________________
વાનગીમાં સ્વાદનો તીવ્ર રસ લાગવાથી તેનો સ્વાદ યાદ રહી જાય છે. આમ તો તમે રોજ ખાઓ છો, છતાં પણ એના સંસ્કાર તમારા મન પર અંકિત થતા નથી. જોકે રોજ ખાતાં પણ રસ તો હોય જ છે, છતાં જેમાં તીવ્ર રસ હોય તેના જ સંસ્કાર-સ્મૃતિ આત્મા પર અંકિત થાય છે. તેમ સંગીત-હરવું-ફરવું વગેરે બાબતોમાં પણ બનશે. જ્યાં તીવ્ર રસ છે એ વસ્તુ જ તમારા મન પર ગાઢ સંસ્કાર પાડીને જાય છે, ને જ્યાં મંદ રસ છે તેના સંસ્કાર આત્મા પર આધાન થતા નથી, આ અનુભવસિદ્ધ વાત છે. જીવનમાં પણ સેંકડો પ્રસંગોમાંથી જે મહત્ત્વના લાગે તે જ યાદ રહે છે, જયારે બીજા ભુલાઈ જાય છે. આ તો તમારા . વ્યવહારની વાત થઈ. તેમ ધર્મની આરાધના કરતાં પણ જો તમારી રુચિ અધર્મ તરફ હશે તો તમારા આત્મા પર સંસ્કાર અધર્મના પડશે. જે પ્રવૃત્તિ કરો કે જે ભાવ કરો તે બધાના સંસ્કાર આત્મા પર પડે છે તેવું નથી, પણ જે બાજુ તમારી રુચિ છે તે તરફના સંસ્કાર આત્મા પર આધાન થાય છે.
તદ્દન વૈરાગ્ય વગરના જીવો ભલે ધર્મ કરે, પણ સંસ્કાર તો આત્મા પર અધર્મના જ પાડે છે, જ્યારે પ્રબળ વૈરાગ્ય યુક્ત જીવ સંસારની પ્રવૃત્તિ કરે છતાં પણ સંસ્કાર તો આત્મા પર ધર્મના જ પાડે છે. તેથી જસમકિતી આત્મા દોષ સેવતો હોય તો પણ અનુબંધ તો પુણ્યનો જ પાડે છે, જ્યારે ગાઢ મિથ્યાષ્ટિ જીવ આરાધના કરતો હોય છતાં અનુબંધ તો પાપનો જ પાડે છે.
અનુબંધની આધારશિલા રુચિ છે. જેમ કોઈ વખત તમને અણગમતાં સગાંસંબંધી તમારા ઘરે આવી જાય, તમને તેમનામાં રસ ન હોવા છતાં પણ વ્યવહારથી બેસવું પડે એવું હોય અને તે પણ પાછા ચીકણા હોય કે જલદી ઊઠે પણ નહિ, ત્યારે તમે તેની સાથે જે વાર્તાલાપ કરો તે વાર્તાલાપબે ચાર દિવસ પછી યાદ ન રહે, કારણ તે વખતે જ તમને તેમાં રસ નહોતો. જે વસ્તુમાં રસ નથી તે વસ્તુ થોડા વખતમાં ભુલાઈ જાય છે. તેમ આત્મા પર જેમાં રસ ન હોય તેવા લાંબા અનુભવ પણ અંકિત થતા નથી, ને જેમાં રસ હોય તે વસ્તુનો ક્ષણિક અનુભવ હોય તો પણ અંકિત થાય છે. તેથી જ તમે જે ધર્મ-સદાચાર પાળો છો, તેનો જો તીવ્ર રસ હશે તો આત્મામાં ગાઢ સંસ્કાર પડશે; નહીંતર તે ગુણો ફક્ત આ ભવ પૂરતા જ રહેશે, ભવોભવ સાથે નહિ આવે.
શુભ અનુબંધથી જ ધર્મ તમારો જનમોજનમનો સાથીદાર થઈ જાય છે. જે ધર્મ ભવિષ્યમાં તમારો પડછાયો પણ ન લે તે ધર્મ અનુબંધ વગરનો કહેવાય. તેથી જ ૨૫૮
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
