________________
કરી છે. પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય જયારે ઉદયમાં આવે ત્યારે સત્તા-સંપત્તિ મેળવી આપે પણ તેમાં આસક્તિ કે મોહ ન જગાડે, પરંતુ વૈરાગ્ય ને વિવેક જગાડે. પૂર્વભવમાં ફૂલ ચઢાવ્યાં તે વખતે તેમના આત્માના શુભભાવમાં પુણ્યના અનુબંધની સર્જનશક્તિ હતી. જો તે ભાવોમાં પાપની સર્જનશક્તિ હોત તો તેમનો આત્મા પાયમાલ થઈ જાત.
વૈરાગ્ય-વિવેકપૂર્વકના કાર્યોથી થતા પુણ્યાનુબંધી પુણ્યની શક્તિ આપણે જોઈ. તેથી ભિખારીને પાંચ રૂપિયા પણ એવી રીતે આપો કે જેનાથી પુણ્યનો અનુબંધ પડે. દયા-પરોપકાર આદિ ગુણો વૈરાગ્ય ને વિવેકપૂર્વકના જ કેળવો તેવી તીર્થકરની આજ્ઞા છે. તેથી જ ૧૬ ભાવનાના ક્રમમાં પહેલાં વૈરાગ્ય પોષક એવી અનિત્યાદિ બાર ભાવના મૂકી, અને પછી જ મૈત્રી, પ્રમોદ, કરુણા અને માધ્યસ્થ એમ ચાર ભાવના મૂકી. સાચી દયા કરવા માટે વૈરાગ્ય તો જોઈશે જ. વૈરાગ્ય કેળવવા માટે સંસારનું સાચું સ્વરૂપ સમજવું પડશે. આપણો આત્મા અનંત સુખનો-શક્તિનો ધણી હોવા છતાં પણ અત્યારે આ સંસારમાં કેવી દયનીય પરિસ્થિતિમાં રખડે છે? આ બધું વિચારવું જોઈએ. અરે ! કીડીને જોતાં પણ સંસારનું દુઃખમય સ્વરૂપ જ દેખાવું જોઈએ કે આપણે પણ આવી રીતે ભૂતકાળમાં ઘણી વખત રખડ્યા હોઈશું, કચરાયા હોઈશું, રિબાઈ રીબાઈને મર્યા પણ હોઈશું. કરેલાયાંપના ઉદયથી અત્યારે આ બધા જીવો કેવા દુઃખી છે ! આપણે પણ આ ભવમાં ધર્મપ્રવૃત્તિ નહિ કરીએ અને પાપપ્રવૃત્તિ કરીશું તો હજુ ભવિષ્યમાં આવા જ દુઃખી થઈશું. સંસારનું સ્વરૂપ આવું જ છે. બધા દૃષ્ટિકોણથી સંસાર સમજાય તેને વૈરાગ્ય આવ્યા વિના રહેતો નથી. સર્વત્ર વૈરાગ્ય-વિવેકના દષ્ટિકોણનું application જોઈએ. સાચી મૈત્રી કરવા માટે પહેલાં સ્વપરના આત્માની હિતચિંતા કરવાની છે, નહીંતર તે મૈત્રી આધ્યાત્મિક દષ્ટિએ નકામી થઈ જશે. બધે જ સારરૂપે વૈરાગ્ય ને વિવેક જોઈશે.
એક જીવને અનુકંપાબુદ્ધિથી છોડાવવા કતલખાને જાઓ ત્યારે પણ લાગવું જોઈએ કે આપણે પણ સંસારરૂપી કતલખાનામાં જ છીએ. આપણો આત્મા પણ આ કતલખાનામાં કર્મને પરવશ જન્મ-મરણની વેદના ભોગવવા દ્વારા ફસાયો છે. કતલખાનામાંથી છૂટેલા જીવને જોઈને તમને પણ સંસારરૂપ કતલખાનામાંથી બહાર નીકળવાનો વિચાર સ્ફરે નહિ, તો તમારી આંતરદષ્ટિમાં અંધાપો છે. જેની દૃષ્ટિમાં અંધાપો છે તેની દયાની કિંમત કેટલી?
કક
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા
