kSetra, vastu, hiraNya, suvarNa, gAya, bhaiMsa, netrAdi indriya gorA kAlA varNa, buddhi, bala, yuvA avasthA, kAnti, pratApa, putra, pautrAvi, jIvana, dharmapatnI, ghara bAra mahala
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ www 8 makAna, zayyA, siMhAsana, vastra, bartana, bhAvi sabhI anitya haiM / aisA cintayana kareM / bhAvArtha-aisA cintavana karanA ki saMsAra meM jitanI vastueM utpanna huI haiM unakA niyama se 6 binAza hogA kyoMki paryAya rUpa se koI bhI vastu sthira nahIM hai sabakA parivartana hotA rahatA hai| phira ina utpAda vyaya-zIla paryAyoM meM kyoM rAga dveSa karU ? dekho isa jagata meM janma to maraNa se sambara, javAnI vRddhA avasthA se lagI huI hai aura lakSmo vinAza sahita hai, jo bhI vastu netragocara ] hai vaha saba hI kSaNabhaMgura haiN| ye svajana, parijana, parivArajana, strI, putra, mitra, bhrAta, tAta, mAta la 3 tana dhana gRhAdi sparza Adi indriyoM ke viSaya naukara cAkara, hAthI, ghor3e, ratha, gAya, bhaisa Adi samasta vaibhava indra dhanuSa, navamegha, zarada ke mahala aura bijalI ke samAna caMcala hai| dekhate dekhate hI naSTa ho jAne vAlA hai jaise sUrya kA udaya kucha kAla taka hI rahatA hai vaise hI prANI cAroM gatiyoM meM 8 & kisI kAla kI maryAdA ko lekara utpanna hotA hai jaise pakA huA phala vRkSa se alaga hotA hai aura bhUmi meM gira par3atA hai| vaise hI saMsArI prANI Ayu ke kSaya se avazya mara jAte haiN| isa loka meM prANI kA jIvana jala ke bubabube ke samAna caMcala hai / bhoga roga sahita hai, javAnI jr| sahita hai, sundaratA kSaNa meM bigar3a jAtI hai / sampattiyAM vipatti meM badala jAtI haiM nAzavAna haiM / saMsArI sukha madhu ko bUda ke svAda ke samAna haiM / paramparA duHkha kA kAraNa hai indriyoM ke viSaya aura zarIra kA bala megha paTala samAna vinAzavAma hai, rAja pATa Adi indrajAla ke samAna sI jAne vAlI hai / strI putra pautrAdi saba bijalI kI camaka ke samAna caMcala dekhate dekhate kSaNamAtra meM palAya ho jAne 8 vAle haiM / jaise mArga meM nAnA digdeza ntaroM kA saMyoga eka kSaNabhara ke lie kiso vRkSa ke nIce ho jAtA hai aura phira saba apane apane rAste jAte haiM / isI prakAra isa manuSya bhavarUpI vRkSa ko
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha meM mAtA-pitA, bhAI-bahina, putra mitra Adi nAnA bandhujanoM kA saMyoga ho gayA hai so thor3e 8 8 samaya ke pazcAt rahane vAlA nahIM hai| phira inake viyoga meM zoka kyoM karanA cahie ? ye to pakSI ko taraha eka vRkSa para nivAsa karate hue rAtri kA samaya bitAkara prabhAta hone se do dizA palAyamAna ho jAte haiN| dekho atyanta lAr3a pyAra se popA huA, nAnA prakAra ke sugandhita vastuoM se mardana ubaTana, uttamottama susvAda bhojya padArthoM se saMtRpta kiyA huA bhI yaha deha eka kSaNamAtra meM & naSTa ho jAtA hai| jaise ki miTTI kA kaccA kalasa pAnI marate ho vighaTa jAtA hai phira zarIra ke & rAgAdika se AkrAnta hone para zoka kyoM karanA cAhie ? dekho jo lakSmI bar3e puNyazAlo cakravartI 8 Adi mahApuruSoM ke bhI zAsvata nahIM ThaharatI hai sthira raha nahIM skegii| isaliye sampatti ke viyoga 8 meM kheva kyoM karanA ? isa moha ke mahAtmaya para Azcarya hai ki yaha jIva saMsAra ko sabhI kucha vastuoM ko dhana yovana jovana taka ko jala ke bulabule ke samAna kSaNabhaMgura dekhate hue bhI unheM nitya mAnakara (c) unameM mohita ho rahA hai isalie he bhavya jIyo ! apane vibhAvabhAva jo mahAmoha hai usako chor3akara & saMsAra ke samasta saMyoga ko viyoga saMyukta ho nizcaya karo ! saMsAra ko koI vastu sthira yA nitya & nahIM hai jaise melA lagane se nAnA deza kA mAnava Akara ikaTThA hotA hai aura phira melA khatma hone se nAnA deza kA mAnA nAnA veza meM calA jAtA hai aisA samajhanA cAhie / ataeva sthAyo Atma pada meM hI apanI buddhi ko lagAo ! aisA vicAra karanA so anitya bhAvanA hai / isa prakAra ke vicAra karane se saMsAra ke kisI bhI padArtha meM bhoga kara chor3e hue ucchiSTa padArthoM ke samAna rAga bhAva nahIM rahatA prataeva usakA viyoga hone para zoka aura viSAda bhI nahIM utpanna hotA / isa taraha sarva & prakAra ko jagata ko racanA ko anitya samajha kara satpuruSoM ko nirantara apane AtmA ko nitya kA 8
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanAtana anubhava karanA parama kalyANa hai / aba azAraNa bhAvanA likhate hai sura asura khagAdhipa jete / maga jyoM hari kAla kale te / maNi maMtra taMtra bahu hoI, marate na bacAvai koI // 4 // artha saMsAra meM jinako zaraNa dene vAlA mAnatA hai aise surAdhipa (indra), asurAdhipa (bhAgendra) aura khagAdhipa (vidyAsAgara) aura cakravatA bhI jaba svayaM kAla ke dvArA vala-mala jAte haiM, taba ve auroM ko kyA rakSA kara sakate haiM, aura kisako zaraNa de sakate haiM ? kisI ko nahIM / jaise siMha ke 8 muMha meM se mRga ko bacAne ke liye koI samartha nahIM hai, isI prakAra saMsArI prANI ko maNi maMtra tantra 8 Adi koI bhI marane se nahIM bacA sakatA arthAt hAthI, ghor3A, ratha, payAve, balavAn sAmanta, pAlakI savArI, moTara, rela, maMtra, taMtra, jaMtra, rasa, auSadhi, prajJapti prAdi vidyA; cANikya nIti Adi 14 vidyA aura mAtA pitA; bhAI bahina kuTumbI jana; nagara jana ye saba maraNa bhaya ke nikaTa Ane para yA janma maraNa bAla vRddha avasthA ko haTAne meM jaina dharma ke sivAya aura indra dharanendra mahendra; narendraH khagendra; surendra bho rakSA nahIM kara sakate / eka jainadharma hI rakSaka, prAzraya yA zreSTha gati kA dene vAlA hai; aisA azaraNa bhAvanA kA cintana kro| bhAvArtha--saMsAra meM zaraNa dene vAle padArtha do prakAra ke mAne jAte haiN| laukika aura lokotr| ye donoM hI jIva ajIva aura mizra ke bheda se tIna tIna prakAra ke hote haiM / inameM se rAjA devatA; mAtA pitA Adi laukika zaraNa haiM / durga sthAna gupta sthAna mahala maNi Adi ajIva zaraNa haiN| grAma nagara prAvi laukika mizra dhAraNa haiN| paMca parameSThI lokosa ra jIva zaraNa haiN| paMca parameSThI pratibimba Adi lokottara ajIva zaraNa hai / jJAna saMyama ke sAdhana upakaraNa yukta sAdhu varga
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAla 8 adhyApaka ke yukta vidyAlaya Adi lokottara mizrazAraNa hai kintu jaba jIva ke janma, jarA, mRtyu, vyAdhi iSTa viyoga aniSTa saMyoga alAbha, daridratA Adi kAraNoM se duHkha upasthita hotA hai taba koI bhI zaraNa dene vAlA nahIM hotA hai / samudra meM jahAja ke DUba jAne para usa meM baiThe hue pakSI kA jaise koI bhI sahAyaka (zaraNa) nahIM hai isI prakAra vinAza kAla Ane para he jIva ! terA bhI koI & zaraNa sahAI nahIM hai| jaba taka tere kuzala kSema hai taba ho taka tujhe sabhI zaraNa sahAI dikhate haiN| 8 jaba jIva kA maraNa kAla AtA hai taba use cAroM ora se gherakara bar3e-2 sainika zastroM se susajjita / hokara kyoM nA khar3e ho jAya, atyanta sneha karane vAle bandhujana bhI kyoM nA ghere hue baiThe raheM ? 8 bar3e-2 DAkTara; vaidya, hakIma aura lukamAna kyoM nA amogha auSadhi rAmabANa, candrodaya rasa Adila 0 se rakSA kara rahe hoM, parantu yaha prAtmA rAma to saba ke dekhate dekhate ho ur3a jAtA hai| loga sama& jhate haiM ki zAstroM meM bar3e bar3e maMtra yaMtrAvika batalAye gaye haiM ve bhI payA hamArI rakSA na kareMge ? 8 AcArga unheM uttara dete haiM ki he bhacyAtman ! maMtra Adi bhI tere svataMtra zaraNa nahIM haiM, ye saba puNya ke vAsa haiM; jaba taka tere puNya kA udaya banA rahegA taba taka hI ve zaraNa haiM, anyathA Aja taka agaNita 8 prANI ajara amara pada prApta hue vikhalAI dete| aisA jAnakara he Atman ! saMsAra meM tU kisI ko & bhI zaraNa mata samansa aura vyartha se para ko zaraNa mAna AkulatA rUpa mata hoM, yathArtha meM tere darzana & 8 jJAna aura cAritra hI zaraNa haiM. ye ratnatraya AtmA ko sadA kAla rakSA karane vAlA hai| isalie parama 4 zraddhA rUpa pUrNa bhakti ke sAtha unhIM ko sevA aura ArAdhanA kara / isa prakAra kA cintayana karane se & joba phe saMsArI padArthoM meM mamatA bhAva naSTa ho jAtA hai aura arhatsarvajJa ke vacanoM meM dRr3hazradvAna vizvAsa & ho jAtA hai / Age saMsAra bhAvanA kahate haiM
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ cahuMgati dukha jIva bhare haiM, parivartana paMca kara haiM / saba vidhi saMsAra asAra, yAmaiM sukha nAhiM lagArA // 5 // artha-yaha jIva cAroM gatiyoM meM paribhamaNa karatA huA kaise kaise duHkha uThAtA hai, kaSTa sahana karatA hai aura saMsAra cakra meM pAMca parivartana kiyA karatA hai| yaha saMsAra saba prakAra se asAra hai isameM sukha kA leza mAtra bhI nahIM hai / arthAt azraddhAna rUpa mithyAtva aMdhakAra se saba jagaha ghirA huA yaha jova jinadeva kara upadeza kiye gaye mokSa mArga ko nahIM dekhatA saMtA bhayAnaka atyaMta gahana saMsAra rUpa bana meM hI bhramaNa karegA, tahA~, tathya, kSetra, kAla, bhava aura nAva rUpa paMca parAvartana saMsAra jAnanA, vaha narakAdi gatiyoM meM bhramaNa ke liye kAraNa haiM aura vaha bahuta prakAra kA hai, prazna-kauna saMsAra hai ? kisa bhAva se saMsAra hai ? kisake saMsAra hai ? kahA~ saMsAra hai ? kitane kAla taka saMsAra hai? kitane prakAra kA saMsAra hai ? uttara-isa saMsAra meM janma jarA maraNa kA bhaya, mana vacana kAya kA duHkha, iSTa viyoga, aniSTa saMyoga se utpanna duHkha, zvAsa khAMsI Adi roga se pIr3ita hone para duHkha prApta hotA hai tathA jalacara, sthala cara, nabhacara, tiyaMca yoni meM, naraka meM, manuSya gati meM aura deva gati meM hajAroM taraha ke duHkha pAtA hai, lAbha-alAbha, sukha-duHkha, pUjA-tiraskAra ina saba ko aneka bAra bhogA, & aise saMsAra ko jAnakara zIgha ho nissAra cintayana karanA / bhAvArtha-~-yaha jIva cAroM gati meM paribhramaNa karatA huA kaSTa sahana karatA hai, yaha prathama hAla meM acchI taraha batalAyA gayA hai / saMsAra meM ghUmate hue yaha jIva pAMca parivartanoM ko kiyA karatA hai| ye pAMca parivartana ye haiM--1 dravya parivartana, 2 kSetra parivartana, 3 kAla parivartana, 4 bhava parivartana aura 5 bhAva parivartana / inakA svarUpa saMkSepa se isa prakAra jAnanA cAhie :
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) dravya parivartana-jJAnAvaraNAdi ATha karmoM ke rUpa pariNata hone vAle pudgala dravya ko karma dravya kahate haiM, aura audArikAdi tona zarIra aura chaha paryAptiyoM ke rUpa pariNata hone vAle pud-hai gala dravya ko no karma dravya kahate haiM / ina donoM prakAra ke pudgala kA pramANa ananta hai / inameM se aisA eka bhI pudgala nahIM bacA hai, jise isa joba ne krama se bhoga bhogakara anantabAra na chor3a diyA ho isI kA nAma dravya parivartana hai / / (2) kSetra parivartana-isa triloka vyApI lokAkAza ke asaMkhyAta pradezoM meM se aisA eka bhI pradeza bAkI nahIM rahA jahA~ yaha jIva ananta bAra na utpanna huA ho aura ananta bAra nahIM marA ho X isI kA nAma kSetra parivartana hai| kAla parivartana... kokA kor3I sAgaroM kA eka utsapiraNI kAla hotA hai, aura itane ho samaya kA eka avasapiNI kAla hotA hai / ina donoM kAloM ke samaya meM aisA eka bhI samaya bAkI nahIM bacA hai jinameM yaha jIva krama se ananta bAra janmA aura ananta bAra na marA ho isa prakAra kAla ke Azraya jo parivartana hotA hai use kAla parivartana kahate haiM / (4) bhava parivartana-naraka bhava ko saba se jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai aura saba se utkaSTa sthiti tetIsa sAgara kI hai| tahAM sabase prathama jaghanya sthiti utpanna hokara prathama narka ke prathama prastAra meM daza hajAra varSa ko sthiti bhogakara marA aura anya gati meM janma liyA phira prathama avasthA naraka hI prApta huA aise daza hajAra varSa ke samaya to vahAM hI bhavAntara letA rahA phira daza hajAra varSa eka samaya meM narka bhogA phira aneka yoniyoM meM upajA aura marA--yA anya naraka meM do sthiti 8 pAkara marA ye bhava ko saMkhyA meM nahIM haiM, phira daza hajAra varSa do samaya ko prAyu pAI yaha saMkhyA meM hai|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ la aise narapha bhogate hue eka eka samaya bar3hAte hue sAtaveM nakaM ko utkRSTa Ayu tetIsa sAgara ke duHkha 4 bhoge inhIM ko nakaM bhava parAvartana kahate haiM / isI prakAra tiyaMca aura manuSyoM kI sarva jaghanya sthiti 8 antarmuhUrta ko batalAI hai usa sthiti kA dhAraka manuSya aura tiryaca hokara kramaza: eka eka samaya bAlAla bar3hate hue tiryacoM meM yA cahu~gati meM janmA aura marA phira anukrama se manuSya yA tiryacoM ko utkRSTa 8 ha~ sthiti tIna palpa ko bhogatA humA parAvartana karatA hai / devoM meM isI prakAra jaghanya dasa hajAra varSa ko 8 sthiti se lagAkara utkRSTa miNyAdRSTi devoM ko ikatIsa sAgara ko sthiti taka eka eka samaya bar3hate hue samasta sthiti kA ,dhAraka deva humA isa prakAra cAroM gatiyoM ko jAnya sthiti se lekara utkRSTa sthiti taka kI samasta paryAyoM ke dhAraNa karane ko bhava parivartana isa jIva ne isa prakAra ke ananta bhava parivartana Aja taka kiye haiM / (5) bhAva parivartana-prakRti mandha, sthiti bandha anubhAga bandha aura pradeza bandha, ina cAra 4 3 prakAra pharma bandha ke kAraNabhUta jo bhAva hote haiM, unheM adhyavasAya sthAna kahate haiN| ve pratyeka asaMkhyAta lokoM ke jitane praveza hai tarapramANa hote haiM / ina samasta adhyavasAya sthAnoM ke dvArA mithyAtvI jIvoM 8 ke sambhava karmoM ko jaghanya sthiti se lekara utkRSTa sthiti taka ke bandha karane ko eka bhAva parivartana kahate haiM / isa prakAra ke ananta bhASa parivartana jIva ne Aja taka kiye haiN| yaha jIva ina pAMcoM ho parivartanoM ko sadA kAla karatA huA saMsAra cakra meM paribhramaNa karatA rahatA hai aura nAnA prakAra ke duHkha bhogatA phiratA hai| isa prakAra saMsAra asAra khAra kA vicAra karanA so saMsAra bhAvanA hai jisase ki vaha saMsAra se chUTane ke lie prayatna karatA hai / aba Age ekattva bhAvanA kA varNana likhate haiM /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubha azubha karama phala jete, bhoga jiya ekahi tete / suta dArA hoya na sIrI, saba svArathake haiM bhIrI // 6 // artha-zubha aura azubha karma kA jitanA bhI phala prApta hotA hai, use yaha jIva akelA hI bhogatA hai / putra mitrAdi koI bhI dukha kA bhAgI nahIM hotA, ye saba svArtha ke hI sAthI haiN| arthAt 4 0 bahina bhAI kAkA bhatIjA mAmA nAnA mAtA pitA putra pautra svajana parijana dAsI dAsa rAjA rANA maMtrI purohita seTha sAhUkAra, inake madhya meM yaha jIva akelA ho rogI-duHkho huA mRtyu ke vaza meM par3A & paraloka ko gamana karatA hai, isake sAtha koI bhI manuSya nahIM jAtA hai, kyoMki yaha jIva akelA hI & zubha azubha karma karatA hai, usa karma kA phala akelA hI dIrgha saMsAra meM ananta kAla taka bhugatatA hai, akelA hI janma letA hai aura akelA hI maratA hai, isa taraha ekatva bhAvanA kA cintayana kro| bhAvArthayaha jIva akelA hI garbha meM AtA hai aura akelA hI sanmUrchana, garbha, upapAda meM janma letA hai, akelA hI bAla aura yuvA Adi avasthA cAroM gatiyoM meM dhAraNa karatA hai, akelA & hI manuSya aura tiryacoM meM jarA se jarjarita vRddha rogI zoko, hotA hai, aura yaha jI0 akelA hI nakaM tithaMca Adi ko mahAn vedanA ko sahatA hai, saMsAra meM saba prANI svAratha ke sAthI haiM, jaba isa jIva ke bimArI Adi ke hone para svajana kuTumbI jana saba ke saba prAMkhoM se duHkhoM ko dekhate hue bhI leza mAtra bhI kaSTa vedanA. ko bAMTa nahIM sakate / yaha jIva aisA jAnate hue bhI Azcarya hai ki saMsAra ka kuTumba Adi ke jIva mamatA ko nahIM chor3atA hai aura samatA ko nahIM grahaNa karatA hai, yaha merA aura yaha merA karatA huA rAta dina kuTumba parivAra ke nimitta pApa-bhAra ko saJcita kiyA karatA hai parantu 8 jina vastuoM kA saMgraha bandhujanoM ke lie karatA hai aura dIrgha pApa upArjana karatA hai ve adhika
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 se adhika zmasAna (maghaMTa) taka sAtha jAte haiM, aura jalAne ke lie kASThAdika ko madada karate haiM 4 & adhika nahIM aura jisa lakSmI ke saJcaya karane meM rAta dina lagA rahatA hai, vaha dhana ghara meM par3A rahatA 8 chaha la hai eka uga mAtra bhI sAtha nahIM calatA aura sirpha zarIra ho bhasma ho jAtA hai / isalie hai Atman ! DAlA eka nijAnanda svarUpa terA Atma dharma ho aisA hai jo terA kabhI sAtha nahIM chodd'taa| vaha para bhava meM & bhI sAtha jAtA hai aura aMta meM saMsAra ke duHkhoM se chur3A detA hai, ataeba prathama mana ke dvArA pAMcoM indriyoM se paropadeza se, kSayopazama se parva ke abhyAsa se yA maryAdika ke prakAza se ayopazama jJAna ko utpanna kara phira jo kucha karma janita sAmagnI hai vaha saba para dravya rUpa hai use nivRtti rUpa hokara 8 nija dravya meM hI pravRtti karatA hai, vahI bheda vijJAna paidA karane kA kAraNa hai kyoMki jo kucha karmala janita bAmagrI hai vaha saba para dravyarUpa hai isaliye usase nivRtti hokara nijadravya Atmadharma usameM hI 8 & pravRtti karanI cAhie / svadravya meM pravRtti karane se avazya bheda vijJAna prApta hotA hai vaha parabhava meM bhI sAtha jAtA hai aura aMta meM saMsAra ke dukhoM se bhI chur3A detA hai isIlie usIkA zaraNa lenA cAhie / aisA vicAra karane se na to svajanoM meM moha utpanna hotA hai aura na parajanoM meM dveSa bhAva 0 jAgRta hotA hai kintu niHsaMgatA yA ekAkI panA pragaTa hotA hai jisase ki yaha prAtmA Atma kalyANa ke hI lie prayatna karatA hai / aisA bAra bAra cintavana karanA so ekatva bhAvanA hai| Age anyatva bhAvanA kA varNana karate haiN| jalapaya jyoM jiyatana melA, pai bhinna bhinna nahi bhelA / to prakaTa jude dhana dhAmA, kyoM baiika mili suta raamaa||7|| artha-jaise jala aura dUdha milakara eka se dikhane lagate haiM, parantu padArtha meM eka nahIM hai
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAlA & hote / isI prakAra mile hue yaha jIva aura deha bhI yathArtha meM eka nahIM haiM, bhinna bhinna hI haiM, jaba 8 sa mile huye veha aura jIva bhI eka nahIM haiM tama pratyakSa do bhinma tihAI denevAle ye bhanna putra strI prAvi chaha 8 kaise apane ho sakate haiM ? kadApi nahIM / arthAt saMsAra meM mAtA, pitA, kuTumbI, parivAra jana, rAjA, 8 maMtrI, seTha, sAhUkAra, naukara, cAkara, nAnI, mAmI, dAso, dAsa, strI, ye sabhI apane AtmA se nyAre 8 hai / ve saba isa loka meM anna pAna vastra dene meM sahAyaka haiM, parantu paraloka meM isa jIva ke sAtha nahIM & jA sakate / vekho to sabhI jIva yaha vicAra karatA hai ki merA svAmI Aja mara gayA, aisA mAnatA huA & anya koI dUsare jIvoM kI to cintA soca karatA hai, parantu Apa saMsAra rUpo bhava samudra meM DUbate huye & apane AtmA kA soca ciMtA kucha bhI nahIM karatA / dekho to saho, yaha zarIra Adi bho anya hai to bAhma drazya anya kyoM nahIM hoMge / isa liye jJAna darzana guNa ho apane AtmA ke haiM isa taraha anyatva bhAvanA kA cintavana kro| bhAvArtha-sadA sAtha rahane vAle zarIra se bhI prAtmA bhinna hai, aisA vicAra karanA so anyatva __ bhAvanA hai, kyoMki zarIra aindriyika hai Atma atIndriya hai| zarIra jar3a hai, AtmA jJAtA dRSTA hai, zarIra anitya hai, AtmA nitya hai, zarIra apavitra hai, AtmA pavitra hai, karmoM se aura zarIra se AtmA sadA bhinna caitanya svarUpa hai, jaise myAna se talavAra bhinna hotI hai / aisA jAnakara he Atman ! zarIra se mamatA bhAva visAra de-chor3ade, use apanA mata jAna / kintu jo jJAtA dRSTA prAtmA hai, use hI apanA sva svarUpa samajhakara usako prApti kA prayatna kara / isa prakAra AtmA ko bAra bAra cintavana karane ko 8 anyatva bhAvanA kahate haiM / isa bhAvanA kA cintavana karane se zarIra Adi meM niHspRhatA paidA hotI hai usase Atma tattva jJAna jAgRta hotA hai aura phira vaha AtmA mokSa kI prApti ke liye prayatna karatA 8
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai / ye AtmA apane cetanA svarUpa parimANoM kA kartA huA, apane cetanA svarUpa bhAva kA karane vAlA 8 & nizcaya se hotA hai jaise ki agni svabhAva se lohe ke piMDa ko grahaNa karatI huI Apa maya svarUpa banA 8 8 detI hai / jo jIva munipada ko dhAraNa kara bokSita huA aura saMyama. tapasyA bhI karatA hai lekina jo 8 goha kI adhikatA se zuddha mA rAbahAra ko zithila karatA hai, abhimAna meM magna ho ghUma rahA hai, 0 aura saMsArI karma-jyotiSa, vaidyaka, maMtra, yaMtrAdikoM para pravRttatA hai to vaha muni saMyama tapasyA kara 4 6 sahita huA bhI bhraSTa lokika muni kahalAtA hai, aise muni kI saMgati tyAgane yogya hai / isalie jo 8 uttama muni dukha se mukta honA cAhatA hai to usa ko cAhiye ki yA to guNoM meM apane samAna ho yA adhika ho aise donoM ko saMgati kare, anya kI nahIM kare / jaise zItala ghara meM zItala jala ko rakhane se zItala guNa kI rakSA hotI hai / yaha ati zItala ho jAtA hai| usI taraha guNAdhika puruSa ko 8 saMgati se guNa adhika bar3hate haiM / isaliye uttama saMgati karanA yogya hai| muni ko cAhie ki pahalI 8 avasthA meM to pUrva kahI huI zubhopayoga se utpanna pravRtti ko svIkAra kare, pIche krama se saMyama ko utkR8 STatA se parama dazA ko dhAraNa kare aura viparItAbhASa ko sarva prakAra se tyAga kara anyatva bhAvanA bhAve / para ko apanA ghAtaka jAnakara bheda vijJAna dvArA apane se judA karake kevala Atma svarUpa ko bhAvanA se nizcala sthira hokara apane svarUpa meM niraMtara samudra kI taraha niSkaMpa huA tisstthe| apanI 4 jJAna zaktiyoM kara bAhya rUpa jJeya padArthoM meM maMtrI bhAva nahIM kare to nizcala Atma jJAna ke prabhAva para se atyanta nija svarUpa meM sanmukha hotA tathA jJAnAnanda parama brahama sva svarUpa ko pAtA hai| aura pud 41 8 gala karma, rAma, dveSa, moha baMdha ke kAraNa dvividhA se dUra rahatA hai, yaha Apa hI sAdhaka hai, pApa ho / & sAdhya hai, aura yaha sampUrNa jagata ke prANo bhI jJAnAnanda svarUpa paramAtma bhAva ko prApta hogI arthAt 4
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA isa AtmajJAna kalA ke paramAtma prakAza se zranekAnta mahA vidyA ko nizcaya se dhAraNa karake eka tatva ko pAkara parama Ananda hoo ! yaha paramAtmatatva vacana se nahIM kahA jAtA hai kevala anubhava apane aMtaraMga meM prakAza karo! jo yaha dhArA ko dhAraNa bahatI huI isa Atma gamya hai isaliye isa cidAnanda paramAtma tatva ko hamezA zrAnanda svarUpa AtmarAma pramRtarUpI jala ke prabhAvarUpa pUrNa karate haiM vahI AtmA zranyatva bhAvanA ko bAra bAra smaraNa karate haiN| vahI anekAntarUpa pramAda se anaMta dharma yukta zuddha cinmAtra vastu tattva unakA sAkSAt anubhavI hote haiM, kyoMki yaha AtmA anAdi kAla se lekara aba taka pudgaloka paravastu karma ke nimitta se moharUpI madirApAna se madonmata huA sasAra cakra meM ghUmatA huvA bhava bhramaNa karatA hai / jaise samudra apane vikalpa taraMgoM se sadA mahA kSobhita huA krama se parivartana karatA hai| aise hI yaha Atma prajJAna bhAva se parasvarUpa bAhya padArthoM meM Atma buddhi mAnatA huvA maitrI bhAva karatA hai / arthAt Atmabodha kI zithilatA se sarva prakAra bahirmukhaM huA bAra bAra pudgalIka karma ko paidA karane vAlA rAgadveSa moha bhAvoM meM pha~sA rahatA hai| isaliye isa AtmA ko zuddha cidAnanda paramAtmA kI prApti kahA~ se ho sakatI hai ? yadi yahI AtmA akhaMDa jJAna ke abhyAsa se anAdi pudgaloka karma se utpanna huSA jo mithyA rAga dveSa moha hai usako tyAga kara ratnatraya kI ekatA se nija ekAgratArUpa mokSamArga kA sevane vAlA supAtra bana jAtA hai to vahI muni zranyatya bhAvanA bhAne se samartha hotA hai, vahI bhavya uttama pAtra banakara uttama phala kA dene vAlA jIvoM kA uddhAra karane meM samartha hotA hai / aba prazuci bhAvanA likhate haiM pala rudhira rAdha mala thailI, kokasa vasAdi teM mailI / nava dvAra bahe ghinakArI, asa deha kareM kima yArI // 8 // 5 xxxxxxxxxxxxx
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-yaha deha rakta, mAMsa, popa, viSTA, mala mUtrAdi ko alI hai aura hauDI; carbI, roma kUpAdhi se banI hone ke kAraNa apavitra hai| isa deha ke do kAnoM ke cheda, do AMkha, do nAka ke la cheva; eka muMha, do mala mUtra dvAra, ina nau dvAroM se nizi dina ghinAyanI vastueM bahA karatI haiM, phira he Atman ! aise apavitra deha se kyoM yArI-prIti karatA hai ? arthAt yaha jIva mala mUtra yukta garbhavAsa basatA jarAyu para lipaTA huvA mAtA ke bhakSaNa se utpanna zleSma lAra kara sahita tIna durgadha rasa ko potA hai, mAMsa, hADa, kapha, meva, khUna, cAma, pita, AMta, mala, mUtra inakA dhara, bahuta duHkha aura saikar3oM 8 rogoM kA pAtra aisa zarIra ko tuma anuci jAno, strI, vastra, dhana, maithuna, zarIrAdi yaha saba azubha haiM aisA jAnakara vairAgya ko prApta kara, svabhAva meM rama, isa taraha vairAgya bhAva dhAraNa kara prAtma dhyAna meM 8. lIna ho jisase prazuci apavatri isa zarIra kA sambandha chUTa jAya, ye bhAvanA uttama hai| bhAvArtha-yaha samasta zarIra nidha aura apavitra vastuoM kA piMDa hai, nAnA prakAra ke kami kula se bharA huvA hai, atyanta durgandhita hai, mala mUtra ko khAna hai, mazAra hai, isa apavitra zarIra ke 8 saMbaMdha aura saMparka se ati pavitra puSpa mAlAdi sarasa sugaMdhita aura manohara padArtha bhI prati apavitra aura ghinAvane ho jAte haiN| isa prakAra deha ko dekhate huye bhI bar3A bhArI Azcarya hai ki tU uso meM anurakta rAgo ho rahA hai aura Asakti se sevana kara rahA hai / he Atman ! isa zarIra ke bhItarI 8 svarUpa kA vicAra kare to isa ke bhItara hADa mAMsa rudhira nasA jAla mada mUtrAdi apavitra vastuoM ke paSTa & sivAya aura kyA bharA hai, jo ye veha isa camar3I ke Dhake rahane ke kAraNa Upara se bar3I sundara ramaNIka 11 dikhatI hai yadi devayoga se usake bhItara ko koI vastu bAhara A jAya to usake sevana kI bAta to * dUra rahI use koI dekhanA bhI nahIM cAhatA hai / isa lie isa mAMsa ke piDa ko apavitra aura vinazvara
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 samajha kara usameM anurAga mata kara, kintu isase jo eka mahAna lAbha yaha ho sakatA hai, use prApta karane 8 kA prayatna kara / jo akSaya avyAyAdha sukha ko prApti ke sAdhanabhUta ratnatraya sAra bhUta samyak cAritra ko pUrti, utkRSTa tapAdika kI sAdhanA isa zarIra se hI saMbhava hai ataH uttama tapazcaraNAvi kara ke isa & asAra saMsAra zarIra se saMvega vairAgya kI vRddhi kara samyaka cAritra rUpo sAra ko khIMca le| phira rasahIna hue ikSu daMDa ke samAna isa zarIra ke vinAza hone para bhI koI kheva nahIM hoyagA / isa prakAra ke cinta& vana karane se zarIra ko nirveda hotA hai jisase yaha jIva saMsAra samudra se pAra hone kA prayatna karatA hai & aba Asaba bhAvanA kA svarUpa likhate haiM jo jogana kI capalAI, tAteM havaM Azava bhAI / Astava dukhakAra ghanere, badhivaMta tinheM niravere // 4 // artha-he bhrAta ! mana vacana aura kApa ina tInoM yogoM meM jo patA hotI hai, usI se 8 6 karmoM kA Asava hotA hai| yaha prAsava ati dukha dene vAlA hai, isalie buddhimAna loga use rokane 8 kA prayatna karate haiM / arthAt jisameM duHkha bhaya rUpI bahute matsya haiM aise mahA bhayaMkara saMsAra samudra meM yaha prANI jisa kAraNa se DUbatA hai vahI saba kAsava kA kAraNa hai, jo ki rAga, dveSa, moha, pAcala indriya, prAhArAvi saMjJA, Rddhi prAvi gaurava, krodhAdi kaSAya, mithyAvAvi zatru aura mana vacana kApa le ko kriyA sahita, ve saba AsrAva haiM inase karma Ate haiM / bAta yaha hai ki rAga isa jIva ko azubha pRSTha & malina ghinAvanI bastu meM anurAga upajatA hai, deza bho, samyagdarzanAdikoM meM deva aprIti upajAtA hai Sla aura moha bhI isa jIva kA mahAna berI hai, jo ki hamezA isa jIva ke asalI svarUpa ko bhulA detA 88 & hai tathA moca gati karA detA hai, aise isa moha ko dhikkAra ho, kyoMki mana meM rahane vAle jisa moha se
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ & mohita huvA yaha prANI hitakArI mokSa sukha kA kAraNa aise jina bacana amRta ko pAna nahIM karane detA, 8 nahIM pahicAnatA, aisA Asrava bhAvanA ko cintavana karanA cAhiye, kyoMki ekAgraha mana ke binA rAga 4 dveSa indriya viSayAdiyoM ke rokane ko samartha nahIM ho sakate jaise maMtra prauSadhi kara hona vaidya duSTa tAlA AzI viSa sarpo ko vaza nahIM kara sakatA / yaha jIva viSayoM meM rata hokara nirantara pApa kA upArjana karake cAroM gatiyoM meM ananta duHkha ananta kAla taka bhogatA rahatA hai / arthAt AhArAdi saMjJA (c) tIna maurava mithyAvarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra dhAraNa karake mahApApa ko upArjana karake pazcAt karmarUpI bhAra se bharA huvA mahAna duHkha bhogatA hai tathA sattAvana Asrava ke dvArA yaha jIva duHkha 4 pAtA hai jaise chidra sahita nAva samudra meM DUba jAtI hai isa taraha karmAstrava se jIva bhI saMsAra samudra meM 3 DUba jAtA hai aisA citavana karanA / bhAvArtha-yapi yogoM ko caMcalatA se karmoM kA Asrava hotA hai tathApi unameM sthiti baMdha 4 va anubhAga, baMdha nahIM par3atA hai, isaliye vaha Anava jIva ko duHkhadAyo bhI nahIM hai| kintu kaSAyoM se yukta yogoM ke nimitta se to karmoM kA Asava hotA hai vaha mahA durmoca hotA hai, usakA chUTanA bahuta kaThina hotA hai / isa yumoca karma pudgala karmoM se niraMtara bharA jAtA huthA yaha jIva nIce nIce calA 4 jAtA hai jaise ki jala se bharI huI nAva noce ko calI jAtI hai / aise hI yaha jIva pharma pudgala la saMcaya kara cAroM gati meM gamana karate haiM tathA bhinna bhinna avasthA rUpa pariNati hai yahI saMsAra hai / 8 yadyapi dradhyapane se yaha jIva TaMkokiraNa sthira rUpa hai to bhI paryAya se prathira hai / pUrva ko avasthA ko 8 tyAga kara Age ko avasthA ko grahaNa karanA hai, vahI to saMsAra kA svarUpa hai| jaba yaha jIva pudgala karmoM se sajA huA anAdi kAla se malina huA mithyAtva rAgAdi rUpa karma sahita azuddha /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ la vibhASa vikAra rUpa pariNAmoM ko karatA hai usa rAgAdi vibhAva rUpa pariNAmoM se pudgalika draSTya karma & jIva ke pradezoM meM Akara baMdha ko prApta ho jAtA hai prathama samaya Asava prAtA hai, dvitIya samaya baMSa8 ko prApta ho jAtA hai isI kAraNa se rAgAdi vibhAva pariNAma pudgaloka baMdha ko kAraNarUpa bhAva karma DAlA hai / isaliye nizcaya se AtmA apane bhAvakoM kA kartA hai / jo pudgala pariNAma hai vaha pudgala hI hai aura pariNAmo apane pariNAmoM kA kartA hai, pariNAma pariNAmI eka hI hai jo pudgala pariNAma la hai vahI pudgalamayI kriyA hai jo kiyA hai vaha karma hai isalie pudgala apane dravya kamarUpa pariNAmoM kA kartA hai isalie karmAstrava kA kAraNa terA anAdi kAlIna kaSAya yukta yoga bhAva hai use dUra karane kA niraMtara prayatna kara, Asrava aura baMdha ke kAraNoM se bacane kA prayatna karanA ho AsAtha bhAvanA & kA uddezya hai / isa bhAvanA ke cintavana karane se mithyAtva kavAya avirata Adi meM heya buddhi aura samyaktva cAritra prAvi meM upAdeya buddhi jAgRta ho jAtI hai / aba saMbara mAvanA likhate haiM jina paNya pApa nahiM kInA, Atama anabhava cita dInA / tinako vidhi Avata roke, saMvara lahi sukha avaloke // 10 // artha - jina buddhimAna puruSoM ne puNya aura pApa rUpa kAryoM ko nahIM kiyA, kintu apane AtmA ke anubhava meM cita ko lagAyA hai, unhIM mahApuruSoM ne Ate hue karmoM ko rokA aura saMbara ko prApta kara akSayAnanta Atma sukha ko prApta kiyA hai| arthAta jo karmAsava ke kAraNa indriya kaSAya saMjJA gaurava rAga dveSa moha bhAvi una saba ko roke, kavAyoM ke vega ko rokane se mUla se lekara aMta taka saba hI pAsava eka jAte haiM, jaise nAva ke chidra ko rokane se nAva pAnI meM nahIM pUba sakatI hai, tathA indriya kaSAya rAga dveSa se tapa jAna saMyama aura vinaya se roke jAte haiM, jaise kumArga gamana karate hue 8
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlA 6 turaMga lagAma se roka diye jAte haiM, jo ratnatraya yukta muni ke Atraya dvAra ko ruka Ane para navIna 8 karmoM kA Anava nahIM hotA, mithyAtya avirata pramAva kaSAya yoga ina se jo kama Ate haiM, ve samya darzana virata kavAya nigraha yoga nirodha inase yathAkrama kara nahIM Ate, isa saMvara bhAvanA kA phala mokSa hai isa kAraNa saMbara ke sAdhana banAkara dhyAna kara sahita huA saba kAla yatna meM lagA devo, aisA & nirmala prAtmA hokara isa saMvara kA ghintavana karo, kalyANa hogaa| bhAvArtha-AcArya graMthakAroM ne pApa ko lohe ko ber3o aura puNya ko sudarNa ko veDo kahA hai kyoMki donoM ke bAra yaMthe hue manuSya sa hokAra duHza ko anubhava karate haiM / isalie jAnI puruSa la puNyAlaya aura pApAnava ko chor3a kara prAtmAnubhava kA prayatna karate haiM / karmoM ke Agamana ko rokane 8 ke lie tIna gupti, pAMca samiti, daza dharma, bAraha bhAvanA, bAIsa paroSaha jaya aura pAMca prakAra ke 8 cAritra ko dhAraNa karane kI AvazyakatA hai| mana vacana kAya kI caMcalatA ko rokanA so gupti hai, & gamanAgamana Adi meM prabhAva ko dUra karanA so samiti hai dayAmayI uttama kSamAvi kA dharma ko dhAraNa 4 karanA so dharma hai / saMsAra, behAdi kA cintavana karanA so anuprekSA hai bhUkha pyAsa Adi ko bAdhA ko upazama bhAva se jotanA so pariSaha jaya hai| rAga dveSa chor3akara sad dhyAna meM tallIna honA aura Atma svarUpa kA cintavana karanA so cAritra kahalAtA hai| ye saba saMvara ke kAraNa haiM / unheM dhAraNa kara, he Atman ! tU Ate hue karmoM ko roka jisa se ki saMsAra rUpI samudra meM terA Atma rUpo yaha uttama jahAja chidra rahita hokara nirupadrava ho jAya / tU gurita Adi kA dhAraNa karanA kaThina mata 8 samajha, unakA pAlanA atyanta sarala hai / dekha pahale vikathAoM ke kahane sunane se apane Apako bacA 4 phira para padArthoM se mamatA kA nAtA tor3a aura apane svarUpa ko bhAvanA kara, gupti prAdi to tere hAya 8
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM svayaM A jAyagI, isa prakAra binA kisI kleza ke prApta hone vAle mokSa mArga meM apanI buddhi ko 8 lagA, bAharI santApa bar3hAne vAlI vastuoM meM kyoM mohita ho rahA hai aisA jAna kara jo buddhimAn ? viSayoM se virakta hokara apane Apako sadA samvRta rakhate haiM unake ho karmoM kA samvara hotA / jo bhadhya joya karma ke udaya se hone vAle prAtmA ke vabhAvika rAga dveSa moha mada matsara kavAya Adi bhAva ke guNoM kA cintavana karate haiM tathA una karmo ke kSaya hone se jo prakaTa hone vAle uttama kSamAdi prAtmA ke svAbhAvika guNoM kA cintavana karate haiM / ina donoM ke yathArtha svarUpa kA cintavana kara, jisase zuddha AtmA meM prema ho taba ho sambara bhAvanA hotI hai unako avazya mokSa ko prApti hotI hai / isameM koI sandeha nahIM hai / aisA bAra bAra cintavana karanA so sambara bhAvanA hai, isa bhAvanA ke cintavana karane se AtmA karmoM ke AmmadoM se bacane kA prayatna karatA hai aura sukhI hone ke lie & mokSa mArga meM lagatA hai / adha nirjarA bhAvanA kA svarUpa kahate haiM nija kAla pAya vidhi jharanA, tAsauM nija kAja na saranA / tapa kari jo karma khapAvaM, soI ziva sukha darasAvai // 11 // artha-apanI sthiti ko pUrA karake jo karma jharate haiM unase AtmA kA koI kArya siddha & nahIM hotA hai / kintu tapake dvArA jo karma ko nirjarA kI jAtI hai vahI mokSa sukha kI prApti karatI hai / Age nirjarAnuprekSA varNana karate haiN| isa prakAra jisane Asapa ko roka liyA hai aura & jo tapa sahita hai aise muniyoM ke karmoM kI asaMkhya guNo nirjarA hotI hai, yaha nirjarA eka deza evaM 8 deza ke bheda se do prakAra kI hai / isa jagata meM caturgatirUpa saMsAra meM bhramaNa karate hue saba hI & jIvoM ko kSayopazama ko prApta hote hue karmoM ko nirjarA hotI hai vaha eka deza nirjarA hai / aura jo
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa se nijarA hotA hai yaha sakala nirjarA hai| jaise suvarNa agni meM tapAyA dhamAyA gayA koTakAvi mala rahita hoke zuddha ho jAtA hai usI taraha yaha jIva bho tapa rUpI agni se sapAyA kamo se rahita chaha& hokara zuddha svarNa sadRza hotA hai, bahuta kAla kA samaya kiyA karma kaTa jAtA hai| bhAvArya-saJcita karmoM ke jhar3ane ko nirjarA kahate haiM / yaha nirjarA do prakAra ko hotI hai, savipAka nirjarA aura avipAka nirjarA / jisa karma kI jitanI sthiti pUrva meM baMdhI thI usake pUrA 4 hone para usa karma ke phala dekara jhar3ane ko savipAka nirjarA kahate haiM yaha saba saMsArI jIvoM ke hotI hai isase AtmA ko koI lAbha nahIM hai kyoMki isa nirjarA ke dvArA jIva jina karmoM ko nirjarA karatA hai & usase kaI guNita. adhika madIna karmoM kA anya kara letA hai, jaise maMthana dilone meM rassI eka aura 8 khicatI hai aura dUsarI ora lipaTa jAtI hai, isalie isa nirjarA ko vyartha batalAyA gayA hai / 8 tapazcaraNa ke dvArA sthiti pUrNa hone ke pUrva hI jo karmoM kI nirjarA kI jAtI hai use pravipAka nirjarA kahate haiM, ye nirjarA batI tapasvI sAdhuoM ke hotI hai aura yahI AtmA ke liye lAbhadAyaka hai, yahI mokSa prApta karane vAlI haiM, nirgarA kA pradhAna kAraNa tapa hai, vaha tapa bAraha prakAra kA batalAyA gayA hai, vairAgya bhAvanA yukta, ahaMkAra ghamaMDa rahita, jJAnI puruSoM ke hI tapa se nirgarA hotI hai| prAtmA meM jyoM jyoM upazama bhAva aura tapa ko vRddhi hotI jAtI hai tyoM tyoM nirjarA ko bhI vRddhi hotI jAtI hai / jo durjanoM ke durvacanoM ko, mArana, tAr3ana aura anAdara ko apanA pUrvopArjita 0 karma kA udaya jAnakara zAnta citta se sahana karate haiM unake una karmoM kI nirjarA vipula pariNAma meM tU hotI hai| jo tIvra pariSaha aura ugra upasargoM ko karma rUpa zatru kA RNa samajha kara zAnti se sahana karane haiM unake bhArI nirjarA hotI hai| jo puruSa isa zarIra ko mamatA kA utpanna karane vAlA vinazvara
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAla apavitra samajha kara usameM rAga bhAva nahIM karatA hai, kintu apane varzana, jJAna aura cAritra kA sukha- 8 janaka nirmala aura nitya samajhatA hai usake karmoM ko mahAna nirjarA hotI hai| jo apane Apako 3 chahA to nindA karatA hai aura guNIjanoM ko sadA prazaMsA karatA hai, apane mana aura indriyoM ko apane vaza meM rakhatA hai aura Atma svarupa ke cintavana meM lagA rahatA hai usake karmoM kI bhArI nirjarA hoto hai| jo samabhAva meM tallIna hokara AtmasvarUpa kA nirantara dhyAna karate haiM tathA indriyoM aura kaSAyoM ko jItate haiM unake karmoM ko parama utkRSTa nirjarA hoto hai, aisA jAnakara sadA tapazcaraNa ko karate hue prAtma-nirata honA cAhie aisA vicAra karanA so nirjarA bhAvanA hai / arthAt jo antara 8 AtmA zuddha samyagdRSTi sva samaya aura para samaya ko jAnakara para samaya ko tajatA hai aura jo apane 8 zuddha svabhAva meM sthira rahatA hai unake hI pharma ko nirjarA hotI hai arthAt jo AtmA ina donoM prakAra ke 38 svarUpa ko jAnatA hai inake dravya rUpa asaMkhyAta pradezoM ko jAnatA hai, inako dararUpa se jAnatA hai inake samasta guNoM ko jAnatA hai svabhAva vibhAvoM ko jAnatA hai, aura inako samasta paryAyoM ko jAnatA hai aisI AtmA karmoM kI nirjarA karatA huA mokSa taka jAne vAle mArga kA nAyaka samajhA jAtA hai vahI AtmA samaya pAkara paramAtmA bana jAtA hai| prAge loka bhAvanA kA svarUpa likhate haiM kina ha na karayona dharai ko, SaTadravyamayI na hara ko / so lokamAhiM bina samatA, dukha sahai jIva nita zamatA // 12 // artha-chaha dravyoM se bhare hue isa loka ko na kisI ne banAyA hai, na koI ise dhAraNa kie & hue hai aura na koI isakA nAza ho kara, sakatA hai aise isa loka ke bhItara samatA bhAva ke bina yaha joca nirantara bhramaNa karatA huA mahA duHkha sahA karatA hai + arthAt-yaha loka sAmAnyakara
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Luo DAlA eka hai| Urdhva adho loka se yA tiyaMga loka milAne se tona bheda vAlA hai gati grastikAya dravya padArtha karma inako apekSA cAra, pA~ca, chaha, sAta ATha bhedavAlA hai; isa prakAra tathA paryAya bhedakara loka ke astitva kAya kA cintavana kareM / yaha loka akRtrima hai, anAdi nidhana hai apane para svabhAva se sthita hai, kisI ke dvArA banAyA huA nahIM hai / jIva ajIva dravyoM se bharA huA hai / sarvakAla rahane vAlA nitya hai aura tAr3avRkSa ke AkAra hai, dharma adhamaM lokAkAza aura jitane meM jova pudgaloM kA gamanAgamana hai utanA hI loka hai| isake Age tara rahita jagana dravyoM ke vizrAma kevala AkAza dravya hai, usako alokAkAza kahate haiM / yaha loka adhodeza meM, madhyadeza meM, Uparale pradeza meM krama se vetrAsana, zAlara, mRdaMga inake prAkAra haiN| madhya ke eka rAjja vistAra se caudaha gugA lambA aura 343 rAjU ghanAkAra loka hai, usameM yaha jIva apane karmoM se upArjana kiye sukha dukha ko bhogate haiM aura isa bhava sAgara meM janma maraNa ko bAraMbAra anubhava karate haiM / isa bhavameM jo mAtA bhava meM vaha putrI ho jAtI hai aura putrI kA jIva bhava palaTa kara mAtA ho jAtI hai| adhika balavIrya kA dhArI pratApavAna rAjA bhI karma ke vaza isa loka meM kITa ho jAtA hai tathA mahAna RddhidhArI deva anupama sukha ko bhogane vAlA bhI calakara duHkha ko bhogane vAlA ho jAtA hai / isa prakAra loka ko nissAra jAnakara ananta sukha kA sthAna aisA mokSa sthAna kA yatna se dhyAna kara ! dekho naraka meM sadA duHkha hI hai, tiyaMcagati meM hAthI, ghor3A Adi bandhana tAr3ana AhArAdika rokanA ye duHkha hai / manuSya gati meM roga zoka Adi aneka duHkha haiM, aura deva gati meM dUsare ko AjJA meM rahanA tiraskAra Adi sahanA, vAhana bananA mAnasika duHkha hai, aisA lokAnupra ekSA cintavana karanA tathA paTala indraka zrIbaddha prakIrNakAvi paryAya sahita citavana kareM / trikoNa catuSkoNa gola Ayatana jejuji
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlA madaMgAkAra rUpa AkAroM sahita avaloka, adholoka tathA madhyaloka kA cintavana kare / bhAvArtha-anya matAvalambI mAnate haiM ki bA ne isa kora ko banAyA hai| viSNu ise dhAraNa kie hue haiM aura maheza isakA saMhAra karate haiM / chahaDhAlAkAra ina saba kA khaNDana karate hue kahate haiM ki na to kisI ne isa loka ko banAyA hai, na koI dhAraNa kie hue hai aura na koI isakA & nAma hI kara sakatA hai| kintu yaha loka anantAnanta zrAkAza ke ThIka madhya bhAga meM chaha dravyoM se ThasAThasa bharA huA puruSAkAra saMsthita hai aura ise cAroM ora ghanodadhivAta, ghanavAta aura tanuvAta 8. ye tIna prakAra ke vAtavalaya se ghere hue haiM jinake AdhAra para yaha loka sthira hai| isa loka kA AkAra donoM paira phailAe aura kaTi bhAga para donoM hAtha rakhe hue puruSa ke samAna hai| isake tIna bhAga haiM-adho bhAga ko pAtAla loka kahate haiM, jahA~ nArako prAdi rahate haiM / madhya bhAga ko tipaMca loka yA madhya loka kahate haiM jisameM asaMkhyAta dvIpa samudra ko anAdi nidhana racanA hai, iso bhAga meM manuSya aura tiryaMca rahate haiM, isase Upara ke bhAga ko ardhva loka kahate haiM jahA~ svarga paTala haiM vahA~ deva, indra, ahamindra Adi nivAsa karate haiM / saba se Upara siddha loka hai / jahA~ anantasiddha virAjamAna haiN| isa prakAra ke loka meM anAdi se yaha jIva yathArtha jJAna na hone ke kAraNa janma maraNa karatA huA cakkara lagAtA hai| isameM eka pradeza bho bAkI nahIM bacA hai jahA~ para isa joSa ne ananta bAra (c) janma aura maraNa na kiyA ho| pApa karane se yaha jIva naraka, tiyaMcoM meM utpanna huaa| puNya karane se & manuSya aura devoM meM paidA huprA parantu mokSa jAne ke upAyabhUta zuddha upayoga ko isane Aja taka bhI hu la prApta nahIM kiyA, jisake kAraNa Aja bhI saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai / pariNAma sona prakAra kA isa - jIva ke hotA hai, eka azubha pariNAma, dUsarA zubha pariNAma aura tIsarA zuddha pariNAma, jo saMsAro -
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ - aura dharma se bAhamukha mA pravRta viSaya kaSAya rUpa azubhayoga rUpa pariNAma pariNamatA hai tama vaha 1 AtmA bahuta kAla taka saMsAra meM bhaTakatA hai| isalie yaha azubhayoga pariNAma sarvathA heya hI hai| yaha to kisI prakAra bhI dharma kA aMga nahIM hai aura isake phala se ve khoTe manuSya, tiryaca aura nArako ina 8 tIna gatiyoM meM aneka bAra aneka janma maraNa ke kalegA rUpa hote hue sadA kAla bhaTakate rahe aura jaba yaha jIva zubhopayoga rUpa dAna, pUjA, vrata, saMyamAvi sarAga pariNAmoM kara pariNamatA huA pariNati ko dhAraNa karatA hai, taba isa AtmA ko zakti ko se rokI jAtI hai, isalie mokSamArga rUpI kArya karane ko asamartha ho jAtA hai / yadyapi zubhopayoga vyavahAra cAritra kA aMga hai, to bhI svargoM ke 8 8 sukhoM ko hI utpanna karatA hai aura apane nijAnanda Atmika sukha se ulaTA parAye AdhIna saMsAra saMbandhI indriyoM se utpanna hone vAle sukha kA kAraNa hai; kyoMki yaha pariNAma rAga aMza se milA huA hai isa liye saMsArI sukha phala ko hI detA hai / aura jisa AtmA ne apanA aura para kA bheda vijJAna bhale prakAra jAna liyA, zraddhAna kiyA, aura nija svarUpa meM ho AcaraNa kiyA hai aisA munIzvara zuddho- 8 payoga vAlA hotA hai, arthAt mana, indriyoM kI abhilASA rokakara chaha kAya ke jIvoM ko rakSA rUpa apane svarUpa kA prAcaraNa saMyama aura dvAdaza tapa ke bala kara, apane svarUpa ko sthiratA ke prakAza se jJAnarAja kA dedIpyamAna honA, ina dono kara sahita tathA vItarAga pariNAma kA pariNamatA huA para dravya se ramaNa karane kA pariNAma dUra kara utkRSTa jJAna ko kalA ko sahAyatA se iSTAniSTa rUpa indriyoM ke viSayoM meM harSa viSAda nahIM karate hue muni zuddhopayogI kahA jAtA hai / yaha zuddhopayogI AtmA, guNa sthAna prati zuddha hotA huA sapta guNa sthAna meM savikalpI zreNI ke sanmukha phira zreNI meM aSTame guNa sthAnati nivikarUpI bArahaveM guNa sthAna ke anta meM ghAtiyA karma nAza kara kevalajJAna ko 8
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 pAtA hai| vaha jJAna AtmA kA svabhAva hai aura jJAna theya ke pramANa hai / jJeya tInoM kAloM meM rahane vAle 8 & sarva padArtha haiM, isalie zuddhopayoga ke prasAda se hI yaha AtmA sarva jJeyoM ko jAnane vAle kevalajJAna le 8 ko prApta hotA hai / isalie zuddhopayoga sarva prakAra se upAdeya hai, grahaNa karo ! isa prakAra loka kA svarUpa cintavana karanA so lokabhAvanA hai / isake bAra bAra cintavana karane se jIva ko nija tattva jJAna kI prApti hotI hai usase mokSa pAne kA prayasna karatA hai| tattvajJAna saMsAra meM sAra hai, mokSamArga kA bhUla dharma hai / parantu pAtmajJAna prApta na hone se saMsAra meM ralatA hai| aMtima grIvakalauMkI hada, pAyo anantabiriyAM pada / para samyakajJAna na lAyo, darlabha jinameM mani sAdhyo // 13 // artha-isa jIva ne nau vegreyeya kI hada (sImA) taka ke indra, ahamindra Adi padoM ko ananta bAra pAyA hai para samyakajJAna ko nahIM prApta kara paayaa| jisake kAraNa yaha Aja bhI saMsAra meM paribhramaNa 8 kara rahA hai, aise atyanta durlabha samyagjJAna ko sacce sAdhu hI apane Apa meM siddha karate haiN| Age bodhidurlabhAnuprekSA ko kahate haiM- arthAt isa ananta saMsAra meM jIvoM ke manuSya janma kA sambandha jaise samudra ke pUrva bhAga meM yuga aura samilA kA sambandha / jUr3e ke cheda meM praveza honA mahAn durlabha hai, kisI taraha manuSya janma bhI mila gayA to bhI Arya deza zuddha kula meM janma, sarva aMgaparNatA, & zarIra nirogatA, sAmyartha, jaina dharma, vinaya, prAcAryoM kA vacana upadeza, usakA grahaNa karanA, cintavana karanA, dhAraNa rakhanA, ye saba Age prAge ke krama se loka meM isa jIva ko milane ati kaThina hai / & tathA samyagdarzana ko vizuddhi kA pAnA ati durkhabha hai / kyoMki kumArgoM kI AkulatA se yaha X jagata Akula ho rahA hai, usameM rAga-dveSa do balavAna haiM / saMsAra ke bhaya ko vinAza karane vAlI, X :. .
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlA saba guNoM kA AdhAra bhUta so vaha bodhi bhAvanA maiMne aba pAI hai jo ki kadAcita saMsAra 8 sAgara meM hAtha se DorI chUTa gaI to phira usakA milanA sulabha nahIM hai isaliye mujhe bodhi meM hai pramAda karanA ThIka nahIM hai / jisakA milanA kaThina hai aisI bodhi ko pAkara jo manuSya pramAda karatA 8 hai vaha puruSa nindanIya hai vaha kugatiyoM ko prApta karatA huA duHkhI rahatA hai| pAMcavA kAraNa labdhi ke bAda upazama, kSayopakSama aura kSAyaka samyaktvarUpa bodhi ko yaha uttama bhavya jIva pAtA hai. phiTa, upa hAyara hapa ma kA, gAhita huzrA karmoM kA nAza kara avinAzI sukha ko prApta hotA hai / isa ho bodhi se jIvAdi sapta tatva, chaha dravya, no padArtha jAne jAte haiM isaliye lAkhoM guNoM kara yukta : aisI bodhi ko saba kAla cintavana kro| bhAvArtha-yathArtha jJAna ko bodhi kahate haiM / ratnatraya svabhAva kI prApti jJAna aura anuSThAna ko & bhI bodhi kahA hai / isako durlabhatA kA cintavana karanA so bodhi durlabha bhAvanA hai jo ki jisa upAya se samyagjJAna utpanna hotA hai usa upAya ko cintA ko bodhi kahate haiM / yaha bodhi atyanta dubhi hai / kyoMki anAdi kAla se lekara Aja taka vaha joba bahu bhAga ananta kAla to nigoda meM ho rama rahA phira bahAM se nikala kara prazvakAyika Adi ekendriya jIvoM kI anya paryAya ko prApta huA / unake bhI vAhara sUkSma prAdi aneka bheda haiM so unameM ho asaMkhyAta kAla taka paribhamarA karatA rahA / jaba ekendriyoM meM se nikala kara basa paryAya pAne ko cintAmaNi rasna ke pAne ke samAna kaThina batalAyA gayA hai athavA bAlU ke samudra meM giri huI horA ko kaNo kA milanA jaisA kaThina hai vaisA ho kaThina asa paryAya pAnA hai / isa zrasa paryAya meM vikalendrIya joyoM ko atyanta adhikatA hai sare unameM anekoM pUrva koTi varSoM taka bhramaNa karatA rahA phira unameM se nikala kara paMcendriyoM ko paryAya Sanizaxmixinhibisixxxresssxxxxxzwwwwxaml
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAlA & pAnA aisA kaThina hai jaisA ki aneka guNa pAne para bhI kRtajJatA kA guNa pAnA / kisI prakAra paMcendriya 8 ho bhI gayA to usameM bhI sainI honA atyanta kaThina hai| sainI hokara ke bhI manuSya bhava kA pAnA 8 chaha isa prakAra kaThina hai jisa prakAra ki caurAhe para ratnarAzi kA pAnA / aisA durlabha manuSya bhaba " pAkara ke bhI jIva mithyAtva ke vazIbhUta hokara mahAn pApoM kA upArjana kiyA karatA hai / isa manuSya bhava meM bhI AryapanA, uttama kula, gotrAdika ko prApti, dhanAdi sampatti, indriyoM kI paripUrNatA, zarIra meM niroga panA, dIrgha AyukatA, zolapanA Adi kA milanA uttarottara atyanta durlabha 4 hai / yadi kisI prakAra uparyukta saba vastueM prApta bhI ho gaI to saddharma kI prApti honA atyanta kaThina hai / yadi vaha na prApta huA to samasta vastuoM kA pAnA vyartha hai, jaise sarva aMga atyaMta sundara 0 pAkara bhI netra hInatA ke hone se manuSya janma vyartha hai| isalie he bhavya jIvo ! aise kaThina nara bhava ko pAkara samyaktva, jJAna aura cAritra ko dhAraNa karo isa manuSya paryAya se ho cAritra saMyama tapa dhyAna Avi kA honA saMbhava hai aura isI se ho mokSa kI prApti hotI hai / jo aise uttama narabhava ko pAkara tuma indriya viSayoM meM ramaNa karate ho ve bhasma ke lie divyaratna ko jalAte ho, tuma jaisA ajJAnI mUrkha & saMsAra meM aura nahIM hai / aisA jAnakara he Atman ! karmodaya se utpanna huI samasta paryAyoM ko aura samasta saMyogoM ko 'para' jAnakara saba sambandhoM ko chor3akara apanA AtmA hI syadravya hai vahIM tumheM upAdeya hai / aisA dRr3ha nizcaya karo / yahI sajJAna hai aura yahI uttama bodhi hai / aisA bAra bAra citavana karanA so bodhi-durlabha bhAvanA hai isa bhAvanA ke niraMtara bhAne se ratnatraya kI prApti hotI hai aura AtmA sadA jAgrata rahatA hai| aba dharma bhAvanA kA varNana karate haiM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Po DhAlA jaM bhAva mohata nyAre, dRgajJAna vratAdika sAre / so dharma javaM jiya dhAre, taba ho ziva sukha vistAre || 14 || artha-darzana moha se rahita jo darzana, jJAna, cAritra vrata tapa Adi haiM, ve ho sacce dharma haiM usa dharma ko jaba jIva dhAraNa karatA hai, tabhI vaha avicala aura avyAvAdha sukha ko prApta karatA hai / arthAt saba jIvoM ko hitakArI uttama kSamAdi daza dharma tIrthaMkaroM ne upadezita kiyA hai, usa dharma ko manuSya zuddha citavana kare yahI jagat meM puNyavAn puruSa hai, tathA zAnti, dayA, kSamA, vairAgya bhAva, thoDasa kAraNa bhAvanA Adi ko jisa jIva ko kalyANa kI prApti hotI hai vahI dharmabhAva se sevana karatA hai ye saba jaise jaise bar3hate jAte haiM vaise vaise isa jIva ko avinAzI mokSa sukha anubhava gocara hotA jAtA hai / arthAt paMca parAvartana rUpa saMsAra kara jisakA mArga mahA viSama hai aise bhava bana meM bhramaNa karate hue maiMne bar3e parizrama se arhata kara upadezyA mahAn dharma pAyA aisA jIva ko citavana karanA cAhie aura jo gati ahaMtoM kI hai, jo kRtakRtya siddha parameSThiyoM kI hai tathA jo gati kSINa kaSAya chadmastha alpajJAnI vItarAgoM kI hai vahI gati hamezA merI bhI hove aura meM dUsarI koI abhilASA yA yAcanA nahIM karatA / bhAvArtha - isa daza lakSaNa rUpa dharma ko, nijAnaMda ramaNa svarUpa kI evaM jIva dayAdi rUpa dharma ko prApti nikaTa bhavya ke atyaMta bhAgyodaya se hotI hai / yaha dharma uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, prAkicana aura brahmacarya svarUpa hai, ahiMsA aura aparigrahatA ho isa ke pradhAna lakSaNa haiM / isI dharma ke prApta na hone ke kAraNa ye jIva anAdi kAla se isa saMsAra meM apane gora kA phala bhogate hue paribhramaNa kara rahe haiN| jo jIva jaise prema apane putra, pautra, strI, mAtA,
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA pitA bhrAtA, indriyoM ke bhogoM meM aura dhana-sampatti meM karatA hai vaisA sneha yadi vaha jinendradeva pratipAdita dharma meM karatA to lolA mAtra meM sacce sukha ko prApta kara letA / kintu yaha mahAn duHkha kI bAta hai ki manuSya sAMsArika sampatti ko cAhatA hai parantu sacce dharma kA prAvara nahIM karatA / jisa dharma ke prasAda se atyanta durlabha mokSa sukha prApta ho sakatA hai usase sAMsArika sampadAoM kA milanA kauna sA kaThina kArya hai ? aisA jAnakara vivekI puruSoM ko sadA jina dharma kI ArAdhanA karanI cAhie / isa satya dharma ke prabhAva se eka tiyaMca bhI mara kara uttama deva ho jAtA hai| cANDAla bhI devendra bana jAtA hai / isa dharma ke prasAda se agni zotala ho jAtI hai / sarpa puSpa (phUla) mAlA bana sakatA hai / aura devatA bhI kiMkara bana kara sadA sevA karane ko taiyAra rahatA hai| tIkSNa talavAra bhI puSpoM kA hAra bana jAtA hai, agni kuNDa bhI jala kuNDa ho jAtA hai / durjaya zatru bhI atyaMta hitaiSI mitra na jAtA hai, halAhala viSa bhI amRta bana jAtA hai mahAn vipatti bhI sampattirUpa pariNata ho jAtI hai, bana bhI nagara bana jAtA hai, bhayaMkara upasarga bhI svataH svabhAva dUra hokara divya * dhvani khirane laga jAtI hai / kintu dharma se rahita deva mI marakara midhyAtva ke bA ekendriyoM meM utpanna hotA hai aura dharma se rahita cakravati bhI mahA ApadA ke ghara saptama naraka meM par3e par3e mahAduHkha sAgaroM taka bhogatA hai / isa prakAra dharma aura adharma ke phala pratyakSa dekhakara he bhavya jIvoM ! adharma ko dUra se hI parihAra karo aura saba sukha kA dAtA dharma kA sadA sevana karo yA ArAdhanA karo, aisA vicAra karanA so dharma bhAvanA hai| isa prakAra bAraha bhAvanAoM kA sadA citavana karane se manuSya kA vitta saMsAra beha aura bhogoM se virakta ho jAtA hai, para padArthoM meM anurAga nahIM rahatA aura Atma svarUpa kI prApti ke lie vaha
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 tatpara ho jAtA hai| yahA~ zrI guru kA upadeza hai ki yaha jodha anAdi kAla se Aja taka jitane bhI 4 & jIva siddha pada ko prApta hue haiM, vartamAna meM ho rahe haiM aura Age hoMge, ve saba ina bAraha bhAvanAoM ke cintavana kara hI nirvANa ko prApta hue haiM / ataeva yaha bhAvanAoM kA ho mAhAtya jAnanA caahiye| & dvAlAla aba graMthakAra isa DhAla ko pUrNa kahate hue Age chaTI DhAla meM varNana kiye jAne vAle viSaya kI bhUmikA svarUpa padya ko kahate haiM : so dharma munina kari dhariye, tinakI karatUti ucariye / tAko sunike bhavi prAnI, apanI anubhUta pichAnI // 15 // artha-saphala cAritra rUpa pUrNa dharma ko muni gaNa ho dhAraNa karate haiM / isalie prAge kI hAla meM una muniyoM kI kartavyabhUta kriyAoM kA varNana kiyA jAtA hai / he bhavya prANiyoM ! una kriyAsoM ke upadeza ko suno jisase ki apane AtmA kI anubhUti ho sake / isa prakAra muni dharma ke lie sAdhaka 8 svarUpa bAraha bhAvanAoM kA varNana karane vAlI pAMcavIM DhAla samApta huii| aba graMthakAra sakala cAritra kA varNana karate hue sarva prathama prAMca mahAvratoM kA varNana karate haiM--- SaTakAya jIva na hananate saba vidhi daraba hiMsA TarI / rAgAdi bhAva nivArita hiMsA na bhAvita avatarI // jinake na leza mRSA na jala mRNa tU vinA dIyo gahai / aThadaza sahasa vidhizIladhara cidabrahmamai nita rami rahe // 1 // artha--munirAja pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspati ye pAMca sthAvara kAya aura trasa kAya 8 ina SaTa kAyika jIvoM ko hiMsA kA mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA se tyAga kara &
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ & dete haiM, isalie unake sarva prakAra kI dravya hiMsA dUra ho jAtI hai / tathA rAga, dveSa prAdi vikAra bhAvoM 0 ke nivAraNa kara dene se unake bhAva hiMsA bhI nahIM hotI / isa prakAra ve pUrNa ahiMsA mahAvata kA bhAva karate haiM / una munirAjoM ke bacana leyA mAtra bhI asatya nahIM hote haiM, isalie ve parapUrNa satyamahAnata ke dhAraka hote haiM, ataeva nirdoSa acaurya mahAyata kA pAlana karate haiN| ve aThAraha hajAra zola ke bhedoM ko dhAraNa karake sadA caitanya brahma meM ramaNa karate haiM aura isa prakAra pUrNa brahmacarya mahAvata kA 8 paripAlana karate haiN| bhAvArtha-sAdhu gaNa hiMsA prAdi pAMcoM pApoM ke sarvathA sthUla aura sUkSma rUpa se tyAgI hote & haiM / kintu jinako prAtma jJAna nahIM hai keyala vAhya sukha kA tyAga kara sAdhu bana gaye haiM ve kaThina 4. tapazcaraNa karane para bhI mokSa mArga ke adhikArI nahIM haiM, jo samyagdarzana kI prApti ke sAtha sAtha jina liMga ahiMsAdi paMca mahAvrata ko dhAraNa-pAlana karatA hai aura tapazcaraNa karatA hai to mokSa& mArgI hai aura hiMsA, jhUTha, corI, kuzola aura pApAcaraNa rUpa pariNAma, krodha, mAna mAyA lobha, moha rUpa pariNAma, mithyA jJAna, pakSa pAta, sapta tattvoM ke parijJAna meM saMzaya, viparIta aura anadhyava sAya rUpa pariNAma, matsara bhAva, azubha lezyA, vikathAdika pravRtti rUpa pariNAma, Arta, raudra pariNAma 0 mithyA mAyA nidAna zalyayukta pariNAma, anarthadaMDa, mana vacana kAya kI kuTilatA, nabarasa, gaurava Adi (c) apanI pUjA, pratiSThA, kIti, mAna bar3AI ke pariNAma, aneka prakAra ke durbhAva, maMtra taMtra prayoga karanA 0 Adi jina kAraNoM se jIya, ke pariNAmoM meM rAga dveSa kAma krodha mithyAtvAdi vikAra hoM, jisase rAga 1 8 dveSa pariNAma hoM; aisA azubha bhAva jina liMga dhAraNa karane vAle muniyoM ko dUra se tyAga denA 8 cAhie aura parama brahma paramAtmA ko jAnanA cAhiye / jo apanI AtmA ko nahIM dekhatA hai, nahIM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnatA hai, prAtmA kA zraddhAna nahIM karatA hai, na AtmA ke svarUpa ko apane bhAvoM meM lagAtA hai aura 8 na yaha AtmA apanI prAtma pariNati meM tallIna hotA hai, to phira bahuta duHla kA kAraNabhUta sAdhu avasthA ko dhAraNa kara kyA lAbha letA hai? kyoMki kau kA nAza, dukha kI nivRtti aura sukha ko la prApti Atma svakhya meM pariNati hone se hI hotI hai, jo Atma svarUpa kI prApti nahIM hai to ko 8 kA dUra honA bhI nahIM hai taba jina liMga ko dhAraNa karane se kyA lAbha ? use parama sukha kI prApti 4 8 nahIM hotI hai / jo apanI AtmA kA satya svarUpa nahIM jAnA gayA to samyaktva kI prApti bhI nahIM hai aura samyakrada ke binA mokSa mArga ko prApti sarvathA nahIM hai yaha jinadeva kA sudRr3ha nizcita siddhAMta hai| isa kAraNa kalyANArthI AtmA ko apanA suhRta svarUpa anubhava karanA yogya hai yahI zikSA upAdeya hai / maiM para pudgaloM se bhinna, TaMkotkIrNa jJAmAnanda maya zuddha prAtma svabhAva ko bAraMbAra bhAvanA sudhArasa samAna paramAhalAda ko demahArI hRdaya meM bhAvatA hU~ yaha prAtmA zuddha naya kara upAdhi rahita abheda svabhAva rUpa jaina siddhAnta kA nAma zraddhAna saMyama saMyukta mokSa mArga meM sthita mokSa sAgara ke rAjahaMsa svarUpa, sAdhu rUpo pakSiyoM ke lie vizrAmAzraya, mukti rUpI ramA ke pati, kAma rUpa sAgara ke manthana ke lie mandarAcala, bhavya jana rUpI kula kamala vikAsane ke lie mArtaDa svarUpa, mokSarUpI dvAra ke kapATa tor3ane ko vana vaMDa svarUpa, duri viSaya rUpI viSadhara ke lie garur3a ke samAna, karma rUpI zira chedane ke lie cakraratna samAna, sAdhu rUpI kamalanI ke vikAsa ke lie candramA ke tulya aura mAyA 3 jAla rUpI gajarAja ke kumma sthala vidhAraNe ke lie mRgendra kI taraha, aisA AtmA ajara amara hai, & so mere hI ghaTa meM hai, aisA munirAja samyagdarzana ke dhArI prayama nirdoSa pA~ca mahAvratoM ke madhya meM ahiMsA TU mahAvata ko dhAraNa karate haiM /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ LA hAlA arthAt muniyoM kA 28 mUlaguNa rUpa va 13 prakAra cAritra rUpa jo AcaraNa haiM vaha vyavahAra 8 cAritra hai| vahI ahiMsA hai jaba dravya hiMsA Tala jAtI hai taba bhAva hiMsA bhI nahIM hotI hai, isaliye 8 pramAda rahita isI ahiMsA kI siddhi ke liye antaraMga aura 'bAhya parigraha ko tyAga mUryA kA sarvathA 8 abhAva kara parama brahma hasAra AtyA kI bITagatA rUpa ahiMsA jo AtmA kA zuddha svarUpa nirIkSaNa karatA huA rAga doSa ko dUra kara kula sthAna, jIva sthAna, yAni sthAna, mAgaMNA sthAna, SaTakAya sthAna, Ayu, inameM saba jIvoM ko jAnakara unameM AraMbha karane se pariNAmoM ko haTAne kA prayatna karanA & prathama ahiMsA mahAvata hai / arthAt inameM saba jIvoM ko jAnakara kAyotsargAdi kriyAoM meM hiMsA Adi & kA tyAga karanA use ahiMsA mahAvata kahate haiM / jo ki nagna digaMbara svarUpa ho sadhyA ahiMsA mArga kA svarUpa hai ye hI prathama mahAvata hai| Age satya mahAvrata likhate haiM jo sAdhu rAga dveSa moha ke pariNAmoM ke vaza hokara asatya mASaNa karatA hai usakA tyAga OM karanA dvitIya vrata hai| yaha satya prata saMpUrNa loka ke jIvoM ko sukha dene vAlI hai, sundara sukha se bharapUra samudra ke samAna agAdha haiN| bhAvArtha-jo sAdhu atizaya karake sasya bhAva ko aMtaraMga meM japatA huA rAma deva mohAdi kAraNoM se dUsare ko saMtApa bene, asatya vacana tathA dvAdazAMga zAstra ke ayaM kahane meM apekSA sahita vacana yA mithyAbuddhi se saMsAra meM moha ke kAraNa usa mithyAbhAva kI rakSA ke artha asatya bolatA hai isa prakAra ke asatya vacana bolane ke pariNAmoM ko tyAgatA hai, vaha manuSya paraloka meM svarga ko devAMga8 nAoM ko mAnya aura isa loka meM sajjanoM ke dvArA pUjanIya yA AvaraNIya hotA hai| isaliye isa satya se bar3ha kara dUsarA koI bata nahIM hai / yaha bAta sarvathA satya hai, yahI sasma mahAvata hai / tathA le
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyA buddhi se saMsAra meM moha ke kAraNa usa mithyA bhAva ko rakSA ke artha asatya bolatA hai, unako & jo samjana mana tyAga detA hai, usake sasya mahAvata hotA hai / Age tosare acaurya dhata ko likhate haiM jo koI sAdhu grAma meM, nagara meM yA jaMgala meM dUsare ko vastu ko dharI dekha uThA lene ke pariNAmoM ko tyAga detA hai usI sAdhu ke yaha tosarA mahAvata hotA hai| bhAvArtha-jo koI vastu cetana acetana grAma Adi meM par3I huI, bhUlI huI rakkhI huI, jaMgala ke phala phUla patrAdi dUsare ko vastu gharI huI dekha kara usako uThA lene ke pariNAmoM ko tyAgatA hai arthAt gAMva, nagara, bana meM dUsare ke dvArA rakkhI huI, par3I huI vA bhUlI huI para dravya ko ko tyAgatA 8 hai usake ho yaha tIsarA acaurya mahAgrata hotA hai| jo vastu apane parizrama se kisI kA kucha kAma & karake mile yA dUsarA sanmAna kara yA dayA kara deve yaha vastu grAhA hai| isake sivAya kahIM ko kisI 8 cIja ko bho lenA corI hai / yaha athauryadhata apUrva bala kA dAtA hai, isake pAlana kartA ko puNya & ke udaya se atizayarUpa ratnoM kA Dhera prApta ho jAtA hai aura krama krama karake mukti rUpI strI kAla pati ho jAtA hai| isaliye usa acaurya grata kA pAlana kro| aba Age brahmacarya mahAyata kA svarUpa likhate haiM jo vRddhA, bAlA, yauvana vAlI striyoM ke rUpa ko dekha kara yA unakI tasvIroM vA citrAma dhAtu pASANa miTTI Adi rUpa yokna lAvaNyatA ko dekhakara yA unake sundara manohara aMgoM ko dekhakara jo unase kIr3A karane kI manovRtti ko bama meM kara lenA aura bhoga icchA kA nirodha kara denA athavA vedanA nokaSAya ke tIca udaya se mathuna sevana ko icchA kA homA usako tyAgane se yaha bahacarya zata hotA hai / strImAtra ko mAtA bahina putrI samAna samajha, strI sambandhI kathA, komasa badhana
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparzarUpa kA dekhanA, pUrva strI sambandhI bhogoM kA yAda nahIM karatA, puSTa rasa, kAma utpanna karane vAle padArthoM ko khAne kA tyAga karanA, zarIra ke snAna taila lepana saMsAra kA tyAga kara usameM saba prakAra kA anurAga chor3atA hai vaha deva asura manuSya tona loka kara pUjya brahmacarya mahApratI hai / yaha bahamcArI aThAraha hajAra zIla ke bheda ko pAlana karatA huA cidAnanda cetana svarUpa AtmArAma meM ramaNa karatA hai| Age pA~cavA mahAbrata aura pAMca samitiyoM kA graMyakAra varNana karate haiM antara caturdaza bheda bAhira saMga dazadhAteM TaleM / paramAda taji caukara mahI lakhi samiti IryA te caleM / jaga suhitakara saba ahitahara zruti sukhada saba saMzaya hre| bhrama roga-hara jinake vacana mukha caMdateM amata jhareM // 2 // chayAlIsa doSa vinA sukula zrAvaka tane ghara asana ko| leM tapa bar3hAvana heta nahiM tana poSate taji rasana ko / zuci jJAna saMyama upakaraNa lakhikai gahai lakhika dhareM / nirjantu thAna viloki tana mala matra zleSama parihareM // 3 // ___ artha-ve muni 14 prakAra ke antaraMga aura isa prakAra ke hiraMga se jo vAMchArahita bhAvanA & ke sAtha sarva parigraha se virakta hotA hai / vaha parigraha 24 prakAra haiM, tahA~ jIva ke Azrita antaraMga lapa & parigraha tathA cetana parigraha aura jIva rahita acetana parigraha yA jIva se jinakI utpatti hai aise TU motI zaMkha, dAMta, kambala, dharma vastra tyAga yA inake atirikta lo saMyama sAdhama, jJAna sauca ke & upakarNa inameM mamasva kA tyAga asaMga honA, so cAritra ke bhAra ko sadA bahane vAle sAdhuoM ko pahala
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA parigraha tyAga mahAvata hai / yahAM paramparA karake uMcamagati jo mokSa tisakA kAraNa hai / isaliye upamA rahita sukha ke sthAna jo AtmA usakI prApti ke lie apane AtmA meM nivAsa sthAna banAkara sthita rhe| jo sthiti calAya mAna na ho aura sukha kA sthAna ho yo ki jagata ke janoM ko durlabha ho arthAt Atma svabhAva meM lIna honA sulabha nahIM kintu durlabha hai, tathApi sAdhu puruSoM ke liye koI bar3e Azcarya kI bAta nahIM hai| isa prakAra paMcama mahAvata kA varNana huaa| aba Age pAMca samitiyoM kA varNana likhate haiM jo sAdhu nirdoSa mArga se dina meM cAra hAtha jur3A pramANa jamIna ko dekhakara apane guru yAtrA ke liye nagara se bAhira prANiyoM ko pIr3A nahIM dete hue saMyamI kA jo gamana hai vaha IrSyA samiti hai, nizcaya naya se ameva upacAra rahita jo ratnatraya kA mArga usa mArga rUpa paramadharma ke dvArA apane AtmA svarUpa meM samyak prakAra pariNamana honA, so IrSyA samiti hai / arthAt apUrva svabhAva se hI zobhAyamAna tanya ke camatkAra mAtra meM ekatA ko prApta karatA hai aura sadA para svarUpa se alaga hI rahatA hai, apane svarUpa meM gamana karatA hai aura trasa sthAvara jIvoM ke ghAta se dUra hai| saMsAra rUpI agni kI tapta ko zAnta karane ke liye meghamAlA ke samAna hai saMsAra rUpI samudra se tirane ke liye zreSTha jahAja hai, jo ki nizcaya samiti abheda, upacAra rahita ratnatraya kA mArga parama dharma ke dvArA apane Atma svarUpa meM ramaNa rUpa pariNAma pariramaNa rUpa hotA nizcaya Iya samiti mUla guNa hai / Age bhASA samiti likhate haiM jo duSTa manuSya para kI aprIta kare, vaha kaThora bacana hai, jhUThA doSa lagAne rUpa pazUnya, vyartha haMsanA hAsya, jo ki sunane vAle dUsare ke doSa pragaTa karane rUpa para nindA vacana hai aura Arama 333333 333333333
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma & prazaMsaka vacanoM ko tyAgakara tathA strI kathA, bhojana kathA, rAja kathA aura cora kathA ina vacanoM ko 8 8 chor3akara dUsare ke hita karane vAle karNa ko sukhadAyaka, saba prakAra ke saMzaya ko nAzaka munirAjoM ke mukharUpI candramA se samasta prANiyoM ko zAntidAyaka saccA hita karane vAle aura bhrama rUpI roga ke haraNa karane vAle, amRta ke samAna, sarva pApoM se dUra, sarva prANiyoM ke samatA karane vAle, apane Atma hita meM apane citta ko dhAraNa karane vAle, sva para ko hitakArI, sarva rAga dveSa vikalpa jAla se rahita, aise vItarAgI muni mokSa pAne kA pAtra miSTa vacana bolate haiM / jo mahAn puruSa parama brahma svarUpa samyaka cAritra meM lIna hai, unako apane aMtaraMga meM bhI vacana bolanA iSTa nahIM hai, muni to nirantara apane Atma svabhAva se hI sanmukha hokara vadhana vargaNA ko banda kara dete haiM, vArtAlApa nahIM karate haiM, ghahI bhASA samiti hai / Age tIsarI aiSaNA samiti likhate haiM jo kRta kArita anumodanA rahita nava koTi zuddha vItarAgI sAdhu uttama kula vAle zrAvaka ke ghara jAkara bhojana saMbaMdhI chayAlIsa doSoM ko TAlakara, tapa ko bar3hAne ke liye nirasa rasa Adi ko chor3a kara navadhA bhakti yukta, dAtAra sAta guNa saMyukta, yoga AcaraNa dhArI zrAvaka dvArA 8 pradAna kiye hue bhojana ko jo parama sapodhana aMjula jor3a kara lete haiM / jo bhI kevala dharma sAdhane ke artha mauna se lete haiN| yaha eSaNA samiti hai / aba AdAna nikSepaNa samiti kA varNana karate haiM ve sAdhu zauca ke upakaraNa kamaMDalu ko, jJAna ke upakaraNa zAstra ko aura saMyama ke upakaraNa pocho ko, dekha zodhakara grahaNa karate haiM aura dekha zodha kara hI rakhate haiM, vaha apahRta saMyamI hai, aura 8 upekSA saMprama dhArI muniyoM ke pustaka kamaMDala Adi nahIM hote haiM ve upekSA saMyamadhArI muni paramala jitendriya ekAntavAsI bilkula ve cAha hote haiN| niraMtara Atma dhyAna meM lIna rahate haiM isalie ina 8
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlA & ko bAhara ke zAstrAvi upakaraNoM kI jarUrata nahIM hotI, aise saMyamI sAdhu abhyaMtara upakaraNa jo Apa 8 kA nija parama tattva usake hI prakAza karane meM hI catura hote haiM unake sarva upAdhi rahita svarUpa svA. bhAvAvika Atma jJAna ke sivAya aura koI bhI vastu grahaNa yogya nahIM hotA hai yaha sAdhu sarva prANImAtra para kSamA aura pUrNa maitrI bhAva hotA hai| he madhyAtman ! tU bho apane mana rUpo kamala meM ina samiti & ko pramANa kadatiso tu lAnI kama mukti strI kA svAmI ho jAve aura karma kapATa khola deve Age pAMcavIM pratiSThApanA samiti kahate haiM muni apavAda mArgoM aura utsaga mArgI donoM hI jIva rahita prAzuka sthAna ko dekhakara zarIra kA mala mUtra kapha Adi chor3ate haiM arthAta jIva jantu rahita, prAzuka sthala, gUDha sthAna, anya kara rokane yogya nahIM hoM, aise sthAna meM mala mUtra Adi kA kSepaNa karanA pratiSThApanA samiti hai| aba Age grandhakAra tIna gupti aura paMcendriya vijaya kA varNana karate haiM-- - LUCCCCCCTOcxccccxxxxxxxxxxxxxxXCLESEXECULAKXSExcccxcxxx samyak prakAra nirodha mana vaca kAya Atama dhyAvate / tina suthira mudrA dekhi mRga gaNa upala khAja khujAvavate // rasa rUpa gaMdha tathA pharasa aru zabda zubha asahAvane / tinameM na rAga virodha paMcendriya jayana pada pAvane // 4 // artha-ve munirAja apane mana baccana aura kAya ko bhalI prakAra nirodha karake susthira ho isa prakAra AtmA kA dhyAna karate haiM ki jaMgala ke hiraNa unako susthira, acala zAnta mudrA ko dekhakara aura unheM patthara kI mUrti samajha kara apane zarIra kI khAja khujalAte haiN| bhAvArtha-kasuSapanA, moha, abhilASA, rAga, dveSAdi, azubha bhAvoM kA jo tyAga karanA use hI 8
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ & vyavahAra naye se mano gupti kahate haiM / vizeSArtha-krodha, mAna, mAyA aura loma, ina cAra kaSAyoM se Akulita hue citta ko kAluSya kahate haiM aura vazaMna cAritra ghAtaka moha ke do bheva haiM / eka darzana 8 mohanIya, dUsarA dhArina mohanIya / saMtrA ke AhAra, bhaya maMthana parigraha ke bheva se cAra prakAra haiM / 4 zubha rAga aura azubha rAga ke bheda se do prakAra rAga hai / aura vairamaI pariNAma dveSa hai ityAdi sarva 8 azubha pariNAmoM kA tyAga ho mano gupti hai aura jo apane mana ko sadA paramAgama ke artha kI cintA meM lavalIna rakhate haiM jo ki jitendriya bAhyAbhyantara parigraha kara rahita sadA jo zrImAna & jinendra ke caraNoM ke smaraNa meM vatsa pitta hai unhIM ke yaha manogupti hotI hai / Age vacanagupti likhate haiM--- pApa bandha ko kAraNa strI kathA, rAja kathA, bhojana kathA aura cora kathA ina cAra vikathA rUpa vacanoM kA tyAga karanA vacana gupti hai / isI ko aloka nivRti vacana bhI kahate haiN| bhAvArtha--jo bAhara se bacana ko pravRtti ko tyAgakara antaraMga meM vizeSa rUpa meM jo vacana kahanA usako bhI dUra kara jaise dhyAna hotA hai vahI dhyAna paramAtmA ko prakAza karane vAlA hai jo saMsAra ke bhava ko bar3hAne vAlI vacana kI racanA ko syAga kara jo cidAnanda catanya camatkAra rUpa paramAnanda vilAsa rUpa eka zuddha AtmA kA dhyAtA hai vaha jIva zIghra hI karma phaMda ko cheda kara svabhAvika Atma mahimA ke Ananda ko pAtA hai / Aga kAyagupti likhate haiM bandhana, chevana, mArana, saMkocana, vistArana Adi zArIra ko kriyAoM ko na karanA kAyagurita hai| bhAvArtha:-jo muni kAya kI sampUrNa kriyAoM ko tyAganA, zArIra se mamatva bhAva chor3anA yA sarva hiMsA se dUra rahanA aura caitanya bhAva cintAmaNi ratna ko prApta karanA kAyagupti hai / kAya
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ & gupti ke dhAraka muni pAparUpI dhanI ko jalAne ke lie jvAlAmAlanI haiN| vaha yogiyoM meM ziromaNi hotA huA ananta catuSTaya kA lAbha kara usameM sthita rahatA huA jIdhana mukti avasthA kA bhogI hotA hai| yaha tIna guptiyoM kA varNana huaa| pAMcoM indriyoM ke viSayabhUta sparza, rasa gandha, varNa DhAlA aura zabda yadi zubha prApta ho to ve unameM ramaNa nahIM karate aura yadi azubha prApta ho to ve unameM & virodha nahIM krte| isa prakAra sAdhujana ve paMcendriya vinayI pada ko prApta karate hai / bhAvArtha-yaha pAMcoM indriyoM ke viSaya zarIrAdhIna haiM to yaha zarIra rasa, rudhira, mAMsa, medA, 4 haDDI, vIrya, mala, mUtra, pIpa aura aneka prakAra ke kIr3oM se bharA huA hai| isake sivAya yaha zarIra 4 durgandhamaya hai, apavitra hai, camar3e se lapeTA huA hai, anitya hai, jar3a hai aura nAza hone vAlA hai| baha hora aneka APTE ke dunoM kA pAtra hai, kama samUha samajhane kA kAraNa hai aura nijAnanda 8 AtmA se sarvathA bhinna hai, aise mArIra ke santAna pAMcoM indriyAM hai| zarIra ke nAza ke sAtha sAtha 8 indriyoM kA bhI nAza ho jAtA hai| isaliye munija indriya svabhAva ko jAnakara isase sneha nahIM & karate haiN| sirpha isa zarIra ko dharmAnuSTAna kA kAraNa jAnakara zarIra se dharma sevana karane ke lie 8 aura mokSa meM pahuMcane ke lie jaise gAr3I calAne ke lie dhurA para cIkaTa lagAte haiM aise ho thor3A sA rasa nIrasa AhAra lete haiN| binA AhAra ke yaha zarIra calatA nahIM, yaha cAritra pAlana kA sAdhana hai| aba chaha Avazyaka aura zeSa sAta mUlaguNoM kA varNana karate haiM samatA samhArai thuti ucArai vandanA jinadeva ko / nita kareM zruti rati dharai pratikrama tajai tana ahameva ko| jinake na nhauna na daMta dhovana leza aMbara Avarana /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ chah DhAlA bhU mAMhi pichalI rayani meM kachu zayana ekAzana karana // 5 // ika bAra dina meM le AhAra, khar3e alapa nija pAna meM / kaca loMca karata na Darata pariSahasoM lage nija dhyAna meM || ari mitra mahala masAna kaMcana kA tina yuti karana / ardhAvatArana asi prahArana - maiM sadA samatA dharana // 6 // pratikramaNa karate hai aura pratidina chaha AvazyakoM lezamAtra bhI vastra kA artha- ve munirAja sadA samatA bhAva ko saMbhAlate haiM, stuti ko uccAraNa karate haiM aura jina deva kI vaMdanA karate haiM / nitya hI zAstroM kA abhyAsa karate haiM / apane zarIra se mamatA tyAga kara kAyotsarga karate haiM / isa prakAra ye ko niyamapUrvaka pAlana karate haiM / ve snAna nahIM karate, dAlana nahIM karate, AvaraNa nahIM rakhate pichalI rAtri meM bhUmi ke Upara eka hI Asana se kucha thor3A sA zayana karate haiN| ye sAdhu dina meM eka bAra khar3e khar3e thor3A sA apane hAthoM meM rakhA huA AhAra grahaNa karate haiN| keza luJacana karate haiN| pariSahoM se nahIM Darate haiM aura hara samaya apane dhyAna meM lage rahate haiN| aise munirAja zatru aura mizra meM, mahala aura zmazAna meM, kaMcana aura kAMca meM, nindA aura stuti meM, ardha utArane meM tathA talavAra ke prahAra meM sadA ramatA bhAva ko dhAraNa karate haiM / arthAta sakala cAritra ke dhAraka digambara sAdhuoM ke aTThAIsa mUla guNa isa prakAra haiN| ahiMsA mahAyata, satya mahAdhata, acauryamahAyata, brahmacaryaM mahAvyata, aparigraha mahAvrata, ye pAMca mahAvrata haiM / IryAsamiti, bhASAsaniti, eSaNA samiti, AdAnikSepaNAsamiti aura vyutsagaM samiti, ye pA~ca samiti haiN| pAMcoM indriyoM ke kramazaH sparza, rasa, gaMdha, varga aura zabda, ye pAMca viSaya haiM / ina pAMcoM viSayoM ke aniSTa thA azubha rUpa 14
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha hAlA milane para unameM dveSa nahIM karanA aura iSTa yA zubha rUpa milane para unameM rAga nahIM karanA ye paMcendriya vijaya guNa haiN| cetana ho ityAdi jIva meM aura zaiyyA Adi acetana meM utpanna huA kaThora narama Adi ATha prakAra kA sukha rUpa athavA duHkharUpa jo sparza unameM bAMchA na honA, mUrcchita na honA havaM viSAda nahIM karanA yaha sparzana indriya nirodha vrata hai / bhAta Adi asana, dUdha Adi pAna, lADU Adi khAdya, ilAicI Adi svAdya - aise cAra prakAra ke tathA tikta kaTu kaSAya khaTTA mIThA pAMca rasa rUpa iSTa aniSTa prAzuka nirdoSa AhAra ke dAtAjanoM se diye jAne para jo AkAMkSA rahita pariNAma honA vaha jivhAjaya nAmA vrata hai / ke svabhAva se gandharUpa yathA anyagandharUpa dravya ke saMsakAra se sugaMdhAdi rUpa aise sukha duHkha kAraNabhUta jIva ajIva svarUpa puSpa candana Adi dravyoM meM rAga-dveSa nahIM karanA vaha zreSTha muni ke ghrANanirodha vrata hotA hai / sajIva ajIva padArthoM ke gIta nRtyAdi kriyAneva gora kAlAdirUpa bhedoM meM rAgadveSAdi yA AsaktatA tyAga kara denA yaha ghakSunirodha mUlaguNa hai / zabda jo gAMdhArAdi sAta svarUpa jIva zabda aura vINA bAMsurI Adi se utpanna amIva ke zabda jo ki rAgAdi ke nimitta kAraNa haiM inakA nahIM sunanA vaha zrotra nirodha ina donoM taraha mUlaguNa hai / Avazyaka meM sAmAyika kahate haiM / jIvana, maraNa, lAbha, alAbha meM yA iSTa aniSTa ke saMyoga viyoga meM, mitra zatru meM sukha duHkha meM, zIta uSNa, bhUkha pyAsa meM rAga-dveSa rahita samAna pariNAma honA use sAmAyika kahate haiM / prathama sarva sAvadya kriyAoM se virakta ho tIna guptiyoM ko
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 dhAraNa kara apanI indriyoM ko saMkocatA huA jo svabhAvika vairAgya rasa kA bharA huA vikAra karane 4 vAle rAga-dveSa Adi bhAvoM ke abhAva se bheda kalpanA rahita parama- samarasI bhAva kA pAna karane vAlA eka sadA zuddha apanI mahimA meM lIna sabhyagdRSTi ke anubhavagocara saMyama niyama ke dhArI eka AtmA 4 DhAlA kehI nikaTavartI bAhA pAMca sAla se rahita apane svabhAva meM lIna, svabhAvika samatA sAkSAta zobhita Artarodra dhyAna se vimukha, puNya pApa bhAvoM se yA rAga-dveSa se dUra, krodhAdika kaSAyoM se parAnmukha aura nitya hI dharma dhyAna aura zukla dhyAna ke dAtA AtmasvabhAva lavalIna usI mAnava ke yaha sAmAyika & mUlaguNa sthAyI hotA hai / bhAvArtha-- maiM sarva vastu se mamatA bhAva kA tyAga kara nirmamattva parigraha rahita bhAva se mere 8. AtmA kA hI avalambana letA hUM / mere nAnAdi Arama guNoM ke sivAya anya sabakA tyAga hai, merA AmA jJAna darzana pApa rUpa kiyA ko nivRttirUpa cAritra meM tathA pratyAzyAna Asrava nirodha saMvara meM tathA zubha vyApAra rUpa yoga meM hai, vaha akelA maratA aura yaha cetanarUpa akelA hI upajatA hai tathA karama raja se rahita ho jAtA hai taba akelA hI mukta hotA hai / isalie yaha jIva saba kAla aura saba avasthAoM meM akelA hI hai, zarIrAvika to mere vAhya padArtha haiM aura AtmA ke saMyoga sambandha se utpanna hai, isaliye vinAzI hai / eka jJAna darzana lakSaNa vAlA AtmA hI nitya hai maiM usakA hI ArAdhana karatA hUM unhoM guNoM meM la'na hotA hai, aise pariNAmoM ko hI sAmayika prata va prANImAtra se samAnatA samatA bhAva dhAraNa karanA saMyama rUpa rahanA aura Arta caudra bhAva ko tyAga kara nijAnanda meM rama jAnA ye ho bhAva sAmAyika hai| RSamAdi caubIsa tIrthakaroM ke nAma ke anusAra artha karanA, unake asAdhAraNa guNoM ko pragaTa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 karanA, unake caraNa kamaloM ko namaskAra karanA aura mana vacana kAya kI zuddhatA se stuti karanA, use 8 & mUla guNa meM catuviMzati stavana kahate haiM / hAlA arahaMta pratimA, siddha pratimA, anazanAdi bAraha tapoM kara yukta, zruta gurU, guNa gurU, baukSita gurU inako mana vacana kApa ko zuddhi se namaskAra karanA yaha vaMdanA nAmA mUla guNa hai / pratikramaNa-AhAra zarIrAdi dravya meM, vasatikA zayana Asana Adi kSetra meM, prAtaHkAla 8 Adi kAla meM, citta ke vyApAra rUpa pariNAma meM kiyA gayA jo vrata meM doSa usakA zubha mana vacana kAya se zodhanA, apane doSoM ko apane Apa pragaTa karanA, vaha pratikramaNa guNa hotA hai| pratyAkhyAna-nAma sthApanA dradhya kSetra kAla bhAva ina chahoM meM zubha vacana kAya se 8 AgAmo kAla ke lie ayogya kA tyAga karanA ki maiM nahIM karUgAM, na kahUMgA aura na citavana karUgA ityAdi tyAga ko pratyAkhyAna mUla guNa kahate haiM / kAyotsarga kA svarUpa kahate haiM-dina meM hone vAlI vasika Adi nizcaya kriyAoM meM sattA-8 Iza yA eka sau ATa uchavAsa pariNAma se kahe hue apane apane kAla meM dayA kSamA vijJAnatA samyagdarzana ananta jhAnAdi catuSTaya Adi jina guNoM kI bhAvanA sahita, sudravya, sukSetra, sukAla aura svabhAva rUpa suyoga Adi saMpUrNa sAmagrI ke vidyamAna hone para, nizcaya caitanya svarUpa AtmA kI prApti ho jAtI hai| jisa prakAra khAna se nikalane vAle suvarNa pASANa meM kAraNa bhUta. suyogya upAdAna ke sambandha se aura vAhya meM suvarNakAra ke dvArA sAr3ana, tApana, chedana, gharSaNAdi prayogoM ke dvArA usa pAvaraNa se suvarNa alaga ho jAtA hai usI taraha anAdi kAla se yaha AtmA karma mala se kalaMkita ho rahA hai 8 jaba dravya kSetra kAla bhAva suyogya sAdhanoM kI upalabdhi se jo ki anasanAdi vAhyAbhyaMtara sapa, daza-8 /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNa dharma, anityAdi dvAdaza bhAvanA, pariSaha jaya aM cAritra Adi samyaka anuSThAna dvArA Atma & dhyAna rUpa nizcala agni ke prayoga se karma rUpI Indhana ke bhasma hone para vaha AtmA bhI svasiddhi ko prApta kara letA hai aura deha se mamatva ke bhAva ko yAga detA hai, vaha kAyotsarga mUla guNa hai / chAt kezaloMca kA svarUpa-o muni pratikramaNa pUrvaka upavAsa sahita uskRSTa do mahIne, madhyama tIna mahIne, jaghanya cAra mahIne meM apane zAnale prasanaka hI kara legoM kA upADanA yaha loca nAmA mUla guNa haiN| acelakapanA-kapAsa, rezama, roma, sana, dharma Adi se bane hue vastra se zarIra kA AcchAbana nahIM karanA, bhUSaNAvi nahIM dhAraNa karanA, saMyama ke vinAzaka dravyoM kara rahita honA, acelaka mUla guNa haiN| snAna-isase hiMsA kA upArjana rUpa doSa, prakSAlana doSa, yAcanAdi doSa nahIM hote haiM / jala se nhAnA rUpa snAna, aMjana, maMjana, ubaTanA, pAna khAnA, caMdanAdi lepana isa taraha snAnAdi kriyAoM ke choDa dene se jalla malla sveda rUpa veha ke mala kara lipta ho gayA hai saba aMga jisameM & aisA snAna nAmA mahAna guNa muni ke hotA hai| kSitizayama-jIva vAdhA rahita, arUpa saMstara rahita, asaMjamI ke gamana rahita, gupta bhUmi ke 8 pradeza meM baMDa ke samAna athavA dhanuSa ke samAna eka pasavAr3e se sonA kSitizayana mUla guNa hai| ___avaMta-aMgulI, nakha, dAMtauna, tRNa vizeSa, paMno, kaMkaNI vRkSa ko chAla, vakkala Adi kara dAta mala ko zuddha nahIM karanA, dAMtAna nahIM karanA, vaha indriya saMyama kI rakSA karane vAlA avaMtapanA mUla guNa hai|
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti bhojana-apane kara pAtra rUpa bhAjana kara bhauMta Adi ke Azraya rahita cAra aMgula ke 8 8 aMtara se sama pAda khar3e raha kara apane caraNa kI bhUmi, sUTana par3ane ko bhUmi, jibhAne vAle jama ke 8 pradeza kI bhUmi-aise samAna tIna bhUmiyoM kI zuddhatA se bAtAra kA diyA huA AhAra sama bhAvoM se lAla prahaNa karanA yaha sthiti bhojana nAmA mUla guNa hai / eka bhukta kA svarUpa kahate haiM-sUrya ke udaya, madhya aura asta udaya kAla kI tIna ghar3I 8 chor3akara, tIna mUhUrta kAla meM eka bAra bhojana karanA vaha eka bhukta mUlaguNa hai / bhavArtha--jo sAth dina meM eka bAra uttama dhAbaka ke dvArA navadhA bhakti yukta ke bala saMyama aura jJAna kI vRddhi ke lie udarAgni prazamana, akSa prakSaNa, godharI, parta pUrNa, bhraamrii| inakA khulAsA- 8 jitane AhAra se udara kI agni zAnta ho jAye, utanA hI AhAra lenA, adhika na lenA, yaha unarAgni prazamana hai| jisa prakAra gAr3I ko calAne ke lie usake pahiye ko tela DAlA hai kyoMki tel| ke binA gAr3I cala nahIM sakatI, isaliye isa pArIra ko caudahaveM guNa sthAna pahuMcanA hai aura AhAra denA akSa prakSaNa vidhi hai| jisa prakAra gAya ko cArA bhUSA DAlA jAtA hai usa samaya vaha gAya bhUSA 8 DAlane vAle kI sundaratA yA AbhUSaNa Adi ko nahIM dekhatI hai, vaha bhAre ko dekhatI hai| usI prakAra sAdhu AhAra ke samaya amIra garIba ghara yA sundaratA nahIM dekhatA kevala AhAra se ho prayojana 8 rakhanA, gocarI vRtti hai| __jisa prakAra kisI gaDDhe ko miTTI kUr3A Adi cAhe jisa se bhara dete haiM usI prakAra isa ubara & ko acche bure rasa nirasa savaNa alavaNa Adi AhAra se bhara lenA gataM pUrNa vidhi hai| bhramara jisa prakAra puSpoM ko nahIM satAtA huA unakA rasa letA hai usI prakAra kisI bhI gRhastha ko kaSTa na dete
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ & hue AhAra grahaNa karanA bhrAmarI vRtti hai| isa prakAra AhAra ko vini jAnatA huA sAdhu apane kAna & dhyAna aura tapazcaraNa adhyayana karane meM lIna , no AhAra mila gayA, bhakti pUrvaka jisane jo sAta 8 chaha 8 guNoM se yukta.zubha AhAra de diyA, usI ko grahaNa kara lete haiM ve muni avazya hI mokSa mArga meM lIna & rahate haiN| jo muni dUsare ke aiDavarya ko sahana nahIM kara sakate haiM, kevala mivhA svAda kI pUrti karane ke lie apanI prazaMsA karatA hai usa sAdhu ko samyamatvAdi guNa rahita samajhanA caahie| isa prakAra saba milA kara 28 mUla guNa sAdhu ke hote haiN| jinakA pAlana karanA pratyeka vigaMbara sAdhu ke lie atyanta Avazyaka mAnA gayA hai, jo diH ukta guNoM meM eka musako kamI hone para muni apane munipane se girA huA mAnA jAtA hai| yahAM kucha AcAryoM ne teraha prakAra cAritra mAnA hai| usakA abhiprAya pAMca mahAvata, pAMca samiti aura tIna gupti aise trayodaza prakAra cAritra hai| isa abhiprAya se tIna guptiyA~ yahAM varNana ko hai, inakA pAlana karanA saphala saMyamI ke lie ati Avazyaka hai / jo ki mana kI caMcalatA ko roka kara use sthira karanA, mano gupti hai| vacana ko zubhAzuma pravRti ko roka kara nirdoSa mauna dhAraNa karanA so vacana gupti hai, zarIra ko gamanAgamana halana cAlanAdi samasta pravRtti ko roka kara kisI eka Asana se sthira rahanA so kAya gupti hai / isa prakAra mana vacana kAya kI samasta pravRttiyAM dhyAna avasthA meM hI eka antara muhUrta mAtra ke lie rokI jA sakatI haiM / ataevaM pranthakAra ne bar3e sundara zabdoM meM usI dhyAna avasthA kA varNana karate hue kahA hai ki dhyAna avasthA meM sAdhu apane mana vagana kAya ko kriyAoM ko rokakara isa prakAra susthira ho jAte haiM ki hariNa Adi jaMgalI jAnavara anheM pASANa ko mUti samajha kara unase apane zarIra kI khujalI ko khujalAne 8 lagate haiM / sAdhuoM kI aisI zAnta aura sthira vazA sacamuca prazaMsanIya evaM vandanIya hai / sakala
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlA & cAritra ke dhAraka muni indriyoM ke viSayoM se virakta, jJAna, dhyAna adhyayana tapa meM lona, Atma svarUpa 8 & kA jAnakAra, ve apane Atma tattva ko para tattva se bhiSa jAnane vAlA, sva samaya meM rata, apane zuddha svabhAva meM sthira, ratnatraya kA dhArI zuddha samyagdRSTi, vAhya abhyantara do prakAra ke pariNaha se rahita, sadA zuddhopayoga meM lona, mUla guNa aura uttara guNoM ko pUrNa rIti se pAlana karatA huA, saMyama ratna ko rakSA karane meM kuzala, aise muniyoM ke tIna bheda ho jAte haiN| jo darzana, jJAna, cAritra tapa aura vIrya aise pAMcoM AcAroM se paripUrNa haiM, jo paMcendriya rUpo madonmatta gajarAja ke mada kA dalana karane vAle hai aura sarva muniyoM ke guNoM meM gaMbhIra hai, yahI AcArya sosa, pajyota aura aAIsa mUla guNoM ke & dhAraka hote haiN| tathA jo ratnatraya se yukta haiM, jinendra bhagavAn praNota padArthoM ke upadezaka haiM, icchA & rahita bhAva sahita haiM gyAraha aMga caudaha pUrva sarva zruta ke pAThI haiM, paThana pAThana meM samartha haiM aura & Atma jJAnI hai ve upAdhyAya kahe jAte haiM, bhavya kamaloM ke lie sUrya aise upadeza dAtA upadhyAyoM ko nisya bAraMbAra vandanA karatA huuN| jo sarva vyApAra se rahita hai, cAra prakAra ko ArAdhanA meM sadA lona haiM, nigrantha, bAhya abhyantara sarva parigraha se rahita, nRsiMha karma rUpI aMjana se rahita hone vAle, nirmohI mukti strI ke premI haiM, unhIM ke guNoM ko graMthakAra padya dvArA kahate haiM, kyoMki usake binA sakala saMyama adhUrA hI raha jAtA hai| tapa tapa dvAdaza dharai vRza ratanatraya seve sadA / munI sAthameM vA eka vicarai cahaiM bhavasukha kdaa|| yoM hai sakala saMyama carita suniye svarUpAcaraNa aba / jisa hota pragaTai ApanI nidhi miTa para kI pravRti saba // 7 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha--- sakala saMyama ke dhAraNa karane vAle sAdhugaNa bAraha prakAra ke tapa ko tapate haiM, dazA prakAra ke prama ko dhAraNa karate haiM aura sadA kAla ratnatraya kA sevana-arAdhana karate haiM ve sAdhu gaNa saMdha ke sAtha meM vihAra karate haiM aura vayovRddha, jJAna vRddha yA saMyama vRddha arthAt saMyama ratta ko vizeSa rUpa se dhAraka ho jAne para kadAcit akele bhI vihAra karate haiN| ve digambara mudrA ke dhAraka sAdhu kabhI bhI sAMsArika sukha ko vAMchA mahI karate haiM / isa prakAra yahAM taka sakala saMyama cAritra kA varNana kiyaa| isako dhAraNa karane se apane AtmA kI nidhi prakaTa hotI hai aura para ko, pudgala ko aura ke nimitta se utpanna hone vAlI sarva pravRtti miTa jAtI hai / bhAvArtha--- bAraha tapo kA svarUpa aise samajhanA cAhie / anazana--- khAdya, svAtha, lehya aura peya, ina cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kara, upavAsa velA, telA Adi rUpa se upavAsa karane kI anazama tapa kahate hai| amAda aura Alasa jItane ke lie bhUkha se kama khAne ko abamodayaM tapa kahate haiM / gocarI ko jAte samaya galI ghara vagairaha kI maryAdA karane ko vRti parisaMkhyAna tapa kahate haiM / gho dUdha baho Adi puSTikAraka rasoM ke tyAga karane ko rasa parityAga tapa kahate haiN| zUnya bhavana, nirjana vana Adi ekAnta sthAna meM sonA baiThanA, so vivikta zayyAsana tapa hai / garmI ke samaya parvata ke zikhara para, varSA ke samaya vRkSa ke nIce aura zIta kAla meM caurAhe para dhyAna lagAnA, rAtri ko pratimA yoga ityAdi dhAraNa karanA, so kAya kleza tapa hai| ye chaha vahiraMga tapa kahalAte haiN| kyoMki inakA saMbaMdha bAharI dravya khAna pAna zayana Asana Adi se rahatA hai / saMyama ko siddhi, dhyAna adhyayana ko siddhi, rAga bhAva ko zAMti, indriya darpa nigraha, nidrA vijaya, brahmacarya paripAlana, saMtoSa aura prazama mAva kI prApti tathA karmoM ko nirjarA ke lie uyata chahoM toM ko dhAraNa karanA sAdhuoM kA parama
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartavya mAnA gayA hai| aba aMtaraMga chahoM tapoM kA varNana karate haiM-pramAva se lage hue doSoM ko zuddhi karanA, prAya- DhAlA zicata tapa hai| samyagdarzana jJAna caritra meM tathA inake dhAraka pUjya puruSoM meM Adara bhAva rakhanA aura Alasya ko tyAga kara inako binaya meM pravRtanA vinaya tapa hai| AcArya, upAdhyAya aura sAdhu Adi hai & ko sevA Tahala Adi karanA so yA vrata tapa hai / zAstroM kA abhyAsa karanA, navIna jJAnopAjaMna kI hai & bhAvanA rakhanA aura Alasya ko tyAga karanA so svAdhyAya tapa hai| mana kI caMcalatA vyAkulatA ko 8 dUra kara use sthira karanA so dhyAna hai| ye chaha aMtaragaM tapa kahalAte haiN| kyoMki prathama to inake lie la & kisI bAharI dravya ko AvazyakatA hI nahIM hotI hai| dUsare antaraMga jo mana hai usake baza karane ke & lie ho ukta sarva tapoM kA AdharaNa kiyA jAtA hai| ina antaraMga tapoM kI siddhi ke dvArA hI & manuSya mukti lAbha karatA hai, aura prati samaya asaMkhyAta guNita zreNI ke dvArA karmoM ko nirjarA karatA hai hai / saMcita karmoM ke nAza ke lie tapa ke sivAya anya koI samartha nahIM hai / ataeva mumukSu janoM ko zAkti ke anusAra avazya tapazcaraNa karanA caahie| bhikkaM cara va saraNye, thovaM jI me hI mA jampa / duHkhaM saha jida nidrA, maitri bhAve hI suSTa vairAgga // aba vaza dharma kA varNana kiyA jAtA hai / vuSTa janoM ke dvArA Akroza, haMsI, gAlI, badamAzo 8 Adi kiye jAne para aura mArana tAr3ana chedana baMdana kiye jAne para bhI mana meM vicAra bhAva kA na la hone denA so uttama kSamA dharma hai / jAti, kula, dhana, bala, vIrya, jJAna Adi kA ahaMkAra ghamaMDa nahIM 8
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ la karanA, so mArdava dharma hai / mana, vacana, kAya ko pravRtti ko roka sarala svabhAva rakhanA aura mAyAcAra kA sarvathA tyAga karanA so Arjava dharma hai| savA satya vacana bolanA so satya dharma hai / lobha kaSAya sarvathara tyAga karanA so zauca dharma hai| indriyoM ke viSayoM ko kA meM rakhanA aura chaha kAya ke prANImAtra para dayA pradhAna kara pAlana karanA, so saMyama dharma hai / pUrvokta dvAdaza prakAra ke tapa tapanA, so tapa dharma hai| sAdhuloM ke saMyama ko rakSArtha prAzuka AhAra, auSadhi, zAstra, vasatikA vagairaha kA dAna denA so syAga dharma hai| zarIra Adi se mamarava kA tyAga karanA soM AkiMcanya dharma hai / strI mAtra kA mana vacana kAya se tyAga karanA, pUrva meM bhoge bhogoM kA smaraNa taka bhI nahIM karanA aura zuddha catanya rUpa parama ra brahma meM vicaraNa (ramaNa) karanA so brahmacarya nAma kA dasavAM dharma hai| AtmA ke parama zatra viSaya aura kaSAya haiN| inameM se kaSAyoM ke bosane ke lie prArambha ke pAMca dharmoM kA upadeza diyA aura indriyoM ko viSaya prati ko rokane ke lie anta ke pAMca dharmo kA upadeza diyA gayA hai| isa prakAra muniyoM ke sakala cAritra kA varNana kiyaa| aba svarUpAcaraNa cAritra kA varNana karate haiM / AtmA ke zuddha nivi-8 kAra saccidAnanda svarUpa meM vicarane ko svarUpAcaraNa kahate haiM / vaha svarUpAcaraNa cAritra kisa prakAra AtmA meM prakaTa hotA hai yaha batalAne ke lie pranthakAra uttara pacha ko kahate haiM jina parama painI subudhi chainI DAri aMtara bhediyA / varanAdi aru rAgAdi se nija bhAva ko nyArA kiyA // nija mAhiM nijake heta nija kara Apako Apai gahyo / guNa guNI jJAtA jJAna jJeya maMjhAra kachu bheda na rahyo // 6 // artha-- jaba dhyAna ko avasthA meM sAdhu atyanta tIkSNa dhAra vAlo meva vijJAna subuddhi ko 8
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zan DhAlA: tokSNa chenoke taura para apane bhItara DAlakara anAdi kAla se lage para ke sambandha ko chinna bhina kara pheMka dete haiM, aura pudgala ke guNa jo rUpa, rasa, gaMdha, sparza se tathA rAga, dveSa Adi vikArI bhAvoM ko pRthaka kara dete haiM, usa samaya ye apane AtmA meM, Apane AtmA ke lie AtmA ko apane Apa grahaNa kara lete haiM arthAt jAna lete haiM / taba usa dhyAna kI nizcala pazA meM guNa guNI, jJAtA, jJAna aura jJeya ke bhItara kucha bhI nahIM rahatA hai, kintu eka abheda rUpa dazA pragaTa ho jAtI hai| bhAvArtha - jisa samaya koI sAdhaka dhyAna kA avalambana lekara bheda-vijJAna ke dvArA anAvi kAla se lage hue dravya karma, bhAva karma aura no karma se apane Apako bhinna samajha letA hai usa samaya yaha apanI AtmA ko para kI apekSA ke binA svayaM hI jAna letA hai aura use jAnakara usameM isa prakAra tallIna ho jAtA hai ki ye jJAnAdika guNa haiM aura maiM inakA dhAraNa karane vAlA guNI hai, yaha jJAna hai, isake dvArA meM ina jJeya pradArthoM ko jAnatA hU~ isa prakAra ke jJAtA, jJAna aura jJeya kA koI bheda nahIM rahatA, kintu eka abhinna dazA prakaTa ho jAtI haiN| jo ki svayaM hI anubhava gabhya hai / Age isI svarUpacaraNa rUpa dhyAna avasthA kA aura bhI varNana karate haiM -- jahaM dhyAna dhyAtA dhyeya ko na vikalpa vacabheda na jahAM | cidbhAva karma cideza karatA cetanA kiriyA tahAM // tInoM abhinna akhinna zudha upayoga kI nizcala dazA / pragaTI jahAM haga jJAnaM vrata ye tInadhA ekai lazA // 6 // artha--- jisa dhyAna ko avasthA meM dhyAna karane vAlA dhyAtA, dhyAna karane yogya vastu dhyeya
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura dhyAna kA meSa-vikalpa mahIM rahatA hai| usa samaya kI sarva kriyA vacana agocara ho jAtI hai| usI samaya AtmA kA caitanya bhAva hI karma hai caitanya brahma ho katA hai aura cetanA hI kriyA bana jAtI & hai arthAt jisa samaya dhyAtA dhyAna yoga tathA kA varNa jaurA me ganoM bhinna nahIM raha jAte. 4 & kintu eka abhinna akhaMDa eka mAtra zuddhopayoga kI nizcala avicala dazA pragaTa ho jAtI hai / usa samaya samyagdarzana, samyAjJAna aura samyAcAritra ye tInoM hI eka svarUpa pratibhASita hone sagate haiM / paramANanaya nikSepa ko na udyota anubhava meM dikheM / huga jJAna sukha balamaya sadA nahiM Ana bhAva jumo vikheN| meM sAdhya sAdhaka maiM abAdhaka karma ara tasa phlnit| cita piMDa caMDa akhaMDa sagaNa karaMDacyata pani kala niteM // 10 // artha- usa dhyAna kI avasthA meM pramANa naya aura nikSepa kA bhinna-bhinna prakAza anubhava meM nahIM dikhAI par3atA hai| kintu sabA kAla meM darzana, zAna, sukha, bala, vIryamaya hai / anya rAgAdi bhAva 8 mere nahIM hai yahI pratibhASita hotA hai| maiM ho sAdhya hU~ aura meM hI sAdhaka hU~ / karma aura karma ke phala se maiM abAdhita haiM / mujha para kisI taraha kI bAdhA nahIM hai| mai caitanya piMDa hUM, akhaNDa jJAna jyoti kA dhAraka hU~, akhaMDa hU~ uttama uttama guNoM kA bhaMDAra hU~ aura sarva prakAra ke pApoM kA samUha & se dUra hU~ arthAt meM saccidAnandamaya kevalajJAna svarUpa hU~ / aba ukta dhyAna avasthA kA mahAtmya likhate haiM yo citya nija meM thira bhaye tina akatha jo Ananda lhyo| so indra nAga narendra vA ahamindra ke nAhIM kahyo /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ taba hI zukala dhyAnAgnikara caughAti vidhi kAnana dhyo| saba lakhyo kevalajJAnakari bhavilokakoM zivamaga khyo||11|| artha-isa prakAra dhyAna avasthA meM cintavana karate hue jaba munirAja apanI AtmA meM sthira ho jAte haiM usa samaya jo anivaM dhanIya Ananda prApta hotA hai vaha indra, nAgendra aura ahi-8 mindra taka devoM ko bhI nahIM prApta hotA hai| isI prayAna ko avasthA meM sAdhujana zukla dhyAnarUpI agni se jJAnAvarNa, darzanAvarNa, mohanI aura antarAya ina cAra dhAtiyA karmarUpI jaMgala ko jalA 0 detA hai| usI samaya una ke kevalanAna jota jAga jAtI hai, nija svarUe prakaTa ho jAtA hai 8 jisake dvArA lokya aura trikAla kI samasta vastuoM ko pratyakSa dekhane lagate haiM aura phira bhavya jIvoM ke hitArtha mokSamArga kA upadeza dAtA hote haiM / isa prakAra arahaMta avasthA prApta karane ke pazcAt ve siddha avasthA ko prApta hote haiM / yaha avasthA varNana karate hai pani dhAti zeSa aghAti vidhi china mAMhi aSTama bse| vazukarma vinazai suguna vasu samyaktva Adika sabala sai|| saMsAra khAra apAra pArAvAra tari tIrrAha gaye / avikAra akala arUpa ca cidra pa abinAzI bhaye // 12 // ____ artha-arahaMta avasthA meM bihAra karate hue dharmopadeza dekara Ayu ke aMta samaya meM yoga nirodhakara zeSa cAra aghAtiyA karmoM kA bhI ghAtakara eka samaya meM ISatprAgabhAra nAma ko AThavIM pRthvI hai usake Upara sthita siddhAlaya meM jA virAjamAna hote haiM / ina siddhoM ke ATha kamoM ke vinAza se samyaktva Adi ATha guNa pragaTa hote haiM ve ye haiM
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ E DhAlA 1 - jJAnAvarNI karma ke kSaya se ananta jJAna pragaTa hotA hai / 2- darzanAvaNI karma ke kSaya se ananta darzana 3 - vedanIya karma ke kSaya se avyAvAdha 4 - mohanIya karma ke kSaya se kSAyaka samyaktva 5 - Ayu karma ke kSaya se avagAhana guNa 6 - nAma karma ke kSaya se sUkSmatva guNa 7 - gotra karma ke kSaya me agurulaghu gu 8 antarAya karma kSaya se ananta vIryaM guNa 11 ?? 23 21 22 " 18 aise mukta hue AtmA saMsAra rUpI agAdha khAre samudra se tira kara pAra ho jAte haiM aura sarva prakAra ke vikAroM se rahita, zarIra rahita, rUpa, rasa, gaMdha, sparza siddha pada ko prApta hote haiM / rahita, nirmala cidAnandamaya avinAo aba siddha avasthA ko likhate haiM- nija mAMhi loka aloka guNa paryAya rahi haiM anantAnanta kAla yathAtathA dhani dhanya haiM je jIva narabhava pAya yaha kAraja kiyaa| tinahI anAdi bhramana paMca prakAra taji vara sukha liyA // 13 // artha - siddha avasthA meM apanI AtmA ke bhItara hI lokAkAza aura alokAkAza samasta pratibimbita thaye / ziva paranaye //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 drayoM ke ananta guNa aura paryAya eka sAtha pratibimbita hone lagate haiN| mukta jIva jisa prakAra siddha avasthA ko prApta hue haiM usI prakAra Age anantAnanta kAla taka mokSa meM raheMge / unameM kabhI bhI raMca mAtra parivartana nahIM hogaa| jina jodhoM ne tara bhava pAkara mokSa prApta karane kA mahAn kArya kiyA hai ve dhanya haiM-dhanya haiM aura unhoMne hI anAdi kAla se saMsAra meM paribhramaNa karAne vAle paMca parAvartanoM 4 kA tyAga kara ke mokSa kA uttama sukha prApta kiyA hai| yahAM AcAryoM ne siddhoM ke ATha guNoM meM sAyakala samayaktva ko ginate haiM aura kucha AkAce anansa sukha ko , zo isa poIva nahIM jAnanA caahie| kyoMki mohanIya karma ke do bheda haiM-darzanamohanIya aura caaritrmohniiy| ina meM eka kA prahaNa karanA so yaha apanI-apanI yithakSA hai| vizeSArtha-jisa AkAra prakAra aura rUpa meM sina avasthA prApta hotI hai usI AkAra 8 prakAra aura rUpa meM ve anantAnanta kAla taka jyoM ke tyoM carAcara vizva ko jAnate dekhate hue virAjamAna rahate haiM / siddha jIva kabhI bhI saMsAra meM lauTa kara nahIM Ate / jJAna, dazana, sukha, 8 vIrya, Anmada sarva lokAtizAyo maryAdAtIta aura anupama hotA hai| ve sadA sadA ke lie janma, narA 4 maraNa, roga, zoka, bhaya Adi saMsArika jhaMjhaToM se mukta ho jAte haiM / saMsAra meM apaNita kalpakAroM ke vyatIta ho jAne para bhI siddha jIvoM ke kamo koI vikAra nahIM utpana hotA hai / saMsAra meM trilokya ko calAyamAna kara dene vAlA mI utpAta ho jAya, to bhI mokSa meM kamo koI ayyavasthA nahIM hotI hai & kintu siddha jIya savA kAla kiTTimA kAlimA se rahita tapAye hue sau ca suvarNa ke samAna prakAzamAna svarUpa meM virAjamAna rahate haiM aura ananta AnandAmRta kA pAna karate hue saMsAra kA nATaka dekhA karate haiN| bum
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaha DhAlA arthAt---jo uttama AtmA hai vaha apane se bhina jo arhanta siddha paramAtmA kI ArAdhanA karake unhIM ke samAna paramAtmA ho jAtA hai, jaise dIpaka se bhinna tela battI bhI dIpaka kI ArAdhanA karake dIpaka svarUpa ho jAtI hai| aise hI yaha AtmA apane cid svarUpa ko ho Atma svarUpa se ArAdhanA karake paramAtmA ho jAtA hai / vayA baoNsa kA pUrA karane ko apane se hI ragar3a kara na rUpa ho jAtA hai / usI prakAra yaha zrAtmA AtmA ke AtmIya guNoM kI ArAdhanA kara paramAtmA bana jAtA hai / jaise bAMsa ke vRkSa meM agni zakti rUpa vidyamAna hotI hai aura apane hI bAMsa rUpa ke sAtha saMgharSaNa kA nimitta pAkara agni prakaTa ho jAtI hai / aise hI AtmA meM bhI pUrNa jJAnAdi guNa zakti rUpa se vidyamAna hote haiM ve prAtmA kA grAtmA ke sAtha saMgharSaNa hone se prakaTa ho jAte haiM usa saMgharSaNa se dhyAna rUpI agni prakaTa hokara karma rUpo IMdhana ko jalA detI hai taba hI vaha AtmA paramAtmA bana jAtI hai, jisa pada se phira lauTanA nahIM hotA hai, punaH janma lekara saMsAra meM bhramaNa karanA nahIM par3atA / Age ratnatraya kA phala batalAte hue likhate haiMmukhyopacAra dubheda yoM baDabhAgi ratnatraya ghareM / aru dhareMge te ziva lahaiM tina sujasa jala jagamala hareM // imi jAni Alasa hAni sAhasa ThAni yaha sikha Adaro / jabalauM na roga jarA gahai tabalauM jagata nija hitakAro // 14 // artha - jo bhAgyazAlI jIva pUrvokta prakAra se nizcaya aura vyavahAra rUpa do prakAra ke ratnatraya ko dhAraNa karate haiM, tathA Age dhAraNa kareMge ye jIva niyama se mokSa ko prApta kareMge / unakA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ & suyaza rUpI jala jagata ke pApa rUpI mala ko haratA hai aisA jAnakara Alasa ko dUra kara aura sAhasa 8 ko ThAnakara isa zikSA ko dhAraNa karo ki jaba taka zarIra ko koI roga na ghere, bur3hApA prAkara na 8 satAve taba taka zIghra hI apanA hita karalo arthAt nija AtmA ko smaraNa kara kalyANa kro| ____ anta meM graMthakAra grantha samApta karate hue eka marma kI bAta kahate haiMyaha rAga Aga dahai sadA tAtai samAmata seiye / cira bhaje viSaya kaSAya aba to tyAga nija pada veiye / kahAM racyo para pada meM na tero pada yahai kyoM dukha sahai / aba 'daula' hou sakhI svapada ravi dAva mati cako yaha // 15 // artha--yaha viSaya tRSNA rUpo rAgAgni anAdi kAla se nirantara tujhe aura saMsArI jIvoM ko 8 jalA rahI hai, isalie samatA rUpI pramata kA sevana karanA cAhie / tUne cirakAla se viSaya kaSAya ko 8 8 sevana kiyA hai, aba to unakA tyAga karake nija pada ko pAne kA prayatna karanA cAhiye, tU nirantara para pada meM kyoM Azakta ho rahA hai ? yaha para pada terA nahIM hai, kyoM vyartha viyanA bhASa karatA huA dhyartha meM inake pIche par3A huA tU kyoM duHkha saha rahA hai ? he daulatarAma ! tU aphno AtmA ke pada meM tallIna hokara sukhI hojA, isa prApta hae avasara ko mata cUke, jo avasara caka jAyagA to horA kanI reta ke saMbhUdra meM girI huI phira nahIM milegI / aise apane Apako saMbodhana karate hue paMDita daulata- patra rAmajI ne saMsAra ke prANI mAtra ko sAvadhAna kiyA hai ki nara bhava pAne kA aisA suyoga bAra bAra nahIM ra hotA / tU cAhe ki maiM viSaya tRSNA ko pUrA kara lUphira Atma kArya meM lagUMgA, so yaha trikAla meM : 8 bhI pUrI hone vAlI nahIM hai, usakI pUrti kA to eka mAtra upAya santoSarUpa amRta kA pAna karanA hai
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM so tU pUrva puNya ke udaI se prApta hue vaibhava meM santoSa kara aura viSaya kaSAyoM ko pravRtti ko chor3a kara le & Atma hita meM lagajA / jina para padArthoM meM tU Asakta ho rahA hai, jina padoM ke pAne ke lie tU rAta dina eka kara rahA hai ye tere AtmA ke pada nahIM haiM, unake prApta kara lene para bhI tujhe zAnti prApta nahIM hogii| ataeva unako pAne kI prAzA chor3akara Atma prApti ke mArga meM lagajA, jisa se ki tU akSaya ananta sukha kA dhanI bana sake / phira mukti pAne kA avasara bAra bAra hAtha nahIM AtA ataeva isa dAva ko mata cUka. isameM terA kalyANa hai / aba granthakAra grantha nirmANa kA samaya aura prAdhAra batalAte hue apanI laghutA pragaTa karate haiMdoha-ika nava vasu ika varSa kI, tIja zukala baizAkha / karayo tatva upadeza yaha, lakhi budhajana kI bhAkha // 16 // laghu ghI tathA pramAdateM, zabda artha ko bhUla / sudhI sudhAra paDho sadA, jo pAvo bhavakUla // 17 // artha-vikrama saMvat 1861 ke baizAkha zuklA tRtIyA ke dina budhajana kRta chahaDhAlA kA Azraya lekara maiMne yaha tattvoM kA upadeza karane vAlA tattvopadeza yA chahaDhAlA grantha banAyA hai / isameM merI alpa buddhi se, vA pramAda se kahIM zabda pA artha kI bhUla raha gaI ho, to buddhimAn loga use sudhAra kara par3heM, jisase kI vaha saMsAra kA kinArA zIghra hI prApta kara skeN| isa prakAra muni dharma kA varNana karane vAlI chaThI DhAla samApta huii|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjya AcAryaratna "yogIndra cUr3AmaNo" zrI 108 sumati sAgara jo mahArAja 13. bA0 . AryikA zrI 105 kotimatI mAtA jI 1. AcArya zrI 108 sumati sAgara jo mahArAja 2. muni zrI 108 mahendra sAgara jI mahArAja 3. muni zrI 108 samatA sAgara jI mahArAja 14. AyikA zrI 105 zAntimatI mAtA jo 15. AyikA zrI 105 bIramatI mAtA jI 4. muni zrI 108 mA sAgara jo mahArAja 16. AyikA 105 bhAgamati mAtA jI 5. muni zrI 108 santoSa sAgara jI mahArAja 6. bA. bra. gaNinI AyikA zrI 105 jAnamatI mAtA jI 7. AryikA zrI 105 kalyANamatI mAtA jI 17. kSullaka zrI 105 zItala sAgara jI 18. ballaka zrI 105. vinaya sAgara jI 16. anlaka zrI 105. vIra sAgara jI 0. kSullaka zrI 105 bhAva sAgara jI 21. kSullakA zrI 105 kIti sAgara jI 22. phullika zrI 105 jJAnamatI jI . AyikA zrI 105 vidyAmatI mAtA jo 6. AyikA zrI 105 yazomatI mAtA jI 10. AryikA thI 105 siddhamatI mAtA jI 11. bA.70 AyikA zrI 105 jayamatI mAtA jI Printed at PVIDYAOFFSET PRINTERS saMgha sNcaalikaa| MEERUT suzIlA bAI (ArA) 12. AyikA zrI 105 dayAmatI mAtA jI
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana hai bhavya aanaaoN| atyanta harSa kA viSaya hai ki hamAnI dharma nagarI bar3auta kA bar3A bhArI guTa kA ucya AyA hai dima jaina nagarI meM parama pusa prAtaH kAraNIya AdhyAtma ziromaNI, samAdhI samrATa, nAsapavAsI, parama nasAvI, bayovRddha dharma ratnAkara, yogIrAja, digambara jainAcArya tho 108 sumati sAgara jI mahArAja jI kA vizAla rAba nahila Agamana huA hai| isa satra meM 5 digambara munirAja, 10 AyikA mAnAjI, 1 eklana zullaka tathA | jhullikA isa prakAra 21 picchimA yahAM virAjamAna hai| __ saMgha ke Agamana se bar3auta meM bhArI dharma prabhAbanA ho rahI hai maMtra ke gara na mudira jA, AkhikA mAnAnI, para mapanta mAya sAdhvI, bar3e jJAnI, dhvAnI evaM guyogya viddhAna hai| pUjya AcArya zrI evaM pAma vidhI AdhyAtmika pravaktA puga gaIna Apa mAtA jI ke pravacanoM dvArA jo jAna kI maMgA baha rahI hai usI se prabhAvita hokara baDauta ke bhAI-bahanoM ne baha chahakAlA chAvAkara ghara-ghara meM pahuMbAne kA nirNaya liyA hai| yaha chahahAlA jaina dharma ko gInA hai| ise paDhanara mItra Ananda vibhora ho uThanA hai| isa grana meM nigoda ga nikana bara mokSa jAne taka kA rAstA batAyA hai| AtmA ko paramAtmA banAne kA mArga dikhAyA haiM / nara ro nArAyaNa banane kI vidhi batAyI hai| isakA ghara-ghara meM svAdhyAya ho aura sabhI bhavya jIva iyako paTakara apanI bhUla ko jAnakara, gahI mArga pahicAna kara, yahI mArga para caspara apanA kalyANa kare isI maMgala bhAvanA ke sAtha iko TupavA kara ghara-ghara meM pahu~cAne kA prayAsa kiyA jA rahA hai| para meM yaha pAmara meM prAcIra madAnAkara yA amAna vA anya ina nivedana karatA sabhI dAnavIra mahAnubhAvoM kA AbhAra prakaTa karata hA nivedana karatA hUM ki gabhI sthAnoM meM, mahAnubhAva ise chapA kara gharaghara meM pahu~cAmAra gaya aura yaza prApta kara dharma lAma / jaya jinendra ya kI / nivAsaH rAkega-bhavana, paTTI caudharAna bar3ota-(meraTha) nivedaka samata prasAda jaina "dharmAdhyApaka" disambara jaina iNTara kAlija prA0 vibhAga, bar3auta (meraTha)
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101) 101) 101) TOI) 92- zrI zikhara canda jaina baDauta 93- zrI raghunAtha siMha kisAna phaikTrI baDIta 94-zrI mitrasena rAkeza kumAra jI baDauta 95- lAlA dAtArAma jayantI prasAda kapar3e vAle bAta 96- zrImatI zakuntalA devI i.pa. dhIpAta jaina pharajjAla vAle 97-- zrImatI krAntidevI dha. pa. mahendra kumAra digambara vAle baDauta 98- gRptadAna baDIta 99- zrI rAjakalI mAhekako thI hai. jI 26 kA 100- pavana kumAra anUA canda jaina baDauta Ter- ranarIjayAra rasIdoM kI Amada 201) 101) 101) d''zy 101) 2215) mahAyoga 22665) noTa:-uparokta rAziyAM sAvadhAnI pUrvaka likhI gaI hai phira bhI yadi koI bhUla raha gaI ho to kRpayA nimnAMkita pate para patra vyavahAra rasIda na * sahita kareM / unake nAma AgAmI prakAzana meM chapavA diye jaaoNge| AE Added rect vinIta jayakumAra sAhulA sahamantrI thI 108 AcArya mumati nAgara jI mahArAja tyAgIvRtI Azrama sonAgiri jilA datiyA (2010)