________________
યંભવસ્વામી :
[ ૧૮૧ ] “તારા દાદા પ્રખર વેદાંતી ને કર્મકાંડી બ્રાહ્મણ હતા. પ્રતિષ્ઠા વંશઉતાર ચાલી આવતી હતી અને લક્ષમી એની સખીરૂપે હતી. બાળપણથી જ તારા પિતા લાડકોડમાં ઉછરેલા. છતાં તેનામાં અવગુણનું નામ નહેતું. અધ્યયનમાં એક્કા હેવાથી થોડા સમયમાં વેદજ્ઞાન પારંગત બન્યા. એક જેન ધમી વણિક જોડે તેમની ગાઢ મિત્રતા થઈ. ઉભય વચ્ચે કેટલીય વાર ધર્મચર્ચા ચાલતી. પરસ્પર દલીલ થતી. એના પરિણામે કહો કે ઊંડા અભ્યાસના અનુશીલનથી કહો પણ તારા પિતાને યજ્ઞ-યાગ પર અપ્રીતિ જન્મી-જીવતાં પ્રાણીના બલિદાનવાળી એ ક્રિયા સાચી ન લાગી. વળી વેદમાં દર્શાવેલ નિગ” પદ્ધતિ પણ નૈતિક નજરે દોષપૂર્ણ જણાઈ. જાતે સત્ત્વશાળી આત્મા–સત્યના ઉપાસક એટલે પિતાની એ માન્યતા કેઈથી છુપાવતા નહીં. કેટલીક વાર કહી નાંખતા કે –
યજ્ઞ” એટલે શાસ્ત્રિય દષ્ટિની ઓથે માંસ ખાવાનું પર્વ અને “નિગ ” એટલે વ્યભિચાર સેવવાની સ્વતંત્રતા. મપુરા રતનતિ' જેવા વચન પર તેમને જરા પણ શ્રદ્ધા નહતી. એક વાર હું બહારના ભાગમાં હતી તે વખતે બાપ દીકરા વચ્ચે અંદરના કમરામાં જે વાતચિત થઈ તે આજે પણ મને યાદ છે. સસરાજી બેલ્યા- “જે ને ભાઈ ! તને પરણ્યાને લગભગ પંદર વર્ષો વીતી ગયા છતાં પુત્રમુખ જેવા પ્રસંગ ન લા. પુત્ર વિના શ્રાદ્ધ કેણ કરે અને સ્વર્ગપ્રાપ્તિ તે અપુત્રીથાના ભાગ્યમાં સંભવે જ શાની? માટે તું ફરીથી લગ્ન કર.”
પિતાજી! તમે સમજુ થઈને આ શું બોલે છે ? બ્રાહ્મણ એટલે “બ્રહ્મચર્યનું મૂર્તિમંત સ્વરૂપ જ્ઞાન--અર્જન અને