________________
ઉત્તમ પુણ્ય બાંધીશું તો બેડો પાર થઈ જશે. તીર્થકર નામકર્મ આત્માને આગળ વધવામાં સાધનરૂપ છે. જે જીવ તીર્થંકરનામકર્મ બાંધે તેને મોક્ષે જવામાં તે કર્મ આડખીલીરૂપ નથી થતું કે આત્મસાધના કરવામાં પણ તે નડતરરૂપ નથી, ઊલટું, ઉપયોગી જ થાય છે. જે પુણ્ય સહાયક થાય છે કે સહાયક થવાનું છે, તેવા પુણ્યની ચિંતા કરવાની નથી. એકાંતે નિશ્ચયવાદી બનવું તે પણ મિથ્યાત્વ છે. કાનજીસ્વામી વગેરે પોતાના ઉપદેશમાં પુણ્ય વિભાવ છે, પુણ્ય હેય છે, શુભભાવથી પુણ્ય બાંધવું જોઈએ નહિ, તેમ કહે છે, પરંતુ તે વાતમાં કાંઈ સર્વાગી તથ્ય નથી; કારણ કે તેઓની એકાંગી દષ્ટિ છે.
બધાં પુણ્ય અહિતકારી નથી એમ નક્કી થયા પછી પણ એક પ્રશ્ન રહે છે કે પુણ્ય જેમ ધર્મનું સાધન છે તેમ ભોગો અપાવીને પાપપ્રવૃત્તિ દ્વારા સંસાર પરિભ્રમણ કરાવી ધર્મનું નાશક પણ છે જ. તો પછી પુણ્ય જાતિથી સારું કઈ રીતે? તેનો ઉત્તર એ છે કે પુણ્યાનુબંધી પુણ્યથી ભોગો મળશે પરંતુ તે પ્રાયઃ ધર્મના સાધન બનશે. વળી બધાં જ પુણ્ય ભોગો આપે તેવો પણ નિયમ નથી. ઘણાં પુણ્ય ધર્મસામગ્રી આપે, ધર્મમાં સહાયક થાય, પૂરક થાય તેવા વિપાકવાળાં પણ હોય છે, તેમને. ભોગ સાથે સીધી લેવાદેવા નથી. જે પુણ્ય બાંધતાં ભોગરસ નથી તે પુણ્ય ભોગોમાં ફસાવતું નથી :
તીર્થકરોને જયારે કેવળજ્ઞાન થાય છે ત્યારે તેમને ઉત્કૃષ્ટ પુણ્યનો વિપાક હોય છે. આમ તો તેઓ જન્મથી પુણ્ય ભોગવે છે, પણ તેમના પુણ્યનો પીક પિરિયડ, જ્યારે કેવળજ્ઞાન પામી તીર્થંકરનામકર્મ ઉદયમાં આવે છે ત્યારે ૩૪ અતિશયરૂપે પરાકાષ્ઠાનાં ભૌતિક ઐશ્વર્યભોગવતી વખતે હોય છે. તે સમયે તેઓ ભૌતિક દષ્ટિએ ઉત્કૃષ્ટ ભોગો ભોગવે છે છતાં તેમને જરાં પણ પાપ બંધાતું નથી. આમ પુણ્યથી પાપબંધકારી ભોગોની જ પ્રાપ્તિ થાય તેવો એકાંતે નિયમ નથી. અરે ! ઉત્તમ પુણ્ય તો વિપાકકાળે પાપપ્રવૃત્તિ કરાવે તેવો પણ નિયમ નથી. તેથી જ શાસ્ત્રમાં તેને નિરવઘ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય કહ્યું છે. વળી સાવઘ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય પણ બાંધતી વખતે જીવ અનાસક્તિ-વૈરાગ્ય-વિવેકના એવા તીવ્ર ભાવો ધરાવે છે, કે તે વખતે તેમને સંસારના ભોગોમાં જરાપણ રસ હોતો નથી.
પુણ્ય બાંધતી વખતે જ જેના મનમાં ભોગનો રસ નથી, તેને બંધાતું પુણ્ય એવું
૨૨
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
