________________
સભા:- નિશ્ચયનયથી સમકિત કઈ રીતે પમાય ?
સાહેબજી:- અક્ષેપલસાધક (તત્કાળ ફળ આપનારું) નિશ્ચયનયનું સમકિત “અત્યારે જાણી-સમજી શકાય, પણ પામી શકાય નહિ. નિશ્ચયનયનું સમકિત અત્યારે પ્રગટવું શક્ય નથી. જો કોઈ નિશ્ચયનયથી સમકિત પામ્યાનો અત્યારે દાવો કરે તો તે કાં તો અભણ છે કાં તો ઢોંગી છે. નિશ્ચયનયની વ્યાખ્યા સાંભળીને તમારે ગભરાવાનું નથી.
નિશ્ચયનય, જે શ્રદ્ધા યથાર્થ આચરણ પેદા ન કરે તે શ્રદ્ધાને સાચી શ્રદ્ધા માનતો નથી. તેને વિચાર-વાણી અને વર્તન ત્રણેનો સમન્વય જોઈએ છે. જો આમાં જરાપણ ખામી હોય તો તેની વ્યાખ્યામાંથી તમને બાકાત રાખશે. નિશ્ચયનય તમને કહેશે કે, આ પાપ છે તેને તમે પાપ માનો છો છતાં છોડો નહિ, તો તે ન ચાલે.
જેવી રીતે વાનગીમાં ઝેર છે તે જાણ્યા પછી પણ વાનગી ખાધે રાખો તો તે જાણકારીની કોઈ કિંમત નથી. જોકે તમે આવું કાંઈ કરો એવા નથી, તમે તો ઝેર જાણ્યા પછી તેનાથી યોજન દૂર રહો, તેની જેમ જે સમકિતી પાપને પાપ તરીકે જાણે છે, પરંતુ તે પાપને આચરવાનું તે ચાલુ રાખે છે ત્યારે જે પ્રમાણે તે જાણે છે તે પ્રમાણે તેનામાં આચરણ ન હોવાથી તેની શ્રદ્ધા જ સાચી નથી, તેથી નિશ્ચયનય તેને મિથ્યાદષ્ટિ જ કહેશે. અરે ! નિશ્ચયનય તો ભલભલાને મિથ્યાદષ્ટિ કહી દે છે. આદિનાથ પ્રભુ ૮૩ લાખ પૂર્વ સંસારમાં રહેલા છે ત્યારે, નિશ્ચયનયને તમે પૂછો તો તે આદિનાથ પ્રભુને પણ મિથ્યાષ્ટિ કહેશે; કારણ કે પ્રભુ જે જાણે છે તે આચરતા નથી. આવા ઉચ્ચ નિશ્ચયનયની વાતો અત્યારે સમજવા પૂરતી જ કરવાની હોય છે.
સભા :- આ કાળમાં નિશ્ચયનયના સમકિતનો ઉચ્છેદ છે? " - સાહેબજી :- હા, જેમ કેવલજ્ઞાન-ક્ષપકશ્રેણી આ કાળમાં અશક્ય છે તેમ ઉપરોક્ત નિશ્ચયનયનું સમકિત પામવું પણ અશક્ય છે. જયારે આત્મા નિર્વિકલ્પદશામાં આવે ત્યારે જ આ નિશ્ચયનયનું સમકિત પામી શકાય છે. અત્યારે આપણા મનમાં શુભ કે અશુભ સંકલ્પ-વિકલ્પો હોય જ છે, તેથી આપણને નિર્વિકલ્પદશા શક્ય જ નથી. હું અત્યારે વ્યવહારનયના ચોથા ગુણસ્થાનકના સમકિતની જે વાત કરું છું. તેનો પણ મહિમા ગાતાં શાસ્ત્રો કહે છે કે તે સમક્તિ
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
૨૨૫
