________________
સાધનોને ધર્મોપકરણ કહેવાય, પણ જો તે વિરાધનાનું સાધન બને તો તેને અધિકરણ સમજવાં. દાત. તમારી સામાયિક-પૂજાની બધી સામગ્રી તે ધર્મોપકરણ કહેવાય છે, પણ સંસારની તમામ સામગ્રી તે અધિકરણ ગણાય છે. કારણ કે તમારા જીવનમાં આરાધનાનું સાધન નથી, પણ વિરાધનાનું સાધન છે, જેનાથી રોજ હિંસા થાય છે. દા.ત. શોખ ખાતર એક સુંદર વસ્ત્ર ખરીદીને લાવ્યા ત્યારથી એ વસ્ત્ર દ્વારા અનેક પ્રકારની હિંસા થશે. અરે ! ત્રસ જીવો પણ મરવાના. તમારા સંસારમાં એવી કોઈ વસ્તુઓ ખરી કે જે જીવવિરાધનાનું સાધન ન બને?
ભગવાને આજ્ઞા કરી છે કે તમારે ધર્મનાં સાધનો ઘરમાં વસાવીને તે ઉપકરણોથી માત્ર ધર્મારાધના કરવી જોઈએ, પણ અત્યારે ઘણા તો ઉપકરણોથી પણ ઘરની સાફસફાઇ કરે છે. કોઈક વખતે પૂજાનાં કપડાં બીજે વાપરો તો તે પણ અધિકરણ થાય. ધર્મનાં સાધનો ધર્મના ઉપયોગમાં લેવાય તો જ તે ઉપકરણ કહેવાય, નહીંતર તે પાપનું સાધન બનશે.
ભગવાન પાસે જે દેવદૂષ્ય હતું, તે ધર્મોપકરણ હતું; તથા સાધુ ભિક્ષામાં જે ગોચરી લાવ્યા હતા તે પણ ધર્મના ઉપગ્રહ તરીકે જ લાવ્યા હતા. બ્રાહ્મણને બીજું અડધું વસ્ત્ર જે પ્રભુ પાસે હતું તે જોઈતું હતું. તેથી તે એક વર્ષ સુધી પ્રભુની પાછળ પાછળ ફર્યો અને એક વર્ષને એક મહિને પવનથી વસ્ત્ર પડી ગયું તે લઈ લીધું અને પ્રથમના અર્ધ વસ્ત્ર સાથે સંધાવીને વેચ્યું, જેની એક લાખ સુવર્ણમુદ્રાઓ ઉપજી. 'પછી. પૂર્વની સમજૂતિ મુજબ દરજી અને બ્રાહ્મણે અડધી અડધી વહેંચી લીધી. હવે તેઓ આ પૈસા સંસારના છકાયના આરંભ-સમારંભમાં જ વાપરશે. આમ આ ઉપકરણ, અધિકરણ બની ગયું.
. જેની પાસે પહેરવા માટે અમારા જેવાં વસ્ત્ર કે ખાવા માટે અન્ન-પાન પણ નથી તેવી દયનીય પરિસ્થિતિમાં છે, તેવો કોઈ ગરીબ માણસ અમારી પાસે ખાવાનું કે વિશ્વ આદિ માંગે તો પણ અમારો આચાર તેને અનુકંપાદાનરૂપે આપવાનો નથી, કારણ તે ધર્મોપકરણ છે. સામાન્ય સંજોગોમાં તે ગૃહસ્થને આપવાથી તે અધિકરણ (હિંસાનું સાધન) થશે. સાધુ પોતાની પ્રાથમિક જરૂરિયાતનાં સાધનો પણ અહિંસક પદ્ધતિથી મેળવે છે, ઉપયોગ પણ અહિંસક પદ્ધતિથી કરે છે ને નિકાલ પણ અહિંસક પદ્ધતિથી જ કરે છે. ક્યાંય પણ દોષ ન લાગે તે રીતે વર્તવાનું છે. લેવા માટે સાધુને એષણા સમિતિ, વાપરવા માટે આદાનભંડમત્તનિષ્ણવણા સમિતિ અને નિકાલ માટે પારિષ્ઠાપનિકા સમિતિ છે. ટૂંકમાં ક્યાંય પણ કોઈ પણ રીતે કોઈ જીવની લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
૧૦૫
