________________
ગુજરાતી ભાષા
વળી હિંદુસ્તાનમાં “' હોય છે ત્યાં કોઈ કોઈ સ્થળે ગુજરાતીમાં “અ” હોય છે. જેમકે હિંદુસ્તાની “તુમ, ગુજરાતી “તમે (મેવાટી (રાજસ્થાની) તમ,); હિંદુસ્તાની “માકુર' ગુજરાતી “માણસ; હિંદુસ્તાની દુar' ગુજરાતી “હ.” ગુજરાતીમાં સંભાષણમાં “હુત” પણ વપરાય છે.
વ્યંજનના સંબંધમાં રાજસ્થાની, પંજાબી, સિંધી અને મરાઠીની પેઠે ગુજરાતીમાં પણ ઘણું શબ્દોમાં મૂર્ધન્ય વ્યંજનો છે. “ણું” અને “ળ” હિંદુસ્તાનીમાં નથી. નિયમ એ જણાય છે કે અપભ્રંશમાં “” અને “લ” પરથી ગુજરાતીમાં “ન ને “લ” થાય છે; પણ અપભ્રંશમાં ન ને “લ” શબ્દની વચમાં હોય છે તેનું ગુજરાતીમાં “ણું” ને “ળ” થાય છે; જેમકે અપભ્રંશ “સોજાઉં,' ગુજરાતી “સેનું અપભ્રંશ “ઘણુઉં,' ગુજરાતી “ઘણું અપભ્રંશ “ચલઈ,’ ગુજરાતી “ચાલે;” અપભ્રંશ “ચલઈ', ગુજરાતી ચળે” ઉપર નિયમ આપ્યો છે કે પ્રાકૃતમાં સંયુક્ત વ્યંજન હોય તો ગુજરાતીમાં એક લપાઈ પૂર્વ સ્વર દીર્ઘ થાય છે. આ ઉપરથી દન્ય વ્યંજન શબ્દની વચ્ચે હોય છે ત્યારે તેની પૂર્વનો સ્વર બહુધા દીર્ઘ હોય છે.
3. ગ્રી અને વ્યંજનના પ્રાન્તિક ભેદ નીચે પ્રમાણે આપ્યા છે.
દત્યને બદલે મૂર્ધન્ય ને મૂર્ધન્યને બદલે દત્ય – ડ, ઢ, ને ળ સ્થાને ર. “મા” (માટે), દી” (દીઠે), “શેરા” કે ઠોડા' (ડા), “લફી (લોઢું), “તેને(તેણે), “મારવું” (મળવું), “ડાહડો' (દહાડો), “ટું' (૮), દી' કે “ડી” (દીધો). વાયવ્ય સીમાની પિશાચ ભાષાઓની પેઠે દન્યને મૂર્ધન્ય પરસ્પર બદલાય છે.
“ચ” ને “છ” ને બદલે “સી. પાંસ' (પાંચ), “ઉ” (ઉ), “સારવું (ચારવું), “સરું (છોરું), પુસ્યો', (પૂ ).
જ, ને “ઝ ને “ઝ' જેવો ઉચ્ચાર “ઝાડ' (ઝાડ). ચરોતરમાં મહીના કિનારાના પ્રદેશમાં “સ” ને “ઝ' ને ઉચ્ચાર “સ”, “ઝ' જે, અર્થાત દન્યતાલવ્ય થાય છે. એ ઉચ્ચાર મરાઠીને મળતો આવે છે. “ચરોતર માંના “ચ” ને પણ એજ “સ” ઉચ્ચાર થાય છે.
ચ” ને “છ” ને “સ” થાય છે. “ક”, “ખ”, ને “ગ” ની પહેલાં કે પછી “ઈ', “એ', કે “એ” આવે તો ઘણું કરીને અનુક્રમે “ચ”, “છે', ને
જ' થાય છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં આ પ્રમાણે થાય છે; જેમકે દીચર (દીકર), છેતર” (ખેતર), લા ’ (લાગ્યો), “પજે” (પગે),. ઉત્તર કેક
