________________
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
આ પ્રમાણે પહેલી ગાથામાં મંગલ વગેરે ચતુષ્ટયને કહીને શ્રાવકધર્મ પ્રસ્તુત " હોવાથી શ્રાવકશબ્દના અન્તર્થને (= શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી થતા અર્થને) કહે છે :
પરલોક માટે હિતકર જિનવચનને અતિતીવ્રકર્મનો નાશ થવાથી ઉપયોગપૂર્વક અને સમ્યગુ જે સાંભળે તે ઉત્કૃષ્ટ શ્રાવક છે.
માત્ર શ્રાવક શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી શ્રાવક શબ્દનો અર્થ “સાંભળે તે શ્રાવક” એવો થાય. અહીં જો શ્રાવક શબ્દનો “સાંભળે તે શ્રાવક” એટલોજ અર્થ લેવામાં આવે તો અતિપ્રસંગ આવે, એટલે કે જે શ્રાવક ન હોય તે પણ શ્રાવક બને. કારણ કે શ્રવણ ક્રિયાના સંબંધથી શ્રાવક કહેવાય. એથી દુનિયામાં જે કોઈ સાંભળનાર હોય તે બધા જ શ્રાવક કહેવાય. જ્યારે આગમમાં તો અમુક પ્રકારનો જ જીવ શ્રાવક કહેવાય એમ રૂઢ છે. આગમમાં (વિશેષા. ગા. ૧૨૨૨) કહ્યું છે કે – “સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થયા પછી સમ્યક્તની પ્રાપ્તિ વખતે રહેલી (અંત:કોડાકોડિ પ્રમાણ) કર્મસ્થિતિમાંથી બેથી નવ પલ્યોપમ જેટલી કર્મસ્થિતિનો ક્ષય થાય ત્યારે (દેશવિરતિ) શ્રાવક થાય.”
આથી અહીં શ્રાવક શબ્દના અર્થની મર્યાદા બાંધતા ગ્રંથકાર કહે છે કે- “જિનવચનને જે સાંભળે તે શ્રાવક.” જિનવચનના સ્વરૂપને જણાવતા ગ્રંથકાર કહે છે કે “જિનવચન પરલોક માટે હિતકર છે.' અહીં પરલોક એટલે દેવ આદિનો જન્મ, અથવા શ્રેષ્ઠ જન્મ. જિનવચનના શ્રવણથી પરલોક અનુકૂલન થાય. શ્રાવક જિનવચનને કેવી રીતે સાંભળે? એના ઉત્તરમાં કહ્યું કે સમ્યગું સાંભળે. સમ્યગુ એટલે અવિપરીતપણે, અર્થાત્ સાંભળવાની જે વિધિ બતાવી છે તે વિધિનું પાલન કરવા પૂર્વક સાંભળે, પણ (જિનવાણીમાં કે વક્તામાં) દૂષણો શોધવા માટે ન સાંભળે. સાંભળવાનો વિધિ આ પ્રમાણે છે:- “નિદ્રા અને વિકથાનો ત્યાગ કરી, (૬િ =) જિનવાણીશ્રવણ સિવાયની ક્રિયાઓનો ત્યાગ કરી, અંજલિ જોડી, જિનવાણીશ્રવણમાં એકાગ્ર બનીને, ગુરુપ્રત્યે ભક્તિ-બહુમાન પૂર્વક જિનવાણીનું શ્રવણ કરવું જોઈએ.” (પં. વ. ગા. ૧૦૦૬) આ જ વિષયને અહીં ગ્રંથકાર કહે છેઉપયોગપૂર્વક સાંભળે. બીજું સાંભળવાની ઈચ્છાનો ત્યાગ કરીને ગુરુ જે કહેતા હોય તેમાં જ ધ્યાન આપીને સાંભળે. બીજું સાંભળવાની ઈચ્છાથી તત્ત્વની પરિણતિ થતી નથી. કહ્યું છે કે – “પરમ શુશ્રુષાથી વિપરીત શુશ્રુષા અપરમશુશ્રુષા છે. આ શુશ્રુષા પ્રાય: જીવોના
* શુશ્રુષા એટલે સાંભળવાની ઈચ્છા. શુશ્રષાના પરમ શુશ્રુષા અને અપરમશુશ્રુષા એવા બે ભેદ છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મના ક્ષયોપશમથી થયેલી શુશ્રુષા પરમ શુશ્રુષા છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મના ક્ષયોપશમ વિના થયેલી શુશ્રુષા એ અપરમ શુશ્રુષા છે. -
