Book Title: Tattvarthadhigam Sutraam Tasyopari Subodhika Tika Tatha Hindi Vivechanamrut Part 05 06
Author(s): Vijaysushilsuri
Publisher: Sushil Sahitya Prakashan Samiti
View full book text
________________
४ ]
श्रीतत्त्वार्थाधिगमसूत्रे
[ ५२
जो तत्त्वरूप मानने वाले हैं, वे भी केवल प्रदेशात्मक मानते हैं, किन्तु प्रदेश प्रचय- समूहरूप नहीं मानते। इसलिए काल की गणना अस्तिकायों के साथ नहीं हो सकती है । तथा जो काल को स्वतन्त्र तत्त्व नहीं मानने वाले हैं, उनके मतानुसार काल तत्त्वरूप भेदों में हो ही नहीं सकता ।
* प्रश्न – क्या उपर्युक्त धर्मास्तिकायादि चारों तत्त्व अन्य दर्शनों को मान्य हैं ?
उत्तर - नहीं, केवल प्रकाश और पुद्गल इन दो तत्त्वों को न्याय, वैशेषिक तथा साङ्ख्यादिक अन्य दर्शन मानते हैं । किन्तु धर्मास्तिकाय और अधर्मास्तिकाय, इन दो तत्त्वों को श्री जैनदर्शन के अलावा अन्य कोई भी दर्शन वाले नहीं मानते ।
जैनदर्शन जिसको आकाशास्तिकाय कहता है, उसको दूसरे दर्शन वाले आकाश कहते हैं । तथा पुद्गलास्तिकाय यह संज्ञा भी केवल जैनशास्त्रों में ही है ।
अन्य दर्शन तत्त्वस्थान में इसका प्रकृति या परमाणु शब्द से उपयोग करते हैं ।। ( ५-१ )
5 मूलसूत्रम्
* मूलद्रव्यकथनम्
धर्मास्तिकायादितत्त्वानां विशेषसंज्ञा
द्रव्यारिण जीवाश्च ॥ ५-२ ॥
* सुबोधिका टीका *
वैशेषिकास्तु द्रव्यशब्देन द्रव्यत्वं जातित्वं गृह पन्ति । जातीति सामान्यं पदार्थं अतः द्रव्यत्वमपि सामान्यपदार्थम् । एते धर्मादयश्चत्वारो जीवाश्च पञ्चद्रव्याणि च भवन्ति । मति श्रुतयोनिबन्धो द्रव्येष्वसर्व पर्यायेषु सर्वद्रव्यपर्यायेषु केवल
स्येति ।। ५-२ ।।
* सूत्रार्थ - उपर्युक्त धर्मास्तिकायादि चार और जीव इन पाँचों की द्रव्य संज्ञा है ।। ५-२ ।।
5 विवेचनामृत 5
श्रीजैन दर्शन - जैनदृष्टि के अनुसार विश्व जगत् केवल पर्याय अर्थात् परिवर्तन रूप ही नहीं है, किन्तु परिवर्तनशील होते हुए भी अनादिनिधन है ।
श्रीजैन मतानुसार विश्व जगत् में मुख्य पाँच द्रव्य हैं तथा उन्हीं के नाम इन दो सूत्रों में
बताये हैं |