________________
ભવિષ્ય બગાડનાર જ કહેવાય ને? જે જીવને ભૌતિક પ્રવૃત્તિમાં જ રસ છે ને તેમાં જ રાચે છે, ભૌતિક વિકાસને જ પોતાનો સાચો વિકાસ માને છે અને બીજો કોઈ આત્મિક હિત માટે પુરુષાર્થ કરતો નથી, તેવા જીવને પુણ્યનો અનુબંધ ન જ પડે. પાપરસિકતા પૂરેપૂરી હોય અને તેને જ પોષક વિચારો હોય તો અનુબંધ પાપનો જ પડે. સત્તા એ પાપનું સાધન છે, સંપત્તિ એ સર્વ પાપનું મૂળ છે, માટે સત્તા-સંપત્તિને વ્યવહારથી પાપ જ કહેવાય.
સભા:- નજીકના સગા-સંબંધીમાં જયારે કોઈ ભૌતિક જ્ઞાન, વિજ્ઞાન, પદવી . કે સત્તા આદિ પ્રાપ્ત કરીને આવે ત્યારે વ્યવહારિક રીતે પણ અનુમોદના ન કરાય?
સાહેબજી :- વિવેકી શ્રાવક તો એ વખતે પણ સીધી અનુમોદના ન કરે, પણ એમ જરૂર કહે કે તમે જે જ્ઞાન આદિ મેળવ્યું છે તેનાથી તમારા જીવનમાં પવિત્રતા લાવજો , અને બીજા માટે પણ તેનો સદુપયોગ કરજો. જ્ઞાનની સાર્થકતા, પવિત્રતા કે સદુપયોગ ફળ દ્વારા જ છે. જોકે અત્યારે તમને આવી સલાહ ન પણ ગમે, પરંતુ વૈરાગ્યને વિવેક પ્રગટે તો તમારો દૃષ્ટિકોણ-અભિગમ બદલાઈ જાય. જેને પોતાના આત્માની ચિંતા હોય તે જીવ બીજાના આત્માનું અહિત જોઈ રાજી ન થાય. પાપના માર્ગે જનાર જીવનીતે રાજીપા સાથે અનુમોદના પણ ન કરે.પોતે કદાચ જીવનમાંથી પાપને છોડી ન શકે, પણ પોતાના કે બીજાના પાપની અનુમોદના તો ન જ કરે. જીવનમાં પાપને સારું માનો ને તેને જ મહત્ત્વ આપો તો વિવેક આવ્યો ન કહેવાય. વિવેક-અવિવેકનો ભેદ કાયમ માટે વિચારસરણીમાં રહેશે જ. સસારમાં તમારાં આવશ્યક કર્તવ્ય કરવાં પડે, પણ જયાં પાપપ્રવૃત્તિ હોય ત્યાં અનુમોદનાનો ભાવ તો ન જ કરાય. તમે ગમે તેટલા સદ્ગુણો કેળવો પણ તમારામાં દીપ પ્રત્યે તીવ્રરુચિ હોય તો પુણ્ય પાપના અનુબંધવાળું જ બંધાય.
વૈરાગ્ય અને વિવેક શુભ અનુબંધની આધારશિલા :
વિવેક એટલે હેય-ઉપાદેય, કર્તવ્ય-અકર્તવ્ય, ગુણ-અવગુણની સમજણ. જે ગુણને જ ગુણ માનતો હોય અને બધા દોષ જેને દોષરૂપ જ લાગતા હોય, જે ઉપાદેયને આચરવા જેવું જ માને અને હેયમાત્રને ત્યાગ કરવા જેવું જ માને, આ રીતે કર્તવ્ય-અકર્તવ્ય, ગુણ-અવગુણ, હેય-ઉપાદેયની સીમાઓ જે સ્પષ્ટ પારખી શકે, તેનામાં જ વિવેક ગુણ સંભવે. વૈરાગ્ય અને વિવેક આ બે ગુણો તો શુભ
૨૩૦
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
