Book Title: Agam 01 Ang 01 Aacharang Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
५१०
आचारागसूत्रे " नाणं च दंसणं चेव, चरित्तं च तवो तहा।
वीरियं उवओगो य, एयं जीवस्स लक्खणं " ॥१॥ इति । अत्र ज्ञानादिकं जीवस्वरूपव्यञ्जकरूपं जीवलक्षणमुक्तं, तेन ज्ञानादीनामनभिव्यक्तावपि पृथिव्यादिषु जीवसद्भावः । शुद्धात्मपरिणामरूपं सम्यक्त्वं नान्यपमाणविषयस्तस्मात् स्वानुभवगम्यमेवेति निर्णीयते । एतच्चात्रापि पश्चमाध्ययने शुद्धात्मस्वरूपं प्रतिबोधतया भगवता वक्ष्यते
" नाणं च दंसणं चेव, चरित्तं च तवो तहा।
वीरियं उवओगो य, एयं जीवस्स लक्खणं ॥ १॥” इति। ज्ञान, दर्शन, चारित्र, तप तथा वीर्य एवं उपयोग, ये जीवके लक्षण हैं।
इस गाथा में ज्ञानादिकों को जीवस्वरूपादिव्यञ्जक जीवलक्षण कहा है, इससे पृथिव्यादिक एकेन्द्रिय जीवों में ज्ञानादिककी स्पष्टतः अभिव्यक्ति-प्रकटता नहीं प्रतीत होने पर भी वहां पर जीवत्वका सद्भाव सिद्ध होता है । सम्यक्त्व जो शुद्ध आत्मपरिणामस्वरूप है और जिसे अनाख्येय-वचनअगोचर-कहा गया है उसका कारण यही है कि वह अन्य किसी भी प्रमाण का विषय नहीं होता है। इसीलिये तो वह स्वानुभवगम्य कहा जाता है । यही बात आगे इसी शास्त्रके पश्चमाध्ययन में शुद्ध आत्मस्वरूपका कथन करते समय भगवान स्वयं कहेंगे । जैसे
" नाणं च दसणं चेव, चरितं च तवो तहा ।।
वीरियं उवओगो य, एवं जीवस्स लक्खणं " ॥१॥ति. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ તથા વીર્ય અને ઉપગ એ જીવના લક્ષણ છે.
આ ગાળામાં જ્ઞાનાદિને જીવસ્વરૂપાભિવ્યંજક જીવલક્ષણ કહે છે. એથી પૃથિવી આદિ એકેન્દ્રિય જેમાં જ્ઞાનાદિકની સ્પષ્ટતઃ અભિવ્યક્તિ પ્રગટ જોવામાં આવતી નથી તે પણ આ ઠેકાણે જીવને સદ્ભાવ સિદ્ધ થાય છે. સમ્યક્ત્વ જે શુદ્ધ આત્મપરિણામસ્વરૂપ છે અને જેને અનાગ્યેય–વચનઅગોચર કહ્યું છે, એનું કારણ એ છે કે તે બીજા કેઈ પ્રમાણને વિષય બનતું નથી, તેથી તે તે સ્વાનુભવગમ્ય કહેવાય છે. આ વાત આગળ આ શાસ્ત્રના પાંચમા અધ્યયનમાં શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપનું કથન કરતી વખતે ભગવાન સ્વયં કહેશે. જેમ–
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
