________________
બેસી ગયો હોય તો કોઈ તમારા પ્રત્યે રાગ કરે તો પણ આનંદ નહિ થાય; કારણ કે તે પણ એક કર્મનો વિપાક છે. અને સાચે જ તમારું મન આવું હોય તો તમે સમતાની ભૂમિકામાં આવી ગયા કહેવાશો. પછી તો હું જ બધાને કહીશ કે આમનાં દર્શન કરો. પરંતુ તે પહેલાં તમે તમારા હૈયામાં રહેલા ભાવને બરાબર તપાસજો. સમતામાં રહેલો જીવ પોતાને દુઃખ આવે તો પોતાના કર્મથી આવેલું જ માને. તેને કોઈ જીવતો ચીરી નાંખે તો પણ કંઈ ન થાય. તેવી રીતે તેમનાથી જયણાપૂર્વક ચાલતાં કદાચ કીડી મરી જાય તો પણ તેમને મનમાં દુઃખ ન થાય. મારી સામે જો બિલાડી ઉંદરને મારતી હોય તો હું તેને બચાવું, જ્યારે સમતામાં રહેલો જીવ તેને ન બચાવે. તે વિચારે કે તેનાં કર્મ પ્રમાણે થશે.
ધર્મ આપણને અપ્રામાણિક બનાવવા નથી માંગતો, પરંતુ પ્રામાણિક અને સત્યના પક્ષપાતી બનાવવા માંગે છે. પોતાના માટેના એંગલ જુદા ને બીજા માટેના એંગલ જુદા તેવું પ્રામાણિક જીવનમાં હોવું ન ઘટે . બધા માટે સમાન એંગલ જોઈએ. વળી ધર્મમાં ભૂમિકા પ્રમાણે ભાવ કરવાનો છે. ઉંદરને બિલાડી મારતી હોય તે વખતે સમતામાં રહેલો જીવ જે વિચારે તે મારા કે તમારાથી વિચારાય નહિ; કારણ કે અત્યારે તો આપણે પાપ પર દ્વેષ કરવાનો છે અને ધર્મ પર રાગ કરવાનો છે,
જ્યારે સમતામાં રહેલા જીવને પાપ પર દ્વેષ નથી ને ધર્મ પર રાગ પણ નથી; જોકે - અત્યારે આપણે એ ભૂમિકામાં નથી. સમભાવનો તાત્ત્વિક અર્થ શું છે તે બરાબર જાણો, અધૂરા વિચારો ન ચાલે. અત્યારે તો આપણે રાગ અને દ્વેષ બન્ને કરવાના છે, પણ પ્રશસ્ત કરવાના છે. અનુમોદના એ રાગજન્ય છે ને નિંદા-ગહ એ દ્રષજન્ય છે. ધર્મની અનુમોદના કરીએ એટલે ધર્મરાગ પ્રજ્વલિત થાય, પાપની નિંદા-ગ કરીએ એટલે પાપનો દ્વેષ પ્રવર્ધિત થાય. ધર્મનો રાગ અને પાપનો દ્વેષ અત્યારે આપણી ભૂમિકામાં હિતકારી છે.
(૧) આગ્રહપૂર્વક પાપ કરનાર જીવને પાપની પકડ છે અને રુચિ પણ છે, તેથી તે તીવ્ર પાપનો અનુબંધ પાડે છે. (ર) જેને પાપની પકડ નથી પણ પાપને જાણ્યા પછી છોડવાની રુચિ પણ નથી, તે જીવો પણ પાપના અનુબંધવાળા જ છે, પણ પહેલા પ્રકારના જીવો કરતાં તેમને પાપનો અનુબંધ થોડો હળવો પડશે.
(૩) જેના મનમાં વિચારવાથી બેસે કે હિંસાજન્ય ખાવાપીવાની પ્રવૃત્તિ એ પાપ છે, તેને તેના પ્રત્યેની અનુમોદના છૂટી જાય, પ્રશંસા-રુચિ-કર્તવ્યતાબુદ્ધિ પણ
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
૨૪૩.
