________________
સભા :- અપેક્ષા વગર નિઃસ્વાર્થભાવે દયા-દાન વગેરે કરીએ તો પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય બંધાશે ?
સાહેબજી : :- ના, એવો કોઈ નિયમ નથી. દા.ત. કોઈ ડૉક્ટર વગર પૈસે ગરીબ દર્દીઓની સારવાર કરે છે, પણ તે આત્મા, પરલોક, પુણ્ય, પાપ આદિ કંઈ જ માનતો નથી, અર્થાત્ કે તે નાસ્તિક છે, તેથી તેને નિઃસ્વાર્થભાવે કરેલ અનુકંપાદાનથી પણ પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય નથી જ બંધાતું. પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય બાંધવા આસ્તિકતા-વૈરાગ્ય-વિવેક આદિ પાયાના અનેક ગુણો અપેક્ષિત છે, ખાલી નિઃસ્વાર્થભાવ પર્યાપ્ત નથી.
પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય માટે વૈરાગ્ય-વિવેકની અનિવાર્યતા :
સદ્ગુણો અને સદાચારથી પુણ્ય બંધાય છે, પણ તે પાપાનુબંધીપુણ્ય હોય તો આત્મા માટે ભારે જોખમ છે. તેથી જ જીવનમાં ફક્ત સદાચાર, સત્પ્રવૃત્તિ કરો કે સદ્ગુણો કેળવો તે પર્યાપ્ત નથી. માટે જ પુણ્ય બાંધતાં વિચારો કે તમે કેવી જાતનું પુણ્ય બાંધો છો. અપેક્ષા વગર શુભ કામ કરીએ એટલે પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય બંધાય તે ભ્રમ છે. જેમ સુપાત્રને દાન આપો તેથી પણ પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય જ બાંધો તેવો નિયમ નથી, તેમ દીન-દુઃખીને દાન આપતાં પાપાનુબંધીપુણ્ય જ બાંધો એવો પણ એકાંતે નિયમ નથી; બંને જગ્યાએ ભગવાનની આજ્ઞા મુજબ દાન આપો તો પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય બંધાય, પછી ભલે સુપાત્રદાન હોય કે અનુકંપાદાન હોય. એકલો શુભભાવ હોય તો માત્ર પુણ્ય બાંધો, પણ તેમાં વિવેક-વૈરાગ્ય ભળે તો જ પુણ્યાનુબંધીપુણ્ય બંધાય છે.
શુભપ્રવૃત્તિ પણ ભાવ અશુભ હોય તો પાપબંધ થાય :
વળી શુભપ્રવૃત્તિ પણ જો અશુભ ભાવથી કરો તો પુણ્ય પણ ન બંધાય, પાપ જ બંધાય. જેમ કોઈ વ્યક્તિ અન્નક્ષેત્રો ચલાવે, પ્રાણીદયાનું કામ કરે, દેરાસરો બંધાવે, સાધુ-સાધ્વીની ભક્તિ કરે, આવી દાન તથા પરોપકારની શુભ પ્રવૃત્તિઓ કરે પણ અંદર ભાવ અશુભ જ હોય, જેમ કે પોતાની વાહવાહ થાય, નામના-મોભો વધે, tax exemption-ટેક્ષરાહત વગેરે ભૌતિક લાભો મળે. અત્યારે ઘણા સુખી માણસો ટ્રસ્ટ કરી ડોનેશન આપે છે ને વ્યક્તિગત જશ મેળવે છે, પાછા વિચારે છે કે અહીં
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
૧૮૦
