________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R. N. 1. 6067/57
Licence to post without prepayment No. 271 ૦ વર્ષ : (૫૦) + ૧૪ ૦ અંક : ૨
૦ ફેબ્રુઆરી, ૨૦૦૩ ૦ Regd. No. TECH / 47.890/ MBA/ 2003-2005 ૦ ૦ ૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર ૦ ૦ ૦
પ્રભુઠ્ઠ 68461
૦ ૦ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૦ ૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ.૧૦૦- ૦૦૦
તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
બાવનગજા મધ્ય પ્રદેશમાં બડવાની શહેર પાસે આવેલા દિગંબર જૈન તીર્થ અમે ગેસ્ટ હાઉસમાં પહોંચ્યા. તીર્થ સ્થળોમાં હોય છે એના કરતાં ઘણી બાવનગજાની યાત્રા કરવાનો એક સરસ અવસર થોડા સમય પહેલાં વધારે સગવડ ત્યાં હતી. એટલે અમે ત્યાં જ ઉતારો રાખ્યો. અમને સાંપડ્યો હતો. આ તીર્થની અમારી આ પહેલીવારની જ યાત્રા બીજે દિવસે સવારે અમે ડુંગર પર ચઢાણ ચાલુ કર્યું. ડુંગરના હતી. - -
ઊંચામાં ઊંચા શિખર સુધી આશરે સાતસો પગથિયાં છે. પરંતુ બાવનગજા શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફથી આ વખતે નેત્રયજ્ઞનું આયોજન ઋષભદેવ ભગવાનની પ્રતિમા સુધી તો આસરે સો પગથિયાં છે. ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલ દ્વારા વડોદરા જિલ્લાના સંખેડા ગામ અને પ્રથમ ત્રશષભદેવ ભગવાનનાં દર્શન કર્યા. ભગવાનની ઉત્તેગ પાસે હાઈવે પર આવેલી મંગલભારતી નામની સંસ્થામાં કરવામાં આવ્યું પ્રશાન્ત ખગાસનમાં ઊભેલી ભવ્ય નગ્નપ્રતિમા જોઈ અમે પ્રભાવિત હતું. એટલે હૉસ્પિટલના સૂત્રધાર ડૉ. રમણીકલાલ દોશી (દોશીકાકા)ને થઈ ગયાં. ત્યાં દર્શન-ચૈત્યવંદન તથા ભકતામર સ્તોત્રનો અમે પાઠ મેં વિનંતી કરી હતી કે નેત્રયજ્ઞ પછી તમારી સાથે ત્યાંથી અલિરાજપુર કર્યો. પાસેના લક્ષ્મણી તીર્થની અને કુકસી-બડવાની પાસે આવેલા બાવનગજા ભગવાન 28ષભદેવની આ મૂર્તિ ૮૪ ફૂટ ઊંચી છે, પરંતુ લોકોમાં તીર્થની યાત્રા કરવાની ભાવના છે અને એ માટે એમણે સંમતિ દર્શાવી પહેલેથી બાવનગજા' નામ પડી ગયું છે. આવું નામ કેમ પડ્યું હશે એ હતી. સંજોગવશાતુ ડૉ. દોશીકાકા આ તીર્થયાત્રા માટે અમારી સાથે ન વિશે અટકળો થાય છે. જૂના વખતમાં ગજ એટલે હાથ જેટલું માપ આવી શક્યા, પરંતુ એમણો અમારી યાત્રા માટે વાહનની સગવડ કરી ગણાતું. લોકોએ અંદાજ લગાવ્યો હશે કે મૂર્તિ બાવન ગજ જેટલી ઊંચી આપી હતી. તીર્થયાત્રામાં અમારી સાથે સંઘના પદાધિકારીઓ જોડાયા હશે. માટે “બાવનગજા' નામ આ તીર્થનું પડી ગયું હશે. વસ્તુત: મૂર્તિ હતા. અમે કુલ પાંચ સભ્યોએ આ તીર્થયાત્રા માટે, નેત્રયજ્ઞનું કાર્ય પૂરું ૮૪ ફૂટ ઊંચી છે. ફૂટનું માપ અંગ્રેજો આવ્યા પછીનું વર્તમાન કાળનું થતાં, પ્રસ્થાન કર્યું હતું.
છે. એમ છતાં મેળ બેસાડવામાં આવે છે કે ભગવાનનું આયુષ્ય ચોર્યાસી વડોદરાથી ઇંદોર-ખંડવા સુધીનો રસ્તો ડભોઈ, બોડેલી, છોટા લાખ પૂર્વનું હતું, એટલે મૂર્તિ ૮૪ ફૂટની છે. ઉદેપુર થઇને અલિરાજપુર જાય છે. ગુજરાતની હદમાં રસ્તો સારો છે, બાવનગજાનો પર્વત ચૂલગિરિ તરીકે ઓળખાય છે. સાતપુડાના પણ મધ્ય પ્રદેશની સરહદ ઓળંગ્યા પછી ત્યાંનો રસ્તો ખરાબ, ખરબચડો ડુંગરોની આ બાજુની હારમાળામાં આ પર્વત ઊંચો છે. તે એવા નક્કર છે. એટલે ત્યાં વાર વધારે લાગે એમ હતી. એટલે અમે એ પ્રમાણે ગ્રેનાઈટ પથ્થરનો બનેલો છે કે જેમાં કોતરકામ થઈ શકે, મૂર્તિ કંડારાઈ સમયની ગણતરી પહેલેથી કરી જ લીધી હતી. મંગલભારતીથી બાવનગજા શકે. સુધીનું અંતર આશરે બસો કિલોમિટર જેટલું છે. ,
આ પ્રતિમા કેટલી પ્રાચીન છે એનો અંદાજ લાગતો નથી, પણ વિ. મંગલભારતીથી નીકળીને અમે અલિરાજપુર પાસે લક્ષમણી તીર્થમાં સં. ૧૨૩૩માં એનો જીર્ણોદ્ધાર થયાનો ઉલ્લેખ મળે છે. એ પરથી આ દર્શન-ચૈત્યવંદન કરીને સાંજે સાડા સાત વાગે બડવાની પહોંચ્યા. ત્યારે તેરમી સદીથી વધુ પ્રાચીન પ્રતિમા છે. અંધારું થઈ ગયું હતું. બાવનગજા બડવાની શહેરથી આશરે આઠ ખુલ્લામાં રહેલી આ પ્રતિમાના પથ્થર ઉપર હવામાનની અસર થવાથી કિલોમિટર દૂર છે, પરંતુ એટલો રસ્તો ડુંગરોમાંથી પસાર થાય છે. ઘસારો લાગતો રહ્યો છે. એટલે જ એના વખતોવખત જીર્ણોદ્ધારની ચડઊતર રસ્તો છે એટલે સમય વધારે લાગે છે. રાત્રે આઠ વાગે અમે આવશ્યકતા રહી છે. દિગંબરાચાર્ય શ્રી વિદ્યાનંદજી મહારાજની પ્રેરણાથી બાવનગજા પહોંચી ગયા.
ઇ. સ. ૧૯૮૮માં આ પ્રતિમાનો જીર્ણોદ્ધાર થયો હતો. પ્રતિમા વધુ ટકે અમે સિદ્ધક્ષેત્ર બાવનગજા પહોંચીને ત્યાં કાર્યાલયમાં તપાસ કરી તો એ માટે નિષ્ણાતો દ્વારા એના ઉપર લેપ વગેરેનું કાર્ય થયું હતું. એથી જાણવા મળ્યું કે ધર્મશાળા સારી છે, પણ અમારી જરૂરિયાત સંતોષે પ્રતિમાની ભવ્યતા અને દર્શનીયતામાં વૃદ્ધિ થઈ છે. પ્રતિમાની આસપાસ એવી નહોતી. એમ છતાં તેમાં રહેવાનું અને વિચારતાં હતાં, ત્યાં એક પથ્થરના ગોખલા જેવી વિશાળ અને મજબૂત રચના કરવામાં આવી છે ઉપરી કર્મચારીએ કહ્યું, “સાહુજીનું ગેસ્ટ હાઉસ થોડે છેટે છે, પણ કે જેથી હવામાન તથા પક્ષીઓ પ્રતિમાને બગાડે નહિ. તમારી પાસે ગાડી છે. તમને જો વાંધો ન હોય તો ત્યાં જઈ શકો છો.” આ જીર્ણોદ્વાર પછી ઇ.સ. ૧૯૯૧ના જાન્યુઆરીમાં અહીં પંચકલ્યાણ
