Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 319

पंचास्तिकाय प्राभृत
गदिमधिगदस्स देहो देहादो इंदियाणि जायंते ।
तेहिं दु विसयग्गहणं तत्तो रागो व दोसो वा । । १२९ । । जायद जीवस्संव भावी संसार चक्क वालम्मि । इदि जिणवरेहिं भणिदो अणादि- णिघणो सणिधणो वा ।। १३० ।। यः खलु संसारस्यो जीवस्ततस्तु भवति परिणामः । परिणामात्कर्म कर्मणो भवति गतिषु गतिः ।। १२८ ।। गतिमधिगतस्य देहो देहादिन्द्रियाणि जायंते । तैस्तु विषयग्रहणं ततो रागो वा द्वेषो वा । । १२९ । । जायते जीवस्यैवं भावः संसारचक्रवाले | इति जिनवरैर्भणितोऽनादिनिधिनः सनिधनो वा ।। १३० ।। इह हि संसारिणी जीवादनादिबंधनोपाधिवशेन स्निग्धः परिणामो भवति ।
·
३१५
परिणामात्पुनः पुङ्गलपरिणामात्मकं कर्म कर्मणो नारकादिगतिषु गतिः । गत्यधिगमनादेहः । देहादिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यो विषयग्रहणम् । विषयग्रहणाद्रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनः स्निग्धः परिणामः । परिणामात्पुनः पुलपरिणामात्मकं कर्म । कर्मणः पुनर्नारकादिगतिषु गतिः । गत्याधिगमनात्पुनर्देहः । देहात्पुनरिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यः पुनर्विषयग्रहणं, विषयग्रहणात्पुना रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनरपि स्निग्धः परिणामः । एवमिदमन्योन्यकार्यकारणभूतजीवपुद्गलपरिणामात्मकं कर्मजालं संसारचक्रे जीवस्यानाद्यनिधनं अनादिनिधनं वा चक्रवत्परिवर्तते । तदत्र पुलपरिणामनिमित्तो जीवपरिणामो जीवपरिणामनिमित्त: पुहल परिणामश्च वक्ष्यमाणपदार्थबीजत्वेन संप्रधारणीय इति । । १२८- १३० ।।
अन्वयार्थः - ( यः ) जो ( खलु ) वास्तवमें ( संसारस्थ: जीवः ) संसारस्थित जीव है, [ ततः तु परिणाम: भवति ] उससे परिणाम होता है ( अर्थात् उसे रागादिरूप स्निग्ध परिणाम होता है ), ( परिणामात् कर्म ) परिणामसे कर्म और [ कर्मण: ] कर्मसे [ गतिषु गतिः भवति ] गतियोंमें गमन होता है।
[ गतिम् अधिगतस्य देहः ] गतिप्राप्तको देह होती हैं, [ देहात् इन्द्रियाणि जायंते ] देहसं इन्द्रियाँ होती हैं, [ तैः तु विषयग्रहणं ] इन्द्रियोंसे विषयग्रहण और ( ततः रागः वा द्वेष वा ) fareग्रहणसे राग अथवा द्वेष होता है ।
[ एवं भाव: ] ऐसे भाव, [ संसारचक्रवाले] संसारचक्रमे ( जीवस्य ) जीवको ( अनादिनिधन: सनिधन: वा ) अनादि अनंत अथवा अनादि-सांत ( जायते ) होते रहते हैं - [इति जिनवरै: भणितम् ] ऐसा जिनवरोंने कहा है ।

Translation AI Generated

From the attainment of the **gati** (state of existence), the body and the sense organs arise. From these, the grasping of objects occurs, and from that, either attachment (raga) or aversion (dvesha) arises. Thus, the state of the living being is born, revolving in the wheel of samsara (cycle of birth and death). This is what the **Jina** (Tirthankara) has said, that it is without beginning (anadinidhana) or with an end (sanidhana).

This is because, due to the influence of the **upaadhi** (limiting conditions) of the bond of the living being in samsara, there is a continuous flow of **parinaama** (transformation). From this **parinaama**, **karma** (action) arises, which is of the nature of **pudhgala** (matter) transformation. From **karma**, there is movement in the **gati** (states of existence) like hell, etc. From the attainment of the **gati**, the body arises. From the body, the sense organs arise. From the sense organs, the grasping of objects occurs. From the grasping of objects, attachment and aversion arise. From attachment and aversion, again, there is a continuous flow of **parinaama**. From this **parinaama**, again, **karma** arises, which is of the nature of **pudhgala** transformation. From **karma**, again, there is movement in the **gati** (states of existence) like hell, etc. From the attainment of the **gati**, again, the body arises. From the body, again, the sense organs arise. From the sense organs, again, the grasping of objects occurs. From the grasping of objects, again, attachment and aversion arise. From attachment and aversion, again, there is a continuous flow of **parinaama**. Thus, this network of **karma**, which is of the nature of the transformation of the living being and **pudhgala**, being mutually cause and effect, revolves like a wheel in the cycle of samsara, without beginning (anadinidhana) or with an end (sanidhana). In this, the **parinaama** of the living being is caused by the **pudhgala** transformation, and the **pudhgala** transformation is caused by the **parinaama** of the living being, which should be understood as the seed of the objects to be explained later.