________________
તેમાં સારાપણાની જ બુદ્ધિ હોય તે જીવ નિયમાં ચરમાવર્તની બહાર કે ભારેકર્મી જ હોય. અનુમોદનાનો અર્થ વિચાર કરીને રાજી થવા જેટલો મર્યાદિત નથી. જેમ તમને કોઇની સાથે વિરોધ પડે અને તેને સીધો કરી નાખું એવો ભાવ આવે ને વળી સીધો કર્યા પછી પણ થાય કે એ જ લાગનો હતો, આમ, પાપને વારંવાર યાદ કરીને રાજી થવું, તે વ્યક્ત અનુમોદના છે, જ્યારે કોઈ પાપને માન્યતારૂપે કરવા લાયક માનો પછી ચોવીસ કલાક વગર વિચાર્યું તેની અનુમોદના અંદર પડી હોય તે અવ્યક્ત અનુમોદના છે અને પાપ જયારે યાદ કરીને રાજી થાઓ ત્યારે તે વ્યક્ત અનુમોદના છે, પરંતુ દુષ્કતને સારું માનવું છે તેની કાયમની ગર્ભિત અનુમોદના છે. એક પણ પાપનો આગ્રહ હોય કે આ વર્તન વાજબી જ છે, જેથી તેને પાપ તરીકે સ્વીકારે નહિ, તો આ નાના પાપમાં પણ તેનું જક્કીપણું આવ્યું કહેવાય, જે દોષના પક્ષપાતરૂપ છે. આવો જીવ પ્રાયઃ ચરમાવર્તની બહાર છે; ' કારણ કે તેને આગ્રહપૂર્વકની ધિક્રાઈયુક્ત દુષ્કૃતની અનુમોદના છે. જ્યારે અમે ઉપદેશમાં નાના નાના જીવોની અહિંસાની વાતો કરીએ ત્યારે ઘણા લોકો જીવો તો મરે જ ને, બધે અહિંસાનો વિચાર કરવા બેસીએ તો ગાંડા થઈ જવાય.' આવું માનતા હોય છે. ધર્મના ક્ષેત્રમાં પણ આવી વિચારધારાવાળા ઘણા જીવો છે, તેમને પણ આવી આગ્રહપૂર્વકની પાપની અનુમોદના હોવાના કારણે પાપનો જ અનુબંધ પડે છે.
પાપની ત્રણ પ્રકારની રુચિ :
પાપની આગ્રહપૂર્વકની રુચિ, જાણકારીપૂર્વકની રુચિ અને અજ્ઞાનતાપૂર્વકની રુચિ, આ ત્રણેનો તફાવત એ છે કે (૧) આગ્રહપૂર્વકની એટલે વ્યક્તિની વિચારવાની તૈયારી જ નથી, અર્થાત પાપને પાપ તરીકે સમજવાની પણ તૈયારી જ નથી. (૨) જાણકારીપૂર્વકની એટલે આ પાપ છે તેમ સમજાવીએ તો વિચારવાની તૈયારી છે, પાપને તે પાપ તરીકે માને પણ ખરો, પરંતુ તેનો રસ જરા પણ તૂટતો નથી. જ્યારે આગ્રહવાળો સાંભળવા સમજવા કે વિચારવા જ તૈયાર નથી ઊલટું સમર્થનની વૃત્તિવાળો છે. દા.ત. જાણકાર સમજે છે કે, હિંસાના સાધનરૂપ મોટરમાં બેસીને ક્યાંય પણ જઈએ, તો માત્ર આપણી અનુકૂળતા ખાતર કેટલાય નિર્દોષ જીવોનો નાશ થાય છે, વળી આ નિર્દોષ જીવો આપણને ક્યાંય હેરાન નથી કરતા, તેમના કોઈપણ ગુના વગર આપણી સગવડતા ખાતર આપણે તેના પ્રાણ હરી
૨૩૬
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
