________________
શ્રાવકને માટે અલ્પહિંસાયુક્ત છતાં જિનપૂજાદિની કર્તવ્યતામાં અનેક મહાલાભોના વિધાનમાં રહેલી તાર્કિકતા :
સંપૂર્ણ હિંસાશૂન્ય હોય એવો કોઈ આરાધનામાર્ગ નથી, તેથી હિંસાથી થતો ધર્મ, અપેક્ષાએ ધર્મ કહેવાય, પરંતુ તેમાં કઈ હિંસા લેવાની તે શાસ્ત્રદષ્ટિએ જાણવું જોઈએ. તમારા જીવનમાં જે હિંસા નિયત ક્રમરૂપે ચાલુ છે તેનાથી થતો ધર્મ તમારા માટે માન્ય છે. તેથી જ ફૂલપૂજા, પ્રક્ષાલપૂજા માન્ય છે, પણ આ જ વસ્તુ હું સાધુ હોવાથી ન જ કરી શકે; કારણ અમે સંસાર છોડ્યો, એકેન્દ્રિયની હિંસાનું પણ પાપ છોડ્યું, તેથી પ્રભુની પુષ્પપૂજા એક ભક્તિ છે છતાં અમે નથી કરતા, અન્ય ધર્મમાં તો સાધુને દ્રવ્યપૂજા કરવાનો અધિકાર આપ્યો છે. ભગવાનને નવડાવે પણ તે જ, બધી ભક્તિ સંન્યાસી જાતે જ કરે. મંદિરોના બધા અધિકાર તેમના હાથમાં જ હોય છે. જયારે જૈનધર્મમાં સાધુ આવી પૂજા પણ ન કરે, કારણ તેની પાછળનાં ગંભીર રહસ્યો છે.
જૂઠું બોલવું ખરાબ કામ કહી શકાય, પણ પ્રભુની પૂજા કરવી કાંઈ ખરાબ કામ નથી; છતાં અમને પૂજા કરવાની‘શાસ્ત્રમાં ના પાડી અને કદાચ મગ્ન થાય તો ઓઘો મૂકી દેવાની આજ્ઞા કરી છે. જેણે જીવનમાં કરણ-કરાવણ-અનુમોદનરૂપે સર્વ હિંસાનો પોતાની જાત માટે ત્યાગ કર્યો છે, તેણે પરમાત્માની ભક્તિ માટે પુષ્પાદિની હિંસા કરવાની નથી.
તમે પોતે જ કાયના જીવોની હિંસા તમારી અનુકૂળતા માટે નિયતપણે કરતા જ હો છો, તેથી જ જાત માટે કરાતી routine-રોજિંદી હિંસાથી થતો ધર્મ વાજબી છે. જો તમે પોતે પચ્ચખાણ લો કે હું વનસ્પતિકાયની હિંસા કરીશ નહીં, તો તમારે ફૂલ ચઢાવવાં તે પાપ ગણાશે. કારણ કે પ્રભુભક્તિ માટે તમારે તમારા જીવનમાં જે હિંસા નિયત નથી તેવી નવી હિંસા કરવી પડે. સારાંશ એ છે કે જ્યાં સુધી જાત માટે હિંસા કરો છો ત્યાં સુધી પરમાત્મભક્તિ માટે તે નહીં કરો તો પણ પાપ તો લાગશે જ. વાહનમાં બેસીને જાત્રાએ જવું તમારા માટે ધર્મ છે, કારણ તમે વાહનનો ઉપયોગ રોજ કરો જ છો. પણ જેને વાહનમાં બેસવાનો આજીવન ત્યાગ છે, તેણે વાહનમાં તીર્થયાત્રાએ જવાની પણ જરૂર નથી. કાચા પાણીને અડવું પણ નહિ, એવાં જો તમે પચ્ચખ્ખાણ લો તો તમારે પ્રક્ષાલ પણ કરવાની જરૂર નથી, ત્યારે હિંસાનો ત્યાગ એ જ ઊંચી આરાધના થશે.
૯૨.
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
