________________
દાન નહીં આપીએ તો આમેય આ પૈસા સરકાર જ લઈ જવાની છે, એના કરતાં દાન આપીને નામના-જશ-કીર્તિ મેળવી લઈએ. જો કેવળ આવા ભાવ હોય તો સત્યવૃત્તિ પણ અશુભભાવથી કરે છે માટે પાપ બંધાય છે.
ફોરેનમાં honesty is the best policy- પ્રામાણિકતા એ શ્રેષ્ઠ નીતિ છે એવું સૂત્ર છે. જીવનભર વ્યાવસાયિક કારકીર્દિ માટેનીતિ પાળે, પ્રામાણિકતા જાળવે, પણ ઉદેશમાં અશુભભાવ છે. કારણ કે તે નીતિ દ્વારા જામેલી નામનાથી વેપાર વધે, નફો વધે, જેથી સંપત્તિ દ્વારા જીવનમાં મનગમતા ભોગો ભોગવી શકાય. આને બદલે શુભભાવથી નીતિ પાળવી હોય તો વિચારવું પડે કે મને કોઈ છેતરે તો મને દુઃખ થાય છે, તેમ હું બીજાને છેતરું તો તેને પણ દુઃખ થાય. વળી કોઈની પાસેથી અણહક્કનું મારાથી લેવાય નહીં. માનવ તરીકે નીતિ પાળવી મારી ફરજ છે. આવા સગુણના પરિણામથી નીતિ પાળે તો પુણ્ય બંધાય. પરંતુ પુણ્યના અનુબંધ માટે માત્ર આટલો શુભભાવ પર્યાપ્ત નથી. તે માટે તો સામાજિક નીતિ જાળવીને મેળવેલું ધન પણ અસાર છે. વળી તે ધન કમાવાના દરેક વ્યવસાયમાં અન્ય જીવસૃષ્ટિ પ્રત્યેની અનીતિ તો ચોક્કસ સમાયેલી છે. તેથી સંપૂર્ણ નૈતિકતા નથી. છતાં લોભ આદિને પરવશ હું ધન કમાવાની પ્રવૃત્તિ કરું છું, જેમાં માનવીય નીતિ તો અવશ્ય જાળવું. આવા દૃષ્ટિકોણવાળા જીવને જિનાજ્ઞા, વૈરાગ્ય આદિ ભાવો હોવાથી નીતિ પાળવા દ્વારા પુણ્યનો અનુબંધ પડે. સાધકે સંસારપોષક પુણ્યથી ડરવાનું છે : - સ્વાર્થબુદ્ધિથી દાન કરીએ તો પાપ બંધાય, નિઃસ્વાર્થબુદ્ધિથી કરીએ તો પુણ્ય બંધાય; જ્યારે ભગવાનની આજ્ઞા અનુસારે વૈરાગ્ય-વિવેક આદિથી કરીએ તો પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાય. આમ, બધાં જ પુણ્ય આત્મહિતનાં પોષક છે તેવું નથી, પણ ઘણાં પુણ્ય સંસારપોષક છે, જે ઘાતક છે. તેથી જ આવા પુણ્યથી ડરવાનું છે. સાધુને કે શ્રાવકને આવાં પુણ્ય બંધાવનાર દાનાદિ સત્કાર્યો પણ કરવામાં નથી. પુણ્ય સંસારવર્ધક છે તેના સચોટ દષ્ટાંત તરીકે અત્યારના સત્તાધીશો છે. તેઓએ પૂર્વભવમાં સત્કાર્યો દ્વારા આવું સંસારવર્ધક પુણ્ય બાંધેલું. તે પુણ્યના વિપાક દ્વારા આ ભવમાં તેમને સત્તા-સંપત્તિ, હોશિયારી, દાવપેચ કરવાની આવડત વગેરે બધું મળ્યું. પણ આ બધાથી આવતા ભવોમાં તેઓના આત્માનો કચ્ચરઘાણ નીકળી જશે. આમ, શુભ અનુબંધ વગરનું પુણ્ય જ તેમને માટે જોખમી બન્યું. તેમના લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા
૧૮૧
