________________
હિંસાનું કામ કરવા તૈયાર નથી, તેથી સ્વેચ્છાએ હલકી નોકરી સ્વીકારી છે. તે વિચારે છે કે સંપત્તિ, વૈભવ ઓછાં મળશે તો ઇંદ્રિયોને ઓછું પોષણ મળશે, તો તેમાં શું ખોટું છે? વૈરાગ્ય-વિવેક આવે ત્યારે આવા સંકલ્પો આવી જ જાય. ઘરકામ કરનારને ખાવાપીવા ને કપડાં તો મળી જ રહે, પણ રોકડ રકમ તો ખાસ ન મળે. કોઇકવાર બક્ષિસ વગેરે મળવાને લીધે તેની પાસે પાંચેક કોડી ભેગી થઈ છે.
શેઠ ધર્માત્મા હોવાથી ત્રિકાળપૂજા કરનારા છે. આ પણ શેઠ સાથે રોજ દેરાસર જઈને પ્રભુનાં ભક્તિથી દર્શન કરે છે. પણ હજુ તેણે પૂજા નથી કરી, કારણ તેની પાસે પૂજા કરવાની સામગ્રી નથી. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે “શક્તિ ન હોય તો પૂજા કરવાનો આગ્રહ રખાય નહિ, પરંતુ પૂજા કરવી તો સ્વદ્રવ્યથી કરવી.” .
એક દિવસ એવું બન્યું કે શેઠે તેની પાસે પૂજા માટે કેસર ઘસાવ્યું, આથી આને પણ ખૂબ જ આનંદ થયો છે. બધી સામગ્રી તૈયાર થઈ ગયા પછી શેઠે તેને પણ પૂજા કરવાનો આગ્રહ કર્યો. શેઠે બધી જ પૂજા કરવાની સામગ્રી તેને આપી, પણ તેને થાય છે કે પૂજાની સામગ્રી તો શેઠની જ છે, તો મને એમાં શું લાભ?” આવી પરિસ્થિતિમાં પણ વિવેક કેટલો છે! જીવની અમુક રીતની લાયકાત હોય તો વિવેક આપમેળે આવે છે. તમે વિચાર કરો કે આને કાંઈ પ્રભુભક્તિ કરવાનો કંટાળો નથી, સામે ચાલીને શેઠ સામગ્રી આપે છે, છતાં તે કહે છે કે અમારું તો આમાં કશું જ નથી, મને આમાં શું લાભ?” વિચારો, તેની વૃત્તિ કેવી હશે!.
સભા:- ક્ષત્રિય છે ને?
સાહેબજી :- ના, માત્ર તે કારણ નથી, પણ તેમાં તેના શુભપરિણામ કારણરૂપ છે. શેઠે તેને જ્યારે પૂજા કરવા ઘણું કહ્યું ત્યારે તે વિચારે છે કે “આવો અવસર મને ફરી ક્યારે મળશે?” ને તેથી જ તેને થાય છે કે મારી પાસે જે પાંચ કોડી બચત છે તેનાં ફૂલ લઈ પ્રભુની પૂજા કરું.”તમે હો તો વિચારો ને કે પાંચે પાંચ થોડી વાપરી નંખાય? આગળ પાછળનો પણ વિચાર તો કરવો જ જોઈએ ને? જયારે આનામાં ઉદારતા-વિવેક-બહુમાન પ્રબળ છે. તેથી જ ફૂલ ચઢાવતી વખતે ભાવોલ્લાસ બહુ જ આવે છે. વીતરાગ પ્રત્યે તેને અત્યંત બહુમાન થયું છે, નવતત્ત્વ આદિ ભણેલો છે, સમકિતની હજુ સ્પષ્ટ સમજણ નથી, પણ અમુક અંશે પ્રભુના ગુણો પ્રત્યે અભિરુચિ પ્રગટી છે. આમ તો તેણે વિષય-કષાયમાં જ અડધી જિંદગી વિતાવી છે, પણ અહીં બોધિબીજ પામી જવાથી તે થોડા પુરુષાર્થથી પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બાંધે
૨૨
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
