________________
પ્રભવસ્વામી :
[ ૧૩૧ ] લઇ જીવ કાયમને માટે કર્મ બધનાથી મુક્તિ મેળવી શકે છે. કાયમના છૂટકારા એટલે જ વિજયની પરાકાષ્ઠા-આત્માનું અમર ત્ત્વ, જુદા-જુદા દનકારાએ જુદી જુદી રીતે તત્ત્વ-નિરૂપણુ કર્યા છે. કાઇએ આત્મા અને પ્રકૃતિ પર લક્ષ્ય ખે ંચ્યું છે તા કેાઇએ અપરબ્રહ્મ અને પરબ્રહ્મની વાત પર મદાર બાંધ્યા છે. એકે છ તત્ત્વા પર ભાર મૂક્યેા છે, તેા બીજાએ પ ંચભૂતાને જ આગળ ધર્યા છે. ચાલક જેવાએ પરલેાક જેવી મહુત્ત્વની વસ્તુના જ ઉચ્છેદ કર્યો, ત્યારે નૈયાયિકાએ વળી તત્ત્વાની હારમાળા ઊભી કરી દીધી; પણ જૈન દર્શને તેા નવનેા આંક જ પસંદ કર્યા છે. એ આંકની અદ્દભૂતતા વર્ણવી જાય તેવી નથી. એ તત્ત્વાની ગોઠવણુ પણ પરસ્પરની જોડે એવી રીતે સંકળાયેલી છે કે એની વિચારણા કરતાં મન પ્રફુલ્લિત બને. એમાં ‘ જીવ તત્ત્વ મુખ્ય ભાગ ભજવે છે એટલે એનું સ્થાન પહેલું, અજીવ કે જેમાં સારીએ કવણા વિગેરેના સમાવેશ થાય છે અને સતત જેની સાથે જીવના સંગ્રામ ચાલુ જ હાય છે એનુ સ્થાન બીજું, જીવની કરણી શુભ હાય તા તે પુણ્યના સંચય કરનારી અને અશુભ હોય તેા પાપના પાટલે બાંધનારી નિવડે એટલે પુન્ય તથા પાપ ત્રીજા ચાથા નંબરે આવે. એ કરણીદ્વારા કર્મ પુદ્ગલેાનું આગમન ચાલુ રહે છે એનું નામ આશ્રવ અને એના નખર પાંચમા. એના ઉપર અંકુશ મૂકાય કિવા અવરોધ થાય તે સંવર, એના નંબર છઠ્ઠો. અવાધાય એટલે નવા કર્મોના આગમન માટેના કમાડ અંધ થાય, પણ જે કર્મો પૂર્વે ભરાઇ બેઠેલાં હાય-આત્માની જોડે ક્ષીરનીરની માફ્ક મળી ગયાં હાય તેનું શુ? એ માટે નિર્જરા નામે સાતમુ તત્ત્વ કામ આવે. તપરૂપ કરીદ્વારા