Panchastikay

Author(s): Kundkundacharya, Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad

Page 319

पंचास्तिकाय प्राभृत
गदिमधिगदस्स देहो देहादो इंदियाणि जायंते ।
तेहिं दु विसयग्गहणं तत्तो रागो व दोसो वा । । १२९ । । जायद जीवस्संव भावी संसार चक्क वालम्मि । इदि जिणवरेहिं भणिदो अणादि- णिघणो सणिधणो वा ।। १३० ।। यः खलु संसारस्यो जीवस्ततस्तु भवति परिणामः । परिणामात्कर्म कर्मणो भवति गतिषु गतिः ।। १२८ ।। गतिमधिगतस्य देहो देहादिन्द्रियाणि जायंते । तैस्तु विषयग्रहणं ततो रागो वा द्वेषो वा । । १२९ । । जायते जीवस्यैवं भावः संसारचक्रवाले | इति जिनवरैर्भणितोऽनादिनिधिनः सनिधनो वा ।। १३० ।। इह हि संसारिणी जीवादनादिबंधनोपाधिवशेन स्निग्धः परिणामो भवति ।
·
३१५
परिणामात्पुनः पुङ्गलपरिणामात्मकं कर्म कर्मणो नारकादिगतिषु गतिः । गत्यधिगमनादेहः । देहादिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यो विषयग्रहणम् । विषयग्रहणाद्रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनः स्निग्धः परिणामः । परिणामात्पुनः पुलपरिणामात्मकं कर्म । कर्मणः पुनर्नारकादिगतिषु गतिः । गत्याधिगमनात्पुनर्देहः । देहात्पुनरिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यः पुनर्विषयग्रहणं, विषयग्रहणात्पुना रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनरपि स्निग्धः परिणामः । एवमिदमन्योन्यकार्यकारणभूतजीवपुद्गलपरिणामात्मकं कर्मजालं संसारचक्रे जीवस्यानाद्यनिधनं अनादिनिधनं वा चक्रवत्परिवर्तते । तदत्र पुलपरिणामनिमित्तो जीवपरिणामो जीवपरिणामनिमित्त: पुहल परिणामश्च वक्ष्यमाणपदार्थबीजत्वेन संप्रधारणीय इति । । १२८- १३० ।।
अन्वयार्थः - ( यः ) जो ( खलु ) वास्तवमें ( संसारस्थ: जीवः ) संसारस्थित जीव है, [ ततः तु परिणाम: भवति ] उससे परिणाम होता है ( अर्थात् उसे रागादिरूप स्निग्ध परिणाम होता है ), ( परिणामात् कर्म ) परिणामसे कर्म और [ कर्मण: ] कर्मसे [ गतिषु गतिः भवति ] गतियोंमें गमन होता है।
[ गतिम् अधिगतस्य देहः ] गतिप्राप्तको देह होती हैं, [ देहात् इन्द्रियाणि जायंते ] देहसं इन्द्रियाँ होती हैं, [ तैः तु विषयग्रहणं ] इन्द्रियोंसे विषयग्रहण और ( ततः रागः वा द्वेष वा ) fareग्रहणसे राग अथवा द्वेष होता है ।
[ एवं भाव: ] ऐसे भाव, [ संसारचक्रवाले] संसारचक्रमे ( जीवस्य ) जीवको ( अनादिनिधन: सनिधन: वा ) अनादि अनंत अथवा अनादि-सांत ( जायते ) होते रहते हैं - [इति जिनवरै: भणितम् ] ऐसा जिनवरोंने कहा है ।