________________
હોય છે. રાજા, મહારાજા કે ચક્રવર્તી પણ એમની પાસે કોઈ વિસાતમાં નથી હોતા. દેવતાઓ-ઇન્દ્રો પણ સતત તેમની ભક્તિ કરવા ઇચ્છતા હોય છે. વળી પ્રભુ પાસે અખૂટ ધનસંપત્તિ હોય છે. તેથી જ તેઓ ધારે તેટલાં દાન-દયા-પરોપકાર કરી શકે તેમ છે, તેમના માટે ગરીબોનાં દુઃખ દૂર કરવાં રમત વાત છે. આદિનાથ પ્રભુના સમયે તો ભરતક્ષેત્ર સંપન્ન હતું, તેથી કોઈ ભૂખ્યા-તરસ્યા-ગરીબો ન હોય. પણ બીજા તીર્થકરોના કાળમાં સમાજમાં ઘણા ગરીબ, દીન, દુઃખી, લૂલા, લંગડા હોય, છતાં પ્રભુ રોજ અનુકંપાદાન કરવા નીકળતા નથી, પણ અનુકંપાદાન અવસરે જ કરે છે. આ ગ્રંથના પ્રારંભમાં જ બતાવ્યું છે કે અનુકંપા ઊંચું પુણ્ય બંધાવે છે, જયારે તીર્થકરો તો પૂર્વભવનું ઉત્કૃષ્ટ પુણ્ય લઈને જ આવેલા છે, કલ્યાણ માટે નવાં પુણ્યની તેમને જરૂર નથી હોતી. ઊલટું ભૂતકાળના પુણ્યને પણ સહજ સાધના દ્વારા ભોગવીને પૂરું કરવાનું છે. પુણ્ય આત્મસાધનામાં સહાયક સામગ્રી પૂરી પાડે તેટલા પૂરતી જ તેની જરૂરિયાત છે, અને પ્રભુ પાસે તો બધી જ કલ્યાણની સામગ્રી છે. તેથી તેમને અનુકંપાદાનના ફળની અપેક્ષા ન રહે. છતાં અવસરે ભગવાન અનુકંપાદાનરૂપ વર્ષીદાન કરે છે; કારણ કે અનુકંપા ધર્મનું અંગ છે, ધર્મ પમાડવાનું સાધન છે, એ સ્થાપિત કરવા તીર્થકરો અનુકંપાદાન કરે છે.
અત્યારે દીક્ષાર્થી વર્ષીદાન કરતાં પૈસા આદિ ઉછાળે છે તે ગરીબો કે દુઃખીઓ માટે જ અપાય છે. વાચકોને આપવાની દૃષ્ટિથી એ અનુકંપાદાન છે; કારણ કે સુપાત્રને તો ભક્તિભાવથી બે હાથ જોડી આપવાનું હોય છે. વાચકોને બે હાથ જોડીને આપવાનું નથી.
તીર્થકરો પણ ફળની ઇચ્છાથી અનુકંપાની પ્રવૃત્તિ નથી કરતા, કારણ કે અનુકંપાથી જે મેળવવું છે તેનાથી અધિક તેમણે મેળવી લીધું છે, છતાં દીક્ષાના અવસરે ૧૨-૧૨ મહિના સુધી વર્ષીદાન કરે છે. તીર્થકરોના વર્ષીદાનની પદ્ધતિ એવી છે કે જયારે વર્ષીદાનની શરૂઆત કરે તે પહેલાં સેવકો આખા દેશ-રાજ્યનગરમાં જાહેરાત કરે છે કે કોઈને પણ સંપત્તિની કામના હોય તો પ્રભુ યાચકની ઇચ્છા મુજબ પૂરી કરશે. માંગવાની કોઈ મર્યાદા હોતી નથી. તીર્થકરો છૂટે હાથે દાન આપે છે અને અપાવે છે. ગરીબોને અને યાચકોને અપાતું આ દાન સુપાત્રદાન નથી, સીધું ધર્મશાન નથી, છતાં પણ તીર્થકરો દીક્ષાના અવસરે આવું મહાદાન અવશ્ય આપે છે. પ્રભુ જે વર્ષીદાન કરે છે તેમાં તેમનો આશય ધર્મનો પૂરક અને ધર્મની સ્થાપના કરવાનો છે. તેઓ જગતમાં દાખલો બેસાડે છે કે ધર્મના અવસરે
૧૩૮
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા
