________________
વૈરાગ્ય ભોગરસનો ઉચ્છેદ કરી અભોગનો પરિણામ પેદા કરે છે ?
અનુબંધ બગાડનાર ભોગરસને તોડવા વૈરાગ્યની જ જરૂર છે. વૈરાગ્ય ભોગરસ પર દેઢ પ્રહાર કરવાની તાકાત ધરાવે છે. તમે ગમે તેટલો ઊંચો ધર્મ કરો, દા.ત. હજાર દેરાસરો બંધાવો, કરોડોનાં દાન કરો, માસક્ષમણના પારણે માસક્ષમણ કરો, પણ મનમાં જો ભોગનો તીવ્ર રસ હશે તો પાપાનુબંધી પુણ્ય બાંધશો; પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય તો નહિ જ બાંધી શકો. અમે પણ ચારિત્ર લઈ પાંચ મહાવ્રત અણીશુદ્ધ પાળીએ, છટ્ટ-અટ્ટમ-માસક્ષમણ કરીએ, શાસ્ત્રો ભણી વિદ્વાન બનીએ ને વિનય-વૈયાવચ્ચ બધું જ કરીએ; પરંતુ જો અમારો પણ ભોગનો રસ અખંડિત હશે તો અનુબંધ તો અમને પાપનો જ પડશે, કે જેનાથી ભવિષ્યમાં ભોગસામગ્રી દ્વારા ફસાઈને સંસારમાં રખડવાનુ જ થશે, જયારે પુણ્યના અનુબંધવાળું પુણ્ય ભોગસામગ્રી દ્વારા ફસામણીનું કારણ બનતું નથી, કારણ કે તે પુણ્ય જયારે જે આત્માએ બાંધ્યું છે ત્યારે તે આત્મામાં અભોગનો પરિણામ છે. શુદ્ધ પરિણામથી બાંધેલું હોવાના કારણે તે પુણ્ય ભોગસામગ્રી આપવા દ્વારા ફસાવે નહિ. અનંતકાળથી પુણ્ય સંસારનું કારણ એટલા માટે બન્યું છે કે આપણી સંસારની રુચિ તૂટી જ નથી, ને તેથી જ રખડતા રહ્યા છીએ. હવે પુણ્ય બાંધતાં આપણા અંદરના અનુબંધ શું છે? તેનું અવલોકન કરવાનું. વૈરાગ્ય-વિવેકપૂર્વકના નાના અનુષ્ઠાનથી પણ ઊંચાં આધ્યાત્મિક ફળોનાં દષ્ટાંતો:
કુમારપાળરાજાએ જયતાકના ભાવમાં પૂજા કરતાં જે વીતરાગતાનો રાગ કેળવ્યો છે, તે વીતરાગતાનો રાગ વૈરાગ્ય વગર આવતો નથી. વૈરાગ્ય વગર પાંચ લાખનાં ફૂલ ચઢાવો તો પણ ખાલી પુણ્ય બંધાશે, પરંતુ અનુબંધ તો પાપનો જ પડશે; જયારે કુમારપાળરાજાના જીવે વીતરાગતાના રાગરૂપ શુદ્ધ પરિણામપૂર્વક પાંચ કોડીનાં ફૂલથી પણ પુણ્યનો અનુબંધ પાડી દીધો. સર્વત્ર અનુબંધનું ધોરણ તો એક જ રહેશે. આટલા નાના ધર્મથી પણ પરંપરાએ ફળ કેટલું ઊંચું આવ્યું ! તમારા ઉલ્લાસ-ભાવ-ઉમળકો બધું જ ઉત્તમ હોવા છતાં પણ અંદરની રુચિ જો વિપરીત હોય તો અનુબંધ વિપરીત જ પડે.
શાલિભદ્ર જે મહાત્માને દાન કર્યું તે વખતે, કોઈ બીજા જીવે સંયમના સાચા
૨૦૪
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
