Saral Sanskritam Dwitiya

Author(s): Bhaktiyashvijay
Publisher: Divyadarshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007261/1

Page #1

*
શ્રીભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિ સોપાન-૨
સરલ સંસ્કૃતમ્
દ્વિતીયા

Page #2

શત્રુંજય શણગાર શ્રી આદિનાથ દાદા
જીરાવલાની જાન શ્રી જીરાવલા પાર્શ્વનાથ દાદા
ત્રિભુવન તિલક શ્રી મહાવીર મહારાજા |
ગિરનારના ગૌરવ શ્રી નેમિનાથ પરમાત્મા
શંખેશ્વર શૃંગાર શ્રી શંખેશ્વરપાર્શ્વનાથ દાદા

Page #3

radioa
હૈ કલિકાલસર્વજ્ઞજી 8
8
ટુ થી માંડી સિદ્ધમ્ સુધીમાં આપે સમગ્ર અને સંપૂર્ણ વ્યાકરણપથ ગૂંથી દીધો. બસ ! હવે એવા આશિર્વાદ આ બાળક ઉપર વરસાવજો કે જેનાથી તે વ્યાકરણપણ દ્વારા અહં થી માંડી સદ્દન સુધીમાં ગૂંથાયેલા મોક્ષપથને અમે મેળવી શકીએ. અહંમાં જાતને વિલીન કરી સિદ્ધસ્વરૂપી બનીએ 8
અરેં
સરલ સંસ્કૃતમ
સલ સંસ્કૃતમ
સારા સંધ બ
સરલ સંસ્કૃતમ
વ્યાકરણજલધિ પ્રવેશે નાવા
as alon
શેષ સંસ્કૃતવત્ સિદ્ધમ્

Page #4

તે જ રીતે
તભાનુસૂરિ જન્ય રીતાદી
test
ગુરુદેવ !
સાગ૨નું પાણી જેમ વ૨સાદ દ્વારા નદીમાં અને નદી દ્વારા આખરે પુન: સાગ૨માં જ વિલીન થાય છે. હે મહાસાગ૨ ગુરુમૈયા ! અહીં પણ કંઈક આવી જ ઘટના ઘટી છે. આપનું જ, આપે જણાવેલું જ આજે આ સ૨લસં૨કૃતમુની નદી દ્વારા પુન: આપનામાં વિલીન થઈ ૨હ્યું છે.
માટે આને સમર્પણ ન કહેતા વિલીનીક૨ણ જ કહીશ. હા ! પણ એક અપેક્ષા તો જરૂ૨ છે. ગુરુદેવ !
નદી જયારે સાગ૨માં ભળે ત્યારે જેવી ઊર્મિઓ ઉછળે છે બસ તેવી જ પ્રસtotતાની ઊર્મિ આપનામાં ઊઠે અને તેના દર્શનનો મને લ્હાવો મળે. બસ ! પછી તો મોહનું અને ખુદ મારી જાતનું વિલીનીકરણ થયું જ સમજે !

Page #5

શ્રીભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિ સોપાન-ર
- સરલ સંકુલ, ન
(સંસ્કૃતની સર્વાગીણ સફર માટે)
દ્વિતીયા ,
IS DID IS | !, Tallop2th \ az hale 1/3
રચંદજી છે
(p4 ) :
લેખક પરમ પૂજ્ય વર્ધમાની પોનિધિા આચાર્ય દેવેશ. શ્રીમદ્ વિજય ભુવનભાનું સૂરીશ્વરજી મહારાજાના શિષ્યરત્ના પરમ પૂજ્ય પૂના જીલ્લા ઉદ્ધારક પન્યાસ પ્રવર
શ્રીવિશ્વકલ્યાણ વિજયજી મહારાજાના શિષ્યા પંન્યાસ યશોવિજયજી મહારાજના શિષ્યાણ
મુનિ ભક્તિયશવિજય
પ્રકાશક શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ C/o. કુમારપાળભાઈ વી. શાહ
૩૯, કલિકુંડ સોસાયટી ' મફલીપુર ચાર રસ્તા પાસે, ધોળકા જિ. અમદાવાદ-૩૮૭ ૮૧).

Page #6

+
ગ્રન્થનું નામ :સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૨
વિષય :– સંસ્કૃતના અભ્યાસ માટેના નિયમો + રૂપો તથા તે માટેનો સ્વાધ્યાય ભા. ૨
મૂલ્ય :- ૨ ૧૦૦
આવૃત્તિ :–પ્રથમ
*
કોમ્પ્યુટર ટાઈપ સેટિંગ - મુદ્રકઃ આઝાદ પ્રિન્ટર્સ
રાજકોટ. ફોન : ૨૪૫૧૮૬૪ મો. ૯૯૯૮૮ ૫૪૨૫૩
પ્રાપ્તિસ્થાન :(૧) પ્રકાશક
(ર) શ્રીયશોવિજયજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ
સ્ટેશન રોડ, રંગ મહોલના નાકે,
મહેસાણા–ઉત્તર ગુજરાત-૩૮૪ ૦૦૧. (૩)પંડિતવર્યશ્રી ચંદ્રકાંતભાઈ સંઘવી ૬/B, અશોકા કોમ્પ્લેક્ષ, રેલ્વે ગરનાળા પાસે, પાટણ - ૩૮૪૨૬૫
ઉત્તર ગુજરાત. ફોન : (૦૨૭૬૬) ૨૩૧૬૦૩ (૪)મહેન્દ્રભાઈ ઝવેરી
૫૦૨, સંસ્કૃતિ કોમ્પ્લેક્ષ, અતિથિ ચોકની પાસે, કાલાવડ રોડ, રાજકોટ - ૩૬૦ ૦૦૧. મો. ૯૮૨૫૧ ૬૮૮૩૪
સૂચના :
આ પુસ્તક સંપૂર્ણતયા જ્ઞાનખાતાની રકમમાંથી છપાયું હોવાથી કોઈપણ 190 ગૃહસ્થે જ્ઞાનખાતામાં કિંમત ચૂકવ્યા વિના આની માલિકી કરવી નહીં.
# NI

Page #7

પ્રકાશકીય
જિનશાસનના અણમોલ તત્ત્વો, અજોડ પદાર્થો, અનુપમ પરમાર્થો અને અદ્ભુત તર્કો મહાનિધાન સમા છે. પણ એ નિધાનને તાળું મારેલું છે. આ તાળાની ચાવી એટલે સંસ્કૃતભાષા. આમે ય સંસ્કૃત જેવી પદ્ધતિસર, નિયમબદ્ધ અને રોચક બીજી એકે ય ભાષા નથી. પણ, આ સંસ્કૃત ભાષા થોડી અટપટી અને અઘરી છે. એટલે જ આ ભાષામાં સરલતાથી પ્રવેશ થઈ શકે તે માટે
આચાર્ય વિજય
શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષે
સંસ્કૃતભાષા ભણવા માટે ઉપયોગી પાંચ પુસ્તકોનો સેટ પ્રકાશિત કરતા અમે અનહદ આનંદ અનુભવીએ છીએ. નવા-નવા સ્વાધ્યાયો, નિયમોની સરળ રજૂઆત અને રૂપો ગોખવાની સરળ પદ્ધતિઓથી આ પાંચેય પુસ્તક જિનશાસનમાં
આઠેય બનશે.
એવી ભાવનાસહ
લિ. શ્રીદિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ વતી. કુમારપાળ વી. શાહના
પ્રણામ.
E

Page #8

દિવ્યાશિષ :
પરમ પૂજ્ય સકલસંઘહિતચિંતક આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્ વિજય ભુવનભાનુ સૂરીશ્વરજી મહારાજા
શુભાશિષ
--
પરમ પૂજ્ય સિદ્ધાન્તદિવાકર
ગચ્છાધિપતિ શ્રીમદ્ વિજય જયઘોષ સૂરીશ્ર્વરજી મ.સા. પરમ પૂજ્ય પૂના જિલ્લાઉદ્ધારક પંન્યાસ પ્રવર શ્રી વિશ્વકલ્યાણવિજયજી મ.સા. પૂજય પંન્યાસ પ્રવર શ્રી યશોવિજયજી મ.સા.
પ્રસ્તુત પુસ્તકના લાભાર્થી :
વેરાવળ નગરમાં થયેલ
(૧) શ્રી કલ્પદ્રુમ સંભવનાથ દાદાની ઐતિહાસિક પ્રતિષ્ઠાના (૨) પરમ પૂજ્ય ગણિવર્ય શ્રી યશોવિજયજી મ.સા.ની પંન્યાસપદવીના (૩) પરમ પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી ભાનુયશ વિજયજી મ.સા.ની પ્રવ્રજ્યાના પરમોત્સવે થયેલ જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી
શ્રી વેરાવળ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન સંઘ વેરાવળ (સૌરાષ્ટ્ર) ભૂરિ-ભૂરિ અનુમોદના

Page #9

સંસ્કૃતિ સંસ્કૃતની સુવાસ અને સોનાનો સંવેધ
આશ્ચર્યજનક બનીને જ રહે છે કોકિલકંઠ અને કર્ણપ્રિય સંગીતનો અનુવેધ
આહલાદજનક બનીને જ રહે છે, આરાધના + આરાધક ભાવનો સમાગમ
અનુમોદનાજનક બનીને જ રહે છે બસ, તો રવાધ્યાય અને સંચમનો સંવેધ,
અનુવેધ અને સમાગમ આશ્ચર્યજનક, આહલાદજનક અને
અનુમોદનાજનક બનીને જ રહે છે. સંયમ સાચવવા માટે રવાધ્યાય જેટલો આવશ્યક છે તેટલી જ આવશ્યક
સ્વાધ્યાય માટે સરકૃતભાષા છે. આ સંસ્કૃતભાષામાં પ્રવેશ કરાવતું પુસ્તક આજે શ્રીસંઘના
પાણિપદ્મમાં શોભી રહ્યું છે. દેવ, ગુરુની કૃપાનું આ સુવાસિત પુષ્પ છે.
સંસ્કૃત ભાષામાં રહેલા સર્વશ્રેષ્ઠ વિશેષતાઓને
આ પુસ્તકમાં સમાવવાનો એક નમ્ર પ્રયાસ કર્યો છે.
એટલે જ કેવલ પ્રથમાનો અભ્યાસ પર્યાપ્ત નથી.

Page #10

તેનાથી અધૂરપ જણાય છે. જ્યારે દ્વિતીયાના અભ્યાસથી એટલી જ
મધુરપ જણાય છે. " પણ, આનો અભ્યાસ ઘણો કઠીન છે.
એટલે જ જો પ્રથમ બુક પાકી હશે
અને
આ
{
ક્રમશઃ દરેક સ્વાધ્યાયને કરતા-કરતા
આગળ વધવામાં આવશે તો વાંધો નહીં આવે
ધ્યાન રહે - જ આ બુકમાં નિયમો ઘણા છે. પણ, વાસ્તવમાં તે નિયમો બધાં જરૂરી નથી. પણ નિયમોની જગ્યાએ કેવલ રૂ૫ ગોખી લેવાય તો પણ ચાલે. આમે ય પ્રેક્ટિકલ ઉપયોગમાં તો રૂપો જ આવવાના છે. © જેમ કે, 'અમ્ - ગ. ર' ધાતુના ૫ નિયમો ગોખવા કરતા આખું રૂપ જ ગોખી લેવું એ પ્રેક્ટિકલમાં વધુ સરળ અને ઉપયોગી સાબિત થયું છે. તે નિયમો ફક્ત સમજી લઈએ તો પણ ચાલે.
હા ! અમુક આવશ્યક નિયમો ગોખવા પણ પડે. તેથી તે-તે વખતે સૂચનાઓ આપી જ છે ! અધતનને સૌથી છેલ્લે રાખવામાં આવેલ છે.
આમ તો ૬ કાળ + ૪ અર્થને
eeeee

Page #11

વિભક્તિ કહેવાય.
છતાં શબ્દની વિભક્તિ અને ધાતુની વિભક્તિ વચ્ચે ગોટાળો ન થાય તે માટે
'૧૦ કાળ' એવો પ્રયોગ કરેલ છે. આના અભ્યાસથી સંસ્કૃતવાંચન અવશ્ય સરળતાથી થઈ શકશે તેવો વિશ્ર્વાસ છે. અધ્યાપક + અધ્યેતા વર્ગને વિનંતી કે કંઈ પણ પ્રતિભાવ - સૂચન હોય તો અવશ્ય જણાવશોજી. જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ લખાયું હોય તો મિચ્છા મિ દુક્કડમ્
લિ. ગુરુપાદપદ્મસન્નનિવાસી
પંન્યાસ યશોવિજય શ્રીભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષ વિ. સં. ર૦૬૦ શાંબ - પ્રધુન મુક્તિગમન દિન ફાગણ સુદ - ૧૩ જાગનાથ સંઘ, રાજકોટ

Page #12

પાઠ
ક્રમાંક
૧
૨
૩
૪
૫
S
૭
८
ગણ – ૯ વર્તમાનકાળ & હ્યુસ્તન ભૂતકાળ
ગણ – ૯ આજ્ઞાર્થ, વિધ્યર્થ & કર્મણિ
ગણ – ૭ વર્તમાનકાળ & હ્યુસ્તન ભૂતકાળ
ગણ – ૭ આજ્ઞાર્થ, વિધ્યર્થ & કર્મણિ
ગણ – ૨ [Part-I]
ગણ – ૨ [Part-II]
ગણ – ૨ [Part-III]
ગણ – ૨ [Part-IV]
ગણ – ૩ [Part-I]
૧૫
ગણ – ૩ [Part-II]
૧૬
શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ [Part-I]
૧૭ સ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ [Part-II]
૧૮
૧૯
૯
૧૦
૧૧
જ |? |
અનુક્રમણિકા વિષય
૧૪
૧, ૪, ૬, ૧૦ મા ગણમાં અનિયમિતતા [Part-I]
૧, ૪, ૬, ૧૦ મા ગણમાં અનિયમિતતા [Part-II]
પાંચમો + આઠમો ગણ વર્તમાનકાળ
પાંચમો + આઠમો ગણ હ્યસ્તન ભૂતકાળ & આજ્ઞાર્થ
પાંચમો + આઠમો ગણ વિધ્યર્થ & કર્મણિ
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ & ક્રિયાતિપત્યર્થ
આશીર્વાદાર્થ
K.K.K.K.E. E. K. E. K.K.V.V. K.K.K.K.S
પૃષ્ઠ ક્રમાંક
૧૧
૧૭
૨૫
૩૦
૩૮
૪૪
૫૩
SO
૭૩
૮૩
૯૨
62
૧૦૬
૧૧૫
૧૨૪
૧૩૧
|૧૩૮
૨૪૨૨

Page #13

૧૪૪
૧૫૮
૧૬૯
૧૭૯
૨૪
૧૮૬ ૧૯૪.
૨૫ | દો .
૨૦૦
૨૭ |
Rાર
૨૦૭
૨૦ | સંખ્યાદર્શક શબ્દો ૨૧ | પરોક્ષ ભૂતકાળ [Part-I]
પરોક્ષ ભૂતકાળ [Part-II] ૨૩ પરોક્ષ ભૂતકાળ [Part-II].
પરોક્ષ ભૂતકાળ [Part-IV]
કૃદન્તો | પ્રેરક
ઈચ્છાદર્શક ૨૮ | તદ્ધિત & નામ સાધિત ધાતુ
અનિયમિત રૂપો ૩૦ | યજ્ઞ-યલુબત્ત ૩૧ અધતન ભૂતકાળ [Part-I] ૩ર | અધતન ભૂતકાળ [Part-II] ૩૩ | અધતન ભૂતકાળ [Part-III] ૩૪ | અધતન ભૂતકાળ [Part-IV] પરિશિષ્ટ - ૧. સંસ્કૃત - ગુજરાતી કોશ
૨. ગુજરાતી - સંસ્કૃત કોશ
૨૧૫
૨૯
૨૨૨
૨૩૧
૨૩૬
૨૪૨
૨૪૭.
૨પર
૨૫૬ ૨૬૭

Page #14

સરલ સંસ્કૃતમ્
દ્વિતીયા

Page #15

પાઠ - ૧
૧- ૪ - ૬ - ૧૦મા ગણમાં અનિયમિતતા -[Part-I]
પહેલી બુકના ગણોના અનિયમિત રૂપો [1] ધાતુ +| જુમ્ | ધૂમ્ | વિક્
ગણ - ૧ | ૧ | ૬ | ૧ પદ +| પરસ્પે. | પરમૈ. | પરમૈ. | ઉભય. | ઉભય. અર્થ +| છૂપાવવું | તપાવવું | જવું | વખાણવું | સ્તુતિ કરવી
રૂપ કપાતિ | ધૂપતિ વિછીયતિપતિ | પનાતિ આટલા ધાતુઓમાં કર્તરિ ચાર કાળમાં ગણની નિશાની લાગતા પહેલા કાયમ કર્યું લાગે. અને કર્તરિ છ કાળ, કર્મણિ, પ્રેરકમાં વિકલ્પ માલાગે.
દા.ત. 'પતિ ' ... ઈત્યાદિ.
છ કાળમાં - 'T[પવિતા અથવા પિતા કર્મણિમાં કોપાધ્યતે | જુગતે ! પ્રેરકમાં પતિ / પતિ !
પણ્ અને પન્ ધાતુને આત્મપદમાં ગાયું લાગે નહિં. દા.ત. પણતે, પનતે . [2]%ા | સ્નાન્ | પ્રમ્ | મ્ | 7મ્ | ત્રમ્ | તમ્ | ઝિન્ પ્રકાશવું પ્રકાશનું ભમવું ચાલવું કંટાળવું ગભરાવું | ઈચ્છવું | ઘૂંકવું
વત્ | સમ્ + થર્ આ + ચમ્ | આ (૧૧) ધાતુઓ પહેલા કષ્ટદેવું પ્રયાસ કરવો આચમન કરવું | તથા ચોથા ગણના છે. દા.ત. પ્રાતે - પ્રાશ્યતે જ્ઞાશતે - સ્નશ્યતે સંયતિ - સંત ! [3] કહ્યું, તમ્ પહેલા તથા પાંચમા ગણના છે.
દા.ત. ક્ષતિ - અતિ તક્ષતિ - તતિ ! [4] ત્રુ (તુટવું, કાપવું) પરસ્મપદી ચોથા તથા છઠ્ઠા ગણનો છે.
દા.ત.ગુતિ - તૃતિ ! [5] [૬ ધાતુનો ૩ચાર કાળમાં સર્વત્ર દીર્ઘ થાય છે. બાકીના છ કાળમાં સ્વરાદિ વિકારક પ્રત્યય લાગે ત્યારે દીર્ઘ થાય. દા.ત. હૃતિ ! ) અહિત્ | [6] સ, શ, તો, છો - આ ચોથા ગણના ધાતુઓમાં'' નો લોપ થાય છે.
જ સરલ સંસ્કૃત-ર આઇજી ૧ જીજાજી જાજી પાઠ-૧ જજ

Page #16

દા.ત. સન સ્થતિ . * શોક.તિ |
* ઘતિ * - ચંતિ ! [7] ધાતુમાં રહેલ દીર્ઘ 'ત્રનો અવિકારક પ્રત્યય પૂર્વે ' થાય.
દા.ત. * = [છઠ્ઠો ગણ] રિતિ | પણ રૂર્ + અવિકારક વ્યંજન = દીર્ઘટ્ટ થાય. દા.ત. $ + [કર્મણિનો] + 7 = શીરતા
તથા ધાતુના અંતે ઓક્ય વ્યંજન કેન્ + ઝૂ દીર્ઘ + અવિકારક વ્યંજન = દીર્ઘ ત્રનો ર્ થાય.
દા.ત.[ગણ-૯] + ય [કર્મણિનો] + 7 = પૂર્યતે | [8] ધાતુમાં હ્રસ્વરૂ કે ૩ પછી અંતે ન્ + અવિકારક વ્યંજન.
= દીર્ઘ કે 5 + અંતે –+ અવિકારક વ્યંજન દા.ત. સિદ્ [ગણ-૪] સિન્ + 4 + તિ = સીતિ
( ધાતુઓ > ગણ-૧-પરઐપદ - | સ્નાત્ર પ્રકાશવું [To Glow] TV = છુપાવવું, રક્ષવું [To Hide] ]> ગણ -૧+૪- પરસ્મ પદ -
[To Protect] પ્રમ્ = ભમવું [To Wander]. ધૂમ્ = તપાવવું [To Heat]
મ્િ = ચાલવું [To Walk]. ગણ-૧-ઉભયપદ -
તમ્ = કંટાળવું [To Be Bored] પણ્ = વખાણવું [To Praise]
ત્રમ્ = ગભરાવું [To Be Afraid] પ = સ્તુતિ કરવી [To Honour].
તમ્ = ઈચ્છવું [To Wish] > ગણ - ૬-પરૌપદ - ઝિમ્ = ઘૂંકવું [To Spit] વિઠ્ઠું = જવું [To Go]. ચિત્ =કષ્ટ દેવું [To Trouble] વ =વિખેરવું [To Scatter] સભ્યમ્ = પ્રયત્ન કરવો. > ગણ-૪-પરઐપદ -
( [To Attempt] સ = નાશ કરવો [To Destroy] વિમ્ = આચમન કરવું, પીવું શો = છોલવું [To Peel].
[To Drink] તો = છેદવું, કાપવું [To Cut]
ગણ -૧+૫-પરસ્મપદ - છ = છેદવું, કાપવું [To Cut].
| અક્ષ = ફેલાવવું, ફેલાવું [To Spread 3 સિન્ = સીવવું [To Sew] તલ્ = છોલવું [To Peel] . > ગણ -૧+૪- આત્મને પદ - ગણ -૪+૬-પરસ્મપદ - શ્રામ્ = પ્રકાશવું [To Shine] ત્રુ = તૂટવું, કાપવું [To Break] જજ સરલ સંસ્કૃત-૨ અજર અજાજી પાઠ-
૧૪

Page #17

+ तत्सम शही-पुल्लिंग:- +नपुंसलिंग:
प्रभाव = प्रभाव [Lustre] काञ्चन = सोनु [Gold] सिंह = सिं8 [Lion]
स्वन = 14 [Voice] +नूतनशण्डो-एल्सिंग:
उदर = पेट [Stomach] वह्नि = मन [Fire]
जन्मन् = %न्म [Birth] सीवक = ६२७ [Tailor]
वासस् = वस्त्र [Cloth] मृग - ४२५. [Deer]
[पयस् प्रमाण ३५]
1+अव्यय:तक्षक = सुथार [Carpenter]
कृते = भाटे, वास्ते [For] चातुर्मास = योमासु [Monsoon]
चेत् = t [f] अर्बुद = आधु
+ सर्वनाम :-स्व = पोत [I / me] विमल = विमा
[1] संस्कृत सुरात :- [समास + सब छूटी पाडी अर्थ ४२.]
[નોંધઃ હવે દરેક પાઠમાં જે નવા ધાતુ આવ્યા છે તે જ વાપરવા. ન આવ્યા હોય
તો જ પ્રથમ બુકના કે જૂના ધાતુ વાપરવા.] 1. सज्जनैरात्मनः सत्कर्माणि गोपाय्यन्ते । 2. ये शत्रुञ्जयतीर्थं विच्छायन्ति, सिद्धाचलमारोहन्ति, आदिनाथजिनप्रतिमां
च पनायन्ति ते न चिरं संसारे भ्रमन्ति ।। आदिनाथभगवत्प्रभावो जगत्यक्षति, स जीवस्य पापं स्यति । यथा यथा तैः काञ्चनं वह्नौ धूप्यते तथा तथा तत्काञ्चनं भ्राश्यते तथैव जीवेन तपसो वह्नौ यथा यथा स्वात्मा धूपाय्यते तथा तथाऽऽत्मा भ्लाशते । भगवान् महावीरो न व्याघ्रादपि त्रस्तवान्, न कदाऽपि क्लामति, मोक्षस्य कृते संयस्यति, देह यसति, कर्माणि छ्यति, अत एव देवा , महावीरं भगवन्तं पणायन्ति ।। क्रमन् क्रमन्नयं हस्ती वृक्षं किरति । स्वोदरञ्च तेन पूर्यते ।
अहं निर्वृत्तिं लषाम्यतो मया विषयाः ष्ठीव्यन्ते । 8. सीवको वासांसि सीव्यति । ....... 9- उदकमाचाम्यन् मृगः सिंहस्वनमाकाऽत्रस्यत् । 8.8 A२८ संस्कृतम्-२. 3.8.3 3 .3.3.3.3.3.3.3 416-१.88

Page #18

[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો - 1. ગર્જના કરતા સિંહના અવાજને સાંભળીને જંગલમાં હરણાઓ ત્રાસ પામ્યાં. 2. સુથાર લાકડાને જંગલમાંથી કાપી ઘરે લાવી પછી તેને છોલે છે. 3. “હે શ્રાવક! તું ક્રોધને છોડ, દયાને પાળ, વ્રતને આચર' - આ પ્રમાણે ભગવાન
મહાવીરે દેશનામાં ભવ્ય જીવોને ઉપદેશ આપ્યો. 4. “હે ભગવાન! તું જ મારું શરણ છે, તું મને નરકથી બચાવ' -આ પ્રમાણે શ્રેણિક
મહારાજાએ ભગવાન મહાવીરને પ્રાર્થના કરી. સૂર્ય વડે પથરાતા પ્રકાશને બાળકો જુએ છે. વિમલમંત્રીએ આબુ ઉપર સોનામહોરો ફેલાવી, પછી તે બધી સોનામહોરોના
બદલામાં બ્રાહ્મણોએ પર્વત આપ્યો. 7. શ્રાવકે ચોમાસામાં પોતાના નગરની બહાર ન જવું જોઈએ. 8. રક્ષાયેલો ધર્મ સંકટમાં માનવને રક્ષે છે. . ધર્મદુર્ગતિમાં પડતા જીવોને રક્ષે છે માટે તું વારંવાર ધર્મનું આચરણ કર. [3] રૂ૫ ઓળખાવો :ન રૂપ મૂળ ધાતુ કાળ/અર્થ પ્રયોગ વચન પુરુષ ગણા અર્થ 1.|ોપાયામ 2. ધૂપાયેતમ્ 3. પાવે 4. અપનાય: 5. વિછચેથામ્ [4] ખૂટતી વિગતો પૂરી - નિં. ગુજરાતી અર્થ રૂપમૂળધાતુ કાળાઅથી પદ વચન પુરુષ ગણ 1. તે બે ત્રાસ પામો. 2. તેઓએ કહ્યું હતું. 3. મારે આચમન કરવું आ+चम्
જોઈએ. 4. તમે બેએ ઈછ્યું. 5. તેણે વિખેર્યું. જિજી સરલ સંસ્કૃતમ-ર જજ ૪)છ છછછછ પાઠ-૧ જ
त्रस्
लष्

Page #19

[5] सायुं३५ ५संह शे :1. प्ठीव्यताम्, ष्टीवताम्, ष्ठिव्यताम् । 2. भ्लासयाथाम्, भ्लाश्याथाम्, भ्लाशेयाथाम् । 3. लषन्ताम्, लषतम्, लष्यतम् । 4. सीव्यः, सिव्यः, सिवः । 5. अद्याम्, अद्यम्, अद्यम । [6] नायेन। यित्रो ५ वाध्यो पनाको :
(1) -
(1)
(2)
(3)
[7] ३५ पू२३ :- [भूगधातु, २५, ५६ अने अर्थ ५९॥४५॥4qu] | मे प.द्वि.प. प.प.
मे १. द्वि.व. 4.4. 4. पु. +
प्र. पु. - -
अगापायाम द्वि.पु. +
किरेत वि.पु. + तु. ५. + किरेत्
त. पु. + अगोपायत्
000
3.8 सरस संस्कृतम्-२.3.3.3(.8.3.3.3.3.3.3 पा6-१ 3.3

Page #20

416
-
२
१-४-६-१० भा गयामां अनियमितता [Part - II]
* नियमो * [9] युज्, पृच्, सृ, वृज्, वृ, जू, रिच, तप, तृप्, दृप्, अर्ह ॥ (११) धातु
पडेदामने शमा गान॥छ..त. योजति - योजयति । वगै३...... [10] क्रम्, क्लम्, आ+चम्, ष्ठिव् मायार पातुनो उपत्य २५२ ५२स्मैपमा
ही थाय..d.क्रामति - क्राम्यति । क्लामति - क्लाम्यति । वगैरे.... [11] शम् । तम् | दम् । श्रम् | मद् | भ्रम् । क्षम्
શાંત થવું થાકવું દમન કરવું થાકવું ભૂલવું ભમવું માફ કરવું આ ચોથા ગણના સાત ધાતુઓમાં પરસ્મપદમાં ઉપાંત્ય સ્વર દીર્ઘ થાય છે.
Eu.d. शम् + शाम्यति । भ्रम् + भ्राम्यति [12] दंश् (५२स्मै.), सञ् (५२स्मै.), स्वञ् (मात्मने.), रञ् (Gमय.)
भाद६॥ तुमोमा अनुनासियोपाय...त. दशामि । सजति । [13] लुप्, लिप्, खिद्, कृत्, पिश्, सिच्, विद्, मुच् ॥ (८) ७४ गाना
ધાતુઓમાં ચાર કાળના પ્રત્યયોમાંધાતુની વચ્ચે સ્વવર્ગનો અનુનાસિક ઉમેરાય છે. Ed. लुप् + लुम्पति । लिप् + लिम्पति - ते । सिच् + सिञ्चति । [14] नीयन धातुमोमा सूथित माहेश थाय.
ध्मा | घ्रा | म्ना | ऋ । सृ । यम् । दा धमति जिघ्रति | मनति | ऋच्छति | धावति यच्छति | यच्छति ફૂંકવું | સૂંઘવું | વિચારવું જવું | દોડવું કાબુમાં રાખવું આપવું
शद् । व्यध् । भ्रस्ज् । व्रश्च् । मस्ञ् । सस्ज् शीयते | विध्यति | भज्जति-ते | वृश्चति | मज्जति | सज्जति-ते । ना. पामjवध | yeb | अपj | मj | तैयार थj [15] ७४ - निनी'अ'नी पडे इस्वी 'ई', 'उ'नो इय्', 'उ' थायछ.
Eu.d. > रि = रियति । ) नू = नुवति । ) धू = धुवति
88 सस संवृतम्-२ .3.3.3
.3.3.3.3.3.3.3
16-२.3.3

Page #21

[16] દશમા ગણનાતન્ન,વિ, મ, , વંશૂ વગેરે ધાતુઓમાત્ર આત્માનપદી
છે. બીજા પ્રાયઃ ઉભયપદી છે. (વિત્ ધાતુ કવચિત્ પરઐપદી તરીકે પણ
વપરાય છે.) દા.ત.) ત = તન્નયતે I ) વ = વેતયતે > મર્મ લૈયતે ! નોંધ:- આ બધા નિયમો પ્રથમ બુકના ચાર કાળ માટેના જ છે.
ન ધાતુઓ > ગણ -૧-પરમૈપદી - મન્ =વિચારણા કરવી [To discuss]. સન્ = ભેટવું, ચોંટવું [To Embrace ગણ – ૧- આત્મપદી - ધ્ધ [[ = ફેંકવું[To Blo] સ્વિક્ = ભેટવું [To Hug].
શ૬ [શીય = નાશ પામવું[To Perish] પ્રા [ગિન્દ્ર = સુંઘવું [To Smell
> ગણ-૧-ઉભયપદી - ન [મન] = માનવું [To Thinki
લક્ = તૈયાર થવું [To Be Ready] 2[2] = જવું [To Go]
રજૂ = રંગવું, આસક્ત થવું યમ્ વિષ્ણુ = કાબુમાં રાખવું
[To Colour / To Be Attached] [To Control] » ગણ-૬- પરસ્મપદી - > ગણ-૪-પરસ્મપદી - gિ = ખૂદવું, દુઃખી થવું શમ્ = શાંત થવું [To Calm Down]][To Trample] તમ્ = થાકી જવું [To Tire]
ઋત્ = છેદવું [To Cut] તમ્ = દમન કરવું [To Subdue]
વિશ્ = પીસવું [To Grind]
ધૂ = ધૂજવું, નાશ કરવો [To Tremble] શ્રમ્ = થાકી જવું [To Tire]
કૂ = સ્તુતિ કરવી [To Praise] મદ્ ભૂલ કરવી [To Make Mistake] |રિ = જવું[To Go] ક્ષમ્ = માફ કરવું [To Forgive] કિન્ન ભિન્ન = ડૂબવું [To Drown] વધુ [વધુ વીંધવું[To Pierce] ક્યું વિશ્વ = કાપવું [To Cut] ગણ - ૧૦- આત્મપદી - - ગણ-૬-ઉભયપદી -
પ્રિન્મૃ] = ભેજવું[To Roast] ત્તિ = ચેતી જવું [To Be warned] નિY = કાપવું [To Cut] મન્સુક તિરસ્કારવું [To Humiliate] ભિન્ = લીંપવું, લેપ કરવો [To Anoint] જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્ર અરજ ગજજર પાઠ-૨ આજ

Page #22

ગણ -૧+૧૦
ધાતુ ૧લા ગણનું અર્થ
રૂપ
युज्
योजति
पृच् पर्चति
धावत
वर्जति
वरति
નરતિ રિક્ ત રેતિ पति
સ્
|वृज्
to 5
44444
તર્પતિ
તૃપ્ત થવું પરઐપદ પતિ |સળગાવવું પરૌંપદ અદ્ અર્ધતિ યોગ્ય હોવું પરસ્પૈપદ ડંખવું . પરમૈપદ
दशति
ૐ તત્સમ શબ્દો – પુલ્લિંગ ઃનિય = નરક [Hell] → સ્ત્રીલિંગ :
જોડવું | પરઐષદ
ભળવું પરÂપદ દોડવું પરમૈપદ છોડવું પરમૈપદ
પરમૈપદ વાતિ
|
વરવું જીર્ણ થવું પરમૈપદ જુદું કરવું પરમૈપદ તપવું પરમૈપદ તાપતિ
નારયતિ રેવયંતિ
પ
છાયા = છાંયડો [Shade] મવનરેવા = સતી મદનરેખા
3.
4.
→ નપુંસકલિંગ ઃ
ચન્દ્રન = ચંદન [Sandalwood]
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો ઃ
1.
2.
૧૦મા ગણન
રૂપ
યોનતિ પર્વયતિ સારવૃતિ વર્તયતિ
૪૪ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૪૨૪
શબ્દો
સ્વાય
અર્થ
પદ
જોડવું
ઉભયપદ
મિશ્રણ કરવું ઉભયપદ
ઉભયપદ
તપાવવું | ઉભયપદ તર્પકૃતિ ધરાવું ઉભયપદ વર્ષયતિ | સળગાવવું ઉભયપદ અર્દયતિ | યોગ્ય હોવું | ઉભયપદ ડંખવું . આત્મનેપઈ
दश
→ વિશેષણ :
વુત્તમ = દુર્લભ [Rare] દ્ધ નૂતન શબ્દો – પુલ્લિંગ ઃઆમોદ્ર = સુગંધ, આનંદ
=
ઢાંકવું
છોડવું
ઉભયપદ
| અટકાવવું | ઉભયપદ ઘસાવું ઉભયપદ જુદું કરવું | ઉભયપદ
[Fragrance]
पान्थ
મુસાફર [Traveller] મુવનભાનુ = ભુવનભાનુસૂરિ
वृष्टेरामोदमुपजिघ्रन् हस्ती मत्तो जातस्ततश्च स वने धावितः ।
श्रान्तः पान्थो वृक्षच्छायायामुपविष्टः, स फलानि कृन्तति, खादति च ततस्तर्पयति ।
मदनरेखा अरीभूता अपि स्वपुत्रौ योजितवती ।
सज्जनः पापं कुर्वन्तमन्यं वारयति तस्य पापञ्च सारयति । यदि स न मन्यते तर्हि तं वर्जयति ।
૨૨૨૨૨૨૪ પાઠ-૧૪

Page #23

हे भगवन्
!
तव चेतसि वर्त्तेऽहमिति वार्त्ताऽपि दुर्लभा । मच्चेतसि वर्तसे चेत्त्वमलमन्येन केनचित् ॥ अभिषेकं कृत्वा प्रभोः प्रतिमां चन्दनेन लिम्पेत् । सर्वे जनाः रियन्तु जिनालयम् ।
दावानलेन सदृशं संसारं दृष्ट्वाऽपि किं न चेतयसे मूर्ख !
श्वभ्रे कीदृशं दुःखं भवति ? तत्रासुरा जीवं विध्यन्ति, वह्नौ भृज्जन्ति, વૃશ્વત્તિ, સુમત્તિ, વિત્તિ, વિંશત્તિ, વન્તિ, ધન્તિ, તાપન્તિ, जीवस्याङ्गानि रेचन्ति, असङ्ख्येयानि वर्षाणि यावद् एतादृशं दुःखं त्वया सोढं तथापि किं न चेतयसे ? चेतयाऽऽचर धर्मं ।
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
o
5.
6.
7.
8.
9.
ચંડકૌશિક સર્પ ડંખે છતે પણ ભગવાન મહાવીરે તેને ક્ષમા આપી. મારા દ્વારા કરાયેલા પાપો મારા જ મનને ડંખે છે.
થાકેલા બાળકે રસોઈને માંગી.
‘તું કાપ, તું છેદ, તું સળગાવ' – આવી વાણી શ્રાવકે છોડવી જોઈએ.
માણસ ઘરડો થયો પણ તેની ઈચ્છાઓ ઘરડી ન થઈ.
કુમારપાળ રાજા હિંસાથી અત્યંત ધ્રૂજતા હતા.
સાધુઓએ સફેદ કપડાં જ લેવા જોઈએ – એ પ્રમાણે આચાર્યો વિચારણા કરે છે. મારણાન્તિક ઉપસર્ગ આવે છતે પણ તેને સહન કરી ગજસુકુમાલ મુનિએ કર્મોને કાપી નાંખ્યા અને તે મોક્ષમાં ગયા.
તે લોકો આગમાં ઘી ભેળવે છે.
9.
[3] ખૂટતી વિગતો પૂરો :
|ન રૂપ
1.
2. રનેષ્વમ્
3.
ગુજરાતી અર્થ મૂળધાતુ અર્થ/કાળ પદ વચન પુરુષ ગણ
તેઓએ
તિરસ્કાર્યુ હતું.
અમારે બધાંએ
લીંપવું જોઈએ.
4. પર્જયેતમ્
5.
તમે બે પીસો.
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્- TTT DEEEEEEE પાઠ-૨ જીજી

Page #24

[4] भूटती विगतो पूरी :
नं. धातु
ગણુ
1234
1.
2.
खिद्
अर्ह
3.
4.
5. वृ
दंश्
सस्ज्
प्र. ५.
द्वि.पु.
तृ. पु.
૧૦
१०
૧
a.sl.
तृ. पु. भे. व. तृ.पु. भे. व. ओ.व.
ख.लू. आ.तृ.पु. वि. तृ. पु. खे. व.
[5] क्रुद्धा पडता प्रयोगने हर्शावो :- [आा पाठमा आवेस नियमोने आधारे ]
2.
अरेचत्, अयच्छत्, अतर्पयत्
4.
धावति, सारयति, जिघ्रति
1. माद्यति, मुह्यति, क्षाम्यति 3. वर्जति, वर्जयति, क्लाम्यति 5. सिञ्चति, ऋच्छति, यच्छति
[6] ३५ पूरा शे :- [भूणधातु, गए, पह अने अर्थ पए। ४वो.]
भे.१.द्वि.. 14.9.
आ
आर्ह्येताम्
u. y. →
द्वि.पु.
तृ. पु.
OOO
भे.१. द्वि.व ज.व.
आच्छव
-
आर्च्छत्
―
है सरल संस्कृतम् - २ ३.४.३१० ३.2.2.2.2.3.2 पाठ- २ ३.३

Page #25

પાઠ - ૩
પાંચમો + આઠમો ગણ - વર્તમાનકાળ આ પાઠથી આપણે ૧,૪, ૬, ૧૦ સિવાયના ગણો જોઈશું -
૨, ૩, ૫, ૭, ૮ તથા ૯મા ગણ માટેના કાળના પ્રત્યયો
ઉપરોક્ત છ ગણના ચાર કાળના પરસ્મપદના તથા આત્મપદના પ્રત્યયો પ્રાયઃ પૂર્વોક્ત ૧,૪, ૬, ૧૦ ગણના પ્રત્યયોને સમાન છે. છતાં તેમાં જે ફેરફાર છે તેને આવા ચોરસ બોક્ષમાં લખ્યાં છે.
જે પ્રત્યયોવિકારક છે તેને ૦ આવા વર્તુળ આકારમાં લખ્યા છે.
જે પ્રત્યયોની નીચે = આવું કરેલ છે. તે પ્રત્યયો ત્રીજા ગણના તમામ ધાતુઓ અને બીજા ગણના શી, નસ્ આદિ પાંચ ધાતુઓ માટેના છે.
પરસ્મપદ વર્તમાનકાળ આત્મને પદ
એકવચન દ્વિવચન બહુવચન એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
પ્ર. પુ. ૧ (શિ) હિ.પુ. - 9િ
પુ. - 0િ
این
સં
अम
ઢિ. ૫. )
પુ. + )
વર્ મમ્ | | વરે મરે થર્ થ | સે માથે બે તત્ સિાગતિ તે ગાતે
હસ્તન ભૂતકાળના પ્રત્યયો व म । इ वहि महि तम् त । थास् आथाम् ध्वम् તામ્ મન્/૩સ્ ત [ઝાતાનું
આજ્ઞાર્થના પ્રત્યયો બાવ) ભાષ) | ) (ભાવ) નામ) तम् त
आथाम् ध्वम् તામ્ અતુબg | તામ્ માતામ્] [મતામ્ |
|
હ
પ્ર. પુ. + ભનિ)
પુ. 1 [ 4. પુ. ૧ )
જ સરલ સંસ્કૃતભ-આજશ૧૧
૪૪૪૪૪૪ પાઠ-૩ આજ

Page #26

વિધ્યર્થના પ્રત્યયો પ્ર. પુ. જયિામ્ | વાવ | યામ
ફુવટિ દિ હિ.પુ. વાસ્ | યાતમ્ | યત || થાત્ યથાત્ કૃષ્ણમ્ 4. પુ. વાત્ વાતામ્ | યુન્ || ___ईत ईयाताम् ईरन् ।
દ્વિતીય બુકના છ ગણ માટેના સામાન્ય નિયમો ૧. અંગને અંતે રૂ કે ૩ + સ્વરાદિ અવિકારક પ્રત્યય.
=રૂછ્યું કે ૩૬ + સ્વરાદિ અવિકારક પ્રત્યય.
દા.ત. બાપુ + 1 + ગત્તિ = માનુવન્તિ ! ૨. અનેક સ્વરી અંગને અંતે અસંયુક્ત વ્યંજન પછી હ્રસ્વ કે દીર્ઘટ્ટ કેવું હોય તો તે રૂકે નો ના બદલે થાય છે. અને ૩કે નો ૩૬ના બદલે ગૂંથાય છે. દા.ત. વિભીતિ =વિષ્યતિ | નિન +4=નિન્યિવI જુદુ+તિ = ગુતિ . વિનુ + ગત્તિ = વિન્વન્તિા
પાંચમો | આઠમો ગણી પાંચમા ગણની નિશાની - નું આઠમા ગણની નિશાની - ૩ નિયમો:I fક આદિ વિકારક પ્રત્યય લાગતા અંત્ય૩ નો ગુણ માં થાય છે. દા.ત. વિ - વિનોમિ. વિનવત્ વિનવાના તન તનોમિ II આ બંને (પ-૮) ગણના ધાતુના અંગમાં અસંયુક્ત વ્યંજન પછી
૩+ *વાદિ - માદિ પ્રત્યય હોય તો ૩ નો વિકલ્પ લોપ થાય. દા.ત.'વિ' જે વિન્વ: / વિનુવ: I વિન્મ: / વિનમ: | આ બને (પ-૮) ગણમાં અસંયુક્ત અંગ ઉપર 'હિં નો લોપ થાય છે.
દા.ત.'વિ' જે વિનુ . તન્ને તનું IV. શ્ર' (૯મો ગણ)નું અંગઃ
વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે 'રો' થાય. દા.ત. રો િ કરવમ્ | રવા I અવિકારક વાદિ-માદિ -યાદિ પ્રત્યય પૂર્વે શું થાય. દા.ત. ર્વ: I Dર્મ | # મ્ વ | શેષ અવિકારક પ્રત્યય પૂર્વે શું થાય. દા.ત. જુથ: / ગુરુત: /
*માદિ = ''થી શરૂ થતા, વાદિ = 'વ' થી શરૂ થતા જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર જજ ૧ર)
પાઠ-૩

Page #27

આપણે કેટલાંક વર્તમાનકાળના રૂપો પણ જોઈએ:(1) आप् = भेग. ५२स्मै५६ ॥१५- ५ (2)अश्-भेग, मो . .५६ ॥५-५
मे.. दि.व. ०.१. | मे.व. वि.व. .. ५. ५. + आप्नोमि आप्नुवः आप्नुमः | अश्नुवे अश्नुवहे अश्नुमहे दि.५. + आप्नोषि आप्नुथः आप्नुथ | अश्नुषे अश्नुवाथे अश्नुध्वे तु. ५. + आप्नोति आप्नुतः आप्नुवन्ति | अश्नुते अश्नुवाते अश्नुवते (3) चि = २. GHA५६ गए- ५ પરસ્ત્રપદ
આત્મને પદ .प. द.प. .. | भ.प. द्वि.. ल.. ५. पु. + चिनोमि चिनुवः चिनुमः चिन्वे चिनुवहे चिनुमहे चिन्वः चिन्म:
चिन्वहे चिन्महे द्वि.५. + चिनोषि चिनुथः चिनुथ | चिनुषे चिन्वाथे चिनुध्वे तृ.पु. + चिनोति चिनुतः चिन्वन्ति | चिनुते चिन्वाते चिन्वते (4) धृष् = Bम्मत ४२वी. ५२स्मै५६ २।५ - ५ (5) श् = सामग. ५२२५६ ।। - ५
मे.प. द्वि.प. प.प. । .व. .. प.व. ५. पु. + धृष्णोमि धृष्णुवः धृष्णुमः | शृणोमि शृणुवः शृणुमः द्वि.पु. + धृष्णोषि धृष्णुथः धृष्णुथ । शृण्वः शृण्मः तृ.पु. + धृष्णोति धृष्णुतः धृष्णुवन्ति | शृणोषि शृणुथः शृणुथ
'शृणोति शृणुतः शृण्वन्ति (6) कृ = ४२. मय५६ १ - ८ પરઐપદ.
આત્માનપદ .व. द्वि.प. प.. अ.प. वि.प. प.व. ५. पु. + करोमि कुर्वः कुर्मः कुर्वे कुर्वहे कुर्महे द्वि.पु. + करोषि कुरुथः कुरुथ | कुरुषे कुर्वाथे कुरुध्वे त.पु. + करोति कुरुतः कुर्वन्ति । कुरुते कुर्वाते कुर्वते (7) तन् = durg, पाथर, इuj. मय५६ २५-८ ५२स्मैप
આત્મને પદ .. दि.व. ब.. | मे.व. दि.. .. ५. ५. + तनोमि तनुवः तनुमः | तन्वे तनुवहे तनुमहे
तन्मः
तन्वहे तन्महे द्वि.पु. + तनोषि तनुथः तनुथ | तनुषे तन्वाथे तनुध्वे त.पु. + तनोति तनुतः तन्वन्ति- तनुते तन्वाते तन्वते 3.8 सरल संस्कृतम्-२ 3.3.3(138.888.8.38 406-388
तन्वः

Page #28

क्षणुथ
(8) ક્ષન્ = ઘાયલ કરવું. પરસ્મ પદ ગણ-૮
એ વ. દ્ધિ.વ. બ.વ. પ. પુ. - ક્ષણોમ ક્ષyવ:/ક્ષq: ક્ષy:/ક્ષM: દ્વિ. પુ. - ક્ષષિ ક્ષથ: તુ. . ક્ષતિ ક્ષyત: क्षण्वन्ति
ન ધાતુઓ - » ગણ-૪-આત્મપદ - ૬ - ઢાંકવું [To Cover] ટૂ = દુઃખી થવું[To Be Afflicted] મ[+આ+વું = ઉઘાડવું [To Open]. > ગણ- ૫ - પરૌપદ - વિ + વૃકવિવરણ કરવું[To Describe]. બાપૂ/ 9 + બાપૂ = મેળવવું + = કાબૂ રાખવો [To Control]
[To Achieve] લિમ્ + વૃ= બંધ કરવું [To Close]. ડું = દુઃખ દેવું, પજવવું [To Hurl] » ગણ-૫-આત્મપદ - વૃષ = હિંમત કરવી, હોડ બકવી, લડાઈ કરવીઝ = મેળવવું [To Get/Achieve]
[To Challenge]> ગણ -૮-ઉભયપદ - શ૬ = શકવું, શક્તિમાન હોવું $ = કરવું [To Do]
[To Be Strong]વી + $ = વશ કરવું [To Control] % (9) = સાંભળવું [To Listen] += અંગીકાર કરવો [To Accept] સાધુ = સાધવું [To Achieve] વિજ્ર આવિષ્કાર કરવો દિ = જવું [To Go]
[To Invent] y + દિ = મોકલવું [To Send] તિર + $= ધિક્કારવું[To Disgrace] > ગણ-૫-ઉભયપદ - પ્રતિ + $ = સામા થવું [To Avenge] વિ= એકઠું કરવું[To Gather] તન્ = પાથરવું, તાણવું [To Spread] પ્ર + વ = ભેગું કરવું [To Gather] » + તન્ = પાથરવું [To Spread]] વિ+વિ = ભેગું કરવું, શોધવું I) ગણ -૮-આત્મપદ -
[To Gather] a1 = Hipg [To Ask] ધૂ = ધૂજાવવું, દૂર કરવું [To Shake]> ગણ-૮-પરસ્મપદ - ધુ = ધ્રુજાવવું, દૂર કરવું [To Shake]ક્ષ[ = ઘાયલ કરવું [To Hurt].
શબ્દો
તત્સમ શબ્દો છે' - પુલિંગઃ
વિર૬ = વિયોગ [Separation] વીર = વીર, પરાક્રમી [Brave]
-વિશેષ:મૂઢ = મૂઢ, મૂર્ખ [Foolish]
શ્વેત = સફેદ [White] આ સરલ સંસ્કૃત-રાજજી ૧૪
પાઠ-૩ જજ

Page #29

- નપુંસકલિંગઃ
વપ = યાચક [Beggar] - શાસ્ત્ર = શાસ્ત્ર [Scripture]
કવિશેષણઃ- સ્ત્રીલિંગઃ$ર્તિ = કીર્તિ [Fame]
રસ્ત = લાલ [Red] નૂતન શબ્દો-પુલ્લિંગઃ
રીત = પીળું [Yellow] મર = કામસુખ, કામદેવ God of Love].
8.
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો :1. सत्कार्याणि मनुष्यस्य कीर्तिं सर्वेषु देशेषु तन्वन्ति । 2. ये जनाः तपः कुर्वन्ति ते क्षीणकर्माणो मुक्तिं प्राप्नुवन्ति । 3. स्थूलिभद्र एव वीरो यः स्मरगृहं गत्वा स्मरं धृष्णोति । 4. *fજનપૂગર્થમાવા શ્વેતપુષ્પાળિ વિન્વઃ, રક્તપુષ્પાળિ વિવિનોતિ,
यूयं पीतपुष्पाणि चिनुथ, एवं पुष्पाणि प्रचितानि भवन्ति । 5. શિશિરે શીતત્તવાતો ત્રિાળ ધૂનતિ | 6. य: * सर्वजीवार्थं स्वीयं हृदयमपावृणोति तस्य हृदये जिनः स्वयागच्छति । 1. રીના શત્રે કેશ વશી, નિઃ શાન્નેિ વિશ્વ વશરાતિ
प्रभुर्महावीरो गौतमं मोक्षगमनकाल उपदेशदानार्थं अन्यत्र प्रहिणोति । 9. श्वेतवासांस्यङ्गीकुर्वन्ति ये ते बाह्यत: साधवः, गुर्वाज्ञामङ्गीकुर्वते ये ते
वस्तुत: साधवः । [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :
ક્રોધ સમતાને ઢાંકી દે છે, માન નમ્રતાને ઢાંકી દે છે. 2. જે પોતાના બધા દોષોને ગુરુની પાસે સારી રીતે પ્રગટ કરે છે તે સાચી આલોચના
કરે છે. મૂઢ જીવો ઉપર કૃપા કરવા માટે આચાર્યો ગ્રન્થોનું વિવરણ કરે છે. પ્રભુવિરહ ગૌતમસ્વામીને ખૂબ પીડે છે.
તે કોઈનો પણ તિરસ્કાર કરતો નથી અને કોઈની પણ સામે થતો નથી. 6. હું પાપ કરવાને શક્તિમાન નથી જ થતો. 7. તે પરિષદોને સહન કરીને મોક્ષ મેળવે છે. 8. જે માંગે તે યાચક કહેવાય છે.
તમે ભગવાનની વાણીને સાંભળો છો અને વાણી સાંભળી ભગવાન દ્વારા
ઉપદેશાયેલ મોક્ષમાર્ગને સ્વીકારો પણ છો. * 'શબ્દનો અર્થ માટે થાય અને તેનો પ્રયોગનપુ. પ્ર. એ.વ.માં જ થાય.
જ સરલ સંસ્કૃત-ર ૧૫ જ008 પાઠ-૩
જે ૪ d 6 - 4

Page #30

[3] રૂપ ઓળખાવો ઃ
નં. રૂપ 1. અપાqCાથે
2. શુમ્મ
3. ધુન્નતે 4. આવિાંત 5. પ્રતિઘ્ને
[4] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
:
નં. ગુજરાતી અર્થ
1. અમે બે પજવીએ છીએ.
2. તમે બે શોધો છો.
3. તેઓ બધાં વિવરણ કરે છે.
4. તું હોડ બકે છે.
5. તે માંગે છે.
1. અપા‰વ: 2. વિનષિ
મૂળધાતુ કાળ/અર્થ પદ વચન પુરુષ ગણ | અર્થ
[5] આપેલ ધાતુને સમાનાર્થી બીજા ધાતુનું સમાન રૂપ લખો. દા.ત. વૃળોતિ - સંવૃનોતિ / સંવૃત્તુતે ।
4.
તન્નાથે
5. આબુથ=
1. અતુ
2. યુક્
=
પ્ર. પુ. →
વિ.પુ.
3. ધુનોમિ=
[6] નીચેના પ્રત્યયોની શું વિશેષતા છે તે જણાવો. દા.ત. તુ = આજ્ઞાર્થ તૃતીય પુરુષ એકવચન પ્રત્યય – વિકારક
4.
ગમઢે
5.
તે =
કાળ/અર્થ રૂપ પદ મૂળધાતુ વચન પુરુષ ગણ
धृष्णोषि
3. ૩સ્=
[7] રૂપ પૂરો :- [મૂળધાતુ + ગણ + પદ + અર્થ બધું લખવું]
એ.વ.
એ.વ. | દ્વિ.વ. |બ.વ.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
=
↓←* *n/
િ
=
દ્વિ.વ. |બ.વ.
ક્ષમ:
धृष्णुतः
પૃ. યુ.
क्षणोति
૪.૪ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૭.૨.૪૯ ૧૬ &TE.EX.૪ પાઠ-૩ જ

Page #31

પાઠ - ૪
પાંચમો + આઠમો ગણ - હસ્તનભૂતકાળ + આજ્ઞાર્થ
સાદા નિયમો:1. બે વાર વપરાતો શબ્દ દરેક અર્થને સૂચવે છે.
દા.ત.ગૃહે પૃદે દરેક ઘરે - હિને રિને દરેક દિવસે 2. 'ત:' પ્રત્યય પાંચમી વિભક્તિની જગ્યાએ આવી શકે છે.
દા.ત. ગ્રામ / ગ્રામત: આ છતિ = ગામમાંથી આવે છે. 3. મુદત બતાવનાર શબ્દને બીજી વિભક્તિ લગાડવામાં આવે છે. - દા.ત.- વર્ષ વાવ = ૧ વર્ષ સુધી વષfor વાવ = વર્ષો સુધી 4. 'અર્થ = માટે આ શબ્દથી પણ સમાસ થાય છે. પછી તેને કોઈ વિભક્તિ લાગતી નથી. દા.ત. - રક્ષાર્થ = રક્ષા માટે રૂપો :- 1. આ૫ = મેળવવું. પરસ્મપદ ગણ - ૫ લસ્તન ભૂતકાળ
આશાર્થ એ.વ. હિં.વ. બ.વ. / એ.વ. દ્વિ.વ. બ.વ. ५. ५.+ आप्नवम् आप्नुव आप्नुम आप्नवानि आप्नवाव आप्नवाम दि.५. + आप्नो: आप्नुतम् आप्नुत | आप्नुहि आप्नुतम् आप्नुत તુ. પુ. + માનોત્ આખુતામ્ આનુવમ્ | રાખોઆખુતામ્ આખુવતુ 2.ગર = વ્યાપવું, મેળવવું. આત્મપદ ગણ -૫ હસ્તન ભૂતકાળ
આશાર્થ એ.વ. દ્વિ.વ. બ.વ. | એ.વ. દ્વિ.વ. બ.વ. आश्नुवि आश्नुवहि आश्नुमहि | अश्नवै अश्नवावहै अश्नवामहै आश्नुथाः आश्नुवाथाम् आश्नुध्वम् | अश्नुष्व अश्नुवाथाम् अश्नुध्वम्
आश्नुत आश्नुवाताम् आश्नुवत | अश्नुताम् अश्नुवाताम् अश्नुवताम् 3. ચિં = એકઠું કરવું. ઉભયપદ - ગણ -૫
લખન ભૂતકાળ
પરઐપદ એ.વ. હિં.વ.
બ.વ. પ્ર. પુ. - નવમ્ વિનુવ/ વિન્ડ વિનુમ / ચિન્મ હિ.પુ. - વિનોદ વિનુતમ્ अचिनुत
તુ. ૫. 3 વિનોત્ વિનતામ્ વિશ્વનું છે. સરલ સંસ્કૃત-ર આજ ૧૦ જજ પાઠ-૪૪૪

Page #32
આત્મને પદ भे.. दि.१. 7.. 5. पु. + अचिन्वि अचिनुवहि / अचिन्वहि अचिनुमहि / अचिन्महि द्व.पु. + अचिनुथा: अचिन्वाथाम् अचिनुध्वम् तृ. 5. + अचिनुत / अचिन्वाताम् अचिन्वत આશાર્થ - પરસ્મપદ આત્મને પદ .. वि.प. 1.1. | .प. दि.१. 1.1. 5. 5. चिनवानि चिनवाव चिनवाम चिनवै चिनवावहै चिनवामहै द्वि.पु. + चिनु चिनुतम् चिनुत | चिनुष्व चिन्वाथाम् चिनुध्वम् तृ. पु. + चिनोतु चिनुताम् चिन्वन्तु चिनुताम् चिन्वाताम् चिन्वताम् આ પ્રમાણે બાકીના પાંચમા ગણના રૂપો સમજી લેવા. 4.कृ = 42. 66मय५६ 4-8 હસ્તન ભૂતકાળ - પરસ્ત્રપદ આત્મપદ भ.प. द.प. 5.1. | भे.१. द.प. प.प. 5. पु. + अकरवम् अकुर्व अकुर्म | अकुर्वि अकुर्वहि अकुर्महि द्व.पु. + अकरो: अकुरुतम् अकुरुत अकुरुथा: अकुर्वाथाम् अकुरुध्वम् d. पु. + अकरोत् अकुरुताम् अकुर्वन् | अकुरुत अकुर्वाताम् अकुर्वत આશાર્થ - પરૌપદ " આત્મપદ __.प. दि.१. 5.1. | .प. द.१. प.. 5. पु. + करवाणि करवाव करवाम | करवै करवावहै करवामहै द्व.पु. + कुरु कुरुतम् कुरुत | कुरुष्व कुर्वाथाम् कुरुध्वम् तृ. 5. + करोतु कुरुताम् कुर्वन्तु | कुरुताम् कुर्वाताम् कुर्वताम् 3.8 ससंस्कृतम्-२ 83.8(18.3.3.3.3.3.38 46-733

Page #33

5. तन् = ईसाव, पाथरपुं. उभयपट गए। - ८
प्र. पु.
द्वि.पु.
तृ. पु.
५. पु.
द्वि.पु.
खे...
अतन्वि
अतनुथा:
अतनुत
આજ્ઞાર્થ – પરૌંપદ
तृ. पु.
प्र. पु.
द्वि.पु.
तृ. पु. → 6. क्षण्
હ્યૂસ્તન ભૂતકાળ - પરૌંપદ द्वि..
खे.व.
अतनुव / अतन्व
अतनुतम्
अतनुताम् આત્મનેપદ
द्वि...
4.व.
अतनुवहि / अतन्वहि अतनुमहि / अतन्महि
अतन्वाथाम्
अतनुध्वम्
अतन्वाताम्
अतन्वत
अतनवम्
अतनोः
अतनोत्
ओ.व. द्वि... ५.१. तनवानि तनवाव तनवाम
| = घायल 5.
प्र. पु.
द्वि.पु.
तृ. पु.
तनुध्वम्
तनोतु
तनु तनुतम् तनुत तनुष्व तन्वाथाम् तनुताम् तन्वन्तु तनुताम् तन्वाताम् तन्वताम् परस्मैपट गए। - ८
प्र. पु. द्वि.पु.
હસ્તન ભૂતકાળ द्वि...
4.9.
अतनुम / अतन्म
अतनुत
अतन्वन्
આત્મનેપદ
मे १.
द्वि...
५.व.
तनवै तनवावहै तनवामहै
खे.व.
५.१.
अक्षणवम् अक्षणुव / अक्षण्व अक्षणुम / अक्षण्म अक्षणोः
अक्षणुतम्
अक्षत
→ अक्षणोत्
अक्षणुताम्
अक्षण्वन्
આજ્ઞાર્થ
खे..
क्षणवानि
द्वि...
1.q.
क्षणवाव
क्षणवाम
क्षणु
क्षणुतम्
क्षणुत
तृ. पु. → क्षणोतु
क्षणुतम्
क्षण्वन्तु
♦ કૃદન્તો તમે પહેલી બુકમાં સમજી જ ગયા છો. છતાં બીજી બુકના અત્યાર સુધી આવી ગયેલ ધાતુઓના નોંધનીય કૃદન્તોની યાદી આપવામાં આવે છે ઃ
2. सरत संस्कृतम् -२ ३.३ ३१८ ४.३३.३३.३३ 416- ४३४

Page #34

ન | ધાતુ
क्षण
oo oo oo
આત્મને,
oo
ui
33 स२६ संस्कृतम्-२ 8.8.8(२०.3.3.3.3.3.3.3 416-४.8.3
» अन्तो :ગણ | પદ | હેત્વર્થ | સંબંધક | કર્મણિ | કર્તરિ | વર્તમાન | વર્તમાન
हन्त | ભૂતકૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત | કર્મણિ કુ. કર્તરિ કુ.
५२स्मै. | क्षणितुम् । क्षणित्वा । क्षत क्षतवत् क्षण्यमान क्षण्वत् वन् वनितुम् | वनित्वा/वत्वा वत ।
वतवत्
वन्यमान वन्वान प्र + तन् 8 | Gमय. | प्रतनितुम् प्रतत्य | प्रतत | प्रततवत् प्रतन्यमान प्रतन्वत्
प्रतायमान | प्रतन्वान अङ्गी+कृ उभय. | अङ्गीकर्तुम् अङ्गीकृत्य | अङ्गीकृत अङ्गीकृतवत् अङ्गीक्रियमाण अङ्गीकुर्वत्
अङ्गीकुर्वाण वि+चि Gमय. | विचेतुम् विचित्य | विचित | विचितवत् | विचीयमान | विचिन्वत्
| विचिन्वान आ+वृ
उभय. आवरितुम् आवृत्य आवृत | आवृतवत् | आक्रियमाण | आवृण्वत् आवरीतुम्
आवृण्वान स्तृ5 उभय. | स्तर्तुम् । स्तृत्वा स्तृत | स्तृतवत् | स्तर्यमाण | स्तृण्वत्
स्तृण्वान ८ | प्र+हि
५२स्मै. | प्रहेतुम् प्रहित्य प्रहित | प्रहितवत् । प्रहीयमाण | प्रहिण्वत् प्र+साध्
५२स्मै. प्रसाद्धम् प्रसाध्य प्रसाद्ध | प्रसाद्धवत् | प्रसाध्यमान | प्रसानुवत् ५२स्मै. श्रोतुम् श्रुत्वा श्रुत | श्रुतवत् श्रूयमाण | शृण्वत् પરસ્પે. शक्तुम् शक्त्वा शक्त | शक्तवत् | शक्यमान शक्नुवत् ५२स्मै. धर्षितुम् धर्षित्वा धर्षित/धृष्ट धर्षितवत् | धृष्यमाण | धृष्णुवत्
in
crurunur

Page #35

દત્ત
. धूत्वा
3.8 सस संस्कृतम-२ ४.३.१
धोतुम्
5 | मान
प्र+आप्
मनत् ऋच्छत्
ગણ પદ | હેત્વર્થ | સંબંધક | કર્મણિ | કરિ વર્તમાન વર્તમાન
ભૂતકૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત ભૂતકૃદન્ત | કર્મણિ કુ. | કર્તરિ કુ. 5 | मय. | धवितुम्
धूत | धूतवत्
धूयमान धून्वत्
धून्वान मात्मने. अशितुम् अशित्वा अष्ट अष्टवत् अश्यमान | अनुवान
अष्टुम् अष्ट्वा 5 | ५२स्मै. प्राप्तुम् प्राप्य
प्राप्त प्राप्तवत् प्राप्यमाण प्राप्नुवत् ५२स्मै. म्नातुम्
म्नात्वा म्नान म्नानवत् म्नायमान ५२स्मै. अर्तुम् ऋत्वा ऋत/ऋण| ऋतवत् अर्यमाण પરસ્પે. व्यद्धम् विद्धवा विद्ध विद्धवत् विध्यमान विध्यत् ५२स्मै. रेतुम् रित्वा
रितवत् रीयमाण रियत् ५२स्मै. नुवितुम् नूत्वा नूत नूतवत् नूयमान नुवत् ५२स्मै. करीतुम् करित्वा कीर्ण कीर्णवत् |
कीर्यमाण करितुम्
करीत्वा | ५२स्मै. शातुम् शात्वा/शित्वा शात/शित| शितवत् शायमान 4 | ५२स्भै. | सेवितुम् सेवित्वा | स्यूत | स्यूतवत् सीव्यमान
स्यूत्वा |1| सामने. शत्तुम् ।। शत्त्वा
शन्नवत् शद्यमान शीयमान
स
रित
किरत्
..S.8.8.8.8 416-४.3.3
श्यत् सीव्यत्
सिव् .
शन्न

Page #36

ગણ - ૧ - પરૌંપદ :
રવન્ = ખોદવું [To Dig] અમિ+ગમ્ = હુમલો કરવો.[To Attack] નટ્ = ગાજવું, ગર્જના કરવી.[To Roar] ગણ - ૧ -ઉભયપદ - શુદ્ઘ = સંતાડવું [To Hide]
જે તત્સમ શબ્દો
→ પુલિંગ ઃ
ન્દ્ર = ઈન્દ્ર [King of Heaven] પવાર્થ = પદાર્થ, ચીજવસ્તુ [Thing]
ધાતુઓ
ગણ - ૪ - પરઐપદ :વિ+અવ+ો =નિશ્ચય કરવો[ToDecide] ગણ - ૫ - ઉભયપદ :
શ્રમ = થાક [Fatigue]
શીત = ઠંડુ [Cold]
શબ્દ = શબ્દ [Word]
ોપ = ગુસ્સો [Anger] → સ્ત્રીલિંગઃ
»
સ+સ્તું = ઢાંકવું, પાથરવું [To Cover] |સુ = રસ કાઢવો [To Press Out] ગણ – ૧૦ – ઉભયપદઃ= પ્રેરણા કરવી. [To Inspire]
X+
શબ્દો
|વારિવ = વાદળું [Cloud]
| પ્રસવ = કૃપા [Blessing]
તુર। = ઘોડો [Horse]
=
|સલ્ઝામ = યુદ્ધ [War]
स्यन्दन = ૨૫ [Chariot]
સૂરિ = આચાર્ય ભગવંત
|સુગ્રીવ = સુગ્રીવરાજા
|સિંહ = સિંહ અણગાર
स्कन्दक = ખંધકમુનિ સિદ્ધાર્થ = દેવનું નામ
શ્રીમંતગિરિ = એક જૈનાચાર્ય
श्रीहीरसूरि = અકબરના પ્રતિબોધક
અપેક્ષા = અપેક્ષા [Expectation]
તા = (ચંદ્રની) કળા [Phase]
લેવી = દેવી [Goddess] સરસ્વતી = સરસ્વતી માતા તક્ષ્મી = લક્ષ્મીદેવી
–
→ અવ્યયઃ
છે નૂતન શબ્દો
→ પુલ્લિંગ ઃ
| અમુત્ર = પરલોક [In Other World]
hષ્ણપક્ષ = વદ પક્ષ
પ્રત્યહમ્ = દરરોજ [Everyday]
જી.જી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૪.૪ રર 88.88.88 પાઠ-૪ ૪.૪
જગદ્ગુરુ

Page #37

સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો :प्रभुमहावीरस्य सेवार्थं इन्द्रः सिद्धार्थाभिधानं देवं प्राहिणोत्, तथापि प्रभुर्वीरस्तदपेक्षारहित एव सर्वत्राऽहिनोत् । कृष्णपक्षे चन्द्रमसः कला जीर्यन्ति ।
वर्षं यावत् प्रभुर्वारिदो वारीव धनमवर्षत् । 4. સાધવો વિશ્વએ સવન રાનું વૃશ્વયુ: ||
शत्रुञ्जय-गिरनाराद्यनेकतीर्थं भ्रमित्वा वयं प्रभूतं पुण्यमचिन्महि । भ्रातरौ राम-लक्ष्मणौ व्यचिनुता सीता । तद् वान्यं यद् प्राप्य अन्यत् किमपि वनितुमिच्छा न भवेत् ।
देव्याः सरस्वत्याः प्रासादेन श्रीमलयगिरिसूरिः शास्त्राणि व्यवृणुत । 9. समराङ्गणे रामो लक्ष्मणं प्राहिणोत् तत्पश्चात् स्वयमहिनोत्, राक्षसांश्च
प्रत्यकरोत् । [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :
સીતાને શોધવા માટે સુગ્રીવે સૈન્યને ભેગું કર્યું. તમે પુણ્યને ભેગું કરો, ધનને નહીં. પરલોકમાં પુણ્ય જ સાથે આવશે. ભરત ચક્રવર્તી બાહુબલિને પરાજિત કરવાને શક્તિમાન ન થયો. મોઢાને હાથ વડે ઢાંકી આ વાંદરો નિંદા ન કરવી જોઈએ' – આ પ્રમાણે કહે છે.
ભગવાનના જન્મ સમયે દેવોએ વિવિધ મહાસાગરોના પાણીને ભેગું કર્યું. 6. સજ્જનોની રક્ષા માટે શક્તિમાન અને પાપકાર્યમાં અશક્ત એવા રાજાઓ આ
દેશમાં હતાં.
જ્યારે ભગવાનના રોગની વાત સિંહ મુનિએ સાંભળી ત્યારે તે અત્યંત દુઃખી
થયા. 8. મારણાત્તિક ઉપસર્ગોને સહન કરી ખંધક મુનિએ મોક્ષને સાધી લીધો. 9. જમીન ખોદી તેણે પરમાત્મા પ્રગટ કર્યા. [3] ખૂટતી વિગત પૂરો :|| ધાતુ | કાળ/ અર્થ | પુરુષ વચન રૂપ | ગણ પદ અર્થ 1. વન્ હ્યસ્તન ભૂતકાળ ! 2.8 | આજ્ઞાર્થ
હ્રસ્તન ભૂતકાળ 4. શો
આજ્ઞાર્થ |5. સં+ાસ્તન ભૂતકાળ
છે સરલ સંસ્કૃતભ-ર જ ર૩ જાજ પાઠ-૪ જજી
*
به به می

Page #38

म्ना
به
به
به
[4] ખૂટતી વિગત પૂરો - નો અર્થ | કાળ/અર્થ પુરુષવચન પ્રત્યય મૂળધાતુ રૂપ ગણ પદ 1. વશ કરવું | આજ્ઞાર્થ | ૨ | ૧ 2. માનવું | હ્યસ્તન ભૂતકાળને ૩ | ૧ 3. શોધવું | આજ્ઞાર્થ 4. ફેલાવવું | હસ્તન ભૂતકાળ 5. સ્તુતિ કરવી આજ્ઞાર્થ | [5] ખૂટતી વિગત પૂરો :નિ. મૂળ ધાતુ, કાળ/અર્થ ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચનબહુવચન 1. અમ્ હ્યસ્તનભૂતકાળ 2. ધૂ | આજ્ઞાર્થ 3. ધૃણ હ્યસ્તન ભૂતકાળ 4. ધ્રા | આજ્ઞાર્થ 5. પ્રર્ હ્યસ્તનભૂતકાળ [6] જોડકાં જોડો -
1. પ્રદિપનિ - હિ
प्राहिणोत् अगूहन् 3. પ્રદિપુત गृहतम्
પ્રદિપુથ: - अगूहाव प्रहिणु
गृहामि 6. વિનુ - હિન્દુ 1. પ્રદિપુતમ્ - गूहथः 8. પ્રાફિક્વન્ - अगृहत
9. प्राहिण्व गृहन्तु [7] રૂપ પૂરોઃ - [ધાતુ પણ ઓળખાવો]
એ.વ. | દ્ધિ.વ. |બ.વ. | એ.વ.| દ્વિ.વ. | બ.વ. | પ. પુ.મ નવમ્ – अशक्नुतम्
जिघ्रतम्
जिघ्रन्तु જિજી સરલ સંસ્કૃત-ર ર૪ જ જછ પાઠ-૪જીક
છે
7. પુ.

Page #39

पा6 - ५
पायभो - आइभो गए। - विध्यर्थ &s
વિધ્યર્થ રૂપો :1. आप् = भेगव. ५२स्मै५६ ५ - ५ | 2.अश् = व्यापg. मात्मने५६ ५५-५
मे.व. वि.प. .प. | मे.प. द्वि.. .. ५. पु. आप्नुयाम् आप्नुयाव आप्नुयाम अश्नुवीय अश्नुवीवहि अश्नुवीमहि दि.५. आप्नुयाः आप्नुयातम् आप्नुयात अश्नुवीथा:अश्नुवीयाथाम् अश्नुवीध्वम् तृ. ५. आप्नुयात् आप्नुयाताम् आप्नुयुः | अश्नुवीत अश्नुवीयाताम् अश्नुवीरन् 3. चि = (Y४२, ४२. मय५६ १-५ પરઐપદ
, આત્મપદ भे.१. वि.. प.प. | .व. द.प. प.प. ५. पु. चिनुयाम् चिनुयाव चिनुयाम चिन्वीय चिन्वीवहि चिन्वीमहि द्वि. . चिनुया: चिनुयातम् चिनुयात चिन्वीथा: चिन्वीयाथाम् चिन्वीध्वम् तु. ५. चिनुयात् चिनुयाताम् चिनुयुः | चिन्वीत चिन्वीयाताम् चिन्वीरन् 4. कृ = ४२. मय५६ २१-८
આત્મને પદ मे.व. द्वि.व. १.१. | मे.प. द्वि.प. .. ५. पु., कुर्याम् कुर्याव कुर्याम | कुर्वीय कुर्वीवहि कुर्वीमहि दि.५. + कुर्याः कुर्यातम् कुर्यात | कुर्वीथाः कुर्वीयाथाम् कुर्वीध्वम् १.पु.+ कुर्यात् कुर्याताम् कुर्युः | कुर्वीत कुर्वीयाताम् कुर्वीरन् 5. तन् = ३६uqj, पाथरपुं. मय५६ ९-८ ५२स्मैप
આત્મપદ मे.. .. .. .. .. .. ५. पु. + तनुयाम् तनुयाव तनुयाम | तन्वीय तन्वीवहि तन्वीमहि द्व.पु. + तनुयाः तनुयातम् तनुयात | तन्वीथाः तन्वीयाथाम् तन्वीध्वम् तृ. ५. + तनुयात् तनुयाताम् तनुयुः | तन्वीत तन्वीयाताम् तन्वीरन् > કર્મણિ રૂપો -કર્મણિના નિયમો તો પૂર્વે આપણે જોઈજ ગયા છીએ. છતાં ધ્યાન ખાતર પૂર્વેના જ પ્રત્યયો લગાડી કર્મણિના રૂપો શું થાય તેના દષ્ટાંત જોઈ લઈએ:ES ARE संस्कृतम्-२ 8..8 रप ...3.3.3 18-438

Page #40

1. चि = (मे४२. ५ - ५
वर्तमान ....... बस्तन भूत
मे.. द.प. प.प. | मे.. दि.१. .१. ५. ५.+ चीये चीयावहे चीयामहे | अचीये अचीयावहि अचीयामहि दि.५.- चीयसे चीयेथे चीयध्वे अचीयथा: अचीयेथाम् अचीयध्वम् तु.पु.+ चीयते चीयेते चीयन्ते | अचीयत अचीयेताम् अचीयन्त આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ मे.व. द्वि.प. प.प. | मे.व. द्वि.. 4.4. ५. ५.. चीयै चीयावहै चीयामहै | चीयेय चीयेवहि चीयेमहि दि. ५.+चीयस्व चीयेथाम् चीयध्वम् चीयेथाः चीयेयाथाम् चीयेध्वम् तृ. .+चीयताम् चीयेताम् चीयन्ताम् चीयेत चीयेयाताम् चीयेरन् 2. तन् = ३६uqj, पाथरपुं. ५-८ वर्तमान
હસ્તનભૂતકાળ .प. द्वि.. .. | .. .. .. ५. पु.. तन्ये तन्यावहे तन्यामहे | अतन्ये अतन्यावहि अतन्यामहि दि.५. तन्यसे तन्येथे तन्यध्वे अतन्यथा: अतन्येथाम् अतन्यध्वम् तृ... तन्यते तन्येते तन्यन्ते । अतन्यत अतन्येताम् अतन्यन्त माशा
विध्यर्थ .प. .. .. | मे.व. दि.प. प.प. ५.५.+ तन्यै तन्यावहै तन्यामहै | तन्येय तन्येवहि तन्येमहि दि. ५.+तन्यस्व तन्येथाम् तन्यध्वम् | तन्येथाः तन्येयाथाम् तन्येध्वम् तृ. ५. तन्यताम् तन्येताम् तन्यन्ताम्| तन्येत तन्येयाताम् तन्येरन्
- Beis नानीय विध्यर्थ हन्तो :नि. | धातु | | ५ | तव्य | अनीय | य 1. | वन् । ८ । सात्मन. वनितव्य । वननीय । वान्य 2. | अङ्गी+कृ | ८ | मय. अङ्गीकर्तव्य अङ्गीकरणीय अङ्गीकृत्य
अङ्गीकार्य मात्मने. अशितव्य | अशनीय | आश्य
अष्टव्य ५२स्मै. म्नातव्य म्नानीय म्नेय ५२स्मै. नुवितव्य
नुवनीय
नाव्य मय. भ्रष्टव्य, भृज्जनीय भर्व्य भटव्य
भ्रज्ज्य 3. सरस संस्कृतम्-२ 8.5.
8 508.3.3.3.3.3.3 46-4.38
4. म्ना
म्ना
6. भ्रस्ज्

Page #41

19. | શમ્
નિ. | ધાત | ગણ | પદ | તવ્ય | મનીય | ૨
ઉભય. धवितव्य
धवनीय | धाव्य
धोतव्य | 8 |
૫ | પરસ્પે. | શ્રોતવ્ય श्रवणीय श्रव्य/श्राव्य
૧ | આત્મને રિવ્ય | વિનય | શાદ્ય આ રીતે બીજા પણ વિધ્યર્થકૃદન્તો સમજી લેવા.
( ધાતુઓ ) ગણ-૬-પરસ્મપદ - સિમ્+૨ = ભેગું કરવું [To Gather] નિષ્ણન્ = અત્યંત ડૂબી જવું[To Sink].) ગણ-૮-ઉભયપદ - ટૂ =હડસેલવું, ધકેલવું[To Push] સન્ = દાન કરવું [To Donate] > ગણ-૫-ઉભયપદ -
[fક્ષ = હિંસા કરવી [To Kill]. = ઘટાડો થવો [To Decrease] [> ગણ-૮- આત્મને પદ - વિ+૩માન્ = ફેલાવું [To Spread] મન મનન કરવું[To Ponder]
ના શબ્દો તત્સમ શબ્દો-પુલિંગઃ
૩ = કિલ્લો [Fort] તિરસ્કાર = તિરસ્કાર [Hatred].
| શ્રોત્ર = કાન [Ear]. પ્રતિe૨ = પ્રતિકાર [Rebel]
તોય = પાણી [Water] નપુંસકલિંગઃજ્યાખ = કલ્યાણ [Blessing]
મત = અભિપ્રાય [Opinion]. ૩૯દર = ઉદાહરણ [Example]
વિપિન = જંગલ [Forest] કવિશેષણઃ
પથ્ય = હિતકારી [Beneficial] તી = તીણ [Sharp]
બીdવીન = ક્યારો [Waterbasin નૂતન શબ્દો - પુલિંગઃ
around the tree-root]. કુથ = શેત્રુંજી [Carpet] ઋગ્વન = કામળી [Blanket]
દર = દરવાજો [Door] ધન્ય = ધન્ના અણગાર
આવપ્ન = આયંબિલ તપ - સ્ત્રીલિંગઃ
- રિન પ્રમાણે રૂપ ચાલે તેવા શબ્દોઃધારા = ધારા, પ્રવાહ [Stream]
*પ્રિયભાષિન્ = પ્રિય બોલનાર - નપુસકલિંગઃ
મિત માષિન્ = ઓછું બોલનાર વાતાયન = બારી [Window]
| હિતમાષિન્ = હિતકારી બોલનાર *प्रियभाषिन् = प्रिय भाषते यः सः = प्रियभाषी
જ સરલ સંસ્કૃતમ-૨ અજર અજાજ પાઠ-૫૪૪

Page #42

સ્વાસ્થય
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો ઃ1. आचाम्लं कृत्वाऽऽत्मकल्याणमसाध्नोद् धन्यसाधुः । भवताऽपि तथैव
હું હું
4.
5.
* N $ '
अधुनाऽऽपदि निमग्नोऽहं करवाणि किम् ?
असिधारातुल्यानि तीक्ष्णपर्णानि असुराः 'क्षिणवानी' ति सङ्कल्पेनाऽस्यन्ति । सुखमाप्नुवन्तु सर्वे जना इति चिन्तयन्ति सज्जनाः ।
यदि ज्ञानं जीवैः सञ्चीयेत, सद्गुरवो विचीयेरन् तदाऽञ्जसा मोक्षमार्गं प्राप्य निर्वृतिं प्रसाध्नुयुः जीवाः । [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો ઃ
સેવક દ્વારા શેત્રંજીઓથી જમીન ઢંકાય.
ત - હું હું હું S
5.
साद्धव्यम् ।
तिरस्कारस्यैव तिरस्कार: प्रतिकारस्यैव प्रतिकार आविष्करणीयः । अहं सामायिकं करवाणि, त्वमपि कुरु, यतः सामायिके श्रमण इव भवति
Ñö
શ્રાવ: I
उदधेरयं ध्वनिः श्रूयताम् ।
त्वं यदि प्रियभाषी, मितभाषी हितभाषी च भवेः तर्हि सर्वस्य मनसि પ્રવિશેઃ ।
તું જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કર, સત્યને શોધ, તે સત્યને સ્વીકારવા માટે મહેનત કર. ધનને તમે ઓછું કરો, ધર્મને ભેગું કરો.
જીવોની રક્ષા માટે સાંજે તું કામળીને ઓઢ. (ઢાંક)
તે તત્ત્વને જાણતો નથી માટે ઉદાહરણથી હું વિવરણ કરું.(ઈચ્છા) તમે પોતાના જીવનને ખોલી દો, આલોચના કરી લો જેથી આત્માની શુદ્ધિ સારી રીતે થાય. આ પ્રતિમાને ઢાંકો.
રાગ વગેરે આધ્યાત્મિક શત્રુઓને તારે કાયમ વશમાં રાખવા જોઈએ.
બારીને તું બંધ ક૨, જેથી અવાજ ન આવે.
9.
[3] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
નં.
ધાતુ
1.
मन्
12. सन्
૨ |કર્મણિ|
|3. અપ+આ+q| હસ્તનભૂતકાળ ૧
કર્તરિ
4.
क्षिण्
વર્તમાનકાળ
૨
કર્મણિ કર્મણિ
15. धृष्
વિધ્યર્થ
૩
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૪.૪૪ ૨૮૪.888888 પાઠ-૫ જીજ
કાળ/અર્થ
વિધ્યર્થ ૨ ૧ કરિ
આજ્ઞાર્થ
૩
પુરુષ વચન પ્રયોગ રૂપ ગણ પદ સાદો અર્થ
જ જી જ જી

Page #43

[4] ખૂટતી વિગતો પૂરો :
ન.
અર્થ
કાળ અર્થ
1.
ફેલાવું
2. પાથરવું |3.| સ્વીકારવું 14. ઢાંકવું 5. ધ્રૂજાવવું
1.
2.
3.
4.
नु यै
દ
પ્ર. પુ.→
દ્ધિ. પુ.→
या य
[4
[5] ખૂટતી વિગતો પૂરો :
ન.
ધાતુ
અર્થ
ઘટવું
વિ+વૃ
માંગવું
૩
પ્ર+હિ
વિધ્યર્થ ૨
15.
દુઃખી કરવું | વર્તમાનકાળ ૩
[6] નિમ્નોક્ત કોષ્ઠકના બધા શબ્દો વાપરી ધાતુઓના રૂપ / કૃદન્ત વગેરે બનાવો. (એકના એક શબ્દ બે વાર ન વાપરવા. કુલ ૧૪ રૂપ બનશે.)
चि
स
न
न
चि
ण्वा
न्व
अ
अ
ध्वम् वृ
अ
णु
न्म
[7] રૂપ પૂરો
હસ્તન ભૂતકાળ વર્તમાનકાળ
વિધ્યર્થ
IF
व्रि
વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ
|S|||F
:
ण्वी
એ.વ. | દ્વિ.વ.
=|=|
પુરુષ વચન પ્રયોગ ધાતુ રૂપ ગણ પદ
૨ કર્મણિ
૩
કર્તરિ
કર્મણિ
કરિ
કર્તરિ
स्तृ
૧
૩
૩
૨
क्ष
न्वी
न्वी
કાળ / અર્થ પુરુષ વચન પ્રયોગ રૂપ ગણ પદ
વિધ્યર્થ ૧
ર
કર્મણિ
આજ્ઞાર્થ
૨
૧
કર્તરિ
આજ્ઞાર્થ
૨
કર
૨
કર્મણિ
૧
કર
या
न्वी
या
क्षि
જ જી
બ.વ. મન્ત્રીહિ||પ્ર. પુ
૧
|↓← * *3/
ત. પુ.
तम्
ता
थाम्
क्रि
य
-
थाम्
ખશે:
એ.વ. હિ.વ.
બ.વ.
ત. પુ. मन्वीत
જીજ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૪.૨૪ ૨૯૪૨EEEEE પાઠ-૫ જી.જ
वन्वाताम्
वनुध्वम्

Page #44

पा6 - ગણ - ૯ વર્તમાનકાળ & હસ્તન ભૂતકાળ नियमो :- नी निशानी ना, नी, न् * वि२४ प्रत्यय पूर्व 'ना' ह.. ज्ञा [जा] + जानामि * भवि।२७ व्यं४नथी श३थता प्रत्यय पूर्व'नी' ... जानीवः, जानीमः
* भवि२४ स्वरथी श३ थता प्रत्यय पूर्व 'न्' ... जानन्ति 1. ली, लू, धू, पू मने ही ऋरान्त धातुमांतरि प्रयोगमा स्व२ स्व थायछे.
El.d.) ली + लिनाति । गृ+ गृणाति । 2. धातुनी वय्ये २४दो मनुनासि भोपाय.
El.d.) बन्ध् + बध्नाति ।) स्तम्भ् + स्तभ्नाति । व्यं४नात धातुमा माशार्थ द्वि. पु. मे.व.मा 'नीहि ॥ ५६ आन मागे.
El.d. ग्रह [गृह] गृहाण । 4. क्षुभ् धातुमान् नो ण् थतो नथी.ह... क्षुभ्नाति ३५ो :- 1. क्री = 4NE. Geमय५६ १-८
પરૌપદ ૯ વર્તમાનકાળ - આત્મપદ
मे.व. द.प. प.प. । म.प. द्वि.प. प.व. ५. पु.+ क्रीणामि क्रीणीवः क्रीणीमः | क्रीणे क्रीणीवहे क्रीणीमहे दि.५.. क्रीणासि क्रीणीथः क्रीणीथ क्रीणीषे क्रीणाथे क्रीणीध्वे त. ५.+ क्रीणाति क्रीणीतः क्रीणन्ति | क्रीणीते क्रीणाते क्रीणते
હસ્તન ભૂતકાળ ५.पु. अक्रीणाम् अक्रीणीव अक्रीणीम| अक्रीणि अक्रीणीवहि अक्रीणीमहि द्वि.पु. अक्रीणा: अक्रीणीतम् अक्रीणीत अक्रीणीथा:अक्रीणाथाम् अक्रीणीध्वम् तु.पु. अक्रीणात् अक्रीणीताम् अक्रीणन् | अक्रीणीत अक्रीणाताम् अक्रीणत 2. मुष् = थोर. ५२५८ १९ - ८ वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ ५.पु. + मुष्णामि मुष्णीवः मुष्णीमः| अमुष्णाम् अमुष्णीव अमुष्णीम द्व.पु. + मुष्णासि मुष्णीथः मुष्णीथ | अमुष्णा: अमुष्णीतम् अमुष्णीत तृ.पु. + मुष्णाति मुष्णीतः मुष्णन्ति अमुष्णात् अमुष्णीताम् अमुष्णन् S.S ARE संस्कृतम्-२ 3.8.8 30.3.3.3.3.3.3.8 4/5-58.8

Page #45

3. अश् = भावु, वापर. परस्मैप गए - e વર્તમાનકાળ
खे... Ca.q. ज.व.
खे. व.
ज.व.
आश्नीम
अश्नामि अश्नीवः अश्नीमः आश्नाम् आश्नीव अश्नासि अश्नीथः अश्नीथ आश्नाः आश्नीतम् आश्नीत अश्नाति अश्नीतः अश्नन्ति | आश्नात् आश्नीताम् आश्नन् 4. ग्रह = ग्रहश ५२. उभयपट गए - ८
मृत्यु.
પરમૈપદ
वर्तमानाण →
५.पु.
द्वि.पु.
હસ્તન ભૂતકાળ
द्वि..
←
આત્મનેપદ
प्र.पु.
द्वि.पु.
गृहणामि गृहणीवः गृहणीमः | गृह्णे गृहणासि गृह्णीथः गृहणीथ गृहणीषे तृ.पु. गृह्णाति गृहणीत: गृह्णन्ति | गृहणी परस्मै५६ ← સસ્તનભૂતકાળ
-> આત્મનેપદ अगृह्णाम् अगृह्णीव अगृहणीम | अगृहिण अगृहणीवहि अगृहणीमहि अगृह्णाः अगृह्णीतम् अगृह्णीत अंगृह्णीथा: अगृह्णाथाम् अगृहणीध्वम् अगृह्णात् अगृह्णीताम् अगृह्णन् | अगृह्णीत अगृह्णाताम् अगृह्णत 5. ज्ञा [जा] = भशवु. भयपट गश - ९
પરૌપદ ← वर्तमानाण → ५.५. → जानामि जानीवः जानीमः जाने द्वि.पु. → जानासि जानीथः जानीथ जानीषे तृ. पु. → जानाति जानीत: जानन्ति । जानीते
गृहणीवहे
गृहणाथे
गृह्णाते
गृहणीमहे
गृहणीध्वे
गृहण
આત્મનેપદ जानीवहे जानीमहे
जानाथे जानीध्वे
जानाते
जानते -> આત્મનેપદ
પરૌપદ ← હસ્તનભૂતકાળ
५.५. अजानाम् अजानीव अजानीम | अजानि अजानीवहि अजानीमहि द्वि.पु. अजानाः अजानीतम् अजानीत अजानीथा: अजानाथाम् अजानीध्वम् तृ.५. अजानात् अजानीताम् अजानन् | अजानीत अजानाताम् अजानत 6. बन्ध् = षांधवु. परस्मैप गए - ८
વર્તમાનકાળ
હ્યૂસ્તન ભૂતકાળ अबध्नीव अबध्नीम
५. ५. बध्नामि बध्नीवः बध्नीमः | अबध्नाम् द्वि.पु. बध्नासि बध्नीथः बध्नीथ अबध्नाः तृ.पु. बध्नाति बध्नीतः बध्नन्ति | अबध्नात्
अबध्नीतम् अबध्नीत अबध्नीताम् अबध्नन्
है सरल संस्कृतम् - २ 2.88 39 ZZZZZZZ पाठ-६ है है

Page #46

7. पू = पवित्र 5. भयपट गश - પરઐપદ t
भे... द्वि... 4.व. भे.१.
पुनामि पुनीवः पुनीमः
पुने
पुनासि पुनीथः पुनीथ
पुनीषे
पुनाति पुनीत: पुनन्ति । पुनीते
પરમૈપદ ← લસ્તન ભૂતકાળ→ આત્મનેપદ
५.५. अपुनाम् अपुनीव अपुनीम | अपुनि अपुनीवहि अपुनीमहि द्वि.पु. अपुनाः अपुनीतम् अपुनीत अपुनीथाः अपुनाथाम् अपुनीध्वम् अपुनात् अपुनीताम् अपुनन् | अपुनीत अपुनाताम् अपुनत 8. K[ = 3i3g, 62ME JBL - C
तृ. ५.
પરૌંપદ ← वर्तमानाण → आत्मनेपछ
प्र.पु.
द्वि.पु.
तृ.पु.
વર્તમાનકાળ - → આત્મનેપદ
द्वि...
पुनीवहे
पुनाथे
पुनाते
←
4.व.
पुनीमहे
पुनीध्वे
पुनते
स्तृणीवहे स्तृणीमहे
स्तृणाथे स्तृणीध्वे
स्तृणाते स्तृणते
प्र. → | ४. पु. स्तृणामि स्तृणीवः स्तृणीमः । स्तृणे द्वि.पु. स्तृणासि स्तृणीथः स्तृणीथ स्तृणीषे तृ.पु. स्तृणाति स्तृणीतः स्तृणन्ति । स्तृणीते પરૌંપદ હસ્તન ભૂતકાળ → खात्मनेपछ ५.५. अस्तृणाम् अस्तृणीव अस्तृणीम | अस्तृणि अस्तृणीवहि अस्तृणीमहि द्वि.पु. अस्तृणाः अस्तृणीतम् अस्तृणीत अस्तृणीथाः अस्तृणाथाम् अस्तृणीध्वम् तृ.पु. अस्तृणात् अस्तृणीताम् अस्तृणन् | अस्तृणीत अस्तृणाताम् अस्तृणत 9. मृद् = यूरेथूरो १२वो. परस्मैप गश - ९
વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ
५. ५. मृद्नामि मृद्नीवः मृदनीमः | अमृद्नाम् अमृद्नीव अमृद्नीम द्वि.पु. मृद्नासि मृद्नीथः मृद्नीथ अमृद्नाः अमृद्नीतम् अमृद्नीत मृद्नाति मृद्नीतः मृद्नन्ति | अमृद्नात् अमृद्नीताम् अमृद्नन्
तृ. पु. →
है? सरस संस्कृतम् -२ 8.832 22.22.2.2.2 पाठ- ६.

Page #47

न धातु | त्वर्थ | संबध | वर्तमान
वर्तमान | भलिभूत तार भूत | तव्य । अनीय | य
કરિ | કર્મણિ
क्री | क्रेतुम् | क्रीत्वा | क्रीणत् | क्रीयमाण| क्रीत | क्रीतवत् | क्रेतव्य | क्रयणीय क्रेय क्रीणान
क्रय्य मुष् | मोषितुम् मुषित्वा | मुष्णत् मुष्यमाण | मुषित मुषितवत् | मोषितव्य | मोषणीय | मोष्य अश् | अशितुम् अशित्वा | अश्नत् अश्यमान
अशित
अशितवत् | अशितव्य | अशनीय आश्य ज्ञा[जा ज्ञातुम् | ज्ञात्वा | जानत्
ज्ञात
| ज्ञातव्य | ज्ञानीय | ज्ञेय
ज्ञायमान
ज्ञातवत्
जानान
- ल - - 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 8.8.833388.8.8.8.8.8 पा6-888
-- 6 6
गृह्यमाण | गृहीत | गृहीतवत् | ग्रहीतव्य | ग्रहणीय | ग्राह्य
मृद्यमान
बध्यमान
ग्रह | ग्रहीतुम् गृहीत्वा | गृह्णत्
गृह्णान मृद् | मर्दितुम् | मृदित्वा | मृद्नत्, बन्ध् | बद्धम् | बद्ध्वा | बध्नत्
पुनत्
पुनान स्तृ स्तरितुम् स्तीर्वा | स्तृणत्
स्तृणान
मृदित बद्ध पूत
पूयमान
पव्य
मृदितवत् | मर्दितव्य | मर्दनीय | मृद्य बद्धवत्
बन्द्धव्य बन्धनीय | बन्द्ध्य पूतवत् | पवितव्य | पवनीय
पाव्य स्तीर्णवत् | स्तरितव्य | स्तरणीय | स्तार्य
स्तीर्यमाण स्तीर्ण

Page #48

મિત્રો! કેટલાંક શબ્દોના રૂપો અનિયમિત હોય છે. તો દરેક પાઠમાં એવા એકાદ-બે
રૂપો પણ જોતા જઈએ જેથી એકસાથે બહુ રૂપો ગોખવા ન પડેઃ1. अक्षि - [नपु.]
मे..
दि.व. ५.वि.
अक्षि
अक्षिणी अक्षीणि
दि.वि.
अक्ष्णो:
स.वि.
य.वि.
५.वि.
अक्ष्णा अक्षिभ्याम्
अक्षिभिः अक्षणे
अक्षिभ्यः ५.वि. अक्ष्णः
अक्ष्णाम् अक्ष्णि, अक्षिणि
अक्षिषु | संलो. → अक्षि !, अक्षे! अक्षिणी ! अक्षीणि ! 2. अनडुह - 4 [५.]
मे.. | दि.व. । .. । ५.वि. + । अनड्वान् अनड्वाही अनड्वाहः दि.वि. + अनड्वाहम्
अनडुहः तृ.वि. अनडुहा अनडुद्भयाम् अनडुद्भिः अनडुहे
अनडुद्भ्यः ५.वि. अनडुहः
अनडुहो: अनडुहाम् अनडुहि
अनडुत्सु संलो. + अनड्वन् ! | अनड्वाहौ ! | अनड्वाहः !
ધાતુઓ *ग-१ -मात्मने५६:- 1) -८-५२भै५६:स्तम्भ = यो2ी ४, गवि थj अश् = unj [To Eat]
[To be proud] 74 = o[ug [To Knit] R-5-५२स्मैप :
पुष् = पण [To Nourish] अभि+सिच मिची Annivan |प्लुष् = ण, पाणg [To Burn]
|बन्ध = Mij [To Tie] [To Sprinkle / Coronate]
मुष् = यो२j [To Steal] -८-6मय५:
|ली = लीन थy, मोगणg [To Melt] नमस्+कृ = नमस२ ४२वो. [To Salute] | स्तम्भ = 12व, गविष्य SE ARE संस्कृतम्-
23.3.8380.8.3.3.3.3.3.3 पा6-83.8

Page #49

[To Stop] મનુજ્ઞ = અનુજ્ઞા આપવી [To Permit]. મૃદ્ = ચૂરેચૂરા કરવા. [To Crush] કૂ = પવિત્ર કરવું. [To Purify] > ગણ -૯-ઉભયપદ -
ન = નાશ કરવું. [To Destroy] % = ખરીદવું. [To Buy].
નૂ = કાપવું. [To Cut] પ્રદ્ [ = ગ્રહણ કરવું. [To Grasp] = પસંદ કરવું. [To Select] જ્ઞ [ના] = જાણવું. [To Know] / માં +સ્તુ = ઢાંકવું, પાથરવું.
[To Spread] - શબ્દો તત્સમ શબ્દો- પુલ્લિંગઃ- શાનેન્દ્ર = બીજા દેવલોકનો ઈન્દ્ર મુળ = ગુણ [Virtue]
ઝર્થ = અર્થ [Meaning] સદ્દ = સંગ, સોબત [Company] કાયર = ગણધર ભગવંતો વર્ગ = રંગ [Colour]
મહાવ્રત = પાંચ મહાવ્રત નપુંસકલિંગ -
> નપુસકલિંગઃવૈભવ =વૈભવ[Wealth]. બાપ = દુકાન [Shop] > સ્ત્રીલિંગ -
લ = આંખ [અનિયમિત] [Eye]. wયા = કાયા [Body]
સૂત્ર = સૂત્ર [Motto]. નૂતન શબ્દો- પુલ્લિંગઃ- > વિશેષણ :ભૂપ = રાજા [King]
મહાઈ = કિંમતી [Costly] પાષા = આરસ, પથ્થર [Rock]
અવ્યયઃમનડુત્ = બળદ અનિયમિત] [Ox]
| પ્રાયઃ = લગભગ [Generally]
-
" RSS
માનવામાં
=
1.
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો :
वनुष्व यदिच्छसि - इति भूपेन अनुज्ञातो वस्तुपालो जिनप्रतिमार्थं
पाषाणमवृणात् । 2. નાનત્તોડપિ ધર્માદાશ્ચમુqત્તર pવૃત્તિ ન ધર્મન્ !.
दुर्जनाः सद्गुणवैभवं मुष्णन्ति अत: दुर्जनसङ्ग परित्यज्य सज्जनसङ्गेन
स्वीयाः सद्विचारा: पोषणीयाः । જિક સરલ સંસ્કૃતભ-૨ આજઉપ જીજાજા પાઠ-૬

Page #50

4.
4
6
+
6
तपस्विनः स्वं जानन्ति, गुणान् गृह्णन्ति, दोषान् मीनन्ति, पापं लुनते, कर्माणि मृद्नन्ति, आत्मनि लिनन्ति मोक्षञ्च वशीकुर्वन्ति, धन्यास्ते, नमस्कुर्महे वयं तान् । जिनपूजार्थं वयं श्रेष्ठं महाघु चन्दनं क्रीणीमहे । जिनदेशनाकाले सुरा: विविधवर्णैः पुष्पैर्भूमिमास्तुणते । भूत्वाऽनड्वान् इशानेन्द्रः प्रभु मेरा अभ्यसिञ्चत् ।
स्वीयेन ज्ञानेन यः स्तभ्नाति तस्य ज्ञानमपि स्तभ्नाति । 9. गौतमस्वामी प्रभुविरहेण स्वयमप्लुष्णात् पश्चात् स्वीयानि कर्माणि
હતિ મે .. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :1. તેણે સદ્વિચારોથી મનને અને સત્કાર્યોથી કાયાને પવિત્ર કરી. 2. આળસ અને ગુસ્સો બુદ્ધિનો નાશ કરે છે. 3. તીર્થકરો અર્થને કહે છે અને ગણધરો તે અર્થને સૂત્રમાં ગૂંથે છે. 4. ધનને છોડી શાલિભદ્ર ધર્મને પસંદ કર્યો.
રાગ-દ્વેષ આત્માને કર્મોથી બાંધે છે. તે ક્યારેય પણ દુકાનમાંથી ખરીદેલું ભોજન ખાતો નથી. તેથી તેના શરીરમાં રોગ ઉત્પન્ન થતો જ નથી. જિનપૂજા મનને, વચનને અને કાયાને પવિત્ર કરે છે.
બંધક મુનિ દ્વારા પુષ્ટ કરાયેલા મહાવ્રતોએ કર્મોના ચૂરેચૂરા કરી નાંખ્યા. 9. પુરુષ પ્રાયઃ કરીને યૌવનથી અને ધનથી ગર્વિષ્ઠ થતો હોય છે પણ આ તો રાજા
હોવા છતાં અને યુવાનીમાં રહેલો હોવા છતાં ગર્વિષ્ઠ થતો નથી. [3] ખૂટતી વિગતો પૂરો :નિ ધાતુ અર્થ ગણ પદ કાળ વચન પ.પુ. હિ.પુ -૫] 1. | અમ્
વર્તમાન હ્રસ્તન વર્તમાન
4 6
ग्रन्थ्
اه می به
पुष्
હ્રસ્તન |
سه
s. |
ની
વર્તમાન ૧
જજ સરલ સંસ્કૃત-ર આઇઝ૩૬)
પાઠ-૬

Page #51

[4] ખૂટતી વિગતો પૂરો :
નં.
ધાતુ અર્થ ગણ
1.
12.
3.
4.
5.
प्लुष्
स्तम्भ्
[F
पू
[5] ખૂટતી વિગતો પૂરો નં. અર્થ
1. તે બેએ જાણ્યું 2. અમે બધાંએ પસંદ કર્યું. 3. તું ખરીદે છે.
4. તમે બધાંએ ચૂરેચૂરો કરી દીધો. 5. અમે બેએ ખાધું.
[6] ખાલી જગ્યા પૂરો ઃ
1. અશ્ 2. ST [GIT]
[7] જોડકાં જોડો –
..................
:
................
[હેત્વર્થ કૃદન્ત] [હેત્વર્થ કૃદન્ત]
૬
1.
2.
3.
4.
5.
કાળ પુરુષ એ.વ. દ્વિ.વ. બેવ.
સ્તન ૧
૨
સ્તન
૩
વર્તમાન
૨
હસ્તન ૨
વર્તમાન
મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય પુરુષ વચન રૂપકાળ
3. મૃધ્ 4. સ્ત્ર 5. ગ્રહ -
A
अक्रीणीतम्
क्रीणन्ति
अक्रीणात्
क्री
अक्रीणाः
[કર્તરિ વર્તમાન કૃદન્ત] [સંબંધક ભૂતકૃદન્ત] ..[કર્મણિ ભૂતકૃદન્ત]
.......
......
B
अचिनोः
चिन्वे
चिन्वन्ति
अचिनुतम्
अचिनोत्
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૨૪ ૩૦ ૪.૧.૪.૨.હજી પાઠ-૬ ૨.૨

Page #52

पा6 - ७
"
SC
ગણ - ૯ આજ્ઞાર્થ & વિધ્યર્થ + કર્મણિ ३५ो :-1. ज्ञा [जा] = oner. Gमय५६ - &
પરઐપદ ૯ આજ્ઞાર્થ + આત્મપદ
मे.प. द.प. प.प. | .प. द्वि.प. प.प. ५.पु. + जानानि जानाव जानाम | जानै जानावहै जानामहै द्वि.पु., जानीहि जानीतम् जानीत | जानीष्व जानाथाम् जानीध्वम् तृ.पु. + जानातु जानीताम् जानन्तु | जानीताम् जानाताम् जानताम्
પરફ્યપદ ૯ વિધ્યર્થ + આત્મપદ
भे.. द.प. प.प. | मे.व. द.प. प.प. ५.पु.जानीयाम् जानीयाव जानीयाम| जानीय जानीवहि जानीमहि द्वि.पु.+जानीया: जानीयातम् जानीयात जानीथा: जानीयाथाम् जानीध्वम् तु.. + जानीयात् जानीयाताम् जानीयुः | जानीत जानीयाताम् जानीरन् 2. पू = पवित्र २. उभय५६ 11 - &
પરસ્મપદ આજ્ઞાર્થ – આત્મપદ
भे.१. द्वि.प. प.प. | भे.१. दि.१. १.. ५.पु. + पुनानि पुनाव. पुनाम | पुनै पुनावहै पुनामहै द्वि.पु. + पुनीहि पुनीतम् पुनीत | पुनीष्व पुनाथाम् पुनीध्वम् है.पु. + पुनातु पुनीताम् पुनन्तु पुनीताम् पुनाताम् पुनताम्
પરઐપદ ૯ વિધ્યર્થ + આત્મપદ
भे.१. वि.प. प.प. | .. .. .. ५.पु. + पुनीयाम् पुनीयाव पुनीयाम| पुनीय पुनीवहि पुनीमहि द्व.पु. + पुनीया: पुनीयातम् पुनीयात पुनीथा: पुनीयाथाम् पुनीध्वम् तृ.पु. + पुनीयात् पुनीयाताम् पुनीयुः | पुनीत पुनीयाताम् पुनीरन्
SRE ARE संस्कृतम्-२ 8.8.830.8.S.S.S2.3.3 16-9.8.3

Page #53

3.
ग्रह [गृह] = ग्रहए। २. उभयपट गए। - ९ ← આજ્ઞાર્થ ->
પરઐપદ
આત્મનેપદ
खे..
द्वि..
ज.व.
खे.व.
द्वि..
ज.व.
५. ५. गृह्णानि गृहणाव गृहणाम
गृहणै गृहणावहै गृहणाम है
द्वि.पु.
गृहाण गृहणीतम् गृहणीत
गृहणीष्व गृहणाथाम् गृहणीध्वम्
પરઐપદ
५.१.
ज.व.
तृ. ५. गृहणातु गृह्णीताम् गृह्णन्तु | गृह्णीताम् गृहणाताम् गृह्णताम् ← વિધ્યર્થ -> આત્મનેપદ खे.व. द्वि... खे.व. द्वि.. गृह्णीयाम् गृहणीयाव गृह्णीयाम गृह्णीय गृहणीवहि गृहणीमहि गृहणीया: गृहणीयातम् गृह्णीयात गृह्णीथाः गृह्णीयाथाम् गृहणीध्वम् गृहणीयात् गृहणीयाताम् गृहणीयुः गृह्णीत गृहणीयाताम् गृह्णीरन् स्तृ = पाथरवु, ढisg. उभयपट गए। - ८
4.
પરમૈપદ ← આજ્ઞાર્થ -> આત્મનેપદ
खे.. द्वि... .q. खे.व. द्वि.. ५.व. स्तृणानि स्तृणाव स्तृणाम द्वि.पु. स्तृणीहि स्तृणीतम् स्तृणीत
अ.यु.
स्तृणै
स्तृणावहै स्तृणामहै
स्तृणीष्व
स्तृणाथाम् स्तृणीध्वम्
स्तृणाताम् स्तृणताम्
.q.
५.व.
मृत्यु. स्तृणातु स्तृणीताम् स्तृणन्तु स्तृणीताम् પરમૈપદ ← વિધ્યર્થ -> આત્મનેપદ खे.व. द्वि.. खे.व. द्वि... ५.५. स्तृणीयाम् स्तृणीयाव स्तृणीयाम स्तृणीय स्तृणीवहि स्तृणीमहि द्वि.पु. स्तृणीयाः स्तृणीयातम् स्तृणीयात स्तृणीथाः स्तृणीयाथाम् स्तृणीध्वम् तृ.पु. स्तृणीयात् स्तृणीयाताम् स्तृणीयुः स्तृणीत स्तृणीयाताम् स्तृणीरन्
5.
← આજ્ઞાર્થ -> આત્મનેપદ
क्री = परीहधुं, उभयपछ, गए। - ८ પરમૈપદ खे.व. द्वि... ज.व. खे.व. द्वि... ज.व. प्र. पु. + क्रीणानि क्रीणाव क्रीणाम क्रीणै क्रीणावहै क्रीणामहै द्वि.पु. + क्रीणीहि क्रीणीतम् क्रीणीत क्रीणीष्व क्रीणाथाम् क्रीणीध्वम् तृ.पु. + क्रीणातु क्रीणीताम् क्रीणन्तु क्रीणीताम् क्रीणाताम् क्रीणताम् 88 सरस संस्कृतम् - २ 2.283 XZXXXXX 415-9 है है

Page #54

खे.व.
द्वि...
4.9.
પરસૈંપદ ← विध्यर्थ -> આત્મનેપદ द्वि... 4.व. खे.व. ५. ५. क्रीणीयाम् क्रीणीयाव क्रीणीयाम क्रीणीय क्रीणीवहि क्रीणीमहि द्वि.पु. क्रीणीयाः क्रीणीयातम् क्रीणीयात क्रीणीथाः क्रीणीयाथाम् क्रीणीध्वम् तृ.पु. क्रीणीयात् क्रीणीयाताम् क्रीणीयुः | क्रीणीत क्रीणीयाताम् क्रीणीरन् * र्भशि ३५ *
ज्ञा = भएावं. उभयप६ गए। - ८
વર્તમાનકાળ
प्र.पु.
खे.व. द्वि... ५.व. खे.व. ज्ञाये ज्ञायावहे ज्ञायामहे द्वि.पु. ज्ञायसे ज्ञायेथे ज्ञायध्वे तृ.पु. ज्ञायते ज्ञायेते ज्ञायन्ते
આજ્ઞાર્થ
प्र. पु.
द्वि.पु.
मृत्यु.
1.
u.la.
द्वि.वि.
तृ.वि.
थ.वि.
५.वि.
५. वि.
स.वि.
सं.
2.
ज.व.
खे.व. द्वि.. ज्ञायेय ज्ञायेवहि ज्ञायेमहि
खे.व. द्वि... 6.9. ज्ञायै ज्ञायावहै ज्ञायामहै ज्ञायस्व ज्ञायेथाम् ज्ञायध्वम् ज्ञायेथाः ज्ञायेयाथाम् ज्ञायेध्वम् ज्ञायताम् ज्ञायेताम् ज्ञायन्ताम् । ज्ञायेत ज्ञायेयाताम् ज्ञायेरन् * अनियमित ३यो *
अर्यमन् = सूर्य [पुल्लिंग ]
खे.व.
अर्यमा
अर्यमणम्
अर्यम्णा
अर्य
अर्यम्णः
""
સ્રસ્તન ભૂતકાળ द्वि.. 4.9. अज्ञाये अज्ञायावहि अज्ञायामहि अज्ञायथा: अज्ञायेथाम् अज्ञायध्वम् अज्ञायत अज्ञायेताम् अज्ञायन्त વિધ્યર્થ
अर्यम्णि, अर्यमणि अर्यमन् !
द्वि..
अर्यमणौ
अपः 4.19. -> अद्भिः ष.वि. →
""
अर्यमभ्याम्
"
""
अर्यम्णोः
""
ज.व. अर्यमणः
अर्यम्ण:
अर्यमभिः
अर्यमभ्यः
""
अर्यम्णाम् अर्यम
अर्यमणः !
अर्यमणौ !
अप् = पाएशी [स्त्रीलिंग] [ मात्र जडुवयनमा ४ प्रयोग थाय.]
प्र. वि.
आपः । थ.वि.
अद्भ्यः स.वि.
द्वि.वि.
अद्भ्यः संषो.
तृ.वि.
अपाम्
है ? सरस संस्कृतम्-२ ४.३ ४० ४.XXXXXX पाठ-9 है
अप्सु
आपः !

Page #55

બ.વ.
अधों
3. અર્ધ = અડધું એ વ.
દ્ધિ.વ. પ્ર.વિ. . અર્ધ
अर्धाः, अर्धे બાકીના રૂપો પુલિંગ 'નિન પ્રમાણે. અન્ય = થોડું, વરમ = છેલ્લું આ બધા શબ્દોના રૂપો 'અર્ધ પ્રમાણે.
ન ધાતુઓ ) ગણ -૧-ઉભયપદઃ
| = ઘરડું થવું ઘસાઈ જવું[To Decay] ધૂ = ધૃજાવવું, દૂર કરવું [To Shake] [૬ = ફાડવું [To Tear]. ગણ-૧-આત્મપદ -
5 = ભરવું [To Fill] પરિ+વૃત્ = બદલાવું [To Change].
મન્ચ = વલોવવું[To Chun] > ગણ-૪-આત્મપદ -
વિ + ન = ઓગળી જવું[To Melt] હતી = ઓગળવું, લીન થવું. [To Melt]]
> ગણ-૯-ઉભયપદ - >> ગણ -૫ -ઉભયપદ -
= મારવું [To Hit] = મારવું [To Hit] ) ગણ -૬-પરસ્મપદ -
ધૂ = ધૂજાવવું, દૂર કરવું[To Shake] પ્ર+વિમ્ = પ્રવેશવું [To Enter].
કા = ખુશ કરવું [To Please] = ગળવું [To Swallow]
શ્રી = રાંધવું [To Cook]. > ગણ-૬ આત્મપદ -
+જ્ઞ = આજ્ઞા કરવી [To Order] સમ્+ = વચન આપવું
મ+જ્ઞા = ઓળખવું[To Recognize] [To Promise]
) ગણ -૧૦-ઉભયપદ - > ગણ -૯-પરસ્મપદ -
વિ+ધૂ ધૂિનો પૂજાવવું, દૂર કરવું
[To Shake] 1 = ગળવું, બોલવું [To Speak]
શબ્દોમ જ તત્સમ શબ્દો-પુલ્લિંગઃ
જ નૂતન શબ્દો -પુલ્લિંગઃકુછમાવે = ખરાબ પ્રભાવ
શ્વશુર = સસરો [Father-in-Law] [Bad Influence] અષ્ટાપ = અષ્ટાપદ પર્વત > નપુંસકલિંગ -
વૃશ્વિ = વીંછી [Scorpion] મારોથ = આરોગ્ય [Health]. નિર્નર = દેવ [Deity) > સ્ત્રીલિંગઃ
સ્વાદું = સ્વાદિષ્ટ [Tasty] શT = શંકા [Doubt]
નિર્દુ = જહુકુમાર સરલ સંસ્કૃતમ-ર અ૪૧ છછછછછછછ પાઠ-૧૪

Page #56

नपुंसलिंग:
चरम = छej [Last] तक्र = छ।श [Butter Milk] > व्यनांत शwal :नवनीत = भाप [Butter] गृहिन् = गृस्थ [House holder] > स्त्रीलिंग:
अर्यमन् = सूर्य [Sun] परिखा = HIS [Ditch] नागराज = नाग।४ [वियोनि] अप् = पाए [Water]
> अव्यय:> विशेषत:
अन्यथा = Musी तो [Otherwise] अर्ध = साधु [Half]
> याविशेषता:अल्प = थोडु [Little]
यावज्जीव = 489q[Until Death]
स्वाध्याय [1] संस्थतनु राती शे:1. अधूनोत् क्रोधमधुनोद् मानमधुनाद् मायामधुवल्लोभ जिनो व्यधूनयत्
प्रमादम्, अधवदसत्यं ततश्च प्राप्नोत्केवलज्ञानम् । 2. साधुना स्वयं श्रेतुन युज्यते, स्वकृते श्रीतं च ग्रहीतुं न युज्यते । गृहिणा
स्वकृते श्रीतं यत्, तदेव ग्राह्य साधुना ।। स्तीर्णे कुथे व्रतिनो न चलन्ति जीवहिंसाशङ्कया । भगवति विलीनो स्वमातरमपि अभिज्ञातुं न शक्नोति । यो जीवान् दृणाति कृणाति च स आत्मानं पापैः पृणाति, धिक्तम् । काया गृणाति तृणाति च अल्पे अर्धे वा वयसीदानी, एतत् सर्वं आपणस्य भोजनस्य दुष्प्रभावः इति व्यवसीयते । अत: त्यज आपणान्न स्वादु अपि । अहं गृहागतान् सर्वान् अप्रीणाम् अधुनाऽपि प्रीणामि ततश्च मम हृदय
आमोदेन पृणातु । 8. विचिन्त्य सङ्गिरणीयम्, यतः सज्जना: सङ्गीर्य न परिवर्तन्ते । 9. यथा लोका: तक्र मन्थित्वा नवनीतं प्राप्नुवन्ति तथैव श्रमणाः शास्त्राणि
मन्थित्वा तत्त्वं गृह्णन्ति । ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :મને બાળી રહેલો મારો સસરો વાસ્તવમાં બાળવા યોગ્ય મારા કર્મોને બાળી મને મોક્ષમાં મોકલે છે – આ પ્રમાણે ગજસુકુમાલ મુનિએ વિચાર્યું.
જીવનમાં પ્રવેશતા પાપોને તું અટકાવ. બાકી નરકમાં અસુરો તને ફાડી નાખશે. 3. तुंसायुं५संह ४२. 4. धनने छोऽ, धन ५संह ४२, मतिथिमाने पुश ४२.
लं
3.8 सस संस्कृतम्-२ 3.3.3878.8.8.8.3.3.3 416-98.3

Page #57

1. |
कृ
જહુકુમાર અષ્ટાપદની ખીણને જ્યારે પાણીથી ભરે છે ત્યારે ગુસ્સે થયેલા નાગરાજે જહુકુમારને બાળી નાંખ્યો. તમે પોતાના દોષોને કાપો, જેથી જલદી મોક્ષ થાય.
દીક્ષા સમયે સાધુએ મહાવ્રતો લીધા અને જાવજીવ પાળ્યા. 8. ભગવાનના વચનો સાંભળી તેને આચરવા માટે હું અત્યંત પ્રયત્ન કરું છું.
તું તારી જાતને જાણ, દોષને કાપ. કારણ કે આ રીતે જીવ પાપોને કાપે છે અને
મોક્ષને મેળવે છે. [3] નિમ્નોક્ત વાક્યોનું કર્મણિમાં રૂપાંતરણ કરો :1. નૌતમ મહાવીર મા નાની | 4. ન છૂયાત્ મપિ નીવમ્ | 2. હૃપધારયા : શિષ્યમાતૃષાત્ T 5. શ્રી દિ મોતને વ્ર | 3. સર્વનીવાનું અનુષ્પથી સ પ્રતિ | [4] ખૂટતી વિગતો પૂરો :
મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પ્રયોગ કાળ વચન પ્ર.પુ.) હિપુ |.પુ. | अभि+ज्ञा
કર્તરિ | હ્યસ્તન ૧
કર્મણિ,આજ્ઞાથી ૨ मन्थ्
કર્તરિ |વર્તમાન
કર્મણિ, વિધ્યાર્થી ૨ 5. | 'T
કર્તરિ |આજ્ઞાથી [5] ખૂટતી વિગતો પૂર્ટો :ન. અર્થ મૂળધાતુ ગણપદપ્રયોગ કાળ પુરુષ એ. વ.હિ. વ. બ.વ. 1. ગ્રહણ કરવું
કર્મણિ | વિધ્યાર્થી ૧ 2. ચૂરેચૂરા કરવા
કિર્તરિ |વર્તમાન ૨ 3. ગર્વિષ્ઠ થવું
કર્મણિ આજ્ઞાથી ૩ 4. પસંદ કરવું
કર્તરિ | હ્યસ્તન ૨ 5. ચોરવું
કર્મણિ | વિધ્યાર્થી ૩ [6] કસમાં આપેલ ધાતુના સમાન રૂપો વડે ખાલી જગ્યા પૂરો :1. જૈH: - ....... [૫] | | 2. અવૃyત – .... [મૃ૬). 3. ધુનવાવ – ....... [“ગણ–૧૦] | 4. બાનુવાથામ્ - ...... [+તનો
5. ખૂyયાતામ્ - [] [7] સંપૂર્ણ સાધનિકા બનાવો :- [નીચેના રૂપો કેવી રીતે થયા? નિયમ –
પ્રત્યય – તેનાથી થતા ફેરફાર ઈત્યાદિ તમામ વિગત] 1. અપુનર્ ા 2. મMામ્ 3. નિતિન . મતખ્તાત્ | 5. તૃણાલિકા જ સરલ સંસ્કૃત-ર જજ ૪૩ ૪૪૪૪૪૪ પાઠ-૭, જીજી
E =
"

Page #58

પાઠ - ૮
1.
ગણ - ૭ વર્તમાનકાળ & હસ્તનભૂતકાળ નિયમો - ૧ ગણની નિશાની -૧, ૬ ગણની નિશાની ધાતુના સ્વર અને અન્ય વ્યંજનની વચ્ચે આવે. * વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે સ્વિર સહિત] લાગે. દા.ત. સુષ્મ
* અવિકારક પ્રત્યય પૂર્વેન સ્વિર રહિત લાગે. દા.ત.: 2. વિકારક પ્રત્યય લાગતાધાનો અનુનાસિક લોપાય. દા.ત. + મ – મત્તિ ! તથા વ્યંજનથી શરૂ થતા વિકારક પ્રત્યયો લાગતા તૃ૬ ધાતુને''ના બદલે '' લાગે છે.
દા.ત. વૃદ્ + ન = તૃહિ પરંતુ અવિકારક પ્રત્યયોમાં તૃહૃ. રૂપો - 1. તૃ૬ = મારવું, પરસ્મપદ ગણ - ૭ વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ એ.વ. દ્વિ.વ. બ.વ. | એ.વ. હિં.વ. બ.વ. પ.પુ. જે તૃહિ તૃહૃઃ તૂટ્ય: | अतृणहम् अतृह अह्म व.पु. + तृणेक्षि तृण्डः तृण्ढ | अतृणेट्-ड् अतृण्ढम् अतृण्ड तृ... + तृणेढि तृण्ढः तृहन्ति | अतृणेट्-ड् अतृण्ढाम् अतृहन् 2,૬૬ = રોકવું, ઘેરો ઘાલવો. ગણ - ૭, ઉભયપદ
પરઐપદ - વર્તમાનકાળ - આત્મને પદ
એ.વ. દ્વિ.વ. બ.વ. | એ.વ. દ્વિ.વ. બ.વ. પ.પુ. ૧ ડrfધ્ય ગુડ્ઝ: ડર | ડ ડબ્બરે સુષ્મદે દ્વિ.પુ. ગુલ્લિ યુદ્ધ: રુદ્ધ | ડુત્તે ગુન્ધાથે પુષ્ય .પુ. કુળદ્ધિ યુદ્ધ ઉત્પત્તિ | ડ ડેન્જાતે સુધરે
પરઐપદ ૯ હસ્તનભૂતકાળ - આત્મને પદ
એ.વ. ઢિ.વ. બ.વ. | એ.વ. દ્વિ.વ. ५.पु. अरुणधम् अरुन्ध्व अरुन्धम | अरुन्धि अरुन्ध्वहि अरुन्ध्यहि द्वि.पु. अरुण:/त्/द् अरुन्धम् अरुन्द्ध | अरुन्धा: अरुन्धाथाम् अन्द्ध्व म् तु.पु. अरुणत्/द् अरुन्द्धाम् अरुन्धन् | अरुन्द्ध अरुन्धाताम् अरुन्धत જ સરલ સંસ્કૃતમ્મુ-ર જજ ૪૪ ૪ જજ જજ પાઠ-૮૪
બ.વ.

Page #59

3.
अञ्ज् = थोपऽवुं. परस्मैप गए। - ७
વર્તમાનકાળ
खे.व. द्वि..
u.y.
अनज्मि
द्वि.पु. अनक्षि अङ्क्थः
तृ. पु. → अनक्ति
अङ्क्तः
4. पिंष् = पीसवुं. परस्मैपह गए। -
-9
વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ
ज.व.
खे.व.
द्वि.व.
ज.व.
अञ्ज्वः अञ्ज्म: आनजम् आव आम
अक्थ आनक्-ग् आङ्क्तम् आङ्क्त
अञ्जन्ति | आनक्-ग् आङ्क्ताम् आञ्जन्
खे.व. द्वि... ५.व.
पिंष्वः पिंष्मः
पिंष्ठः पिंष्ठ
पिंष्टः पिंषन्ति
प्र.पु. → पिनष्मि
द्वि.पु. → पिनक्षि
तृ.यु.
पिनष्टि
5.
रिच् = पाली
લસ્તનભૂતકાળ
खे.व. द्वि.. ज.q. अपिनषम् अपिंष्व अपिंष्म
अपिनट्-ड् अपिंष्टम् अपिंष्ट
अपिनट्-ड् अपिंष्टाम् अपिंषन्
वु. उभययह गए - 9
પરૌંપદ ← વર્તમાનકાળ
આત્મનેપદ
खे.व. द्वि... ५.१. खे.व. द्वि...
u.y.
रिञ्च्वहे
Ruf food: रिञ्चमः रिञ्चे द्वि.पु. रिणक्षि रिक्थ: रिक्थ रिङ्ङ्क्षे
रिञ्चाथे
तृ.पु. रिणक्ति रिक्तः रिञ्चन्ति रिङ्क्ते रिञ्चाते
પરઐપદ ←
-> હસ્તનભૂતકાળ
આત્મનેપદ
५.व.
रिञ्चमहे
रिङ्ध्वे
रिञ्चते
ज.व.
खे.व. द्वि.. .q. खे.व. द्वि... ५.५. अरिणचम् अरिञ्च्व अरिञ्चम अरिञ्चि अरिञ्च्वहि अरिञ्चमहि द्वि.पु.अरिणक्-ग् अरिङ्क्तम् अरिङ्क्त अरिङ्कथाः अरिञ्चाथाम् अरिङ्ग्ध्वम् तृ.पु. अरिणक्-ग् अरिङ्क्ताम् अरिञ्चन्| अरिङ्क्त अरिञ्चाताम् अरिञ्चत है ? सरस संस्कृतम् - २ है ४.४ ४.2.28.2.82 पाठ-८ है?

Page #60

6. fog = slug. GHUUE DIRI – O
પરમૈપદ
खे.व.
द्वि..
प्र. ५.
छिनद्मि छिन्द्वः
द्वि.पु. छिनत्सि छिन्त्थः
तृ.पु.
←
વર્તમાનકાળ
પરમૈપદ
तृ.पु.
8.
ज.व.
छिन्द्मः
छिन्त्थ
छिनत्ति छिन्तः छिन्दन्ति
← હસ્તનભૂતકાળ खे.व.
द्वि...
Pa.q.
५.१.
५.१.
खे.व. अच्छिनदम् अच्छिन्द्व अच्छिन्द्म अच्छिन्दि अच्छिन्द्वहि अच्छिन्द्महि अच्छिनः अच्छिन्तम् अच्छिन्त अच्छिन्त्था: अच्छिन्दाथाम् अच्छिन्द्ध्वम्
अच्छिनत्/द्
अच्छिनत्/द् अच्छिन्ताम् अच्छिन्दन् | अच्छिन्त अच्छिन्दाताम् अच्छिन्दत 7. हिंस् = हिंसा ५२वी. परस्मैपह गए। - ७
વર્તમાનકાળ
આત્મનેપદ
द्वि... ज.व.
छिन्द्वहे छिन्महे
छिन्दाथे छिन्ध्वे
छिन्त्ते छिन्दा छिन्दते
->
આત્મનેપદ
હસ્તનભૂતકાળ
खे.व.
द्वि... ५.व. खे.व. द्वि..
हिंस्वः हिंस्मः
५. ५. हिनस्मि द्वि.पु. + हिनस्सि हिंस्थः हिंस्थ
खे.व.
छिन्दे
छिन्त्से
इन्ध् = सणगाववुं. खात्मनेपह गए। - ७
વર્તમાનકાળ
खे.व.द्वि.व.
अहिनसम् अहिंस्व
अहिनः, अहिंस्तम्
अहिनत्-द्
हिनस्ति हिंस्तः हिंसन्ति | अहिनत्-द् अहिंस्ताम् अहिंसन्
..
इन्ध्महे
५.q.
अहिंस्म
अहिंस्त
હસ્તનભૂતકાળ
ओ.व.
द्वि..
ज.व.
ऐन्धि
ऐन्ध्वहि ऐन्महि
ऐन्द्धा: ऐन्धाथाम् ऐन्द्र्ध्वम्
इन्द्ध्वे इन्द्धे इन्धाते इन्ध ऐन्द्ध ऐन्धाताम् ऐन्धत
प्र. ५. इन्धे इन्ध्वहे
द्वि.पु. → इन्त्से इन्धाथे
तृ.यु.
है? सरस संस्कृतम् -२ XXX ४५४..ZZZZZ पाठ- ८.३

Page #61

9.
भुज् = ४भवु, भोगववुं. उभयपट गए। - 9
1.
પરઐપદ ← વર્તમાનકાળ ->
खे.व. द्वि... ५.व.
खे.व.
द्वि..
५. पु.
भुनज्मि भुञ्ज्वः भुञ्ज्मः भुञ्जे
भुव
द्वि.पु.
भुनक्षि भुङ्क्थः भुङ्क्थ
भुङ्क्षे
भुञ्जाथे
तृ. पु. → भुनक्ति भुङ्क्तः भुञ्जन्ति | भुङ्क्ते भुञ्जाते
પરૌંપદ ← હસ્તનભૂતકાળ ->
આત્મનેપદ
खे.व. द्वि..
ज.व.
भे.१.
द्वि..
4.9.
५.५. अभुनजम् अभुञ्ज्व अभुञ्ज् अभुञ्जि अभुवहि अभुञ्ज्महि द्वि.पु.अभुनक्-ग् अभुङ्क्तम् अभुङ्क्त अभुङ्क्थाः अभुञ्जाथाम् अभुङ्ग्ध्वम् तृ.पु. अभुनक्-ग्अभुङ्कृताम् अभुञ्जन् | अभुङ्क्त अभुञ्जाताम् अभुञ्जत કેટલાંક અનિયમિત રૂપો ઃ
:
अनेहस् = &ण [पु.] . अनेहसौ
अनेहा
अहसम्
अनेहसा अनेहोभ्याम् अनेहोभिः
अनेहसे
अनेहोभ्यः
अनेहसः
99
""
""
अनेहसः
""
""
अनेहसोः अनेहसाम्
अहस अनेहस्सु अनेहः ! अनेहसौ ! अनेहसः !
""
2.
है. सरस संस्कृतम् - २ ४.४.४४७
अहः
99
अह्ना
अह्ने
अह्नः
આત્મનેપદ
""
अहन् = हिवस [नपुं.]
अह्नी, अहनी अहानि
""
""
99
c.q.
भुञ्ज्महे
भुङ्ध्वे
भुञ्जते
39
अहोभ्याम् अहोभिः
अहोभ्यः
अह्नोः
99
""
अह्नाम्
अह्नि, अहनि
अहस्सु
अहः ! अह्नी, अहनी ! अहानि !
""
88888 418-18&

Page #62

तो :
ન | ધાતુ
छेत्तव्य
रेच्य
- तल - & सस संस्कृतम्-२ १.३.४४८D8.3.3.3.3.3.3 416-८.8.3
ॐ ॐ ॐ
त्वर्थ | ५ | वर्तमान वर्तमान | तर भूत भलि भूत तव्य | अनीय य
भूत | तार | भात भोक्तुम् | भुक्त्वा | भुञ्जत् | भुज्यमान | भुक्तवत् | भुक्त | भोक्तव्य | भोजनीय | | भोज्य
भोग्य इन्ध् । इन्धितुम् | इन्धित्वा| इन्धान | इध्यमान | इद्धवत् इद्ध | इन्धितव्य | इन्धनीय इन्ध्य [५.] | छेत्तुम् । छित्त्वा | छिन्दत् | छिद्यमान | छिन्नवत् छिन्न
छेदनीय छेद्य [.] / रेक्तुम् | रिक्त्वा रिञ्चान | रिच्यमान | रिक्तवत् रिक्त | रेक्तव्य रेचनीय
| पेष्टुम् | पिष्ट्वा पिंषत् | पिष्यमाण | पिष्टवत् पिष्ट | पेष्टव्य पेषणीय | पेष्य अङ्ग् अङ्क्तुम् अङ्क्त्वा अञ्जत् अज्यमान | अङ्क्तवत् अङ्क्त | अङ्क्तव्य | अञ्जनीय | अञ्ज्य हिंस् | हिंसितुम् | हिंसित्वा हिंसत् | हिंस्यमान हिंसितवत् | हिंसित | हिंसितव्य | हिंसनीय हिंस्य रुध् [५.] | रोद्धम् । रुद्ध्वा | रुन्धत् | रुध्यमान | रुद्धवत्
| रुद्ध | रोद्धव्य ।
रोधनीय | रोध्य तृह्
तर्हितुम् | तर्हित्वा | तृहत् | तृह्यमाण | तृहितवत् | तृहित | तर्हितव्य | तर्हणीय | तमु

Page #63

' ધાતુઓ > ગણ- ૧- પરૌપદ - ધુન = જોડવું [To Join] અનુ+9 = અનુસરવું [To Follow] નિયુગ = નીમવું [To Appoint] નિયુન-નીમવું+ગણ ૧૦][ToAppoint]રિવું = ખાલી કરવું [To Empty] હિહિંસા કરવી. [+ગણ 10][To Kil]Sધુ = ઘેરો ઘાલવો, રોકવું [To Surround]. > ગણ - ૧ - ઉભયપદ - > ગણ - ૭-પરસ્મપદ - આ+fશ્ર = આશ્રય લેવો.[To Take Refuge] ઝઝૂ = ચોપડવું,આંજવું [To Anoint] > ગણ - ૧૦ -ઉભયપદ - વિ+અન્ =ખુલ્લું કરવું. [To Open]. છિન્= કાપવું[To Cut].
|
સ્પષ્ટ હોવું [To Reveal] > ગણ-૪-આત્મપદ - તૃ૬ = મારવું, નાશ કરવો. [To Kill] gિ૬ = ખેદ પામવું (To Be Upset] વિમ્ = દળવું [To Grind] યુન્ = સંગત હોવું. [To Be Proper]|મળ્યુ = ભાંગવું [To Break]. > ગણ- ૭-ઉભયપદ - શિક્ = ભેદ કરવો [To Differentiate]
ખાંડવું, ચૂરેચૂરા કરવા [To Grind]દિસ્ = હિંસા કરવી [To Kill છિદ્ર = કાપવું [To Cut]
+9 = સંબંધમાં આવવું fમ=ચીરવું [To Rip].
L [To Come In Contact] મુન્ = જમવું, ભોગવવું [To Eat]
> ગણ - ૭-આત્મપદ
ન્યૂ = સળગાવવું. [To burn]
આ શબ્દો = જ તત્સમ શબ્દો-પુલ્લિંગઃ- a નૂતન શબ્દો-પુલ્લિંગઃવેગ = વેગ, ઝડપ [Speed] વિનિન = નિર્દયી (Heartless] માનવભવ=મનુષ્યભવ[HumanLife] પન્ન = શૂદ્ર, પાપી [Cold > નપુંસકલિંગઃ
Hearted] અ = અંગ, અવયવ [Part] મિઠ = કમઠ મશીન = સ્મશાન [Grave Yard] નેદસ્ = કાળ [અનિ.] [Time] હાર્ચ = હાસ્ય [Laughter] > નપુંસકલિંગઃ - તાવષ્ય = લાવણ્ય[Beauty] કર = ઘર [House]. > સ્ત્રીલિંગઃ
ક્ષીર = દૂધ [Milk] વેણ = ચેષ્ટા [Movement] Iષ્ટ= લાકડું [Wood]
«ત્ર = પત્ની [Wife] જજ સરલ સંસ્કૃતમ્-ર જજ ૪૯ ૪૪૪૪૪૪ પાઠ-૮ ૪૪

Page #64

अहन् = हिक्स [नि.] [Day] . 10 व्यंनid awal :> स्त्रीलिंग:
सुखिन् = सुपी [शशिन् प्रभा] पञ्चमी = पांयम
[Happy] . अष्टमी = 4064 चतुर्दशी यौहश
» भव्ययो :श्रमणोपासिका = श्राविक
पुरा = पडे[First] > विशेष:
ननु = ५२५२, प्रशवाय [Cenainly] व्याकुल = व्यय [Uneasy] अथ = वे [१३मातमi] [Now]
[1] संस्कृत गुशी sd :1. साधुः तपसाऽशुभां कायचेष्टां रुद्ध्वा पापानि तृणेढि । 2. पञ्चम्यष्टमी-चतुर्दश्यहस्सु श्रमणोपासिका धान्यानि न पिंषन्ति ।
माता शिशोर्नेत्रयोः प्रत्यहं आनक्, अत: शिशोर्नेत्रेऽधुनाऽत्यन्तं प्रकाशेते । व्यक्तमिदं - यो न कमपि जीवं हिनस्ति तर्हि तं न कोऽपि हिनस्ति । कमठोऽज्ञानेन काष्ठमिन्धित्वा तपः कृतवान् तदा पार्श्वप्रभुरुदितवान्
काष्ठं नेन्धितव्यम्, किन्त्वज्ञानमिन्ध्यम् । 6. मानवभवं प्राप्य कर्माण्येव छेत्तव्यानीति श्रुत्वा गजसुकुमालः प्रव्रज्य
कर्माणि छेत्तुं स्मशानङ्गतवान्, तत्रोपसर्ग आगते सत्यपि समतया सहमानः स: गजसुकुमाल: सर्वकर्माणि छित्त्वा संसारं छिन्नवान् । न हिनस्म्यहं कदापि कमपि जीवं, यतः प्रभुणा महावीरेणोपदिष्टं मार्गमनुसराम्यहम् । येन भोगा भुक्ता: सोऽपि न तुष्टः, येन भुज्यमानाः सोऽपि न सुखी, ये भोक्तुमिच्छन्ति तेऽपि व्याकुला: । किन्तु यैः भोगा: त्यक्ता: ते श्रमणा: सुखिनः सन्ति, अत: भोगा: न भोग्या: किन्तु त्याज्याः । यैः देहात्मनौ शिष्टौ ते सिद्धीभूता उद्यन्ते ये च तौ शेष्टुं संयस्यन्ति ते
साधवः कथ्यन्ते । [2] गुरातार्नु संस्कृत शे :1. श्रमोनी साथे संप मा २४दो डुटीमा देवाने समर्थ थयो. SS ARE संस्कृतम्-२ 8.3.8 40DS.S.S.S.S.3.3 16-८.8.3

Page #65

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
જ્યારે નરકમાં પાપી એવા તને નિર્દયી એવા અસુરોએ સળગાવ્યો હતો, ખાંડ્યો હતો, કાપ્યો હતો, માર્યો હતો, દળ્યો હતો, ચીર્યો હતો ત્યારે તને રક્ષવા માટે કોઈ સમર્થ ન હતું.
ધર્મ જ તને નરકમાં રક્ષવા માટે સમર્થ છે માટે ધર્મને આચર.
જેમ લાકડું અગ્નિથી સળગાવાય છે તેમ ખરાબ શબ્દોથી માણસ સળગાવાય છે. પોતાના કર્મને તમે બેએ ભેદી નાંખ્યા.
તે સાધુઓએ કોઈ પણ જીવને માર્યા નહીં.
પોતાના અંગોને કાપતા એવા માણસ ઉપર પણ તે સાધુએ ગુસ્સો કર્યો નહીં. તેમની આ ક્રિયા તેમની દયાને ખુલ્લી કરે છે.
આપત્તિમાં સમતાથી દુ:ખોને સહન કર. કારણ કે સમતા કર્મોને અને દુઃખોને નષ્ટ કરે છે.
[3] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
નં. ધાતુ
અથ
1. સ+પૃથ્
|2.| મિર્
|3.| મગ્
|4.|તૃહ
કાળ
વર્તમાન
1. નીમવું
2. ખાલી કરવું
3.| ભેદ કરવો
હસ્તન ભૂત.
વર્તમાન
હસ્તન ભૂત.
5. ન્દ્
વર્તમાન
[4] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
|ન. અર્થ
ધાતુ
કાળ ગણ પદ
વર્તમાન
હસ્તન
વર્તમાન
ગણ પદ પુરુષ એ. વ. દ્ધિ. વ. બ.વ.
હસ્તન
વર્તમાન
-
-
૩
૨
૩
વચન પ્ર. પુ. દ્વિ.પુ. પૃ. પુ.
૧
-
૩
૨
૨
4.| દળવું
5. જમવું
જીજ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૪૨૪ ૫૧ ૪૨૨૨૨૪ પાઠ-૮ ૨૪

Page #66

[5] કૃદન્તો જણાવો. નં. ધાતુ | હેત્વર્થ સંબંધક વર્તમાન વર્તમાન કર્તરિ, કર્મણિ તવ્યસનીયર
કર્તરિ, કર્મણિ, ભૂત | ભૂત |
|
छिद्
अञ्ज
3.13 4.fi૬
[6] રૂપ પૂરો :- તેિ તે ધાતુની ઓળખ પણ આપો.] 1._ _ ડ્રાઃ 12. છિનવમ્ –
- तृहन्ति
|
– અન્વિનું
[7] રૂપ પૂરો - [તે તે શબ્દોની ઓળખ પણ આપો.]
अनेहसः
| | | | | | |
| | | | | |
| | | |
જ સરલ સંસ્કૃત-ર
પર જાજ
પાઠ-૮

Page #67

416
-
G
સાથે
ગણ - ૭ આજ્ઞાર્થ, વિધ્યર્થ તથા કર્મણિ ३५॥ध्यान:- 1. तृह = भार. ९॥ - ७, ५२स्मैप
વિધ્યર્થ मे.व. वि.प. ५.. | .. .. 4.. ५.पु. + तृणहानि तृणहाव तृणहाम | तृह्याम् तृह्याव तृह्याम द्वि.पु. + तृण्ढि तृण्ढम् तृण्ढ | हॅह्याः तृह्यातम् तृह्यात तृ.. + तृणेढु तृण्ढाम् स॒हन्तु | तुंह्यात् तुंह्याताम् ति॒युः 2. रुध् = रोg, धेरो घालतो. ५-७, GHA५६ પરસ્મપદ
આજ્ઞાર્થ – આત્મને પદ भे.१. दि.१. प.प. | .. .. .. ५.पु. + रुणधानि रुणधाव रुणधाम | रुणधै रुणधावहै रुणधामहै दि.पु. + रुन्द्धि रुन्द्धम् रुन्द्ध | रुन्त्स्व उन्धाथाम् उद्ध्वम् तृ.पु. + रुणद्ध रुन्द्धाम् । रुन्धन्तु | रुन्द्धाम् रुन्धाताम् रुन्धताम्
પરસ્મપદ - વિધ્યર્થ = આત્મને પદ
मे.व. द.प. प.प. | .. .. .. ५.पु. उन्ध्याम् उन्ध्याव उन्ध्याम | उन्धीय उन्धीवहि उन्धीमहि दि... उन्ध्या: उन्ध्यातम् उन्ध्यात | उन्धीथाः उन्धीयाथाम् उन्धीध्वम् तृ..उन्ध्यात् उन्ध्याताम् उन्ध्युः | उन्धीत उन्धीयाताम् उन्धीरन् 3. अ = योऽg, गए। - ७, ५२५६
विध्यर्थ मे.व. द.प. प.प. | .. .. .. प्र.पु.- अनजानि अनजाव अनजाम | अज्याम् अज्याव अज्याम दि.५.+ अग्धि अङ्क्तम् अङ्क्त | अञ्ज्या: अज्यातम् . अञ्ज्यात तृ..+ अनक्तु अङ्क्ताम् अञ्जन्तु | अङ्ग्यात् अज्याताम् अञ्ज्युः 4. पिष् = पीस. ९-७, ५२स्मैप
વિધ્યર્થ मे.व. द्वि.प. प.प. | .प. द्वि.. .. ५.पु. पिनषाणि पिनषाव पिनषाम | पिंष्याम् पिंष्याव पिंष्याम द्व.पु., पिण्ड्डि पिष्टम् पिष्ट | पिंष्या: पिंष्यातम् पिंष्यात तृ.पु., पिनष्टु पिष्टाम् पिंषन्तु | पिष्यात् पिंष्याताम् पिंष्युः ET सरस संस्कृतम्-२ 3.3.3438.3.3.3.3.3.8 18-ST

Page #68

5. रिच् = पाली २. ग - ७, मय५६
પરપદ ૯ આજ્ઞાર્થ = આત્મને પદ
भ.प. द.प. प.प. | म.. .. .. ५.५.+रिणचानि रिणचाव रिणचाम | रिणचै रिणचावहै रिणचामहै a.५.1 रिङ्ग्धि रिङ्क्तम् रिक्त | रिझ्व रिञ्चाथाम् रिङ्ग्ध्वम् त... रिणक्तु रिक्ताम् रिञ्चन्तु | रिङ्क्ताम् रिञ्चाताम् रिञ्चताम्
પરસ્મપદ - વિધ્યર્થ – આત્મને પદ
मे.. .प. प.प. | प.. .. .. ५.पु.+ रिज्च्याम् रिज्च्याव रिज्च्याम रिञ्चीय रिञ्चीवहि रिञ्चीमहि द्वि.पु. रिज्च्या: रिज्च्यातम् रिञ्च्यात रिञ्चीथा: रिञ्चीयाथाम् रिञ्चीध्वम् तु..रिज्च्यात् रिज्च्याताम् रिच्युः। रिञ्चीत रिञ्चीयाताम् रिञ्चीरन् 6. छिद् = छ४, ५-७, भय५६
પરઐપદ ૯ આજ્ઞાર્થ આત્મને પદ
भ.प. द्वि.व. भ.प. | मे.प. द्वि.प. प.. ५.५.+ छिनदानि छिनदाव छिनदाम | छिनदै छिनदावहै छिनदामहै द्वि.पु.- छिद्धि छिन्तम् छिन्त | छिन्त्स्व छिन्दाथाम् छिन्द्ध्वम् d.५.+ छिनत्तु छिन्ताम् छिन्दन्तु | छिन्ताम् छिन्दाताम् छिन्दताम्
પરઐપદ ૯ વિધ્યર્થ = આત્મને પદ
मे.व. द.प. प.प. | मे.. .. .. ५.पु.- छिन्द्याम् छिन्द्याव छिन्द्याम| छिन्दीय छिन्दीवहि छिन्दीमहि द्वि..- छिन्द्याः छिन्द्यातम् छिन्द्यात | छिन्दीथाः छिन्दीयाथाम् छिन्दीध्वम् तृ.पु., छिन्द्यात् छिन्द्याताम् छिन्युः | छिन्दीत छिन्दीयाताम् छिन्दीरन् 7. हिंस् = डिंसा ४२वी, गए - ७, ५२स्मैप આજ્ઞાર્થ
विध्यर्थ मे.प. द्वि.प. प.प. | मे.व. दि.१.. .. ५.पु.+ हिनसानि हिनसाव हिनसाम | हिंस्याम् हिंस्याव हिंस्याम द्वि.पु.+ हिन्धि हिंस्तम् हिंस्त | हिंस्या: हिंस्यातम् हिंस्यात त..+ हिनस्तु हिस्ताम् हिसन्तु । हिस्यात् हिस्याताम् हिस्युः 8. इन्ध् = सQuag. ।। - ७, मात्मने५६ माशार्थ
विध्यर्थ .. - द्वि.. .. | मे.. द्वि.प. प.प. ५.पु.+ इनधै इनधावहै इनधामहै | इन्धीय इन्धीवहि इन्धीमहि द्व.पु.+ इन्त्स्व इन्धाथाम् इन्द्ध्वम् इन्धीथा: इन्धीयाथाम् इन्धीध्वम् तृ.पु. + इन्द्धाम् इन्धाताम् इन्धताम् । इन्धीत इन्धीयाताम् इन्धीरन् 8.ARE संस्कृतम्-२ .3.3.8(48).8.3.3.3.3.3.3 पा6-6.3.8

Page #69

9.
भुज् = ४भवु. गए - 3,
પરૌપદ
આત્મનેપદ द्वि..
५.१. खे.व.
ज.व.
खे... द्वि... प्र.पु. भुनजानि भुनजाव भुनजाम भुनजै द्वि.पु. → भुङ्ग्धि भुङ्क्तम् भुङ्क्त भुङ्क्ष्व
भुनजावहै भुनजामहै
भुञ्जाथाम् भुङ्ध्वम्
तृ. पु. → भुनक्तु भुङ्क्ताम् भुञ्जन्तु | भुङ्क्ताम् भुञ्जाताम् भुञ्जताम् ← विध्यर्थ
પરઐપદ
આત્મનેપદ
५.५. → भुञ्ज्याम् भुञ्ज्याव भुञ्ज्याम भुञ्जीय भुञ्जीवहि भुञ्जीमहि द्वि.पु. → भुञ्ज्याः भुञ्ज्यातम् भुञ्ज्यात भुञ्जीथा: भुञ्जीयाथाम् भुञ्जीध्वम् तृ. पु. → भुञ्ज्यात् भुञ्ज्याताम् भुञ्ज्युः भुञ्जीत भुञ्जीयाताम् भुञ्जीरन् अर्भषि ३५ :- इन्ध् = सणगाव. गए - ७, आत्मनेपछ
વર્તમાનકાળ
खे... द्वि...
प्र. ५. → इध्ये इध्यावहे
द्वि.पु. + इध्यसे
इध्येथे
तृ.पु.
इध्यते इध्येते
આજ્ઞાર્થ
प्र.पु. द्वि.पु.
तृ. पु.
ઉભયપદ
← भाशार्थ →
खे.व. द्वि... ज.व.
इध्यै इध्यावहै इध्यामहै इध्यस्व इध्येथाम् इध्यध्वम् इध्यताम् इध्येताम् इध्यन्ताम् અનિયમિત રૂપ ઃअधर - नीये. पुल्लिंग
अधरः अधरौ अधरे/अधराः अधरम्
अधरान्
अधरेण अधराभ्याम् अधरैः
99
99
.q. खे.व. इध्यामहे
ऐध्ये
इध्यध्वे |ऐध्यथाः
इध्यन्ते
ऐध्यत
હસ્તનભૂતકાળ
द्वि...
ऐध्यावि
ऐध्येथाम्
ऐध्येताम्
વિધ્યર્થ
अधरेभ्यः
""
अधरयोः अधरेषाम्
""
अधरेषु
खे.व.
इध्येय
इध्येथाः इध्येत
अधरा
अधराम्
अधरया
अधरस्यै
अधरस्याः
99
द्वि..
इध्येवहि
इध्येयाथाम्
इध्येयाताम्
अधरस्याम् अधरे !
સ્ત્રીલિંગ
अधरे
""
अधराय / अधरस्मै
अधरात् /
अधरस्मात्
अधरस्य
अधरे / अधरस्मिन्
अधर ! अधरौ ! अधराः !
है। सरस संस्कृतम् - २ 8.8.8448.8.1.2.28. पाठ- ४.४
ज.व.
ऐध्यामहि
ऐध्यध्वम्
ऐध्यन्त
""
ज.व.
इध्येमहि
इध्येध्वम्
इध्येरन्
अधराः
अधराभ्याम् अधराभिः
""
अधराभ्यः
""
अधरे !
"
अधरयोः अधरासाम्
39
अधरासु अधराः !

Page #70

નપુંસકલિંગઃ - અધરમ્ અધરે થરાદ |આ પ્રમાણે જ અત્તર = તફાવત, આંતરું
પર = બીજું, અન્ય अधरेण अधराभ्याम् अधरैः
અવર = પાછળ, અન્ય અથરત્ને ” અરેષ્યઃ અધરાત્ ”
પર = બીજું
” अधरस्य अधरयोः अधरेषाम् |
ત્તિર = પછી अधरस्मिन् " अधरेषु
ક્ષિણ = જમણી બાજુ અધર ! અરે ! અધાનિ |પૂર્વ = પૂર્વનું-આ બધાં રૂપો સમજી લેવા.
૧ ધાતુઓ > ગણ -૧-પરસ્મપદ - વિ + શિન્ = વિગતવાર વિવરણ કરવું, સન્ + 9 = સંબંધમાંઆવવુંગિણ ૧૦|| વિશેષતા દેખાડવી, વિશિષ્ટ હોવું
[To Come In Contact] | [To Distinguish] > ગણ-૧-આત્મને પદ - | ગણ -૭ -આત્મપદ - ૩+વિન્ = કંપવું, બીવું [To Fear] વિદ્વાદવિવાદ કરવો [To Dispute] > ગણ-૪-પરઐપદ - વિક ખેદ પામવું (To Be Unhappy]. Jધ = આસક્તિ કરવી [To Cover] | ગણ-૭-ઉભયપદ - > ગણ -૭-પરસ્મ પદ - અનુ+પુન્ = પૂછવું [To Ask]. વૃક્ = વેગળા રહેવું [To Stay Away] યુન્ = પ્રયત્ન કરવો ૩ન્ + વિન્ ધૂજવું[To Be Afraid |
[To Attempt] - શબ્દો દિ તત્સમ શબ્દો-પુલ્લિંગઃ - માવના = ભાવના [Wish] ઢયાતું = દયાળુ [Kind]
> વિશેષણ - વિધ=વિધિ [Process]
યાય = યોગ્ય [Capable] ) નપુંસકલિંગઃ
ઉત્તમ = ઉત્તમ [Best]. રાગ્ય = રાજ્ય [Kingdom]
જ નૂતન શબ્દો-પુલ્લિંગઃસુરાષ્ટ્ર = સારું રાષ્ટ્ર, સૌરાષ્ટ્ર
ગાલાપ = વાતચીત [Conversation] ) સ્ત્રીલિંગ:
= હોદ્દો, હક [Right] પ્રકા = પ્રજા [People]
Ifક્ષતિપતિ = રાજા [King] ભાષા = ભાષા [Language] જિજ સરલ સંત-ર ૪૪૪પ૬)8888888 પાઠ-૯ ૨૪

Page #71

» नयि:
|अप्रमत्त = मप्रमाही [Active] अपथ्य = MAAN [Harmful] हिंस्र = डिंस [Violent] वर्धन = qug [Increase] अभिप्रेत = अच्छित [Desired]
1 [वर्ध+अन = वर्धन]]> laid awa - शशिन् प्रमाणे :पद = &tal [Post]
रोगिन् = शी [Patient] भूत = uel [Creature] विद्यार्थिन् = विद्यार्थी [Student] वसु = धन [Money]]
अर्थिन् = या45 [Beggar] > स्त्रीलिंग:
दायिन् = आपना [Giver] एतादृशी = सावी [Like This] > भवत् प्रभा ३५:» विशेषg:
कियत् = 32j [How Much] सावध = पापयुत [Sinful] > अव्यय:मदीय = भाएं [Mine]
अद्यप्रभृति = साथी भांडीने त्वदीय = ता[Yours]
. [From Today] तदीय = तनुं [Theirs/His/Her] पुरः = सामे, माग [In Front of] स्व = पोत ['सर्व प्रभारी ३५][I/Self]| अक्षरश: शहे श०६ [Word To Word]
लं
[1] संस्कृततुं शती अशे :1. दयालुव॒जिनैः समं सङ्ग वृक्ते । उत्तमो जनो वृषलैः सार्धमालापं
वृणक्ति, न सज्जनै: साकम्, यथा रोगी अपथ्यं वर्जति किन्तु अगदं न वर्जयति । तीर्थङ्करा मनसैवानुत्तरसुराणां शङ्काः छिन्दन्ति, वचसा च मानवानां शङ्काः छेदयन्ति । 'त्वं तृण्ढि, रुन्द्धि, पिण्ड्डि, छिन्त्स्व, क्षुन्द्धि, भिन्त्स्व, हिन्धि, इन्त्स्व' एतादृशी भाषा सावद्यभाषा कथ्यते । तां वृङ्ग्धि त्वम् । परकीयस्वकीययोरन्तरं छिन्द्याः, मदीयं सर्वं त्वदीयमिति भावनां च व्यज्याः । 1श्रीमहावीरः सङ्गमस्योपसर्गेषु नाऽखिन्दत्, किन्तु तस्य संसारवर्धनात् अखिन्दत् ।
आचार्य: स्वयोग्यशिष्यं आचार्यपदे नियुङ्ग्यात् । 1 श्रीमहावीरः = श्रिया युक्त: महावीरः = भैश्वर्य संपन्न मडावी२. मा शत
श्री युतपहनो मधेसमास छूटो पावो. ST ARE संस्कृतम्-२ 88.8(40D8.8.8.8.8.8.8 45-683
-

Page #72

7. पापेन पालकेन क्षुण्णा: साधवः स्वीयानि क्षोद्यानि कर्माणि क्षुत्त्वा
મુસ્તિતા: | 8. केचित् धनाय धावन्ति, केचित् कलत्राय धावन्ति किन्तु न कोऽपि
'सर्वाऽभिप्रेतदायिने धर्माय उद्युङ्क्ते । 9. ન હિંચાત્ સર્વભૂતાનિ ફચેત વિધિમક્ષરોડનુસરન્તિ નૈના: I [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :1. માંગતા એવા યાચકને ધન આપતા એવા મને તું ન અટકાવ.
આજથી માંડી હું તને ઉપાધ્યાયપદ ઉપર નિયુક્ત કરું છું તેથી તું તારા હોદ્દાને વિશે અપ્રમત્ત થા. જંગલમાં કેટલાક પશુઓ બીજાની હિંસા કરે છે. આથી તે પશુઓને હિંસક કહેવાય છે. જે કઈ તને મળે તે જ તારે ભોગવવું જોઈએ. બીજા કોઈના ધનની આસક્તિ ન કર. પોતાના ઘરે આવેલા યાચકને તારે કેટલું ધન જોઈએ છે?'[= કેટલુંધન જરૂરી છે?]આ પ્રમાણે તેણે પૂછ્યું.
મેં મારા દુઃખોને તેની આગળ ખુલ્લા કરી દીધા. તેથી તેનું હૈયું ખેદ પામ્યું. 7. વિદ્યાર્થીઓને સાચા જ્ઞાનમાં જોડવા જોઈએ અને પ્રજાને સાચા માર્ગે જોડવી
જોઈએ. જે રાજા આ રીતે જોડે છે તેનું રાજ્ય સુરાષ્ટ્ર થાય છે. જુઓ!તેણે પશુઓને વિગતવાર ગણાવ્યા છે, હવે તમારે પણ પશુઓનેવિગતવાર
ગણાવવા જોઈએ. 9. તીર્થકર ભગવાનની દેશના સાંભળીને તેનું અજ્ઞાન છેદાઈ ગયું, કર્મો ભેદાઈ
ગયા, મિથ્યાત્વ ખાલી થઈ ગયું. [3] ખૂટતી વિગત પૂરો :નિ. ધાતુ અર્થ, કાળ પ્રયોગ | પદ પુરુષ એ.વ.દ્ધિ.વ. બ.વ.
અર્થ 11. મુન
હસ્તન | કર્તરિ 2. મળ્યુ
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ 13. ઉપષ
વિધ્યર્થ, કર્તરિ 14. વિદ્ હ્રસ્તન | કર્મણિ
वृज् આજ્ઞાર્થ કર્મણિ
می
به
سه
به
با
1
सर्वाभिप्रेतदायिने = सर्वाणि च तानि अभिप्रेतानि च इति कर्मधारयः
सर्वाभिप्रेतानि यच्छति यः सः = सर्वाभिप्रेतदायी इति बहुव्रीहिः [तस्मै] જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર જ ૫૮ જ જ પાઠ-૯ જ

Page #73

[4] નિમ્નોક્ત કર્તરિ વાક્યોને કર્મણિમાં રૂપાંતરિત કરો :1. TMાય વૃક્ષ વંમ છિદ્ધિા 2. પરીયં વહુ તેનુષ્યના 3. મર્યમાં મધુરં મિત્તિ. 4. માં હિંસા: સર્વભૂતાનિ 5. યવમાનીયર્થિને વસુ છન્ત માં ના ડુદ્ધિ [5] ખૂટતી વિગતો પૂરો :નં. ગુજરાતી અર્થ મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય પુરુષ વચનકાળ રૂપ 1. તે બન્ને ડર્યા હતા. 2. તમારે બન્નેએ નીમવું જોઈએ. 3. અમે બન્નેએ પૂછ્યું. 4. તમે બન્ને વેગળા રહો. 5. તેઓ બધાં ખેદ પામ્યાં. [6] નિમ્નોક્ત નંબર મુજબ કોઈપણ એક-એક શબ્દ લઈરૂપ બનાવી ઓળખાવો.
SANSKRIT MOBILE
ઓળખાવો.
Numbers રૂપ 1. 19 = વૃદ્િધ, 2. 2483 =__ 3. 676 = 4. 2143 = 5. 18 = 6. 2587 = 7. 694 = 8. 357 = _ 9. S9 =
न्धी
7|ફામ'
/ ૩ / [7] રૂપ પૂરો:1 - - — વિક્વીનહિ ક્વિન્દીથા:
[2.
––
विशिनषाव
विशिषन्तु
જ સરલ સંસ્કૃતમ્-
જીપ૯જીજાજી પાઠ-૯ જીજી

Page #74

પાઠ - ૧૦
ગણ - ૨ [Part -I] આ ગણમાં ધાતુને માત્ર પ્રત્યયો લગાડવાથી રૂપ થાય છે. આ કારાંત સિવાયના તમામ ધાતુઓના રૂપો પ્રાયઃ અનિયમિત છે. તે અંગેના નિયમો નીચે દર્શાવ્યા છે. નિયમો:
[મિત્રો! નીચેના નિયમો જે તે શબ્દોના રૂપો બનાવવા માટે છે. જો તે રૂપો જ ગોખી લેવામાં આવે તો નીચેના નિયમો ગોખવાની જરૂર નથી. પણ રૂપ મુખપાઠ જોઈએ!]. 1. , , , , , , , , , શ્રા, નવગેરે આ કારાંત ધાતુમાં હ્યુસ્ટન ભૂતકાળ ત્રીજો પુરુષ બહુવચનમાં અંત્ય મા + અનું ના બદલે વિકલ્પ'૩' લાગે છે. દા.ત. વા / કવાનું 2. 'અમ્ ધાતુ માટેના નિયમો:
A. ધાતુમાં અવિકારક પ્રત્યય પૂર્વે આ લોપાય. દા.ત. સ્વ: | : I B. ધાતુ અંતે સ્ + સ્કે ધૂ થી શરૂ થતાં પ્રત્યયો હોય તો ધાતુનો 'જૂ' લોપાય. દા.ત. અન્ + સિ= શિ. અરે ! અન્ + | અહીં અવિકારકપ્રત્યયહોઈ અન્ + 4 1 નો લોપ થયેલ છે.
C. પરસ્મપદમાં હ્રસ્તન ભૂતકાળ બીજો/ત્રીજો પુરુષ એકવચનના '', '' પ્રત્યયના બદલે ક્રમશઃ 'હું', 'ફુક્ત થાય છે. દા.ત. મારી બારીન્ !
b. પરસ્મપદ આજ્ઞાર્થ દ્વિતીય પુરુષ એકવચનનું રૂપ થાય છે. અને આત્મપદ વર્તમાનકાળ પ્રથમ પુરુષ એકવચનનું રૂપ થાય છે. 3. 'રૂ' (નવું) પરસ્મપદના વર્તમાનકાળ ત્રીજો પુરુષ બહુવચનમાં તિ' રૂપ થાય છે. આજ્ઞાર્થ ત્રીજો પુરુષ બહુવચનમાં 'યનું રૂપ થાય છે. 4. ધ + (આત્મને ભણવું)માં રૂ નો સ્વરાદિ અવિકારકપ્રત્યય પૂર્વે 'રૂ' થાય. હ્યુસ્ટન ભૂતકાળમાં ' ની વૃદ્ધિ કરતા પહેલાં 'ફલ્ કરવો.
દા.ત. ધ+$ +રૂ
= ધ++ઠું = ધિ+ B+રું = 1ઐયિT જજ સરલ સંસ્કૃત-ર જાજક0 08888888 પાઠ-૧૦૪૪

Page #75

5. ચું, ગુ, તુ, ફુઆ હ્રસ્વ ૩ કારાંત ધાતુ + વિકારક વ્યંજનાદિ પ્રત્યય
= ગુણના બદલે વૃદ્ધિ +વિકારક વ્યંજનાદિ પ્રત્યય.
દા.ત.'ગુ' નૌકા નષિા નીતિ 6. 'તું અને ૬ ધાતુને વ્યંજનાદિ વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે વિકલ્પ (દીઘ) 'રું લાગે. અને ત્યારે વૃદ્ધિના બદલે ગુણ થાય. તથા વ્યંજનાદિ અવિકારક પ્રત્યય પૂર્વે પણ વિકલ્પ
' લાગે.
દા.ત. 'તું તૌતિ કે તવીતિ . '૬ - રતિ કે રવીતિ
. વિકારક અવિકારક વ્યંજનાદિ પ્રત્યય પૂર્વે અંગ કે સ્તી કે તવી | स्तु स्तुवी સ્વરાદિ પ્રત્યય પૂર્વે અંગ તત્
स्तुव् 7. 'શ' (આ.પ. સૂવું) ધાતુનું બધા પ્રત્યયો પર 'શ' અંગ થાય.
દા.ત. શ . શેવટે . તેમજ તૃતીય પુરુષ બહુવચનના મતે, મત, અતીના બદલે ક્રમશઃ તે, રત, તામ્પ્રત્યયો લાગે.
દા.ત. શસ્તે . અશરત શેરતામ્ 8. 'તૂધાતુમાં વર્તમાનકાળ પરસ્મપદમાં પાંચ વધારાના રૂપ થાય.
એકવચન દ્વિવચન | બહુવચન દ્વિતીયપુરુષ કે બ્રવીતિ, માલ્થ | ઝૂથ, બાદથઃ | તૂથ તૃતીયપુરુષ બ્રવીતિ, સાદ | ઝૂત:, હિતુઃ | ત્રુવત્તિ, આદુઃ
> વ્યંજનાદિ વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે ધાતુમાં દીર્ઘરું ઉમેરાય છે. * દા.ત. ડ્યૂ+તિ = બૃ + +તિ = +ત્++તિ = બ્રવીતિ ! 9. 'છૂ' (આત્મને પદ) માં આજ્ઞાર્થના બધા પ્રત્યયો અવિકારક છે.
દા.ત. પુર્વ , સુવાવહૈ , ગુવાહૈ 10. મન, નક્ષ, શ્વ, સ્વપૂ, માંવિધ્યર્થ સિવાયના વ્યંજનાદિ પ્રત્યય પૂર્વે 'રૂ' ઉમેરાય છે. દા.ત. રવિતિ . ક્ષતિ !
પરન્તુ હ્યસ્તનભૂતકાળમાં 'સ્ ના બદલે 'અમ્' કે 'હું' અને 'તૂ' ના બદલે 'અત્' કે 'પ્રત્યય લાગે. : દા.ત. રોડ કે મરોહીઃ સરોવ કે અરોહીત્ | હિલ સરલ સંસ્કૃતમ-ર ૧ જ888888પાઠ-૧૦૪૪

Page #76

पायात
३५ो :1. पा = २०५४२. १-२ ५२स्मैप वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ अ.प. द.प. 4.. भे.. .. .. ५.पु. + पामि पावः पाम: | अपाम् अपाव अपाम द्वि.पु. + पासि पाथः पाथ | अपाः अपातम् अपात त... + पाति पात: पान्ति | अपात् अपाताम् अपान् - अपुः આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ मे.. द.प. प.प. | मे.प. द्वि.. .. ५.५.1 पानि पाव पाम पायाम् पायाव पायाम दि..+ पाहि पातम् पात | पाया: पायातम् पायात तु... पातु पाताम् पान्तु ।
पायुः - આની જેમ બીજા ગણના બધાં જ કારાન્ત ધાતુના રૂપો સમજી લેવા. 2. अस् = डो. ९ - २ मय५६
પરઐપદ ૯ વર્તમાનકાળ આત્મપદ
मे.व. .. .. .. .. .. ५.५. + अस्मि स्वः स्मः | हे स्वहे स्महे द्वि.५. + असि स्थ: स्थ | से साथे ध्वे तु.पु. + अस्ति स्तः सन्ति । स्ते साते सते
પરઐપદ ૯ લસ્તન ભૂતકાળ - આત્મપદ
मे.व. द.प. प.प. । .व. वि.प. .प. ५.पु.+ आसम् आस्व आस्म | . आसि आस्वहि आस्महि दि.५.+ आसी: आस्तम् आस्त | आस्था: आसाथाम् आध्वम् तु.५.+ आसीत् आस्ताम् आसन् । आस्त आसाताम् आसत
પરઐપદ ૯ આજ્ઞાર્થ – આત્મને પદ
मे.. द्वि.प. प.प. | मे.प. वि.प. ब.प. ५.५.. असानि असाव असाम| असै असावहै असामहै द्वि.पु.+ एधि स्तम् स्त | स्व साथाम् ध्वम् तु.पु.+ अस्तु स्ताम् सन्तु | स्ताम् साताम् सताम्
3.8 सरस संस्कृतम्-२ 8.8.8 SRDSS.3.3.3.3.8418-१०.४.3

Page #77

ब.
.
इथ
4.A.
પરઐપદ ૯ વિધ્યર્થ આત્મપદ
मे.व. दि.१. भ.प. | मे.. , द्वि.. ५.पु.- स्याम् स्याव स्याम | सीय सीवहि सीमहि द्वि... स्या: स्यातम् स्यात | सीथाः सीयाथाम् सीध्वम् त..+ स्यात् स्याताम् स्युः । सीत सीयाताम् सीरन् 3. इ = ४. गए। -२ ५२स्मैप वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ भ.प. द्वि.. .. | .. द्वि.. ब.. ५.५. + एमि इवः इमः . | आयम् द्वि.पु. + एषि इथः
ऐतम् तृ.पु. + एति इतः यन्ति
ऐताम् आयन माशार्थ
વિધ્યર્થ मे.व. द्वि.प.
.. दि.. प.व. ५.५.- अयानि अयाव अयाम इयाम् इयाव इयाम दि.५.+ इहि इतम् इत। इयाः इयातम् इयात तु..+ एतु इताम् यन्तु
इयात्
इयाताम् इयुः 4. अधि + इ = (म, गए। -२मात्मने५६ • वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ अ.प. द्वि.. ब.. | .प. द्वि.. .. ५... अधीये अधीवहे अधीमहे | अध्यैयि अध्यैवहि अध्यैमहि द्वि... अधीषे अधीयाथे अधीध्वे | अध्यैथाः अध्यैयाथाम् अध्यध्वम तृ... अधीते अधीयाते अधीयते | अध्यैत अध्यैयाताम् अध्ययत माशार्थ
विध्यर्थ मे.व. द्वि.. .. | . द्वि.. .. ५.पु. अध्ययै अध्ययावहै अध्ययामहै| अधीयीय अधीयीवहि अधीयीमहि द्वि.पु. अधीष्व अधीयाथाम् अधीध्वम् अधीयीथा: अधीयीयाथाम् अधीयीध्वम् तृ.पु. अधीताम्अधीयाताम् अधीयताम् अधीयीत अधीयीयाताम् अधीयीरन् 5. नु = स्तुति ४२वी. 19 - २ ५२स्मैप વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ मे.प. द्वि.प. प.प. मे.. दि.१. .. ५.५.+ नौमि नुवः नुमः अनवम् अनुव अनुम दि... नौषि नुथः नुथ अनौः अनुतम् अनुत तु..नौति नुतः नुवन्ति । अनौत् अनुताम् अनुवन् 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 88.893D8.8.8.88.8.8416-१०.8.8

Page #78

५.पु.
द्वि.पु.
तृ.पु.
6.
प्र.पु.
આજ્ઞાર્થ
खे... द्वि...
नवानि
नुहि
नौतु
तृ. पु.
स्तु = स्तवना ५२वी. गए। - २ उभयपह
પરમૈપદ ←
खे.व.
Pa.q.
4.9.
स्तौमि स्तुवः स्तुमः स्तवीमि स्तुवीवः स्तुवीमः द्वि.पु. स्तौषि स्तुथः स्तुथ स्तवीषि स्तुवीथः स्तुवीथ
4.9.
नवाव नवाम
द्वि.पु. अस्तौः
પરમૈપદ
खे.व. 4. ५. अस्तवम् अस्तुव
खे. १.
प्र. पु.
|स्तवानि
द्वि.पु. स्तुहि
नुतम्
नुत
नुताम् नुवन्तु
खा ४ प्रभाशे यु - स्नु वगेरेना ३पो यासशे.
←
तृ.पु. स्तौतु
वर्तमानान → આત્મનેપદ
खे..
द्वि...
स्तुवे
स्तौति स्तुतः स्तुवन्ति स्तुते स्तुवा स्तुवते
स्वीति स्तुवीत:
स्तुवीते
द्वि... 4.व.
अस्तुतम् अस्तुत अस्तवीः अस्तुवीतम् अस्तुवीत
अस्तुम अस्तुवीव अस्तुवीम
तृ.पु. अस्तौत् अस्तुताम् अस्तुवन्
अस्तवीत् अस्तुवीताम्
પરઐપદ
.ओ.व.
नुयाम्
नुयाः
स्तन लूतडाण →
नुयाव
नुयातम्
नुयात् नुयाताम् नुयुः
←
द्वि.. 4.व.
स्तवाव स्तवाम
स्तुतम् स्तुत स्तुवीहि स्तुवीतम् स्तुवीत
स्तुषे स्तुवीषे
स्तुताम् स्तुवन्तु
વિધ્યર્થ
द्वि..
आज्ञार्थ →
खे.व.
स्तवै
61.9.
नुयाम
नुयात
4.व.
स्तुवहे स्तुमहे स्तुवीवहे स्तुवीमहे
આત્મનેપદ द्वि...
से..
4.व.
अस्तुवि अस्तुवहि अस्तुमहि अस्तुवीवहि अस्तुवीमहि
स्तुवाथे स्तुध्वे
स्तुवीध्वे
स्तुष्व स्तुवीष्व
अस्तुथाः अस्तुवाथाम् अस्तुध्वम् अस्तुवीथा: अस्तुवीध्वम्
अस्तुत अस्तुवाताम् अस्तुवत अस्वी
આત્મનેપદ
द्वि..
स्तवावहै स्तवामहै
..
स्तुवाथाम् स्तुध्वम्
स्तुवीध्वम्
स्तुताम् स्तुवाताम् स्तुवताम्| स्तुवीताम्
स्तवीतु स्तुवीताम्
है. सरस संस्कृतम्-२ EX.X४ 8.2.2.2.2.2.2415- १०.४.४

Page #79

પરૌપદ - વિધ્યર્થ = આત્મને પદ
मे.व. .. प.प. .व. द्वि.. ब.प. ५.पु. स्तुयाम् स्तुयाव स्तुयाम | स्तुवीय स्तुवीवहि स्तुवीमहि
|स्तुवीयाम् स्तुवीयाव स्तुवीयाम |
स्तुयाः स्तुयातम् स्तुयात स्तुवीथाः स्तुवीयाथाम् स्तुवीध्वम्
स्तुवीया: स्तुवीयातम् स्तुवीयात तृ.. स्तुयात् स्तुयाताम् स्तुयुः । स्तुवीत स्तुवीयाताम् स्तुवीरन्
| स्तुवीयात् स्तुवीयाताम् स्तुवीयुः
- रु धातु-३५ याप्रमाणो ४ समj 7. शी = सूई ४. २५-२मात्मनेप६ વર્તમાનકાળ
- હસન ભૂતકાળ मे.व. दि.. .. अ.१. दि.१. .. ५.पु. + शये शेवहे शेमहे अशयि अशेवहि अशेमहि द्वि.पु. + शेषे शयाथे शेध्वे अशेथाः अशयाथाम् अशेध्वम् 1.५. + शेते शयाते शेरते । अशेत अशयाताम् अशेरत माशार्थ
વિધ્યર્થ अ.प. द.प. प.. | .. .. .. ५.५.. शयै शयावहै शयामहै | शयीय शयीवहि शयीमहि द्व.पु. + शेष्व शयाथाम् शेध्वम् | शयीथा: शयीयाथाम् शयीध्वम् तृ.पु. + शेताम् शयाताम् शेरताम् | शयीत शयीयाताम् शयीरन् 8. ब्रू = पोल. २५ - २ मय५६ પરસ્મપદ - વર્તમાનકાળ
આત્મને પદ दि.१.
.. मे.व. द.. .. ब्रवीमि
ब्रूवः ब्रूमः ब्रुवे ब्रूवहे ब्रूमहे ब्रवीषि[आत्थ] ब्रूथ:[आहथुः] ब्रूथ | ब्रूषे ब्रुवाथे ब्रूध्वे ब्रवीति [आह] ब्रूतः [आहतुः] ब्रुवन्ति [आहुः]| ब्रूते ब्रुवाते ब्रुवते પરઐપદ ૯ લસ્તન ભૂતકાળ - આત્મને પદ
भ.प. द.प. प.प. | मे.प. द्वि.. .. ५.५.+ अब्रवम् अब्रूव अब्रूम | अब्रुवि अब्रूवहि अब्रूमहि दि.५.+ अब्रवी: अब्रूतम् अब्रूत | अब्रूथा: अब्रुवाथाम् अब्रूध्वम् तृ..+ अब्रवीत् अब्रूताम् अब्रुवन् । अब्रूत अब्रुवाताम् अब्रुवत 8.8 सर संस्कृतम्-२ 8.8.354D3.3.3.3.3.3.8418-१०.8.3
मे..

Page #80

પરસૈપદ ૯ આશાર્થ આત્મને પદ
भे.१. दि.१. १.१. । - मे.प. द्वि.प. ५.१. ५.पु.+ ब्रवाणि ब्रवाव ब्रवाम | ब्रवै ब्रवावहै ब्रवामहै द्वि.पु.+ ब्रूहि ब्रूतम् ब्रूत | ब्रूष्व ब्रुवाथाम् ब्रूध्वम् तृ... ब्रवीतु ब्रूताम् ब्रुवन्तु | ब्रूताम् ब्रुवाताम् ब्रुवताम्
પરઐપદ ૯ વિધ્યર્થ + આત્મને પદ
भे.१. दि.१. प.प. । .व. वि.प. प.प. ५.पु., ब्रूयाम् ब्रूयाव ब्रूयाम | ब्रुवीय ब्रुवीवहि ब्रुवीमहि द्व.पु.- ब्रूयाः ब्रूयातम् ब्रूयात | ब्रुवीथा: ब्रुवीयाथाम् ब्रुवीध्वम् तृ.. ब्रूयात् ब्रूयाताम् ब्रूयुः । ब्रुवीत ब्रुवीयाताम् ब्रुवीरन् 9. सू = ४म मापको. १५ - २ मात्मनेपद वर्तमान
बस्तन ताण मे.. .. प.प. | .. .. ५.पु. + सुवे सूवहे सूमहे | असुवि . - असूवहि असूमहि द्व.पु. + सूषे सुवाथे सूध्वे असूथाः असुवाथाम् असूध्वम् तृ... - सूते सुवाते सुवते | असूत असुवाताम् असुवत माशार्थ
विध्यर्थ भे.१. .. प.प. , .प. द्वि.प. .. ५.पु.- सुवै सुवावहै सुवामहै | सुवीय सुवीवहि सुवीमहि द्व.पु., सूष्व सुवाथाम् सूध्वम् | सुवीथाः सुवीयाथाम् सुवीध्वम् तृ.पु. + सूताम् सुवाताम् सुवताम् | सुवीत सुवीयाताम् सुवीरन् 10. रुद् = २७. २।९।-२ ५२स्मै५६ वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ मे.व. द.प. प.प., मे.व. वि.प. प.प. ५.पु. + रोदिमि रुदिवः रुदिमः | अरोदम् अरुदिव अरुदिम द्वि.पु. + रोदिषि रुदिथः रुदिथ | अरोदी:,अरोदः अरुदितम् अरुदित तृ.पु. + रोदिति रुदितः रुदन्ति | अरोदीत्, अरोदत् अरुदिताम् अदन् ES ARE संस्कृतम्-२ 23.8.8(SGDS.S.S.S.S.S.8 416-१०.3.8
साथ

Page #81

આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ भे.१. द.. प.प. । .. द्वि.. .. ५.५.+ रोदानि रोदाव रोदाम | रुद्याम् रुद्याव रुद्याम द्वि.पु.+ रुदिहि रुदितम् रुदित उद्याः रुद्यातम् रुद्यात तृ.५.. रोदितु रुदिताम् रुदन्तु | रुद्यात् रुद्याताम् उद्युः
॥ प्रभा ४ स्वप्, श्वस् भने अन् वगैरेन। ३५ो सम0 वा. 11. जश् = Muj. गए।-२ ५२स्मैप વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ मे.व. वि.प. प.प. | .प. द्वि.प. प.प. ५.पु., जक्षिमि जक्षिव: जक्षिमः| अजक्षम् अजक्षिव अजक्षिम दि.५.- जक्षिषि जक्षिथः जक्षिथ | अजक्षी:, अजक्षः अजक्षितम् अजक्षित त... जक्षिति जक्षित: जक्षति | अजक्षीत्, अजक्षत् अजक्षिताम् अजक्षुः આશાર્થ
विध्यर्थ मे.व. वि.प. प.प. | .. द.प. ५.. ५.पु.+ जक्षाणि जक्षाव जक्षाम | जक्ष्याम् जक्ष्याव जक्ष्याम द्वि.पु.+ जक्षिहि जक्षितम् जक्षित | जक्ष्याः जक्ष्यातम् जक्ष्यात तृ.पु. + जक्षितु जक्षिताम् जक्षतु | जक्ष्यात् जक्ष्याताम् जक्ष्युः 12. वच् = कोस. १५-२ ५२स्मैप વર્તમાનકાળ
હસન ભૂતકાળ मे.व. वि.प. प.प. | .. .. ब.. ५.५.+ वच्मि वच्वः वच्मः अवचम् अवच्व अवच्म द्वि.पु.+ वक्षि वक्थः वक्थ अवक् / ग् अवक्तम् अवक्त त..- वक्ति: वक्त: वचन्ति अवक् / ग् अवक्ताम् अवचन् આશાર્થ
વિધ્યર્થ मे.व. दि.१. .. | मे.. वि.. .. ५..+ वचानि वचाव वचाम | वच्याम् वच्याव वच्याम दि.५.+ वग्धि वक्तम् वक्त | वच्या: वच्यातम् वच्यात तृ..+ वक्तु वक्ताम् वचन्तु | वच्यात् वच्याताम् वच्युः
કર્મણિ રૂપો પહેલા બતાવ્યા તે મુજબ દરેકના સમજી લેવા. ન સમજાય તો 416 - १३मो . B.S ARE संस्कृतम्-२ ... GOD.....४.९.४५16-१०.४.१४

Page #82

'T
३ सरस संस्कृतम् -२ ३.३ ३.३.४.३.३.३३416-१०३.४
दृहन्तो :
ધાતુ
पा
2. अस् इ
3. 4.
5.
नु
6. स्तु
7.
8. ब्रू
पात्वा
भूत्वा
एतुम् इत्वा यत्
अधि + इ अध्येतुम् अधीत्य अधीयान
لهم
9. सू
હેત્વર્થ
10. उद् 11. ज‍
સંબંધક | વર્તમાન
કર્તરિ
पातुम्
भवितुम्
पात्
भवत्
नवितुम् नुत्वा नुवत्
स्तोतुम् स्तुत्वा
स्तुवत्
स्तुवान
शयितुम् शयित्वा शयान
वक्तुम् उक्त्वा ब्रुवत्
ब्रुवाण
सुवान
सोतुम् सूत्वा सवितुम्
रोदितुम् | रुदित्वा जक्षितुम् जक्षित्वा
रुदत् जक्षत्
વર્તમાન
કર્મણિ
पायमान
भूयमान
ईयमान
अधीयमान
नूयमान
स्तूयमान
शय्यमान
उच्यमान
सूयमान
उद्यमान जक्ष्यमाण
કર્તરિ ભૂત કર્મણિ ભૂત तव्य
पातवत्
पात
भूतवत्
भूत
इत
इतवत् अधीतवत् अधीत
नुतवत् नुत
स्तुतवत् स्तुत
अनीय
पानीय
पेय
भवनीय भव्य
एतव्य
अयनीय
इत्य
अध्येतव्य अध्ययनीय अध्येय
नवितव्य
नवनीय
नव्य / नाव्य
स्तोतव्य
स्तवनीय
सूतवत् सूत
रुदितवत् रुदित जक्षितवत् जक्षित
पातव्य
भवितव्य
शयितवत् शयित शयितव्य
उक्तवत्
उक्त
वक्तव्य
शयनीय
वचनीय
सवितव्य
सवनीय
सोतव्य
रोदितव्य
रोदनीय
जक्षितव्य जक्षणीय
य
स्तुत्य
स्तव्य
शेय
वाच्य
वाक्य
सव्य
साव्य
रोद्य
जक्ष्य

Page #83

ધાતુઓ ) » ગણ-૧-પરઐપદ - | = જવું [To Go]. ૩ન્ર્ = ઊગવું [To Rise] ૩૫+ઠું = પાસે જવું [To Go Near]
ઐ = ધ્યાન કરવું[To Meditate]. મ+ડું = તરફ જવું[To Go Toward] > ગણ-૧-આત્મપદ - મ+ઠ્ઠું = આવવું [To Come] ૩ન્ + અય્ = ઉદય થવો [To Rise] |અવઠ્ઠું = જાણવું[To Know] > ગણ -૪-પરસ્મપદ -
3+= ઊગવું [To Rise] Tધુ = શુદ્ધ થવું[To Be Pure]. નમ્ = ખાવું [To Eat] > ગણ -૪-આત્મને પદ - વિા = વાવું [To Plant] પ્ર+અ = શ્વાસ લેવો [To Breathe] વિમ્ = સૂવું [To Sleep] ૩વ્રૂં = ઊગવું[To Rise]
S૬ = ૨ડવું [To Cry]. | ગણ -૨-પરસ્મપદ - વુિં = જોડવું [To Join] પ = રક્ષવું [To Protect]. વુિં = સ્તવવું [To Hymn/Praise]. વ = કાપવું [To Cut]
વુિં = અવાજ કરવો [To Make Noise] રહ્યા = કહેવું[To Tell].
ક્વિન્ = શ્વાસ લેવો, જીવવું[To Live] મા = દેખાવું, પ્રકાશવું [To be Seen] વિશ્વક્ = વિશ્વાસ રાખવો.[To Trust] મા = સમાવવું [To Accomodate]. નું = ટપકવું, ઝરવું [To Drop]. યા = જવું[To Go] - વિવું = બોલવું[To Say]. ન = આપવું, લેવું[To Give/Take]. > ગણ-૨-ઉભયપદઃપ્ત = ભક્ષણ કરવું [To Eat] પ્તિ = સ્તવના કરવી [To Sing] શ્રી = રસોઈ રાંધવી [To Cook] દ્ગ = બોલવું [To Speak] ના = સ્નાન કરવું [To Bathe]
ગણ-૨-આત્મપદ - ૨ = આપવું [To Give]. શિ = સૂઈ જવું [To Sleep] મન = શ્વાસ લેવો. [To Breathe] તિ+શી = ચઢીયાતા થવું પ્ર+મ = શ્વાસ લેવો [To Breathe].
[To Be Superior] આ+= કહેવું, વિશેષ રીતે કહેવું ૬િ = જન્મ આપવો. [To Give Birth]
[To Say] ધિરું = ભણવું[To Study]
ના શબ્દો ) જ તત્સમ શબ્દો-પુલ્લિંગઃ- | નૂતન શબ્દો -પુલિંગ - સ્વાવ = સ્વાદ [Taste]
અ = ખોળો [Lap]. કુરીવાર દુષ્ટ આચાર [Misconduct] | શ્રી વર્ધમાન = મહાવીર મહારાજા ) વિશેષણ:
અનાથમુનિ = અનાથી મુનિ મતિનમેલું[Dirty]. - ૩ = બનાવ, ખબર [News] જજ સરલ સંસ્કૃત-ર ૪૪૯૯)
પાઠ-૧૦૩

Page #84

» नपुंसलिंग:
->viraid Acel - 'शशिन्' प्रभार :मल = भेद [Dir] ऊन = मोई [Less]
.... -प्राणिन् = zuel, ® [Creature] सस्कृत = संस्कृत भाषा [Sanskrit|| अव्यय:> विशेष :
शनैः शनैः = धीरे धीरे [Slowly] प्राचीन = रुनु [Ancient] परस्परं = ५२२५२ [Mutually]
-
5.
साध्या या [1] संस्कृत गुती शे :
मूढा जीवा: स्नान्ति शुद्धाभिरद्भिः किन्तु मलमलिनमिदं शरीरं न कदापि
शुध्यति । 2. सर्वं त्वदीयं लाहि, मा लाहि, यतो दानस्य अतीव माहात्म्यं, विश्वे
सूर्य इव दानं भाति, दानं अपकीर्तिं दाति, लोका दानं नुवन्ति । जक्षित्वा स्वपनं इति एव न ते कर्तव्यम् । चेतय ! यावत् त्वं श्वसिषि तावदाचर धर्मम् । अनाथिमुनेरुदन्तं श्रुत्वा यदा श्रेणिके ज्ञानमुदितं तदा तस्य दुराचारा: आयन् ।
श्रमणोपासिका देहस्य रक्षार्थं श्रायात्, न तु जिह्वाया: स्वादाय । 6. अधीष्व संस्कृतं सम्यक्, यत: संस्कृतभाषाऽतीव प्राचीना ।
यत्तीर्थङ्करोऽब्रूत तदेव गणधरा अब्रुवत, तच्छिष्या अपि तदेवाऽब्रुवन्
अतो भवन्तोऽपि तदेव ब्रूयुः ।। 8. न हि अन्नं उदरे यावत् माति तावत् प्राज्ञः प्सायात् किन्तु ऊनं जक्ष्यात् । 9. अप्राणन् प्राणिन्ति च ये ते प्राणिनः । [2] गुरातार्नु संस्कृत शे :
મેં શ્રીવર્ધમાન સ્વામીને સ્તવ્યા. 2. २ऽतो बाण माताना योगामा विश्वस्त थयेको धीरे धीरे सूई यो. 3. पोटुंबोलतापाने म21वी मातामे तने सायुजोरा खुं.
તું આને અત્યંત સૂવું ન જોઈએ' - આ પ્રમાણે કહે. 5. तेरो४ नासयय छ भने भगवाननी स्तुति ४३ छे. 6. तमोशत्रु४य त२३ यछ भने तमोशत्रु४यथा माछ.तमो'मा श्राओछ'
- એમ જાણી પરસ્પર અત્યંત ભક્તિ કરે છે. . મહાવીર મહારાજા બીજા બધા દેવો કરતા ચઢીયાતા છે અને તેમણે કીધેલો ધર્મ
પણ બીજા બધાં ધર્મો કરતા ચઢીયાતો છે. 3.8 सरस संस्कृतम्-२3.3.30003.3.3.3.3.3.3416-१०.3.3

Page #85

6 + d
=[ [< G 6
ST
ه
ه
ه
ه
8. ભરત મહારાજાએ શ્રાવકોને સોનામહોરો આપી હતી. 9. જેમ સવારે સૂર્ય આકાશમાં ઊગે છે તેમ સજ્જનોના હૃદયમાં યાચકને જોઈ કરુણા
ઊગે છે. [3] નિમ્નોક્ત કર્તરિ વાક્યોનું કર્મણિ કરો :1. શ્રીદેવેન્દ્રીવાર્થ પ્રેમ ૨૫ત્ત નીવડેfમથાન ધર્મારણ્યતિ | 2. સ વીતરીવ્ર ૬ યાતિ 3. વન્દ્રનગી વાનં પ્રમ્ મહાવીર સરોવત્ |
जीवदया पालयित्वा एव श्रमणोपासिका धान्य श्रायात् । रुन्त्स्व तदुर्गम्, किन्तु दुर्गं जित्वा मा दाहि कमपि मानवम् - इति
ત્રિવત્ | [4] ખૂટતી વિગત પૂરો - ધાતુ અર્થ ગણ પદ કાળ પ્રયોગ પુરુષ એ. વ.|દ્ધિ. વ.બ.વ.
વર્તમાન | કર્મણિ ૧ બા+ડ્યા
હ્રસ્તન | કર્મણિ ૨ उद्+इ
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ, ૩
વિધ્યર્થ | કર્તરિ श्वस्
વર્તમાન | કર્તરિ रुद्
સ્તન | કર્તરિ |स्नु
આજ્ઞાર્થ | स्वप्
વિધ્યર્થ | કર્તરિ रा
હ્રસ્તન | કર્તરિ 10. પ્ર+અન્
આજ્ઞાર્થ| [5] ખૂટતી વિગતો પૂરો :નિ. ધાત |અર્થીગણ પદ કાળ પ્રયોગવચન પ.પુ.યુદ્ધિ. ૫ત.૫. 1. | શ્રા
હસ્તન કર્મણિ મ+રૂ
વર્તમાન કર્તરિ स्ना
આજ્ઞાર્થ કર્મણિ
વિધ્યર્થ કર્મણિ जक्ष
વર્તમાન કર્તરિ मा
હ્રસ્તન કર્તરિ આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
હ્યુસ્ટન કિર્તરિ अधि+इ
વર્તમાન કર્તરિ 10.[
વિધ્યર્થ કર્તરિ, જજ સરલ સંસ્કૃત- ૪ ૪૦૧ જજ જાપાઠ-૧૦ જજ
به
# હં હં = =
| કર્તરિ
می بی)
કર્તરિ
»
م
ه
ه
भा
ه
- i + 4 6 + % -
ه م
ه می
به می

Page #86

હ્રસ્તન |
ه
= $ +
ه
ه
ه
می
[6] ખૂટતી વિગતો પૂરો:નિ. અર્થ ધાતા ગણપદ કાળ પ્રયોગપુરષ એ.વ./દ્ધિ.વ. બ.વ. 1. ભક્ષણ કરવું
વર્તમાન કર્તરિ ૧ બોલવું વખાણવું
આજ્ઞાથી વાવું
વિધ્યર્થ 5. ચઢીયાતા થવું
વર્તમાન જન્મ આપવો
હ્યસ્તન 7. લેવું
આજ્ઞાથી 8. ભાસવું
વિધ્યાર્થી 9. વિશ્વાસ રાખવો
આજ્ઞાર્થી 10. જોડવું
વિધ્યર્થ [7] રૂપ પૂરોઃ- તેિ તે ધાતુની ઓળખ પણ આપો.] 1. અનિ
[[નાલ્યો
[બા:]
به
سه
می می
सन्त
अरवम्
स्तुयाव स्तुवीयाव
5. શીય
| | |
शयीत
000
જ સરલ સંસ્કૃતમુ-ર આઇજી
જઈશ પાઠ-૧૦૪૪

Page #87

416 - ११
गए। - 2 [Part - II] - नियमो:[11] A. हन् + धुद वि।२७ प्रत्यय डोय तो
हन्नो न्योपाय... हन् + थस् = हथः । B. हन् + २१२ मवि।२४ प्रत्यय डोय तो 'हन्' नो अबोपाय.
मने हनो घ्थायछ... हन् + अन्ति = हन् + अन्ति = घ्नन्ति C. तथा भार्थमा हन् + हि मुंजहि ३५ थाय. [12] 'ईश्', 'ईड्' (मात्मने.) + वर्तमानना से / ध्वे तथा सार्थना स्व: ध्वम्
પ્રત્યય હોય તો ધાતુની મધ્યમાં રૂ ઉમેરાય. Eu.. ईश् + इ+ से = ईशिषे । ईश् + इ + स्व = ईशिष्व । .. ईश्+ इ + ध्वे = ईशिध्वे । ईश् + इ+ ध्वम् = ईशिध्वम् । [13] (a) मृज् + वि।२४ प्रत्यय = गुने पहले वृद्धि थाय.EL.त. मामि । . (b) मृज् + २१२ मवि।२४ प्रत्यय = विल्पे वृद्धि थाय.
EL.त. मृज् + अन्ति = मार्जन्ति, मृजन्ति । [14] 'वश्' + 40 मवि॥२४ प्रत्ययो = अं 'उश्' थाय.
El.d.उश्वः । उश्मः । [15] शास् + व्यं नाहि माव।२ प्रत्यय. = शिष् + cixनामिवि२४ प्रत्यय.
E.त. शास् + वस् = शिष् + वस् = शिष्वः । [16] शास्, जस्, चकास्, दरिद्रा, जागृ भने विद्धातुमां अन्न। पहले उस्
aul.El.d. अशासुः । अजक्षुः । अजागरुः । द्विष् धातुमा विस्पे या...d. अद्विषन् - अद्विषुः ।
विद्सिवायन पाय धातुमा 'अन्ति', 'अन्तुने ५६३ 'अति', 'अतु' गो. 38 सरस संस्कृतम्-२ 88.8 03.3.3.3.3.3.3.8416-११.४.४

Page #88

६l.d. शासति, शासतु । जाग्रति जाग्रतु । चकासति, चकासतु ।
"
५२न्तु 'विद्' भां विदन्ति । विदन्तु ।
[17] शास् + हि = शाधि |
चकास् + हि = चकाधि, चकाद्धि ।
[18] (a) दरिद्रा + स्वराहि अविडारड प्रत्यय होय तो आ नो सोय. ध.त. दरिद्रति । (b) दरिद्रा + व्यं नाहि अविडारड प्रत्यय होय तो आ ना पहले इ लागे. ६l.d. दरिद्रितः ।
व्यं नाहि विडारड प्रत्ययभां
दरिद्राति ।
[19] A विद् ना आज्ञार्थ ३५मां विडये विदाम् + कृ ना आज्ञार्थ ३५ लागे. वेदान विदांकरवाणि
El.d.
वेदाव विदांकरवाव
वेदाम विदांकरवाम
B. 'विद्' ना वर्तमान अपना ३५ विडये परोक्ष प्रत्ययो लगाडीने थाय. तेमां એકવચનના પ્રત્યયો વિકારક જાણવા.
'विद्' ना वर्तमानना परोक्ष प्रत्ययवाणा ३यो :
વર્તમાનકાળ
प्र. पु.
द्वि.पु.
तृ.यु.
३पाण्यान:
1.
५. ५.
द्वि.पु.
तृ.पु.
भे..
वेद
वेत्थ
वेद
आस् = फेसवुं गए। - २ खात्मनेपछ
વર્તમાનકાળ
द्वि...
विद्व
विदथुः
विदतुः
द्वि.. .q. आस्महे
ओ.व. आसे आस्वहे
आस्से आसा आध्वे
आस्ते आसाते आसते
આજ્ઞાર્થ
द्वि...
भे.व. द्वि... ५.व. खे.व. ५.१. आसै आसावहै आसाम है आसीय आसीवहि आसीमहि आस्स्व आसाथाम् आध्वम् आसीथाः आसीयाथाम् आसीध्वम् आस्ताम् आसाताम् आसताम् | आसीत आसीयाताम् आसीरन् है. सरस संस्कृतम् - २ 22.3७४ 2X.SEX.2415 - ११.३४
• खे.व.
५.व.
विद्म
विद
विदुः
હસ્તન ભૂતકાળ द्वि...
आसि
आस्था:
आस्त
५.१.
आस्वहि आस्महि
आसाथाम् · आध्वम्
आसाताम् आसत
વિધ્યર્થ

Page #89

T
2. हु = छूपा. १-२मात्मनेपद - વર્તમાનકાળ
લસ્તન ભૂતકાળ मे.व. द.प. प.प. .प. द्वि.. .. ५.पु. + हुवे हुवहे हुमहे | अद्भुवि अह्ववहि . अङमहि a.पु. + हुषे ढुवाथे हुध्वे अह्वथा: अह्ववाथाम् अह्वध्वम् तु.५. . हुते हुवाते हुवते । _अद्भुत अहृवाताम् अह्ववत આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ भे.१. दि.प. प.प. | .व. द.प. .. ५.पु.+ हवै ह्रवावहै हवामहै | हृवीय हुवीवहि ह्ववीमहि द्वि.पु.+ हृष्व हुवाथाम् हृध्वम् हृवीथाः हृवीयाथाम् ह्ववीध्वम्
तृ... हृताम् हृवाताम् ढुवताम् । ह्ववीत ह्ववीयाताम् ह्ववीरन् - 3. वस् = ५२.१-२मात्मने५६ વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ मे.व. द.. प.. | मे.व. वि.प. प.व. ५.५. + वसे वस्वहे वस्महे अवसि अवस्वहि अवस्महि दि..+ वस्से वसाथे वध्वे अवस्थाः अवसाथाम् अवध्वम् तु.५.+ वस्ते वसाते वसते । अवस्त अवसाताम् अवसत माशार्थ -
વિધ્યર્થ अ.प. द.प. ब.. भे.१. दि.१. १.१. ५.५.- वसै वसावहै वसामहै| वसीय वसीवहि वसीमहि a..+ वस्स्व वसाथाम् वध्वम् | वसीथाः वसीयाथाम् वसीध्वम् तृ..+ वस्ताम् वसाताम् वसताम् | वसीत वसीयाताम् वसीरन् 4. ईश् = थj, २२४ ४२. १-२मात्मने५६ વર્તમાનકાળ
હ્યસ્તન ભૂતકાળ म.प. द्वि.प. प.. | .. ..
७.१. ५.५.+ ईशे ईश्वहे ईश्महे | ऐशि ऐश्वहि ऐश्महि दि.५.+ ईशिषे ईशाथे ईशिध्वे ऐष्ठाः ऐशाथाम् ऐड्ढ्वम् तु.५.+ ईष्टे ईशाते ईशते । ऐष्ट ऐशाताम् ऐशत આશાર્થ
વિધ્યર્થ मे.व. दि.q. .. भे.१. दि.१. १.१. ५.५.. ईशै ईशावहै ईशामहै | ईशीय ईशीवहि ईशीमहि द.पु.- ईशिष्व ईशाथाम् ईशिध्वम् | ईशीथाः ईशीयाथाम् ईशीध्वम् तृ.पु. + ईष्टाम् ईशाताम् ईशताम् | ईशीत ईशीयाताम् ईशीरन् SE ARE संस्कृतम्-२ 88.804D8.3.3.3.3.3.8418-११.४.४

Page #90

5. ईड् = वषाएावुं. गए। -२ खात्मनेपछ વર્તમાનકાળ
द्वि.व. 4.व.
ईड्महे ईडिध्वे
खे.व.
५.पु.
ईडे ईड्वहे ईडिषे ईडाथे तृ.पु. ईट्ठे ईडाते
द्वि.यु.
આજ્ઞાર્થ
५. पु. द्वि.पु.
तृ. पु.
थे.व. द्वि...
0.9.
खे.व.
ईडाम है
ईडीय
प्र.पु. ईडै ईडाव है द्वि.पु. → ईडिष्व ईडाथाम् ईडिध्वम् |ईडीथाः
तृ.पु. → ईट्ठाम् ईडाताम् ईडाम्
6.
५. ५.
द्वि.यु.
तृ.पु.
7.
५.पु. '
द्वि.पु.
मृत्यु.
खे.व.
ऐडि
ऐट्ठाः
ईड ऐट्ठ
मृज् = साई ४२वु. गए। - २ परस्मैपर्छ'
..
વર્તમાનકાળ खे.व. द्वि... मामि मृज्वः मृज्म: मार्क्षि मृष्ठ: मृष्ठ मार्ष्टि मृष्टः मृजन्ति,
मार्जन्ति
આજ્ઞાર્થ
खे.व. द्वि.व. मार्जानि मार्जाव
હસ્તન ભૂતકાળ द्वि...
.q.
मार्जाम
खे.व. द्वि.. ज.व. वश्मि उश्व: उश्मः वक्षि उष्ठः उष्ठ वष्टि उष्टः उशन्ति
આજ્ઞાર્થ
५.व.
ऐड्वहि ऐड्महि ऐडाथाम् ऐड्दवम् ऐडम् ऐडत
વિધ્યર્થ
द्वि...
ईडीवहि
महि
ईडीयाथाम् ईडीध्वम्
ईडीत ईडीयाताम् ईडीरन्
વિધ્યર્થ
खे.. द्वि... ज.व.
मृज्याम् मृज्याव मृज्याम
मृड्ढि मृष्टम्
मृज्या: मृज्यातम् मृज्यात
मृष्ट माटु मृष्टाम् मृजन्तु, मार्जन्तु | मृज्यात् मृज्याताम् मृज्यु: वश् = ६२छ्वु, प्राशवुं. गए। -२ परस्मैपह
વર્તમાનકાળ
५.व.
ज.व.
લસ્તન ભૂતકાળ खे.व. द्वि... अर्ज अमृज्व अमृज्म अमार्ट्-र्ड् अमृष्टम् अमार्ट्-ई अमृष्टाम् अमृजन्,
अमृष्ट
अमार्जन्
હ્યૂસ્તન ભૂતકાળ
खे.व. द्वि... ५.१.
अवशम् औश्व
औम्म
औष्ट
अवट्-ड् औष्टम् अवट्-ड् औष्टाम्
औशन्
વિધ્યર્થ
खे.व.
Pa.q. ५.व.
खे.व. द्वि.. ५.व.
५.पु.
वशानि वशाव वशाम उड्डि
उश्याम् उश्याव उश्याम उश्या: उश्यातम् उश्यात
द्वि.पु.
उष्टम् उष्ट
मृत्यु. के वष्टु उष्टाम् उशन्तु
उश्यात् उश्याताम् उश्युः
है ? सरस संस्कृतम् -२ 2225 2222222415 - ११.३३

Page #91

8. शास् = शासन ४२. १-२ ५२स्मैप વર્તમાનકાળ
લખન ભૂતકાળ मे.. द.प. प.प. | .. दि.१. 4.. ५.५. + शास्मि शिष्वः शिष्मः | अशासम् अशिष्व अशिष्म द्वि.पु. + शास्सि शिष्ठः शिष्ठ | अशाः/ अशिष्टम् अशिष्ट
अशात्-द् तु.५. + शास्ति शिष्टः शासति । अशात्-द् अशिष्टाम् अशासुः આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ भ.प. द.प. अ.. | भ.प. द्वि.प. प.प. ५.५.. शासानि शासाव शासाम | शिष्याम् शिष्याव शिष्याम दि.५.+ शाधि शिष्टम् शिष्ट | शिष्याः शिष्यातम् शिष्यात तु.५.+ शास्तु शिष्टाम् शासतु | शिष्यात् शिष्याताम् शिष्युः 9. आ + शास् = २७.९।-२ सामने५६ वर्तमान
હ્યસ્તન ભૂતકાળ मे.. द्वि.. .. | मे.व. द.प. 4.4. ५.५. आशासे आशास्वहे आशास्महे आशासि आशास्वहि आशास्महि द्वि.पु. आशास्से आशासाथे आशाध्वे आशास्था: आशासाथाम् आशाध्वम् तु.५. आशास्ते आशासाते आशासते | आशास्त आशासाताम् आशासत આશાર્થ
विध्यर्थ मे.व. द्वि.. .. .. .. .. आशासै आशासावहै आशासामहै | आशासीय आशासीवहि आशासीमहि आशास्स्व आशासाथाम् आशाध्वम् आशासीथा: आशासीयाथाम् आशासीध्वम् आशास्ताम् आशासाताम् आशासताम् | आशासीत आशासीयाताम् आशासीरन् 10. चकास् = प्रश. ५०-२५२स्मैप વર્તમાનકાળ
લખન ભૂતકાળ .प. द्वि.. .. | .प. द्वि.प. ब.प. ५.५. चकास्मि चकास्वः चकास्मः | अचकासम् अचकास्व अचकास्म दि.पु. चकास्सि चकास्थः चकास्थ | अचकाः अचकास्तम् अचकास्त
अचकात्-द् तु.५. चकास्ति चकास्त: चकासति | अचकात्-द् अचकास्ताम् अचकासुः આશાર્થ
विध्यर्थ म.व. द्वित. .. म.प. द्वि.. .. चकासानि चकासाव चकासाम | चकास्याम् चकास्याव चकास्याम चकाद्धि-धि चकास्तम् चकास्त | चकास्याः चकास्यातम् चकास्यात
चकास्तु चकास्ताम् चकासतु | चकास्यात् चकास्याताम् चकास्युः 8.8 सस संस्कृतम्-२ 38.8600.3.3.3.3.3.3.8416-११.४.४

Page #92

S
હનભતકાળ
11. दरिद्रा = गरी १. २५-२५२स्मैपद
વર્તમાનકાળ
मे.व. द.प. प.प. | .प. द्वि.. .. ५.५.+दरिद्रामि दरिद्रिवः दरिद्रिमः | अदरिद्राम् अदरिद्रिव अदरिद्रिम a.पु.+ दरिद्रासि दरिद्रिथः दरिद्रिथ | अदरिद्राः अदरिद्रितम् अदरिद्रित त... दरिद्राति दरिद्रितः दरिद्रति | अदरिद्रात् अदरिद्रिताम् अदरिद्रुः
माशार्थ
मे.व. द.प. प.प. | .. द्वि.. .. ५.पु.+ दरिद्राणि दरिद्राव दरिद्राम | दरिद्रियाम् दरिद्रियाव दरिद्रियाम व.पु., दरिदिहि दरिद्रितम् दरिद्रित | दरिद्रियाः दरिद्रियातम् दरिद्रियात तु.पु.+ दरिद्रातु दरिद्रिताम् दरिद्रतु | दरिद्रियात् दरिद्रियाताम् दरिद्रियुः 12. जागृ = arg. १-२ ५२स्मै५६
વર્તમાનકાળ
भे.. दि.१. भ.प. | भे.. द्वि.. .. ५.५. + जागर्मि जागृवः जागृमः | अजागरम् अजागृव अजागृम दि.५., जागर्षि जागृथः जागृथ | अजाग: अजागृतम् अजागृत तु.पु. + जागर्ति जागृत: जाग्रति | अजाग: अजागृताम् अजागरुः
माशार्थ
.प. द्वि.प. प.प. | .. .. .. ५.पु., जागराणि जागराव जागराम | जागृयाम् जागृयाव जागृयाम द्वि.पु., जागृहि जागृतम् जागृत | जागृयाः जागृयातम् जागृयात तु... जागत् जागृताम् जाग्रतु | जागृयात् जागृयाताम् जागृयुः 13. चक्ष् = कोस. १५-२मात्मने५६
વર્તમાનકાળ | હસ્તન ભૂતકાળ
मे... वि.प. प.प. | म.प. द्वि.प. प.प. ५.पु. + चक्षे चक्ष्वहे चक्ष्महे | अचक्षि अचक्ष्वहि अचक्ष्महि दि.५. + चक्षे चक्षाथे चड्ढ्वे | अचष्ठाः अचक्षाथाम् अचड्ढ्वम् तु.पु. + चष्टे चक्षाते चक्षते | अचष्ट अचक्षाताम् अचक्षत આજ્ઞાર્થ
,
વિધ્યર્થ मे.प. द्वि.प. प.प. | .. दि.q. .. ५.पु., चक्षै चक्षावहै चक्षामहै | चक्षीय चक्षीवहि चक्षीमहि द्वि.पु., चक्ष्व चक्षाथाम् चड्ढ्वम् चक्षीथाः चक्षीयाथाम् चक्षीध्वम् तृ.पु. + चष्टाम् चक्षाताम् चक्षताम् | चक्षीत चक्षीयाताम् चक्षीरन् 33 सरस संस्कृतम्-२ 8.88७८.3.3.3.3.3.3.346-११.४.8

Page #93

ईश्य
ईडान
Ir tai 38 सरस संस्कृतम्-२ 88.80%D8.3.3.3.3.3.8416- ११.४.४
nitino noo i
धातु । त्वर्थ | र वर्तमान वर्तमान | तर भूत भलभूत तव्य । अनीय य
કર્તરિ કર્મણિ
| आस्यमान | आसितवत् | आसित |आसितव्य | आसनीय | आस्य | ह्रोतुम् | हृत्वा | ढुवान ढूयमान | हृतवत् । हृत | ह्रोतव्य हवनीय ह्नव्य
ह्राव्य वसितुम् | वसित्वा | वसान वस्यमान | वसितवत् वसित वसितव्य वसनीय वास्य ईशितुम् ईशित्वा ईशान ईश्यमान ईशितवत् ईशित ईशितव्य ईशनीय ईडितुम् | ईडित्वा ईड्यमान ईडितवत् ईडित ईडितव्य ईडनीय ईड्य मार्जितुम् | मार्जित्वा | मृजत् । मृज्यमान मृष्टवत् मृष्ट मार्जितव्य मार्जनीय मृज्य माष्टुम् | मृष्ट्वा | मात्
माटव्य वशितुम् वशित्वा उशत्
उशितवत् उशित | वशितव्य | वशनीय | वाश्य शास् | शासितुम् शासित्वा | | शासत् || शिष्यमाण | शिष्टवत् | शिष्ट शासितव्य | शासनीय | शिष्य
शिष्ट्वा जागृ | जागरितुम् जागरित्वा जाग्रत् | जागर्यमाण | जागरितवत् जागरित जागरितव्य जागरणीय |
जागर्य चश् । ख्यातुम् | ख्यात्वा | चक्षाण | ख्यायमान | ख्यातवत् ख्यात | ख्यातव्य
ख्येय क्शातुम् क्शात्वा
क्शातवत्
|क्शातव्य | क्शानीय | क्शेय આના કર્મણિ રૂપો પાઠ – ૧૩ માં આવશે.
मार्ग्य
उश्यमान
क्शायमान
क्शात
|
क

Page #94

( ધાતુઓ > ગણ-૨-પરસ્મપદ - > ગણ -૨-આત્મપદ - મૃન = સાફ કરવું [To Clean] શાસ્ / સમ્+ઝામ્ = બેસવું [To Sit] વમ્ = ઈચ્છવું, પ્રકાશવું [To Desire] | ૩૫+શું = ઉપાસના કરવી શાસ્ = શાસન કરવું, અનુશાસન કરવું
[To Worship) . (To Rule]
હું છૂપાવવું[To Hide] વઋl = પ્રકાશવું [To Shine]
શું = રાજ કરવું [To Rule]. રિદ્રા = ગરીબ થવું [To Be Poor].
રૂં વખાણવું [To Praise] નJ = જાગવું[To Awake]
વત્ = પહેરવું [To Wear] સમ્ + = ભેગા થવું[To Meet].
મ+શાસ્ = ઈચ્છવું [To Wish] વિ+આપ+ઠું = છૂટા પડવું [To Separatel|
વત્ = કહેવું [To Say] અનુ+શાન્ = અનુશાસન કરવું
[To Command) | શબ્દો )
જ તત્સમ શબ્દો-પુલિંગઃ
> નપુંસકલિંગઃસાર = સંસ્કાર [Culture]
નીમ = મલિન [Dirty] THIXTH = મેળાપ [Meeting]
નીવાત્ર = કર્મનું નામ > સ્ત્રીલિંગઃ
> સ્ત્રીલિંગઃવિદ્ય = વિદ્યા [Knowledge]
પદ્રવી = પદ [Post] > નપુંસકલિંગ:
વિાનન્દ = દેવાનંદા માતા ન = કુળ, વંશ [Dynasty]
ત્રિરત્ન = ત્રિશલા માતા નૂતન શબ્દો - પુલ્લિંગ - મનુwોશ = પશ્ચાત્તાપ [Repentence] |
> અવ્યયઃમા = નસીબ [Luck]
વિશેષત: વિશેષ રીતે [Distinctively] મહોય = મહાસાગર [Ocean].
સતિ = હમણાં [Now]. પૂર્વમવ = પહેલાનો ભવ
વનું = ખરેખર [Really] [Previous Birth] 96 = 94 [Like]
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો :1. ત વ શિષ્યા યે હેતુ અનુશિષ્ય ગુરુI I જિક સરલ સંસ્કૃત-ર (૮૦)
,
પાઠ-૧૧,

Page #95

स्वीयदोषान् मा ह्रुध्वम्, गुरून् आख्यात सर्वान् दोषान्, तथैव यूयं मोक्षम् 'ईशिध्वम्, देवा अपि युष्मान् ईडीरन् । ±यथा काष्ठं च काष्ठं च, समेयातां महोदधौ । समेत्य च व्यपेयाताम्, तद्वद्भूतसमागमः ॥
सम्प्रति शालायां बाला अधीयते, न तु संस्कारान् प्राप्नुवन्ति। पुरा संस्कारानपि प्राप्नुवन्तः आसन् बालाः । अतोऽधुना पितृभ्यां विशेषतो जागरितव्यम्, संस्काराश्व सेचनीयाः ।
5. मोड्ढि चक्रवर्तिनः पदवीम्, यद्युश्यात् तदा तव सर्वा आराधना: प्रायो निष्फलीभवेयुः ।
यावत् पुण्यं चकास्ति तावदेव संसारे स्तोकमपि सुखम्, यदा पुण्यं नश्येत् तदा श्रीमन्तोऽपि दरिद्रियुः ।
2.
3.
4.
6.
सानुक्रोशः कुणिकः शीघ्रं श्रेणिकमभ्यैत्, किन्तु तमायन्तं अवेत्य श्रेणिको विषं प्सात्वा मरणमुपेतवान् ।
आस्ते भग आसीनस्य, तिष्ठति च तिष्ठतः, चरति चरतः शयानस्य શેતે ચ ।
9.
शिष्योऽनासिते गुरौ नासीत । [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો ઃ
1.
જે તીર્થંકરે કહ્યું તે જ ગણધરોએ કહ્યું. તે જ તેમના શિષ્યોએ પણ કહ્યું અને આપ પણ તેમ જ કહો છો:
7.
8.
રૂં હું હું હું હું
7.
8.
9.
1.
2.
ગુરુનું અભિવાદન કરી શિષ્ય કહે – 'હે ગુરુદેવ ! મને વિધા આપો.' ધર્મની આશા કર, કારણ કે ધર્મથી પુણ્ય અને પુણ્યથી સર્વ ઈચ્છિતને તું પ્રાપ્ત કરીશ. હે માણસો ! તમે જાગતા રહો, જાગતાને કોઈ ભય નથી.
3.
સાધુએ મેલા કપડાં પહેર્યા હતા.
સદા બધાંને તમે વખાણો, કોઈની નિંદા ન કરો.
પોતાના કુળને પૂર્વભવમાં મહાવીર સ્વામીએ વખાણ્યું, તેથી તેમણે નીચગોત્ર કર્મને બાંધ્યું.
દેવાનંદાએ પૂર્વભવમાં ત્રિશલાના આભૂષણો ચોર્યા હતા તેથી દેવાનંદાનો પુત્ર હરાઈ ગયો.
રાજા પ્રજાનું શાસન કરે, ગુરુ શિષ્યનું અનુશાસન કરે, શિષ્ય પોતાની જાતનું અનુશાસન કરે.
યાદ કરો વાક્યરચનાનો નિયમ−11 સવાન્ / પ્રસવાનામ્ ર્ડ્સે ।
અહીં એક કરતા વધારે વ છે, પણ તે બોલવામાં સુંદર લાગે તે માટે છે. અર્થ એક જ વ નો કરવો. આ રીતે આગળ પણ સમજવું.
અહીં 'તત્ત્વદ્' શબ્દમાં તસ્ય વવું આ રીતે ષષ્ઠી તત્પુરુષ સમાસ છે. જેનો અર્થ છે—'તેની જેમ'.
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૪૨૪૯૮૧
૨૪૨૫ાઠ-૧૧ ૪૪

Page #96

[3] भूटती विगत धूरो :
नं. धातु
1.
2.
3. चक्ष् 4. वि + अप+इ
5.
6. ईश्
7.
8. मृज्
9.
અર્થ गा यह डाण वथन प्र. पु. द्वि.पु. तृ. पु.
વર્તમાન
૧
બેસવું
પહેરવું
છૂપાવવું
[4] भूटती विगत धूरो :
नं. ३५
1. उड्डि 2. मृष्ठ 3. ऐड्ढ्वम् 4. चकाद्धि
5. वष्टु
ગરીબ થવું
વખાણવું
મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય કાળ પુરુષ વચન
6. अचष्ठाः 7. शाधि
8. चड्वम् 9. औष्टम्
[5] Assi Nsi :
i. A
B
C
D
शासितुम् | जागरित्वा क्शायमान
ह्रुत्वा शिष्यमाण जागर्यमाण
ईड्यमान
हूयमान
1. हु 2. ईड् क्शातुम् 3. शास् 4. चक्षु जागरितुम् 5. जागृ ईडितुम् [6] ३५ धूरो :
હસ્તન
આજ્ઞાર્થ 3
વિધ્યર્થ
૨
વર્તમાન 3
હસ્તન
૧
|આજ્ઞાર્થ
3
વિધ્યર્થ
૨
હસ્તન ૧
ह्रोतुम् ईडित्वा
शिष्ट्वा
ख्यात्वा
ऐड्महि | 2.
E ईडान
F
जागरित
जाग्रत्
क्शात
ह्रुत
हुवान चक्षाण शिष्ट शासत् ईडित
|અર્થ
अवस्महि 3. अवशम्
ऐडत
अवस्त
अवट्-ड्
है? सरस संस्कृतम् - २ १४.३८२ 22.22.22.415- ११.४.४

Page #97

પાઠ - ૧૨
ગણ – ૨ [Part -III] સામાન્ય નિયમો:1. અંતે ૬ + ૨૪ કે શૂન્ય = સ્ + ૨૪ કે શૂન્ય
દા.ત. નિદ્ + લિ = નિત્ય + સિઆ નિયમથી] = નેત્ + સિ [ગુણ થતા]. 2. ટૂં કેન્ + ક્ = + ૬ દા.ત. ત્રેત્ + લ = જો + સિ
= ને + fપ [વ્યંજન સંધિ નિયમ - 18 મુજબ]
= लेक्षि > શું + સ્થતિ = ૬ + સ્થતિ [આગળના નિયમ - 9 મુજબ]
= દ્રશ્ + સ્થતિ [આ નિયમ મુજબ] [ભવિ.ના નિયમથી દ્રો = દ્રશ્ + Mતિ [વ્યંજન સંધિ નિયમ-૧૮ મુજબ)
= द्रक्ष्यति 3. વર્ગીય ચોથો +ત્ અને ક્ થી શરૂ થતા પ્રત્યય
= વર્ગીય ચોથો +ત્ અને થુનો દા.ત. > તિક્ + તિ = સેક્ + તિ [પૂર્વેના બે નિયમ મુજબ].
= નેત્ + fધ [આ નિયમ મુજબ = નેત્ + ઢિ લિંજન સંધિનિયમ 14 મુજબ]. = નેઢિ લિંજન સંધિ નિયમ 21 મુજબ] તિ૬ + થમ્ = તિર્ + થ{ [પૂર્વેના નિયમથી] = નિત્ + ધર્ [આ નિયમથી] = નિદ્ + ઢમ્ વ્યિંજન સંધિ નિયમ 14 થી] = ત્રિર્ + ઢ: [વ્યંજન સંધિ નિયમ 20 મુજબ)
= રીઢ: [વ્યંજન સંધિ નિયમ 21 મુજબ) 4. એકસ્વરી ધાતુના આરંભે '૬' અને અંતે '' + ૨૪ કે શૂન્ય હોય તો
દૂ નો + ૨૪ કે શૂન્ય દા.ત.૩૬૩ ૩૬ + સિં = વોર્ + સિ = + સિ એકસ્વરી ધાતુના પ્રારંભે ,, ર્ અને અંતે વર્ગીય ચોથો +, બૂ કે શૂન્ય = ધાતુના પ્રારંભે ત્રીજાનો ચોથો અને વર્ગીય ચોથો +, ખૂકે શૂન્ય (એટલે કે - | -૬ ના સ્થાને મ્ બ્ - ધુ થાય છે.)
દા.ત. + સિ = ધો + સિ = ધfક્ષ ! જજ સરલ સંસ્કૃત-ર ઇજજ૮૩)આજ પાઠ-૧ર ૪
5.

Page #98

6. પદની અસિદ્ધ અવસ્થામાં ૨૮+વર્ગીય ત્રીજો કે ચોથો
= स्नोत्री + वायत्री योथो[२८ = 33 - ५ अनुनासि] El.d. दुह् + थस् = दुध् + थस् [सामान्य नियम-४ भु४५] = दुघ् + धस् [सामान्य नियम - उभु४५] = दुग् + धस् [नियम भु४५] = दुग्धः [व्यंन संधिनियम - २० भु४५] मडी २८ मां ने , ष, स् छोय तो मश: ज्, ड्, द् थाय छे. El.d. चक्ष् + ध्वे = चक्ष् + ध्वे = चड् + ध्वे [मानियम भु४५] [मागणनानियम ११थी क नो सो५थतu]
= चड्ढ्वे [व्यंन संधि नियम-14 भु४५] 7. धातुन अंगना मते व्यं४- + भूतना स् त् प्रत्यय जोय तो ते स्त् नो दो५ थाय.El.d. अहन् + स् = अहन् । अहन् + त् = अहन् ।। 8. પદાજો અનુનાસિક સિવાયનો વ્યંજન આવે તો તે વર્ગનો પહેલો અથવા ત્રીજો व्यंनसने पहान्त 'ष' डोय तो तेनो 'ट्' : 'ड्थाय.
El.d. अमा + स्, त् = अमाष् = अमा-ई । अलिह् + स्-त् = अलेट् + स्-त् = अलेट - ड् व्रश्च्, सृज, मृज्, यज्, राज्, भ्राज्।। तथा श्, छ् संतवाणघातुमओ -२४३ शून्य = अंत्य व्यंननो ष् + २४ शून्य
El.d. सृज् + त (भ भूत हन्त) = सृष् + त = सृष्ट । 10. I. अंगना मते स् + स् प्रत्यय .त.'शास्' = त्, द्, : +0
___ अशात्, अशाद्, अशाः । II. मंगना मते द् + स् प्रत्यय E... 'विद्' = त्, द्, : +0
___ अवेत्, अवेद्, अवेः। III. मंगना संत स् / द् + त् प्रत्यय ह... 'शास्' = त्, द् +0
अशात्, अशाद् । 11. staमां माघ स् क् + २४३० मावे तो स्, क्नो दो५+२४ ३०
El.d. चक्ष् + से = चष् + से
= चक् + से [सामान्य नियम २ भु४५] = चक् + षे = चक्षे । > चक्ष् + ते = चष् + ते
= चष् + टे = चष्टे । 8.8 सस संस्कृतम्-२ 8.5.8 6D.3.3.3.3.3.8.8 416-१२.१.४

Page #99

12. पी जुना ७ मां पातुन ते २४ + शार्थ हि
= २४ + धि
.त. लिह् • लिह् + हि = लिद + धि = लिद + ढि = लीढि । 13. स् + प्रत्यय .त.'आस्' ___ = 0+ पाहि प्रत्यय आस् + ध्वे = आध्वे ।
NOTE :- ॥ सामान्य नियमो धातुसाधित नामोन। ३५ो [-ord] १५ते ५९प्रायः दागेछ.
1. लिह् = या2. 14-२ मय५६
પરસ્મ પદ - वर्तमान → मात्मनेपद
भे.. दि.. .. । .. द्वि.प. प.प. ५.५.. लेझि लिहः लिमः | लिहे लिहहे लिह्महे द्वि.पु., लेक्षि लीढः लीढ | लिक्षे लिहाथे लीवे तृ.पु. + लेढि लीढः लिहन्ति लीढे लिहाते लिहते
પરમૈપદ ૯ હસ્તન ભૂતકાળ - આત્મને પદ
अ.व. दि.. .. । .. द्वि.. ... ५.५. + अलेहम् अलि अलिझ | अलिहि अलिहहि अलिकहि द्व.पु. + अलेट्-ड् अलीढम् अलीढ | अलीढाः अलिहाथाम् अलीढ्वम् तृ.पु. + अलेट-ड् अलीढाम् अलिहन् | अलीढ अलिहाताम् अलिहत પરસ્મપદ - આજ્ઞાર્થ
આત્માને પદ मे.प. द्वि.. ब.. | .. .. .. ५.५. + लेहानि लेहाव लेहाम | लेहै लेहावहै लेहामहै द्वि.पु. + लीढि लीढम् लीढ | लिक्ष्व लिहाथाम् लीढ्वम् तृ.पु. + लेढु लीढाम् लिहन्तु । लीढाम् लिहाताम् लिहताम्
પરસ્મપદ ૯ વિધ્યર્થ – આત્મપદ
मे.. द.प. भ.प. । .. .. ... ५.पु., लिह्याम् लिह्याव लिह्याम | लिहीय लिहीवहि लिहीमहि द्वि..लिह्याः लिह्यातम् लिह्यात लिहीथाः लिहीयाथाम् लिहीध्वम् तृ.पु. + लिह्यात् लिह्याताम् लिघुः | लिहीत लिहीयाताम् लिहीरन् ET सरल संस्कृतम्-२ .3.3.3 .3.3.3.3.3.3.8 16-१२.३.४

Page #100

2. दुह् = होडj. गए। -२ मय५६
પરઐપદ ૯ વર્તમાનકાળ - આત્મને પદ
भ.प. द्वि.. ५.. | भे.. .. .. ५.पु. + दोमि दुह्वः दुह्मः । दुहे दुह्वहे दुह्महे द्वि.पु.+ धोक्षि दुग्धः दुग्ध
दुहाथे धुग्ध्वे तृ.पु. + दोग्धि दुग्धः दुहन्ति । दुग्धे दुहाते दुहते
પરમૈપદ ૯ હસ્તન ભૂતકાળ - આત્મને પદ
भे.१. द्वि.. प.प.। भे.१. वि.. प.प. ५.पु. + अदोहम् अदुह अदुह्म अदुहि अदुहहि अदुह्महि द्वि.पु. +अधोक्-ग् अदुग्धम् अदुग्ध | अदुग्धाः अदुहाथाम् अधुग्ध्वम् त.पु. + अधोक्-ग् अदुग्धाम् अदुहन् अदुग्ध अदुहाताम् अदुहत
પરસ્મ પદ - આજ્ઞાર્થ = આત્માને પદ
मे.व. वि.. .. | मे.व. दि.१. ५.१. ५.पु. + दोहानि दोहाव दोहाम | दोहै दोहावहै दोहामहै द्वि.पु. + दुग्धि दुग्धम् दुग्ध । धुक्ष्व दुहाथाम् धुग्ध्वम् तु.पु. + दोग्धु दुग्धाम् दुहन्तु | दुग्धाम् दुहाताम् दुहताम्
પરસ્મપદ - વિધ્યર્થ = આત્મને પદ
मे.व. द.प. प.प. । .. द्वि... भ.प. ५.पु.- दुह्याम् दुह्याव दुह्याम | दुहीय दुहीवहि दुहीमहि द्वि.पु.+ दुह्याः दुह्यातम् दुह्यात | दुहीथाः दुहीयाथाम् दुहीध्वम् त... दुह्यात् दुह्याताम् दुयुः । दुहीत दुहीयाताम् दुहीरन्
साप्रमाणे दिह = २५४२वो - उभयपहना ३५ो ५९॥ सम सेवा. 3. हन् = ४ . २९।- २ भय५६ પરમૈપદ ૯ વર્તમાનકાળ
આત્મને પદ मे.व. द्वि.प. प.प. | मे.प. द्वि.प. .प. ५.पु. + हन्मि हन्वः हन्मः | घने हन्वहे हन्महे द्व.पु. + हंसि हथः हथ । हसे घनाथे हवे तु.५. + हन्ति हतः घ्नन्ति | हते नाते घ्नते પરસ્મપદ « હ્યસ્તન ભૂતકાળ આત્મને પદ
मे.व. दि.१. प.प. | .. द्वि.१. १.१. ५.५. + अहनम् अहन्व अहन्म | अनि अहन्वहि अहन्महि द्वि.पु. + अहन् अहतम् अहत । अहथाः अघ्नाथाम् अहध्वम् तु.पु. + अहन् अहताम् अनन् । अहत अघ्नाताम् अघ्नत SE AR६ संस्कृतम्-२ 3.8.30D8.3.3.3.3.3.3.416-१२.३.४

Page #101

५. ५.
द्वि.पु.
तृ.यु.
પરઐપદ
प्र.पु.
द्वि.पु.
तृ. पु.
हन्तु પરૌંપદ
खे.व.
←
खे.व.
द्वि...
५.व.
हनानि हनाव हनाम
जहि हतम्
हत
આજ્ઞાર્થ
हताम् घ्नन्तु
द्वि.. ५.व.
५.५. →हन्याम्
हन्याव हन्याम
द्वि.पु. → हन्याः हन्यातम् हन्यात तृ. पु. → हन्यात् हन्याताम् हन्युः 4. विद् = भएावुं. गए। - २ परस्मैपट
વર્તમાનકાળ
५. पु.
द्वि.पु. तृ. पु. → वेत्तु 5. द्विष् = द्वेष
પરમૈપદ
4.व.
खे.व. द्वि... वेद्मि विद्वः विद्मः
वेत्सि वित्थः
वित्थ
वेत्ति वित्तः विदन्ति આજ્ઞાર્થ
← વિધ્યર્થ -> खे.व.
ओ.व. द्वि.. ज.q. वेदानि वेदाव वेदाम
विद्धि वित्तम् वित्त वित्ताम् विदन्तु वो, गए। - २ उमयपह
खे.व. द्वि...
५.व.
प्र.पु. + द्वेष्मि द्विष्वः द्विष्मः द्वि.पु.द्वेक्षि द्विष्ठः द्विष्ठ तृ.पु.द्वेष्टि द्विष्टः द्विषन्ति
પરસ્ત્રપદ
ओ.व.
५.व.
अद्विष्म
हस्व
हताम्
← વર્તમાનકાળ
खे.व.
विद्याम्
विद्या:
विद्यात्
Pa.q.
५.q. घ्नीय घ्नीवहि घ्नीमहि घ्नीथाः घ्नीयाथाम् घ्नीध्वम् घ्नीत घ्नीयाताम् घ्नीरन्
હસ્તનભૂતકાળ द्वि... ५.व.
खे.व.
अविद्व अविद्म
अवेदम् अवेः,अवेत्-द् अवित्तम् अवित्त अवेत्-द् अवित्ताम् अविदुः વિધ્યર્થ
ओ.व.
द्विषे
द्विक्षे
આત્મનેપદ
..
द्वि... हना है हनाम है
->
घ्नाथाम् हध्वम्
घ्नाताम् घ्नताम् આત્મનેપદ
द्वि.. ज.व.
विद्याव विद्याम
विद्यातम् विद्यात विद्याताम् विद्युः
द्वि...
द्विष्व
द्विषाथे
द्विष
આત્મનેપદ
ज.व.
द्विष्म
द्विड्वे
द्विषते
આત્મનેપદ
← લસ્તન ભૂતકાળ
द्वि...
द्वि..
4.9.
खे.. ओ.व. अद्वेषम् अद्विष्व अद्विषि अद्विष्वहि अद्विष्महि अद्वेट्-ड् अद्विष्टम् अद्विष्ट अद्विष्ठाः अद्विषाथाम् अद्विड्द्द्वम् अद्वेट्-ड् अद्विष्टाम् अद्विषन्- अद्विषुः अद्विष्ट अद्विषाताम् अद्विषत
है है सरल संस्कृतम्-र है.३.३८७ 8.2.28.2.3.2 पाठ- १२.३.३

Page #102

પરૌપદ ૯ આશાર્થ = આત્મને પદ
भ.प. दि.१. प.प. । .. - वि.प. प.प. ५.५.. द्वेषाणि द्वेषाव द्वेषाम | द्वेषै द्वेषावहै द्वेषामहै द्वि.पु., द्विड्ढि द्विष्टम् द्विष्ट | द्विश्व द्विषाथाम् द्विड्ढ्वम् तृ... द्वेष्टु द्विष्टाम् द्विषन्तु । द्विष्टाम् द्विषाताम् द्विषताम्
પરમૈપદ ૯ વિધ્યર્થ = આત્મને પદ
मे.प. द्वि.प. ... | भे.१. दि.१. .१. ५.पु., द्विष्याम् द्विष्याव द्विष्याम | द्विषीय द्विषीवहि द्विषीमहि द्वि.पु. + द्विष्याः द्विष्यातम् द्विष्यात | द्विषीथाः द्विषीयाथाम् द्विषीध्वम् त... द्विष्यात् द्विष्याताम् द्विष्युः । द्विषीत द्विषीयाताम् द्विषीरन्
આના કર્મણિ રૂપો તથા કૃદન્તો પાઠ -૧૩ માં જોઈશું.
* अनियभित ३५ो * अस्थि = Isst [नपुंसलिं] अ.व.
दि.व. 4. . प्र.वि. + अस्थि अस्थिनी अस्थीनि दि.वि.
अस्थना अस्थिभ्याम् अस्थिभिः अस्थेने
अस्थिभ्यः अस्थनः । प.वि. +
अस्थ्नोः अस्थनाम् अस्थिन, अस्थनि
अस्थिषु संबो. + अस्थि ! अस्थे ! | अस्थिनी । | अस्थीनि !
पातमी > ग-१-५२स्मैप:
| लिह = या2g[To Lick] वम् = GGटी 3२वी [To Vomit] > गा-२ -6मयपE:
हन् = Ag[To Killy
" ग-२ - ५२स्मैप दिह् = ३५ ४२वो [To Anoint]
|विद् = [To Know] दुह् = होडg [To Milk] द्विष् = ( घ २j, द्वेष ४२वो.[To Hatel | अद् = uj [To eat] :
=AD * तत्सम शहो -पुल्लिंग:चेतन = 94 [Living being] अनादिकाल = मनाहि अचेतन = 10q [Non-Living]
[Infinite Time] SU ARE संस्कृतम्-२ 8.8.8८८D8.3.3.3.3.3.8 416-१२.३.४
पं.वि.
-

Page #103

> नपुंसलिंग:
रथनेमि = २थनेमि यन्त्र = यंत्र [Machine]
> नपुंसलिंग:» स्त्रीलिंग:
सुरभि = सुगंध, सुगंधी [Fragrance] शत्रुता = दुश्मनावट [Enemity] |वपुस् = शरी२ ['आयुस्' प्रभारी ३५] > विशेषत:
[Body] सूक्ष्म = सूक्ष्म [Minute]
> स्त्रीलिंग:घोर = धोर, मयं४२ [Horrible] | उक्ति = 651, 34 [Proverb] * नूतन शो - लिंग:- राजीमती = रामती निर्ग्रन्थ = छैन साधु [Saint] > विशेषत:द्विरेफ = (भमरो [Bee]
जात्य = श्रेष्ठ दुखमा उत्पन्न थये, श्रेष्ठ सारमेय = ठूत। [Dog]
__ [Noble] गोपाल = गोवाण [Cowherd] |निस्सार = सा२२ति [Worhless] पाद = ५॥ [Leg]
वान्त = वभेद, टी ३८ [Vomitted] महोपाध्याय = भोपाध्याय [विशिष्ट | [वम् धातुनु भ. भू..]
___ ५४वीनुं नाम] » भव्यय:यशोविजय = 64u. यशोविजय हा = डाय! [Oh No ! ] ( सूयर्ड)
स्याय [1] संस्कृतनुं गुती शे:
सर्वेऽपि जीवा इच्छन्ति जीवितुं, न मर्तुम्, तस्माज्जीवहिंसां हि घोरां
निर्ग्रन्था वर्जयन्त्येव । 2. आगमेऽप्येवमेवोक्तम् - 'न हिंस्यात् सर्वभूतानि' इति । अतो भोः !
जनाः ! मा हध्वम् सूक्ष्ममपि जीवम् । 3. 'त्वं नेमिना भगवता वान्तां मां लेक्षि? किं कोऽपि जात्यो वान्तं
लिह्यात् ?' इति राजीमती रथनेमिमुपदिष्टवती।। यः स्वं वेत्ति स एव सर्वं वेद । अत एव 'य एक [= मेने] जानाति स सर्वं जानाति' इत्यागम उक्तम् । अनादिकालतो 'जीवो जीवाय द्वेष्टि, अजीवे च जीवस्य राग' इति
प्रायो दृश्यते । 1. इति शनी म म म प्रमाणो न ३२वो. या वायना अंतन ते मुहाना
अंतने सूयवा माटे ५९॥ इति' १५॥य छे. 8.8 सर संस्कृतम्-२ 38.
8 8 .8.8.8.8.8.8 416-१२.8.3

Page #104

त्वं मा जहि तं सारमेयम्, यतः स सारमेयोऽपि त्वादृक्ष एव । पुरा गोपाला यथा धेनुः न पीड्यते तथाऽदुहत । अधुना यन्त्राणि न तथा दुहन्ति । हा ! मूर्खो ना धेनुमपि पीडयति ।
अहं न जीवान् हन्याम्, किन्तु मम कर्माण्येव घ्नीय । त्वमप्यन्यं मा हस्व, स्वारिं मोहमज्ञानञ्च जहि । केवलज्ञानेन प्रभवः सर्वं विदुः ।
9.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો ઃ
1.
તું મધને નહીં ચાટ, કારણ કે મધમાં અસંખ્ય જીવો રહેલા છે. જો ! તે સજ્જનો પણ મધને નથી ચાટતા.
6.
7.
8.
2.
3.
4.
5.
કૂતરો જેમ નિસ્સાર એવા હાડકાને ચાટે છે તેમ તમે પૈસા માટે બીજાના પગ ન ચાટો ! ઉદ્યમ કરો, ન્યાયથી ધનને મેળવો.
મહોપાધ્યાય યશોવિજયજીએ સર્વ ન્યાયશાસ્ત્રોને જાણી લીધા અને ભણી લીધા. તેથી તેઓ જિનશાસનના ગગનમાં સૂર્યની જેમ પ્રકાશ્યા.
તું શત્રુઓના વિનાશને નહીં પણ શત્રુતાના વિનાશને ઈચ્છ. કારણ કે શત્રુને પણ ન મારવા જોઈએ.
8.
9.
તમે શત્રુઓ ઉપર પણ દ્વેષ ન કર્યો - તે ખૂબ જ સારું કર્યું. ગાયને જેમ ગોવાળ દોહે તેમ શાસ્ત્રના પદાર્થોને તું દોહ. [3] ખૂટતી વિગત પૂરો :
અર્થ| ગણ
6.
પૂર્વભવમાં ભગવાનની પ્રતિમાને તેણે ચંદનથી લેપી હતી. તેથી અત્યારે તેનું શરીર સુગંધી છે.
ફૂલોમાં ભમરાઓએ મધને ચાયું હતું, પછી વમી દીધું અને હવે ભમરાઓએ વમેલા મધને તું ચાટે છે ?
દુર્જન એવા અનાર્ય ઉપર કે સંગમદેવ ઉપર ભગવાન મહાવીરે દ્વેષ કર્યો નથી અને ગજસુકુમાલ મુનિએ પણ પોતાના સસરા ઉપર દ્વેષ કર્યો નથી માટે તમે પણ બીજા કોઈના ઉપર પણ દ્વેષ ન કરો.
7.
|નં. ધાતુ
1. તિહ |2.|જુદ
|3.|વિદ્
|4.|હન્ |5. બ્િ
|6.|વિક્
પદ કાળ વચન પ્ર.પુ. દ્વિ.પુ. પૃ. પુ.
હસ્તન ૧
વર્તમાન વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ વર્તમાન
" જી
૩
હસ્તન ૧
આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ ૧
હસ્તન
૨
7. વસ્ |8.|ડ્
|9.|šશ્
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ જી.જી.૪૯ ૯૦ ટEET..જી.૪ પાઠ-૧૨ રજ

Page #105

م
ه ه
ه ه مه به
می
[4] ખૂટતી વિગત પૂરો - [એકના એક ધાતુ બે વાર ન વાપરવા ન. અર્થાત ગણ પદ કાળ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1. પ્રકાશવું
વર્તમાન 12. ગરીબ થવું
હ્યુસ્ટન 3. ઈચ્છવું
આજ્ઞાર્થ 4. ઈચ્છવું
વિધ્યર્થ 5. સાફ કરવું
વર્તમાન 6.| ધિક્કારવું
લસ્તન 7. મારવું
આજ્ઞાર્થ 8. લેપવું
વિધ્યર્થ 9.| ખાવું
આજ્ઞાર્થ [5] રૂ૫ ઓળખો - નિ, રૂ૫ ધાતગણ પદ કાળપરષ વચન પ્રત્યય અર્થ 1. પ્રવેઃ 2. દ્ધિપુર 3. વાસ્થતિ 4 શાકું: 5. Dડત 6. ઔશન 1. ધુમ્બમ્ 8. ગ્રીષ્યમ્ 9. નવમ્ [6] યોગ્ય કામમાં આવતા રૂપોથી ખાલી જગ્યા પૂરો :1. વશિષ્મ, , 2. વોરામ, 3. અહિથામ,
, નિહાતીમ્ | 4. શિ , _ __ 5. નવમ, , , નિહતામ્ | [7] રૂપ પૂરો - 1. નૈ – – – અદ્ધ – 13.ષિાળિ – –
_
_
_ ૩ષ્ઠ ___ કુહનું /
|
_,
|
2.
_ अदुग्ध
હતામ્
_
_
_ કિષનું
જજ સરલ સંસ્કૃત-ર જ છ૯૧
૪જી પાઠ-
૧૪

Page #106

पा6 - १३
It
HN
द्विष्ट
गए। - 2 [Part - IV] - આ પાઠમાં અત્યાર સુધી આવેલ નિયમાદિનું પુનરાવર્તન તથા ગણ–રના ધાતુઓના કૃદન્ત અને કર્મણિ પ્રયોગો જોઈશું. * तो :ન ધાતુ | હેત્વર્થ| સંબંધક, વર્તમાન | વર્તમાન કર્મણિભૂત
કૃદન્ત | ભૂત કૃદન્ત કરિ કૃદના કર્મણિ કૃદન્ત કુદત્ત लेढुम् | लीवा | लिहत्/लिहान | लिह्यमान लीढ दोग्धुम् | दुग्ध्वा | दुहत्/दुहान दुह्यमान दुग्ध
देग्धुम् | दिग्ध्वा | दिहत्/दिहान दिह्यमान दिग्ध
| वेदितुम् | विदित्वा | विदत्/विद्वस् विद्यमान विदित 5. द्विष् | द्वेष्टुम् | द्विष्ट्वा | द्विषत्/द्विषाण | द्विष्यमाण 6. |हन् हन्तुम् । हत्वा | धनत्/नान हन्यमान | हत > બીજા ગણના ધાતુઓના કર્મણિ તુ. પુ. એકવચન અહીં આપેલ છે. તે આધારે બાકીના રૂપ બનાવી શકાશે. નિ. | ધાત વર્તમાનકાળ લસ્તન ભૂતકાળ આજ્ઞાર્થ | વિધ્યર્થ :
इ । ईयते ऐयत | ईयताम् । ईयेत अभि+इ |
अभीयते अभ्यैयत अभीयताम् | अभीयेत अव+इ अवेयते अवैयत | अवेयताम्
अवेयेत उद्-इ उदीयते
| उदीयताम् ईड्यते ऐड्यत ईड्यताम् ईड्येत जक्ष् जक्ष्यते अजक्ष्यत जक्ष्यताम् सुप्यते असुप्यत सुप्यताम् सुप्येत
अयूयत यूयताम् जागर्यते अजागर्यत जागर्यताम् जागर्येत | हन् । हन्यते अहन्यत हन्यताम् हन्येत
अस्तूयत | स्तूयताम् । स्तूयेत B.S ARE संस्कृतम्-२ .3.3.8 CDS.S.S.S.S.5.8 16-१3.3.8
उदैयत
उदियेत
जक्ष्येत
स्वप्
यूयते
यूयेत
स्तूयते

Page #107

12. पा 13. श्वस्
17. चक्ष्
गाः
पायते अपायत पायताम् । पायेत
श्वस्यते अश्वस्यत | श्वस्यताम् श्वस्येत 14. शी शय्यते अशय्यत शय्यताम् ।
शय्येत 15. शास् शिष्यते अशिष्यत | शिष्यताम् । शिष्येत आ+शास् आशास्यते |
| आशास्यत आशास्यताम् | आशास्येत ख्यायते || अख्यायत / ख्यायताम् / ख्यायेत /
क्शायते | अक्शायत | क्शायताम् । क्शायेत 18. ब्रू उच्यते । औच्यत | उच्यताम् | उच्येत આના આધારે બાકીના રૂપો સમજી શકાય તેમ છે.
* अनियमित ३५ो* गो= आय [पुल्लिं] | गिर् = भाषा[स्त्रीलिंग]
मे.. .. .. | .प. द्वि.प. प.. ५: वि. + गौः गावौ गाव: गी: गिरौ गिरः + गाम् "
गिरम् गवा गोभ्याम् गोभिः गिरा गीभ्याम् गीर्भिः २.वि. + गवे " गणेभ्यः | गिरे " गीर्व्यः + गोः " "
गिरः ५.वि. + " गवोः गवाम् ।
गिरो: गिराम् स.वि. + गवि " गोषु | गिरि
गीर्ष संमो. + गौः ! गावौ ! गावः !| गीः ! गिरौ ! गिरः !
( पातुमो » ग-१ - ५२स्मैप:- ज्वल = प्रशएं [To Shine] उत् + त = विशेष शत तरी ४, पार > ग-१ - सात्मनेपE:
पाम [To Overcome] परा + अय् = नासधू[परानुं पला ४२] वि+रम् = 242sq[To Stop]
__ [To Run Away] वि+शस् = भार, [To Kill] > ग-१०-6मय५E:
आ/वि+क्रुश् = या स्वरे २७j, गुस्सो प्रति+अप् = पार्छ ५j ३२वो / शो ४२वो. [To Weep /
(To Give Back] ___To Be Angry] » १-८-6मय५E:भण् = पोखg [To Speak] अप+आ+कृ = टूर ४२j [To Remove] 3. सल संस्कृतम्-२ 383 3D3.3.3.3.3.3.3418-१3.3.3
+++++

Page #108

> ગણ -૨આત્મપદ - - -1 પ્ર+સૂ = જન્મ આપવો. વિ+આ+વમ્ = વિશેષ રીતે સમજાવવું.1 -- [To Give Birth]
[To Explain]
ન શબ્દોમ > તત્સમ શબ્દો-પુલિંગઃ- > સ્ત્રીલિંગ - માવ = સદ્ભાવ [Sentiment] નિશા = રાત્રિ [Night]. > વિશેષણ -
પિ = વાણી, ભાષા સ ન = સફળ [Successful]
(Speech, Language) > નૂતન શબદો-પુલ્લિંગઃ
મન્વોકરી = મંદોદરી વિશ્વનાથ = ભગવાન [God).
નાનજી = સીતા ગુડ = ગોળ [Treacle] વિડત = બિલાડી [Cat]
શા = સાકર [Sugar] પુષ્ય = પુણિયો શ્રાવક
> નપુંસકલિંગ:વિષU = બિભીષણ
શ્રોત્ર = કાન [Ear] શાનન = રાવણ
તમન્ = અંધારુ પિયમ્ પ્રમાણે રૂ૫] ન = ગાય [Cow] અિનિ.]
[Darkness) માસ્વત્ = સૂર્ય[માવત્ પ્રમાણે રૂ૫]
દુધ = દૂધ (Milk). [Sun]
નિત્ય = કાયમ, સદા Aિways]. સંમિન = સંયમી [Saint]
) અવ્યયઃ['શિનું પ્રમાણે રૂ૫]
પૃશમ્ = ઘણું, પુષ્કળ [A Lot]
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી કરો :
शुभस्वप्नस्य दर्शने' निशायां जागरित्वा न स्वप्यात् किन्तु चित्तं धर्मध्यानादिषु योजयेत्, अशुभस्वप्नदर्शने तु स्वप्यात् ।
पुण्यश्रावको वित्तैरदरिद्रात् न तु भावैः । 3. યા નિશા સર્વભૂતાનાં તળ નાગર્તિ સયા 4. વિશ્વનાશિતું વદવ રૂછત્તિ, સ્વાત્માનં તુના 1. અહીં વાક્યનો અર્થ સતિસપ્તમી પ્રમાણે કરવો. એટલે કે શુભ સ્વપ્નને જોયે છતે આ
પ્રમાણે અર્થ કરવો. આ રીતે પતિ પદનલખ્યું હોવા છતા સતિસપ્તમી હોઈ શકે છે– તે ધ્યાનમાં રાખવું. જ સરલ સંસ્કૃતભ-૨ જી )
પાઠ-૧૩ જજ

Page #109

5. यैर्मनसा विश्वनाथ: स्तूयते, गिरा सज्जनगुणा नूयन्ते, श्रोत्राभ्याञ्च
कथा श्रूयते ते अञ्जसा भवमुत्तरन्ति । सर्वं ख्येयं बिभीषणेन क्शातम्, मन्त्रिणोऽपि व्याख्याय विरता:, मन्दोदर्यपि
व्याक्शातुम् प्रायतत, किन्तु दशाननो जानकी न प्रत्यर्पितवान् । 7. स्वपापानि स्वदोषाश्च येन द्विष्टाः स शीघ्र सिद्धि प्राप्नोति ।
जागृत नराः ! नित्यं, जाग्रतो नाऽस्ति भयम् । सारमेयोऽस्थि लेढि, बिडाला: दुग्धं लिहन्ति, बालश्शर्करा लीढे,
गुडश्च भवता लिह्यते । [2] गुरातीनुं संस्कृत शे :1. पपा भाषामोमा संस्कृत भाषा सूर्यना सेभ प्राशे छ.
જેના દ્વારા જાણવા યોગ્ય જણાયેલું છે અને કરવા યોગ્ય કરાયું છે તેનું જીવન सण छे.
શ્રેણિક મહારાજાએ અત્યંત ભક્તિથી ભગવાન મહાવીરને સ્તવ્યા. 4. आयने होडवा माटेत मावे छे. 5. तमे भने हे धर्म धोतो, ते धन ४ डुरो४४ मायछु.
તું તેવી રીતે રાજ કર જેથી બધાં સુખી થાય. 7. સજ્જનોને આવવા જોઈએ. કારણ કે જે સજ્જનોને સ્તવે છે તેના આત્મામાં
सननगु प्राशे छे. 8. ते 6५२ २०४ अर्यु ५९ २द्वारा शुं प्राने मुश रा? 9. तनाद्वारा संस्कृत भाषा Hus. [3] निम्नत तर वायोने वायो जनावी सुराती रो :1. महावीरप्रभोः वियोगाद् गणधरो गौतमो भृशमरोदत् । 2. जिनवचनानि जीवहृदये चकासित्वाऽज्ञानतमोऽपाकुर्वन्ति । 3. धर्मो दुर्गतिं यतो जनान् पाति । __ अत: त्वं सङ्कटेऽपि धर्मं पायाः ।
धर्ममहमाशासि हृदयेन, अधुना सम्यगाचराम्यपि तम्, त्वमपि हृदयेन धर्ममाशास्य तमाचर । तारकाणि ग्रहाश्च गगने चकासति ।
श्रावका भगवदुपदेशाज्जक्ष्यमेवाऽजक्षुः । 8. त्रिशलामाता श्रीवीर मध्यरात्रौ प्रासूत सुखेन । 9. न द्विष्यात् शत्रुमपि, यतः पूर्वभवेषु शत्रुरपि मित्र आसीत् । 38 सरल संस्कृतम्-२४३8 D3.3.3.3.3.3.3416-१३.8.8

Page #110

નં. કરિ
[4] નિમ્નોક્ત કર્તરિ પ્રયોગોનું કર્મણિ કરો ઃકર્મણિ|નં. કરિ 7. ફૈશતે
8. આશાસીદિ
1. સ્તુવીષ્મે
2. અવ્રૂધ્વન્
3. ધ્રુવીરન્
4. આદુઃ
5. અસ્તુવાથામ્
6. અનુ
9. શાસતુ
|10.ગરિદ્રિત
11.વાદ્ધિ
12.અમૃષ્ટાન્
[5] ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ
નં. ધાતુ
ગણ| પદ
|1.| યુ
|2| સ્વપ્
|3.| સ્વસ્
4. શાસ્
5. વસ્
6.| પા
હસ્તન
આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ
વર્તમાન
""
""
કાળ |પ્રયોગ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
વર્તમાન | કરિ
૧
ર
૩
૨
૩
૧
૩
૨
૧
99
,,
39
કર્મણિ |નં. કર્તરિ
,,
13. અનક્ષુઃ
14. પુષ
15. પેદાઃ
99
16. વૃદ્ઘિ 17. તેષામદે
18. રોવત્
કર્મણિ
હસ્તન
7. સ્તુ
આજ્ઞાર્થ
|8.| 3+TM
વિધ્યર્થ
હસ્તન | કર્મણિ
|9.| શ્રૂ [6] સાચા કર્મણિ પ્રયોગો જણાવો :
1. માન્યતામ્, વ્યતિ, ૩જ્યેત
3. સુઘાત, સુદ્યુત, રુઘેયુ: 5. પેકે, પેડ્ય, પેટ્રિ
[7] નિમ્નોક્ત રૂપોની સાધનિકા જણાવો :
દા.ત. લેક્ષિ - તિદ્ + સિ = લિવ્ + સિ [સામાન્ય -નિયમ - ૧ મુજબ]
=
2. વયત્, વસ્યાત્, વચ્ચે 4. નશ્યતુ, નશ્ર્ચયુ:, जक्ष्यताम्
= છેૢ ્ + fસ [ગુણ થવાથી] = તેેક્ + સિ [સામાન્ય નિયમ -૨ મુજબ] = લે+ષિ
=
[વ્યંજન સંધિ નિયમ -૧૮ મુજબ] = લેક્ષિ।
1. ડ્વે 2. મુર્ધ્વમ્ 3. નિશ્ર્વ 4. પ્રુક્ષે 5. વોન્ધુ
૮. સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૨૪ ૯૬ જી.જી.TET,TEપાઠ-૧ ૩૪૪

Page #111

પાઠ
-
૧૪
ગણ - ૩ [Part I]
-
આ પાઠમાં આપણે ત્રીજો ગણ જોઈશું :
પહેલાં નિયમો જોઈ લઈએ. નિયમો ગોખ્યા પછી પણ રૂપો ગોખવા જરૂરી હોવાથી નિયમો માત્ર સમજી થોડા ધારી લઈએ અને રૂપો ગોખીએ તો પણ ચાલે. હા ! દ્વિરુક્તિના નિયમો ખાસ ગોખશો !
નિયમો ઃ
૧.
ત્રીજા ગણના ધાતુમાં દ્વિરુક્તિ (અભ્યાસ) કરવામાં આવે છે. અર્થાત્ ધાતુનો આધ વ્યંજન સ્વર સહિત બેવડાય અને જો પહેલા એકલો સ્વર હોય તો એ સ્વર બેવડાય છે. દા.ત. વા વાવા। નિક્ દ્વિરુક્તિમાં થતા ફેરફારો
નિનિમ્।
વ્
સ્ |
૨.
(A) વર્ગીય બીજાનો પહેલો થાય. દા.ત. વર્ગીય ચોથાનો ત્રીજો થાય. દા.ત. ધા
સ્ત્, વર્ષાત્ । થાધા, વાધા |
(B) કંઠ્યનો તેટલામો જ તાલવ્ય થાય. હૈં નો ન થાય. દા.ત. વન્
દા.ત.
(C) દીર્ઘ સ્વરનો હ્રસ્વસ્વર અને ૠ નો અ થાય છે. વાવા નું વવા । નાહીં નું નહીં । o o, રૃ, વ ૢ I (D) સંયુક્ત વ્યંજનમાં માત્ર પ્રથમ અક્ષરની દ્વિરુક્તિ થાય. પણ જો પ્રથમ અક્ષર ઉષ્માક્ષર હોય અને બીજો અક્ષર અઘોષ હોય તો અઘોષની દ્વિરુક્તિ થાય. દીઠ્ઠી - નીઠ્ઠી - નિદ્દી । પસ્પર્ધા | સ્વન્
દા.ત. ઠ્ઠી સ્પર્ધા
વસ્લન, વુન્, વવત્ । હ। હાહા, નાહીં |
સસ્વન્ ।
(E) મા, હૈં। (આ. જવું) મૃ, રૃ, પૃ તથા ના દ્વિરુક્તમાં સ્વરનો હ્રસ્વ રૂ થાય છે. દા.ત. મા જ મામા, મિમા । મૃ મૃમૃ, વૃટ્ટ, વિટ્ટ। ૠૠૠ, ૠ I હા - હાહા-નાહા-નહીં-નિહા । પૃ પૃí, વિí ।
(F) પૂર્વમાં રહેલ દ્વિરુક્તિના 'રૂ' અને 'ૐ' પછી કોઈ પણ વિજાતીય સ્વર આવે તો અનુક્રમે 'રૂ', 'ૐ' નો 'પ્', 'વ્' થાય છે.
દા.ત. ૠ, ડ્યૂ । નિયમ (E) થી ૠ થયેલ અને (F) થી જ્ઞ નો ડ્યૂ થયો (G)નિન, વિઘ્ન, વિધ્ ધાતુની દ્વિરુક્તિમાં રૂ નો થાય અને સ્વરાદિવિકારક પ્રત્યય પૂર્વે ધાતુના ઉપાંત્ય રૂ નો ગુણ ન થાય.
૪૪ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૪૪૪ ૯૦
૪૨૨૫ાઠ-૧૪૨૪

Page #112

Eu..निज् • निनिज् = नेनिज् + मि = नेनेज्मि, नेनिज्वः, नेनिज्मः ।
स्वहिवा२४ प्रत्ययमां+ अनेनिज़म् । -- 3. तृतीय पुरुष पवयनना अन्ति मने अन्तु प्रत्ययन पहले अति भने अतु प्रत्यय लागेदा - ददति । ददतु । ४. बस्तनभूत तृतीय पुरुषपडक्यनन।'अन्' प्रत्ययन।पहले उस्' प्रत्यय दागे. उस्मात पडेसा आनो दोसनेस्वही इ, उ, ऋनो गु थाय.El.d. भी - बिभी - अबिभे + उस् = अबिभयुः । ५. मा, हा (मात्मनेपद) +व्यंxनथी श३ यता मावि।२७ प्रत्यय जोयतो धातुन आ नो ई थाय. मने स्वाहि माविमा आनो दो५ थायछे. El.d. व्यंनाहिवामां मा. मामा, ममा, मिमा + वहे = मिमीवहे ।
स्वाहि भवि२७मां मा • मिमा + अते = मिमते । 5. Iहा (५२स्मै.) + व्यंनथी श३ थता भवि२४ प्रत्यय
= हा न। आ नो विल्पे इ / ई+व्यंन माविका प्रत्यय ह.. हा. जहा + वस् = जहिवः / जहीवः ।
II વિધ્યર્થ તથા સ્વરાદિ અવિકારક પ્રત્યય હોય તો હ નો આ લોપાય છે. EL.त.विध्यर्थमा जहा + यात् = जह्यात् ।
स्वराहिमा विभाजहा + अति = जहति ।
III बीपु.मे..मात्र३५ोथाय जहाहि, जहिहि, जहीहि । ७. भी+व्यं४नथी श३ यता वि२७ प्रत्यय
भिडे भी + cixनथी श३ था मवि०२४ प्रत्यय. Eu.त. 'भी' • बिभी+ वस्= बिभिवः, बिभीवः । परन्तु वि।२७मां बिभेति । ८. A दा, धा+यामवि।२४ प्रत्यय
= अंत्य आ नो दो५+मवि२७ प्रत्यय Eu.d. दा - ददा + वस् = दद्वः । धा • दधा + वस् = दध्वः । B u l पु. मे १. मां 'दा' में देहि भने 'धा' नु'धेहि' ३५ थाय. C'दा'- अंगददा + अवि।२७ स्, ध्व, त्, थ्थी श३ थता प्रत्यय
___ = दत् + विधा२७ स्, ध्व, त्, थ्वा प्रत्यय El.d. ददा + थस् = दत्थः । ददा + ध्वे = दद्ध्वे ।
ददा + से = दत्से । ददा + ते = दत्ते । D'धा'नुअंग दधा + मवि२४ स्, ध्व्, त्, थ्थी १३ था प्रत्यय
= धत् + मावि।२४ स्, ध्व्, त्, थ्प्रत्यय 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 3.3.3 .3.3.3.3.3.3.8418-१४.४.8

Page #113

...त. दधा + थस् = धत्थः । दधा + से = धत्से ।
दधा + ध्वे = धध्वे । दधा + ते = धत्ते । कृन्तीमा ५ 'दत्तः' इत्याशित प्रस्तुत नियम लागु ५3 छ.
આ નિયમો સમજી હવે થોડા રૂપો ગોખી લઈએ:३५ो :- 1. भृ = माश्रय मावो, म२ [Geमय५६] પરઐપદ ૯ વર્તમાનકાળ - આત્મપદ
अ.प. द्वि.. .. .. .. .. ५..- बिभर्मि बिभूवः बिभृमः | बिभ्रे बिभृवहे बिभृमहे द्वि..- बिभर्षि बिभृथ: बिभृथ. | बिभृषे बिभ्राथे बिभृध्वे त... बिभर्ति बिभृतः बिभ्रति | बिभृते बिभ्राते बिभ्रते પરઐપદ « હ્રસ્તન ભૂતકાળ - આત્મને પદ
मे.व. दि.१. .प. भे.. द्वि.प. .. ५.पु.+अबिभरम् अबिभृव अबिभृम | अबिभ्रि अबिभृवहि अबिभृमहि द्वि.पु.+ अबिभः अबिभृतम् अबिभृत | अबिभृथाः अबिभ्राथाम् अबिभृध्वम् त..+ अबिभः अबिभृताम् अबिभरुः | अबिभृत अबिभ्राताम् अबिभ्रत પરમૈપદ - આજ્ઞાર્થ = આત્મપદ
मे.व. द्वि.. १.१. | मे.प. द्वि.. .. ५.पु.- बिभराणि बिभराव बिभराम | बिभरै बिभरावहै बिभरामहै द्वि.पु., बिभृहि बिभृतम् बिभृत | बिभृष्व बिभ्राथाम् बिभृध्वम् तृ.पु., बिभर्तु बिभृताम् बिभ्रतु | बिभृताम् बिभ्राताम् बिभ्रताम् પરસ્મપદ ૯ વિધ્યર્થ ને આત્મને પદ
भ.प. दि.प. प.प. | भे.. द्वि.प. भ.प. ५.पु. बिभ्याम् बिभृयाव बिभृयाम| बिभ्रीय बिभ्रीवहि बिधीमहि द्वि.पु. बिभृया: बिभृयातम् बिभृयात बिधीथा: बिभ्रीयाथाम् बिभ्रीध्वम् तृ.पु., बिभृयात् बिभ्याताम् बिभृयुः | बिभ्रीत बिभ्रीयाताम् बिधीरन् 2. दा = माप [मय५] પરઐપદ ૯ વર્તમાનકાળ આત્મને પદ
भ.प. द.प. प.प., भे.१. दि.१. ब.. ५.पु. + ददामि दद्वः दद्मः । ददे दद्वहे दद्महे द्वि.पु.+ ददासि दत्थः दत्थ । दत्से ददाथे दद्ध्वे तृ.. + ददाति दत्तः ददति | दत्ते ददाते 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 8.38 CDS.3.3.3.3.3.8418-१४.3.3
ददते

Page #114

પરઐપદ « હ્યસ્તનભૂતકાળ = આત્મને પદ
भे.. .. .. .. द्वि.. .. ५.५. + अददाम् अदद्व अदद | अददि अदद्वहि अदद्महि द्वि... अददाः अदत्तम् अदत्त | अदत्थाः अददाथाम् अदद्ध्वम् तु.५. + अददात् अदत्ताम् अददुः । अदत्त अददाताम् अददत પરસ્મ પદ - આશાર્થ → सामने५ .
मे.व. द.प. प. । मे.व. दि.१. ब.प. ५..+ ददानि ददाव ददाम | ददै । ददावहै ददामहै द्वि... देहि दत्तम् दत्त । दत्स्व ददाथाम् दद्ध्वम् तृ... ददातु दत्ताम् ददतु | दत्ताम् ददाताम् ददताम् પરસ્મપદ - વિધ્યર્થ → मात्मनेपद
.१. दि.१. प.प. | .प. द्वि.. प.प. ५.पु., दद्याम् दद्याव दद्याम ददीय ददीवहि ददीमहि द्वि.पु., दद्याः दद्यातम् दद्यात ददीथाः ददीयाथाम् ददीध्वम् तृ.पु., दद्यात् दद्याताम् दद्युः । ददीत ददीयाताम् ददीरन् 3. धा = धा२९॥ ४२ [Geमय५६]
પરસ્મપદ વર્તમાનકાળ આત્મને પદ
. .. .. .. | भे.१. द्वि.. .. ५.पु.+ दधामि दध्वः दध्मः | दधे दध्वहे दध्महे. दि.५.+ दधासि धत्थः धत्थ | धत्से दधाथे धध्वे त... दधाति धत्तः दधति | धत्ते दधाते दधते
પરઐપદ ૯ હસ્તન ભૂતકાળ આત્મને પદ . .. .. .. । भे.. दि.१. .. ५.पु.+ अदधाम् अदध्व अदध्म | अदधि अदध्वहि अदध्महि द्वि... अदधाः अधत्तम् अधत्त अधत्थाः अदधाथाम् अधद्ध्वम् त...+ अदधात् अधत्ताम् अदधुः | अधत्त अदधाताम् अदधत
પરસ્વૈપદ ૯ આજ્ઞાર્થ = આત્મને પદ
भ.प. द.प. प.प. । .प. द्वि.प. 4.प. ५... दधानि दधाव दधाम | दधै। दधावहै दधामहै द्वि.पु.+ धेहि धत्तम् धत्त | धत्स्व दधाथाम् धद्ध्वम् तृ... दधातु धत्ताम् दधतु | धत्ताम् दधाताम् दधताम् 3.8 ARE संस्कृतम्-२ 8.8.8900.3.3.3.3.3.3.346-१४.९.४

Page #115

मे.व.
la..
ज
પરસ્મપદ વિધ્યર્થ = આત્મપદ
भे.. .. १.१. | .प. द्वि.. .. ५.५. + दध्याम् दध्याव दध्याम | दधीय दधीवहि दधीमहि दि.पु. + दध्याः दध्यातम् दध्यात | दधीथाः दधीयाथाम् दधीध्वम् तृ.पु. + दध्यात् दध्याताम् दध्युः | दधीत दधीयाताम् दधीरन् 4. हा = छोऽg [५२स्मै५८] | वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ . .. .. ..
दि.१. प. . जहामि जहिवः जहिमः | अजहाम
अजहिम जहीवः जहीमः
अजहीव अजहीम जहासि जहिथः जहिथ
अजहाः
अजहितम् अजहित जहीथः जहीथ
अजहीतम् अजहीत जहाति
अजहिताम् जहितः जहति अजहात्
अजहुः जहीत:
अजहीताम् આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ | भे... दि.१. ब.प. | .. द्वि.. ...
जहानि जहाव . जहाम जह्याम् जाव जह्याम जहाहि जहितम् । जहित जह्याः जह्यातम् जह्यात जहिहि जहीतम् जहीत जह्यात् जह्याताम् जाः जहीहि
जहात
जहिताम
बिभिवः बिभिमः अबिभयम्
जहीताम जहतु 5. भी = ऽ२ [५२स्मै५६] વર્તમાનકાળ
લસ્તન ભૂતકાળ मे... दि.प. प.प. मे.. ..
. . बिभेमि
अबिभिव. अबिभिम बिभीवः बिभीमः
अबिभीव . अबिभीम बिभेषि बिभिथः बिभिथ
अबिभे:
अबिभितम् अबिभित बिभीथः बिभीथ
अबिभीतम्। अबिभीत बिभित: बिभेति
अबिभिताम् बिभीत:
| अबिभेत्
अबिभीताम अबिभयुः 33 स संस्कृतम्-२ 38890१08.383.3.3.346-१४.४.४
बिभ्यति

Page #116

बिभिताम्
આશાર્થ
વિધ્યર્થ नाथ | भ.प. वि.प. प.प. भ.प. द्वि.. ... बिभयानि बिभयाव बिभयाम | बिभियाम् बिभियाव बिभियाम
बिभीयाम् बिभीयाव बिभीयाम | बिभिहि बिभितम् बिभित | बिभिया: बिभियातम् बिभियात | बिभीहि बिभीतम् बिभीत | बिभीयाः बिभीयातम् बिभीयात
बिभियात् बिभियाताम् बिभियुः बिभतु बिभीताम बिभ्यतु | बिभीयात बिभीयाताम बिभीयः ।
ન ધાતુઓ > ग-१५२स्मैप:- |वि+धा = ४२, विधान २ सम् + धि [संधियति] = संधि ४२वी
[To Do] [To Compromise] | परि + धा = ५२ [To Wear] " ग-४-मात्मने५:- सम्+आ+धा = समाधान २j. सम्+पद् = संपन्न थj, थj
[To Solve] [To Become] | अपि / पि + धा = ७४२. » ग१-3-५२स्मैप:
- [To Close] भी = 5२ [To Fear]
अव+धा = ध्यान हे हा = छोsg[To Leave]
[To Concentrate] > गा-3-6मय५६:- नि+धा = भूsg, राणी भूsg[To Keep] दा = मा५g[To Give]
भृ = (म२, माश्रय मापको आ + दा = dg [To Take]]
[To Fill / To Support) धा = ५२j [To Hold]
» तत्सम AGटो -लिंग:- | परिग्रह = परिग्रह वृद्ध = ५२31 [Old]
» नपुंसलिंग:अभिलाष = छ[Wish] धैर्य = पी२४ [Patience] विरोध = विरोध [Opposition] मूल = भूप [Root] भोग = मोग[Enjoyment] पतन = ५तन [Declination] नाश = नाश [Destruction] » स्त्रीलिंग:अविवेक = अविवे: [Incivility] प्रतिज्ञा = प्रतिश। [Oath] गर्व = अभिमान [Arrogance] | शक्ति = dustd [Strength] ES ARE संस्कृतम्-२ .3.3.४ १०२D.3.3.3.3.3.3.8418-१४.४.४

Page #117

गति = झडप / अवस्था [Speed] हानि = हानि, नुशानी [Loss] : नूतन शब्दो - पुस्सिंग :दण्ड = छांडो, साडडी [Stick] पिण्ड समूह [Lor] मेधाविन् = जुद्विशाणी [ शशिन् प्रभाऐं ] [Intelligent]
>
:નપુંસકલિંગ स्खलन = भू [Mistake] तारुण्य = वानी [Youth] हृषीक = धन्द्रिय [Sense Organ]
मुण्ड = भाथु [Head]
तुण्ड = भोढुं [Face]
उपायन = लेट [Present]
दशन = id [Teeth ]
पद
स्थान [Place]
2.
[1] संस्कृतनुं गुभराती शे :
1.
3.
4.
5.
=
1.
ब्रह्मन् =शुद्ध यैतन्यवाणो [कर्मन् प्रभाए ] [Supreme Spirit]
विशेष :
गलित = गणी गयेसुं [Melted] पलित = स३६ थर्ध गयेस [Pale] विहीन = रहित [ Without] = सोलायेस [Greedy] मर्यादासहित = भर्याही सभर [With
लुब्ध
Modesty ]
कारिन्
> स्त्रीलिंग :
लेश्या = खात्मानो भेड परिणाम
Garera
=
कातरता = डायरता [Cowardness] रेवती = रेवती श्राविडा
सहसा
$२नार [Creator] [ शशिन् प्रमाणे ३५]
अव्यय :
=
- स्थान [ Suddenly]
'गच्छतः स्खलनं क्वाऽपि भवत्येव प्रमादतः । हसन्ति दुर्जनास्तत्र, समादधति सज्जनाः ॥
न बिभेति यदा चायं, यदा चाऽस्मान्न बिभ्यति । यदा नेच्छति न द्वेष्टि, ब्रह्म सम्पद्यते तदा ॥
तारुण्ये गते सत्यपि हृषीकेषु हानिं प्राप्नुवत्सु सत्सु अपि हा ! वृद्धोऽपि विषयाभिलाषं न जहाति ।
अङ्गं गलितं पलितं मुण्डं, दशनविहीनं जातं तुण्डम् ।
वृद्धो याति गृहीत्वा दण्डं तदपि न मुञ्चति आशापिण्डम् ॥
विधेहि सर्वशक्त्या हि, महात्मन्नात्मनो रक्षाम् ।
केनाऽपि सार्धं मेधावी, विरोधं विदधीत न ॥
મિત્રો ! આ પાઠથી થોડા શ્લોકો આપણે જોઈશું. શ્લોકમાં શબ્દ આડાઅવળા હોય છે. માટે દરેક શબ્દનો પહેલા અર્થ વિચારી પછી ગુજરાતીમાં વ્યવસ્થિત ગોઠવવા. શબ્દો ઓછા હશે, અર્થ વધારે હશે, માટે તાત્પર્યાર્થ પકડવા માટે શ્લોકમાં ન લખેલો એકાદ શબ્દ જાતે ઉમેરવો પણ પડે. है. सरस संस्कृतम् - २ ४.४.३ १०३ 8.2.1.2.2.2 पाठ- १४.४.३

Page #118

दानं भोगो नाशः तिस्रो, गतयो भवन्ति वित्तस्य । यो न ददाति न भुङ्क्ते, तस्य तृतीया गतिर्भवेत् ॥ सहसा विदधीत न क्रियामविवेकः परमापदां पदम् । वृणते हि विमृश्य कारिणं गुणलुब्धाः स्वयमेव सम्पदः ॥ મા શો પુ, જાતરતાં ત્યન, ધૈર્ય શ્વેદિ।
8.
9.
न गर्वं बिभृमहे वयं यतः पतनमूलं हि मानं, त्वमपि मा गर्वं बिभ्रीथाः ।
"
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો ઃ
1.
બાળકો અંધારાથી ડરે છે.
જ્યારે જ્યારે પણ તને ડર લાગે ત્યારે ત્યારે તું નવકાર ગણ. રેવતીની જેમ અમે પણ સાધુઓને ઔષધિઓ આપીએ છીએ.
જે માતાપિતાની આજ્ઞાનો અમલ નથી કરતો તે પોતાની જાતે જ સ્વર્ગનો દરવાજો બંધ કરે છે.
આ રાખી મૂકું, આ રાખી મૂકું, આ પણ રાખી મૂકું - આવી લેશ્યા પરિગ્રહની છે. આ લેશ્યાને છોડવી જોઈએ.
તારી પ્રતિજ્ઞામાં ધ્યાન આપ,
લીધેલી પ્રતિજ્ઞાને મરણાન્ત ઉપસર્ગમાં પણ પ્રાજ્ઞ
માણસો છોડતા નથી.
6.
7.
હું હસ
d
5.
6.
7.
8.
9.
જે અતિથિઓને આશરો આપે છે તે લોકમાં સજ્જન કહેવાય છે.
તે બે જણાએ યુદ્ધ ન કર્યું અને સંધિ કરી દીધી. માટે તેઓ પરસ્પર ભેટ આપે છે.
તું મર્યાદાસભર વસ્ત્રોને પહેર.
[3] ખૂટતી વિગત પૂરો
નિં. ધાતુ
1.I + વા
[2]થા
|3. વિ+ધા
|4.|ત્તિ+થા
5. સ+આ+આ
|6. |જુદ
7.મી
|8. |તિહ
9. દિલ્
--
અર્થ ગણ પદ
કાળ |પુરુષ |એ. વ. |દ્ધિ. વ. | બ.વ.
વર્તમાન
૧
હસ્તન આજ્ઞાર્થ ૩ વિધ્યર્થ ૨
| આજ્ઞાર્થ ૩
.
હસ્તન ૧ વર્તમાન ૩
વિધ્યર્થ | ૨
હસ્તન ૧
1. ત્રણ. 2. ત્રીજી
જજ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૪૧૦૪૯૨૪૪-૪પાઠ-૧૪ષ્ટ

Page #119

[4] ખૂટતી વિગતો પૂરો :નઅર્થ |શૂળધાત ગણપદ કાળ વચન પ્ર.પુ..િપુ. તૃ.૫. 1. ધ્યાન દેવું
વર્તમાન 2. આશ્રય આપવો
હ્રસ્તન 3. મૂકવું
આજ્ઞાર્થ 4.| પહેરવું
વિધ્યર્થ 5. સંધિ કરવી
વર્તમાન [5] સરખા રૂપ લખો :- – મૃ[જે રૂપ ધાતુનું લખ્યું છે તેવું જ પૃધાતુનું રૂપ જણાવો.] 1. 44
6. અવસ્થા: - 2. વરીત -
7. અવર - 3. : -
8. તે 4. ૯દ્યાત્ –
9. વલ્થ – 5. વર્ધ્વ મ્ – [6] નીચે આપેલા શબ્દોમાં છુપાયેલ રૂપ શોધો -
[કૌંસમાં આપેલ સંખ્યા રૂપના અક્ષરની સંખ્યાને સૂચવે છે.] 1. ના વિ તમ્ મ મ [4].
હીં હીં થ: ખ વ ત [3]. 3. છે ? – વ્ સ્વ શું [2] 4. ધ વિ %િ શ્રી થામ્ યા [4]. 5. મ
વિ ળિ ૨ [4] [7] રૂ૫ પૂરો : - 1. મનહામ્ –
2. વિમાનિ
अजहात्
बिभेतु
[3. વિધે
–
– પરિધાતા
OOO જ સરલ સંત-૨ ૪૪૪૧૦૫
૪૪૪૪પાઠ-૧૪૪

Page #120

પાઠ - ૧૫
जया -
(HI6 - १५
Tel - 3 [Part - II] ३५ो :+ 1. ही = 43% पाभवी [५२८५४] વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ भे.१. द.प. प.प. . .प. दि.१. १.१. ५.पु.+ जिरेमि जिह्रीव: जिहीमः | अजिह्रयम् अजिह्रीव अजिहीम द्वि.पु.+ जिरेषि जिहीथ: जिहीथ | अजिहः अजिहीतम् अजिहीत तृ.पु. + जिहेति जिह्रीत: जिहियति | अजिहेत् अजिहीताम् अजिह्रयुः આજ્ઞાર્થ
विध्यर्थ ५.पु.+ जिहयाणि जिह्रयाव जिहयाम | जिहीयाम् जिहीयाव जिहीयाम द्वि..- जिहीहि जिहीतम् जिहीत | जिहीया: जिहीयातम् जिहीयात तृ... जिहेतु जिह्रीताम् जिहियतु | जिहीयात् जिहीयाताम् जिहीयुः 2. मा = भा५g [मात्मने५४] वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ ५.पु. + मिमे मिमीवहे मिमीमहे| अमिमि अमिमीवहि अमिमीमहि द्व.पु. + मिमीषे मिमाथे मिमीध्वे अमिमीथा: अमिमाथाम् अमिमीध्वम् तृ.५. + मिमीते मिमाते मिमते | अमिमीत अमिमाताम् अमिमत माशार्थ
. विध्यर्थ ५.पु., मिमै मिमावहै मिमामहै | मिमीय मिमीवहि मिमीमहि द्वि.पु., मिमीष्व मिमाथाम् मिमीध्वम् मिमीथा: मिमीयाथाम् मिमीध्वम् तृ.पु. + मिमीताम् मिमाताम् मिमताम् | मिमीत मिमीयाताम् मिमीरन् 3. हा = ४ [मात्मने५६] वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ ५.पु. + जिहे जिहीवहे जिहीमहे | अजिहि अजिहीवहि अजिहीमहि द्वि.पु.- जिहीषे जिहाथे जिहीध्वे अजिहीथा: अजिहाथाम् अजिहीध्वम् तृ.पु. + जिहीते जिहाते जिहते | अजिहीत अजिहाताम् अजिहत SE ARE संस्कृतम्-२ 88.590988.3.3.3.3.8416-१५.९.४

Page #121

આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ भ.प. द्वि.प. प.प. | मे.व. द्वि.. .. जिहै जिहावहै जिहामहै | जिहीय जिहीवहि जिहीमहि जिहीष्व जिहाथाम् जिहीध्वम् जिहीथा: जिहीयाथाम् जिहीध्वम् जिहीताम् जिहाताम् जिहताम् | जिहीत जिहीयाताम् जिहीरन् 4. निज् = स्व५७ ४२ [मय५]
પરસ્મપદ - વર્તમાનકાળ આત્મને પદ ५.५.- नेनेज्मि नेनिज्वः नेनिज्मः | नेनिजे नेनिज्वहे नेनिज्महे ..नेनेक्षि नेनिक्थः नेनिक्थ नेनिक्षे नेनिजाथे नेनिग्ध्वे तु.पु.- नेनेक्ति नेनिक्तः नेनिजति | नेनिक्ते नेनिजाते नेनिजते
- પરઐપદ ૯ હસ્તન ભૂતકાળ આત્મને પદ अनेनिजम् अनेनिज्व अनेनिज्म | अनेनिजि अनेनिज्वहि अनेनिज्महि अनेनेक्-ग् अनेनिक्तम् अनेनिक्त | अनेनिक्था: अनेनिजाथाम् अनेनिग्ध्वम् अनेनेक्-ग् अनेनिक्ताम् अनेनिजुः | अनेनिक्त अनेनिजाताम् अनेनिजत
પરમૈપદ - આજ્ઞાર્થ = આત્મને પદ ५.पु. + नेनिजानि नेनिजाव नेनिजाम| नेनिजै नेनिजावहै नेनिजामहै द... नेनिग्धि नेनिक्तम् नेनिक्त | नेनिक्ष्व नेनिजाथाम् नेनिग्ध्वम् त... नेनेक्तु नेनिक्ताम् नेनिजतु नेनिक्ताम् नेनिजाताम् नेनिजताम् પરઐપદ - વિધ્યર્થ
આત્મને પદ नेनिज्याम नेनिज्याव नेनिज्याम | नेनिजीय नेनिजीवहि नेनिजीमहि नेनिज्या: नेनिज्यातम् नेनिज्यात | नेनिजीथा: नेनिजीयाथाम् नेनिजीध्वम् नेनिज्यात् नेनिज्याताम् नेनिज्युः | नेनिजीत नेनिजीयाताम् नेनिजीरन्
माप्रमाणे विज् = सृहुँ 4sg- मयपE३५ ५५५ समवे. 5. हु = होम [५२स्मै५४] વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ ५.पु. + जुहोमि जुहुवः जुहुमः | अजुहवम् अजुहुव अजुहम द्वि.पु. + जुहोषि जुहुथः जुहुथ अजुहो: अजुहुतम् अजुहुत तृ.पु. + जुहोति जुहुत: जुह्वति । अजुहोत् अजुहुताम् अजुहवुः આશાર્થ
વિધ્યર્થ ५.५. + जुहवानि जुहवाव जुहवाम | जुहुयाम् जुहुयाव जुहुयाम दि.Y.+ जुहुधि जुहुतम् जुहुत | जुहुयाः, जुहुयातम् जुहुयात तृ.पु. + जुहोतु जुहुताम् जुह्वतु | जुहुयात् जुहुयाताम् जुहुयुः 38 सस संस्कृतम्-२ 88.8400D.3.3.3.3.3.3.8418-१५.४४

Page #122

6. पृ = (मर [५२स्मै५६] .... वर्तमान
. - बस्तन त भ.प. द्वि.प. प.प. । .प. द्वि.. 4.. ५.पु.- पिपर्मि पिपृवः पिपृमः अपिपरम् अपिपृव अपिपृम वि.पु., पिपर्षि पिपृथः पिपृथ | अपिपः अपिपृतम् अपिपृत तृ.'.- पिपर्ति पिपृतः पिप्रति । अपिपः अपिपृताम् अपिपरुः આજ્ઞાર્થ
विध्यर्थ ५.पु.- पिपराणि पिपराव पिपराम पिपृयाम् पिपृयाव पिपृयाम द्वि.पु.- पिपृहि पिपृतम् पिपृत | पियाः पिप्यातम् पिपृयात तृ..+ पिपर्तु पिपृताम् पिप्रतु | पियात् पिपृयाताम् पिपृयुः 7. पृ = (म२j [५२५] વર્તમાનકાળ
હસ્તન ભૂતકાળ ५.पु. + पिपर्मि पिपूर्वः पिपूर्मः | अपिपरम् अपिपूर्व अपिपूर्म द्वि.पु.+ पिपर्षि पिपूर्थः पिपूर्थ | अपिपः अपिपूर्तम् अपिपूर्त तृ.पु. + पिपर्ति पिपूर्तः पिपुरति | अपिपः अपिपूर्ताम् अपिपरुः આજ્ઞાર્થ
विध्यर्थ ५.पु.+ पिपराणि पिपराव पिपराम। पिपूर्याम् पिपूर्याव पिपूर्याम a.पु., पिपूर्हि पिपूर्तम् पिपूर्त | पिपूर्याः पिपूर्यातम् पिपूर्यात तृ.पु.- पिपर्तु पिपूर्ताम् पिपुरतु | पिपूर्यात् पिपूर्याताम् पिपूर्युः 8. ऋ = ४ [५२स्मैपह] वर्तमान
હસ્તન ભૂતકાળ ५.पु. - इयर्मि इयवः इयमः | ऐयरम् । ऐयव ऐयम वि.पु.- इयर्षि इयथः इयूथ
ऐय॒तम्
ऐयत .. + इयर्ति इयतः इयूति | ऐयः ।। ऐयताम् ऐयरुः माशार्थ
વિધ્યર્થ ५.पु. + इयराणि इयराव इयराम
इय्याव इय्याम दि.५.. इयहि इयतम् इयत | इयूया: इययातम् इय्यात तृ.पु. + इयतु इयताम् इयतु । इय्यात् इय्याताम् इय॒युः 9. विष् = घे२ [Geमय५४]
પરઐપદ ૯ વર્તમાનકાળ - આત્મને પદ ५.पु. + वेवेष्मि वेविष्वः वेविष्मः | वेविषे वेविष्वहे वेविष्महे द्व.पु.+ वेवेक्षि वेविष्ठः वेविष्ठ | वेविक्षे वेविषाथे वेविड्ढ्वे तृ.पु. + वेवेष्टि वेविष्ट: वेविषति | वेविष्टे वेविषाते वेविषते SS स संस्कृतम्-२ 8.8.8 १००.83.3.3.3.3.3416-१५.४.3

Page #123

પરસ્મપદ ૯ હસ્તનભૂતકાળ આત્મને પદ भे.. द्वि.प. प.प. | .. द्वि.. .. अवेविषम् अवेविष्व अवेविष्म | अवेविषि अवेविष्वहि अवेविष्महि अवेवेट-ड् अवेविष्टम् अवेविष्ट अवेविष्ठा: अवेविषाथाम् अवेविड्ढ्वम् अवेवेट-ड् अवेविष्टाम् अवेविषुः । अवेविष्ट अवेविषाताम् अवेविषत
+ माशार्थ → मात्मनेप वेविषाणि वेविषाव वेविषाम | वेविषै वेविषावहै वेविषामहै वेविड्डि वेविष्टम् वेविष्ट | वेविश्व वेविषाथाम् वेविड्ढ्वम् वेवेष्टु वेविष्टाम् वेविषतु | वेविष्टाम् वेविषाताम् वेविषताम् પરસ્મ પદ
વિધ્યર્થ = આત્મને પદ वेविष्याम् वेविष्याव वेविष्याम| वेविषीय वेविषीवहि वेविषीमहि वेविष्याः वेविष्यातम् वेविष्यात वेविषीथा: वेविषीयाथाम् वेविषीध्वम् वेविष्यात् वेविष्याताम् वेविष्युः । वेविषीत वेविषीयाताम् वेविषीरन् ।
કર્મણિ પ્રયોગો :- (દરેક ધાતુનું તૃતીય પુરુષ એકવચન આપેલ છે.] न. |धातु | वर्तमान | बस्तन ..] आशार्थ | विध्यर्थ । भ्रियते अभ्रियत भ्रियताम् | भ्रियेत
अहीयत हीयताम् हीयेत मीयते अमीयत
मीयताम्
मीयेत हीयते
अहीयत
हीयताम् हीयेत भीयते
अभीयत
भीयताम् भीयेत दीयते अदीयत
दीयताम्
दीयेत धीयते
अधीयत
धीयताम् निज्यते
अनिज्यत निज्यताम् | निज्येत विज्यते अविज्यत विज्यताम् | विज्येत हूयते अहूयत हूयताम् | हूयेत
अपूर्यत पूर्यताम् प्रियते अप्रियत प्रियताम् प्रियेत अर्यते आर्यत
अर्यताम्
अर्येत |14| विष
विष्यते | - अविष्यत | | विष्यताम् | विष्येत 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 3.8.890.8.3.3.3.8.8.8418-१५.४.४
हीयते
FEE
धीयेत
पूर्यते
पूर्वत
11| पृ 12| पृ
|13| ऋ

Page #124

भेतुम्
33 स
lirică o vio có संस्कृतम्-२ 3.3.(११0.8.8.83.3.3.8418-१५.४.४
न | धातु त्वर्थ | संघ वर्तमान वर्तमान | भलिभूत तव्य अनीय
કર્તરિ भटिश भर्तुम् | भृत्वा | बिभ्रत् / बिभ्राण| भ्रियमाण भृत | भर्तव्य भरणीय हेतुम् ह्रीत्वा जिह्रियत् ह्रीयमाण हीत / ह्रीण| हेतव्य ह्रयणीय मातुम् मित्वा मिमान | मीयमान मित मातव्य मानीय हातुम् हित्वा जहत् हीयमान हीन हातव्य हानीय हातुम् हात्वा जिहान हायमान हान हातव्य हानीय
भीत्वा बिभ्यत् भीयमान भीत भेतव्य भयनीय भेय दातुम् दत्त्वा ददत् / ददान | दीयमान 'दत्त दातव्य दानीय देय धातुम् | | हित्वा | दधत् / दधान | धीयमान हित धातव्य धानीय धेय नेक्तुम् | निक्त्वा नेनिजत् । । |निज्यमान निक्त नेक्तव्य नेजनीय नेज्य
नेनिजान होतुम् | हुत्वा जुह्वत् हूयमान हुत होतव्य हवनीय हव्य / हाव्य पर्तुम् । पृत्वा पिप्रत्
प्रियमाण
पृत पर्तव्य परणीय पार्य / पृत्य परितुम् / पूर्वा पूर्यमाण पूर्ण / पूर्त परीतव्य / परणीय
पार्य परीतुम्
परितव्य अर्तुम् | ऋत्वा इयूत् | अर्यमाण ऋत । अर्तव्य अरणीय | अर्य / आर्य
वेष्टुम् | विष्ट्वा वेविषत्/वेविषाण विष्यमाण विष्ट । वेष्टव्य वेषणीय | वेष्य 1. नि + दा = नीत्त / निदत्त, आ + दा = आत्त, उप + दा = उपात्त, अव + दा = अवत्त / अवदत्त
वा
has pro pau
पिपुरत्
.

Page #125

અનિયમિત રૂપો :
:
1.
पथिन् = भार्ग [पु.] पन्थानौ
पन्थाः
पन्थानः
पन्थानम्
पथः
पथा पथिभ्याम् पथिभिः
पथे
पथिभ्यः
पथः
""
99
""
""
पथो:
पथि पन्थाः ! पन्थानौ !
""
निज्
""
पथाम् ·
पथिषु
पन्थानः !
ऋ = ४धुं [To Go]
➤
हु = होभवुं [To Offer] ह्री = साठवु, शरभावु [To Be Shy]
पृ / पृ = वुं [To Fill]
गा - 3 - अभयप६ :
खानी ठेभ मन्थिन् = २वैयानुं ३५ पए। सम४युं.
ધાતુઓ
2.
= स्व२छ ५२वुं [To Clean]
ॐ तत्सभ शब्दो - पुस्सिंग :हंस = हंस [Swan ]
शील = शीस, सहायार [Chastity] दास हास [Slave]
=
सेवक = सेas [Servant]
दिव् = हिवस, स्वर्ग [स्त्री.]
दिवौ
दिवः
द्यौः
दिवम्
दिवा
दिवे
दिवः
""
दिवि
द्यौः !
શબ્દો
""
द्युभ्याम्
दिवो:
ग - १ - परस्मैप६ :
अव + निज् = धोवुं [To Wash]
अव + दै = साई $२ [To Clean ] विज् = हुं पाsg. [To Separate] ग - ४ - परस्मैप६ :
| वि + विज् =
379 + at = slug [To cut] ग - 3 - परस्मैप६ :
""
दिवौ !
""
द्युभिः
द्युभ्यः
""
दिवाम्
घुषु
दिवः !
६५२वो.
[To Differentiate] विष् = घेरी सेवुं [To Surround] उप + आ + दा = ग्रहए। खु
[To Accept]
ग - 3 - खात्मनेपद्य :
मा = भापवुं [To Measure]
हा = ४धुं [To Go]
उद् + हा = थे ४वुं [To Go High]
असंयम = नियमन न राजवु.
[Unrestrained]
|नाथ = नाथ, स्वाभी [Master] नपुंसलिंग :
अपात्र = संपात्र, अयोग्य [Unworthy]
है है सरल संस्कृतम् - २ ४ १११ ४.४.४.४.३.४. पाठ-9422

Page #126

छल = 542 [Fraud ] राज्य = शभ्य [Kingdom ] > विशेषश :निर्धन = निर्धन [ Poor]
अशक्त = खशस्त [Unable] इष्ट = धय्छत [Desired] ॐ नूतन शब्दोपुस्टिंग :प्रेष्य = नोड२ [Servant ] किङ्कर = थाs२ [Slave ] विद्विष् = हुश्मन [ द्विष् प्रभाशे ३५]
[Enemy]
पथिन् = २स्तो [Road] (अनि.) > नपुंसकलिग :
द्रविण = पैसा [Money] भूरि = धधुं [Lot] दारिद्र्य = गरीजी [Poverty] संज्ञान = विशिष्टज्ञान [Knowledge] मध्य = वय्ये [Between]
[1] संस्कृतनुं गु४राती शे :
1.
2.
3.
4.
5.
भाजन = वासा, स्थान [Utensil] | शिरस् = भस्तs [Head]
[पयस् प्रभाणे ३५]
6.
7.
स्त्रीलिंग :
| दिव्= हेक्सोड, हिवस
[Heaven / Day]
| हास्य = हास्यास्प६ [Ridiculous] | लघु = नानुं [Small]
| प्राज्य = भोटुं [Big]
| निर्मित = जनावेस [Product] अव्यय :
ओम् = sl [Yes]
| क्वचित् = 5यांs [Somewhere] | अतः परम् = आना पछी [After This] Havana
विशेषण :
|मित = परिमित [Limited] | अमृतोपम = अमृत ठेवु
सोऽवदायति कीर्त्तिम्, शिरोऽवद्यति विद्विषाम् । ददाति द्रविणं भूरि, दाति दारिद्र्यमर्थिनाम् ॥ अदत्तं नाददीत तृणमपि क्वचित् ।
यो मितं भुङ्क्ते स हि बहु भुङ्क्ते ।
यो हि दद्यादपात्राय, संज्ञानममृतोपमम् । स हास्यः स्यात् सतां मध्ये, भवेच्चाऽनर्थभाजनम् ॥ हत्वा गुरूनपि लघून्वञ्चयित्वा छलेन च । यदुपादीयते राज्यं तत्प्राज्यमपि मास्तु मे ॥ कोऽलङ्कारः सतां ? शीलम्, न तु काञ्चननिर्मितम् । तव प्रेष्योऽस्मि दासोऽस्मि, सेवकोऽस्म्यस्मि किङ्करः । ओमिति प्रतिपद्यस्व, नाथ ! नातः परं ब्रुवे ॥
है सरल संस्कृतम् - २ ३.४३ ११२ XXZZZZX415 - 9422
[Like Nectar]

Page #127

8.
9.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો ઃ
1.
હું મોતથી ડરતો નથી. કારણ કે જિનેશ્વર ભગવાનના અમૃત જેવા વચનો મેં પીધા છે.
2 3 4 5
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
1 2 3 → VON ∞ o
1.
2.1
[3] ખૂટતી વિગત પૂરો ઃનં. ધાતુ અર્થ ગણ પદ કાળ
વર્તમાન
3.
ब्राह्मणोऽब्राह्मणो वा यः कोऽपि निर्धनः अशक्तश्च भवेत् तस्मै धनं दत्त । आपदां कथितः पन्थाः, इन्द्रियाणामसंयमः ।
तज्जयः सम्पदां मार्गो, येनेष्टं तेन गम्यताम् ॥
6.
7.
તેઓ ચોરી કરતા કે જૂઠ્ઠું બોલતા લજ્જા નથી પામતા.
તપની આગમાં કર્મના લાકડાઓને તું હોમ.
તેઓએ હિંસાને છોડી દીધી.
18.
જેમ હંસ દૂધમાંથી પાણીને છૂટું કરે છે તેમ સમ્યગ્દષ્ટ શરીરમાંથી આત્માને જુદો કરે છે.
4. દી
5.|મા
શત્રુ સૈન્યથી ઘેરાયેલા કુમારપાળ રાજાએ ધૈર્યને છોડ્યું નહીં.
તેની કીર્તિ દેવલોક સુધી ઉપર જાય છે.
બૃહસ્પતિ દ્વારા પણ પરમાત્માના ગુણો માપી શકાતા નથી. જેમ દેવલોકમાં દેવો અને આકાશમાં તારા અસંખ્ય છે તેમ ભગવાનમાં ગુણો પણ અગણ્ય છે. તું જૈન છે તો પણ રાત્રિભોજન કરતા લજ્જા નથી પામતો ? રાત્રિભોજન છોડ અને તારા આત્માને ચોખ્ખો કર.
..
હોમવું
આપવું
ધારવું
પ્રયોગ પુરુષ એ. વ. દ્વિ. વ. બ.વ.
કર્મણિ ૧
હસ્તન
કરિ ૨
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
૩
વિધ્યર્થ કર્મણિ ૨
વર્તમાન કર્તરિ
૩
હસ્તન | કર્મણિ
૧
વિધ્યર્થ કર્તરિ
૨
अपिपूर्ताम्
19.
|નેનિધ્વમૂ|
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ જ૨૪૯૧૧૩ EEEEEEEપાઠ-૧૫ જી.જી

Page #128

[4] साधनि ४शावो :
1. वेवेष्टि 2. नेनेक्ति 3. बिभीवः 4. बिभृहि 5. दधाति
[5] ३५ धूरो :
1. वेविषै
3.
अजिड्रेत्
वेविषताम्
अजित
2.
Ooo
मिमीय
मिमीवहि
है है सरल संस्कृतम् - २ ४४.३ ११४ ZZZZZZZ415 - १42.2

Page #129

પાઠ - ૧૬
શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ [Part-I]
ગણકાર્ચ રહિત કાળ અહીં ધાતુના ત્રણ ભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. સેક્ = જેને 'રૂ' ઉમેરાય. અનિટુ = જેને 'રૂ' ન ઉમેરાય.
વેર્ = જેને 'રૂ' વિકલ્પ ઉમેરાય. ધાતુ - ૧ સ્વરાંત ધાતુ
૨. વ્યંજનાન્ત ધાતુ ૧. સ્વરાંત ધાતુ- A અનેક સ્વરી તમામ ધાતુઓ સે છે.
Bએકસ્વરી સે અને વેટુ ધાતુઓ બતાવેલા છે.
C બાકીના એકસ્વરી ધાતુઓ અનિ છે. ૨. વ્યંજનાંત ધાતુ- A અનિ+વેર્ ધાતુઓ બતાવેલા છે.
B બાકીના બધાય સે છે. > સે સ્વરાંત ધાતુઓઃ
દીર્ઘ , 2 કારાંત તથા યુ, ૩, શુ, શી, કુ, , ક્ષુ, શ્વિ, ર, શિ, 5, ગિણ–૯/પ પરસ્પે.) તથા અનેક સ્વરી ધાતુઓ સેટુ છે. આ સિવાયના બધાં સ્વરાંત ધાતુઓ અનિટુ છે. > અનિટુ વ્યજનાંત ધાતુઓ -
૬) શ વુિં પડ્યું, મુત્, રિ, વિવું, વ, લિવું, | પ્રચ્છુ નિ ચન, નિન, મગ, મગ્ન, મુન, પ્રશ્ન, મશ્ન, વન, યુગ, , રબ્ધ, વિ, વઘ્ન, સન્ન, પૃન ૬] , શુદ્, gિ, છિદ્ર, તુમ્, , ય, fમ, વિ, પ, ૬, ૬, દ્િ , ,
, ધિ | , , વૃધ, વન્યૂ, યુધ, ગુ, રાધે, વધુ, શુદ્ધ, સાસિધુ, [1] મત્, હન, || મા, ઉલ, છુ, ત૬, તિ, તૃ૫, ૫, તિ, તુ, વ, શ, સ્વ, કૃ૫, મ , ૪૫, સ્ત્રમ્ (] , ન, યમ્, રમ્ આ સરલ સંસ્કૃત- જલ૧૫)
પાઠ-૧૬

Page #130

क्रुश्, दंश्, दिश्, दृश्, मृश्, रिश्, रुश्, लिश्, विश्, स्पृश् कृष्, त्विष्, तुष्, द्विष्, दुष्, पुष्, पिष्, विष्, शिष्, शुष्, श्लिष्
घस्, वस् ह दह, दिह, दुह्, नह, मिह, उह, लिह, वह । उपरोडत 102 व्यंनांत धातुओं अनिट् छे. गोजवा भाटे शोर्ट पद्धति :क् = शक् - 1 च् = मुविपरिवसिच् - 6
यहीं छेस्से के शब्द खावे ते खागण षधे सगाडी हेवानो ठेभ } मुच्, विच् વગેરે. પાછળ આપેલી સંખ્યા કેટલા ધાતુઓ છે તે સૂચવે છે.
छ् = प्रच्छ् 1 ज् = भभुरुययुसृविनित्यज् / स्वसभर / भ्रमस्ज् - 15
द् = हछितुअयस्कन्द् सखिविनुभिक्षु शपस्विद् - 15
ध् = युरासिसाबुक्रुरुव्यशुबंक्षुध् - 11 न् = महन् - 2
प् = सृक्षिआलिलुछुवशस्वतिततृदृप्-13 भ् = यरलभ्-3 म् = नरगयम् - 4 श् = दंदिक्क्रुरुमृदृलिविरिस्पृश् - 10 ष् = विपुश्लिकृत्विदुशिशुतुद्विपिष् 11 स् = घवस् - 2 ह् = ददिदुरुनवमिलिह् = 8
स्वरान्तवेद् * स्वृ, * सू (गए। 4 आत्मने.), * सू ( गए। 2 आत्मने.) * धू - ( गए। 5 उभय.) * धू ( गए। 9 उभय.)
व्यंष्ठनान्त वेट् (33) च् तञ्च्, व्रश्च् ज्अञ्ज्, तज्, मृज् द् क्लिद्, स्यन्द्, ध्रध्, सिध् प् क्लृप्, गुप्, तृप्, त्रप्, दृप् म् क्षम्, श निस् + कृष्, तक्ष्, त्वक्ष ह् बृह, मुह, स्तृह, स्निह, स्नुह.
नश् क्ष् अक्षू,
अश्, क्लिश्, गाह, गृह,
गर्छ,
तृह, दुह,
અનેકસ્વરી
बघा सेट्छे.
(पृथ५५२९)
ધાતુઓ
વ્યંજનાંત
બતાવેલ
અનિટ્ + વેટ્
એકસ્વરી
સ્વરાંત
સિવાયના
સેટ્
है सरल संस्कृतम् - २ ३.४.४११६.४.३४.४.३.३.३ 415- १६.४.४
બતાવેલ
સેટ્ + વેટ્
બાકીના
અનિટ્

Page #131

તસ્મિ :
જ ભવિષ્યકાળ - ૧. શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ ૨. સામાન્ય ભવિષ્યકાળ. ૧. બીજે દિવસે થનારી ક્રિયાનું સૂચકરૂપ તે શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળનું રૂ૫. દા.ત. નયપુર અન્ત = તે આવતી કાલે જયપુર જશે.
* શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળના પ્રત્યયો * પરસ્મપદ
આત્મપદ તામિ | તાવઃ |
| તાદે | તાસ્વદે | તામછે તાસિ | તીસ્થ: तास्थ | तासे | तासाथे | ताध्वे ता । तारौ - તાર: | ત | તાર | તીરઃ પ્રત્યયો માટેની સામાન્ય સૂચના:
આશીર્વાદના પરસ્મપદી પ્રત્યયોને છોડીને બાકીના બધા પ્રત્યયો વિકારક છે. અને ત્યાં ગુણનો નિયમ લાગે છે. શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ વગેરેના નું તથા તુ થી શરૂ થતા પ્રત્યય પૂર્વે
સેટુ ધાતુને નિત્ય 'રૂ' લાગે. વેધાતુને વિકલ્પ 'રું લાગે.
અનિટુ ધાતુને 'રું ન લાગે. દા.ત. = ગણ - ૧ પરસ્મપદ
. એકવચન | કિવચન | બહુવચન પ્રથમ પુ. રૂપ
ન્તિાશ્મિ | સાન્તાસ્વઃ | શાન્તારમ: અર્થ - હું જઈશ | અમે બે જઈશું અમે બધાં જઈશું દ્વિતીય પુ.
गन्तासि गन्तास्थः | गन्तास्थ અર્થ ન | તું જઈશ | તમે બે જશો | તમે બધાં જશો તૃતીય પુ! રૂપ + T गन्ता गन्तारौ । गन्तारः
અર્થ | તે જશે | તે બે જશે | તેઓ બધાં જશે
જ છ કાળના સામાન્ય નિયમો : ૧. ધાતુના અંતે , છે, , હોય તો તેનો જ થાય. દા.ત. છે કે ધોતા ધ્વસ્તન. | ધાસ્થતિ સામાન્ય. અધાત્ ક્રિયાતિ.
અધાત્ અધતન. ધેયાત્ આશી.]
જો - માતા ! નૈ - મત્તાતા - શાતા ! જજ સરલ સંસ્કૃતમ-ર ૧૧ જાપાઠ-૧૬૪૪

Page #132

૨.
દા.ત. મિ (ગણ ૫ આ. ફેંકવું) = માતા । ૐી (ગણ ૪ આ. નષ્ટ થવું) = વાતા । તી - (ગણ ૫/૪ આ. ચોંટવું) = તાતા કે લેતા ।
મ - (ગણ ૯ ઉ. હિંસા કરવી) = માતા । અન્ય કાળમાં પણ 'આ' કરવો. ૩. A દશમા ગણ સિવાયના નવે ગણના મૂળધાતુ પર જ સમાન રીતે છ કાળનું કાર્ય થાય. અર્થાત્ ગણની નિશાની લાગે નહિં. દા.ત. ગન્તાસ્મિ ।
B દશમા ગણના ધાતુને ગુણ – વૃદ્ધિ સહ 'અય્' લાગે. દા.ત. થયિતાસ્મિ । ગુ, ધૂપ્ આદિમાં વિકલ્પે આય્ લાગે. ોવિષ્યતિ । શોપાયિતિ ।
(૧) અશ્નો ભૂ આદેશ થાય. મવિતા । ભવિષ્યતિ । અમૃત્। અમવિષ્યત્ । (૨) બ્રૂ નો વક્ આદેશ થાય. વ। । વક્ષ્યતિ । ડવાવ । અવોષત્ । (૩) વ્રણ્ નો પ્રખ્ કે મન્ આદેશ થાય. દા.ત. ભ્રષ્ટા । મ
મૃગ્ અને વૃદ્ + વ્યંજનથી શરૂ થતા વિકારક પ્રત્યય
=
- મ્રૂત્ અને દ્ર ્ + વ્યંજન વિકારક પ્રત્યય દા.ત. પ્રષ્ટા । દ્રષ્ટા । પરન્તુ જ્યારે સેટ્ નો 'રૂ' લાગે ત્યારે અર્ થાય છે.
દા.ત. સમૃત્ + રૂ + થ = સર્નિથ ।
'રિદ્રા' નો 'આ' લોપાય પણ અદ્યતનમાં વિકલ્પે આ લોપાય. દા.ત. વરિદ્રિષ્યતિ । અવરિદ્રીત્ - અનદ્રાસીમ્ ।
૪.
૫.
૬.
૭.
આ પ્રમાણે અન્ય કાળમાં પણ ઞ કરીને રૂપો કરવા. મિ, મી, વીમાં વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે માઁ થાય.
અને હ્તી માં વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે વિકલ્પે આ થાય.
૮. 'મન્' અને 'નસ્' + અઘોષ વ્યંજનાદિવિકારક પ્રત્યય આવે તો વિકલ્પ સેટ્નો રૂ ન લાગે ત્યારે ધાતુના ૬ પછી ર્ ઉમેરાય.
દા.ત. મન્ + તા = મ। ।પરોક્ષમાં મગ્ન ।
નસ્ + તા = નષ્ટા કે નશિતા । પરોક્ષમાં નક્ + થ =
પક્ષ નો રહ્યા અને વા આદેશ થાય. પરોક્ષમાં વિકલ્પે થાય.
૯.
નનષ્ઠ |
દા.ત. ધ્યાતા । વશાતા । પરોક્ષમાં અન્નક્ષે ।
તેમ જ પરઐપદમાં વૌ । આત્મનેપદમાં - વચ્ચે । પરસ્મૈપદમાં - વવશો |
આત્મનેપદમાં – વવશે ।
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્- ૨૪૪૧૧૮ ૪૪૪.૨.-.-જપાઠ-૧૬,૪૪

Page #133

મિત્રો ! આમાં ૧-૨ ધાતુઓને જ જે નિયમો લાગુ પડે છે તેના નિયમો ગોખવાના બદલે રૂપો જ ગોખી લો તો ચાલે ! આખરે રૂપો તો ગોખવાના જ છે ને !
३पो :
1.
भू = गए - १ - परस्मैपह
2.
शुच् = गए। - १ - परस्मैपह
खे.व.
.q.
ज.व.
द्वि.. खे.व. द्वि.प. भवितास्मि भवितास्वः भवितास्मः शोचितास्मि शोचितास्वः शोचितास्मः भवितासि भवितास्थः भवितास्थ शोचितासि शोचितास्थः शोचितास्थ भविता भवितारौ भवितारः
शोचिता
शोचितारौ शोचितार:
3.
गैः
गातास्मि गातास्वः गातास्मः गाता गातास्थः गातास्थ गाता गातारौ
गातारः
6.
= गए! - १ - परस्मैपह
7.
5.
नेतास्मि नेतास्वः
नेतास्मः
नेतासि नेतास्थः नेतास्थ
नेता नेता
नेतारः
नी = गए।- १ - परस्मैपह
गुप् = गश - १ - - પરઐપદ
गोपायितास्मि
गोपायितासि
गोपायिता
&
-
4. नश् = गए - ४ - परस्मैपह नशितास्मि नशितास्वः नशितास्मः नंष्टास्मि नंष्टास्वः नंष्टास्मः
नशितासि नशितास्थः नशितास्थ नंष्टासि नंष्टास्थः नंष्टास्थ नशिता नशितारौ नशितारः
नंष्टा नंष्टारौ
नंष्टारः
આત્મનેપદ
नेताहे
नेतासे
नेता
गोपायितास्वः
गोपायितास्थः
गोपायिता
मी = गए - परस्मैप६ & આત્મનેપદ
तस्व नेतास्महे
तासाथे
नेताध्वे
नेतारौ नेतारः
गोपायितास्मः गोपायितास्थ
गोपायितारः
मातास्मि मातास्वः मातास्मः मातास मातास्थः मातास्थ माता मातारौ मातारः
है सरल संस्कृतम् - २ ४.४३११८.४.४.1.1.1.2.पाठ- १६.४.४
माताहे
मातास्वहे मातास्महे
माता
मातासाथे माताध्वे
माता मातारौ मातरः

Page #134

-
.
--
.
.
लेता
8. ली = १ - ४ - सात्मने५६ ...
..
लेताहे लेतास्वहे लेतास्महे विseपे लाताहे लातास्वहे लातास्महे
लेतासे लेतासाथे लेताध्वे विप लातासे लातासाथे लाताध्वे
लेतारौ लेतारः विधे लाता
लातारौ
लातारः 9. चुर् = १ - १० - ५२स्मैप
चोरयितास्मि चोरयितास्वः चोरयितास्मः चोरयितासि चोरयितास्थः चोरयितास्थ चोरयिता चोरयितारौ चोरयितारः
& मात्मने५६ चोरयिताहे चोरयितास्वहे चोरयितास्महे चोरयितासे चोरयितासाथे चोरयिताध्वे
चोरयिता चोरयितारौ चोरयितारः 10. सृज् = 1१1-5-५२स्मैप | 11. दृश् = १ - 5- ५२स्मैप स्रष्टास्मि स्रष्टास्वः स्रष्टास्मः । द्रष्टास्मि द्रष्टास्वः द्रष्टास्मः स्रष्टासि स्रष्टास्थः स्रष्टास्थ | द्रष्टासि द्रष्टास्थः द्रष्टास्थ
स्रष्टा स्रष्टारौ स्रष्टारः | द्रष्टा द्रष्टारौ द्रष्टारः 12. मस्ज् = गए! - 5 - ५२स्मैप | 13. वृत् = ९ - १ -मात्मने५६ मङ्क्तास्मि मक्तास्वः मङ्क्तास्मः वर्तिताहे वर्तितास्वहे वर्तितास्महे मङ्क्तासि मक्तास्थः मङ्क्तास्थ वर्तितासे वर्तितासाथे वर्तिताध्वे मङ्क्ता मङ्क्तारौ मङ्क्तारः। वर्तिता वर्तितारौ वर्तितारः 14. स्मृ = १ - १ - ५२स्मैप | 15. शक् = गए। - ५-५२५६ स्मास्मि स्मर्तास्वः स्मर्तास्मः | शक्तास्मि शक्तास्वः शक्तास्मः स्मर्तासि स्मर्तास्थः स्मर्तास्थ | शक्तासि शक्तास्थः शक्तास्थ
स्मर्ता स्मर्तारौ स्मर्तारः | शक्ता शक्तारौ शक्तारः થોડા રૂપો પછીના પાઠમાં જોઈશું.
પણ, જે રૂપો અહીં ન આપ્યા હોય છતાં સમાન જ હોય તે જાતે સમજી લેવા. भगै 6५२थी ग्लै, धे वगैरे, गम् 6५२थी हन्व३. 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 3.8.8(१२०.3.3.3.3.3.8.8416-१६.४.४

Page #135

તો
पतीन् पतिभिः
पत्युः
पतिषु
અનિયમિત રૂપો - 1. પતિ = પતિ, માલિક [૫] પ્રથમા વિભક્તિ पतिः | पती
पतयः |દ્વિતીયા વિભક્તિ पतिम् તૃતીયાવિભક્તિ
पत्या पतिभ्याम् ચતુર્થી વિભક્તિ पत्ये
પતિમ્યઃ પંચમી વિભક્તિ ષષ્ઠી વિભક્તિ
पत्योः पतीनाम् સપ્તમી વિભક્તિ पत्यौ સંબોધનવિભક્તિ પતે ! ( પતી ! પતય: !
૧ ધાતુઓ > ગણ-૧-પરૌપદઃ- | નૈ = પ્લાન થવું [To Fade]
મામ્ =હુમલો કરવો [To Attack] [૬ = બોલવું[To Speak] q/૩+સ્વક્ = ઉકળવું, ઉકાળવું | નિવમ્ = પહેરવું [To Wear]
[To Boil] [ટું = દોડવું, પીગળવું પ્રતિમાન્ = જવાબ આપવો.
[To Run/Dissolve] [To Answer] | =ગાજવીજ કરવી [To Thunder]. વિસ્તર્ક શોક કરવો [To Moun]
ન્દ્ર = બૂમ પાડવી [To Shout] ૩૬ = બાળવું [To Burn]
નૈ = થાકી જવું[To Be Tired] ન્ = ફળવું[To Benefit].
ર+મૂ = પરાભવ કરવો [To Defea]
> પુલ્લિંગઃવિષા = ખેદ [Sorrow]. પૃથિવીપતિ = રાજા [King] નક્ક = જનક રાજા
ઋપિ = વાંદરો [Monkey]. પ્રમવ = પ્રભવ ચોર
ખૂમાર = જેબૂકુમાર પતિ = વર, માલિક [Husband] ગૃત = ઘી [Ghee] ) નપુંસકલિંગઃ
થન = કથન (Narration] જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર
વેતન્ = મન થિ પ્રમાણે] [Mund]
ન = સૈન્ય [Army] વૈષN = સંકટ [Problem] | રાષ્ટ્ર = દેશ [Country] નિવર્તન = અટકવું (Cessation] | સ્ત્રીલિંગઃસંધ્ય = સાંજ [Evening] વિભૂતિ = મોટાઈ, ઐશ્વર્ય [Might]
વૃદ્ધિ = બુદ્ધિ [Wisdom]. | વનપુતા =હલકાઈ [Inferiority] | ભવિતવ્યતા = નસીબ [Luck]. ૧ર૧) જાપાઠ-૧૬ છક

Page #136

प्रव्रज्या = ही [Sainthood] . [ भव्यय:> विशेषत:
| दिवानिशम् = हिवस रात [हुमो प्रसन्न = पुश [Happy]
HHISLP H412] [Day/Night] अनुरूप = योग्य [Eligible/Capable] कल्ये = std. [Tomorrow]
मायाम [1] संस्कृत, गुराती अशे :1. श्वो यदा सूर्यः चकासिता तदा वयं भोक्तास्मः । 2. 'श्वो राजगृहं महावीरो जिन आगन्ता' इति श्रुत्वाऽतीव प्रसन्नीभूतः
श्रेणिकः प्रेष्यं निष्कान् स्वालङ्कारांश्च दत्तवान् । ते सम्यक् प्रव्रज्या पालयितारः, अतो मा शङ्का कुरु । श्वोऽहं शत्रुञ्जयगिरिं गन्तास्मि, तत्राऽऽआदिनाथजिनप्रतिमां दृष्टास्मि, नन्तास्मि च । श्वः किं भविता ? श्वो वयं वर्तितास्महे न वा ? इत्यपि ज्ञातुं वयं न शक्नुवन्तः। अद्याऽपि जनाः स्नान्ति, कल्येऽपि स्नातारः तथापि मलीमसमिदं शरीरं न निर्मलीभविता। अनुरूपः पतिः कोऽस्या भवितेति दिवानिशमचिन्तयत् तज्जनको जनक: पृथिवीपतिः ।
श्वोऽहं शोचितास्मि गातास्मि वा को जानाति? 9. शुद्धेन चेतसाऽद्य नमस्कारमहामन्त्रं जप, कल्ये वैषम्ये तदेव त्वां
गोपायिता। [2] गुरातीनुं संस्कृत री :1. तारापुत्रने डुं शोधाश, तुं विषा । २. 2. सावांहरामो भने अनुसरे छ, भाटे दुसाने ३१श तो तमो. ५९३४शे. 3. કાલે જ્યારે તે ગાશે ત્યારે હરણો આવશે. તે જોવા માટે કાલે અમે નગરમાં
वाना छी.
હુંછાશને મથીશ, માખણ મેળવીશ, ઘીને કરીશ... એ પ્રમાણે તે સ્વપ્નને જોવે છે. 5. ईसे भगवाननी प्रतिमान शन शश, पूश ५छी ०४ ४भीश. 6. सतमारानी भाता नामावतोसमे शोधाशु. 7. दया दोन ते शत्रु४याई शे.हुँ ५९.श. 8. आप ४मारनी संपत्ति यो२° मा प्रभारी प्रभवे वियार्थ्य. 9. ताथन साथुछ 3 मोठे? तेईसd tell ase. SE ARE संस्कृतम्-२ ४.४.४.१२२.8.3.3.3.3.8.४५6-१६.४.४

Page #137

[3]
નં.| રૂપ 1. ોદ્ધાÆ
2.| તાર: 3.| ક્ષેતાસ્મઃ
4. ઋમિતા
ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ
મૂળધાતુ
5.| સ્વાવિતાસ્થ
6.| પૃષ્ઠÎ
7.| મા 8.| પતિતાસ્વઃ 9.| રેત્તાસ્થ્યઃ
[4] ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ- [શ્વસ્તનભવિષ્યકાળના જ રૂપો વાપરવા.]
| નં. ધાતુ
ગણ
અર્થ
વચન
રૂપ
1. નમ્
2.| રસ્
3.| નિ+યુન્ 4.| છિદ્ 5. હિંસ
6.1ના
7. Þ
8.| સુક્ષ્ 9.18
[5] રૂપ પૂરો ઃ
1.
3.
नेताध्वे
અર્થ ગણ પુરુષ વચન
द्रष्टास्थ
પુરુષ
૧
૧
૨
૩
૧
જ જી
2.
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૮૪૪૧૨૩
૧
૩
૧
૨
૧
૩
3
भङ्क्तारः
૪૪૫ાઠ-૧૬,૪૪

Page #138

પાઠ - ૧૦
qસ્તન ભવિષ્યકાળ [Part-II]
છ કાળના સામાન્ય નિયમો 1. 'પૃ ધાતુ અધતન અને આશીર્વાદાર્થસિવાય પરસ્મપદી બનેદા.ત. ક્ષિા 2. 'પ્ર€ ધાતુને પરોક્ષ સિવાય જ્યાં સે નો રૂ લાગવાનો હોય ત્યાં બધેય દીર્ઘરું લાગે. દા.ત. ગીતા 3. –ત્તમ માં પરોક્ષ તથા ચાર કાળ છોડી સ્વરાદિ પ્રત્યય પર ' નો આગમ થાય. (-ઉમેરાય છે.) દા.ત. 'રમ - તા'તમ - નમતા | 4. કુ, મુદ્દ, નુ, નિસ્ (વેટ) + ૨૪ કે શૂન્ય દા.ત.'' - દ્રોધ,
તો નો ધું કેન્ થાય. +૨૪ કે શૂન્ય દ્રો, દ્રોદિતા 5. નદ્ +૨૪ કે શૂન્ય દા.ત. નર્ + ત =નષ્ઠT I
= નગ્ધ +૨૪ કે શૂન્ય નનમ્ + થ = નનમ્ + થ = નન . 6. ' ધાતુ તથા દીર્ઘ શ્ર કારાંત ધાતુઓને પરોક્ષ ભૂતકાળ, આશીર્વાદાર્થ અને પરઐપદ અધતન ભૂતકાળ સિવાયના રૂપમાં વિકલ્પ દીર્ઘ રું લાગે.
દા.ત.વૃ વરીતા / વરિતા | પરોક્ષમાં રવરિથ I
તે રીતા / ઋરિતા | આશીર્વાદમાં વરિપષ્ટ છે 7. ઉપાંત્ય હ્રસ્વ ઋ વાળા અનિટુ ધાતુ + અઘોષ વ્યંજનથી શરૂ થતા વિકારક પ્રત્યય આવે તો 'ૐ નો વિકલ્પ 'ગર્ કે ' થાય.
પરન્તુ પૃગ, શું ધાતુમાં નિત્ય '૬' થાય છે.
દા.ત.૫ + = દ્રષ્ણ | પંથ | વર્થ . 8. I અધિ+{ +ક્રિયાતિપત્યર્થ તથા અધતનના પ્રત્યય.
= મધ + + ક્રિયાતિપત્યર્થ તથા અધતનના પ્રત્યય. અહી '' આદેશવિકલ્પ થાય અને ત્યારે ગુણ ન થાય. દા.ત. ધ + + 1 + ત = ૩ ધ્યષ્ટિ , મàષ્ટ | મધ + 4 + ft + ચ = ધ્યાગ્રત, સ્વૈષ્યતિ |
II. પરોક્ષ વગેરે કાળમાં 'હું' નો 'T' થાય છે. 'T' થયા પછી કાળના પ્રત્યય અવિકારક ગણવા. દા.ત. ધ + + + = ધિનો 9. ઋતુ, વૃત, કૃ૬, તૃ૬, નૃત્ આટલા સે ધાતુઓને અધતન સિવાયના સાદિ પ્રત્યયો પર વિકલ્પ રૂ લાગે. દા.ત. ઋર્વિષ્યતિ | ઋતિ
સરલ સંસ્કૃત-ર આઇજલર)શશશશશશપાઠ-૧૭૪

Page #139

10. 'विज्' (1915 मा./७ ५./3 6.) धातुने इमाणे त्यारे गु न थाय.
EL.त. विज् + इ + ता = विजिता । 11. माशीवानो सीध्वम्, परोक्षनो ध्वे मने अद्यतनना ध्वम् प्रत्यय पूर्व
I. धातुन ते अ आ सिवायनो स्व२ यतो ध् नो ढ् थाय छे.
II. પરન્તુ જો તેની પૂર્વે રૂ હોય અને રૂની પહેલા અંતઃસ્થ ડે ટુ હોય તો ધુ नोविल्पे ढ् थाय छे.... कृ + ध्वे = चकृढ्वे । वृ + ध्वे = ववरिढ्वे - ववरिध्वे ।
* स्तन माविष्याणानियमो 1. इष्, रुष्, रिष्, सह, लुभ् मा पाय धातुमा ५. मावि.ना प्रत्ययनी पूर्व वि८५ 'इ' दागे. इष् + इष् + ता = एषिता एष्टा ।
लुभ् + लुभ् + ता = लोभिता : लोब्धा । 2. सह, वह धातुमा न्यारे ह् नो ढ् थायसने ते ढ् नो पछीना ढ् ५२ पोथाय ત્યારે પૂર્વના 5 નો જ થાય છે.
El.d.'सह' + सह + ताहे = सद् + धाहे = सद् + ढाहे __= सोढाहे अथवा सहिताहे । वह् + वोढास्मि । 3. क्लुप् (आत्मनेप६ ३) धातु विपे परस्मैप बने छ. अने त्यारे 'इ' न मा... क्लप्तास्मि । कल्पिताहे, कल्प्ताहे । ३५ो:- 1. मुह - 4/P
2. तृप् - 4/P मोहितास्मि मोहितास्वः मोहितास्मः तर्पितास्मि तर्पितास्वः तर्पितास्मः मोढास्मि मोढास्वः मोढास्मः तप्ास्मि तस्विः तस्मिः मोग्धास्मि मोग्धास्वः मोग्धास्मः |त्रप्तास्मि त्रप्तास्वः त्रप्तास्मः मोहितासि मोहितास्थः मोहितास्थ तर्पितासि तर्पितास्थः तर्पितास्थ मोढासि मोढास्थः मोढास्थ | तासि तस्थिः तपस्थि मोग्धासि मोग्धास्थः मोग्धास्थ | त्रप्तासि त्रप्तास्थः त्रप्तास्थ मोहिता मोहितारौ मोहितारः | तर्पिता तर्पितारौ तर्पितारः मोढा मोढारौ मोढारः | तप्र्ता तर्तारौ तारः मोग्धा मोग्धारौ मोग्धारः । त्रप्ता त्रप्तारौ त्रप्तारः 3.8 सरस संस्कृतम्-
२४१४ १२४.S.3.3.3.3.8418-१७.8.8

Page #140

૫દ
3. सह - 1/ A
1 4. स्पश-6/P सहिताहे सहितास्वहे सहितास्महे | स्प्रष्टास्मि स्प्रष्टास्वः स्प्रष्टास्मः सोढाहे सोढास्वहे सोढास्महे | स्पास्मि स्पष्ट स्वः स्पष्ट स्मः सहितासे सहितासाथे सहिताध्वे | स्प्रष्टासि स्प्रष्टास्थः स्प्रष्टास्थ सोढासे सोढासाथे सोढाध्वे | स्पासि स्पस्थिः स्पष्ास्थ सहिता सहितारौ सहितारः | स्प्रष्टा स्प्रष्टारौ स्प्रष्टारः सोढा सोढारौ सोढारः | स्पर्टा स्पारौ स्पर्टारः
મિત્રો! દરેક ધાતુના રૂપો આપવા શક્ય ન હોવાથી દરેકના પ્ર. પુ. એકવચન આપીએ છીએ તેના આધારે બાકીના રૂપો સમજી શકાશે. [ઉભયપદીમાં ક્યાંક માત્ર એક જ રૂપ આપ્યું છે.] ન. ધાતુ રૂપ ગણ/| ન. ધાતુ રૂપ ગણ/
૫૬ 1. अङ्ग् अञ्जितास्मि 7/P | 11. गुह् गृहितास्मि 1/U अङ्क्तास्मि
गृहिताहे 2. उद्+अय् उदयिताहे 1/A | 12. ग्रह् ग्रहीतास्मि 9/U 3. इ एतास्मि 2/P | 13. चक्ष् ख्याताहे 2/A 4. अधि+इ अध्येताहे 2/A
क्शाताहे 5. उद्+इ उदेतास्मि 2/P| 14. जागृ जागरितास्मि 2/P 6. इष् [इच्छ] एषितास्मि 6/P | 15. तृह् तर्हितास्मि /P
एष्टास्मि 7. ऋ अस्मि 1/P | 16. दरिद्रा दरिद्रितास्मि 2/P 8. कृष् क्रष्टास्मि 6/P| 17. दह दग्धास्मि 1/P कास्मि
दश् दंष्टास्मि 1/P करितास्मि 6/P दुह् दोग्धास्मि 2/ करीतास्मि
दिह् देग्धास्मि 2/0 10.गाह् गाहिताहे 1/A | 21. गुह् द्रोहितास्मि 4/P
गाढाहे । द्रोग्धास्मि, द्रोढास्मि 3.8 स संस्कृतम्-२ 3.3.8 १२६.3.3.3.3.3.3.8416-१७.3.3

Page #141

ન. ધાતુ
રૂપ
ગણl |ન. ધાતુ
રૂપ
ગણ,
પદ
- પદ
22. नह नद्धास्मि 4/P |34. वृ वरितास्मि-हे 5/U 23. बन्ध् बन्द्धास्मि 9/P |
वरीतास्मि-हे 24. ब्रू वक्तास्मि 2/0 |35. शृ शरितास्मि 9/P 25. भ्रस्ज् भ्रष्टास्मि 6/U
शरीतास्मि भष्टस्मि 36. सद् सत्तास्मि - 1/P 26. मुह मोहितास्मि 4/P |37. सह् । सहिताहे 1/A मोग्धास्मि, मोढास्मि ।
सोढाहे 27. मृज् मार्जितास्मि 2/P |38. साध् साद्धास्मि 5/P
माष्टास्मि 39. सिध् सेधितास्मि 4/P 28. मृश् मास्मि 6/P
सेद्धास्मि म्रष्टास्मि 40. शी शयिताहे 2/A 29. रुह रोढास्मि 1/P |41. स्निह् स्नेहितास्मि 4/P 30. लभ् लब्धाहे IA
स्नेढास्मि 31. लिह लेढास्मि 2/U |42. स्मृ स्मास्मि 1/P
लेढाहे 43. स्वप् स्वप्तास्मि 2/P 32. वह् वोढास्मि 1/U |44. हे हातास्मि 1/U वोढाहे
हाताहे 33. विज् वेक्तास्मि 3/U |45. स्पृश् स्पृष्टास्मि 6/P वेक्ताहे
स्पस्मि * કર્મણિના રૂપો કરવા માટે ઉપરોક્ત બધા નિયમો લગાડી આત્મપદના પ્રત્યયો ' લગાડવા તે કર્મણિ પ્રયોગ. ह.त. तेन पर्वतः रोढा = तेन द्वारा पर्वत याशे.
38 सरस संस्कृतम्-२ 8.38 १२७.8.3.3.3.3.3.8418-१७.४.४

Page #142

धीभ्यः
धियाः,
"
धीनाम्
અનિયમિત રૂપો - | 1. श्री = सभी - -- 2. धी = बुद्धि
श्रीः श्रियौ श्रियः । धीः धियौ धियः श्रियम् " " धियम् " " . श्रिया श्रीभ्याम् श्रीभिः धिया धीभ्याम् धीभिः श्रियै,
श्रीभ्यः धियै, श्रिये
धिये श्रियाः, श्रियः
धियः श्रियाः, श्रियोः श्रियाम्, धियाः, धियोः धियाम्, श्रियः
श्रीणाम्
धियः श्रियाम्, "
धियाम्, " श्रियि
धियि श्रीः ! श्रियौ ! श्रियः ! धी: ! धियौ ! धियः !
-पातुमा > ग-१-५२स्मैप:
.. [To Be Arround] सम्+आ+चर् = आय२ [To Imply] निर+मा = निभाए २ [To Create] » ग-२ - भय५६:-
म पाडवी [To Yell / Shout] अभि / आ+हन् = भारj [To Hit] प्रति+वच् =
४ ५वो, अभि+स्तु = quusiqu[To Praise] |
वयनमा५g[To Answer] , ग-२-५२भै५६:
वि+निर्या = ४॥ २३j, नीsil 8Q स्नु = 43 [To Flow]
[To Go Away] परि+इ = आसपास हो, आसपास३२j|
श्रीषु
धीषु
> पुल्लिंग :
महात्मन् = महात्मा [Saint] [आत्मन् मत्स्य = भा७ [Fish]
प्रभायो ३५] गुरुमन्दिर = गुरुमहि२ [Temple]
| आतुर = 0 [३वयित्रो]
__ [Patient] ST ARE संस्कृतम्-२ 8.38१२).8.3.3.3.3.3.8415-१७.९.४

Page #143

दुर्भिक्ष = हुstu [Famine] श्री = सभी [Wealth] निग्रह = CASS[War]
राजद्वार = २।४ ४२॥२, २।४ ६२वाने बान्धव = (मा[Brother], स॥
[Royal Court] व्याधि = रो। [Disease] प्रतिज्ञा = प्रतिsu [Oath]] स्वामिन् = स्वामी [शशिन् प्रभारी] | धी = बुद्धि [Intelligence]
[Master]]
> नपुंसलिंग:अर्बुदाचल = मा पर्वत चिह्न = थिल [Sign] » स्त्रीलिंग:
व्यसन = संह2 [Calamity/Difficulty] सम्पत्ति = संपत्ति [Wealth] दर्शन = शन [Observation]
3.
[1] संस्कृत गुराती शे :1. जले मत्स्या मां दृष्ट्वाऽवगाढारः । 2. कल्ये जम्बूकुमारादयः ते प्रव्रजितारः ।
जिनालयमहं मार्जितास्मि, त्वं गुरुमन्दिरं माष्ासि । आयुःक्षयेण श्वो मासि, दिवञ्चैतासि । श्वो ये राजगृहं गन्तारः ते महावीरं जिनं दृष्ट्वा प्रसत्तारः । विवेकः सह सम्पत्त्या, विनयो विद्यया सह ।
प्रभुत्वञ्च श्रियोपेतम्, चिह्नमेतन्महात्मनाम् ।। 7. आतुरे व्यसने प्राप्ते, दुर्भिक्षे शत्रुनिग्रहे ।
राजद्वारे स्मशाने च, यस्तिष्ठति स बान्धवः ॥ दीयते आत्मनो दोषः, न दीयते दोषः (= dis) परे । न दोषः स्वामिमित्राणा, कर्मदोषो हि दीयते ।। जरा यावन्न पीडयति, व्याधिर्यावन्न वर्धते ।
यावदिन्द्रियाणि न नश्यन्ति, तावद्धर्मं समाचरेत् ॥ [2] गुरातीनुं संस्कृत शे :1. alsised आयने भा२शे, माटे तुं ४ीथी ४ मने तमने 124d. 2. ગજસુકુમાલમુનિ દીક્ષાના દિવસે જ કેવલજ્ઞાનને મેળવશે. 3. ई गिरनार 6५२ यढीश, नेमिनाथ भगवानने वहीश मने पूछ।. 4. खडूंमरीश. 5. साठे सांठे कुँरासरे शन भाटे ४श. 8.8 सस संस्कृतम्-२ .3.3.
8 8 8888.8.8418-१७.8.8

Page #144

નિ. રૂપ
6. રાત્રે હું નહીં જમું. કારણ કે ગઈકાલે જ મેં પ્રતિજ્ઞા લીધી છે. 7. કાલે હેમચંદ્રાચાર્યજી આવશે' – આ પ્રમાણે સાંભળી કુમારપાળ રાજા અત્યંત
ખુશ થયો.
તું ધ્યાન કરીશ, પછી મન પ્રસન્ન થશે. 9. આબુ પર્વત ઉપર તું મને યાદ કરી ભગવાનને નમસ્કાર કરીશ એ પ્રમાણે હું
વિશ્વાસ રાખું છું. [3] રૂ૫ ઓળખાવો :મૂળ ધાતુ પ્રત્યયગણ અર્થ તે જ પુરુષના બાકી
રહેલા રૂપો 1. દ્રોઢાથ: 2. પવિતા: 3. પ્રતિપdીમ્મદે 4. ઝયિતાળે 5. યતિતાર: 6. વિતાશિ 7. નધાસ્વદે 8.વિવિતામિ 9. વનિતા [4] જોડકાં જોડો -
[5] રૂપ પૂરો -
B 1. ૬ - 5IU - Uવિતાસ્થ: 2. ઘૂ - 1/ઈ-ધૂચિતાર 3. ધૂ - DIU - પોતાના
2.નિષિતાશ્મિ 4. ઘૂ - 6/P-વિતાદે 5. ધૂ - 10/U - ઘવતાર:+ધોતા૨:
| | | | | | | | | | |
माता
જ સરલ સંસ્કૃતભ-ર જલ૩૦)&
&પાઠ-૧૭૪

Page #145

પાઠ - ૧૮
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ & ક્રિયાતિપત્યર્થ સામાન્ય ભવિષ્યકાળ - કોઈ પણ ભવિષ્યમાં થનારી ક્રિયાનું સૂચક રૂપ તે સામાન્યભવિ.નું રૂપ. દા.ત. સ ના પુર નિષ્પતિ = તે નાગપુર જશે. શ્વસ્તન ભવિષ્યના સ્થાને સામાન્ય ભવિષ્યનો પણ પ્રયોગ થાય છે.
સામાન્ય ભવિષ્યકાળના પ્રત્યયો પરસ્ત્રપદ
આત્મને પદ स्यामि स्यावः स्यामः । स्ये स्यावहे स्यामहे स्यसि स्यथ: स्यथ स्यसे स्येथे स्यध्वे
स्यति स्यतः स्यन्ति स्यते स्येते स्यन्ते > કિયાતિપત્યર્થ -
પ્રથમ ક્રિયા ઉપર બીજી ક્રિયા આધાર રાખતી હોય ત્યારે આ અર્થના (પ્રત્યય યુક્ત) રૂપો વપરાય છે.
આ ક્રિયાતિપત્યર્થને સંકેતાર્થ પણ કહે છે. તેમ જ આના રૂપો સંભાવનામાં વપરાય છે. દા.ત. જો તે ભણ્યો હોત તો પાસ થાત. __ = यदि सः अपठिष्यत् तर्हि उत्तीर्णो अभविष्यत् ।
કિયાતિપત્યર્થના પ્રત્યયો પરસ્મપદ.
આત્મને પદ स्यम् स्याव स्याम । स्ये स्यावहि स्यामहि स्यः स्यतम् स्यत । स्यथाः स्येथाम् स्यध्वम् स्यत् स्यताम् स्यन् । स्यत स्येताम् स्यन्त
ક્રિયાતિપસ્યર્થમાં રૂપ બનાવતી વખતે હ્યસ્તનભૂતકાળની જેમ આ ઉમેરવો. તે માટેના નિયમો બધાં હસ્તન ભૂતકાળની જેમ જ સમજવા. ઉપરોક્ત બન્નેના બધાં પ્રત્યયો વિકારક જ છે.
સામાન્ય ભવિષ્યના અને ક્રિયાતિપત્યર્થના નિયમો ૧. ઇન્ અને હ્રસ્વ ૨ કારાંત અનિટુ ધાતુ સેટુ બને તેથી ફુ લાગે.
દા.ત. 'દમ નિષ્પતિ. અનિષ્ટ '+ +રિષ્યતિ . ગરિત્ ! 'વૃકે સ્વરિષ્યતિ | સ્વરિષ્યન્ ા ૨. રૂનો આદેશ પામ્ થાય.
જજ સરલ સંસ્કૃત-ર
૧૩૪
પાઠ-૧૮/૪

Page #146

El.d.इ. गमिष्यति । अगमिष्यत् ।
(२७मा ५५॥ इदा... गम् + जिगमिषति) 3. क्लुप्, वृत्, वृध्, शृध्, स्यन्द् मा पाय धातुवि८५ ५२स्मैपही बने भने त्यारे 'इ' ना.El.d.'क्लुप्' - कल्प्स्यति । अकल्प्स्य त् ।
मात्मनेपमा कल्प्स्यते - कल्पिष्यते । अकल्प्स्यत - अकल्पिष्यत । ઉપરોક્ત પાંચ ધાતુ ઈચ્છાદર્શકમાં પણ વિકલ્પ પરઐપદ બને છે.
E...क्लुप् + चिकल्पिषते - चिक्लप्सते-चिक्लप्सति । ४. धातुना मते स् + Ale प्रत्यय .त. वस् + स्यति
= त् + सहि प्रत्यय __= वत् + स्यति = वत्स्यति । ३५ो :1. वस् = १-१ - ५२स्मैप સામાન્ય ભવિષ્યકાળ
કિયાતિપત્યર્થ वत्स्यामि वत्स्याव: वत्स्यामः | अवत्स्यम् अवत्स्याव अवत्स्याम वत्स्यसि वत्स्यथः वत्स्यथ | अवत्स्यः अवत्स्यतम् अवत्स्यत वत्स्यति वत्स्यतः वत्स्यन्ति । अवत्स्यत् अवत्स्यताम् अवत्स्यन् 2. वह = 11--6मय५६ - सामान्य भविष्य પરસ્ત્રપદ.
આત્મને પદ वक्ष्यामि वक्ष्यावः वक्ष्यामः । वक्ष्ये वक्ष्यावहे वक्ष्यामहे वक्ष्यसि वक्ष्यथः वक्ष्यथ । वक्ष्यसे वक्ष्येथे वक्ष्यध्वे वक्ष्यति वक्ष्यतः वक्ष्यन्ति | वक्ष्यते वक्ष्येते वक्ष्यन्ते
કિયાતિપત્યર્થ પરસ્મ પદ
| भात्मनेपद अवक्ष्यम् अवक्ष्याव अवक्ष्याम | अवक्ष्ये अवक्ष्यावहि अवक्ष्यामहि अवक्ष्यः अवक्ष्यतम् अवक्ष्यत | अवक्ष्यथा: अवक्ष्येथाम् अवक्ष्यध्वम् अवक्ष्यत् अवक्ष्यताम् अवक्ष्यन् | अवक्ष्यत अवक्ष्येताम् अवक्ष्यन्त 3. अधि+इ = २५ -२ -सात्मनेपद
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ
अ.प. द्वि.. ५. ५. - अध्येष्ये अध्येष्यावहे अध्येष्यामहे दि. ५. + अध्येष्यसे अध्येष्येथे अध्येष्यध्वे
अध्येष्यते अध्येष्येते अध्येष्यन्ते
१.१.
33 सरल संस्कृतम्-२3.8.89373.3.3.3.3.8.8418-१८.8.3

Page #147

५. पु. →
द्वि.पु.
तृ. पु.
2. उद+इ
2 3
अश्
કેટલાંક ધાતુઓના તૃ. પુ. એકવચનના રૂપો :
નં. | ધાતુ
1.
3. उज्झ
4.
कथ्
5.
कृष्
6. क्लृप्
7.
क्रुध्
8. लुभ्
9. गाह्
o
भे..
अध्यैष्ये
अध्यगीष्ये
अध्यैष्यथाः
अध्यगीष्यथाः
अध्येष्यत
10. गुह्
अध्यगीष्यत अध्यगीष्येताम्
1/P
6/P
10/U
1/P
ગણ/પદ સામાન્ય ભવિષ્યકાળ
5/A
1/A
4/P
4/P
1/A
ક્રિયાતિપત્યર્થ
द्वि..
अध्यैष्यावहि
1/U
अध्यगीष्यावहि अध्यगीष्यामहि
अध्यैष्येथाम् अध्यैष्यध्वम्
अध्यगीष्येथाम्
अध्यगीष्यध्वम्
अध्यैष्येताम् अध्येष्यन्त
अध्यगीष्यन्त
1/A
9/P
अशिष्यते,
अक्ष्य
उदेष्यति
उज्झष्यति
कथयिष्यति
कर्क्ष्यति,
, क्रक्ष्यति
कल्पिष्यते,
कल्प्स्य
कल्प्स्यति
क्रोत्स्यति
लोभयति
गाहिष्यते,
11. गृह [गर्हते ]
12. गृ.
है है सरल संस्कृतम् - २ ४.४.४१33.8
घाक्ष्य
गूहिष्यति
घोक्ष्यति
गर्हिष्यते
घ गरिष्यति, गरीष्यति
ज.व.
अध्यैष्यामह
ક્રિયાતિપત્યર્થ
आशिष्यत,
आक्ष्यत
उदैष्यत्
औज्झिष्यत्
अकथयिष्यत्
अकर्क्ष्यत्
अक्रक्ष्यत्
अकल्पिष्यत
अकल्प्स्यत
अकल्प्स्यत्
अक्रोत्स्यत्
अलोभिष्यत्
अगाहिष्यत्
अघाक्ष्यत्
अगूहिष्यत्
अघोक्ष्यत्
अगर्हिष्यत
अघ
अगरिष्यत्, अगरीष्यत्
१.१.४.४.४४ - १८.३.३

Page #148

न. | धातु | १/पE | सामान्य भविष्य
9/U ग्रहीष्यति 2/A ख्यास्यति
क्शास्यति जागरिष्यति तर्पिष्यति तय॑ति त्रप्स्यति
यातिपत्त्यर्थ । अग्रहीष्यत् अख्यास्यत् अक्शास्यत् अजागरिष्यत् अतर्पिष्यत् अतय॑त् अत्रप्स्य त्
7/P
तर्हिष्यति
अतर्हिष्यत्
2/P
4/P
呢眼啊职限 加强我家阿羽兄啊职 职 职佩佩
9/P
1/U
दरिद्रिष्यति अदरिद्रिष्यत् 1/P धक्ष्यति
अधक्ष्यत् 2/U धोक्ष्यति
अधोक्ष्यत् द्रोहिष्यति,
अद्रोहिष्यत् ध्रोक्ष्यति
अध्रोक्ष्यत् भन्त्स्यति
अभन्त्स्य त् बोधिष्यति
अबोधिष्यत् वक्ष्यति, वक्ष्यते
अवक्ष्यत्,
अवक्ष्यत भ्रक्ष्यति, भमंति अभ्रक्ष्यत्,
अभयंत् मोहिष्यति, मोक्ष्यति अमोहिष्यत्,
अमोक्ष्यत् मयति, म्रक्ष्यति अमीत्,
अम्रक्ष्यत् रोक्ष्यति
अरोक्ष्यत् विच्छिष्यति अविच्छिष्यत् विच्छायिष्यति अविच्छायिष्यत् स्नेहिष्यति अस्नेहिष्यत् स्नेक्ष्यति
अस्नेक्ष्यत् EE ARE संस्कृतम्-२ 3.3.34380.3.3.3.3.3.3.8416-१८.४.४
2/
4/P

Page #149

1/A
2/P
3/P
| नं. | धातु | १/५६ | सामान्य भविष्यमा કિયાતિપત્યર્થ | 31./ स्नुह 4/P स्नोहिष्यति अस्नोहिष्यत्
स्नोक्ष्यति
अस्नोक्ष्यत् 32 स्यन्द्
स्यन्त्स्यते
अस्यन्त्स्य त 33, स्पृश् 6/P स्प्रक्ष्यति
अस्प्रक्ष्यत् स्पर्ध्यति
अस्पीत् 34. स्वप्
स्वप्स्यति
अस्वप्स्यत् 351 हन् 2/U
हनिष्यते
अहनिष्यत | 36 ही
हृष्यति
अहेष्यत् અનિયમિત રૂપો – 1. लक्ष्मी = सक्ष्मी [स्त्री.] । 2. श्वन् = कृत। [.] प्र.वि.+ लक्ष्मीः लक्ष्म्यौ लक्ष्म्यः |.+ श्वा श्वानौ श्वानः पाहीना ३५ो 'नदी' प्रमाणे याव .श्वानम् " शुनः === पातमो
.+ शुना श्वभ्याम् श्वभिः
|य.+ ग-१ -५२स्मैप:
शुने " श्वभ्यः > अप+ह = ५४२९॥ ४२[To Kidnapli.+ शुनः " » -४ - सामने५६:- प.. " शुनोः शुनाम् सम्+जन् = उत्पन्नथj [To Be Bom] स.- शुनि " श्वसु > गा-3-मय५६:-
मो. श्वन ! श्वानौ ! श्वानः ! आ+दा = ३५॥ ४२j [To Take] |
CAD > पुल्लिंग:
> स्त्रीलिंग:दर्पण = 64 [Mirror]
प्रज्ञा = बुद्धि [Intellect] दुरात्मन् = हुष्ट व्यति [आत्मन् प्रभाए। मोहसेना = भोउनी सेन।
३५] [Wicked] |दीपावली = हीवाणी परीषह = परिष [Difficulties]
[Diwali Festival] कालसौकरिक = साऽनु नाम - द्रौपदी - द्रोपही
v
38 सरल संस्कृतम्-२ 8889348.8.8.8.8.3.8418-१८.४.8

Page #150

> नपुंससिंग :लोचन = [it [Eye] धर्मध्यान = धर्मध्यान [A Type of
अनुशासन = नियमन २वु, सभ
2.
3.
4.
5.
Meditation]
6.
[1] संस्कृतनुं गुठराती शे :
1.
7.
8.
9.
[Punishment]
"
स्वाध्याय
रामायण
महाभारत = महाभारत
=
रामाया [Ramayan ]
[Mahabharata]
विशेषज्ञ :
नव = नवुं [New]
दु:सह = हु:सह्य [ Unbearable]
यस्य नास्ति स्वयं प्रज्ञा, तस्य शास्त्रं करोति किम् ? लोचनाभ्यां विहीनस्य, दर्पणः किं करिष्यति ? ॥ धर्मध्यानासिना मोहसेनां हनिष्यामि ।
यदा रामः सत्यं बोधिष्यति तदा रोदिष्यति । दीपावल्यां त आचाम्लं करिष्यन्ति । तत्राऽहमभविष्यं चेत्तदा तेषां दुरात्मनाम् । अकरिष्यं नवनवैरुपायैरनुशासनम् ॥
यदि महावीरो जिनो मां नाऽगोपायिष्यत् तदाऽवश्यमहं श्वभ्रेऽगमिष्यमिति मेघकुमारो व्यचिन्तयत् ।
यद्यहं पूर्वमेव जैनधर्मं प्रत्यपत्स्ये तदा मम बहुलाभो समजनिष्यत । यदि स कृषीवलः सम्यक् क्षेत्रमकर्क्ष्यत् तर्हि प्रभूतं द्रविणमलप्स्यत् । दीक्षां सह त्वयाऽऽदास्ये, विहरिष्ये त्वया सह ।
दुःसहांश्च सहिष्येऽहं त्वया सह परीषहान् ॥
3.
4. પુત્રના પ્રભાવે તારી સમૃદ્ધિ વધશે.
5.
6.
[2] गुभराती संस्कृत से :
1.
જો તેણે ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશને સાંભળ્યો હોત તો અવશ્ય ધર્મને સ્વીકાર્યો होत.
2.
જો રામ વનમાં ન ગયા હોત તો રાવણે સીતાનું અપહરણ ન કર્યું હોત અને રામાયણ પણ ન સર્જાઈ હોત.
તે સવારે ઊઠશે ત્યારે તે મને નહીં જુવે.
જો મેં રાત્રિભોજન ન કર્યું હોત તો અત્યારે આવા દુઃખો ન સહન કરવા પડત. કાલે આ યુદ્ધમેદાનમાં લોહીની નદીઓ વહેશે.
EE uza úzşay-2 8889398888888418-968E

Page #151

7. તે જે કહેશે તે સત્ય જ હશે. 8. કાલસૌરિક ઘણાં બધાં જીવોને મારી નરકમાં જશે. 9. જો દ્રૌપદી હસી ન હોત તો મહાભારતનું યુદ્ધ જળ્યું ન હોત. [3] ખૂટતી વિગતો પૂરો :ના.|ધાતુ | ગણ | પુરુષ સામાન્ય ભવિષ્યકાળ | કિયાતિપત્યર્થ
એ. વ. હિં. વ. બ. વ. એ. વ.હિ. વાબ. વ. 1. વર્ 2. વિક્ષ 3. જ્ઞા 4. તુન્
امی
به
به
به
سه
می
1. વળ્યુ
ها
به
می
[5] રૂપ પૂરો:11. |
सहिष्ये
ગુમ [4] સામાન્ય ભવિષ્યકાળના કે કિયાતિપત્યર્થના સરખા રૂપ વડે ખાલી જગ્યા પૂરો:1. અબ્રાફ્સ - 2. પર્યંતિ – 3. સોચત્ - 4. નીતિ – 5. અશ્વસિષ્યન્ -
अगमिष्यः
000
જ
સરલ સંસ્કૃત-ર
૧૩૦)
પાઠ-૧૮

Page #152

પાઠ : ૧૯
છે
આશીર્વાદાથી > આશીર્વાદાર્થ – કોઈને આશીર્વાદ આપવા ઈત્યાદિ અર્થમાં આ અર્થના (પ્રત્યય યુક્ત) રૂપો વપરાય છે.
દા.ત.તારું કલ્યાણ થાઓ – તવ ચા મૂયાત્ |
પરઐપદ ૯ આશીર્વાદાર્થના પ્રત્યયો આત્મને પદ यासम् यास्व यास्म | सीय सीवहि सीमहि या: यास्तम् यास्त | सीष्ठाः सीयास्थाम् सीध्वम् यात्. यास्ताम् यासुः | सीष्ट सीयास्ताम् सीरन् પરસ્મપદ - ૧. બધાં ય પ્રત્યયો અવિકારક છે તથા સેટુ ધાતુને પણ 'હું' ન લાગે.
દા.ત.વિ કે વિયાત્ ! મૂક મૂયાત્ | ૨. કર્મણિના નિયમો લાગે. દા.ત. $ + ક્રિયાત્ |
, ધ, મ, થા, નૈ, પ, સો, હું આટલા ધાતુઓમાં અંત્યસ્વરનો 'T થાય. દા.ત. વેચાત્ | જૈ ને યાત્ ! સંયુક્ત વ્યંજનવાળા આ કારાંત ધાતુના નો વિકલ્પ 'g' થાય. દા.ત. તૈ' +ત્તેયાત્ સતાયાત્ ! 'પ્રા' ને પ્રેયાત્ - પ્રાથાત્ ! शास् नु शिष्यात् । हन्तुं वध्यात् । ऋतुं अर्यात् ।
પ (ગણ - ૧) નું પયાર્ અને પા (ગણ – ૨) નું પાયાત્ રૂપ થાય. ૬. દશમા ગણના ધાતુમાં માત્ર ગુણ / વૃદ્ધિ થાય છે. દા.ત. 'ક્ષ' - ક્ષાત્યા ! આત્મપદ - ૧. બધાં પ્રત્યયો વિકારક છે. ૨. A Hવે ધાતુઓ I દીર્ઘ કારાંત ધાતુ
III સંયુક્ત વ્યંજનવાળા હૃસ્વ ઋ કારાંત તથા IV 9 ધાતુને વિકલ્પ રૂ લાગે. અને ત્યારે ગુણ થાય. દા.ત. 'જૂન વિષ્ટ - સોપષ્ટ ! '' - તરિષદ - તીખા
'તું' તંરિીખ . તીર્ષણ | 'વૂ' - વરિષદ - 9 || B 'હું ન લાગે ત્યારે હસ્વ દીર્ઘ '' કારાંત ધાતુમાં અંત્ય 'ગ્ન નો તેમ જ અન્ય ધાતુઓમાં ઉપાંત્ય હૃસ્વ સ્વરનો ગુણ ન થાય. દા.ત. મૃ+ મૃથીષ્ટ - મરિવીઝ મુન્ + મુક્ષીણ | $ + ઋષીણા જજ સરલ સંસ્કૃત-ર જજ જ૩િ૮)અજજાજ અપાઠ-૧૯૭૪
૫.

Page #153

C गुनथाय त्यारे की ऋनो ईर्-ऊर् थायछ.
El.त. स्तृ स्तरिषीष्ट - स्तीर्षीष्ट । ૩. દશમા ગણના ધાતુમાં ગુણ/વૃદ્ધિ ઉપરાંત કર્યું પણ લાગે.
Eu.त.'क्षल्' + क्षालयिषीष्ट । ३५ो :- 1. वद् = 18 - १ - ५२स्मैप
प्र.५. + उद्यासम् उद्यास्व उद्यास्म दि.५. + उद्याः उद्यास्तम उद्यास्त
तु.५. + उद्यात् उद्यास्ताम् उद्यासुः 2. कृ = गए। - ८ - भय५६ પરૌપદ
આત્મને પદ क्तियासम् क्तियास्व क्तियास्म | कृषीय कृषीवहि कृषीमहि क्तियाः क्तियास्तम् क्तियास्त कृषीष्ठाः कृषीयास्थाम् कृषीढ्वम् क्रियात् क्तियास्ताम् क्तियासुः | कृषीष्ट कृषीयास्ताम् कृषीरन् 3. चि = १-५-6मय५६ પરઐપદ
આત્મને પદ चीयासम् चीयास्व चीयास्म | चेषीय चेषीवहि चेषीमहि चीया: चीयास्तम् चीयास्त चेषीष्ठा: चेषीयास्थाम् चेषीदवम् चीयात् चीयास्ताम् चीयासुः। चेषीष्ट चेषीयास्ताम् चेषीरन् 4. स्मृ = गए।- १ - ५२स्मैप । 5. हा = गए। - 3 -मात्मने५६ स्मर्यासम् स्मर्यास्व स्मर्यास्म | हासीय हासीवहि हासीमहि स्मर्याः स्मर्यास्तम् स्मर्यास्त हासीष्ठाः हासीयास्थाम् हासीध्वम् स्मर्यात् स्मर्यास्ताम् स्मर्यासुः | हासीष्ट हासीयास्ताम् हासीरन् 32&is धातुमानात. ५. वयनना ३५ो :નિ. | ધાત ગણ/પદ રૂ૫ | ન. 1 ધાત | ગણ/પદ] રૂ૫ | |1. | अञ्] 7/P | अज्यात् |6. | उद्+इ | 2/P उदियात् कथ् | 10/U कथ्यात्
1/P
गायात् 1/P गम्यात्
1/U दीव्यात् 2/P | इयात्
खनिषीष्ट 33 स संस्कृतम्-२ 88.8930.8.8.3.3.3.3.8416-१८.8.8
|8.
खन्
गम् दिव् | 4
खन्यात् ख्यायात्
|
4/P

Page #154

4/P
सेयात्
1/P
| 31
2/A
न. | धातु 18/16] ३५ नं. पातु | | 188/48 ૩૫ 9. ग्रह् | 9/U | गृह्यात् .
| 28. सो ग्रहीषीष्ट | 29/ श्वि
शूयात् ग्लेयात् |30/ लभ 1/A लप्सीष्ट ग्लायात्
ख्यायात् धेयात्
ख्येयात् धाषीष्ट
ख्याषीष्ट मेयात्
क्शायात् इज्यात्,
क्शेयात् यक्षीष्ट
क्शाषीष्ट | जनिषीष्ट | 32.| भ्रस्ज् | 1/P भृज्यात्
भ्रक्षीष्ट
भीष्ट देयात् |33. वप्
उप्यात् उष्यात्
वप्सीष्ट चकास्यात्
तन्यात् हेयात्
तनिषीष्ट पायात् |35.
हूयात
हासीष्ट पृच्छ्यात् | 36. धू ।
धूयात् उच्यात्
धविषीष्ट स्थेयात् 24. स्वप् | 2P | सुप्यात् धू 5+9 U | धूयात् 25. दा | 3/U | देयात्
धविषीष्ट 2P शिष्यात्
धोषीष्ट |27./शी | 2/A |शयिषीष्ट
6/P | धूयात् મિત્રો!૧૦એ ગણના પરસ્મપદી તથા આત્મપદી બને ધાતુઓ લઈ અત્યાર સુધી આવેલા તમામ કાળના તથા અર્થના રૂપોનું પુનરાવર્તન અવશ્ય કરશો.
सा
पेयात्
3/U
మీ
33 सरल संस्कृतम्-२ 3.3.8(१:00.3.3.3.3.3.3.3416-१६.3.3

Page #155

वानः
"
अनियमित ३५ो :1. दधि = 68 [नपुं.]
___ 2. युवन् = युवान [पु.] ५. वि. + दधि दधिनी दधीनि | युवा युवानौ युवानः द्वि.वि. + "
युवानम् " यून: तृ. वि. +
दना दधिभ्याम् दधिभिः यूना युवभ्याम् युवभिः वि. + दने " दधिभ्यः
युवभ्यः ५.वि. + दनः " दधिभ्यः | यूनः " प. वि. + " दनोः दनाम् " यूनोः यूनाम् स.वि. दनिदधनि ” दधिषु | यूनि संभो. + दधि ! दधिनी ! दधीनि ! | युवन् ! युवानौ !युवानः !
पातुओ
F
युवसु
» ग-१-५२स्मैप:
[To Chatter] ध्वन् = सवा४ ४२वो
| उद्+ईर् = गोल [To Speak] __[To Make Noise]]ी२९॥ ४२वी [+९१०-6.] प्र +उद्+पत् = ५sg [To Fall] » ग-१ -6मय५E:फल =३ng,इड भेगवी [To Win] | उद्धृ = 6द्वार ४२वो [To Uplift] प्र+लप् = प्रदा५ ४२वो
वि+भज् = विमा २वो.
(To Divide] -CA » 'सिंग:
» नपुंसलिंग:समास = संक्षेप [Summary] नि:स्पृहत्व = स्पृडान डोवीते उद्यमिन् = Gघभी [शशिन् प्रमाण ३५] [Absence of Selfish Desires]
[Persevering] | लक्षण = ARI [Characteristic] प्रवीण = शियार [Intelligent] > विशेष :> स्त्रीलिंग:
सनातन = शश्वत [Eternal] अभीप्सा = ६२७ [Desire]
प्रधान = भुण्य [Main] परस्पृहा = बीनी २७
सकल = तमाम [A] [Materialistic Desire]
नियन्त्रित = नियमित [Regular] सिद्धशिला = सिद्धशिक्षा
पश्चिम = पश्चिम [West] स्वस्थता = स्वस्थता [Health] - | निज = पोतान[Own] 38 स२६ संस्कृतम्-२ 88.8८१४१०.8888888416-१८.88

Page #156

[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો.
1.
2.
सर्वे जीवा धर्मं मोक्षं च लप्सीरन्नित्येव साधूनामभीप्सा भवति । हे कुमारपाल ! यूयमहिंसां पालयित्वा शीघ्रं मोक्षश्रियं वरिषीढ्वम् । મો: ! મુને ! ત્યું રવિરિવ ધર્માને વાસ્યાઃ ।
3.
4.
तव पतिः त्वां शीघ्रं मिल्यात् ।
5.
वयं लोकस्य गुणान् गृह्यास्म, निजस्य दोषाः त्यज्यास्म इति एव भवत आशिषोऽभिलषामः ।
6.
प्रियं ब्रूयात् सत्यं ब्रूयात् न ब्रूयात् सत्यमप्रियम् । प्रियं चाऽनृतं न ब्रूयात् एष धर्मः सनातनः ॥ पैरस्पृहा महादुखम्, निःस्पृहत्वं महासुखम् । તવુાં સમાસેન, લક્ષળ સુવવું:લો:
8.
त्वं विद्यया सह विनयेन, सम्पत्या सह संस्कारेण धनेन च सह धर्मेण वर्धिषीष्ठाः ।
7.
2.
સ્વાધ્યાય
9.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો ઃ
1.
.
'તમે જલદી સિદ્ધશિલાને મેળવો' - આ પ્રમાણે શિષ્યોની ભક્તિ જોઈ ગુરુદેવે આશીર્વાદ આપ્યા.
'તમે ધર્મમાં અને આરાધનામાં ઉદ્યમી થાઓ' –
આપ્યા.
તું સંસ્કૃતમાં હોંશિયાર થા !
તારી યાત્રા સુખેથી પૂર્ણ થાઓ.
તમને સમ્યગ્ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની પ્રાપ્તિ થાઓ.
શ્રુતસાગરમાં સાધુઓ રોજેરોજ અવગાહન કરે છે અને તેથી અત્યંત શાંતિને, સમાધિને અને સ્વસ્થતાને મેળવે છે.
3.
4.
5.
6.
7.
श्रमणप्रधानसकलश्रीसङ्घस्य कल्याणं भूयात् । स्वस्ति संघाय ।
।
8.
બધાંનું કાયમ હિત જ ઈચ્છવું, દુશ્મનના પણ અહિતને ન જ ઈચ્છવું - આ જ સજ્જનોનું લક્ષણ છે.
જીભ ખાય પણ છે અને બોલે પણ છે. જો તે નિયત્રિત ન હોય તો પેટને અને જીવનને હાનિ થાય જ છે.
9.
જો સૂર્ય પશ્ચિમ દિશામાં ઊગે તો ભગવાન મહાવીરનું વચન ખોટું હોય. જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૪.૪.૨ ૧૪૨ ૪X8.8.8.8.૨પાઠ-૧ ૯ ૪.૪
'-આ પ્રમાણે તે આચાર્યે આશીર્વાદ

Page #157

ખૂટતી વિગત પૂરો :- [રૂપ આશીર્વાદાર્થના જ લખવા.] ગણ અર્થ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
નં. ધાતુ 1. વિ
૧
2. |વિત્
૨
3.| શાસ્
૩
4. | વસ્
૨
5. વ ્
૩
6. યા
૧
૩
૨
૧
[3]
1.મન્ 8. | દિવ્
9.|37
[4] મને ઓળખો :–
1. વક્ – તૃ. પુ. એ. વ.
2. નળ્ - દ્વિ.પુ. દ્વિ.વ.
3. અદ્ – પ્ર. પુ. બ. વ.
3.
દ્વિ. વ.
1
4. તૃપ્ - પ્ર. પુ. 5. શમ્ - .િ પુ. એ. વ. [5] રૂપ પૂરો :
1. गोपाय्यासम्
यतिषीष्ट
[આશીર્વાદાર્થના જ રૂપો લખવા.]
-:
–
-
—
-
6. શરૂ - પ્ર. પુ. બ. વ.7. શી પ્ર. પુ. દ્વિ. વ.
8. વૃ – દ્વિ.પુ. બ. વ. 9. વિશ્ − પૃ. પુ. બ. વ. –
2.
૦૦૦
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૪૯૧૪૩)
1
लङ्घिषीध्वम्
―――――――
૪.૪.૨.૪પાઠ-૧ ૯૪૨

Page #158

. 416 - २०
સંખ્યાદર્શક શબ્દો नियमो:1. एक थी नवदशन्सुपाना संध्यावाय विशेषाने माने क्यन/विभाजित विशेष्य प्रमाणे एक थी चतुर् शमा सिंग ५ विशेष्य प्रभारी थाय. Eu.d. चत्वारो घटाः, तिस्रः स्त्रियः, चत्वारि कुलानि । 2. पञ्चन् थी नवदशन् सुधीन संध्यावाय शहन। ३५ रोय लिंगमा । स२५॥ थाय छ. पञ्च बालाः , बालिकाः, वनानि । 3. एकोनविंशतिवणे३ संध्यापाय शोयतविशेषाने या तो स्वयं विशेष्य બને અને ત્યારે જે વસ્તુની એ સંખ્યા હોય, તે વસ્તુને ષષ્ઠી વિભક્તિ બહુવચન લાગે. ह..विशति: घटाः । अथवा घटाना विशतिः । 4. विंशति थी पछीनधाय संध्यावायो स्त्रीलिंगमाछ.मने वयनमा રૂપ થાય. પરન્તુ... જ્યારે વીસના બે-ત્રણ વગેરે જોડકા હોય ત્યારે દ્વિવચન કે બહુવચન પણ લાગે.
Eu.त. ब्राह्मणानां द्वे विंशती । ब्राह्मणानां तिस्रः विंशतयः । 5.A. विंशति, षष्टि, सप्तति, अशीति, नवति, कोटिन।३५ मतिप्रमोथाय. __E.त. विंशतिः, विंशतिम्, विंशत्या ईत्याहि... कोटिः, कोटिम्.... ३. B. त्रिंशत्, चत्वारिंशत्, पञ्चाशत् ना ३५ो सरित् स्त्रीलिंग प्रमाणो थायछ. ___Ed. त्रिंशत्, त्रिंशतौ, त्रिंशतः । C. शत, सहस्र, लक्ष वगैरे शहोना ३५ो वन (नपुंस5) प्रभाडो थाय.
El.त. शतम् । सहस्रम् । लक्षम् । 6. एक, द्वि वगेरे संध्या विशति वगेरे शनी पडेद पवाथी २१, २२, २३ वगैरे संध्या पने छ... एकविंशतिः = २१,. एकत्रिंशत् = 3१
परन्तु द्वि नो द्वा, त्रिनो त्रयस् भने अष्टन् नो अष्टा माहेश थाय छे. मामाहेश (१) विशति भने त्रिंशत् श०६ ५२ अवश्य थाय. E.त. द्वाविंशतिः । त्रयोविंशतिः । अष्टाविंशतिः । (२) चत्वारिंशत् थी नवति सुधा विस् थाय. Eu.d. द्वाचत्वारिंशत् - द्विचत्वारिंशत् । त्रयश्चत्वारिंशत् - त्रिचत्वारिंशत् । (3) तथा अशीति भने शत वगै३ ५२ न थाय. El..द्वयशीति: । त्र्यशीतिः । द्विशतम् । त्रिशतम् ।
3.8 स
संस्कृतम्-२ 3.3.8(१४४03.3.3.3.3.3.3 416-२०.3.3

Page #159

મિત્રો! આ પાઠમાં સંખ્યાની સાથે સંસ્કૃત માટે જરૂરી ઘણી બધી વસ્તુઓ જાણીશું. ખૂબ ધ્યાનથી આ પાઠ કરશો:સંખ્યાવાચક શબ્દો:१ एक ४ चतुर् ७ . सप्तन् १० दशन् २ द्वि ५ पञ्चन् ८ अष्टन् ३ ३ त्रि ६ षष् ९ नवन् । ३५ो :1. एक = A [पईवयनमा-324is]
(.) । (स्त्री.) । (.) प्र.+ एकः एके एका एकाः | एकम् एकानि द्वि.+ एकम् एकान् एकाम् एकाः एकम् एकानि तृ. एकेन एकैः
एकया
एकाभिः બાકીના રૂપો य. + एकस्मै एकेभ्यः | एकस्यै एकाभ्यः પુ. પ્રમાણે ५. - एकस्मात् " | एकस्या: " ५.+ एकस्य एकेषाम् " एकासाम् स. + एकस्मिन् एकेषु | एकस्याम् एकासु संमो.- एक! एके ! एके ! एकाः ! 2. द्वि = [भात्र द्विवयनमा ४ ३५ डीय.]| 3. त्रि = [भात्र मधुवयनमा ४ोय.]
(५.) (स्त्री.) (न.) (५.) (स्त्री.) (न.) प्र.. द्वौ । द्वे । द्वे । त्रयः । तिनः । त्रीणि
+ + +
जीन्
d. + द्वाभ्याम् | द्वाभ्याम् |aulu | त्रिभिः तिसृभिः | Aau य.. " | " | ३५ो । त्रिभ्यः | तिसृभ्यः | ३५ो
+ +
५. + द्वयोः । द्वयोः प्रमाणे | त्रयाणाम् तिसृणाम् प्रभारी स. + " | "
त्रिषु | तिसृषु संमो.- द्वौ ! | द्वे ! | द्वे ! | त्रयः ! | तिस्रः ! | त्रीणि ! SX Are Reइतम्-२ 8.88qDSSSSSS.8 406-२०.४४

Page #160

4. चतुर् = यार [भात्र पछुवयनमा ४] 5.पञ्चन् = पांय 6. षष्= ७
(५.) | (स्त्री.) | (न.) प्र.- चत्वारः | चतस्रः | चत्वारि पञ्च | षट् दि.+ चतुरः त.. चतुर्भिः चतसृभिः | पञ्चभिः षभिः य.+ चतुर्यः चतसृभ्यः | ३५ो । पञ्चभ्यः षड्भ्यः
पं..
५.. चतुर्णाम् चतसृणाम् प्रभारी
पञ्चानाम्
षण्णाम् स.. चतुर्यु | चतसृषु
पञ्चसु षट्सु संपो.+ चत्वारः! चतस्रः ! चत्वारि !| पञ्च ! | षट् ! 7. सप्तन् = सात 18. अष्टन् = 406
9. नवन् = नव प्र. + सप्त | अष्ट, अष्टौ
नव
©
नवभिः
तु. + सप्तभिः | अष्टभिः अष्टाभिः य. + सप्तभ्यः अष्टभ्यः, अष्टाभ्यः
नवभ्यः
नवसु
द्वितयौ
दि.
+
"
५. + सप्तानाम् अष्टानाम्
नवानाम् स. + सप्तसु अष्टसु, अष्टासु संमो.- सप्त ! | अष्ट !
नव ! 10. दशन् = श 11. द्वितय = सवयवाणु/ प्र. + दश द्वितयः
द्वितये द्वितयम्
द्वितयान् तृ. + दशभिः
द्वितयेन द्वितयाभ्याम् द्वितयैः दशभ्यः द्वितयाय
द्वितयेभ्यः द्वितयात् ५. + दशानाम् द्वितयस्य द्वितययोः
द्वितयानाम् स. + दशसु. द्वितये
द्वितयेषु संबो.. दश ! द्वितय ! | द्वितयौ ! | द्वितये !
॥ ४ शत त्रितय, चतुष्टय, पञ्चतय, षट्तय, सप्ततय, अष्टतय, नवतय, दशतय वगैरे शो तथा ३५ो सम सेवा. 8.8 स संस्कृतम्-२ 8..8989.3.3.3.3.3.3.3 415-२०.४.४
+++

Page #161

Note :- दशन् प्रमाणो एकादशन् थी नवदशन् सुधा॥३५ो ४२१..
સંખ્યા પૂરક એક, બે વગેરે સંખ્યાવાચક કહેવાય.
જ પહેલો, બીજો વગેરે સંખ્યા પૂરક કહેવાય. સંખ્યાવાચક સંખ્યાપૂરક
___Note:
प्रथम, अग्रिम, आदिम ) A. सप्तन्थी दशन्सुधान। द्वि - त्रि । द्वितीय, तृतीय શબ્દમાં નો લોપ કરી
चतुर् | चतुर्थ, तुर्य, तुरीय લગાડવાથી સંખ્યાપૂરક બને. पञ्चन्-षष्| पञ्चम, षष्ठ EL.त. सप्तन् + सप्तमः । B. एकादशन् थी नवदशन् मान्दो५४२वाथी संध्यापू२४ मने.
Eu.t. एकादशन् + एकादशः । C १) विंशति थी 6५२नी संध्यामा 'तम' प्रत्यय Austथी संध्यापू२४ बने.
E.त. विंशतितमः । त्रिंशत्तमः । एकत्रिंशत्तमः ।
२) विंशति वगैरे शोमा विपेत्य ति: त्नो दो५४२वाथी ५ संध्या ५२७ जने.
E.त. एकविंशति + एकविंशः, एकविंशतितमः । द्विचत्वारिंशत् + द्विचत्वारिंशः, द्विचत्वारिंशत्तमः । विंशः, त्रिंशः, चत्वारिंशः, पञ्चाशः । 3) षष्टिकोना संध्यापुरमा नित्य तम प्रत्यय लागे. षष्टितमः । शततमः । ૪) સંખ્યા પૂરક વિશેષણ બને છે. તેથી પુલિંગમાંનન પ્રમાણે રૂપો થાય.
નપુંસકમાં વન પ્રમાણે રૂપો થાય. ३५:- 1. प्रथम (पु.) = ५डेदु प्र. + प्रथमः प्रथमौ प्रथमा:-प्रथमे.
पाहीन 'जिन' प्रभारी थाय. 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 38.8(१४00.3.3.3.3.3.3.3416-२०.४.8

Page #162

(पु.)।
2. द्वितीय = पी प्र. द्वितीयः
। द्वितीयौं
द्वितीयाः द्वितीयान्
cs
→
द्वितीयम्
द्वितीयैः
द्वितीयेभ्यः
द्वितीयानाम् द्वितीयेषु
द्वितीयेन द्वितीयाभ्याम् 2. द्वितीयाय, द्वितीयस्मै 4. द्वितीयात्, द्वितीयस्मात् प. द्वितीयस्य । द्वितीययोः स.. | द्वितीये, द्वितीयस्मिन्
(स्त्री.) प्र. द्वितीया
द्वितीये दि.- द्वितीयाम् .- द्वितीयया
द्वितीयाभ्याम् य., द्वितीयायै, द्वितीयस्यै पं. द्वितीयायाः, द्वितीयस्याः
द्वितीययोः स., द्वितीयायाम, द्वितीयस्याम् |
द्वितीयाः
द्वितीयाभिः द्वितीयाभ्यः
द्वितीयानाम् द्वितीयासु
प्र. द्वितीयम्
द्वितीये
द्वितीयानि
બાકીના રૂપ પુલિંગ પ્રમાણે नो:- प्रथम / तृतीय / तुर्य / तुरीय नु३५ ५५५ मा प्रभारी ४ सम४.
__चतुर्थ वर्गभां स्त्रीलिंगमछे ही ईभेरी नदी प्रभा३५४२१३.६.d. चतुर्थी, चतुर्थ्यो, चतुर्थ्यः .... _
पार अर्थ | १. २ अर्थमा A. A२, अवार, पा२. B. સંસ્કૃત ભાષામાં આ અર્થ જણાવવા માટે સંખ્યાવાચક શબ્દ પર ઋત્વમ્ પ્રત્યય લગાડાય છે. શબ્દના અંત્ય વ્યંજનનો લોપ કરવો. આ ક્રિયા વિશેષણ અવ્યય બને છે. El.त. पायवार = पञ्चकृत्वः । ES ARE संस्कृतम्-२ 8.3.8980.3.3.3.3.3.3.3 06-२०.४.४

Page #163

El.d.
एक थी चतुर् सुधीभां नीथे प्रभाो डिया विशेषा जने.
द्वि -
२.
एक
त्रि
यावत् = भेटसुं.
तावत् = तेसुं.
एतावत् = खाटसु.
कियत् = डेट
यावान्, यावन्तौ, यावन्तः ।
यावती, यावत्यौ, यावत्यः । → यावत्, यावती, यावन्ति ।
નપુંસકમાં
त्याहि ३५ ४२वा.
यावत् वगेरेने कृत्वस् सगाडवाथी भेटसी वार, तेलीवार वगेरे अर्थभां ક્રિયાવિશેષણ બને છે.
यावत्कृत्वः
જેટલીવાર
तावत्कृत्वः
તેટલીવાર
એટલીવાર
કેટલીવાર
यद्
तद्
एतद्
किं
પુલિંગમાં
સ્ત્રીલિંગમાં
સંખ્યાવાચક
एक
द्वि
त्रि
19.
२.
3.
४.
५.
9.
9.
८.
अष्टन्
८.
नवन्
| १०. दशन्
षष्
सप्त
चतुर्
पञ्चन्
सकृत्
त्रिः
यद्
तद्
एतद्
किं
एतावत्कृत्वः
૧ થી ૧૦૦ સંખ્યા
द्विः
चतुर्
चतुः
આ યાવત્ વગેરે વિશેષણ પણ
બને છે. માટે ત્રણે લિંગમાં એના ३थो थाय छे. भगवत् ठेवा
રૂપો જાણવા.
→ कियत्कृत्वः
संख्यापूर5 [५] [नधु.]
प्रथम, अग्रिम, आदिम
द्वितीय
षष्ठ
सप्तम
अष्टम
नवम
दशम
तृतीय
चतुर्थ, तुर्य, तुरीय
पञ्चम
[स्त्री.]
प्रथमा अग्रिमा, आदिमा
द्वितीया
तृतीया
चतुर्थी, तुर्या, तुरीया
पञ्चमी
षष्ठी
सप्तमी
अष्टमी
नवमी
दशमी
सरस संस्कृतम्-२ है.४.३१४८2.2.2.2.3.2. 416-२०.४.४

Page #164

११.
एकादश ... ---
संध्यावा संध्यापू२७ [पु.[नपु.] [स्त्री.] एकादशन्
एकादशी | द्वादशन् द्वादश
द्वादशी त्रयोदशन् त्रयोदश
त्रयोदशी चतुर्दशन् चतुर्दश
चतुर्दशी पञ्चदशन् पञ्चदश
पञ्चदशी १७. | षोडशन् षोडश
षोडशी सप्तदशन् सप्तदश
सप्तदशी अष्टादशन् अष्टादश
अष्टादशी नवदशन्, नवदश
नवदशी एकोनविंशति, | एकोनविंश, 'तितम | एकोनविंशी, विंशतितमी ऊनविंशति, | ऊनविंश, ° तितम |ऊनविंशी, विंशतितमी
एकानविंशति | एकानविंश, तितम | एकानविंशी, विंशतितमी २०.| विंशति | विंश, विंशतितम विंशी, विंशतितमी | एकविंशति | एकविंश, एकविंशतितम । एकविंशी, एकविंशतितमी द्वाविंशति द्वाविंश, द्वाविंशतितम | द्वाविंशी, द्वाविंशतितमी त्रयोविंशति | त्रयोविंश, त्रयोविंशतितम त्रयोविंशी, विंशतितमी चतुर्विंशति | चतुर्विंश, चतुर्विंशतितम चतुर्विंशी, विंशतितमी | पञ्चविंशति पञ्चविंश, पञ्चविंशतितम | पञ्चविंशी, पञ्चविंशतितमी | षड्विंशति । षड्विंश, षड्विंशतितम षड्विंशी, षड्विंशतितमी सप्तविंशति | सप्तविंश, सप्तविंशतितम सप्तविंशी, सप्तविंशतितमी अष्टाविंशति | अष्टाविंश, अष्टाविंशतितम अष्टाविंशी, अष्टाविंशतितमी नवविंशति | नवविंश, नवविंशतितम नवविंशी, नवविंशतितमी एकोनत्रिंशत् । एकोनत्रिंश, एकोनत्रिंशत्तम | एकोनत्रिंशी, एकोनत्रिंशत्तमी ऊनत्रिंशत् । ऊनत्रिंश, ऊनत्रिंशत्तम ऊनत्रिंशी, ऊनत्रिंशत्तमी
एकानत्रिंशत् | एकान्नत्रिंश, एकान्नत्रिंशत्तम | एकान्नत्रिंशी, त्रिंशत्तमी 30.| त्रिंशत् | त्रिंश, त्रिंशत्तम |त्रिंशी, त्रिंशत्तमी 31. | एकत्रिंशत् | एकत्रिंश, एकत्रिंशत्तम एकत्रिंशी, एकत्रिंशत्तमी ३२. | द्वात्रिंशत् । द्वात्रिंश, द्वात्रिंशत्तम । | द्वात्रिंशी, द्वात्रिंशत्तमी
1. तितम = एकोनविंशतितम .:. एकोनविंश भने एकोनविंशतितम तय थाय તેમ સમજવું. આગળ પણ આ રીતે સમજી લેવું.
ST ARE संस्कृतम्-२ 8.8.8qLOD.S.S.S.S.S.S.8 416-२०.४.४

Page #165

संध्यावा संध्या३२७ [] [नपु.] | [स्त्री.] उउ. त्रयस्त्रिंशत् त्रयस्त्रिंश, त्रयस्त्रिशत्तम त्रयस्त्रिशी, त्रयस्त्रिशत्तमी ३४. चतुस्त्रिंशत् चतुस्त्रिंश, चतुस्त्रिंशत्तम चतुस्त्रिंशी, चतुस्त्रिंशत्तमी उप. पञ्चत्रिंशत् पञ्चत्रिंश, पञ्चत्रिंशत्तम पञ्चत्रिंशी, पञ्चत्रिंशत्तमी 3. षट्त्रिंशत् षट्त्रिंश, षट्त्रिंशत्तम षट्त्रिंशी, षट्त्रिंशत्तमी ३७. सप्तत्रिंशत् सप्तत्रिंश, सप्तत्रिंशत्तम सप्तत्रिंशी, सप्तत्रिंशत्तमी ३८. अष्टात्रिंशत् अष्टात्रिंश, अष्टात्रिंशत्तम अष्टात्रिंशी, अष्टात्रिंशत्तमी ३८. नवत्रिंशत् नवत्रिंश, नवत्रिंशत्तम नवत्रिंशी, नवत्रिंशत्तमी
एकोनचत्वारिंशत् एकोनचत्वारिंश, रिंशत्तम एकोनचत्वारिंशी, ° रिंशत्तमी ऊनचत्वारिंशत् ऊनचत्वारिंश, 'रिंशत्तम ऊनचत्वारिंशी, रिंशत्तमी
एकान्नचत्वारिंशत् एकान्नचत्वारिंश, ° रिंशत्तम एकान्नचत्वारिंशी, ° रिंशत्तमी ४०. चत्वारिंशत् चत्वारिंश, चत्वारिंशत्तम चत्वारिंशी, चत्वारिंशत्तमी ४१. एकचत्वारिंशत् । एकचत्वारिंश, रिंशत्तम |एकचत्वारिंशी, रिंशत्तमी ४२. द्विचत्वारिंशत् द्विचत्वारिंश, 'रिंशत्तम द्विचत्वारिंशी, रिंशत्तमी
द्वाचत्वारिंशत् द्वाचत्वारिंश, 'रिंशत्तम द्वाचत्वारिंशी, रिंशत्तमी ४३. त्रिचत्वारिंशत् त्रिचत्वारिंश, रिंशत्तम । त्रिचत्वारिंशी, 'रिंशत्तमी
त्रयश्चत्वारिंशत् त्रयश्चत्वारिंश, रिंशत्तम त्रयश्चत्वारिंशी,°रिंशत्तमी ४४. चतुश्चत्वारिंशत् चतुश्चत्वारिंश, रिंशत्तम चतुश्चत्वारिंशी, 'रिंशत्तमी ४५. पञ्चचत्वारिंशत् पञ्चचत्वारिंश, रिंशत्तम पञ्चत्वारिंशी, रिंशत्तमी ४७. षट्चत्वारिंशत् षट्चत्वारिंश, रिंशत्तम षट्चत्वारिंशी, रिंशत्तमी ४७. सप्तचत्वारिंशत् सप्तचत्वारिंश, 'रिंशत्तम सप्तचत्वारिंशी, रिंशत्तमी ४८. अष्टचत्वारिंशत् अष्टचत्वारिंश, 'रिंशत्तम अष्टचत्वारिंशी, रिंशत्तमी
अष्टाचत्वारिंशत् अष्टाचत्वारिंश, 'रिंशत्तम अष्टाचत्वारिंशी, रिंशत्तमी नवचत्वारिंशत् नवचत्वारिंश , 'रिंशत्तम नवचत्वारिंशी , रिंशत्तमी एकोनपञ्चाशत् एकोनपञ्चाश, पञ्चाशत्तम एकोनपञ्चाशी, पञ्चाशत्तमी ऊनपञ्चाशत् ऊनपञ्चाश, ° पञ्चाशत्तम |ऊनपञ्चाशी , पञ्चाशत्तमी
एकानपञ्चाशत् एकान्नपञ्चाश, ° पञ्चाशत्तम एकान्नपञ्चाशी, पञ्चाशत्तमी ५०. पञ्चाशत् पञ्चाश, पञ्चाशत्तम पञ्चाशी, पञ्चाशत्तमी ५१. एकपञ्चाशत् एकपञ्चाश, °शत्तम एकपञ्चाशी, शत्तमी ५२. द्विपञ्चाशत्/द्वा. द्विपञ्चाश, ° शत्तम द्विपञ्चाशी, शत्तमी 43./त्रिपञ्चाशत् त्रिपञ्चाश, °शत्तम त्रिपञ्चाशी, शत्तमी
त्रयःपञ्चाशत् त्रयःपञ्चाश, शत्तम -- . त्रयःपञ्चाशी,°शत्तमी 8.8 सरल संस्कृतम्-8.38q५१.3.3.3.3.3.3.346-२०१४

Page #166

1. संध्यावा संध्या५२७ [५.नि.]] [स्त्री .] ५४. चतुःपञ्चाशत् | चतुःपञ्चाश, शत्तम - | चतुःपञ्चाशी, शत्तमी ५५.| पञ्चपञ्चाशत् | पञ्चपञ्चाश, 'शत्तम पञ्चपञ्चाशी, शत्तमी | षट्पञ्चाशत् । षट्पञ्चाश, °शत्तम षट्पञ्चाशी, "शत्तमी सप्तपञ्चाशत् सप्तपञ्चाश, शत्तम सप्तपञ्चाशी, शत्तमी अष्टपञ्चाशत् अष्टपञ्चाश, ° शत्तम अष्टपञ्चाशी, शत्तमी अष्टापञ्चाशत् अष्टापञ्चाश, ° शत्तम अष्टापञ्चाशी, ° शत्तमी नवपञ्चाशत् नवपञ्चाश, शत्तम । नवपञ्चाशी, शत्तमी एकोनषष्टि एकोनषष्ट, ° षष्टितम एकोनषष्टी, ° षष्टितमी ऊनषष्टि ऊनषष्ट, °षष्टितम । ऊनषष्टी, षष्टितमी एकात्रषष्टि एकान्नषष्ट, °षष्टितम एकानषष्टी,°षष्टितमी | षष्टि षष्टितम
षष्टितमी १. | एकषष्टि एकषष्ट, एकषष्टितम एकषष्टी,°षष्टितमी | द्विषष्टि द्विषष्ट, द्विषष्टितम द्विषष्टी, द्विषष्टितमी द्वाषष्टि द्वाषष्ट, द्वाषष्टितम द्वाषष्टी, द्वाषष्टितमी त्रिषष्टि त्रिषष्ट, त्रिषष्टितम त्रिषष्टी, त्रिषष्टितमी त्रयःषष्टि त्रयःषष्ट, °षष्टितम त्रयःषष्टी, षष्टितमी चतुःषष्टि चतुःषष्ट, °षष्टितम चतुःषष्टी,°षष्टितमी | पञ्चषष्टि पञ्चषष्ट, °षष्टितम पञ्चषष्टी,°षष्टितमी षट्षष्टि षट्पष्ट, ° षष्टितम षट्पष्टी, ° षष्टितमी सप्तषष्टि सप्तषष्ट, °षष्टितम सप्तषष्टी, षष्टितमी अष्टषष्टि अष्टषष्ट, ° षष्टितम अष्टषष्टी, °षष्टितमी अष्टाषष्टि अष्टाषष्ट, °षष्टितम । अष्टाषष्टी, षष्टितमी नवषष्टि नवषष्ट, °षष्टितम | नवषष्टी, °षष्टितमी एकोनसप्तति एकोनसप्तत, सप्ततितम| एकोनसप्तती, सप्ततितमी ऊनसप्तति ऊनसप्तत, 'सप्ततितम | ऊनसप्तती, सप्ततितमी एकात्रसप्तति एकानसप्तत, सप्ततितम एकानसप्तती, सप्ततितमी सप्तति सप्ततितम
सप्ततितमी ७१.| एकसप्तति एकसप्तत, सप्ततितम एकसप्तती, सप्ततितमी
द्विसप्तति द्विसप्तत, सप्ततितम द्विसप्तती, द्विसप्ततितमी द्वासप्तति द्वासप्तत, सप्ततितम द्वासप्तती, द्वासप्ततितमी
8.8 सरस संस्कृतम्-२ 3.3.४१५२).3.3.3.3.3.3.8 416-२०.8.3

Page #167

७७./
। संध्यावा | संध्या५२ [५] [नपु.] [स्त्री .] 93./ त्रिसप्तति त्रिसप्तत, त्रिसप्ततितम | त्रिसप्तती, सप्ततितमी
त्रयःसप्तति त्रयस्सप्तत, सप्ततितम त्रयस्सप्तती, सप्ततितमी ७४. चतुस्सप्तति चतुस्सप्तत, सप्ततितम चतुस्सप्तती, सप्ततितमी ७५. पञ्चसप्तति पञ्चसप्तत, सप्ततितम | पञ्चसप्तती, सप्ततितमी
षट्सप्तति षट्सप्तत, सप्ततितम | षट्सप्तती, सप्ततितमी
सप्तसप्तति सप्तसप्तत, सप्ततितम | सप्तसप्तती, सप्ततितमी ७८.| अष्टसप्तति अष्टसप्तत, सप्ततितम | अष्टसप्तती, सप्ततितमी
अष्टासप्तति अष्टासप्तत, सप्ततितम, अष्टासप्तती,°सप्ततितमी ७९. नवसप्तति नवसप्तत, सप्ततितम | नवसप्तती, सप्ततितमी
एकोनाशीति एकोनाशीत, शीतितम एकोनाशीती, शीतितमी ऊनाशीति ऊनाशीत,°शीतितम ऊनाशीती,°शीतितमी
एकान्नाशीति एकान्नाशीत, शीतितम एकान्नाशीती,°शीतितमी ८०. अशीति अशीतितम
अशीतितमी ८१./ एकाशीति एकाशीत,°शीतितम एकाशीती, एकाशीतितमी
द्वयशीति द्वयशीत, द्व्यशीतितम व्यशीती, द्व्यशीतितमी
त्र्यशीति त्र्यशीत, त्र्यशीतितम त्र्यशीती, त्र्यशीतितमी ८४. चतुरशीति चतुरशीत,°शीतितम चतुरशीती, शीतितमी ८५. पञ्चाशीति पञ्चाशीत,°शीतितम पञ्चाशीती,°शीतितमी ८. | षडशीति षडशीत, शीतितम षडशीती, शीतितमी ८७./ सप्ताशीति सप्ताशीत,°शीतितम सप्ताशीती, शीतितमी
अष्टाशीति अष्टाशीत,°शीतितम अष्टाशीती,°शीतितमी ८९. नवाशीति नवाशीत,°शीतितम नवाशीती, शीतितमी
एकोननवति एकोननवत,°नवतितम एकोननवती, नवतितमी ऊननवति ऊननवत, नवतितम । ऊननवती, नवतितमी
एकाननवति एकाननवत,°नवतितम एकाननवती, नवतितमी co. नवति नवतितम
नवतितमी एकनवति एकनवत, एकनवतितम एकनवती, नवतितमी ४२. द्विनवति द्विनवत, द्विनवतितम द्विनवती, वतितमी
द्वानवति द्वानवत, द्वानवतितम द्वानवती,°वतितमी 3. त्रिणवति त्रिणवत, णवतितम । त्रिणवती, वतितमी
त्रयोणवति । त्रयोणवत, णवतितम | त्रयोणवती,°वतितमी 33 सरल संस्कृतम्-२ 3.38443)3.3.3.3.3.3.8 16-२०.४४
८८./

Page #168

संध्यावा संध्या५२४ [५.न.] [स्त्री.] चतुर्णवति चतुर्णवत,°र्णवतितम | चतुर्णवती, वतितमी | पञ्चनवति पञ्चनवत, नवतितम | पञ्चनवती, वतितमी
षण्णवति षण्णवत, °षण्णवतितम षण्णवती,°वतितमी | सप्तनवति सप्तनवत, °नवतितम सप्तनवती, वतितमी अष्टनवति अष्टनवत, नवतितम अष्टनवती,°वतितमी अष्टानवति अष्टानवत, °नवतितम अष्टानवती, वतितमी नवनवति नवनवत, नवतितम नवनवती, वतितमी एकोनशत एकोनशततम
एकोनशततमी ऊनशत ऊनशततम
ऊनशततमी एकान्नशत एकान्नशततम
एकान्नशततमी १00. |शत शततम
शततमी |1000 सहस्र सहस्रतम
सहस्रतमी २०० वे शते, द्विशतम् ५,000 पञ्च सहस्रणि, पञ्चसहस्रम् 300 त्रीणि शतानि, त्रिशतम् 5,000 षट् सहस्राणि, षट्सहस्रम् ४०० चत्वारि शतानि, चतुःशतम् १०,000 दश सहस्राणि, दशसहस्रम् =अयुतम्
__लक्ष = साप, कोटि = शेऽ.... माशत मागणया. तथा पास! संस्कृतमा १०८ वगैरे संध्याभावी शतमामा माछ:- अष्टोत्तरशत/ अष्टाधिकशत मतमा छ धारे हेमा मेवा सो मेट १०८ - Nd eian લાંબા આંકડાઓ પણ લખવામાં આવે છે તેને ખાસ સમજી ઉકેલવા.
qणी, स्यारे 'ग्रामत्रयम्', 'ग्रामत्रितयम्' माम ५९ समाय. अर्थ :- म. भनियमित ३५ो :1. तिर्यच् / तिर्यञ्च् = तिर्थय, ती२ [पु.] | » स्त्रीलिंगमा प्र.- तिर्यङ् तिर्यञ्चौ तिर्यञ्चः | तिरश्ची' माप्रमाश 'नदी' दि.- तिर्यञ्चम् " तिरश्चः । प्रभारी ३५४२वा. तु.- तिरश्चा तिर्यग्भ्याम् तिर्यग्भिः 2- तिरश्चे " तिर्यग्भ्यः ) नपुंसलिंगमा पं.+ तिरश्चः
" प्र. तिर्यक् तिरश्ची तिर्यञ्चि प.. " तिरश्चोः तिरश्चाम. स.. तिरश्चि " तिर्यक्षु संबो. "! "! "! सं.- तिर्यङ् ! तिर्यञ्चौ ! तिर्यञ्चः !
3.8 सस संस्कृतम्-
२3.3.8(१43.8.8.8.8.8.3.3 416-२०.8.8

Page #169

> ગણ-૧-પરઐપદ :પ્ર+વT = આપવું [To Give] > ગણ-૧-આત્મનેપદઃપ્ર+વૃત્ = પ્રવર્તવું [To Prevail] ત્વર્ = ઉતાવળ કરવી [To Hurry]
-
પુલ્લિંગ ઃમુહૂર્ત = મુહૂર્ત, બે ઘડી
પ્રમેવ = પેટા ભેદ [Sub-divisions] ન્દ્રિય = એકેન્દ્રિય
વિતેન્દ્રિય = વિકલેન્દ્રિય
–
*ન્ય = સ્કન્ધ
=
*વેશ = દેશ
*પ્રવેશ = પ્રદેશ
ધાતુઓ
શબ્દો
પરમાણુ = પરમાણુ[Smallest Particle]
આશ્રવ = આશ્રવ संवर સંવર
મેદ્ર = પ્રકાર, તફાવત [Type] સ્ત્રીલિંગઃ
દ્વાવશાડી = બાર અંગ त्रिपदी = ત્રણ પદ વ્યાવ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ - ભગવતી સૂત્ર અવગાહના = ઊંચાઈ [Heig]t] વ્હાયસ્થિતિ = કાયસ્થિતિ નિર્ઝા = નિર્જરા
=
ગણ -૫ - પરઐપદ :અવ+આવ્ =મેળવવું [To Achieve] ગણ - ૭ - ઉભયપદ :
વિ+ત્+છિદ્ = નાશ પામવું.
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો ઃ
1.
યોનિ = ઉત્પત્તિસ્થાન [Birth Place] કન્યા [Bride]
कन्या
> નપુંસકલિંગ :
–
[To Extinguish]
ગત = અધ્યયન
ઉદ્દેશ = ઉદ્દેશો [અધ્યયનનો વિભાગ] પ્રરપ્રસ્થ = પ્રકરણ ગ્રન્થો, જીવવિચાર વગેરે...
સ્વાધ્યાય
અજ્ઞ = અંગશાસ્ત્ર મીલન = સરવાળો [Addition] > વિશેષણ :– તિર્થક્ = પશુ, તીરહ્યું [Animal] પ્રરૂપ = જણાવનાર [Informer] જ્ઞેય = જાણવા યોગ્ય [Perceptible] દેય = છોડવા યોગ્ય [Forsakable] |૩પાવેય = આદરવા યોગ્ય
[Acceptable]
અવ્યયો ઃ
વિસ્તરતઃ = વિસ્તારથી [In Detail] તદ્યા = તે આ પ્રમાણે [Like This]
सकृज्जल्पन्ति राजानः, सकृज्जल्पन्ति साधवः । सकृत्कन्याः प्रदीयन्ते, त्रीण्येतानि सकृत् सकृत् ॥
* આના તાત્પર્યાર્થ પાઠક પાસેથી જાણી લેવા.
æજ સરલ સંસ્કૃત- ૨૨૪૧૫૫ 8888888 પાઠ-૨૦ જ

Page #170

2. भगवतो महावीरात्सकाशात् 'त्रिपदीमवाप्य एकस्मिन्नेव मुहूर्ते
एकादशभिः गणधरैः द्वादशाङ्गी रचिता। तत्र पञ्चमसुधर्मस्वामिनो द्वादशाङ्गी सम्प्रति प्रवर्तते । जिनशासने सम्प्रति पञ्चचत्वारिंशदागमाः सन्ति । तेषु द्वादश अङ्गानि-तत्र च सम्प्रति द्वादशाऽङ्ग व्युच्छिन्नम्, तस्मिन् द्वादशेऽङ्गे चतुर्दशपूर्वाणि आसन् । द्वादशाङ्गेषु पञ्चमाङ्गस्य 'व्याख्याप्रज्ञप्ति'रिति नाम । तत्र च एकचत्वारिंशन्मुख्यशतकानि, तत्प्रभेदमीलने अष्टात्रिशदधिकशतशतकानि, त्रयोविशत्यधिकनवशतोत्तरसहस्रोद्देशकानि च सन्ति । तत्र च व्याख्याप्रज्ञप्तिसूत्रे त्रिषष्ट्यधिकपञ्चशतभेदा जीवानां दर्शिता: सन्ति । तद्यथा - एकेन्द्रियाणां द्वाविंशतिभेदाः, विकलेन्द्रियाणां षड्भेदाः, नारकाणा चतुर्दशभेदाः, पञ्चेन्द्रियतिरश्चा विशतिभेदाः, मनुष्याणा त्र्यधिकशतत्रयभेदाः, देवानाञ्च अष्टानवत्यधिकशतभेदाः ।
एतेषां सर्वेषां मीलनेन जाता: जीवानां त्रिषष्ट्युत्तरपञ्चशतभेदाः । 8. एतेषां सर्वेषां विस्तरतो ज्ञानाय जिनसिद्धान्तप्ररूपकाणां चतुर्णाम्
प्रकरणग्रन्थानां मध्ये प्रथमं पठनीयम् । 9. तत्र च विस्तरतः सर्वेषां जीवानां आयुरवगाहना-कायस्थिति
प्राण-योन्यादिकमपि दर्शितम् । शीघ्रं संस्कृतं पठित्वा यथाक्रम
एतत्सर्वं पठनीयम्, त्वरताम् । [2] तीन संस्कृत शे :
ભગવાને નવતત્ત્વ કહેલા છે. તેમાં પહેલું જીવતત્ત્વ, બીજું અજીવતત્ત્વ, ત્રીજું पुष्यताप, यो) पापतत्प, पांय माश्रवतत्प, टुंसंवरताप, सात ताप, 06 नियतत्पसने नव भोक्षतत्व.
પહેલા જીવતત્ત્વના ૧૪ ભેદ થાય છે. જે જીવે તેને જીવ કહેવાય. 3. અજીવના પણ ૧૪ ભેદ થાય છે. તે આ રીતે - (સૌ પ્રથમ તો) અજીવના મુખ્ય
પાંચ ભેદ છે. પહેલો ધર્માસ્તિકાય, બીજો અધર્માસ્તિકાય, ત્રીજો આકાશાસ્તિકાય, ચોથો પુદ્ગલાસ્તિકાય અને પાંચમો કાળ. તેમાં ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાયના ત્રણ ત્રણ ભેદ છે.
પહેલો સ્કંધ, બીજો દેશ અને ત્રીજો પ્રદેશ. 5. પુલાસ્તિકાયના ચાર ભેદ છે. પહેલો સ્કંધ, બીજો દેશ, ત્રીજો પ્રદેશ અને
ચોથો પરમાણુ. 1. त्रिपदी = त्रयाणां पदानां समाहार: त्रिपदी [द्विगुतत्पुरुष] माप्रमाणे यथाशय
સર્વત્ર સમાસ કરવો. 33 स संस्कृतम्-१ 8.884493.8.3.3.3.3.8 416-२०.४.४

Page #171

6.
7.
8.
9.
આ નવતત્ત્વમાંથી પહેલું અને બીજું તત્ત્વ જાણવા યોગ્ય છે, ચોથું, પાંચમું અને સાતમું છોડવા યોગ્ય છે તથા ત્રીજું, છઠ્ઠું, આઠમું અને નવમું આદરવા યોગ્ય છે. [3] संस्कृतभां बजेस संध्यानु गुभराती शे :
1.
एकोनाशीतिः
2.
नवयोजनसहस्राणि चत्वारि शतानि षडशीत्यधिकानि 'नव च दशभागा योजनस्य
5.
3. त्रयोविंशत्युत्तरषट्शताधिकैकत्रिंशद्योजनसहस्रम् -
4.
चतुर्णवतिर्योजनानां सहस्राणि, अष्टौ शतानि, अष्टषष्ट्यधिकानि चत्वारश्च दशभागा योजनस्य
अष्टाविंशत्युत्तरशतद्वयाधिकषोडशसहस्रोपेतयोजनलक्षत्रयम्
षड् योजनानां सहस्राणि त्रीणि च शतानि चतुर्विंशत्यधिकानि षट् च दशभागा योजनस्य -
6.
7.
8.
આ બધાં ભેદો ભેગા કરવાથી અજીવના ૧૪ ભેદ થાય.
પુણ્યના ૪૨ ભેદ, પાપના ૮૨ ભેદ, આશ્રવના ૪૨ ભેદ અને સંવરના ૫૭ ભેદ છે. નિર્જરાના ૧૨ ભેદ છે તથા મોક્ષના ૧૫ ભેદ છે. આ બધાંનો સરવાળો કરવાથી નવતત્ત્વના ૨૮૨ ભેદ થાય છે.
9.
[4]
-
त्रिषष्टिः सहस्राणि, द्वे पञ्चचत्वारिंशदधिके योजनानां शते, पञ्च च दशभागा योजनस्य
त्रयस्त्रिंशत्सहस्राणि त्रीणि शतानि त्रयस्त्रिंशदधिकानि त्रिभागश्व योजनस्य
अष्टसप्ततिः सहस्राणि त्रीणि शतानि, त्रयस्त्रिंशदधिकानि योजनत्रिभागश्च -
નીચે આપેલ સંખ્યાને સંસ્કૃતમાં લખો :
1.23 2.68 3. 186 4. 68924 5. 32123
[5] संख्यापूर5 5री जतावो : - [स्त्रीसिंगभां]
કરી
1.
अष्टाचत्वारिंशत् -
3.
5.
1.
षण्णवति -
--
एकान्नसप्तति
2.
4.
-
सप्तसप्तति
सप्तविंशति
है है सरल संस्कृतम् - २ ४.४.३१५७.४.
नव च दशभागाः = નવ દશાંશ એટલે 9/10 આ રીતે થાય. આ પ્રમાણે આગળ પણ समक सेवु.
४88415-२०.४४

Page #172

પાઠ - ૨૧
પરોક્ષ ભૂતકાળ [Part-I] મિત્રો! આ પાઠમાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ Chapter આપણે જોવાનું છે. જેનું નામ છે – પરોક્ષ ભૂતકાળ ! A ઐતિહાસિક વાત જણાવતા વાક્યોમાં B અણગમતી વાતને સાવ ઉડાડી દેવા માટે બોલાતા અત્યંત જૂઠા વાક્યોમાં અને C અભાન અવસ્થામાં બોલાતા વાક્યોમાં પરોક્ષ રૂપો વપરાય છે. દા.ત. ૩. રામ રોના વમૂવ = રામ રાજા થયો. b. એકે બીજા પર આક્ષેપ કરતાં કહ્યું તે કાનપુરમાં ચોરી કરી ત્યારે એ વાતને ઊડાડવા બીજો કહે હું કાનપુર ગયો જ નથી. અહીં પરોક્ષકાળનો પ્રયોગ થાય. અર્થાત્ अहं कानपुर न जगाम । c. નિદ્રાયામ વિતતાપ = નિદ્રામાં મેં વિલાપ કર્યો. ત્રણેય ભૂતકાળના સ્થાને અદ્યતન ભૂતકાળનો તથા હ્યસ્તન ભૂતકાળનો પ્રયોગ પણ થઈ શકે છે.
* પરોક્ષભૂતકાળના પ્રત્યયો * પરૌપદ
આત્મપદ - 4 म | ए वहे महे ___ अथुस् अ । से आथे ध्वे
अतुस् उस् | ए आते इरे વર્તુળ ૦ માં આપેલા ત્રણ પ્રત્યયો વિકારક છે બાકીના પંદર અવિકારક છે. નિયમો:- ૧.પરસ્મપદના I પ્રથમ પુરુષ એકવચનમાં વિકલ્પ અંત્ય કોઈપણ સ્વરની અને ઉપાંત્ય » ની વૃદ્ધિ થાય. અને વિકલ્પ અંત્ય સ્વર તથા ઉપાંત્ય હ્રસ્વસ્વરનો ગુણ થાય.
દા.ત. 'છૂ' ૧ વાર – વછર I I દ્વિતીય પુરુષ એકવચનમાં અંત્ય કોઈપણ અને ઉપાંત્ય હ્રસ્વ સ્વરનો ગુણ થાય.
દા.ત. $'વર્ષ 1.નિયમો પછી પણ રૂપ તો ગોખવા જરૂરી છે જ. માટે ફક્ત રૂપ ગોખી લેશો તો પણ ચાલશે. નિયમો માત્ર સમજવાના. હા! મુખ્ય નિયમો ગોખવા. જજ સરલ સંસ્કૃતભર ઉજજ૧૫૮ જહાજજી પાઠ-૧૪૪

Page #173

III તૃતીયપુરુષ એકવચનમાં અંત્ય કોઈપણ સ્વરની અને ઉપાંત્ય ઍ ની નિત્ય વૃદ્ધિ થાય. તથા ઉપાંત્ય હ્રસ્વસ્વરનો ગુણ થાય. દા.ત. 'બુધ્' + બુધ ।
૨.
ત્રીજા ગણની જેમ દ્વિરુક્તિના નિયમો લાગે.
દા.ત. '' → વાર્ । અહીં દ્વિરુક્ત નો 7 થયો.
૩. વ્યંજનથી શરૂ થતા પ્રત્યયની પહેલા સેટ્ તથા અનિટ્ ધાતુને અવશ્ય 'રૂ' લાગે. વેટ્ ધાતુને વિકલ્પે 'રૂ' લાગે.
દા.ત. 'વુમ્'
I
П
બુબુધ્ + રૂ + વ = નુબુદ્ધિવ ।
બુબુધ્ + રૂ+ થ = જુવોધિથ ।
વેધાતુમાં 'મુદ્' + મુમુદ્ + રૂ + વ = મુમુદ્દિવ,
મુમુલ્।
અપવાદઃ
Þ, રૃ, રૃ, રૃ, ફ્લુ, હૈં, શ્રુ, શ્રુ આ ધાતુઓને 'રૂ' ન લાગે. દા.ત. ચલ । ડ્રસ્વ ૠ કારાંત અનિટ્ ધાતુને થ પ્રત્યય પૂર્વે 'રૂ' ન લાગે.
દા.ત. 'મૃ' → મમર્થ । 'તૃ' → તસ્તર્થ ।
સ્વરાંત અનિટ્, વચ્ચે ઞ વાળા વ્યંજનાન્ત અનિટ્ તથા મૃત્–વૃક્ ધાતુઓને થ પ્રત્યય પૂર્વે વિકલ્પે હૈં લાગે.
દા.ત. 'ની' → નિયિથ - નિનેથ । 'શબ્' → થિ - શશવથ । 'મૃત્' + સર્નિથ - સમ્રજ ।
IV સ્વ, જૂ (૨, ૪ ગણ) જૂ (૫, ૯ ગણ) વે હોવા છતાં થ પૂર્વે જ વિકલ્પે 'રૂ' લાગે અન્યત્ર નિત્ય હૈં લાગે. દા.ત. 'સ્વ' → સસ્વરથ-સસ્વર્થ । સરિવ। V ૠ, બે, અદ્, વસ્, વે, સમ્ + ૢ આટલા ધાતુને થ પ્રત્યય પૂર્વે 'રૂ' લાગે. દા.ત. → આથિ ।
★
'વૃ' ધાતુને થ પૂર્વે વિકલ્પે લાગે. દા.ત. વૃ → વરથ-વવર્થ ।
૪.
દ્વિરુક્તિ વગેરેમાં થતા ફેરફાર ઃ
I
દ્વિરુક્ત હૈં, ૩ + વિજાતીય સ્વર = ચ્, વ્ + વિજાતીય સ્વર
દા.ત. 'રૂ' + જ્ઞ + 5 = રૂપે + ઞ = _ + હું + ઞ = યાય । દ્વિરુક્ત હૈં, ૩ + સજાતીય સ્વર
- બંને મળીને દીર્ઘ ર્દૂ, ૐ દા.ત. 'પ્' + ષિવ ।
ૐ (જવું) માં અવિકારક પ્રત્યય પૂર્વે દ્વિરુક્ત રૂ દીર્ઘ થાય. દા.ત. યિવ । IV ધાતુને અંતે અસંયુક્ત વ્યં. પછી રૂ કે ફ્ + સેટ્નો જ્ઞ + અવિ. પ્રત્યય = વ્ + સેદ્નો જ્ઞ + અવિકારક પ્રત્યય
૬ + ૬+ વ = ડ્ + ડ્વ
દા.ત. 'રૂ' → ૪.૪ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૪૨૯૧૫૯)88EEૠજી પાઠ-૨૧ ૪.૨

Page #174

= ईय् (नियम III थी ही थयो) + इव = ईयिव ।
'नी' + निनी + इव = निन्यिव। ५. A आ uid पातुने प्र.पु...ना मने तृ. . मे. १. ॥ अ ने पहले औ प्रत्यय दागे B आ संत धातु + सेटनी इ3 स्वरा प्रत्यय = आ नो दोप Eu.d.'दा' +ददा + अ = ददा+ औ = ददौ, ददिव, ददुः । 'धा' + दधौ । .I ही ऋत, संयुत व्यंन पछी २१ ऋत तथा ऋच्छ अने जागृઆટલા ધાતુઓનો બધા પ્રત્યયો પર ગુણ થાય.
El.त. 'कृ' + + ईव = चकरिव । 'ऋ', आरिव ।
'ऋच्छ्' + आनर्च्छिव । 'जागृ' + जागरिव । 'स्व' + सस्वरिव । II परन्तु श, द, पृमात्र धातुमा मवि. प्रत्ययो ५७. विल्पे गुएन थाय भने त्यारे ही 'ऋ'नो स्व'ऋ' थाय. El.d. शृ + शशृ+ अथुस् = शश + अथुस् = शश्रथुः ।गु थाय त्यारे शशरथुः। व्यंना प्रत्यय पछी शश + व = शश्रिव मने शशरिव । ७. धातुना माहेश थयेमा अंग. * भू नुं बभूव .. बभूव - बभूविव । * जि नुं जिगित. जिगाय - जिगय । * हि न जिघिu.त. जिघाय - जिघय । चि नुं चिचि .त. चिचाय -चिचय ।
चिकित. चिकाय-चिकय । * अधि + इ नुअधिजगा .त. अधिजगे। * ऊर्गु नुं ऊर्णन .. ऊणुनावः - ऊर्गुनव । * दी न दीयत. दिदीये । * दे न दिगिहत. दिग्ये ।
द्युत् नु दिद्युत् ह.त. दिद्युते । * प्यै नुं पिपी E.त. पिप्ये । * अद् नुं अद् ... आद ।
घस् जघास - जघस । थ प्रत्यय पडे नित्य इ दागे.. जघसिथ । ८. गम्, हन्, जन्, खन्, घस् + स्वामिवि२४ प्रत्यय तथा सेट्नो इ+व्य. सवि. प्रत्यय = धातुनो अमोपाय. SE ARE Resतम्-२ 888950.8.SSSSSS 116-२१.४४
1.61.64.

Page #175

| जघ्नुः
El.d.धातुमग व्य. प्र.३५ स्वर प्र.३५
गम् | जग्म् जग्मिव | जग्मुः जन् | जज् जज्ञिवहे | जज्ञिरे खन् | चख्न् | चख्वि | चख्नुः घस् जक्ष् जक्षिव | जक्षुः हन् | जन् जनिव । घातुन संतम् + वम .. क्षम् + चक्षम् + व = चक्षण्व ।
= ण् + व म इसबागेत्यारे चक्षमिव । ३५ो :-1. कृ-8/U પરૌપદ « પરોક્ષ ભૂતકાળ
આત્મપદ स.. .ि. ५.. मे.व. द.१. ल.. चकार-चकर चकृव चकृम चक्रे चकृवहे चकृमहे चकर्थ चक्रथुः चक्र चकृषे चक्राथे चकृढ्वे चकार चक्रतुः चक्रुः । चक्रे चक्राते चक्रिरे
स1- 1/P 2. मुच् - 6/U
मुमोच मुमुचिव मुमुचिम मुमुचे मुमुचिवहे मुमुचिमहे मुमोचिथ मुमुचथुः मुमुच | मुमुचिषे मुमुचाथे मुमुचिध्वे
मुमोच मुमुचतुः मुमुचुः । मुमुचे मुमुचाते मुमुचिरे ‘कुप् 4/P, क्रुध् 4/P, बुध् 1/U, पुष् 4/P, भुज् 7/U, लुट् 4/P, लुभ् 4/P, रुद् 2/P, मुष् 4/P, रुच् 1/A, युध् 4/A 4३. 3. मुह - 4/P मुमोह
मुमुहिव, मुमुह मुमुहिम, मुमुह्म मुमोहिथ, मुमोढ, मुमोग्ध मुमुहथुः
मुमुह मुमोह
मुमुहतुः
मुमुहुः ‘दुह् - 4/P, स्निह - 4/P 1. અહીં જે ધાતુઓ' 'નિશાની કરી આપેલા હોય તેના રૂપ ઉપર આપેલા ધાતુમુજબ સમજી લેવા તથા અહીં કેટલાક ગણ તથા પદતમને નવા લાગશે. પણ, અર્થ એક જ છે. જેમ કે ૧૦માં नं५२मा '4/A' ही पताव्युं तमामर्थ ४ छे. 38 सरस संस्कृतम्-२ ४.३ १.४.3.3.3.3.3.3416-२१.४.४

Page #176

4. वृ -5/U ववार - ववर ववृव । ववृम | वने ववृवहे ववृमहे ववर्थ-ववरिथ वव्रथुः . वव्र | ववषे वव्राथे ववदवे
ववार वव्रतुः वः । ववे वव्राते वविरे 5.स्तु - 2/U तुष्टाव-तुष्टव तुष्टुव तुष्टुम | तुष्टुवे तुष्टुवहे तुष्टुमहे तुष्टोथ तुष्टुवथुः तुष्टुव | तुष्टुषे तुष्टुवाथे तुष्टुढ्वे
तुष्टाव तुष्टुवतुः तुष्टुवुः | तुष्टुवे तुष्टुवाते तुष्टुविरे 6. स्तृ - 5/U तस्तार-तस्तर तस्तरिव तस्तरिम | तस्तरे तस्तरिवहे तस्तरिमहे
तस्तर्थ तस्तरथुः तस्तर | तस्तरिषे तस्तराथे तस्तरिध्वे-दवे
तस्तार तस्तरतुः तस्तः | तस्तरे तस्तराते तस्तरिरे 7. श्रु-5/P
8. दृश् - 1/P शुश्राव-शुश्रव शुश्रुव शुश्रुम ददर्श ददृशिव ददृशिम
शुश्रोथ शुश्रुवथुः शुश्रुव ददर्शिथ, दद्रष्ठ ददृशथुः ददृश
शुश्राव शुश्रुवतुः शुश्रुवुः । ददर्श ददृशतुः ददृशुः 9. नी - 1/0 निनाय-निनय निन्यिव निन्यिम | निन्ये निन्यिवहे निन्यिमहे निनयिथ-निनेथ निन्यथुः निन्य | निन्यिषे निन्याथे निन्यिध्वे-दवे
निनाय निन्यतुः निन्युः । निन्ये निन्याते निन्यिरे /शी - 2/A 10. सृज - 6/P & 4/A
ससर्ज ससृजिव ससृजिम| ससृजे ससृजिवहे ससृजिमहे ससर्जिथ,सस्रष्ठ ससृजथुः ससृज | ससृजिषे ससृजाथे ससृजिध्वे
ससर्ज ससृजतुः ससृजुः । ससृजे ससृजाते ससृजिरे 11. धू -1, 5, 9/U दुधाव - दुधव दुधुविव दुधुविम दुधुवे दुधुविवहे दुधुविमहे दुधविथ-दुधोथ दुधुवथुः दुधुव | दुधुविषे दुधुवाथे दुधुविध्वे-ढ्वे
दुधाव दुधुवतुः दुधुवुः | दुधुवे दुधुवाते दुधुविरे 12. धू - 6/P
13. ऋ -1& 3/P दुधाव, दुधव दुधुविव दुधुविम आर आरिव आरिम दुधुविथ दुधुवथुः दुधुव | आरिथ आरथुः आर
दुधाव दुधुवतुः दुधुवुः | आर आरतुः आरुः &S ARE संस्कृतम्-२ 8.8.8(१२).8.3.3.3.3.3.3 416-२१.3.3

Page #177

14. अद् - 2/P
15. इष -6&4/P आद आदिव आदिम | इयेष ईषिव ईषिम आदिथ आदथुः आद | इयेषिथ ईषथुः ईष
आद आदतुः आदुः । इयेष ईषतुः ईषुः 16. इ - 2/P
17. त्यज् - 1/P इयाय-इयय ईयिव ईयिम | तत्याज-तत्यज तत्यजिव तत्यजिम इययिथ-इयेथ ईयथुः ईय |तत्यजिथ-तत्यक्थ तत्यजथुः तत्यज
इयाय ईयतुः ईयुः । तत्याज तत्यजतुः तत्यजुः 18. छिद् - 7/U
चिच्छेद चिच्छिदिव चिच्छिदिम | चिच्छिदे चिच्छिदिवहे चिच्छिदिमहे चिच्छेदिथ चिच्छिदथुः चिच्छिद चिच्छिदिषे चिच्छिदाथे चिच्छिदिध्वे
चिच्छेद चिच्छिदतुः चिच्छिदुः | चिच्छिदे चिच्छिदाते चिच्छिदिरे 19. व्ये - 1/U विव्याय-विव्यय विव्यिव विव्यिम | विव्ये विव्यिवहे विव्यिमहे विव्ययिथ विव्यथुः विव्य | विव्यिषे विव्याथे विव्यिध्वे-वे विव्याय विव्यतुः विव्युः । विव्ये विव्याते विव्यिरे । 20. स्तू - 9/U तस्तार-तस्तर तस्तरिव तस्तरिम | तस्तरे तस्तरिवहे तस्तरिमहे तस्तरिथ तस्तरथुः तस्तर | तस्तरिषे तस्तराथे तस्तरिध्वे-ढ्वे
तस्तार तस्तरतुः तस्तरुः | तस्तरे तस्तराते तस्तरिरे क - 1/A, ग - 9/P, वृ - 9/U 21. पृ - 3/P
22. भू - 1/P पपार-पपर पपरिव-पप्रिव पपरिम-पप्रिम | बभूव बभूविव बभूविम पपरिथ पपरथुः-पप्रथुः पपर-पप्र | बभूविथ बभूवथुः बभूव
पपार पपरतुः-पप्रतुः पपरुः-पाः | बभूव बभूवतुः बभूवुः 23.दा -3/U
ददौ ददिव ददिम । ददे ददिवहे ददिमहे ददिथ, ददाथ ददथुः दद | ददिषे ददाथे ददिध्वे
ददौ ददतुः ददुः । ददे ददाते ददिरे Vधा - 3/U, दो - 4/P, पा - 1,2/P, घ्रा - 1/P, मा - 3/P, या, रा, ला, वा, प्सा, स्ना, श्रा - 2/P, हा - 3/P, स्था - 1/P, शों - 4/P ३. 8. स२८ संस्कृतम्-२ (१DSSS.8.8.88 418-२१.४.४

Page #178

24. गम् - 1/P, सम् + गम् - 1/Aजगाम-जगम जग्मिव जग्मिम | सञ्जग्मे सञ्जग्मिवहे सञ्जग्मिमहे जगमिथ,जगन्थ जग्मथुः जग्म सञ्जग्मिषे सञ्जग्माथे सञ्जग्मिध्वे __ जगाम जग्मतुः जग्मुः | सञ्जग्मे सञ्जग्माते सञ्जग्मिरे 25. जि - 1/P
26. अधि+इ - 2/A जिगाय-जिगय जिग्यिव जिग्यिम | अधिजगे अधिजगिवहे अधिजगिमहे जिगयिथ-जिगेथ जिग्यथुः जिग्य अधिजगिषे अधिजगाथे अधिजगिध्वे
जिगाय जिग्यतुः जिग्युः | अधिजगे अधिजगाते अधिजगिरे 27.चि - 5/U चिचाय-चिचय चिच्यिव चिच्यिम | चिच्ये चिच्यिवहे चिच्यिमहे चिकाय-चिकय चिक्यिव चिक्यिम चिक्ये चिक्यिवहे चिक्यिमहे चिचयिथ-चिचेथ चिच्यथः चिच्य | चिच्यिषे चिच्याथे चिच्यिध्वे-दवे चिकयिथ-चिकेथ चिक्यथुः चिक्य चिक्यिषे चिक्याथे चिक्यिध्वे-ट्वे चिचाय चिच्यतुः चिच्युः | चिच्ये चिच्याते चिच्यिरे चिकाय चिक्यतुः चिक्युः | चिक्ये चिक्याते चिक्यिरे 28. ली - 9/U
लिलाय लिल्यिव लिल्यिम | लिल्ये लिल्यिवहे लिल्यिमहे लिलय, ललौ लिलयिथ, लिलेथ ललिथ-ललाथ लिल्यथुः लिल्य |लिल्यिषे लिल्याथे लिल्यिध्वे-दवे लिलाय-ललौ लिल्यतुः लिल्युः । लिल्ये लिल्याते लिलियरे 29.हि - 5/P
30. निन्द् - 1/P जिघाय-जिघय जिध्यिव जिध्यिम | निनिन्द निनिन्दिव निनिन्दिम जिघयिथ-जिघेथ जिघ्यथुः जिघ्य | निनिन्दिथ निनिन्दथुः निनिन्द जिघाय जिघ्यतुः जिघ्युः | निनिन्द निनिन्दतुः निनिन्दुः
हिंस् - 7/P 31. खन् - 1/U चखान, चखन चख्लिव चस्लिम | चख्ने चलिवहे चलिमहे चखनिथ चख्नथः चख्न | चलिषे चख्नाथे चलिध्वे
चखान चख्नतुः चख्नुः । चख्ने चख्नाते चलिरे 83 सरस संस्कृतम्-२ 3.8.8(१६.3.3.3.3.3.8.8 416-२१.४.४

Page #179

32. ज्ञा - 9/U
जज्ञ
जज्ञिथ-जज्ञाथ जज्ञ
जज्ञिव जज्ञिम
जज्ञथुः जज्ञ
जज्ञतुः जज्ञुः
33. ख्या - 2 / P
चख्यिव चख्यिम
चख्यौ चख्याथ, चख्यिथ चख्यथुः चख्य चख्यौ
चख्यतुः चख्युः
35. भ्रस्ज् - 6/U
भर्ज
बभ्रज्ज
36. विष् - 3/U
विवेष विविषिव विविषिम विवेषिथ विविषथुः विविष विविषतुः विविषुः
विवेष
जज्ञे
जज्ञिषे
जज्ञे
जज्ञिव
जज्ञा
ज्ञा
ग-१- પરમૈપદ
प्र + नम् = नभन 5 [To Bow] दै ' = स्वच्छ ५२वुं [To Clean ] घस् = पावुं [To Eat ]
>
शश - १ - आत्मनेप६ :प्यै [प्याय्] = aधवुं [To Increase]
ज्ञ
जज्ञिवे
जज्ञिरे
34. गर्ज् - 1/P
जगर्ज जगर्जिव जगर्जिम
जगर्जिथ
जगर्जथुः जगर्ज जगर्जतुः जगर्जुः
जर्ज
बभ्रज्ज
बभर्जिव बभर्जिम | बभर्जे बभर्जिवहे बभर्जिमहे बभ्रज्जिव बभ्रज्जिम बभ्रज्जे बभ्रज्जिवहे बभ्रज्जिमहे बभर्जथुः भर्ज बभर्जिषे बभर्जाथे
बभर्जिथ, बभ
भर्जिवे बभ्रज्जिध्वे
बभ्रज्जिथ, बभ्रष्ठ बभ्रज्जथुः बभ्रज्ज बभ्रज्जिषे बभ्रज्जाथे बभर्जतुः बभर्जुः भर्जे भर्जा बभर्जि बभ्रज्जतुः बभ्रज्जुः बभ्रज्जे बभ्रज्जाते बज्जि
भर्ज
गर्ह - 1 / P, रक्ष् - 1 / P वगेरे.
विविषे विविषिवहे विविषिमहे विविषिषे विविषाथे विविषिध्वे विविषे विविषाते विविषिरे
√दिश् - 6/U, लिख् - 1 / P, लिह् - 2 / U, विच् - 7/U, विज् - 3 / U, विद् - 2/P, विश् – 6/P, भिद् – 7 / U, पिष् - 7 /P, मिल् - 6 / P, रिच् - 7 / U, दिव् - 4 / P, दिह - 2/U, द्विष् - 2 /U, निज् - 3 / U, ष्ठिव् - 1 / P, सिव् - 4 / P, सिच् - 6 / P, सिध् - 1 / P वगेरे.
ધાતુઓ
ग - २ - भयपछ :
35f = cisg, warg [To Cover] ग - ४ - आत्मनेप६ :
दी = खों थवुं [To Decrease ] ग - 5 - आत्मनेप६ :
FY = using, siug [To Shine ]
है है सरल संस्कृतम् - २ 2.2.89548.8 २.१.४.४.४ पा४-२१.४४

Page #180

एल्सिंग:
सातवाहन = सातवाउन द्विज = प्राम
प्रतिष्ठानपुर = प्रतिष्ठाननगर अतिशय = घj, elu [Lot Of] पादलिप्ताचार्य = पाटलिप्तायार्य स्वयंवर = स्वयंवर [Self-Selection] | आर्यखपुटाचार्य = मार्य मटायार्य बलदेव = पणव
श्रीयशोभद्रसूरि = श्रीयशोभद्रसूरि वासुदेव = वासुदेव
वराहमिहिर = १२रामिा२ सूरिवर्य = आयाोभा श्रेष्ठ
1) स्त्रीलिंग:भृगुकच्छ = (भय
प्रभावना = प्रभावना प्रतिवासुदेव = प्रतिवासुदेव देशना = 64हेश [Lecture] नल = 141
|वादशक्ति = वाहनुं सामर्थ्य भद्रबाहु = (भद्रपासूर
परम्परा = ५२५२। [Traditon] भीम= (भीम २%
सर्षपविद्या = सरसवनी विद्या कलिकालसर्वज्ञ = असिस हेमविद्या = सोनानी विद्या गोशालक = गोगो
| तेजोलेश्या = तसेश्या कुमुदचन्द्र = भुध्यंद्र
दमयन्ती = भयंती आम = साम २
लङ्का = नगरी सिद्धसेनदिवाकरसूरि = सिद्धसेन नपुंसलिंग:દિવાકરસૂરિ
द्युत = हु॥२ [Gamble] स्कन्दिलाचार्य = हिमायार्य
> विशेषत:चतुर्दशपूर्वधर = यौहपूर्वधर
पराङ्मुख = पराभु५ [Averse] मुकुन्द = भुन्भुन
1.
[1] संस्कृत गुराती शे:- .
भद्रबाहु-वराहमिहिरौ द्वौ द्विजा एकदा श्रीयशोभद्रसूरीणां चतुर्दशपूर्वधराणां देशनां शुश्रुवतुः ।
तच्छ्रुत्वा भोगपराङ्मुखौ तौ द्वावपि बान्धवौ प्रवव्रजतुः । 3. अनेकातिशययुक्ता: श्रीआर्यखपुटाचार्या एकदा भृगुकच्छं विजहुः ।
श्रीहेमचन्द्रसूरिवर्याणां वादशक्तिं दृष्टवाऽन्येऽपि तान् तुष्टुवुः । 5. श्रीपादलिप्ताचार्या एकदा प्रतिष्ठानपुर जग्मुः । तत्र सातवाहनो राजा
बभूव । श्रीपादलिप्ताचार्यास्तत्र प्रभूतां जैनधर्मप्रभावनां चक्रुः । 38 संस्कृतम्-२ 3.8.84503.3.3.3.3.3.8 415-२१.3.3

Page #181

6. श्रीपादलिप्तसूरिपरंपरायां स्कन्दिलाचार्या: पुस्फुरुः, तेषां मुकुन्दमुनिनामा
शिष्यो जातः । 7. પ્રાન્ત રાખાન સિદ્ધસેનવિવારસૂરિ: પાળિના પસ્પર્શ, આશિષ હવા
सिद्धसेनदिवाकरसूरेीक्षाकाले कुमुदचन्द्र इति नामासीत्, सूरिपदवीकाले च सिद्धसेनदिवाकरसूरि इति नाम पप्रथे । सर्षपविद्यां हेमविद्याञ्च सिद्धसेनदिवाकरसूरिः सम्यग्जग्राह, सूरिणा
चापूर्वा जिनशासनोन्नतिः कृता । [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરોઃ- [જ્યાં જ્યાં શક્ય છે ત્યાં બધે પરોક્ષ ભૂતકાળનો
પ્રયોગ કરવો.] 1. ગોશાલકે તીર્થંકર મહાવીર ઉપર તેજોલેશ્યા છોડી પણ તે તેજલેશ્યા પાછી ફરી. 2. તે કારણે ગોશાળાએ ઘણા કર્મો ભેગા કર્યા. 3. હેમચંદ્રાચાર્યજીએ અનેક ગ્રંથોને લખ્યા. તેથી કુમારપાળ રાજાએ કલિકાલસર્વજ્ઞ
એ પ્રમાણે તેઓને પદવી આપી. 4. ભીમરાજાની પુત્રી દમયન્તી સ્વયંવરમાં નળરાજાને વરી.
એકવાર જુગાર રમતા નળ રાજાને દમયંતીએ કહ્યું- હે નાથ!જુગારને છોડી દો. 6. પરંતુ નળ રાજાએ દમયંતીની વાતને સાંભળી નહીં અને દમયંતીને જોઈ પણ
નહીં. 7. રાવણ સીતાને ગ્રહણ કરી લંકામાં લઈ આવ્યો.
તેથી ગુસ્સે ભરાયેલા રામ અને લક્ષમણ સૈન્યની સાથે લંકામાં ગયા.
ત્યાં રામબલદેવના ભાઈ લક્ષ્મણવાસુદેવે રાવણ પ્રતિવાસુદેવને હણ્યો. [3] ખૂટતી વિગત પૂરો - રિપો પરોક્ષ ભૂતકાળના લખવા.] ન ધાતુ | ગણ | પદ | અર્થ| પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1. મ 2. યાત્ 3. સ્થા
5. ૩૬
4 6 + 6
NW WNWN
9. ધૂ જિક સરલ સંસ્કૃત-ર ઉજજવલેજીઆઇઆજ પાઠ-૨૧૪૪

Page #182

=
[4] રૂ૫ ઓળખાવો - નરૂપ મૂળધાતુપુરુષ વચન | અર્થ તેની લાઈનના બીજા બે રૂપ 1qયુઝિરે
વપ્રકg: जज्ञिध्वे जगर्ज
चख्यतुः 6. વિચિરે
« જ પd
1.Jતનાથ
8.શુશુવિવ 9. નિતિનથ:
[5] રૂપ પૂરા કરો :
એ.વ. વિ. બ.વ
એવ. લિ.વ. બ.વ.
એ.વ. |કિ.વ.
બ.વ.
आद
. ૫.
| માત્ર
ययुः
|
| એ.વ. /કિ.વ. | બ વ.
પ. પુ. | _ કિ.પુ. + રૂથ
જજ સરલ સંસ્કૃતમ-ર અજજી ૧૬૦૪૪૪૪૪ પાઠ-૧૪

Page #183

पाठ
परोक्ष लूतSI [ Part - II ]
* સંપ્રસારણ નિયમો
★ अर्मशिनी प्रेम परोक्षमां पए। संप्रसारण थाय छे.
विशेष नियमो :
૧. I વિકારક પ્રત્યયો પૂર્વે ધાતુની દ્વિરુક્તિ થયા પછી દ્વિરુક્તિમાં સંપ્રસારણ થાય. સંયુક્ત વ્યં. હોય તો આખા સંયુક્ત વ્યંજનની દ્વિરુક્તિ કરી પછી સંપ્રસારણ કરવું. - इयाज } इयज ।
६.त. यज् → ययज् + अ = स्वप् । सुष्वाप 3 सुष्वप ।
કે
II અવિકારક પ્રત્યયો હોય તો સંપ્રસારણ થયા પછી દ્વિરુક્તિ થાય.
६l.त. स्वप् → सुप्, सुषुप् = सुषुपिव- सुषुपिम ।
२. प्रच्छ्, भ्रस्ज्, व्रश्च् आ त्रस धातुमां संप्रसार न थाय. ६l.त. 'प्रच्छ्' → पप्रच्छ्, पप्रच्छिव, पप्रच्छिम |
-
3. व्यच् - व्यध् धातुमा 'वि' नी द्विरुति थाय.
६.त. व्यच् → विव्याच विव्यच, विविचिव-विविचिम व्यध् → विव्याध-विव्यध, विविधिव, विविधिम ।
રર
४.
હૂઁ ધાતુ + તમામ પ્રત્યય = હૈં + તમામ પ્રત્યય ६. हे जुहु + अ = जुहाव } जुहव ।
५. श्विनो विडये शु थाय.
६.. शुशाव- शुशव े शिश्वय शिश्वाय ।
}
5. 'वे' धातुना विहार प्रत्यय पूर्वे उवय् खने अविडार प्रत्यय पूर्वे ऊय्, ऊव् SAA zul szal. El.d. 'à' ✦ à + 37 = 394 + 37 = 3914, 394 | वे + व = ऊय् + व = ऊयिव ।
અથવા ऊव् + व = ऊविव ।
अथवा तो 'वे' नो जघाय प्रत्ययो पर 'वा' रीने ३५ ४२वा. ६. वे वे + अ = वा + अ
=
ववा + अ
ववा + औ = ववौ ।
=
=
वे +व = ववा + इ + व = वव् + इ + व = वविव ।
६. व्ये विव्याय ।
७. I व्ये + विहार प्रत्यय
= विव्या + विडार5 प्रत्यय II व्ये + जविहार प्रत्यय
विवी + विहार5 प्रत्यय
६l..व्ये → विव्यिव, विव्यिम |
३ सरस संस्कृतम् - २ ४.४.३०.३३.३३.३.३.३ पाठ- २२ ४.३

Page #184

३५ो :-1. प्री-9/0 | प. | द्वि.प. प.प. व. द्वि.. | ... पिप्राय, पिप्रय | पिप्रियिव पिप्रियिम पिप्रिये पिप्रियिवहे| पिप्रियिमहे पिप्रियिथ | पिप्रिययुः | पिप्रिय | पिप्रियिषे पिप्रियाथे पिप्रियिध्वे-वे प्रिपेथ पिप्राय | पिप्रियतुः | पिप्रियुः | पिप्रिये | पिप्रियाते | पिप्रियिरे क्री - 9/U, क्षि - 1/P, स्मि - 1/A ३. 2. सु-5/U सुषाव-सुषव सुषुविव सुषुविम | सुषुवे सुषुविवहे सुषुविमहे सुषविथ-सुषोथ सुषुवथुः सुषुव | सुषुविषे सुषुवाथे सुषुविध्वे-ट्वे
सुषाव सुषुवतुः सुषुवुः | सुषुवे सुषुवाते सुषुविरे ‘सु - 1, 2/P, यु - 9/U, हु - 3/P, हु - 2/A २३. 3. श्रि- 1/U शिश्राय, शिश्रय शिश्रियिव शिश्रियिम | शिश्रिये शिश्रियिवहे शिश्रियिमहे
शिश्रयिथ शिश्रियथुः शिश्रिय शिश्रियिषे शिश्रियाथेशिश्रियिध्वे-वे
शिश्राय शिश्रियतुः शिश्रियुः । शिश्रिये शिश्रियाते शिश्रियिरे 4.हे-1/U जुहाव-जुहव जुहुविव जुहुविम | जुहुवे जुहुविवहे जुहुविमहे जुहविथ-जुहोथ जुहुवथुः जुहुव | जुहुविषे जुहुवाथे जुहुविध्वे-ढ्वे ___ जुहाव जुहुवतुः जुहुवुः | जुहुवे जुहुवाते जुहुविरे 5.लू-9/U लुलाव-लुलव लुलुविव लुलुविम | लुलुवे लुलुविवहे लुलुविमहे लुलविथ लुलुवथुः लुलुव | लुलुविषे लुलुवाथे लुलुविध्वे-ढ्वे
लुलाव लुलुवतुः लुलुवुः | लुलुवे लुलुवाते लुलुविरे ‘रु - 2/P, यु - 2/P, पू - 9/U, नु - 2/P, सू - 2/A, स्नु - 2/P 4३. 6. वल-1/U ववाल-ववल ववलिव ववलिम | ववले ववलिवहे ववलिमहे ववलिथ ववलथुः ववल ववलिषे ववलाथे ववलिध्वे-वे
ववाल ववलतुः ववलुः | ववले ववलाते ववलिरे Vवन् - 8/A, वश् - 2/A, भण् - 1/P, स्तन् -1/P, श्रम् -4/P, श्वस् -2/P, हस् - 1/P, व्रज् - 1/P, त्वर् - 1/A, ज्वल् - 1/P, कष् - 1/P, क्रम् - 4/P, क्षण् - 8/P 47३. 8.8 ARE संस्कृतम्-२ 3.8890०0.3.3.3.3.3.3.8 16-२२.38

Page #185

7.स्मृ-1/P
8. प्याय-1/A सस्मार-सस्मर सस्मरिव सस्मरिम | पिप्ये पिप्यिवहे पिप्यिमहे
सस्मर्थ सस्मरथुः सस्मर |पिप्यिषे पिप्याथे पिप्यिध्वे-दवे
सस्मार सस्मरतुः सस्मरः । पिप्ये पिप्याते पिप्यिरे 9. ग्रह - 9/U जग्राह, जग्रह जगृहिव जगृहिम | जगृहे जगृहिवहे जगृहिमहे जग्रहिथ जगृहथुः जगृह जगृहिषे जगृहाथे जगृहिध्वे-वे
जग्राह जगृहतुः जगृहुः | जगृहे जगृहाते जगृहिरे 10. धाव - 1/U
दधाव दधाविव दधाविम | दधावे दधाविवहे दधाविमहे दधाविथ दधावथुः दधाव | दधाविषे दधावाथे दधाविध्वे
दधाव दधावतुः द तुः | दधावे दावाते दधाविरे / याच् 1/A, शास् 2/P, खाद् 1/P, भाष् 1/A, स्वाद् 1/A, काङ्क्ष 1/A, वाञ्छ् 1/P, बाध् 1/A ३. 11. क्रीड्-1/P [सम्, अनु वगैरे 6५सर्गातो A.]
चिक्रीड चिक्रीडिव चिक्रीडिम| चिक्रीडे चिक्रीडिवहे चिक्रीडिमहे चिक्रीडिथ चिक्रीडथुः चिक्रीड | चिक्रीडिषे चिक्रीडाथे चिक्रीडिध्वे
चिक्रीड चिक्रीडतुः चिक्रीडुः | चिक्रीडे चिक्रीडाते चिक्रीडिरे मिल् - 6/P, जीव् - 1/P z३. 12.गाह - 1/A
13. क्षम् -4/P, 1/A जगाहे जगाहिवहे जगाहिमहे चक्षाम चक्षमिव चक्षमिम
जगाह्वहे जगाह्महे चक्षम चक्षण्व चक्षण्म जगाहिषे जगाहाथे जगाहिध्वे-ढ्वे चक्षमिथ चक्षमथुः चक्षम जघाक्षे
जघावे चक्षन्थ जगाहे जगाहाते जगाहिरे चक्षाम चक्षमतुः चक्षमुः 13. क्षम् - 4/P, 1/A
14. मस्ज-6/P चक्षमे चक्षमिवहे चक्षमिमहे ममज्ज ममज्जिव ममज्जिम
चक्षण्वहे चक्षण्महे | ममज्जिथ, ममज्जथुः ममज्ज चक्षमिषे चक्षमाथे चक्षमिध्वे | ममङ्क्थ चक्षसे
चक्षन्ध्वे । ममज्ज ममज्जतुः ममज्जुः चक्षमे चक्षमाते चक्षमिरे । 8.8 सरल संस्कृतम्-२ ६.४४१७१०.४.3.3.3.3.3.3 418-२२.४४

Page #186

ततक्ष
पप्रष्ठ
15. तक्ष् -1,5/P
--- 16. प्रच्छ-6/P ततक्षिव ततक्षिम- । पप्रच्छ पप्रच्छिव पप्रच्छिम
ततक्ष्व ततक्ष्म पप्रच्छिथ, पप्रच्छथुः पप्रच्छ ततक्षिथ, ततष्ठ ततक्षथुः ततक्ष ततक्ष ततक्षतुः ततक्षुः
| पप्रच्छ पप्रच्छतुः पप्रच्छुः 17. ह- 1/U जहार-जहर जहिव जहिम । जहे जहिवहे जहिमहे जहर्थ जह्रथुः जह | जहिषे जहाथे जहिध्वे-ढ्वे जहार जहतुः जहुः । जहे जहाते जहिरे - - 1/U, मृ - 1/A, पृ - 3/P, A, दृ - 10/U ३. 18. सेव् -1/A
सिषेवे सिषेविवहे सिषेविमहे सिषेविषे सिषेवाथे सिषेविध्वे-ढ्वे
सिषेवे सिषेवाते सिषेविरे -वेप् - 1/A, चेष्ट - 1/A, लोक् - 1/A 49३. 19. व्रश्च् -6/P
20. ल - 1/A वव्रश्च वव्रश्चिव वव्रश्चिम | ललो ललङ्घिवहे ललङ्घिमहे
ववश्व वव्रश्च्म | ललङ्घिषे ललवाथे ललङ्घिध्वे वव्रश्चिथ वव्रश्चथुः वव्रश्च | ललो ललचाते ललङ्घिरे ववष्ठ
कम्प् - 1/A, ध्वंस - 1/A, स्तम्भ - 9/U, शङ्क वव्रश्च ववश्चतुः वव्रश्चुः |- 1/A, ग्रन्थ् - 9/P, भ्रंश् - 1,4/A, संस् - 1/A,
शस् - 1/P३. 21. अव - 1/P
22. अश् - 9/P आव आविव आविम । आश आशिव आशिम आविथ आवथुः आव आशिथ आशथुः आश
आव आवतुः आवुः | आश आशतुः आशुः - अट् • 1/P, अद् - 2/P, अन् - 2/P, आप् - 5/P 40३. ES ARE Aeकृतम्-2 8.8.SARDSSSSSS.8 16-22:38

Page #187

23. गल्भ - 1/A
24. सिध् - 1,4/P जगल्भे जगल्भिवहे जगल्भिमहे | सिषेध सिषिधिव सिषिधिम जगल्भिषे जगल्भाथे जगल्भिध्वे
सिषिध्व सिषिध्म जगल्भे जगल्भाते जगल्भिरे | सिषेधिथ सिषिधथुः सिषिध
सिषेद्ध
सिषेध सिषिधतुः सिषिधुः • शिक्ष् - 1/A, स्पर्ध - 1/A, लज्ज् - 1/A, चक्ष् - 2/A 4३. 25. कृष - 6/U
चकर्ष चकृषिव चकृषिम | चकृषे चकृषिवहे चकृषिमहे चकर्षिथ चकृषथुः चकृष | चकृषिषे चकृषाथे चकृषिध्वे
चकर्ष चकृषतुः चकृषुः । चकृषे चकृषाते चकृषिरे Vतृप् - 1/P, स्पृश् - 6/P, वृत् - 1/A, वृध् - 1/A, भृश् - 6/P, नृत् - 4/P, मृद् - 9/P 4३. 26. तृप् - 4,5,6/P
27. क्लिश्-9/P ततर्प ततृपिव ततृपिम | चिक्लेश चिक्लिशिव चिक्लिशिम ततृप्व ततृप्म
चिक्लिश्व चिक्लिश्म ततर्पिथ, ततृपथुः ततृप चिक्लेशिथ, चिक्लिशथुः चिक्लिश ततर्थ, तत्रप्थ
चिक्लेष्ठ ततर्प ततृपतुः ततृपुः | चिक्लेश चिक्लिशतुः चिक्लिशुः 28. हन् - 2/U जघान-जघन जनिव जनिम | जघ्ने जनिवहे जनिमहे जघनिथ जघ्नथुः जघ्न | जनिषे जघ्नाथे जनिध्वे जघन्थ जघान जघ्नतुः जघ्नुः | जघ्ने जघ्नाते जनिरे 29. रज् - 1,4/U
ररञ्ज ररञ्जिव ररञ्जिम| ररजे ररञ्जिवहे ररञ्जिमहे ररञ्जिथ ररञ्जथुः ररञ्ज | ररजिषे ररञ्जाथे ररञ्जिध्वे ररथ ररञ्ज ररजतुः ररञ्जुः | ररजे ररजाते ररजिरे ‘सञ् - 1/P, भऽ - 1/P
88 सरस संस्कृतम्-२ ४.७४ १७3.3.3.3...38 16-२२.४४

Page #188

30. बन्ध् - 9/P बबन्ध
बन्ध
बबन्धिथ, बबन्धथुः
बबन्द्ध
बबन्ध
32. वप् - 1/U
उवाप - उवप
ऊपिव ऊपिम
उवपिथ, उवप्थ ऊपथुः
ऊप
उवाप
ऊपतुः
ऊपुः
V वह् - 1 /P, वच् - 2 / P, वद् - 1 / P, वश् - 2 / P
बबन्धतुः
सुष्वप्थ
सुष्वाप
बबन्धिम | दश
बबन्ध
ददंशिथ
दंष्ट
बबन्धुः
ददंश
ऊपे
ऊपिषे
ऊपे
विविधुः
35. व्यध् - 4 / P
विव्याध विविधिव विविधिम ममार्ज
विव्यध
विविधिथ विविधथुः विविध
विव्यद्ध
विव्याध
विविधतुः
31. दंश् - 1/P ददशिव
ददंशथुः
37. यज् - 1/0
ईजिव
ईजिम
इयाज, इयज इयजिथ, इयष्ठ ईजथुः ईज
ईजतुः ईजुः
इयाज है ? सरस संस्कृतम् -२ ४.४४१७४
ददंशतुः
33. स्वप् - 2/P
34. व्यच् - 6 / P
सुष्वाप, सुष्वप सुषुपिव सुषुपिम । विव्याच, विविचिव विविचिम सुषुपथुः सुषुप विव्यच
सुष्वपि
विविच
विव्यचिथ विविचथुः सुषुपतुः सुषुपुः | विव्याच विविचतुः विविचुः
ऊपिवहे
ऊपाथे
ऊपाते
ईजे
ईजिषे
ईजे
36. मृज् - 2/P
ममार्जिव
ममृजिव
ददंशिम
दश
ददंशुः
ऊप
ऊपिध्वे
ऊपरे
ममृज्च ममृज्म
ममार्जिथ ममार्जथुः मार्ज
ईजिव
ईजाथे
जाते
ममाठ ममृजथुः ममृज
ममार्ज
ममार्जतुः ममार्जुः
ममृजतुः ममृजुः
ममार्जिम
ममृजिम
जिम
जिवे
ईजिरे
......? पा४-२२.३.

Page #189

38. 35-2/U
ऊर्णुनाव ऊर्णुनुविव ऊर्णुनुविम
ऊर्णुनव ऊर्णुनुविथ ऊर्णुनविथ ऊर्णुनुवथुः ऊर्णुनुव ऊर्णुनाव ऊर्णुनुवतुः ऊर्णुनुवुः 39. TE-1/U
40. तृह् - 7/P
जुगूह जुगुहिव जुगुहिम
जुगुह्व जुगुह्म
जुगूहिथ जुगुहथुः जुगुह जुगो
जुगूह
जुगुहतुः जुगुहुः
तर्ह तृहिव ततृहिम
ततर्हिथ
ततर्द
तर्ह ततृहतुः ततृहु:
प्र.
la.
4.
तं
+
अनियमित ३पो :
1. निश् - रात [स्त्री.] [ निशा नुं ३५ पए। खाम ४ यावे. ]
निशा
निशे
पं.
ततृह्न ततृह्म
ततृहथुः ततृह
५. स.
+
निशाम् निशया, निशा
निशायै, निशे
निशायाः, निशः
""
निशायाम्, निशि
""
""
निशाभ्याम्, निज्भ्याम्, निड्भ्याम्
""
ऊर्णुनुवे ऊर्णुनुविवहे ऊर्णुनुविमहे ऊर्णुनुविषे ऊर्णुनुवाथे ऊर्णुनुविध्वे- दवे ऊर्णुनुवे ऊर्णुनुवाते ऊर्णुनुविरे
""
जुगुहे जुगुहिवहे जुगुहिमहे जुगुहे जुगुह्म जुगुहिषे जुगुहाथे जुगुहिध्वे जुघुक्षे जुगुहे जुगुहाते
जुघूवे जुगुहिरे
""
"
निशयोः, निशो:
".
""
""
निशा:
""
निशाभिः, निज्भिः, निड्भिः निशाभ्यः, निड्भ्यः,
निज्भ्यः
""
""
""
निशानाम्, निशाम् निशासु, निच्सु, निट्सु, निट्त्सु
निशा: !
zivil.
FART!
निशे !
है है सरल संस्कृतम् - २ है है है १०५.४.४.४.४.४.४.४ पाठ- २२ है.

Page #190

ધાતુઓ - > ગણ-૧-આત્મપદ - 15 ગણ-૯-ઉભયપદ - ગર્ભ = બડાઈ હાંકવી [To boast] નિમ્ = કલેશ થવો કરવો [To Suffer] નિસ્ + ફુક્ષ =નિરીક્ષણ કરવું | ગણ -ર-ઉભયપદ - [To Observe] પ્રતિ+હન = સામે મારવું, બદલામાં મારવું
[To Hit Back] (ા શબ્દો) પલ્લિંગઃ
વાતુર્માસ = ચોમાસું [Monsoon] અન્ત = છેડો [End]
મમ્મળઝિન્ = મમ્મણ શેઠ [શિનું શન = શુકન [Good Omen]
પ્રમાણે રૂ૫]. વેર = કુબેર દેવ
> સ્ત્રીલિંગ - દ્રવ્યસંગ્વયઃ પરિગ્રહ
સાથT = આગ્રા પ્રિયdવાસ = પ્રિય વ્યક્તિનો સહવાસ પબ્લિત = પંડિત [Clever]
અને = ઈન્દ્રની રાજધાની અલકાપુરી મધ્યાહ્ન = બપોર [Afternoon]
વૃદ્ધાવસ્થા = ઘડપણ [Old Age] પાર્થ = પદાર્થ [Substance]
નિમ્ / નિશા = રાત્રિ [Night]. પાપડુવ= પાંડવ
હૃપતા = કંજૂસાઈ (Stinginess] કૌરવ= કૌરવ
» વિશેષણ:આમ્ર= કેરી [Mango]
ન્તિમ = છેલ્[Last] તિસાર = અંતિમસંસ્કાર નિવિ7 = આખું[Whole]
[Funeral]] ) અવ્યયઃમાંસાહાર = માંસાહાર [Non-Veg] | પ્રાતઃ સવારે [Morning] સ્વવાતિથિ = સ્વર્ગવાસ તિથિ |
પરિત: = ચારે બાજુથી [From All [Death Anniversary]
Directions] ૩નતપુર = ઉના
R. તેવી મારી [1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો - 1. માનો પર પ્રતિબધાને સ: | 2. સેનાને તૌ સૂરિ પૂર્વમવ પચ્છતુઃ | 3. નિનામૂ%ાને રૂદ્રા માસનાનિ વપિરે ! 4. નિનનન્નાને વાયુર્ણ મજં વવૌ, શુભ શકુના સર્વત્ર સંબં િ 5. વેનિર્મિત સ નારી રિતીયTSનર્દોષ વા જિજ સરલ સંસ્કૃતમ-ર જજ પાઠ-રજી

Page #191

ते च परितः परिखां चख्नुः ।
पूर्वं नृपा वृद्धावस्थायां पुत्रेभ्यो राज्यं दत्वा व्रतमाददिरे । अनित्यं यौवनं रूपं, जीवितं द्रव्यसञ्चयः । आरोग्यं प्रियसंवासः, गृध्येत् तत्र न पण्डितः ॥ यत्प्रातः तन्न मध्याह्ने, यन्मध्याह्ने तन्न निशि । निरीक्ष्यते भवेऽस्मिन्, हा ! पदार्थानामनित्यता ॥ [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો ઃ
હું Ñô
9.
કહું હું હું
હૂં છું Þ S
9.
મમ્મણ શેઠે કંજૂસાઈથી પૈસા ભેગા કર્યા હતા.
પાંડવો અને કૌરવોએ યુદ્ધ કર્યું જે 'મહાભારત' એ પ્રમાણે પ્રસિદ્ધ થયું. તે યુદ્ધમાં પાંડવોએ કૌરવોને હણી નાંખ્યા.
સંપ્રતિ રાજાએ કરોડો મૂર્તિઓ બનાવી હતી અને આખા ભારત દેશમાં મોકલી હતી.
મહાવીર મહારાજા છેલ્લા તીર્થંકર હતા, તેમણે અનેક ઉપસર્ગો સહન કર્યા હતા. હીરસૂરિજી અકબર રાજાને ઉપદેશ આપવા માટે આગ્રા ગયા હતા. તેમનો ઉપદેશ સાંભળી અકબર રાજા અત્યંત ખુશ થયો હતો.
તથા રાજાએ માંસાહાર છોડી દીધો હતો અને જીવહિંસા અટકાવી હતી.
હીરસૂરિજીનો અંતિમસંસ્કાર ઉનામાં થયો હતો, જ્યાં આજે પણ તેમની સ્વર્ગવાસ તિથિએ ચોમાસામાં કેરી ઊગે છે.
[3] ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ- [રૂપ પરોક્ષનું જ લખવું]
નં. મૂળધાતુ પુરુષ વચન
1. સ્
2. વ્રન્
3.| વુધ્
4. ાડ્યું
5. ખ્વત્ 6.|મૃ
7. વેક્
8. વેટ્
9.|અર્
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ જી.જી૧૦ જી.જી.જી.જીજી પાઠ-૨ર જીજ
સર્વનામનું રૂપ પ્રત્યય રૂપ અર્થ
अहं
तौ
आवां
युवां
s. 4. 4 *.

Page #192

[4] રૂપ ઓળખાવો - ન રૂપ અર્થમૂળધાતુ પુરુષ વચન પ્રત્યય | તેના વચનના
બીજા બે રૂપ 1. શિશ્રિયાતે 2. વક્ષUG 3. ગપ્રન્થથ: 4 લલિવે
| हहसिम 6. તત્વરિત્રે 1] વમાન 8. વિવેવાતે 9.વિત્તિઃ
[7] રૂપ પૂરા કરો -
એ વ. |કિ.વ.
બ.વ.
એ વ.
દ્ધિ.વ.
બ.વ.
ऊर्णनुविम
उवाच
એ વ. | | કિ.વ.1
બ,વ,
OOO
જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર
૧૦૮ ઇ
પાઠ-રર છે

Page #193

२.
पाठ
1.
બે સાદા (= અસંયુક્ત) વ્ય.ની વચ્ચે અ હોય અને દ્વિરુક્તિમાં જો વ્યંજન બદલાતો ન હોય તો તેવા ધાતુના જ્ઞ નો અવિકારક પ્રત્યય તેમજ રૂથ પ્રત્યય પૂર્વે હૈં થાય. અને
ત્યારે દ્વિરુક્તિ ન થાય. ६l.d. 'पच्' + प् + ए + च् + इ + थ='
प् + ए +
23
परोक्ष लूता [ Part - III ] * एत्व थवाना नियभो
च् + इ + व = पेचिव |
पेचिथ
तृ, फल्, भज्, त्रप्, राध् धातुभां पए। 'ए' थाय छे. ६.त. तृ→ ततार-ततर, तेरिव । फल् → फेलिव । त्रप् + त्रेपिव, त्रेपिम ।
3. ज्, भ्रम्, त्रस्, फण्, राज्, भ्राज्, भ्राश्, भ्लाश्, स्यम्, स्वम्, स्वन् આટલા ધાતુઓમાં વિકલ્પે હૈં થાય છે.
६l.त. ज्→ जजरिव - जेरिव । भ्रम् → बभ्रमिव - थ्रेमिव ।
४.
श्रन्थ्, ग्रन्थ, दम्भ् आ धातुमां षधाय प्रत्ययो पूर्वे विहस्ये एथाय. अने त्यारे अनुनासिङ सोपाय हा श्रन्थ् + श्रेथ - शश्रन्थ । श्रेथव शश्रन्थिव ।
५.
शस्, दद् खने व थी श३ थता धातुमा 'ए' न थाय.
Sl.. 'शस्' → शशास / शशस, शशसिव.... । वम् → ववाम । ★ न् खगभ थवाना नियभो ★
=
पपक्थ ।
१. I ઞ થી શરૂ થતા અને અંતે સંયુક્ત વ્યંજનવાળા ધાતુમાં,
II 'ऋ' थी श३ थता धातुभां खने III 'अश्' (5/A) धातुभां द्विरुक्ति पछी न् सागे छे.
તેમજ દ્વિરુક્તિમાં ઞ હોય તો આ થાય છે.
El.. 'अद्'
अअद् = अ + न् + अ + अ
=
आ + न् + अ + अ = आनर्द ।
ऋज् → अऋज् = अ + न् + ऋज् + ए
=
आ + न् + ऋज् + ए = आनृजे ।
'अश्' → अअश् नुं आनशे । रध्, जभ् + स्वराहि प्रत्यय
वय्ये 'न्' लागे + स्वराहि प्रत्ययं
छा.. रध् → ररन्ध । जभ् + जजम्भे ।
है है सरल संस्कृतम् -२: ३.३.३८१७८.४.४.४.४.४.४३ पाठ -२३३.T

Page #194

*##
३५ो :-1. तन् - 8/U
.. .. .. + भे.. .. .. ततान-ततन तेनिव तेनिम | तेने तेनिवहे तेनिमहे
तेनिथ तेनथुः तेन । तेनिषे तेनाथे तेनिध्वे
ततान तेनतुः तेनुः । तेने तेनाते तेनिरे -पत् - 1/P, नद् - 1/P, मन् - 4, 8/A, चर् - 1/P, लष् - 1/U, सह् - 1/A, जप् - 1/P, चल् - 1/P, फल - 1/P 47३. 2. भ्राज् - 1/A
3. भ्राश् - 1/A बभ्राजे, बभ्राजिवहे, बभ्राजिमहे,| बभ्राशे, बभ्राशिवहे, बभ्राशिमहे,
भेजे भेजिवहे भेजिमहे | भ्रेशे फ्रेशिवहे थ्रेशिमहे बभ्राजिषे, बभ्राजाथे, ब्रभाजिध्वे, बभ्राशिषे, बभ्राशाथे, बभ्राशिध्वे, भ्रेजिषे धेजाथे भेजिध्वे | भेंशिषे भ्रशाथे भ्रशिध्ये बभ्राजे, बभ्राजाते, बभ्राजिरे, | बभ्राशे, बभ्राशाते, बभ्राशिरे, भ्रेजे। भ्रेजाते भेजिरे । धेशे धेशाते भ्रशिरे
भ्लाश् - 1/A 4.राज - 1/U रराज रराजिव रराजिम | रराजे रराजिवहे रराजिमहे
रेजिव रेजिम | रेजे रेजिवहे रेजिमहे रराजिथ रराजथुः रराज | रराजिषे रराजाथे रराजिध्वे रेजिथ रेजथुः रेज | रेजिषे रेजाथे रेजिध्वे रराज रराजतुः रराजुः | रराजे रराजाते रराजिरे
रेजतः रेजः । रेजे रेजाते रेजिरे 5. शप् - 1,4/U शशाप-शशप शेपिव शेपिम । शेपे शेपिवहे शेपिमहे शेपिथ, शशप्थ शेपथुः शेप | शेपिषे शेपाथे शेपिध्वे
शशाप शेपतुः शेपुः । शेपे शेपाते शेपिरे तिप् - 1,4/U, सद् - 1/P, नह - 2/U 6. शक् -5/P
7. दह - 1/P शशाक, शशक शेकिव शेकिम | ददाह, ददह देहिव देहिम शेकिथ, शशक्थ शेकथुः शेक देहिथ, ददग्ध देहथुः देह
शशाक शेकतुः शेकुः । ददाह देहतुः देहुः SE ARE संस्कृतम्-२ 3.3.3(१८OES.S.3.3.3.3 416-23.3.3

Page #195

8. भज् - 1/U
बभाज, बभज
भेजिथ, बभक्थ बभाज
9. पच् - 1/U
पपाच, पपच
पेचिथ,
पपक्थ
पपाच
10. रम् - 1/U
रराम,
ररम
रेमिथ, ररन्थ रराम
-
नम् 1/P, यम् - 1, 4 / U
11. त्- 1/P
ततार, ततर
तेरिथ
ततार
13. नश् - 4/ P
ननाश,
ननश
नेशिथ,
ननंष्ठ
ननाश
भेजिव
भेजथुः
भेजतुः
पेचिव
पेचथुः
पेचतुः
रेमि
रेमथुः
रेमतुः
15. ज् - 1,4,9/P
जजार,
तेरिव
तेरथुः
तेरतुः
नेशिव,
नेश्व
नेशथुः
नेशतुः
जजरिव,
जेरिव
जजर
जजरिथ, जजरथुः,
जेरिथ
जेरथुः
जजार
भेजिम
भेज
भेजुः
जजरतु:,
जेरतुः
पेचिम
पेच
पेचुः
रेमिम
रेम
रेमुः
तेरिम
तेर
तेरुः
नेशिम,
नेश्म
नेश
नेशुः
जजरिम,
जेरिम
जजर,
जेर
जज:,
जेरुः
भेजे
भेजिषे
भेजे
पेचे
पेचिषे
पेचे
रेमे
रेमिषे
रेमे
रराध
रेधिथ
रराध
भेजिवहे भेजिमहे
भेजाथे भेजिध्वे
भेजा भेजिरे
पेचिवहे
पेचाथे
पेचाते पेचिरे
12. राध् - 4/P
रेधिव
रेधथुः
रेधतुः
रेमिवहे
रेमाथे
रेमाते
बभ्राम
पेचिमहे
पेचिध्वे
14. स्वन् - 1/P
सस्वान, सस्वनिव, सस्वनिम,
16. भ्रम् - 1/P
बभ्रमिव
सस्वन स्वेनिव स्वेनिम सस्वनिथ, सस्वनथुः, सस्वन, स्वेनिथ स्वेनथुः स्वेन
सस्वान
रेमिमहे
रेमिध्वे
रेमिरे
बभ्रम थ्रेमिव बभ्रमिथ बभ्रमथुः
थ्रेमिथ
थ्रेमथुः
रेधिम
रेध
रेधुः
सस्वनतुः, सस्वनुः, स्वेनतुः
स्वेनुः
बभ्राम बभ्रमतुः
थ्रेमतुः
बभ्रमुः
थ्रेमुः
है सरल संस्कृतम् - २ ३.४३ १८१.४.४.४.४.४.३.३ पाठ- २३४.४
बभ्रमिम
थ्रेमिम
बभ्रम
भ्रेम

Page #196

17. त्रस् - 1, 4/ P
तत्रास
तत्रस
तत्रसिथ
त्रेसिथ
तत्रास
21. पण् - 1/U
पेणे
तत्रसिव
त्रेसिव
पेणिषे
पेणे
तत्रसथुः
सथुः
तत्रसिम
सिम
तत्रस
त्रेस
तत्रसतुः तत्रसुः
सतुः
त्रेसुः
23. 378-1,5/P
आनक्ष
19. स्वञ्ज् - 1/A
20. स्यन्द् - 1/A
सस्वजे सस्वञ्जिव सस्वमिहे । सस्यन्दे सस्यन्दिवहे सस्यन्दिमहे
सस्वजे सस्वजिवहे सस्वजिमहे
सस्य सस्यन्महे सस्वञ्जिषे सस्वञ्जाथे सस्वजिध्वे सस्यन्दिषे सस्यन्दाथे सस्यन्दिध्वे सस्वजिषे सस्वजाथे सस्वजिध्वे सस्यन्त्से सस्यन्दध्वे सस्वजे सस्वञ्जाते सस्वञ्जिरे सस्यन्दे सस्यन्दाते सस्यन्दिरे सस्वजे सस्वजाते सस्वजिरे
पेणवहे
पेणिमहे
पेणा
पेणवे
पेणा पेणिरे
आनक्षिव आनक्षिम
आनक्ष्व आनक्ष्म
आनक्षिथ, आनक्षथुः आनक्ष आनष्ठ
आनक्ष आनक्षतुः आनक्षुः
25. वे - 1/U
वविव वविम
aaौ वविथ, ववाथ ववथुः वव
ववौ
ववतुः
ववुः
18. त्रप् - 1/A
त्रेपे
त्रेपिषे
त्रेप्से
त्रेपे
Or
त्रेपिवहे त्रेपिमहे
त्रेप्वहे
महे
त्रेपाथे त्रेपिध्वे
त्रेप्वे
त्रेपाते
पिरे
22. अश् - 5/A आनशे - आनशिवहे आनशिमहे
आनश्वहे आन महे
आनशिषे आनशाथे आनशिध्वे
आनक्षे आनड्वे आनशे आनशाते आनशिरे
24. अञ्जु - 7/P
आनञ्ज
आनञ्जिव आनञ्जिम
आनव आनम
आनञ्जिथ आनञ्जथुः आनञ्ज
आनङ्क्थ
आनञ्ज
आनञ्जतुः आनञ्जुः
ववे वविवहे afa
वविषे ववाथे ववे ववाते
वविध्वे - दवे
वविरे
है. सरस संस्कृतम् -२ ४.४.३१८२४.X.XX.ZZ.? पाठ-२३.४.

Page #197

शुशव
उवाय ऊयिव ऊयिम | ऊये ऊयिवहे ऊयिमहे उवय ऊविव ऊविम
ऊविवहे ऊविमहे उवयिथ ऊयथः ऊय ऊयिषे ऊयाथे ऊयिध्वे-ढवे
ऊवथुः ऊव ऊविषे ऊवाथे ऊविध्वे-ढ्वे उवाय ऊयतुः ऊयुः ऊये ऊयाते ऊयिरे ऊवतुः
ऊवाते ऊविरे 26. अर्द्ध - 1/P
आनर्द आनर्दिव आनर्दिम आनर्दिथ आनर्दथुः आनर्द
आनद आनर्दतुः आन१ः 27.श्वि - 1/P शिश्वाय, शिश्वियिव शिश्वियिम। शशाव, शुशुविव शुशुविम शिश्वय शिश्वयिथ शिश्वियथः शिश्विय | शुशविथ शुशुवथुः शुशुव शिश्वाय शिश्वियतुः शिश्वियुः। शुशाव शुशुवतुः शुशुवुः
= धातुओ) > ०-१-५२५६:- अर्द = पीsj [To Hurt] प्र + भू = समर्थ डोg, थj > ग-१-मात्मनेप:
[To Be Capable] | उद् + भास् = अशq [To Shine] शप् = श्राप आपको [+ १-४]
| अव+स्था = २३j [To Stay] [To Curse] |
== शही » पुल्लिंग:
उत्साह = उभंग [Zeal] सुरेश्वर = ईन्द्र [King Of Heaven] सनत्कुमार = सनत्कुमार गर्भ = गर्भ[Womb]
उपकारिन् = 64री [Obliging ] ईश = समर्थ [Adequate]
[शशिन् प्रमाणे ३५] क्षम = समर्थ [Capable]
योगिन् = योगी [Ascetic] . विरल = पडु मो. [Rare]
वादिन् = वह [Disputant] " कुञ्जर = 8थी [Elephant]
जरासंघ = ४२रासंघ मन्दर = भे२.५
» नपुंसलिंग:शय्यंभवसरि = शय्यमवसर
सम्यग्ज्ञान = सभ्यशान मनक = मनमुनि
[True Knowledge ] 8.8 सरस संस्कृतम्-२ १.१.४ पट3.3.3.3.3.3.3.3 416-२3.8.४

Page #198

भोज्य
= जावा योग्य [Edible] पेय = थीवा योग्य [Drinkable]
पाद = पग, य२ए! [Leg] विशेषज्ञ :
भृत = भरेसुं [ Filled] तत्पर = तत्५२ [Eager] अभेद्य = लेही न शडाय तेवुं
निर्वाण = भोक्ष [Salvation ] निसङ्ग = खासहित विनाना
[Detached ]
निर्मम = भभत्व विनाना [Unselfish ] निरीह = २छा विनाना [ Desireless ] स्त्रीलिंग :
[Impenetrable ]]>
[1] संस्कृतनुं गुभराती शे :
1.
2.
9.
रचना = २यना [Arrangement ] राज्ञी = राए [Queen ] अनुपमादेवी = अनुपभाहेवी रसवती = रसोई [ Meal ]
अव्यय :
अद्ययावत् = ख४ सुधी [ Until Today] स्वभावतः = स्वाभाविs रीते [Naturally]
स्वाध्याय
कृष्णवासुदेवेन क्षिप्तैः शरैः जरासंघसैनिकाः त्रेसुः ।
तारकेषु चन्द्र इव शिष्येषु गुरवो भ्राशिरे ।
3. तत्रागताः सुरेश्वरा भक्तिभृतहृदया : त्रिलोकीपतिं महावीरं नेमुः । पश्चात् समवसरणस्य रचनामारेभिरे ।
4.
5.
6.
स्वभावतो राजमाना राज्ञी जिनगर्भप्रभावेणाऽतीव रराज । बुभुजे न भोज्यानि, पेयान्यपि पपौ न सः । अवतस्थे च मौनेन, योगीव ध्यानतत्परः ॥ निसङ्गो निर्ममः शान्तः, निरीहः संयमे रतः । यदा योगी भवेदन्तस्तत्त्वमुद्भासते तदा ॥
7.
8.
जानन्ति केचिन्न तु कर्तुमीशाः, कर्तुं क्षमाः न च ते विदन्ति । जानन्ति तत्त्वं प्रभवन्ति कर्तुम्, ते केऽपि लोके विरला भवन्ति ॥ अभेद्यो वादिभिर्जैनः कुञ्जरैरिव मन्दरः । जीवरक्षामय: ' साक्षादेष धर्मः सनातनः ॥ [2] गु४रातीनुं संस्कृत डरो :1. અનુપમાદેવીએ ભગવાનને ભજ્યા.
2.
3.
પૂર્વભવમાં કરેલા પાપોને કારણે તમે લોકો અત્યાર સુધી દુઃખી થયા. નળ રાજાએ અત્યંત સ્વાદિષ્ટ રસોઈ રાંધી. તે જોઈને 'આ રાજા નળ જ છે' – એ પ્રમાણે દમયંતી જાણી ગઈ.
4.
ભગવાનનું કથન સાંભળીને ગણધરના હૃદયમાં સભ્યજ્ઞાનનો પ્રકાશ ફેલાયો. नजराभ दुगार रम्या [पण्] अने तेथी रंगसमां गया खने हुःजी थया. 6. शय्यंभवसूरिल जोट्या- 'खा भनऊ भारो हीरो हतो.'
5.
7.
વસ્તુપાળનો સંઘ અત્યંત ઉલ્લાસ અને ઉમંગ સાથે શત્રુંજય તરફ ચાલ્યો. 1. 'मय' खेड प्रत्यय छे ठे स्व३प अर्थमां वपराय छे. ध.त. सुवर्णमय सुवर्णस्व३५
३ सरस संस्कृतम् -२ ४.४३ १८४.३.३.3.3.2.2.2 416-23.2.2

Page #199

8. તે બે દેવો સનસ્કુમારના ચરણોમાં પડ્યા. 9. ભગવાન મહાવીરે પૂર્વભવમાંગર્વ કર્યો હતો. માટે અનંતકાળ સુધી સંસારમાં ભમ્યા. [3] ખૂટતી વિગત પૂરો :નિ. ધાતુ |ગણ | પદ| અર્થ પુરુષ એકવચન દ્વિવચનબહુવચન | 1.1નમ્ 2.
4.br
i + 4 6 + 6 =
NW WNNW
अञ्ज
પુરુષ/વચનબાકી રહેલા બે રૂપો |
श्वि 9.રદ્ [4] ખૂટતી વિગત પૂરો :| ન.રૂ૫ | અર્થ| મૂળધાતુ 1.ત્રિસુઃ
નિઝરતુઃ 3. સર્વજ્ઞાથે 4.ત્રિચ્છે
| કનક્ષ [5] રૂપ પૂરા કરો –
એ વ. |દ્ધિ.વ. | બ.વ.
એ વ. |દ્ધિ.વ.)
બ.વ.
પ. પુ.
કિ.૫.
|
ऊय
तेर
–
. ૫.
એ વ. |દ્ધિ.વ. | બ.વ. પ.પુ. | – દ્વિ.પુ. | –– - પુ. —
OOO જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર આઇ૧૮૫)આજીજાજ પાઠ-૨૩ જ

Page #200

416 - २४
परोक्ष भूता [Part - IV]
* आम् युत परोक्ष * I द्विस्ति न थाय. II आम् वि।२७ छ. III पातुन सत्य 5५ मने उपांत्य
स्वस्१२नो गु. ५२न्तु इसमा नाघातुने गु/वृद्धिपूर्व 'अय्' दागे पछी 'आम्' aul. IV 'आम्' माया पछी कृ, भू, अस् न। परोक्ष ३५ दागे. आम् नीयना धातुने दागे. १. अ-आसिवायना ही स्वरथी श३ यता धातुने ____E.त. ईश् + ईश् + आम् + चक्रे = ईशाञ्चक्रे । ૨. 'ઋ સિવાયના અંતે સંયુક્ત વ્યંજનવાળા તથા મસિવાયના સ્વરથી શરૂ थता धातुने....'इन्ध्' + इन्ध् + आम् + चक्रे = इन्धाञ्चक्रे । ૩. દશમા ગણના ધાતુને II પ્રેરક ધાતુને II ઈચ્છાદર્શક ધાતુને IV નામ સાધિત घातुने मने V. अने: स्वरी धातुने 'आम्' लागेछ. ___El.d.Iकथ्', कथयांचकार । II 'दाप्' (दापयति) दापयांचकार । III 'जिज्ञास्' + जिज्ञासाञ्चकार । IV'पुत्रीय'- (पुत्रीयति) पुत्रीयाञ्चकार । V. 'चकास्' + चकासाञ्चकार । ४. दय, अय, आस, कास् धातुमा आम्' अवश्य दागे. .El.d.'दय् + दयांचक्रे । 'अय् + अयाञ्चक्रे ।
'आस्' + आसाञ्चक्रे । 'कास्' + कासाञ्चक्रे । ५. कम् धातुने विस्वा ..त. कामयाम्बभूव - चकमे । 5. उष्, विद्, जागृ, ऋत्, दरिद्रा 0240 पातुम विप साग. मने विद् मां ગુણ ન થાય.
El.. 'उष्' - ओषांचकार । उवोष ।
'विद्' + विदाञ्चकार । विवेद । जागृ+ जागरामास, जजागार, जजागर । ऋत् + आनर्त । दरिद्रा, ददरिद्रौ – दरिद्राञ्चकार । ७. गुप्, धूप, विच्छ, पण, पन् धातुमा 'आय' थाणे त्यारे आम्युत थाय.
El.d. गुप् + गोपायामास - जुगोप । ८. भी, ही, भृ, हुमायत्री2018- तुमiरितियायपछी आम्विदो घ..'भी' + बिभयांचकार, बिभाय - बिभय । 'भृ→ बिभरांचकार-बभार । 33 सस संस्कृतम्-२ 8.8.8(१८D.3.3.3.3.3.3.3416-२४.3.3

Page #201

'हु' - जुहवांचकार । जुहाव - जुहव । ९. 'ऊणु मां आम्ना ... ऊणुनाव - ऊर्गुनव । १०. 'अस्'न। सामान्य शते ३५ था नथी. भूनाथाय . ५५ आम्युत परोक्षमा usवा माटे 'अस्'नानीये भु४५३५ थाय.
आस आसिव आसिम आसिथ आसथुः आस
आस आसतुः आसुः ११. ५२स्मैपदी धातुने कृ, भू, अस्ना परोक्ष ५२स्मैप६३५सामने मात्मनेपही धातुने 'कृ' नामात्मनेपन॥३५ो दागे. 'भू', 'अस्' न॥ ५२स्मैपन॥ ३५ो दागे.
કર્મણિ પરોક્ષ - ઉપરોક્ત બધાં નિયમ લાગ્યા પછી આત્મપદના પ્રત્યયો Musal.El.d. 'पच् + पेचे। ३५ो :- 1. ईश् - 2/A भेत. द्वि..
.. ईशाञ्चक्ते ईशाञ्चकृवहे ईशाञ्चकृमहे ईशाञ्चकृषे ईशाञ्चक्राथे ईशाञ्चकृट्वे ईशाञ्चक्रे
ईशाञ्चक्राते ईशाञ्चक्रिरे
Or ईशामास
ईशामासिव ईशामासिम ईशामासिथ ईशामासथुः
ईशामास ईशामास ईशामासतुः
ईशामासुः
Or ईशाम्बभूव ईशाम्बभूविव ईशाम्बभूविम ईशाम्बभूविथ ईशाम्बभूवथुः ईशाम्बभूव
ईशाम्बभूव ईशाम्बभूवतुः ईशाम्बभूवुः 2. तड् - 10/U
Prm. ताडयाञ्चकार-कर ताडयाञ्चकृव ताडयाञ्चकृम ताडयाञ्चकर्थ ताडयाञ्चक्रथुः ताडयाञ्चक्र ताडयाञ्चकार ताडयाञ्चक्रतुः ताडयाञ्चक्रुः
Atm. ताडयाञ्चक्रे ताडयाञ्चकृवहे ताडयाञ्चकृमहे ताडयाञ्चकृषे ताडयाञ्चक्राथे ... ताडयाञ्चकृट्वे
ताडयाञ्चक्रे ताडयाञ्चक्राते ताडयाञ्चक्रिरे 38 सरस संस्कृतम्-२ 888 १८0.8.3.3.3.3.3.346-२४.४.४

Page #202

ताडयामास
ताडयामासिथ
ताडयामास
ताडयाम्बभूव ताडयाम्बभूविथ
ताडयाम्बभूव
3. गुप् - 1/P
जुगोप जुगोपिथ, जुगोप्थ जुगोप
गोपायाञ्चकार-कर
गोपायाञ्चकर्थ
गोपायाञ्चकार
4. विच्छ् - 6/P विविच्छ
विविच्छिथ
विविच्छ
Or
ताडयामा सिव
5. धूप् - 1/P
दुधूप
दुधूपिथ
दुधूप
ताडयामासथुः
ताडयामासतुः
Or
ताडयाम्बभूविव
ताडयाम्बभूवथुः
ताडयाम्बभूवतुः
जुगुपिव, जुगुप्व
जुगुपथुः
जुगुपतुः
Or
गोपायाञ्चकृव
गोपायाञ्चक्रथुः
गोपायाञ्चक्रतुः
विविच्छिव
विविच्छथुः
विविच्छतुः
Ꮕ
विच्छायाञ्चकार-कर विच्छायाञ्चकृव
विच्छायाञ्चकर्थ
विच्छायाञ्चक्रथुः
विच्छायाञ्चकार विच्छायाञ्चक्रतुः
दुधुपिव
दुधुपथुः
दुधुपतुः
Ꮕ
ताडयामासम
ताडयामास
ताडयामासुः
धूपायाञ्चकृव
धूपायाञ्चक्रथुः
धूपायाञ्चक्रतुः
ताडयाम्बभूविम
ताडयाम्बभूव
ताडयाम्बभूवुः
जुगुपिम, जुगुप्म
जुगुप
जुगुपुः
गोपायाञ्चकृम
गोपायाञ्चक्र
गोपायाञ्चक्रुः
विविच्छिम
विविच्छ
विविच्छुः
विच्छायाञ्चकृम विच्छायाञ्चक्र
विच्छायाञ्चक्रुः
दुधुपिम
दुधुप
दुधुपुः
धूपायाञ्चकृम
धूपायाञ्चकार-कर धूपायाञ्चकर्थ
धूपायाञ्चक्र
धूपायाञ्चकार
धूपायाञ्चक्रुः
है है सरल संस्कृतम् - २ ४.४३१८८४.४.४.४.४.३.३ पाठ- २४.३.३

Page #203

6. पण् - 1/P
पणायाञ्चकार-कर पणायाञ्चकर्थ
पणायाञ्चकार
7. दरिद्रा - 2 /P ददरिद्रौ
ददरिद्रिथ ददरिद्रौ
पणायाञ्चकृव
पणायाञ्चक्रथुः
पणायाञ्चक्रतुः
10.-3/P
जिड्राय
जिह्रिवि
जिय
जिह्रयिथ जिह्रियथुः
जिथ
जिड्राय
ददरिद्रिव
ददरिद्रथुः
ददरिद्रतुः
Or
दरिद्राम्बभूव etc.
दरिद्राञ्चकार-कर etc.
8. जागृ - 2 /P
जजागार गर जजागरिव जजागरिम
जजागरिथ
जजागरथुः जजागर जजागार जजागरतुः जजागरुः
Or जागराञ्चकार कर etc.
पणायाञ्चकृम
पणायाञ्चक्र
पणायाञ्चक्रुः
बभृम
बभ्र
ददरिद्रिम
ददरिद्र
ददरिदुः
दरिद्रामास etc.
9. भी - 3 / P
बिभाय, बिभ्यिव
बिभय
बिभयिथ, बिभ्यथुः
बिभे
बिभाय
बिभ्यतुः
Or बिभयांच- बिभया
बिभियम
बिभ्य
बिभ्युः
बिभयांब
कार etc. मास etc. भूव etc.
11. विद् - 2/P
विवेद विविदिव विविदिम
विवेदिथ विविदथुः विविद विवेद विविदतुः विविदुः विदांचकार-कर etc.
जिह्रियिम
जिह्रिय
जिहियतुः
जिह्रियुः
Or] जिह्वयांचकार जियामास जिहूयांबभूव etc.
12. भृ - 3 / P
बभार, बभर
बभृव
भर्थ
बभ्रथुः
बभार
बभ्रतुः बभ्रु: Or बिभरांचकार बिभरामास बिभरांबभूव
Or जुहवाञ्चकार-कर etc.
है है सरल संस्कृतम् - २ ३.४.३१८८४.३.X.XXX. पाठ-२४.NE
13. हु - 3 / P
जुहाव, जुहव जुहुविव जुहुविम जुहविथ, जुहोथ जुहुवथुः जुहुव
जुहाव जुहुवतुः जुहुवुः

Page #204

14. कम् - 1/A
चकमे चकमिषे चकमे
चकमिवहे चकमाथे चकमाते
चकमिमहे चकमिध्वे चकमिरे
जक्ष
जक्षतुः
कामयाञ्चक्रे
कामयाञ्चकृवहे कामयाञ्चकृमहे कामयाञ्चकृषे कामयाञ्चक्राथे कामयाञ्चकृढ्वे कामयाञ्चक्रे
कामयाञ्चक्राते कामयाञ्चक्रिरे 15. घस् - 1/P
जघास, जघस जक्षिव जक्षिम जघसिथ
जक्षथुः जघास
जक्षुः * अनियमित ३५ो :1. कति = 320
2. कतिपय = 32cis ५. कति
कतिपयः, कतिपयौ, कतिपयाः / कतिपये वि. कति
पाटी३५ो - जिन [५.] प्रभारी तु. कतिभिः स्त्रीलिंगमा कतिपया अथवा कतिपयीन ५. कतिभ्यः ३५ शाला अथवा नदी प्रभारी ५. कतिभ्यः નપુંસકલિંગમાં વન પ્રમાણે ५. कतीनाम् स. कतिषु संमो. कति !
धातुमो > १-१-५२स्मैप:-
गा-१-मात्मने५:अव + सद् [सी] = सी . क्लुप् = समर्थ अg[To Be Adequate]
[To Despair] » -१०-6मय५:प्रेष् = भोsej [To Send]
Aa > परिवंश:
वासव = ईन्द्र [King of Heaven] नैमित्तिक = नैमित्ति: [Astrologer] सुभट = सैनि: [Soldier] ST Are BeFतम्-२ ....GORE.....8 16-२४.४४

Page #205

मुष्टि = भुट्टी [Fist] अग्रज = भोटाभाई [Elder Brother] आर्द्रककुमार = आर्द्रड्डुभार ऋषभदेव = ऋषलहेव स्त्रीलिंग :
दुन्दुभि = हुंदुभि [Large Kettle-Drum ] सङ्कथा = वातयीत [Conversation] विशेष :
चमत्कृत = यभत्डृत [Surprised] विनाशक = नाश ५२नार [ Destroyer] कठिन = 5हो२ [Severe]
[1] संस्कृतनुं गुभराती रो :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
विस्मित = आश्चर्ययति [Astonished] अद्भुत = अद्दभुत [ Marvellous] अप्रतिरूप = Aभेऽ [Unique] નપુંસકલિંગ ઃ
उपायन = भेटj [Gift] साङ्गत्य = संग [Company] मित्रत्व = मित्रता [Friendship] सौख्य = सुu [Happiness]
9.
चक्ररत्न = थरत्न
लुञ्चन = सोय [Plucking] आदर्शभवन = खारीसा भुवन
स्वाध्याय
[Dressing Room]
अभयकुमार आर्द्रककुमारं उपायन ऋषभदेवप्रतिमां प्रेषयामास । राजा नैमित्तिकान् स्वप्नफलं पप्रच्छ, नैमित्तिकास्तस्योत्तमानि फलानि वर्णयामासुः ।
तादृशं सर्वं विस्मितः स ईक्षाञ्चक्रे ।
कदाचिद्वासवो जिनस्याद्भुतामप्रतिरूपां साधनां वर्णयामास, किन्तु सङ्गमो न तत् स्वीचकार, परीक्षितुञ्चाऽऽगतः ।
आर्यखपुटाचार्याणां प्रभावं दृष्टवा चमत्कृतैः सर्वै: सूरि : वर्णयाञ्चक्रे । देवा जिनदेशनाकाले दुन्दुभींस्ताडयामासुः ।
कुरङ्गोऽपि 'अधिज्यधन्वानं तं दृष्ट्वा पलायाञ्चकार । पण्डितैस्सह साङ्गत्यम्, पण्डितैस्सह सङ्कथा । पण्डितैस्सह मित्रत्वम्, कुर्वाणो नावसीदति ॥ सर्वे जानन्ति जीवा हि, पापं दुःखस्य कारणम् । तथापि तन्न मुञ्चन्ति, पापं सौख्यविनाशकम् ॥ [2] गुभ्रातीनुं संस्कृत शे :
1.
સંપ્રતિ રાજા પૂર્વભવમાં દુકાળમાં અત્યંત દરિદ્ર થઈ ગયા હતા.
2.
3.
છતાં પણ દીક્ષાને લઈ એક જ દિવસ પાળી સંયમના પ્રભાવે બીજા ભવે રાજા થયા. ઋષભદેવ ભગવાનની દીક્ષા પછી ભરત અને બાહુબલિની સેનાએ યુદ્ધ કર્યુ હતું. છેલ્લે માત્ર ભરત અને બાહુબલિએ યુદ્ધ કર્યું હતું.
4.
1. अधिज्यधन्वन् शब्हनो सभास पूर्व सभास प्रहरशमां खावी गयेस छे.
है है सरल संस्कृतम् - २ ४.४.४१८१.४.४.४.४.३.३.४ पाठ- २४.३.३

Page #206

5.
6.
7.
8.
9.
તેમાં બાહુબલિએ ભરતને જીતી લીધા ત્યારે ગુસ્સે થયેલા ભરતે ચક્રરત્ન છોડી દીધું.
પરંતુ, ચક્રરત્ને બાહુબલિને માર્યા નહીં. અન્યાયને કારણે ગુસ્સે ભરાયેલા બાહુબલિ મુઠ્ઠીથી ભરતને મારી નાંખવા માટે દોડ્યા.
'આ તો મારા મોટા ભાઈ છે' – એ પ્રમાણે વિચારીને બાહુબલિએ તે જ મુટ્ટી વડે લોચ કર્યો.
એક વરસ સુધી અત્યંત કઠિન સાધના કરી તેઓએ કેવલજ્ઞાન મેળવ્યું. ભરત મહારાજા ચક્રવર્તી થયા અને એકવાર અરીસા ભુવનમાં તેમણે પણ કેવલજ્ઞાન મેળવ્યું.
-
[3] ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ
નં. ધાતુ
1. વુર્ 2. પ્ર+સ્
3. ગ્
4. વર્લ્ડ
5. દી
6.|Ç
7.|નાવૃ
8. રસ્ 9.|વિક્
ગણ પદ અર્થ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
[4] રૂપ પૂરા કરો ઃ–
એ વ. પ. પુ.→ ામયાગ્વન્ને
દ્વ.પુ. +
। ત્. પુ. →
—
હિ.વ. બ.વ.
એ વ. હિ.વ. બ.વ.
પ્ર. પુ. →
द्वि.पु. → बिभयाबभूविथ
æ. પુ. +
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ જી.જીજી(૧૯૨
12323
2
3
2
3
1
3
એ વ. ईशामास
――――――――――――
દ્વિ.વ. | બ.વ.
―――――
૨ પાઠ-૨૪૨૪

Page #207

[5] ३५ खोजभावो :
નં. રૂપ
1. जक्षतुः 2. विदाञ्चक्रथुः
3. ईशामासतुः
4. बिभयामासथुः
5. जागराम्बभूवतुः 6. गोपायाञ्चक्र
7. पणायाञ्चकर्थ 8. ताडयाम्बभूविम
9. धूपायाञ्चक्रुः
મૂળધાતુ | અર્થ | પુરુષ | વચન
Ooo
બાકી રહેલા બે રૂપો
है सरल संस्कृतम्-२ ३४३१.३३.३३.३३ पाठ -२४.३३

Page #208

પાઠ - રપ
કૃદન્તો 1.કર્મણિ ભૂતકૃદન્ત માટેના નિયમો:૧. કર્મણિ ભૂતકૃદન્તમાં (અવિકારક ત પ્રત્યય લાગે ત્યારે) સેટુ ધાતુને રૂ લાગે.
દા.ત. વર્ક તિઃ | પરજુ હૃસ્વ / દીર્ઘ ૩- કારતમાં ન લાગે.
દા.ત. 1 નુત:, મૂ મૂત: I 3 જી / છછત: | ૨. ત નો ન થવાના નિયમ. A. – સંતવાળા ધાતુમાં થાય. દા.ત. ૧ ( ) – શf: I B અંતવાળા ધાતુમાંનો પણ ન થાય. દા.ત.fમદ્ + fમનઃ | C 1. સંયુક્ત વ્યંજનના 2. બીજા વર્ણ અંતઃસ્થ પછી 3. આ કારાંત હોય તેવા 4. એક સ્વરી ધાતુમાં થાય. દા.ત. અત્રે - સના-નાનઃ .. D નુ, વિદ્, ન્યૂ, નૈ, , દીધાતુમાં વિકલ્પ નથાય છે. દા.ત.નુદ્ - નુત્ર:, નુત્ત: | E ધ્યા, રડ્યા, મમાં ન થાય. દા.ત. ધ્યાત: I ધ્યાત: / મત્ત: | ૩. શી, સ્વિમિ, f, ધૃણ માંરૂ લાગે ત્યારે ગુણ થાય.
દા.ત. શી શયત: I વૃક્ ધર્ષિત: પૃષ્ટ: I ૪. ય, ર, ન, મ, ન, મન, તન, ક્ષ, fક્ષ, ઋષ્ટ્ર અને વન્ ધાતુનો અનુનાસિક લોપાય. દા.ત. જમ્ + આત: આ રસ્તે રતઃ 1 નમ્સ ના: I ૫. ઉપર સિવાયના અન્ કે આ અંતવાળા ધાતુઓમાં રૂ ન લાગે ત્યારે હૃસ્વ સ્વર દીર્ઘ થાય. દા.ત. ક્ષમ્સ ક્ષાન્ત: I શમ્ - શાન્ત: | ૬. ઉપાંત્ય અનુનાસિકવાળા ધાતુમાંરૂ ન લાગે ત્યારે અનુનાસિક લોપાય.
દા.ત.- રક્ત: | બન્ + અન્ત: | 2. સંબંધક ભૂતકૃદન્ત માટેના નિયમો:a. સંબંધક ભૂતકૃદન્તમાં રૂ ન લાગે ત્યારે નિયમ ૪, ૫ અને ૬ લાગે. પરન્તુ ઉપસર્ગવાળા ધાતુને નિયમ ૪ વિકલ્પ લાગે. દા.ત. નમ્ન વી, પ્રણત્વ, પ્રણમ્યા b 1. વીસાર્થે વિકલ્પ અમ્ પ્રત્યય લાગે અને ત્યારે ૧૦મા ગણનો વૃદ્ધિનો નિયમ લાગે. દા.ત. ઋત્વી ઋત્વી = $ $ 2 આ કારાંતને ય પ્રત્યય લાગે. દા.ત. – જીત્વ = પાયે પાયે જજ સરલ સંસ્કૃતભ-ર ૧૯૪)શશશશશ પાઠ-૨૫૪૪

Page #209

3. પરોક્ષભૂતકૃદન્તઃ(૧) પરોક્ષકર્તરિ કૃદન્તમાં પરસ્મ પદમાં વત્ પ્રત્યય લાગે. I પરોક્ષભૂતકાળ તૃતીય પુરુષ બહુવચનના ૩ના સ્થાને વસુલગાડવાથી પરોક્ષ ભૂતકૃદન્ત બને. દા.ત. નમ્ - ને!: = નેમિવત્ ! I એકસ્વરી (પુત્વ વાળું) રૂપ હોય અથવા આ કારાંત હોય ત્યારે વહુ લાગતા પહેલા રૂ લાગે. દા.ત. પન્ન જવા તાક વિમ્ | II 1, ઢ, વિદ્, વિશે, શું માં વપૂર્વે વિકલ્પ રૂ લાગે
દા.ત.ામ્ નમુ: = નMિવમ્ નાન્વન્ IV વળ્યું, અન્ન નો અનુનાસિક લોપાય.
દા.ત. વળ્યું વવષ્યન્ ! નિવમ્ | V ઋ કારાંત ધાતુમાં ગુણ ન થાય. દા.ત. જૈન વભ્રવત્ ! તૃક તિતીર્થમ્ | આત્મપદાનપ્રત્યયઃI પરોક્ષભૂતકાળ તૃતીયા પુરુષ બહુવચનના રૂપમાંથી રૂરે કાઢી માલગાડવાથી બને. દા.ત. અન્ને માનાિરે – માનશાનઃ | I પરોક્ષ કર્મણિ કૃદન્ત કરવા આત્મપદનો માન પ્રત્યય લાગે. દા.ત. ૫ર્ક પવનઃ |
સ્ત્રીલિંગ પરોક્ષ ભૂતકૃદા પરોક્ષ ભૂતકાળના તૃતીય પુરુષ બહુવચનના રૂપને ર્ર લગાડવાથી બને. દા.ત. સામ્ ૧ નમુસ્ + ડું= નમુવી ! રૂપ નવી જેવા કરવા.
- નપુંસક પરોક્ષ ભૂતકૃદન્ત પ્રથમદ્વિતીયા વિભક્તિ દ્વિવચનના રૂપ માટે ઉપરનો નિયમ લાગે. બાકીના રૂપ પુ. જેવા થાય. 4. સામાન્ય ભવિષ્ય કૃદન્તઃ-.કર્તરિ. પરઐપદ
આત્મપદ ત્ પ્રત્યય
માન પ્રત્યય તિ ના સ્થાને લાગે
તે ના સ્થાને લાગે करिष्यति
करिष्यते करिष्यत्
करिष्यमाणः।
ન કરનારો – - રૂ૫ છત્ જેવા રૂપ જિન જેવા –
- સામાન્યભવિ. નૃ. પુ. એકવચન - સ્ત્રીલિંગમાં ત્ ના સ્થાને હતી કે .
કથળતી વિગતો રૂપ નહી જેવા નપું.માં મહ જેવા જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર ૪જીલ૯૫૪૪૪૪૪૪ પાઠ-રાજજી

Page #210

પ
List Lari o
आदान
आपान
t v
o
r o
जगृहस्
o
जग्मान
o
2. + करिष्यमाणः 2eigन्तो :न. धातु |13| परोक्ष (भूतन्त | સામાન્ય ભવિષ્ય કૃદત્ત
કર્તરિ, _કર્મણિ | કર્તરિ | કર્મણિ आजिवस् आजान आञ्जिष्यत् अञ्जिष्यमाण आदिवस
| अत्स्यत् । अत्स्यमान बभूवस्
बभूवान | भविष्यत् | भविष्यमाण आपिवस् । | आप्स्यत् | आप्स्यमान उच्छाञ्चकृवस् |उञ्छाञ्चक्राण| उञ्छिष्यत् | उञ्छिष्यमाण चिक्रीवस् चिक्रियाण | करिष्यत् | करिष्यमाण चिक्रीवस् |
| चिक्रीयाण | क्रेष्यत् । ऋष्यमाण
जगृहाण | ग्रहीष्यत् | ग्रहीष्यमाण जग्मिवस्
| गमिष्यत् | गमिष्यमाण जज्ञिवस् जज्ञान ज्ञास्यत् ज्ञास्यमान
जनिष्यमाण | जनिष्यमाण तुतुद्वस् तुतुदान तोत्स्यमान | तोत्स्यमान तुतुदान
तोत्स्यत् तेनिवस
तनिष्यत् तनिष्यमाण तेनान
तनिष्यमाण तत्यज्वस् तत्यजान त्यक्ष्यत् त्यक्ष्यमाण ददिवस्
| दास्यत् दास्यमान दुदुहस् दुदुहान | धोक्ष्यत् धोक्ष्यमाण दुदुहान
धोक्ष्यमाण 17. छिद् |7/U | चिच्छिद्वस् | चिच्छिदान | छेत्स्यत् । छेत्स्यमान चिच्छिदान
छेत्स्यमान |18.| ताड् |10/U | ताडयाञ्चकृवस् ताडयाञ्चक्राण ताडयिष्यत् ताडयिष्यमाण 38 सख संस्कृतम्-२ 3.88 9 .3.3.3.3.3.3.3 पा6-२५.3.3
=
जज्ञान
जज्ञान
तेनान
ददान

Page #211

અનિયમિત રૂપઃ1. स्त्री = स्त्री [स्त्री.]
2. हृदय / हृद् = ६६य [नपुं.] प्र.- स्त्री | स्त्रियौ | स्त्रियः । | हृदयम् | हृदये | हृदयानि दि. स्त्रियम्
", हन्दि त.. स्त्रिया स्त्रीभ्याम्| स्त्रीभिः | हृदयेन हृदयाभ्याम् हृदयैः
हृदा हृद्भ्याम् | हद्भिः य., स्त्रियै
हृदयाय
हृदयेभ्यः
हृद्भ्यः 4. स्त्रिया:
हृदयात्
हृद: प.. " | स्त्रियोः | स्त्रीणाम् | हृदयस्य ।
हृदययोः,
| हृदयानाम्
हृदः हृदोः हृदाम् स. स्त्रियाम्
| हृदये
हृदयेषु हदि
हृत्सु संमो.- स्त्रि ! स्त्रियौ ! स्त्रियः ! | हृदय ! | हृदये ! | हृदयानि !
पातुमा > १-१-मात्मनेप:- > ग-१ - 6MALE:प्रति+भास् = दाग [To Seem] | सम्+वि+भज् = विमा ४२वो, भाग
wil4al. [To Divide]
( Awa.. » धुल्लिंग:
| मिथ्यादृश् = मिथ्याष्टि कितव = सुथ्यो [Cunning] म्लेच्छ = २२७ [Barbarian]
| [तादृश् प्रमाणो ३५] [False Viewer]
शान्तिजिन = शांतिनाथ भगवान दन्दशूक = सा५ [Snake]
कायोत्सर्ग = अयोत्सर्ग परिवार = परिवार [Family]
वारिधि = समुद्र [Ocean] अनुचर = Eस [Slave]
शैल = पर्व [Mountain] मनोरथ = 29[Desire]
| उपद्रव = उपद्रव [Harrasment) धर्म = २भी [Heat]
अम्बुज = भण [Lotus] मारुत = ५वन [Air]
| गज = थी [Elephant] स्वेद = ५२सेको [Sweat]
तिलक = तिव, श्रेष्ठ सम्मुख = सामे [Front]
| चुलुक = पोथीयु [Puddle] SE ARE संस्कृतम्-२ 83.968.3.3.3.3.8 416-२५.३.४

Page #212

> स्त्रीलिंग:
- 1) नपुंसलिंग:सफलता = सतत [Success] -- माणिक्य = Lets [Jewel] स्त्री = स्त्री [Woman]
मौक्तिक = मोती [Pearl] > विशेषत:
नृत्य = नृत्य, नाय [Dance] स्थिर = स्थिर [Stable]
चरण = ५॥ [Feet, Leg] अन्तिम = छej [Last]
हृदय, हृद् = ६ध्य [Heart] प्रमाण = भा५ (2) [As much as]|
०
[1] संस्कृतनुं गुसती शे :1. देवा जिन नेमिनाथं नेमिवांसः, तत्रैको देवः प्रभुसम्मुखमागत्य प्रणम्य
चोचिवान् - अनुजानीत भगवन् ! नृत्यं कर्तुम् । 2. मिथ्यादृशा आचरिष्यमाणाऽपि साधना न मोक्ष दास्यति । 3. विनयः श्रेष्ठः सर्वगुणेषु, मूलं हि विनयो धर्मस्येति महावीरो जिनः
अन्तिमदेशनाया कथयामासिवान् । शान्तिजिनो विश्व शान्तिं तेनान उपद्रवञ्च शान्तं चकृवान् । जीवाः शुद्धाभिरद्भिः स्नाय स्नाय पुनरपि पुनः मलिनीभवन्ति । रामलक्ष्मणसीता वन जग्मिवास: पितृवचनपालनार्थम् । अद्याऽभवत्सफलता नयनद्वयस्य, देव ! त्वदीयचरणाम्बुजवीक्षणेन । अद्य त्रिलोकीतिलक ! प्रतिभासते मे, संसारवारिधिरयं चुलुकप्रमाणः।। दानशीलतपोभाव-मये धर्मे चतुर्विधे । यतनीयं भवद्भिश्च, स्वर्गमोक्षसुखार्थिभिः ॥ शैले शैले न माणिक्यम्, मौक्तिकं न गजे गजे ।
साधवो न हि सर्वत्र, चन्दनं न वने वने ॥ [2] गुसरातीसंस्कृत शे:-- 1. તે સંસ્કૃત ભણીને ગ્રંથ લખશે.
તેજે ચારિત્ર પાળ્યું હતું તેના કારણે તું દેવલોકમાં જઈશ. 3. सुभास नियंपोताना भने पानध्या.
બંધક મુનિ કાયોત્સર્ગમાં અત્યંત સ્થિર ઊભા રહ્યા. ગણધરોએ બાર અંગસૂત્રો બનાવ્યા હતા.
તેમાં નવતત્ત્વની પ્રરૂપણા કરી હતી. 7. એ નવતત્ત્વમાં ત્રીજું તત્ત્વ પુણ્ય નામનું છે. આ પુણ્યના પ્રભાવે કુમારપાળ
રાજાએ મોટા રાજ્યને મેળવ્યું હતું. 8. भारपणामे पूर्वममा भगवाननी पोथी पूरी ती. 9. તેનાથી તેવું પુણ્ય બાંધ્યું કે જેથી મોટું રાજ્ય તેમણે મેળવ્યું. Se Are Resतम्-२ 23.8.89DSSS....8 416-२५.४.४

Page #213

[3] अन्त मोजावो :न. हन्त મૂળધાતુગણપદ | પ્રયોગ | તે સિવાયનું
બીજું કુદત્ત 1. उदयाञ्चक्राण 2. | आनर्द्वस् 3. |उञ्छाञ्चकृवस् 4. काङ्क्षिष्यत् 5. चिक्रीवस् 6. चिक्रियाण 7. चखाद्वस् 8. जगाहान 9. गमिष्यत् [4] निम्नोति धातुनन्तो पो :ન ધાતુ | પરોક્ષ કૃદન
ભવિષ્ય કૃદન્ત वर्ण
| शस् .
लं
भाष् 4. भञ् 5. भक्ष्
वच्
7. पाल्
प
|
A
9. बुध् [5] dssi sasi :___B |
A 1. बबध्वस् - वक्ष्यत् 6. दधान - परीष्यत् 2. पुपूर्वस् - पठिष्यत् | 7. सस्यन्दान - धविष्यमाण 3. दुधुवस् धाविष्यमाण | 8. दुद्रुह्वस् - स्यन्स्यत् 4. ऊचिवस् - भन्त्स्यत् |9. दधाव्वस् - धास्यत् 5. पठिवस् - ध्रोक्ष्यत् | 33 स संस्कृतम्-२ 8.389 3.3.3.3.3.3.3 416-२५.४.४

Page #214

પાઠ - ર૬
પ્રેરક
પ્રેરક રૂપના નિયમ | * દરેક ધાતુના પ્રેરક રૂપ થઈ શકે છે. * બીજા પાસે ક્રિયા કરાવવી કે તે કરવા માટે પ્રેરણા કરવી–આવો અર્થ જણાવવા માટે પ્રેરક પ્રયોગનો ઉપયોગ થાય છે.
દા.ત. “મેં ખાધું” આ વાક્યમાં બોલનાર વ્યક્તિ સ્વયં ખાનાર છે. તેથી અહીં પ્રેરક પ્રયોગ નથી. પરન્તુ તેણે મને ખવડાવ્યું” અહીં તેને ખાવાની ક્રિયા કરવામાં બીજા તરફથી પ્રેરણા મળે છે. માટે પ્રેરક કહેવાય.
ગમ્ જ જવું નમી ને મોકલવું.
રોતિ = તે કરે છે. રતિ = તે કરાવે છે. ૧. સામાન્ય વાક્યનો કર્તા સામાન્યકર્તા કે પ્રયોજ્યકત કહેવાય.અને તે જ ક્રિયામાં જે પ્રેરક બને તે “પ્રયોજક કર્તા કહેવાય છે.
દા.ત. રામ: મચ્છતિ = રામ જાય છે. અહીં રામ કર્યા છે.
વશરથ: રામ મયંતિ = દશરથ રામને મોકલે છે. અહીં દશરથ પ્રેરક છે. રામ પ્રયોજ્યકર્તા છે. ૨. પ્રેરક બનાવવા માટે ધાતુ પર દસમા ગણની જેમ ગુણ–વૃદ્ધિના નિયમ તથા કયલાગે.દશમા ગણના ધાતુનું મૂળરૂપ જ પ્રેરક રૂપ બને છે. આ પ્રેરક રૂપો ઉભયપદી છે.
દા.ત. 1- નાયિતિ -બિયતે | ૩. ધાતુના અંત્ય છે, છે, મો, ગૌ નો આ થાય છે. દા.ત. બે થાયતિ ! ૪. જવું * મૂક ચાહવું
વન્સ ખાવું કે યમ્ દમન કરવું આ સિવાયના અન્ અંતવાળા અને નીચેના ધાતુમાં વૃદ્ધિ ન થાય.
બ, ર્ત, ચ, છ, , , ટૂ', ત', '[, a[, સ્ત[, લગ્ન, રન્ન, ધ, વ, મ, ના , ન, દેવું, , , , શ, શ્ર, શ્વ, યૂ, ઇથ, વ્યથ, શ્રદ્, ન્યૂ, જ ન્મ, ઇન્, મદ, રવ, , વનું, મન, ધ્વન, વન, વન, વ, ત્વ, વન, હૈ, હૃત્ન, વન, વક્ષ, , પ્ર, મૃ, , 7, 8, જ્ઞ (હણવું) વગેરે.
દા.ત. એ+ અતિ | રઝૂ + રન્નતિ ! [અહીં જે જુદા ટાઈપમાં બતાવ્યા છે તેટલા જ ધાતુ તમારે અત્યાર સુધી આવ્યા છે.]
જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર (ર૦0) આજીજી પાઠ-૨૬૪

Page #215

अपवाह → उपसर्ग रहित वम्, नम्, वन्, ज्वल्, ह्वल्, ह्रल् धातुभां विऽस्ये वृद्धि थाय. उपसर्ग होय तो न थाय. हा.. नम् → नमयति नामयति । प्र + नम् → प्रणमयति । ५. I पा (१गए, पीवु) पा (२ गए, रक्षा ४२) खा जे धातु सिवायना आ अरांत धातु, तथा II वे (उसावj) व्ये, ह्वे, शो, छो, सो सिवायना ए, ऐ, औ अरांत धातु, III तथा ॠ, ह्री, री, ब्ली धातुभां अय ना पहले पय सागे. ६.. दा, दे, दो + दापयति । धे धापयति । गै गए। ४, ४ गए। वहेवु) अर्पयति । री रेपयति । परंतु शो → शाययति । ह्वे → ह्वाययति ।
1
I
गापयति । ऋ
S.
मि, मी, दी, जि, क्री धातुमां संत्य स्वरनो आ थाय. पछी पय सागे छे. हात. मि (इयु), मी (नाश १२वो) मापयति । जापयति । क्री + क्रापयति ।
जि
9.
ग्लै
क्षै, श्रा, श्र, ज्ञा धातुमां स्वर ड्रस्व थाय. तेभ४ उपसर्ग रहित स्ना, ધાતુમાં વિકલ્પે હ્રસ્વ થાય છે. ઉપસર્ગ હોય ત્યારે દીર્ઘ જ રહે.
1
६. क्षै क्षपयति । श्रपयति । ज्ञा (भएरावु अर्थभां ज्ञा होय तो ज्ञापयति थाय) स्ना ग्लै ग्लपयति, ग्लापयति उपसर्ग होय त्यारे - उपस्नापयंति, प्रग्लापयति ।
ज्ञपयति स्नपयति, स्नापयति
८.
ધાતુ
जभ्, रध्, रभ्, लभ्धातुमां अनुनासिङ उभेराय. ६.त. जभ् → जम्भयति । रध् + रन्धयति ।
८.
Jવગેરે પાંચ ધાતુના પ્રેરક રૂપ બે પ્રકારે થાય. 1.મૂળધાતુ પર અય લગાવીને. ६. गुप्+अय+ति = गोपयति । 2. आय् लगावी पछी अय लगावीने. ६l.त. गुप् + आय् + अय + ति = गोपाययति ।
१०. दीधी, वेवी, दरिद्रा धातुनी अंत्य स्वर सोपाय भने अय लागे.
६.. दीधी
दीधयति । वेवी → वेवयति । दरिद्रा + दरिद्रयति ।
૧૧. નીચેના ધાતુઓના પ્રેરક આદેશ
અર્થ
ધાતુ
અ
दुष्
घोषित ५२
अधि + इ
प्रति+इ
rj.
ભણવું
वा४ १२वो
રૂપ
गमयति
ધ્રુજવું
છુપાવવું
જાગવું
પાપ કરવું
अधि+इ
क्नु
क्ष्माय्
गूह
जागृ
दुष्
है है सरल संस्कृतम् - २ ४.४.३२०१ ४.४.४४.३.३.३ पाठ- २६ है है
अध्यापयति
क्नोपयति
क्ष्मापयति
गूहति
जागरयति
दूषयति
उह
રૂપ
दूषयति
दोषयति
अधिगमयति
प्रत्याययति
रोहयति
रोपयति
સ્મરણ
કરવું
પ્રતીતિ
કરવી
ઉગવું

Page #216

ધાતુ
ला
ह
वि+ली विषय थवो
वी
જવું
1
2
3
4
वे
대
कन
અર્થ
લાલન
કરવું લય થવો
मृज्
કંપવું
વીંઝવું
ધ્રૂજવું
ખુશ કરવું
૩૫
लालयति
वापयति
वाययति वि+स्मि
वाययति
वापयति
वाजयति शद्
धूनयति
शद्
प्रीणयति
सिधू
भा
सिध्
भापयति स्फाय्
भीषयति
मार्जयति સાફ
કરવું
ભય
પામવો
ધાતુ
रज्
चि
लीनयति
लापयति
विलापयति भ्रस्ज्
અર્થ
ખુશ થવું
શિકાર કરવો
ભેગું કરવું
તળવું
હસવું
આશ્ચર્ય
t.. प्रणमय + य प्रणमय्य ।
=
४. सरस संस्कृतम् -२ ४.४.४२०२
પામવું
नाश पाभवु
જવું
तैयार ५२
पूर्ण ५२
સોજો
આવવો
જવું
ચમકવું
હણવું
રૂપ
रञ्ज
स्फुर्
हन्
૧૨. પ્રેરક કર્મણિ
Q1R SI HI BTA AÌYIU. El.d. gy ➜ ated i
બંને ભવિષ્યકાળ / ક્રિયાતિપત્યર્થમાં વિકલ્પે અય લોપાય.
६.. बुध् + बोधिता - बोधयति । बोधिष्यते - बोधयिष्यते । अबोधिष्यत - अबोधयिष्यत ।
परोक्षाणभां आम् युक्त परोक्ष अर्भशि थाय. हा.त. बोधयांचक्रे ।
अद्यतन पांयभा प्रारभां विऽस्ये अय सोपाय. . . अबोधि- अबोधायि ૧૩. પ્રેરક કૃદન્ત
કૃદન્ત માટે દશમા ગણની જેમ નિયમો સમજવા.
વિશેષ –ઉપાંત્ય હ્રસ્વ સ્વરવાળા ઉપસર્ગ સહિત ધાતુને સંબંધક ભૂતકૃદન્તમાં ય પ્રત્યય લાગતા પહેલાં અય ના અનો લોપ થાય.
जयति
चाययति
चापयति
ज्जयति
भर्ज
विस्मापयति
शातयति
शादयति
साधयति
स्फावयति
स्फोरयति
स्फारयति
घात
९.४.४.४.४. पा४-२६.४.४

Page #217

પ્રયોજ્યકર્તાને વિભક્તિવિધાન
१) सामान्य रीते तृतीया विभक्ति सागे. छात. विरागी संसारं त्यजति = गुरुः विरागिणा संसारं त्याजयति । अर्थ : गुरु वैरागीने संसार छोडावे छे.
અપવાદ
નીચેના પ્રયોગોમાં પ્રયોજ્યકર્તાને દ્વિ. વિભ. આવે છે.
1 गत्यर्थ! धातुखो
मुनिः ग्रामं गच्छति = श्रावकः मुनिं ग्रामं गमयति । 2 षोधार्थ धातुखो • शिष्यः शास्त्रं बोधति = गुरुः शिष्यं शास्त्रं बोधयति । 3 भाडारार्थ धातुओ • बालोऽन्नं भुङ्क्ते = माता बालं अन्नं भोजयति । 4 शब्हर्भ धातुखो • बालः व्याकरणं प गुरुः बालं व्याकरणं पाठयति ।
5 अर्भ धातुखो ⭑ અપવાદમાં અપવાદ --
१. नी, वह्, खाद्, क्रन्द्, शब्दाय आरसा धातुना योगभां प्रयोभ्यउर्ताने तृतीया विभस्ति खावे. हात. किंकरः भारं वहति = किंकरेण भारं वाहयति ।
२. दृश् धातुना प्रयोभ्यउर्ताने द्वि. विल. सागे.
3.
६l.t. बाल: जिनं पश्यति = जननी बालं जिनं दर्शयति ।
हृ, कृ धातुना प्रयोभ्यर्तानि द्वि. / तु विभक्ति सागे.
t.. चौरो धनं हरति = नायकः चौरं चौरेण वा धनं हारयति ।
श्रावकः सामायिकं करोति = गुरुः श्रावकं श्रावकेण वा सामायिकं
कारयति ।
४.
सैनिकाः शेरते = सेनापतिः सैनिकान् शाययति ।
➤
==
सर्भ धातुना र्मनी विवक्षा न होय त्यारे द्वि. / तृ. विल. सागे. ६l.d. रमेशः करोति = दिनेश: रमेशं / रमेशेन कारयति ।
અનિયમિત રૂપો :
नौ - नाव [स्त्री.]
५. → नौः नावौ
नावाम्
स.
नौषु
द्वि.→ नावम् तृ.→ नावा नौभ्याम् नौभिः नावि थ. - नावे नौभ्यः संषो. नौः ! नावौ ! है है सरल संस्कृतम् - २ ३.३ २०३ 28.2.3.1.2.3 41४-२६.४.४
""
नाव: !
""
नाव:
""
नाव: नौभ्याम् नौभ्यः
""
नावो:
""

Page #218

2
५. पुमान् पुमांसौ
""
द्वि. पुमांसम्
पुंस् = भाशस [पु.]
पुमांसः
पुसः
तृ. पुंसा पुम्भ्याम् पुम्भिः
""
थ.
पुंसे
पं. → पुंसः
"
द्वि.→ सखायम्
सखीन्
तृ. सख्या सखिभ्याम् सखिभिः
थ. सख्ये
सखिभ्यः
पं. सख्युः
""
4. +
सख्योः सखीनाम्
पुंसाम् 4.4 स. सख्यौ
स.→ पुंसि
पुषु
सखिषु
संषो. पुमन् ! पुमांसौ ! पुमांसः ! संभो. सखे ! सखायौ ! सखायः !
ધાતુઓ
"
अव+
पुंसो:
99
ग - १ - आत्मनेपछ :
प्र+स्था = प्रस्थान $२वु, प्रतिष्ठा रवी.
पुम्भ्यः
""
ग - ४ -
+ शिष् = जाडी रहेवु
[To Depart] परस्मैप६ :
3
सखि = भित्र [५.]
प्र. + सखा सखायौ सखायः
""
पुल्लिंग :
हंस = हंस [Swan] बक = जगतो [Crane ] द्राविड = द्राविड शुभ वारिखिल्ल = वारिणिस्स राभ अङ्गुष्ठ = अंगुठो [Thumb] सपाद = lal [One & Quarter] भाग = भाग [ Part ] महोत्सव = महोत्सव [Celebration] सूर्योदय = सूर्योध्य [Sun Rise] वैरिन् = वैरी ['शशिन्' प्रभाशे]
[Enemy]
શબ્દો
""
""
ग - ८ - उभयपछ :
| सम्+अनु+ज्ञा = अनुज्ञा खापवी
99
[To Be Leftout]
[To Permit]
नपुंसडबिंग :
सञ्चरण = संथ ते [ Movement ]
अव्यय :
अर्वाक् = पहेसां [Before] ક્રિયાવિશેષણ :
समयानुगुणं = सभयसर [Punctual] स्त्रीलिंग :
➤
उर्वी = पृथ्वी [Earth] | शङ्का = ist [Doubt] |तन्त्री = वीए॥ [ Lute ] | तरी = होडी [ Boat] | नौ = नाव [Boat]
अजा = पड़री [She-goat] पद्धति = पद्धति [Style / Way] सभा = सभा [Assembly] आशातना = खाशातना [ Insult]
पुंस्
= भाएास [Man] सखि = भित्र [Friend]
है सरल संस्कृतम् -२ ४.४.३२०४ ४.X.V.४.४.३. पा४-२६..

Page #219

।
ॐ
[1] संस्कृतनुं गुराती sशे :1. माता वैरी पिता शत्रुः, बालो येन न पाठितः ।
न शोभते सभामध्ये, हंसमध्ये बको यथा ॥ अहमात्मा, न किञ्चित् करोमि किन्तु शरीरेण कारयामि, नाहं भुजे किन्तु शरीरं भोजयामि इति विमृश्य न कदापि रागद्वेषौ कर्तव्यौ । स्वकृतपापकर्मभिर्जीवो बहुकालं संसार भ्रामित: कर्माण्येव च भ्रामयन्ति भ्रामयिष्यन्ति च । द्राविडवारिखिल्लौ कथयामसतुः हे स्वामिन् ! भवान् श्रीशत्रुञ्जयगिरेः माहात्म्य श्रावयतु । जिनो महावीर इन्द्रस्य शङ्का नाशयितुम् पादाङ्गुष्ठेनैव मेरे चालितवान् । यो वस्तुतो जिनभक्तिमान, तं न कोऽपि भापयितुं प्रत्यलः ।। सम्प्रतिराज्ञा सपादलक्षानि जिनालयानि कारितानि, सपादकोटिश्च प्रतिमाना कारिता । कुमारपालराज्ञा स्वीयान् प्रेष्यान् सर्वथाहिंसापालनार्थमाज्ञा दत्ता, वैराज्ञा
न पालिता, ते सैनिकैदण्डापिताः ।। 9. आहारस्य तु द्वौ भागौ, तृतीयमुदकस्य तु ।
वायोः सञ्चरणार्थं हि, चतुर्थमवशेषयेत् ॥
ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :1. ४२६भौथी छोऽपिवाने 15 समर्थ नथी. 2. “હું કોઈને મારીશ નહીં, કોઈના દ્વારા બીજાને મરાવીશ નહીં, જે મારતા હશે તેને
અનુજ્ઞા નહીં આપું, તેની પ્રશંસા નહીં કરું – આ પ્રમાણે પહેલું મહાવ્રત ગુરુએ શિષ્યને કરાવડાવ્યું. તે પોતાના દીકરાને સંસ્કાર પણ આપે છે અને ભણાવે પણ છે. તેથી દીકરો विनयी सनेशियार थाय छे. બધાં જિનાલયોમાં તેણે ભગવાનનો અભિષેક કરાવડાવ્યો. વસ્તુપાલે બધાં જિનાલયોમાં મહોત્સવ પ્રવર્તાવ્યો. માતા બાળકને રાત્રે સમયસર સૂવાડે છે અને સવારે સૂર્યોદય પહેલાં ઉઠાડે છે. બળી ગયેલા સાપને પાર્શ્વનાથ ભગવાને સેવક દ્વારા નમસ્કાર મહામંત્ર
સંભળાવડાવ્યો. 8. ભગવાનની આશાતના ગોશાળાને સાતમી નરકમાં લઈ જશે.
આચાર્ય ભગવંત ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા કરે છે. 3.8 सर संस्कृतम्-२ 888048.3.3.3.3.3.346-२६.४.४
व

Page #220

[3] કૌંસમાં આપેલ શબ્દનો ઉપયોગ કરી પ્રેરક વાક્ય બનાવો ઃ
El... माता भुङ्क्ते [बाल] = माता बालं भोजयति ।
1. वयं जागृमः [तद्]
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
माता गच्छति [बाल ]
गुरुरधीते [ शिष्य ]
साधुर्न हन्ति [अन्यत्]
जिन: जयति [भव्य ]
शिक्षकः पठति [विद्यार्थिन् ] हरिभद्रसूरिः शृणोति [ श्रोतृ]
माता श्राति [ पुत्री ]
9. राजा एति [प्रेष्य]
[4] ३५ भोजभावो :
રૂપ
1. अभोजयिष्येथाम्
2. पालयाञ्चक्रतुः
3. दापयितारः
4. आशयाव
5. क्रापयेथाः
16. ग्राह्यास्त
7. ड्रेपयाम
8. नेजयिषीय
9. अभेदयः
મૂળધાતુ કાળ/અર્થ પુરુષ વચન પ્રે૨ક અંગ બાકીના
બે રૂપ
[5] प्रे२५ ३५ बनावो :- [ वर्तमानडाण तृ. पु. ओ. व.]
1. सिध्
2. दुष् 3.
शद् 4.
6. ली
7. fa 8.
भी 9. उह
है। सरस संस्कृतम् -२ ४.४.४२०५.४.४.४.४.४.४.४ पा४-२६.४.४
वा 5.
प्री

Page #221

પાઠ - ર૦
ઈચ્છાદર્શક સિનc] ઈચ્છાદર્શક રૂપનો અર્થ કિયા કરવાની ઈચ્છા અથવા કિયા કરવાની તૈયારી.
દા.ત.- વિકિ૬ (ઈચ્છાદર્શક અંગ) અર્થ-જવાની ઈચ્છા અથવા જવાની તૈયારી *મૃ - કુમૂર્ણ = મરવાની તૈયારીવાળો, મરવાની અણી પર હોનાર કે મરવાની ઈચ્છાવાળો. અપવાદ - * કેટલાક રૂપો ઈચ્છાદર્શકના ન હોવા છતાં તેવા લાગતા હોય છે. ૧. તેવા રૂપોનો અર્થ ઈચ્છાનો નહીં પરંતુ સાદો કરવો. ૨. તેવા રૂપોને ઈચ્છાદર્શક બનાવવાદ્વિરુક્તિ કર્યા વિના ફરીથી ઈચ્છાદર્શક પ્રત્યય લાગે. દા.ત. ગુક્િતધૃણા કરવી) ઝુલુન્ + ડું + ક્ + તિ= ગુરુગુલિષતિ જુગુપ્સા કરવા ઈચ્છે છે.
ઈચ્છાદર્શક બનાવવાના નિયમ ૧) ધાતુમાં આદ્યવ્યંજનની દ્વિરુક્તિ થાય. - ન્ !
પછી ત્રીજા ગણની જેમ દ્વિરુક્તિના નિયમો લાગે. ૨) 1 સેટુ ધાતુને રૂ લાગ્યા પછી શું લાગે.
2 અનિમાં રૂ ન લાગે તેથી સીધો લ્ લાગે.
3 પહેલી બુકના કાળોમાંસ (સ્વર સહિતનો) લાગે.નિમિષતિ ૩) સંધિના નિયમાનુસાર નો છૂ થાય. તે વખતે ધાતુના સુનો જૂ ન થાય.
દા.ત. ટૂ ને ગુસૂત્ = કુષ ! આત્મપદી ધાતુના રૂપો આત્મપદમાં થાય. દા.ત. મને મમત્તે . ચાર કાળમાં ધાતુના રૂપો છઠ્ઠા ગણ મુજબ કરવા
સેનો ડું લાગવાના નિયમ ગ્ર, પૂ, હ્રસ્વ ઋતથા નૃ કારાંત અને ૩-૪ કારાંત ધાતુને રૂ ન લાગે. દા.ત.૬૩ નિવૃક્ષતિ | મૂક નુભૂતિ | અપવાદ ૨ (૧ પરઐ. જવું) (આ. આદર કરવો) થું (આ. ધારણ કરવું) પૂ(૧ આ. પવિત્ર કરવું) આટલા ધાતુને ડું લાગે છે. દા.ત. ૨અરિરિષતિ ! - વિરિષત છે પૃ + ધિરિષતે !
fપવિપતે ! આ સરલ સંસ્કૃતમ-૨ ૨૦ જાજ પાઠ-૨૭ જજ

Page #222

२. स्मि, अङ्ग्, प्रच्छ, अश् पातुने नित्य इलागे.
El.d. अङ्ग् + अञ्जिजिषते । स्मि + सिस्मयिषते । क्लुप्, वृत्, वृध्, शृध्, स्यन्द् माटधातुने ५२२५४मां इन बातो.
El.d. क्लुप् + चिक्लृप्सति । वृत् + विवृत्सति - विवर्तिषते । ४. क्लुप् भने स्यन्द् धातुने मात्मने५४मा विधे इसारो .
EL.त. क्लुप् + चिकल्पिषते - चिक्लृप्सते।
स्यन्द् + सिस्यन्दिषते - सिस्यन्त्सते । ५. ही ऋ त पातु, इव् अंतातु तथा दरिद्रा, श्रि, ऊर्गु, यु, भृ, वृ, स्व, ऋध्, दम्भ, भ्रस्ज्, ज्ञप्, तन्, पत्, कृत्, चुत्, छत्, तृद्मने नृत् धातुमा वि४८ इलाहा.त. दिव्दुद्यूषति- दिदेविषति । दरिद्रा, दिदरिद्रासति - दिदरिद्रिषति। श्रि, शिश्रीषति - शिश्रयिषति । अ५418:- , पृवणे ही ऋ तमा विल्ही ईसागेछ. El.d. + जिजरीषति । ई यायो
जिजरिषति । इलाग्यो
जिजीर्षति । इसायो नही. 2 कृ (१२) गृ (गण) धातुमाइलागे...
ह.. . चिकरिषति । ग+ जिगरिषति । गृ (e ) ★ जिगरिषति । * जिगरीषति। * जिगीर्षति ।
આમ ત્રણ રૂપ થાય છે. 5. क्रम्, गम्, स्वृ धातुने ५२स्मैपमा इ दागे परन्तु मात्मने५४मा ना.
El.d. गम् + जिगमिषति - संजिगंसते । क्रम् + चिक्रमिषति - चिक्रसते । स्वृ+ सिस्वरिषति - सुसूर्षति।
ગુણ કરવા અંગેના નિયમ सामान्यथी गुन नियम लागे. ★ इ+ स् प्रत्यय वि॥२४ छ.
Eu.त. वृत् + विवर्तिषति, विवृत्सति । दिव्+ दिदेविषति । दुयूषति । એકલો ર્ પ્રત્યય અવિકારક છે.
ह.त.नी - निनी + स् + अ + ति = निनीषति । १. य, व् सिवायना व्यंxनांत व्यंना धातुमi Giत्ये २३८ २१ इ - उनो इ + स् दागे त्या विल्पे गु थाय छे.
E..द्युत् + दिद्युतिषते - दिद्योतिषते ।
क्लिद् + चिक्लिदिषति, चिक्लेदिषति, चिक्लित्सति । 8.3 सस संस्कृतम्-२ .3.3.3800.3.3.3.3.3.3.8 418-29.8.3

Page #223

२. रुद्, विद्, मुष् धातुमा गुनथाय.El.d. विद् + विविदिषति ।
मुष् + मुमुषिषति । સામાન્ય નિયમો:१ ग्रह, प्रच्छ्, स्वप् धातुमा संप्रसा२९. थायछे. Er.d. ग्रह + जिघृक्षति । प्रच्छ् + पिपृच्छिषति । स्वप् + सुषुप्सति । २. इनो गम् थाय. विजितन। १२ ५छीन। ज् नो ग्, हनी घ्थाय. (हन् - घन्) चिनो चि कि थाय छ. 3. पातुन सत्यस्व इ - उही थायछ अधि + इनो माहेश अधि + गम्नो तेम४ हन्नो स्व२ ही थाय छे..त. दु + दुदूषति ।। अधि + इ. अधिजिगांसते - जिघांसति । सत्यवाहीऋ-ऋनो ईर् थाय छ... कृ. चिकीर्षति । तृ + तितीर्षति । ५४, मृ भां मुमूर्षति । ४. मि, मी, मा, दा, धा [तेवागवाu], शक्, पत्, पद् धातुमा A धातु१२नो इ थाय. B द्विस्ति न थाय. C स्वरात पातुने स्ने ५६ले त्स् al.El.d. दा, दित्सति । रभ् + रिप्सति । * मनियमित ३५ो :प्रति + इ + प्रतीषिषति ।
तन् + तितांसति, तितंसति, तितनिषति । दम्भ, धिप्सति, धीप्सति, दिदम्भिषति । ज्ञप् + जीप्सती, जीज्ञपयिषति । आप् + ईप्सति । पू+ पिपविषते । ऋ+ अरिरिषति । यु + यियविषति । પ્રેરક અને દસમા ગણમાં અંગ ઉપરથી ઈચ્છાદર્શક રૂપ થાય. Eu.d. चुर् + चुचोरयिषति । बुध् + बुबोधयिषति । ज्ञा, श्रु, स्मृ, दृश्, धातुन। ३५ो मात्मनेप६मां थाय. El.d. ज्ञा, जिज्ञासते । ઈચ્છાદર્શક અંગને ૩ (સ્વ) લગાડવાથી ઈચ્છાદર્શક નામ બને છે. El.d. चिकीर्षुः पटम् । ७५ने ४२वानी छापागो. ઈચ્છાદર્શક અંગને લગાડવાથી ભાવવાચક નામ બને છે.
EL.त. चिकीर्षा = ७२वानी २७1. SE AR संस्कृतम्-२ .8.8.8 2008.8.8.8.8.8.8 416-२७.४.४

Page #224

:
જ. ઈચ્છાદર્શકમાં ૯ કાળના રૂપો ઃ गम् = ४, गए - १, परस्मैपह
जिगमिषामि
जिगमिषसि
जिगमिषति
अजिगमिषम्
अजिगमिषः
अजिगमिषत्
जिगमिषाणि
जिगमिष
जिगमिषतु
जिगमिषेयम्
जिगमिषे:
जिगमिषेत्
जिगमिषितास्मि
जिगमिषितास
जिगमिषिता
जिगमिषिष्यामि
जिगमिषिस्यसि
जिगमिषिष्यति
વર્તમાનકાળ
जिगमिषाव:
जिगमिषथः
जिगमिषतः
अजिगमिषिष्यम् अजिगमिषिष्यः
હસ્તનભૂતકાળ
अजिगमिषाव
अजिगमिषतम्
अजिगमिषताम्
- आाशार्थ -
जिगमिषाव
जिगमिषतम्
जिगमिषताम्
विध्यर्थ -
जिगमिषेव
जिगमिषेतम्
जिगमिषेताम्
जिगमिषिष्याव जिगमिषिष्यथः
जिगमिषिष्यतः
- प्रियातिपत्त्यर्थ
अजिगमिषिष्याव
अजिगमिषिष्यतम्
अजिगमिषिष्यत् अजिगमिषिष्यताम्
• આશીર્વાદાર્થ जिगमिष्यास्व
जिगमिष्यास्तम्
जिगमिष्यास्ताम्
- વસ્તન ભવિષ્યકાળ जिगमिषितास्वः जिगमिषितास्थः जगमिष
- सामान्य भविष्याण
जिगमिषामः
जिगमिषथ
जिगमिषन्ति
अजिगमिषाम
अजिगमिषत
अजिगमिषन्
जिगमिषाम
जिगमिषत
जिगमिषन्तु
जिगमिषेम
ि
जिगमिषेयुः
जिगमिषितास्मः जिगमिषितास्थ
जिगमिषितारः
जिगमिषिष्याम जिगमिषिष्यथ
जिगमिषिष्यन्ति
अजिगमिषिष्याम अजिगमिषिष्यत
अजिगमिषिष्यन्
जिगमिष्यास्म
जिगमिष्यास्त
जिगमिष्यासुः
जिगमिष्यासम् जिगमिष्याः
जिगमिष्यात्
है? सरस संस्कृतम् - २ ४.४.३२१०३.XXX.XXX पाठ-२७.XX

Page #225

- પરોક્ષ ભૂતકાળ जिगमिषाञ्चकार / कर जिगमिषाञ्चकृव जिगमिषाञ्चकृम
जिगमिषाञ्चकर्थ जिगमिषाञ्चक्रथुः जिगमिषाञ्चक्र जिगमिषाञ्चकार जिगमिषाञ्चक्रतुः जिगमिषाञ्चक्रुः
- Ns+३२७ वर्तमान - जिगमयिषामि जिगमयिषावः जिगमयिषामः जिगमयिषसि जिगमयिषथः जिगमयिषथ जिगमयिषति जिगमयिषत: जिगमयिषन्ति
આ રીતે ઈચ્છાદર્શક + પ્રેરકમાં પણ ૧૦એ કાળના રૂપ થાય. આ રીતે બાકીના ધાતુ સમજી લેવા. > भनियमित ३५ो :1 पाद् / पद्-५॥[५.] पादः पादौ
पादाः पादम
पादान्,पदः पादेन, पदा | पादाभ्याम् पद्भयाम् पादैः, पद्भिः य.. पादाय, पदे
पादेभ्यः, पद्भ्यः ५.. पादात्, पदः
पादस्य, पदः | पादयोः, पदो: पादानाम्, पदाम् पादे, पदि
पादेषु, पत्सु संषो.+ पाद !
पादाः ! 2 जरा घऽ५० [स्त्री.] जरा
जरे, जरसौ जराः, जरसः दि.. जराम्, जरसम् । जरया, जरसा जराभ्याम्
जराभिः य.. जरायै, जरसे
जराभ्यः | जरायाः, जरसः
जरयो:, जरसोः जराणाम्, जरसाम् जरायाम्, जरसि
जरासु संयो..जरे !
जरे !, जरसौ ! जराः ! जरसः ! ET सर संस्कृतम-
२३४४ १DSSSSSS3408-29.४.४
५..
स..
| पादौ ।
" ,
"
स

Page #226

N
( ધાતુઓ > ગણ - ૯- ઉભયપદ -
વિ+તો જોવું, નીહાળવું. [To See] વિ + શ = વેચવું [To Sell] ) ગણ - ૧- આત્મને પદ - પ્ર+આ+રમ = પ્રારંભ કરવો [To Begin]]
- શબ્દો ) > પુલિંગઃ
સરથાન = મોટું જંગલ [Forest] તવ = સ્તુતિ [Praise]. ગતિ = ગતિ [Motion] પદ્ / પાત્ = પગ [Leg].
વસુન્ધરા = પૃથ્વી [Earth]. પ = પાંગળો [Disabled].
> નપુંસકલિંગઃસાર્થવાદૃ = સાર્થવાહ
શ્વર્ય – ઐશ્વર્ય [Prosperity] [Leader of a Caravan] વન્તપુર = વસન્તપુર નગરનું નામ
રન નામની જ્ઞાનમાત્ર = ફક્ત જ્ઞાન તરુણ = જુવાન [Young]
[Only Knowledge] અનુન = નાનો ભાઈ
> વિશેષણ - [Younger Brother]| નિર્વિM = વિધનરહિત [Safely] નરેન્દ્ર = રાજા [King].
અષ્ટ = ઈચ્છિત [Desired] ગ્રન્થત્ = ગ્રીકાર [Author| | અનર્થ% = નિરર્થક [Worthless] મિપુત્ પ્રમાણે રૂ૫]|
પથ = રસ્તાને જાણનાર [Guide] #ામ = કામ, વિષયેચ્છા [Last] પશુ = પશુ [Animal]
વિનીત = વિનયી [Humble] > સ્ત્રીલિંગ -
મુધ = મુગ્ધ [Simple-hearted] પરિસમતિ = સમાપ્તિ [End) વિરહિત = રહિત [Without] તેવતી = દેવ [Deity]
> અવ્યયઃવ્રતા = ઝડપ [Speed] હત્ત = ખરેખર/પાદપૂર્તિ માટે [Really]
( હિમામ [1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો :1. प्रारिप्सितस्य ग्रन्थस्य निर्विघ्नपरिसमाप्तये गन्थकृदभीष्टदेवतां स्तौति । 2. सर्वे जीवा अजिजीविषन्, जिजीविषन्ति, जिजीविषिष्यन्ति । अत: न
कोऽपि मारयितव्यः इति भगवदुक्तं श्रुत्वा वयं न कमपि जिघांसामः । 3. शीघ्रतया भवसमुद्रस्य तितीर्षा चेत् तर्हि धर्मस्याचिचरिषाऽपि स्यादेव ।
જ સરલ સંસ્કૃતભ-ર , ર૧ર) અજીજ પાઠ-૨૭ જજ

Page #227

હું જ
4. વારં શોર િપશુ, વીતરાસ્તવઃ વ ચ |
उत्तितीर्घररण्यानी, पद्भ्यां पङ्गुरिवास्म्यतः ॥ असौ धनः सार्थवाहो वसन्तपुरमेष्यति । ये केऽप्यत्र यियासन्ति, ते चलन्तु सहामुना ॥ सुरिरूचे भवदत्त ! तरुणः कोऽयमागत: ? सोऽवदद्भगवन् ! दीक्षा जिघृक्षुर्मेऽनुजः ॥ क्रियाविरहितं हन्त ज्ञानमात्रमनर्थकम् ।
गति विना पथज्ञोऽपि नाऽऽप्नोति पुरमीप्सितम् ।। 8. સત્તવૈશ્વર્યનિમૂના નરાળે રમતે મતિઃ | 9. દેવેન્દ્રા: નરેન્દ્રાશ્વ તીર્થક્ર સT સિવિણજો [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :1. આસન ઉપરથી ઉઠીને ચાલવાની ઈચ્છાવાળા ગુરુનો હાથ વિનયી શિષ્ય પકડ્યો. 2. કામ ખરેખર સ્ત્રીશસ્ત્ર દ્વારા જ આ જગતને જીતી લેવાને ઈચ્છે છે.
વસ્ત્રને મેળવવાની ઈચ્છાવાળો તે બ્રાહ્મણ પ્રભુ વીર પાસે ગયો. દિક્ષા લેવાની ઈચ્છાવાળા રાજાએ પોતાના દીકરાને રાજ્ય સોંપ્યું. ખાવાની ઈચ્છાવાળો તે બાળક અત્યંત રડે છે. મુગ્ધજીવોને ઉદ્ધરવાની ઈચ્છાવાળા ભગવાન આ પૃથ્વી ઉપર વિચર્યા.
બેસવાની ઈચ્છાવાળા શ્રમણો પહેલાં જમીનને જોવે છે. 8. અનાજ ખરીદવાની ઈચ્છા હોય તો મારી સાથે ચાલ. કારણ કે મારી અનાજ
વેચવાની ઈચ્છા છે.
ચોરેલા ધનને છૂપાવવાની ઈચ્છાવાળા ચોરોએ જમીન ખોદી. [3] નિમ્નોક્ત સાદા વાક્યને ઈચ્છાદર્શકમાં ફેરવો :1. શ્રમ: મોક્ષ છત્તિ ! 2. સી સંસ્કૃત પત્ ! 3. મોક્ષ સ વિન્દ્રત | 4. પ્રવૃન્ય વયે ગુળી: 5. ગતીવીયા સંસ્કૃતY8નાય યુવા જુથઃ | જજ સરલ સંસ્કૃતમ-૨ ૪૪૯૧૩)
૨૭૪૭
.

Page #228

म.३५
6. जैन धर्मं जानाति सः ।। 7. अहं ज्ञानमयं भोजनं भुजे। 8. कथां यूयं श्रुणुत । 9. न जीवं हन्तः । [4] ३५ भोगावो:
મૂળધાતુ કાળ સાદો પુરુષ વચન બાકીના અર્થ
બે રૂપ 1. शिश्लाघिषितास्वहे 2. आर्जिजिषिष्यतम् 3. बुबोधिष्यासुः 4. तिष्ठासामः 5. असिसीर्षः 6. पिपक्षिष्यत: 7. डिडयिषेत 8. सिसिक्षाञ्चक्रे 9. पिपृच्छिषतु [5] २छाश ३५ १५ो : [वर्तमानपतृ. पु. अ. 4.] 1. धृ - 2. दृश् - - 3. भू- -
क्रम् - 5. ग - - 6. वृत् - - 7. स्वप् - - 8. पत् - - 9. प्रच्छ् - -
००० 3.8 सस संस्कृतम्-२ 3.88(२१४0.3.3.3.3.3.3.8 416-29.3.8

Page #229

પાઠ
૨૦
તન્દ્રિત & નામસાધિત ધાતુ
મિત્રો ! આ ચેપ્ટર ખૂબ જ વિસ્તૃત છે. અહીં આપણે માત્ર તેની ઝાંખી જ જોઈશું ઃતન્દ્રિત પ્રકરણ
૨.
૩.
સાધિત ધાતુ = ધાતુ + પ્રત્યયથી બનતો ધાતુ. દા.ત.મ્ | Tક્ + અય = ગમય
પ્રેરક
કૃદન્ત = ધાતુ + પ્રત્યયથી બનતું નામ દા.ત. પત્ ♦વત્ + અત્ = વતત્ । નામ ધાતુ = નામ + પ્રત્યયથી બનતા ધાતુ. દા.ત. ચિંતામ+િય चिंतामणीय
=
૪. તહિત = નામ + પ્રત્યયથી બનતું નામ. દા.ત. ધન + વત્ = ધનવત્ । NOTE :- I : અનેકવિધ અર્થોમાં અનેકવિધ તન્દ્રિત પ્રત્યયો લાગતા હોય છે. તેથી પ્રકરણ સંગતિ વિચારી અર્થ કરવો અહીં તો દિગ્દર્શન માત્ર જ છે.
=
" તદ્ધિતમાં પ્રત્યય લાગતા ક્યારેક સ્વર વૃદ્ધિ થાય. ક્યારેક ન થાય. જ્યારે થાય, ત્યારે આધસ્વરની વૃદ્ધિ સમજવી. તદ્ધિતના પ્રત્યયો લાગતા પ્રાયઃ અંત્યસ્વરનો લોપ થાય. મુખ્ય પ્રત્યયો → ઞ, ગ, ફ, ય, ર્ડ્સ, , य
ઞ પ્રત્યય છે મુખ્યતયા નીચેના અર્થોમાં આવે.
I તેનાથી રંગાયેલું દા.ત. → II તેઓનો સમુદાય દા.ત. → ક્યાંક અ ાનમ્ । ક્યાંક III દેવતા અર્થ દા.ત. જે IV તેના વડે કરાયું દા.ત. જે B ÍÓ પ્રત્યય મુખ્યતયા નીચેના I તેનાથી સંસ્કૃત દા.ત. → II તેનાથી તરવું દા.ત. જે III તેનાથી જવું. દા.ત. – IV તે આચરવું દા.ત. જે V જીવિકા દા.ત. – VI હણવું દા.ત. → VII શસ્ત્ર દા.ત. કે
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-ર૮.૯૪૨૧૫ ૪૪ ૪૪૪૪ ૫ાઠ-૨૮૪૪
હરિદ્રયા રમ્ = હારિદ્ર વસ્ત્રમ્ । भिक्षाणां समूहः = भैक्षम् । તા → ગ્રામતા | નનતા । બિનઃ અસ્ય લેવતા - જૈનઃ । શૈવઃ । મક્ષિભિઃ ત = માક્ષિવ્ઝ મધુ । અર્થમાં આવે.
–
વના સંસ્કૃત- વધિ ઓવનમ્ । નાવા તરતિ = નાવિષ્ઠઃ । હસ્તિના પતિ = જ્ઞાતિઃ । ધર્મ આવરિત કૃતિ ધાર્મિષ્ઠઃ । વેતનેન નીતિ- વૈતનિઃ । પક્ષિળ હૃત્તિ- પાક્ષિ: 1 અસિઃ પ્રહર્મસ્ય- ગતિઃ ।

Page #230

D
VIII आनी मर्यायी प्रसंग ह... अष्टाह्निकः उत्सवः ।
IX भान(= १४न) El.d.. द्रौणिकः । C મુખ્યતયા ગ અને ફર્શ પ્રત્યય १. ang/मामर्थमा..+ मुहूर्तं वेत्ति अधीते वा मौहूर्तः । (अ)
न्यायं वेत्ति अधीते वा = नैयायिकः । २. स्वार्थ (= अर्थमा ३२३२२ न थाय) Eu.. प्रज्ञः एव = प्राज्ञः (अ) ।
विनयः एव = वैनयिकः (इक)।
ईय प्रत्यय १. 'तेनु भा' अर्थमा ह..+ तव इदं = त्वदीयं तथा मदीयं, मदीया, मदीयः त्याह.
या मा ४ अर्थमा अप्रत्यय.. दशरथस्यायं = दाशरथः रामः । तेनाथी पायेj.त. पाणिनिना प्रोक्तम् = पाणिनीयं व्याकरणम् । एवं हरिभद्रीया टीका । त्याह..यां अ प्रत्यय भाद्रबाहवः ग्रन्थः । क प्रत्यय १. संध्यापायी श०४थी प्रमाणार्थ Eu.त. शतश्लोकप्रमाणं = शतकं स्तोत्रम् । (भूल्य, दाम, हेय वगैरे अर्थमा) शतकम् (सो मूल्यवाणु सोनो दाम)
भुज्यता सूयम ह.. देवदत्तमुख्यः = देवदत्तकः सङ्घः । 3. रोगना त्वर्थ. ह... शीतहेतुकः = शीतक: ज्वरः । ४. निं, ८५, मधु, मनुपाहिमर्थ. ह.त. दुष्टः अश्वः =अश्वकः ।
एव बालकः । वत्सकः । य प्रत्यय १. मनपेत = सहित अर्थमा. ह.d. न्यायादनपेतः = न्याय्यः । २. साधु (= Au) अर्थमा.त. पथि साधु = पाथेयः । उ. योग्यममाह.त. दण्डमर्हति = दण्ड्यः ।। ज्यां इक प्रत्यय ५९ लागे... विष अर्हति = वैषिकः ।
એક અર્થમાં અનેક પ્રત્યયઃI अपत्य अर्थमा १. सामान्यथी अप्रत्यय... उपगो:अपत्यं = औपगवः । २. प्राय: अ असंतने इ प्रत्यय.El.त. दक्षस्य अपत्यं = दाक्षिः । 3. आ-इ-ई-ऊ रातथी एयह... वामायाः अपत्य = वामेयः ।
(नाभि) नाभेयः । (सुपर्णी) सौपर्णेयः । (कमण्डलू) कामण्डलेयः । I વિકાર અર્થમાં १. भुण्यतया अमने मय प्रत्यय ... अश्मनः विकारः = आश्मनः । भस्मनः विकारः = भस्ममयः । SE. Are संस्कृतम्-२ 3.3.3RDESE.S.3.3.8 -२८.3.3

Page #231

| स-तसर्थभां. (૧) સામાન્યથી તથા નક્ષત્રવાચી શબ્દથી 5 પ્રત્યય
El.d. पुष्ये भवः = पौषः । मथुराया भवः = माथुरः । (૨) કાલવાચી તથા અન્ય કેટલાક શબ્દથી ફક્સ પ્રત્યય.
El.d. अध्यात्मनि भवः = आध्यात्मिकः । एवं वार्षिकः ।
324 mवायीथी तन प्रत्ययह.त. चिरंतनः । अद्यतनः । (४) वन्ति शथी ईय प्रत्यय... कवर्गे भवः कवर्गीयः । (५) शरीरनामंगवायी थी. य प्रत्यय... कण्ठ्यः । मूर्धन्यः । IV तुल्य अर्थमा १. अश्वतुल्यः = अश्वकः (क प्रत्यय) २. शर्करातुल्यम् = शार्करम् दधि (अ) । 3. मुखतुल्यः = मुख्यः ('य' प्रत्यय) * 24 मत्वना तद्धित प्रत्ययो. A त्यांथी यावेj (विद्या/ योनि संबंधमi) अक प्रत्यय.
El.त. पितुरागतं = पैतृकम् ऋणम् । यो असोपाय. B वय अर्थमा अप्रत्यय. ह.त. द्विवर्षो बाल: (वर्षो मा)
प्रभाए। अर्थमा मात्र प्रत्यय.El.d. रेखा प्रमाणमस्य = रेखामात्रम् । D प्रसिद्ध अर्थमां चञ्चु, चण प्रत्यय.
El.d. विद्यया वित्तः = विद्याचञ्चुः । विद्याचणः । E- संतमर्थभांइत प्रत्ययह...तारकाणि संजातानि अस्य इति तारकितम् नभः । एवं मण्डितः । त्याहि.... F मां I समानता मर्थे जातीय प्रत्यय... पटुजातीयः । ॥ संध्याथी था, विध प्रत्यय...त. सर्वेण प्रकारेण सर्वथा । सर्वविधः । ॥ सर्वनामथी धा प्रत्यय.El.d. एकेन प्रकारेण = एकधा। G विप्सा, अति अर्थमा शस् प्रत्यय... बहुशः । कोटीशः । H प्रयु२/प्रधान अर्थमा मय प्रत्यय... शाकमय भोजनम् ।
निअर्थमां पाश प्रत्यय... निन्द्यः छान्दसः = छान्दसपाशः । J प्रशंसा अर्थ लिया५४थी ३५ प्रत्यय.EL..सुष्ठ पचति = पचतिरूपम् । K न्यूनता सभां कल्प, देश्य, देशीय प्रत्यय. El.त. पटुकल्पः । आचार्यदेशीयः । विद्वद्देश्यः ।
સ્વામિત્વ દર્શક બીજા પ્રત્યયો છે १) अप्रत्यय ह.त. जटा अस्य अस्ति इति जटः । २) र प्रत्यय ह.. मधु अस्ति अस्मिन् इति मधुरः । एवं खरः । 3.8 सरस संत-
२ ४४१७.3.3.3.3.3.3.3 416-२८.88

Page #232

રૂ પ્રત્યય દા.ત. માયા અસ્તિ અસ્મિન્ = માયિ: । ફ્ન પ્રત્યય દા.ત. બળિ ક્ષત્તિ અન્ય = ર્દિનઃ । ૫) આલુ પ્રત્યય દા.ત. વયં અસ્તિ કૃતિ દૈવયા]: ।
૪)
કદાચિત્ અન્ય અર્થમાં આવે. દા.ત. શીતં ન સહતે તિ સીતાજીઃ । સપ્તમી અર્થમાં
૧.
૨.
૧.
૩.
પંચમી વિભક્તિના અર્થમાં
શબ્દથી તસ્ પ્રત્યય દા.ત. વેવાત્ તિ રેવતઃ । વં તતઃ । માલાતઃ । વત્ પ્રત્યય ક્રિયાસંબંધી સમાનતા કે સદશતા બતાવવા અર્થમાં. દા.ત. ચૈત્રસ્ય રૂવ = ચૈત્રવત્ । વિધિવત્ વગેરે
–
૩.
સાત્ પ્રત્યય વસ્તુમાં પૂર્ણ પરિવર્તન થઈ જાય અથવા તેની સાથે એકમેક થઈ જાય ત્યારે લાગે. દા.ત. પ્નું શસ્ત્ર અગ્નિ: સંવદ્યતે કૃતિ અગ્નિસાત્ મતિ । વું આત્મસાત્ । મમ્મસાત્ રોતિ । રાગસાત્ ।
વિશેષ નિયમો :
1 ધાતુને રૂ પ્રત્યય લાગે.
A
આગળ કોઈ નામ ન હોય
અનુસતિ નૃત્યેવં શીત: - અનુસરી [અનુસારન] | तिष्ठतीत्येवं शील: = स्थायिन् ।
આગળ કોઈ નામ હોય ઃ
B
સર્વનામથી ત્ર પ્રત્યય દા.ત, અસ્મિન્ તિ અત્ર । વં તંત્ર । સર્વત્ર । કાલ અર્થમાં વTM પ્રત્યય દા.ત. જસ્મિન્ જાતે રૂતિ વા / વં સવા, તવા ઈત્યાદિ...
2
3
:
तुरगमनुसरति = तुरगानुसारी । स्थण्डिलं शेते = स्थण्डिलशायी । ધાતુને સ્વભાવના અર્થમાં વર પ્રત્યય.
ફેફ્ટે રૂત્યેવં શીતઃ ફેવરઃ । વં... નિત્વરઃ, નશ્વર:, સ્થાવર: ઈત્યાદિ આ જ અર્થમાં ૬ પ્રત્યય.
હિનસ્તિ ત્યેવં શીતઃ હિન્નઃ। શોમતે ત્યાં શીત:-જીવ્ર, નમ્ર:, વીપ્ર: વગેરે. ૐ નામસાધિત ધાતુ
કેટલીકવાર 'તુલ્ય આચરણ' આદિ અર્થમાં નામને 'ય' પ્રત્યય લાગી નામધાતુ બને છે અને આત્મનેપદમાં રૂપ થાય છે.
દા.ત. ચિંતામિિરવ આપતિ ચિંતામળીયતે।
ક્યારેક ય લાગ્યા વિના જ પરમૈપદના પ્રત્યય લાગે. દા.ત. નતમિવાવરતિ નતિ ।
=
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-ર જીજી ૨૧૮
૪૪૪ પાઠ-૨૮ 08

Page #233

ॐ अनियमित ३थो :भू-पृथ्वी [स्त्री.]
1
2.4
द्वि.
पं.
4.4
21.
संजी. +
2
द्वि.
भूः
भुवम्
भुवा
भुवे, भुवै
भुवः, भुवाः
4.4
स. +
संजी. +
""
भुवि, भुवाम् भूः !
दन्त = छांत [५.]
दन्तः
दन्तम्
दन्तेन, दता दन्ताय, द
दन्तात्, दत:
दन्तस्य, दतः दन्ते, दति
दन्त !
भुवौ
""
भूभ्याम्
""
""
भुवोः
""
दन्तौ
भुवौ !
""
""
दन्ताः
दन्तान्, दत:
दन्ताभ्याम्, दद्भ्याम् दन्तैः,दद्भिः दन्तेभ्यः, दद्भयः
""
99
""
""
दन्तयोः,
""
दन्तौ !
""
दतो:
भुवः
""
भूभिः
भूभ्यः
""
-
भुवाम्, भूनाम्
भूषु
भुवः !
दन्तानाम्, दताम् दन्तेषु दत्सु दन्ताः !
ધાતુઓ
ग - १ - खात्मनेपछ :
|fa+4 = laslùa ug [To Blossom]
गर्ह = निन्हा २वी [To Condemn]> ગણ १ - परस्मैप६ :घु = अवा४ ५२वो [To Make Noise ग्रस् = गणी वुं [To Swallow] जृम्भ् = जगासुं जावु [To Yawn] | आ + वह = साववुं [To Bring]
શબ્દો
बलभद्र = जसभद्रभुनि बुद्ध = गौतम बुद्ध वर्ग = समूह [Group] > स्त्रीलिंग :
त्रिशला = त्रिशसा भाता
પુલિંગ :
परलोक = परसोs [Next Birth] नास्तिक = नास्ति [An Atheist] वैद्य = वैध [Physician]
अमृत = अमृत [Nectar]
है है सरल संस्कृतम् - २ ४.४.४२१७.1.1.1.1.2.3. पा४-२८४.४

Page #234

वामा = वामा माता चिकित्सा = रोगनो उपयार
__ [Treatment]] उपमा = 64म[Comparison] भू = पृथ्वी [Earth] > विशेष:अतिरिक्त = (९ [Different] अदृष्टमूलपर्यन्त = अनन्त [Infinite]] नव = नपुं [New]
» नपुंसलिंग:संवेदन - संवेहन, अनुभव
[Experience] कटुफल = squse [Bitter Result] पण्य = रिया [Commodity] मूल्य = मूल्य [Worth/Price] कण्ठ = गणु [Throat] हट्ट = हुआन, २ [Shop]
लं
७
ॐ
माध्याय [1] संस्कृत शुशती :1. पृथ्वी - पानीय - पावक - पवन - गगनातिरिक्त: नाऽस्ति जीवः
परलोकयायीति नास्तिका मन्यन्ते ।। तन्न, सुखदुःखसंवेदनकार्यात्मा शरीरातिरिक्त: परलोकगामी च विद्यते । त्रैशलेयो महावीरो वामेयश्च पार्श्वनाथः - एतौ द्वावपि जिनौ अस्माकं कल्याण कुरुताम् । भवन्ति हि महात्मानो गुर्वाज्ञाभङ्गभीरवः। ज्ञानं मददर्पहरं माद्यति, यस्तेन तस्य को वैद्यः ? । अमृतं यस्य विषायते, तस्य चिकित्सा कथं क्रियते? ॥ सुखावहो धर्मस्सदा, विषया असुखावहा: क्षणं सुखदायिनोऽपि परम्परया कटुफलायन्ते ।। बलभद्रमुनिप्रभावेण अस्मिन् वने हिंसा अपि पशवो न शत्रु हिंसन्ति । न जिघांसन्त्यपि। संसारोऽयं अदृष्टमूलपर्यन्तनामा नगरोऽस्ति, युक्तञ्चेदं यतोऽस्मिन् संसारे देवलोकादिस्थानानि प्रासादायन्ते । नवनवजन्ममार्गाः हट्टमार्गायन्ते, विविधसुखदुःखानि पण्यायन्ते, तदनुरूपं मूल्यायन्ते बहुविधपुण्यपापानि ।
ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :1. शासन प्रमाथी मनिपाणी थाय छ, [मडी अग्निः जलायते ।
નતિ આ પ્રમાણે પ્રયોગો કરવા] સાપ પણ માળા થાય છે, વાઘ પણ હરણ थाय छे. તથા પર્વત પણ પથ્થર થઈ જાય છે, ઝેર પણ અમૃત થાય છે, વિબ પણ
મહોત્સવ થઈ જાય છે. અરે! જંગલ પણ પોતાના ઘર જેવું બની જાય છે. 3. પુણ્ય અને પાપ જ પરલોકમાં આવનારા છે, પૈસો વગેરે નહીં. 8.8 सरल संस्कृतम्-२ ४.३.४ २२0.3.3.3.3.3.3.3 416-२८.3.8
ॐ
ॐ
व
वं

Page #235

4.
5.
બુદ્ધના અનુયાયીઓ પણ જૈનોના સિદ્ધાંતને સ્વીકારે છે.
કવર્ગના શબ્દો કંઠથી ઉત્પન્ન થનારા છે તથા તવર્ગના શબ્દો દાંતથી ઉત્પન્ન થનારા છે.
હેમચંદ્રાચાર્યજીની વાર્તાઓમાં ઉપમાઓ અત્યંત સુંદર હોય છે.
આ ગ્રન્થ પ્રાચીન આચાર્યે રચેલ છે.
તે જ જ્ઞાન સાચું છે, જેને મેળવીને જીવ વધારે નમવાના સ્વભાવવાળો થાય છે. અનંત ઉપકારી મહાવીર પરમાત્માને કરોડો વખત નમસ્કાર હો !
મૂળશબ્દ અર્થ
6.
7.
8.
9.
[3] નીચેના શબ્દોને ઓળખો :–
નં. તદ્ધિત
મૂળશબ્દ અર્થ
1. તૈયારળ 2. द्वात्रिंशद्वात्रिंशिका 3. નૈમિત્તિક 4. શૈત્ય
|5.|માિ
[4] (A) નામ સાધિત ધાતુઓ ઓળખો :
1. રાખાયતે
2. વેરાયતે 3. બ્નરાયતે
4. મતિ -
-
5. ૩પાયનાયતે
[B]
1. નગર -
2. સર્વ
3. સદ્ભુત -
[5]
નં. તદ્વિત
6. માનસિન્ડ
7. પુરાતન 8. વ્યાજુ 9. શોમતેરૂપમ્
-
જાતે નામસાધિત ધાતુઓ બનાવો :
4. ધાન્ય
5. આપણ
7. વન 8. શ્ર્વ 9. મો –
6. દુઃવ -
રૂપ ઓળખાવો :- [ઈચ્છાદર્શક છે કે પ્રેરક તે પણ જણાવો.]
રૂપ
–
6. પતિ
7. પુત્રાયતે 8. ૩૫ન્નતિ 9. શવાયતે .
-
||||
મૂળધાતુ કાળ સાદો પુરુષ વચન અર્થ
બાકીના
બે રૂપ
1. ગતિસ્તીવિંધ્યતમ્ |2.|બિનરિષિતામ: 3. ક્ષક્ષ્મયાવળવ 4. વિવાવિષતિ 5.| અવિવિવિષિવ્યતામ્
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૨૨૪૯૨૧ EEEEEEE પાઠ-૨૮ જીજ

Page #236

પાઠ
અનિયમિત રૂપો
મિત્રો ! આપણે દરેક પાઠમાં એક બે અનિયમિત રૂપો જોતા જ આવ્યા છીએ. બાકીના બધાં રૂપો હવે એક સાથે અહીં જોઈ લઈએ. રૂપ ગોખ્યા છે અને રૂપ જ ગોખવાના છે તે નીચેના નિયમો માત્ર સમજી લે તો પણ ચાલે. નિયમોને ગોખવાની જરૂર નહીં. રૂપો જરૂર ગોખવા !
➤
प्र. गोपा
द्वि. गोपाम्
तृ गोपा 21.7779 पं. गोपः
अनियमित ३धना नियभो :- गोपा - गोवाण [पु.] પ્રત્યયો વ્યંજનાન્તનામ પ્રમાણે
स.
सं.
―
सुधियः
""
गोपौ
""
गोपाभ्याम्
99
१ सुधीः सुधियौ २ सुधीम्
""
3 सुधिया सुधीभ्याम् सुधीभिः ४ सुधिये
"9
सुधीभ्यः
૨૯
""
गोपो:
गोपाम् गोपासु
गोपि
गोपाः !
બાકીની પ્રથમા વિભક્તિની જેમ
गोपा श७६नी ठेभ विश्वपा, धूम्रपा, शङ्खध्मा, सोमपा, बलदा वगेरे आ अरांत पुल्लिंगना ३५ ४२वा.
શ્રીના રૂપ પ્રમાણે ધી, ક્રૂ વગેરે ધાતુ સાધિત સ્ત્રીલિંગ નામના તથા સુધી (स्त्रीलिंग) ना ३५ ५२वा.
सखि ना पडेसां छ३५ सखायाम्, सखायौ, सखीन् ।
जाडीना ३५ पति शब्द प्रभाए.
अवी, तरी, तन्त्री, लक्ष्मी तथा प्रधी वगेरे हीर्ध ई अरांत शब्होने प्रथमा એકવચનમાં ત્ નિત્ય લાગે. અર્થાત્ વિસર્ગ કાયમ રહે. બાકીના રૂપો નવી પ્રમાણે થાય. अवीः, अव्यौ, अव्यः इत्याहि.....
सुधी = श्रेष्ठ बुद्धिवाणो [पु.]
""
गोपाः
गोपः
गोपाभिः
गोपाभ्यः
""
सखा, सखायौ, सखायः ।
4 सुधियः सुधीभ्याम् सुधीभ्यः
""
सुधियोः सुधियाम्
""
सुधीषु
७
सुधियि १८ सुधि - सुधी !
है है सरल संस्कृतम् - २ ४४.४२२२ ४.४४.४.४.३.३ पाठ-२८.४४

Page #237

नपुं. लिंगमा सुधि (स्व) थई वारि ॥३५ थाय.
El.त. सुधि, सुधिनी, सुधीनि । તૃતીય વિ. એ. વ. થી સ્વરાદિ પ્રત્યયો પર વિકલ્પ પુલિંગ જેવા રૂપ થાય. ह.त. सुधिना सुधिया।
I પ્રથમાન્ત સિવાયની વિભક્તિથી જેનો વિગ્રહ થઈ શકે તેવો સમાસ થયેલો હોય તથા II પૂર્વપદમાં નામ કે ઉપસર્ગ હોય III ઉત્તરપદ ધાતુ સાધિત નામ હોય અને IV ते श६ असंयुत पछी इ, ई उ, ऊ रातोय तो स्वहि प्रत्ययो ५२ ते इ, ई उ, ऊनो मश: य्, व्थाय.El.त. प्रधी, प्रध्यौ प्रध्यः ।
જો ઉપરોક્ત મુજબ સામાસિક પદ ન હોય અથવા સંયુક્ત વ્યંજન પછી રૂ, છું કે उ, ऊ रात शहडोय तो इ, ई नो इय्, उ, ऊ नो उत्थाय.
तथा वर्षाभू, पुनर्भूने छोडीने भूतवाशीमा ५ उत्थाय छे. El.d. असामासि ५४मां नी:, नियौ, नियः । संयुड ५२ सुश्री:, सुश्रियौ, सुश्रियः ।
वर्षाभू - हेड [५.] । > स्वयंभू -S०१२ [५.] १ वर्षाभूः वर्षाभ्वौ वर्षाभ्वः १ स्वयंभूः स्वयंभुवौ स्वयंभुवः २ वर्षाभ्वम् " " स्वयंभुवं " 3 वर्षाभ्वा वर्षाभूभ्याम् वर्षाभूभिः 3 स्वयंभुवा स्वयंभूभ्याम् स्वयंभूभिः ४ वर्षाभ्वे " वर्षाभूभ्यः ४ स्वयंभुवे " स्वयंभूभ्यः
" ५ स्वयंभुवः 5 " वर्षाभ्वोः वर्षाभ्वाम् " स्वयंभुवोः स्वयंभुवां ७ वर्षाभ्वाम् . " वर्षाभूषु ७ स्वयंभुवि " स्वयभूषु ८ वर्षाभू !
८ स्वयंभू ! » पपी- सूर्य [५.] पपी: पप्यौ पप्यः | पप्यः पपीभ्याम् पपीभ्यः पपीम् " पपीन्
" पप्योः पप्याम् पप्या पपीभ्याम् पपीभिः | पप्यि " पपीषु पप्ये
पपीभ्यः | पपी !
આ રીતે એથી વગેરે દીર્ઘટ્ટકારાંતના રૂપ કરવા 'अस्थि ॥३५ प्रमाणे दधि - सक्थि वगैरेन॥३५ो ४२वा. તૃતીયા એક વચનથી સ્વરાદિ પ્રત્યય પર अस्थि- अस्थन् सक्थि - सक्थन् दधि - दधन् अक्षि - अक्षन्
આદેશ થાય છે. અને રાગ પ્રમાણે રૂપો થાય છે. 8.8 स संस्कृतम्-२ 88.8८३२D8.8.8.४.४.४.४५16-२८.१४
५ वर्षाभ्वः
,

Page #238

> क्रोष्टु - शियाण [पु.] १. क्रोष्टा
२ क्रोष्टारम्
""
3 क्रोष्ट्रा क्रोष्टुना क्रोष्टुभ्याम् ४ क्रोष्ट्रे - क्रोष्टवे ५ क्रोष्टुः - क्रोष्टोः
""
S
७ क्रोष्टर - क्रोष्टौ ८ क्रोष्टर् क्रोष्ट्रो !
ग्रामणीः
ग्रामण्यम्
ग्रामण्या
ग्रामण्ये
> ग्रामणी - नेता [ ५.]
ग्रामण्यौ
""
ग्रामण्यः
39
"
-
ग्लौः
ग्लावम्
ग्लावा लावे
ग्रामण्योः
""
औ अरांत नाम
ग्रामणीभ्याम् ग्रामणीभिः
""
ग्रामणीभ्यः
क्रोष्टारौ
""
"9
ग्लौ - चंद्रभा [पु.]
ग्लावौ
""
""
क्रोष्ट्रोः, क्रोष्ट्वोः क्रोष्टूनाम् क्रोष्टुषु
ग्रामण्याम् ग्रामणीः !
આ પ્રમાણે સેનાની વગેરે ની અંતવાળાના રૂપ
२वा.
ग्रामण्यः
""
ग्रामण्याम् ग्रामणीषु
"
ग्लाव:
""
ग्लौभ्याम् ग्लौभिः
ग्लौभ्यः
क्रोष्टारः તા.ક. સંબોધન क्रोष्टून् द्विवयन अने पहु क्रोष्टुभिः वयन सर्वत्र प्रथम क्रोष्टुभ्यः विलति द्विवयन
""
""
> रै = संपत्ति [स्त्री.] यौ
राः
रायम्
राया राभ्याम्
राये
रायः
""
ग्लाव:
અને બહુવચન તુલ્ય होय छे.
ग्लावि ग्लौः !
99
रायो:
""
रायः
"
राय
राः !
આ પ્રમાણે છે કારાંત શબ્દના રૂપો 52वा गोना . ३५ પ્રમાણે ો વગેરે તમામ ઓ કારાંત નામના રૂપ કરવા.
આ રીતે નૌ વગેરે ઔ કારાંત શબ્દના રૂપ કરવા.
राभिः
राभ्यः
""
रायाम्
रासु
ग्लोभ्याम् ग्लौभ्यः
ग्लावो:
""
ग्लावाम्
ग्लौषु
पूषन्, वृत्रहन् वगेरे शष्होभां अर्यमन् प्रभाएो समठवु.
1 वृत्रहन् भां अन सोपाय त्यारे न नो ण् थाय. हा.. वृत्रहन् + इ = वृत्रहणि । 2 अ सोपाय त्यारे ह् नो घ्न थाय छात. वृत्रहन् + अस् = वृत्रघ्नः ।
है. सरस संस्कृतम् -२ ३.४.४२२४ &.2.2.28.3. पाठ- २८ है.

Page #239

श्वन्, युवन्मने मघवन्नो द्वि.वि.पडुप. स्वाहि प्रत्ययो ५२ मशः शुन्, यून् भने मघोन् माहेश थाय.
દા.ત. તૃતીયાથી સપ્તમી સુધીના એક વચનના રૂપ. शुना शुने शुनः शुनः शुनि यूना यूने यूनः यूनः यूनि मघोना मघोने मघोनः मघोनः मघोनि
मथिन्, ऋभुक्षिन्न३५ो पन्थान् प्रमाणो ४२॥ परन्तु ऋभुक्षिन् भां प्रथम पांय प्रत्ययमांन् उमेराय ना.El.d. ऋभुक्षा ऋभुक्षाणौ ऋभुक्षाणः ।
ऋभुक्षाणम् ऋभुक्षाणौ । प्राच् ॥ ५॥ पांय ३५ ॥ प्रभारी प्राङ् प्राञ्चौ प्राञ्चः
___प्राञ्चम् प्राञ्चौ। माप्रमाणे प्रत्यच्, उदच्, अवाच्, सम्यच्, तिर्यच्,वगैरेन॥३५ो सम४. पाडीन स्वहि प्रत्ययो ५२ प्रत्यच् + प्रतीच्, उदच् + उदीच् सम्यच् + समीच, तिर्यच् + तिरश्च माहेश थाय. .त.द्वितीया विमतिपवयन प्रत्यच् + अस् = प्रतीचः ।
मा ४ प्रभारी उदीचः इत्याहि... સ્ત્રીલિંગમાં રૂપો - * प्राच् + प्राची * सम्यच् + समीची * अवाच् + अवाची * प्रत्यच् + प्रतीची * तिर्यच् + तिरश्ची * उदच् + उदीची
આ બધાંના નવી જેવા રૂપો કરવા. Note : प्राच् श७६ पूर्थ डोय तोली स्वाहि प्रत्ययो ५२ ५९॥ ञ् दाणे
El.d. प्राच् + अस् = प्राञ्च् + अस् = प्राञ्चः । નપું. માં રૂપ
प्राक् / प्राग् प्राची प्राञ्चि पाडीk३५ ५. प्रभाए. ४ ते तिर्यच વગેરેના રૂપો કરવા.
दीर्घाहन् (नाणो) पुस्लिांगना पडेदा ७ ३५ दीर्घाहा: दीर्घाहणौ दीर्घाहणः, दीर्घाहणम् दीर्घाहणौ दीर्घाहणः । शेष३५ो अहन्... ठेवा व El.d. दीर्घाणा त्याह पूर्व, अपर, अवर, दक्षिण, पर, उत्तर, अधर, स्व सर्वनामतरीमावेछ. El.त. पूर्वस्मै, अपरस्मिन् ।।
પરંતુ... ઉપરોક્ત શબ્દો જ્યારે કાલ, દિશા, સ્થાન કે પુરુષનો સંબંધ બતાવતા डोय, तथा अन्तर् नो मर्थ मंहगें (अन्त:वास) डोय त्यारे वि४८ सर्वनाम तरी भावे छ. .. पूर्वे - पूर्वस्मिन् । अपरे - अपरस्मिन् । 33 सर संस्कृतम्-२ 3.3.3 .3.3.3.3.3.3.3416-२८.38

Page #240

पूर्वः
१२व.
"
> पूर्व = पूर्वाहा पूर्वी ... - पूर्वाः, पूर्वे
- આ રીતે पूर्वम्
पूर्वान्
अपर वो३॥ ३५ पूर्वेण | पूर्वाभ्याम् | पूर्वैः पूर्वाय - पूर्वस्मै | पूर्वेभ्यः पूर्वात् - पूर्वस्मात् | पूर्वस्य पूर्वयोः पूर्वेषाम् पूर्वाणाम् पूर्वे - पूर्वस्मिन् । पूर्वेषु
अन्य, अन्यतर, कतर-कतम, यतर-यतम, ततर-ततम, एकतर-एकतम, वगेरे तर-तम संतवाणाशी संध्यावायी सर्वनाम बने.
__ मने त्यारे नपुंस प्रथमा मने द्वितीया विमति वयनमा मते त्, द्, उमेराय..त. अन्यत् - द् । अन्यतरत् - द् । + चरम, अल्प, कतिपयमने अर्धशनाप्र.वि.4..भाविप जिनसेवा ३५ थाय... चरमा: - चरमे । अल्पाः - अल्पे । नेम शमां पते प्रभारी थायछ.हा.त. नेमे - नेमाः । + वाह मंतनाभोमांदि.वि. पडुप. थी वह प्र. पूर्व वाह्नो पूर्वना अ साथे मणी 'औह्' माहेश थाय.
६.. विश्वौहे, विश्वौहः .... इत्यादि । » विश्ववाह - विश्वनो २३ [५.]
माप्रमाणे वाह् विश्ववाट्-ड् विश्ववाहौ विश्ववाहः અંતવાળાના રૂપો કરવા. विश्ववाहम् " विश्वौहः ) उशनस् - विश्वौहा विश्ववाड्भ्याम् विश्ववाड्भिः| शायापाशन विश्वौहे
विश्ववाड्भ्यः||
३५ चन्द्रमस् प्रभारी विश्वौहः
थाय. ५२न्तु प्र.वि. मे. विश्वौहोः विश्वौहाम
१. भां विसन मागे. विश्वौहि
विश्ववाटषु
Eu.त. उशना । विश्ववाट्-ड् ! " तुरासाह् + व्यंना प्रत्यय El.त. तुराषाभिः ,....भ्यः = तुराषाट - ड् + व्यं प्रत्यय
त्याहि. > जरा, निर्जर + स्वराहप्रत्यय = वि. जरस्, निर्जरस् + स्वाहि प्रत्यय El.d. जरा जरसा/जरया। शेष प्रत्यय ५२ जरा न। शाला प्रमाणे ३५ थाय. निर्जर न। जिन प्रभा ३५ थाय.
8. ARE संस्कृतम्-२ 8..8(R ESS.3.3.3.3.06-२८:38

Page #241

*
*
*
*
» अर्वन् - घोडी [पु.] अर्वा अर्वन्तौ अर्वन्तः । નીચેના શબ્દોમાં अर्वन्तम्
अर्वतः પ્રથમ પાંચ પ્રત્યય अर्वता अर्वद्भ्याम् अर्वद्भिः
છોડીને શેષ अर्वते
अर्वद्भ्यः
સ્વરાદિ
પ્રત્યય પર વિકલ્પ अर्वतः
આદેશ થાય છે. अर्वतो: अर्वताम् अर्वति
: अर्वत्सु अर्वन् !
सानु (५. नपुं.) स्नु माहेश, ३५ ५. मां गुरु ठेवा थाय. नपुं. मां मधु ठेवा थाय. * दन्त (पु.) दत् माहेश, ३५ मरुत्वा थाय. [= Mit]
पृतना (स्त्री.) पृत् माहेश, ३५ सरित्वा थाय. [= सेन] पाद (पु.) पद्माहेश, ३५ विद्वा थाय. [= ५] असृज् (नपुं.) असन् माहेश, ३५ नामन् वा थाय. [= खोsl] आस्य (नपुं.) आसन्माहेश, ३५ नामन् वा थाय. [= भोk] उदक (नपुं.) उदन् माहेश, ३५ नामन् वा थाय. [= lel] दोस् (पु.+नपुं.) दोषन् मादेश, नपुं. ३५ नामन् वा थाय. [- E\ष]
५.३५ राजन् वा थाय. शकृत् (नपुं.) शकन् माहेश, ३५ नामन् वा थाय. [= विष्el] निशा (स्त्री.) निश् माहेश, ३५ विश्व थाय. [= रात्री] . मास (पु.) मास् माहेश, ३५ चन्द्रमस् ठेवा थाय. [= भनि] मांस (नपुं.) मान्स् माहेश, ३५ पयस् वा थाय. [= मांस] नासिका (स्त्री.) नस् माहेश, ३५ मनस् ठेवा थाय. [= us] हृदय (नपुं.) हृद् आहेश, ३५ विद्वा थाय. [= ६ध्य]
मास्, मान्स् शनो स्व्यंजन प्रत्यय पछी दोपाय ५२न्तु सु प्रत्यय ५२ दोन थाय. मास् + माभ्याम् ।
सु, मा:सु - मास्सु । मान्स् + मान्भ्याम् । मान्सु 38 स संस्कृतम्-
२४३३२७०.3.3.3.3.3.3.8416-२८.88
*
*
*
*
*
*
*
*
*

Page #242

= धातुमो > ०-१-५२५५६:- अनु + गम् = अनुस उत् +लष् = Geसित थj
[To Follow] __ [To be Excited] ||
wal > दिया:
| जन्मिन् = ४न्म देना, वो ['शशिन्' पृथ्वीनाथ = २00 [King]
UHISI 34] [Living Beings]
> स्त्रीलिंग:तीर्थनाथ = तीर्थ-२ [God]
विष्टा = विष्ट [Excrement] मराल = ९स [Swan]
> विशेषत:मानस = मानसरोवर
आदिम = पडेगुं [First] शूकर = (ys [Pig]
» नपुंसद :
ऐरावतक्षेत्र = भैरावत क्षेत्र कण्डूराजन् = २%
| भरतक्षेत्र = भरत क्षेत्र ['राजन्' प्रभा ३५] महाविदेहक्षेत्र = महाविटेऽक्षेत्र
माया [1] संस्कृत गुराती शे:1. महापुमासो गर्भस्था अपि लोकोपकारिणः । 2. पूर्वकर्मानुसारिणी हि जन्मिनां धीः । 3. पथि महामुनिं दृष्ट्वा उल्लसितो कण्डूराजा ।
उपादेया शास्त्र-लोकोभयव्यवहारानुगा हि गीः । आदिम पृथ्वीनाथमादिमं निष्परिग्रहम् । आदिम तीर्थनाथञ्च, ऋषभस्वामिनं स्तुमः ॥ न सा दीक्षा न सा भिक्षा, न तद्दानं न तत्तपः ।
न तद्ध्यानं न तन्मौनं, दया यत्र न विद्यते ।। 7. दया लज्जा क्षमा श्रद्धा, प्रज्ञा त्याग: कृतज्ञता ।
एते यस्य गुणा: सन्ति गृहस्थो मुख्य उच्यते ।। 8. सुधीः प्रमादं परित्यजेत्, ग्लौरिव निर्मलहृदयधारी च भवेत् । RSS ARE संस्कृतम्-२ ४.३.४(२२.3.3.3.3.3.3.3 416-२८.3.3

Page #243

9. मज्जत्यज्ञः किलाज्ञाने, विष्टायामिव शूकरः ।
ज्ञानी निमज्जति ज्ञाने, मराल इव मानसे ॥ [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :1. આ જેબૂદ્વીપમાં ઉત્તર દિશામાંઐરાવતક્ષેત્ર આવેલ છે, દક્ષિણ દિશામાં ભરતક્ષેત્ર
છે અને વચ્ચે મહાવિદેહ ક્ષેત્ર છે. શુભ દિવસે વામા માતાએ પાર્શ્વનાથ ભગવાનને જન્મ આપ્યો. દિવસે દહીં ખા, રાત્રે નહીં. કૂતરાના પગમાંથી લોહી નીકળ્યું હતું.
૨૦ ગાયને બે ગોવાળો લઈ જાય છે. 6. તેને વીણા અત્યંત ગમે છે. 7. જે માંસને ખાય છે તે જુવાનીમાં જ ઘરડો થઈ જાય છે. 8. ગરીબોને પૈસાના દાનથી તેણે ઘણું પુણ્ય ભેગું કર્યું. 9. હે મિત્ર! સ્વયંભૂ એવા મહાવીર ભગવાન આપણા હૃદયમાં જ છે તેને તું જો !
બહાર શા માટે જુવે છે? [3] રૂ૫ ઓળખાવોઃનિ રૂપ મૂળશબ્દ | લિંગ વિભક્તિ, વચન અર્થ | બાકીના
બે ૩૫
1. કન્વિ 2. ૩મયમાત્ 3ષ્ટ્રના 4. નાવાયું 5TE: 6. વિવિ 7. ધિયા 8. ઘવાર્ 9. નખ્યામ્
જ સરલ સંસ્કૃત-ર આઇ૯ર
પાઠ-૨૯૪

Page #244

[4] आपे माहिती भु४५ ३५ पूरी :FAMSA/qयन | पाद् पुंस् पृतना सुधी भू] पथिन् पति सखि स्त्री
1/2
3/2
- ल
6/3
7/1
8/2 2/3
9.
[5] આપેલ રૂપ મુજબ તેની આજુબાજુના અન્ય શબ્દોના તેવા જ રૂપો બનાવો:न.|रै गो युवन् ग्रामणी | मास् | विश्वपा - श्वन् श्री | हृदय 1. राया | 2. गवे ।
युवभिः
मातालामा
ग्रामण्याम
मासोः
विश्वपः
श्वभ्यः
हृदयानि
OOO
EX संस्कृतम्-२ 3.3.3(230.3.3.3.3.3.3.3 416-२८.3.3

Page #245

પાઠ
યન્ત & યgબન્ત
યક પ્રત્યય
નવ ગણના કોઈપણ વ્યંજનાદિ એકસ્વરી ધાતુના પુનરાવર્તનના અર્થમાં કે આધિક્યના અર્થમાં આ પ્રકારના રૂપો થાય.
ઞટ્, ગર્, ૠ, ળું આ ધાતુઓના પણ આ પ્રમાણે રૂપો થાય. દા.ત. ગટ્ = ઞટાટચતે ।
બધાય રૂપો આત્મનેપદમાં જ થાય.
2
30
આત્મનેપદી યન્ત
ધાતુમાં કર્મણિ પ્રયોગની જેમ બધા ફેરફાર થયા પછી પ્રત્યય લાગે. દા.ત. વા જેવીય । ની → નીય । સ્મૃ + સ્મર્ય। પૃ → પૂર્યા ધ્રા - મારૂ ધાતુના આ નો ર્ફ થાય. અને હ્રસ્વ ૠ નો ર। થાય. દા.ત. ધ્રા – પ્રીય → ધ્મા → શ્રીય + ૢ + દ્રીય । કર્મણિ મુજબ સંપ્રસારણ થાય છે અને શાસ્ નું શિર્, વ્યાય્ નુ ↑ થાય છે. તથા ઉપાંત્ય રૂ, ૩, ૠ, ભૃ વાળા ર્, સ્ કારાંત ધાતુઓનો સ્વર દીર્ઘ થાય. સામાન્ય નિયમ મુજબ દ્વિરુક્તિ થાય. સ્વરાદિમાં પછીના વ્યંજનની દ્વિરુક્તિ થાય. દ્વિરુક્તિના રૂ, ૩ નો ગુણ થાય અને અનો આ થાય.
3
4
पुनः पुनः भवति अथवा अतिशयेन भवति = बोभूयते ।
પુનઃ પુન: પતિ - પાપચ્યતે । ૠ → ગાર્યતે। ૢ + વેદ્રીયતે। વ્યવ્ + વિદ્ય, વિવિષ્ય – વેવિન્યતે।
5
અમ્, અન્ અંતવાળા ધાતુમાં દ્વિરુક્તિના ગ્ન પછી મૈં લાગે છે. અને આ નો આ થતો નથી.
દા.ત. યમ્ - યમ્સ, યયમ્ય, નન્ + ગંનતે - નાતે ।
यंयम्यते ।
વર્, ત્, નર્, નમ્, વહ, વંશ, મઘ્ન, પધાતુમાં પણ નિયમ (૫) લાગે. વર્+ ચંપૂર્ણતે - પપૂર્વતે નવ્ + બંનતે / નાખતે વન્ત્, પ્રસ્, ધ્વંસ્, શ્રંત્, સ્, પત્, પણ્, સ્વન્ ધાતુમાં દ્વિરુક્તિ પછી ની લાગે છે. અને ઞ નો આ ન થાય.
7
દા.ત. વચ્ → વનીવતે । પત્ → પનીપતે
(મૂળધાતુ કે સંપ્રસારણથી) ઉપાંત્યું ૠ, ભૃ વાળા ધાતુઓમાં દ્વિરુક્તિ પછી ઊ લાગે છે. અનો આ થતો નથી.
૪.૪ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૪૨૨૩૧ જી.જી.જી.હ.જી.હજ઼પાઠ-૩૦.૨.૪

Page #246

El.d. ग्रह + जरीगृह्यते । वृत् + ववृत्य, वरीवृत्यते । १ मा प्रत्यय पछी ३५ो योथो गए। सामने५६ प्रभाए. थाय छे.
Er.d. बुध् + बोबुध्यते, अबोबुध्यत, बोबुध्यताम्, बोबुध्येत, बोबुधिता, अबोबुधिष्ट, बोबुधिष्यते, अबोबुधिष्यत, बोबुधिषीष्ट, बोबुधांचक्रे ।
___ यङ्लुबन्त (५२८) ઘણીવાર ય પ્રત્યયનો લોપ થાય છે. સામાન્ય નિયમ મુજબ દ્વિરુક્તિ થાય છે. विजित इ, उनो गुए भने अनोभा थाय ..त. दा + दादा।
भू- बोभूनियम (५+ ७) मी मागे. » विशेष नियम - १. उपांत्ये स्व ऋ रात तुम द्विति अ पछी र, रि, री खाणे. .त. वृत् + वर्वत्, वरिवृत् वरीवृत् । २. उपांत्ये स्वल रात पातुम विजितना अपछी ल्, लि : ली दागे.
Eu.. क्लुप् + चल्क्लुप्, चलिक्लप, चलीक्लुप् । ૩. આના રૂપ ત્રીજો ગણ પરસ્મપદ પ્રમાણે. ३५ो :- भू- 1/P વર્તમાનકાળ
લખન ભૂતકાળ बोभोमि बोभूवः बोभूमः | अबोभवम् अबोभूव अबोभूम बोभवीमि बोभोषि बोभूथः बोभूथ | अबोभोः अबोभूतम् अबोभूत बोभवीसि
अबोभवी: बोभोति बोभूतः बोभवति । | अबोभोत् अबोभूताम् अबोभवुः बोभवीति
अबोभवीत् આજ્ઞાથે
વિધ્યર્થ बोभवानि - बोभवाव बोभवाव । बोभूयाम् बोभूयाव बोभूयाम बोभूहि बोभूतम् बोभूत बोभूया: बोभूयातम् बोभूयात बोभोतु- बोभूताम् बोभुवतु | बोभूयात् बोभूयाताम् बोभूयुः बोभवीतु
શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ बोभवितास्मि बोभवितास्वः बोभवितास्मः बोभवितासि बोभवितास्थः बोभवितास्थ
बोभविता बोभवितारौ बोभवितारः 28.3 संस्कृतम्-२ .3.3.8(23RD.EL.S.3.3.3.8418-30.8.3

Page #247

- સામાન્ય ભવિષ્યકાળ – बोभविष्यामि बोभविष्याव: बोभविष्यामः बोभविष्यसि बोभविष्यथ: बोभविष्यथ बोभविष्यति बोभविष्यतः बोभविष्यन्ति
- यातिपत्त्यर्थ - अबोभविष्यम् अबोभविष्याव अबोभविष्याम अबोभविष्यः अबोभविष्यतम् अबोभविष्यत अबोभविष्यत् अबोभविष्यताम् अबोभविष्यन्
-भाशीalarबोभूयासम् बोभूयास्व बोभूयास्म बोभूयाः
बोभूयास्तम् बोभूयास्त बोभूयात् बोभूयास्ताम्
-परोक्ष भूताणबोभवांचकार/चकर · बोभवांचकृव बोभवांचकृम
बोभवांचकर्थ बोभवांचक्रथुः बोभवांचक्र बोभवांचकार बोभवांचक्रतुः बोभवांचक्रुः
पातुमो > ग-१०-6मय५६:- > -१-मात्मनेप:उप+अर्ज=पाईन २j [To Acquire] मुद् = पुश थj [To Be Happy]
(AED > 'स्सिंग:
विस्मय = विस्मय [Wonder] शम = क्षमा [Pardon]
भट = सैनि: [Soldier] मद्य = ६३ [Alcohol]
शुल्क = ४२, भूल्य [Tax) आजि = Asts [War]
सधि = समाधान, मित्रता चूत = wil.[Mango]
- [Compromise]] वर = १२४ान [Boon] स्तम्भ = थांबलो [Pole]
अणु = नानामा नानो ४९ [Atom]
केश = am [Hair] प्रचार = ३०वो [Expansion] हय = घोडी [Horse]
कलाप = समूड [Gothering] 38 सर संस्कृतम्-
२3333333333333416-3033

Page #248

युग = ५ वर्ष [Time Period of 5 | कालचक्र = १ उत्सर्पिणी + १
____yrs.] | सक्सपिए [Wheel of time] महार्णव = महासागर [Ocean] ) स्त्रीलिंग:संदेह = शंst [Doubt]
तृष्णा = तृष्॥ [Desire] पक्ष = ५i [Wing]
» विशेष :वसन्त = वसन्त [Spring]
पर = श्रेष्ठ [Noble] ) नपुंसलिंग:
| मत्त = 6न्मत्त येतो [Intoxicated] दुष्कार्य = ५२५ म [Evil Deed]
[1] संस्कृत सुरात sशे :1. सीतामन्विष्यमाणो रामो लक्ष्मणेन सहाटाट्यते । 2. स सज्जन नेनिन्दाञ्चक्रे, अतस्तस्य जिह्वारोग उदपद्यत ।
नरीनृत्ये, अनरीनृत्ये, नरीनृत्यै, नरीनृत्येय, नरीनृतिताहे, नरीनृतिष्ये, अनरीनृतिष्ये, नरीनृतिषीय इत्यादीनि नृद्धातो: रूपाणि विद्यन्ते । दुष्कार्यकरणकाले वयं जेहीयामहै, सत्यञ्च बाभाष्यामहै, गुणिनो दृष्ट्वा मोमुद्यामहै, सद्गुणगिरि रोरुह्यामहै ।। सद्गुरुं सेसेव्यामहै, ज्ञानामृतं पेपीयामहै, दानं देदीयामहै, सत्यं जरीगृह्यामहै, सर्वेषु गुणान् लोलोक्यामहै । गोशालक: स्वोपार्जितपापकर्मवशाद् भवान्तरेऽपि शस्त्रेणाऽग्निना वा मेम्रीयिष्यते । शक्रा: श्रीवीरं नोनूयाञ्चक्रिरे । स्थूलभद्रं चतुरशीतिकालचक्र यावत् सर्वे नोनूयिष्यन्ति। शम एव पर तीर्थम्, शम एव पर तपः ।
शम एव पर ज्ञानम्, शमो योगः परस्तथा ॥ 9. मद्यमत्तो न जानाति, स्वजनान्यन्यजनानि च,
न शत्रु नैव मित्रञ्च, न कलत्रं न मातरम् ॥ [2] राती संस्कृत शे :1. तमोमे गुरु पाथी मात्माने अत्यंत सारी Nd gयो.
મારે તૃષ્ણાને અત્યંત છેદી નાખવી જોઈએ. 3. ભગવાન મહાવીરે બ્રાહ્મણને આપવા માટે વસ્ત્ર ફાડી નાખ્યું. 4. थंद्र छते समुद्र अत्यंत समशे. SE ARस संस्कृतम्-२ १..82380.3.3.3.3.3.3.346-30.3.3

Page #249

5. વસંત ઋતુમાં વૃક્ષો ઉપર ફૂલો ઉત્પન થશે અને લોકોના મનમાં આનંદ ઉત્પન
थशे. જો તું ગુરુને વારેવારે વંદીશ તો તારો અહંકાર અત્યંત નાશ પામશે. તું વારેવારે નમસ્કાર મહામંત્રને જપ! तत्याज्ये, अतत्याज्ये, तत्याज्यै, तत्याज्येय, तातजिताहे, तातजिष्ये, अतातजिष्ये, तातजिषीय, तातजाञ्चक्रे वगेरे त्यज् धातुन॥३५ो वा.
અજ્ઞાન જીવોના વિવેકને અત્યંત હણે છે. [3] फूटती विगत पूरो :न. ३५ મૂળધાત પુરૂષ વચન કાળ સાદો બાકીના
અર્થ | બે રૂપ | अजरीजृम्भिष्येथाम् शाश्लाघ्येरन् सासह्यामहै दोदुहितासे | अजोडूयत
जाजक्ष्यावहे 7. बेभीयिष्येते 8. देधीयिषीध्वम् 9. बेभ्रीयाञ्चक्रे [4] यन्त ३५ जनाको :- [वर्तमान तृतीय पुरुष यन] 1. क्रुध् - 2. कुप् - -
3. द्विष् - 4. सिच् - 5. घुष् --
6.निज् - 7. क्री - - 8. अश् -
9. कृ - [5] ३५ पूरी :1. अमरीमृजिष्ये
- चोक्षुभ्यावहे
बाबध्येमहि
38 सरस संस्कृतम्-२ 8.8823483.3.3.3.3.8418-30.8.8

Page #250

પાઠ - ૩૧
અધતન ભૂતકાળ [Part-I] નિયમોઃ- [અધતન ભૂતકાળમાં ઘણાં નિયમો અને જુદા જુદા ભાંગાઓ છે. અહીં તે બધા નિયમો આપ્યા છે જ. છતાં વાંચન માટે આ બધું યાદ રાખવું તે સામાન્ય ક્ષયોપશમવાળા વિદ્યાર્થીઓ માટે ઘણું કઠિન છે. તેઓ માટે એક શોર્ટ પદ્ધતિ આ પ્રમાણે છે – 'ગ' ત્રણ કાળમાં આવે - Uસ્તન ભૂતકાળ, ક્રિયાતિપત્યર્થ તથા અદ્યતન ભૂતકાળ. તેમાં વ્યસ્તન ભૂતકાળ અને ક્રિયાતિપત્યર્થ તો તમે ભણી જ ગયા છો. તે સિવાય જે રૂપ' વાળું હોય તે અધતનનું છે એમ ઓટોમેટીક ખબર પડી જ જાય. દા.ત. (૧) અચ્છ, મિષ્ય, કામર્ અ ભૂ].
() સિન્થત, સેક્યત, શિવત્ ઈત્યાદિ...
નિયમો અને પ્રત્યયો એક વાર વાંચી અને સમજી ચોક્કસ જશો.] > ચોવીસ કલાકમાં થઈ ગયેલી ક્રિયાનું સૂચકરૂપ તે અધતન ભૂતકાળનું રૂપ.
દા.ત. સોનામતું = તે ગઈકાલે ગયો. લિસ્તન ભૂતકાળ, પરોક્ષ ભૂતકાળની જગ્યાએ અધતન ભૂતકાળ વાપરી શકાય છે.]
અધતનમાં તમામ ધાતુઓ સાત પ્રકારમાં વિભાજિત થયેલ છે. (૧) ૧લો પ્રકાર- આ પ્રકાર માત્ર પરસ્મપદી છેરૂ (T), થા, , , , ધ (લા- ધ અંગવાળાવે, તો, દેવગેરે પણ) આ ધાતુઓ અવશ્ય તથા ધ્રા, છે, શ, સ), છો વિકલ્પ પ્રથમ પ્રકારમાં આવે. (૨) રજ પ્રકાર-શાતીતી વાળી કારિકાના પરસ્મપદી,આત્મપદી કેઉભયપદી ધાતુઓ અવશ્ય આવે. તથા 'વયતિ નીતિ કારિકાના ધાતુઓ વિકલ્પ આવે. અને વિકલ્પ ૪થા/પમામાં જાય.તથા વિટિટિ કારિકાના આત્મપદી (૫) ધાતુઓનો આ પ્રકારમાં સમાવેશ થાય છે. (૩) ૩જો પ્રકાર-દશમા ગણના ધાતુ, અનેક સ્વરી ધાતુ, કેટલાક સાધિત ધાતુ, અને વ, fશ, ટુ, શુ ધાતુ અવશ્ય આવે.
તથા થે, વુિ આ બે ધાતુ વિકલ્પ આવે. (૪) બ્રો પ્રકાર - ઉપરોક્ત ત્રણ પ્રકારમાં નહીં આવેલા આ કારાંત ધાતુ તથા યમ, રમ્ (વિ,, પરિઉપસર્ગ સહિત) અને નર્ધાતુ આવે. આ પ્રકાર માત્ર પરસ્મપદી છે.
Note :-યમ્ ધાતુ ૩પ કે ૩૬ ઉપસર્ગ યુક્ત હોય તો ૪થા પ્રકારમાં આવે. (૫) ૭ પ્રકાર-'' ધાતુને છોડીને, , ૬અનેરૃ અંતમાં હોય તેવા ધાતુઓ અને -આ સિવાયનો સ્વર ઉપાંત્યે હોય તેવા અનિટુ ધાતુઓ આ પ્રકારમાં આવે. જજ સરલ સંસ્કૃતમ-૨ આજર૩)અજાજીપાઠ-૩૧

Page #251

I 'શ' ધાતુ ચોથા પ્રકારમાં આવે છે. | કૃશ, પૃ, ઋક્ (૧ ૫.૬ ઉ.) વિકલ્પ આવે. () ૪થો પ્રકાર- ઉપરોક્ત પાંચ પ્રકારમાં ન આવેલા તમામ અનિટુ ધાતુઓ આવે. (૭) પમો પ્રકાર - ઉપરોક્ત પાંચ પ્રકારમાં ન આવેલા તમામ સે ધાતુઓ આવે.
પ્રથમ પ્રકાર | પ્રત્યયો:-પરઐપદ
अम् व म स् तम् त
त् ताम् उस् (૧) આ પ્રકારના ધાતુના આત્માનપદી રૂપ ચોથા કે પાંચમા પ્રકાર પ્રમાણે થાય. (ર) મૂ ધાતુના કર્મણિ રૂપ પાંચમાં પ્રકાર પ્રમાણે થાય. (૩) , થા, થા અને ધ + રૂના રૂપ ચોથા પ્રકાર પ્રમાણે. ' (૪) '૩' પ્રત્યય પૂર્વે ધાતુના આ નો લોપ થાય. - : | (૫) ભૂ ધાતુમાં 'જૂ' ના બદલે 'અન લાગે છે. અને સ્વરાદિ પ્રત્યય પૂર્વે '' ઉમેરાય છે. દા.ત.'મૂક એ + ન્ + અન્ = મૂવમ્ . () 'રૂ' ધાતુનો 'T' આદેશ થાય છે. દા.ત. 'રૂ' તૂ I
- દ્વિતીય પ્રકાર | પ્રત્યયો - પરસ્ત્રપદ
આત્મને પદ अम् व म
इ वहि महि स् तम् त
था: इथाम् ध्वम् त् ताम् अन् । त इताम् अन्त 1. દરેક ધાતુ પર = લાગ્યા બાદ પ્રત્યય લાગે. દા.ત. ધૂ ? એ + ક્ + અ + = અ ધત્ | 2. '૪' થી શરૂ થતાં પ્રત્યય પર આ 'ગ' લોપાય. દા.ત.
+ + + = ધમ્ ! 3. વાદિ, માદિ પ્રત્યય આવે તો મનો આ થાય.
દા.ત. ન ધાવા ધામ | ૨. I ધાતુના સ્વરની ગુણ કે વૃદ્ધિ ન થાય. દા.ત. #ધમ્ |
પરન્તુII દીર્ઘ-હસ્વ 'ૐ કારાંત તથા ડૂ ધાતુમાં ગુણ થાય છે.
દા.ત.'ઋ 'g' 5 અક્ષરતા ' ' - સ ત્ | ૩. ધાતુના ઉપાંત્ય અનુનાસિકનો લોપ થાય છે. દા.ત. બંન્ + અપ્રત્ |
જ સરલ સંસ્કૃતભ-ર આઇ.જી.ર૩)જીજાજી છાપાઠ-૩ ૧૪૪

Page #252

४.
ધાતુ
अस् (४ गएा)
ख्या
५.
★
★
ધાતુના થતા આદેશ :
આદેશ
अस्थ्
ख्य
*
पत्
वच्
ઉદાહરણ
आस्थत्
अख्यत्
पप्त
अपप्तत्
वोच् अवोचत्
ધાતુ
शास्
श्वि
આદેશ
शिष्
श्व
શદ્ આત્મનેપદીના રૂપ ચોથા /પાંચમા પ્રકાર જેવા થાય.
६.. अशकिष्ट । अशक्त ।
ઉદાહરણ
अशिषत्
ધાતુના ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારમાં થતા રૂપ.
लिप्, सिच्, ह्वे खात्मनेयह धातुना ३५ जीभ / योथा प्रार प्रमाणे थाय. ६l.त. लिप् → अलिपत - अलिप्त ।
વિદ્ આત્મનેપદીના રૂપ ચોથા / પાંચમા પ્રકાર જેવા થાય. El... अवेदिष्ट / अवित्त ।
अश्वत्
अह्नत्-त
विष् यात्मनेपहीना ३५ सातमा प्रहार ठेवा थाय. ६.. अविक्षत । लुप् आत्मनेपट्टीना ३५ योथा प्रझर ठेवा थाय. हा.. अलुप्त । ख्यातीर्यती अश्ािना धातुखो
ख्या, ऋ, सृ, ह्वे, शक्, उच्, मुच्, वच्, सिच्, लुट्, पत्, क्लिद्, क्ष्विद्, मद्, विद्, शद्, सद्, स्विद्, ऋध्, क्रुध्, क्षुध्, ग्रुध्, रध्, शुध्, सिध्, आप्, कुप्, गुप्, दिप्, प्, रुप्, लिप्, लुप्, सृप्, क्षुभ्, तुभ्, नभ्, लभ्, क्लम्, क्षम्, गम्, तम्, दम्, भ्रम्, शम्, श्रम्, सम्, कृश्, नश्, भृश्, भ्रश्, वृश्, तुष्, तृष्, दुष्, विष्, पुष्, प्लुष्, रिष्, रुष्, विष्, वुष्, व्युष्, शिष्, शुष्, ह्रष्, अस्, कुस्, घस्, जस्, तस्, दस्, बस्, बिस्, ब्युस्, मस्, मुस्, यस्, वस्, विस्, वुस्, शास्, द्रुह्, मुह्, स्निह्, स्नुह ।
કુલ ૮૦ ધાતુઓ છે. અવશ્ય દ્વિતીય પ્રકારમાં આવે છે.
| श्वयतीजीर्यति |रिअना धातुओ
श्वि, ज्, ग्रुच्, ग्लुच्, ग्लुञ्च, म्रच्, म्लुच्, रिच्, विच्, शुच्, निज्, युज्, विज्, स्फुट्, चुत्, च्युत्, श्रुत्, श्चुत्, श्च्युत्, क्षुद्, छिद्, छ्द्, तृद्, बुन्द्, भिद्, रुद्, स्कन्द्, बुध्, रुध्. तृप्, दृप्, स्तम्भ्, दृश्, श्लिष्, घुष्, उह, तुह, दुह, बृह ।
કુલ ૩૯ ધાતુઓ છે. વિકલ્પે દ્વિતીય પ્રકારમાં આવે છે.
है? सरस संस्कृतम् - २ ४.४३ २३८ XXXXXXX415 - 31.22

Page #253

| रुचि-घुटिRSIनधातुमो | ० रुच्, घुट, रुट, लुट, लुठ्, द्युत्, वृत्, श्वित्, श्विद्, स्यन्द्, मिद्, स्विद्, वृध्, शृध्, क्लुप्, क्षुभ्, तुभ्, नभ्, शुभ्, नभ्, भ्रश्, भ्रश्, ध्वंस्, भंस्, संस् ।
કુલ રપ ધાતુઓ છે. બીજા પ્રકારમાં પરસ્મપદમાં આવે છે. नोध:- 'मा' अव्ययावे त्यारे अद्यतन भूतन अ नो दो५ थाय छे.
Eu.त. मा प्रतिबन्धं कृथाः । ३५ो :-५२-१ [भात्र-५२५६] __ इ (2/P) = xj
घ्रा (1/P) = सूंघj अगाम् अगाव अगाम | अघ्राम् अघ्राव अघ्राम अगा: अगातम् अगात अघ्राः । अघ्रातम् अघ्रात
अगात् अगाताम् अगुः । अघ्रात् अघ्राताम् अघ्रः પ્રકાર - ૨ अस् (4/P)
सिच् (6/U) आस्थम् आस्थाव आस्थाम असिचे असिचावहि असिचामहि आस्थः आस्थतम् आस्थत असिचथा: असिचेथाम् असिचध्वम् आस्थत् आस्थताम् आस्थन् असिचत असिचेताम् असिचन्त कुप (4/P)
हे (1/U) अकुपम् अकुपाव अकुपाम | अहे अह्वावहि अहामहि अकुपः अकुपतम् अकुपत | अह्वथाः अहेथाम् अह्वध्वम् अकुपत् अकुपताम् अकुपन् । अहत अह्वेताम् अह्वन्त
( ધાતુઓ > ग-१ - 6मय५६:- निर् + जि = ती से. [To Win]
શબ્દો » ५त्सिंग:
नमि = नमि। प्रमोद = मान: [Happiness]
वैताढ्य = वैताव्य पर्वत दम = छन्द्रियोनुभन [Control]
| मल्ल = ५सवान [Wrestler] ब्रह्मन् = ब्रह्मा ['आत्मन्' प्रमाणे ३५]
> विनमि = विनभिरा
विशेषत:विरागिन् = वै॥ [Detached]
निखिल = सघ[[Everything] ['शशिन्' प्रमा३५] धारक = धा२९॥ ४२ ॥२ [Bearer] . विष्णु = विष्णु
» भव्यय :हर = शं२
|वै = पाहपूर्ति माटे [Expletive] SS सस संस्कृतम्-२ .83.82308.3.3.3.3.3.8 16-3 १.४.

Page #254

वाय [1] संस्कृत गुराती अशे :1. वन्द्यास्ते मदनुजाः, व्रजेयम् वन्दितुमिति विमृश्य यावदेकं पादम्
अचालयत् तावत् बाहुबलि: केवलज्ञानमापत् । महावीरजिनस्य निर्वाणवार्ता श्रुत्वा भृशं चिखेद श्रीगौतमो गणधरः । संसारं, धनं, परिवारादिकञ्च त्यक्त्वा स दीक्षामगृह्णात् ।
प्रसन्नीभूतो देवोऽवग् - तव पुत्रो भविष्यति । 5. जम्बूकुमारः कलत्रादीन् सर्वान् अजहात् । 6. महाज्ञान भवेद्यस्य, लोकालोकप्रकाशकम् ।
महादया दमो ध्यान, महादेवः स उच्यते ॥ रागद्वेषौ महामल्लौ, दुर्जयौ येन निर्जितौ ।
महादेवं तु तं मन्ये, शेषा वै नामधारकाः ॥ 8. महाक्रोधो महामानम्, महामाया महामदः ।
महालोभो हतो येन, महादेवः स उच्यते ॥ यस्य निखिलाश्च दोषा न सन्ति सर्वे गुणाश्च विद्यन्ते ।
ब्रह्म वा विष्णुर्वा हरो जिनो वा नमस्तस्मै ॥ [2] गुसराती- संस्कृत शे:1. तुंशोन ४२. 2. गौतमस्वामी महावीर भगवान ने पूछ्युं.
વિરાગી શાલિભદ્ર ક્યાંય પણ આનંદ ન મેળવ્યો.
ચારિત્ર પાળી તેણે દેવલોકને મેળવ્યો. 5. ભગવાન વિતરાગ હતા એટલે ક્યારેય પણ ન તો ભગવાન ખુશ થયા કે ગુસ્સે
थया.
વૈતાઢ્ય પર્વત ઉપર નમિરાજા અને વિનમિરાજાએ રાજ કર્યું. 7. 'वनस्पति छ' - में प्रभा सिद्ध था. 8. પાર્શ્વનાથ ભગવાને તો ઉપસર્ગ કરનારા કમઠ દેવને પણ ક્ષમા આપી. 9. तारो रोग नाश पाभ्यो तथा ममे पुश थया. નોંધ - અધતન ભૂતકાળ ન કર્યો હોય તો પણ આ પાઠ અવશ્ય કરવો. જેણે અદ્યતન ભૂતકાળ માટેની વિશેષ પ્રેક્ટિસ કરવી છે તેણે પ્રયોગ મંદિર” પુસ્તક જોવું. 38 सरस संस्कृतम्-२ ४.३.४(२४00.3.3.3.3.3.3.3415-3 १.3.3

Page #255

[3] पूटती विगतो पूरी :न. ३५
મૂળધાતુસાદાપુરુષ પ્રત્યય પ્રકાર | તેની લાઈનના અર્થ વચન
બીજા બે રૂપ |1. अकुपः 2. अक्रुधाम
अपुषतम् अनेशत असिचध्वम् अमुहाम
अलुभम् 8. अक्षुभन्
अमुचताम् [4] मातन ३५ जनाको :- [प्रथम पुरुष सवयन] 1. सिध् - - 2. रुष् - - 3. क्षम् - - 4. लुप् - - - 5. अस् - - 6. स - - 7. क्लम् - - 8. दम् - - 9. तम् - - [5] ३५ पूरी :
1.
अश्रमाव
अशमत्
असिधन्
000
8.8 ARE संस्कृतम्-२ 33288.8.SSSS.3416-3 १.४.४

Page #256

*
૧
૨
પાઠ
-
૩ર
5.
અધતન ભૂતકાળ - [Part-II]
તૃતીય પ્રકાર
પ્રત્યયો બીજા પ્રકાર મુજબ.
I દ્વિરુક્તિ થાય. II ધાતુને અ લાગે.
III ધાતુના અંત્ય ૬, ૩નો ક્રમશઃ વ્, સ્ થાય છે.
દા.ત. શ્રિ + ગશિશ્રિયમ્ ।
IV ધાતુના અંત્ય ઓ નો લોપ થાય છે. દા.ત. ૐ ।
અદ્રુવમ્ ।
1. દશમા ગણના તથા પ્રેરક ધાતુના અંગમાંથી અય નો લોપ થાય છે. દા.ત. 'ભૂ' → ભાવયતિ = માવુ બને.
2.
દીર્ઘ સ્વર હ્રસ્વ થાય. દા.ત. માર્ = ભજો એમાં ૫, પે હોય તો 'રૂ' થાય. અને અે, ઔ હોય તો 3 થાય. પછી દ્વિરુક્તિ થાય.
દા.ત. 'પુ' + વોય - પોર્ - પુર્ · ચુન્નુર્
3.
દ્વિરુક્તિ પછીનો વર્ણ લઘુ હોય તો દ્વિરુક્તિના ઞ નો રૂ થાય. (લઘુ=પોતે હ્રસ્વ સ્વર હોય અને પછી સંયુક્ત વ્યંજન ન હોય તો. ગુરુ–પોતે દીર્ઘ હોય અથવા પછીનો વ્યંજન સંયુક્ત હોય તો હ્રસ્વ પણ ગુરુ બને.)
દા.ત. ભવ્ → નમસ્, વિમલ્ ।
4.
દ્વિરુક્તિની આગળ કે પાછળ ગુરુ સ્વર ન હોય અથવા દ્વિરુક્તિનો સ્વર ગુરુ ન હોય તો દ્વિરુક્તિનો સ્વર દીર્ઘ થાય. દા.ત. વિમવ - વીમવ - અવીમવત્ । પરન્તુ 'ન' + પુનઃગ્ - બિખત્ અહિં દીર્ઘ ન થાય.
'પ ્' + qq ્ · અવસ્પન્વત્ અહીં પછીનો સ્વર ગુરુ હોવાથી નિયમ ત્રણ અને પોતે ગુરુ હોવાથી નિયમ ચોથો લાગશે નહિ. સ્વત્ = વસ્વત = અવિસ્તૃતાત્ ।
સ્વરાદિ ધાતુમાં સ્વર પછીના વ્યંજનની સ્વર સહિત દ્વિરુક્તિ કરવી. દા.ત.'બટ્' + આત્િ।
A સ્વરાદિ ધાતુમાં સ્વર પછીનો વ્યંજન સંયુક્ત હોય અને તેમાં પ્રથમ વર્ણ ન, ૬, ર્, વ્ હોય તો તેની દ્વિરુક્તિ ન કરતા પાછળના વ્યંજનની દ્વિરુક્તિ કરવી. દા.ત. 'દ્' + અર્જુન્દ્-બર્ન-અનિંદ્ = આર્નિહત્ । 'પુન્' + ઔનિનમ્ । ' ્' + ઇન્વર્-ન્વિટ્ = ઞૌન્વિવત્ । 6. હ્રસ્વ/દીર્ઘ 'ૐ' અંતે હોય તેવા ધાતુમાં દ્વિરુક્તિ પછી ઞ કે ઞા અંતે હોય તેવા
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-ર ૨.૨૪૨૪૨ ૪૪.૨.૯.૧.૪.૪ પાઠ-૩૨ જી.

Page #257

ઐક્ય, અંતસ્થ કે ૬ વ્યંજન હોય તો દ્વિરુક્તિનો ૬ ન થતા રૂ થાય. એ સિવાયના ૩ Rid धातुमा द्वितिनो स्वर 'उ' थाय. El.d. 'कु + कावय - काव - कव - चकव = अचूकवत् ।
'नूं + अनूनवत् । ५२न्तु 'भू' + अबीभवत् ।
'पू' + अपीपवत्। 'लू' + अलीलवत् । अ५ , श्रु, दु, पु, प्लु, च्यु धातुभवि इ उ थाय छे.
El.d. 'सु'+ असिस्रवत् । असुस्रवत् ।।
___'श्रु' + श्राव्-श्रव-शश्रव् = अशिश्रवत् । अशुश्रवत् । 7. अनो 'इ' थवानासाहो . I कथ्, वर, शठ्, रच्, स्पृह, सूच, मृग, ध्वन्, अर्थ, पार, गद्, वर्ण, शप् આટલા ધાતુઓમાં મ નો રૂ વગેરે ફેરફાર ન થાય.
El.d. कथ् + अचकथत् । 'ध्वन्' + अदध्वनत् ।
'वर्' + अववरत् । II स्मृ, दृ, त्वर्, प्रथ्, प्रद्, स्तृ, स्पृश् धातुन। द्विस्तिमा अनो इन थाय. तेम४ २१२ ही न थाय..त. 'स्मृ + असस्मरत् ।
'दृ' + अददरत् । 'प्रद्' + अमम्रदत् । III गणघातभाविप ३२३१२ थाय... अजीगणत् । अजगणत् । IV वेष्ट, चेष्ट धातुमा वि८५ 'इ' दाणे:
__El.d. 'वेष्ट्', अववेष्टत्, अविवेष्टत् । 8. भ्राज्, भाष्, भास्, दीप्, जीव, मील, पीड्, कण, चण, रण, बण, भण, श्रण, हठ, हे, लुप्, लुट, लुठवणे३ धातुमोमा उपांत्य स्व२विस्व थायछ...'भ्राज्', अबिभ्रजत् । अबभ्राजत् । 9. शास्, एज, काश्, क्रीड्, क्षीब्, खाद्, खेल, ढौक, ताय, दाश, देव, नाथ्, प्रोद्, बाध्, याच्, योध्, राध, राज, ला, लेप, लोक, लोच, वेप, वेल, श्लाघ्, श्लोक, सेक्, सेव, हेष्, सेव्, सार्, वास्, निवास् वगै३ ધાતુઓમાં ઉપાંત્યસ્વર હ્રસ્વ થાય છે.
El.d. 'शास', अशशासत् । एज् + एजिजत् । 10. हे, स्वप्भां संप्रसा२९. थाय. 'श्वि'मा विपे संप्रसा२९. थाय.
El.d. अशिश्वयत् । अशूशवत् । अजूहवत्-अजुहावत् । 11. पातुन 6पांत्य इव 'ऋ'नो एविन थाय. अर्थात स्व 'ऋ' विस्पे કાયમ રહે. અને દીર્ઘ 8 વિકલ્પ હ્રસ્વ થાય છે..
__El.d. 'वृत्' + वर्तय् = व वृत् । 3.8 सरस संस्कृतम्-२ 33.3 18383.3.3.3.3.346-3२.४.४

Page #258

द्विरुङित थता ववर्त् } वृवृत्थाय. ववर्त्, अववर्तत् । वृवृत्-ववृत्-विवृत् अवीवृतत् । 'कृत्' → कीर्त, अचिकीर्तत् । } कृत् → अचीकृतत् । 12. महेश थर्धने थतां ३पो
पानुं अपीप्यत् । स्था नुं प्रे२५ स्थापय थर्धने अतिष्ठिपत् । घ्रानुं अजिघ्रपत् । अजिघ्रिपत् ।
अधि + इ ( भावु) नुं अध्यायिपत् । अध्यजीगपत् ।
अधि + इ (या राज) नुं अध्यजीगमत् । ईर्ष्य नुं ऐर्षिष्यत् - ऐर्ष्यियत् । ऊर्णु नुं औणूंनवत् । चकास् नुं अचीचकासत् - अचचकासत् । द्युत् नुं अदुद्युतत् । स्फुर् नुं अपुस्फुरत् । ત્રીજો પ્રકાર પરમૈપદ दण्ड्
=
३थो :
આત્મનેપદ
अददण्डम् अददण्डाव अददण्डाम अददण्डे अददण्डावहि अददण्डामहि अददण्डः अददण्डतम् अददण्डत अददण्डथा: अददण्डेथाम् अददण्डध्वम् अददण्डत् अददण्डताम् अददण्डन् | अददण्डत अददण्डेताम् अददण्डन्त અધ. ત્રીજા પ્રકારમાં અનિયમિત રૂપો
वेष्ट् = अववेष्टत्, अविवेष्टत् चेष्ट् = अचचेष्टत्, अचिचेष्टत्
स्वप् = असुवुपत् स्पर्श = अपस्पर्शत् वृत् = अवीवृतत्, अववर्तत् कृत् = अचीकृतत्, अचिकीर्तत्
_रच् = अररचत्
वस् = अववसत्
शश - 5 - मयप :नि+ विश् = फेसवु, निवेश २वो.
[To sit]
कथ् = अचकथत्
गण् = अजीगणत्, अजगणत्
स्तन् = अतस्तनत्
गद् = अजगदत्
पत् = अपपतत्
शास् = अशशासत्
ધાતુઓ
शश - १- परस्मैप६ :
प्र + चल् = प्रयास ५२ [To Begin] ગણ - ८ - उभयपछ :
वि+ज्ञा = विशेष रीते भएj [ To Know ]
શબ્દો
याम = प्रहर
> पुस्सिंग :अपत्य = ही$रो [Son]
कार्पटिक = संन्यासी, भटना [Saint] गाङ्गेय = गांगेय राभ
अजितनाथ = अभितनाथ भगवान
है. सरस संस्कृतम् - २ ४.४.४२४४8.2.2.... पाठ - ३२.३.

Page #259

विचित्रवीर्य = वियित्रवीर्य यूथ = समूह [Group] नाद = 81 [Roar] कृतान्त = यमरा४, भोत [Death] » स्त्रीलिंग:यामिनी = रात्रि [Night]
| रति = सान: [Happiness]
> विशेष :पश्चिम = छej [Last] क्षुद्र = क्षुद्र, तु२७ [Negligible] प्रबुद्ध = गेस, पोध पामेल [Awake]
[1] संस्कृततुंगुती शे :1. भरतो मरुदेवीमातरं व्यजिज्ञपत् । 2. अजितनाथजिनः प्रजा: स्वापत्यमिवाऽपीपलत् । 3. यामिन्या: पश्चिमे यामे, स सुप्त: स्वप्नमैक्षत ।
अन्यकापटिकानाञ्च, प्रबुद्धस्तमचीकथत् ॥
नैमित्तिका: प्रचिचलिषूनां राज्ञा शकुनान्यजीगणत् । 5. भृशं विरागी श्रीस्थूलिभद्रः प्रमदासु धनेषु अमात्यपदव्यां वा न क्वापि
रति अवीविदत् । 6. गाङ्गेयः स्वानुज विचित्रवीर्यं राज्ये न्यवेशयत् । । 7. गजसुकुमालोऽतीव मोक्षमपस्पृहत् । 8. सिंहो वनेऽजगर्जत् तं श्रुत्वा पलायिता मृगाः । तद्वद् भगवद्देशनाऽपि
क्षुद्रमृगयूथसंत्रासनसिंहनादोऽस्ति । न काऽप्यवस्था न च कोऽपि काल:, न कोऽपि देशः, न च केऽपि जीवाः। न वस्तु किञ्चित् तदिहाऽस्ति लोके,
जीयेत यैरेव रिपुः कृतान्तः ॥ [2] गुरातन संस्कृत शे :1. घरोभे द्वादशमीने २थी. 2. गोमो दुर्गतिमा ५.यो. 3. भगवान महावीरे छेदी देशना सोपोर सुधा डी.
કુમારપાળ રાજાએ હિંસા કરનારને દંડ્યો.
પ્રભુભક્તિ સ્વરૂપ પાણીથી તેણે પોતાના આત્માનું પ્રક્ષાલન કર્યું. 6. सिद्धसेन हि२ सूरि पार्श्वनाथ भगवानने वाव्या. 7. पीडित थये पाणीने भातामे सांत्वना मापी. &S ARE Aeकृतम्-२ 33.86483.3.3.3.8.8 4/6-3R.3.8

Page #260

8. में माहिनाथ भगवाननी पूरी. 9. શ્રીહરિભદ્રસૂરિજીએ તત્ત્વને ચિંતવ્યું અને તેનો સાર મેળવ્યો. [3] पूटती विगतो पूरी :નં.રૂપ મૂળધાતુ પુરુષ વચન પ્રત્યય સાદો | તેની લાઈનના
અર્થ | બીજા બે રૂપ 1. अचिचिन्तत् | अददण्डतम् अपिपीडम् अपुपूजत अववर्णाव अचूचुरतम् | अजूघुषाम
अतीतडः 9. अबुभूषाव [4] ३५ ६५ो :- [. भू.तृ. ५. मे.व.] 1. अर्च् - - । 2. गण् - - | 3. रच् - - 4. प्रथ् - - 5. स्पृह् - 6. वञ्च् - 7. वर्ष - _.. | 8. अप् - - | 9. सान्त्व् -- [5] ३५ पूरी :
अररचाम
अबभक्षः
अममृगथाः
००० SAS ARE संस्कृतम्-२ 8.3.8(THD.EL.ERS3.3 416-32.8.3

Page #261

प्रत्ययो :
सम्
सी:
सीत्
प्रत्ययो :
इषम्
ई:
ईत्
पाठ
अघतन भूताज [ Part - III ] ચતુર્થ પ્રકાર
પરમૈપદ
स्व
स्तम्
स्ताम्
પરસ્મૈપદ
इष्व
इष्टम्
इष्टाम्
-
इष्म
इष्ट
इषु
33
स्म
स्त
सुः
પંચમ પ્રકાર
આત્મનેપદ
सि हि
स्महि
स्था: साथाम् ध्वम्
स्त साताम् सत
इषि
इष्ठा:
इष्ट
આત્મનેપદ
इष्वहि इष्महि
इषाथाम् इध्वम्
इषाताम् इषत
(૧) (२)
ચતુર્થ / પંચમ પ્રકારના સામાન્ય નિયમો અન્ય પાંચ પ્રકારમાં ન આવેલા વેટ્ ધાતુઓ વિકલ્પે અહીં આવે. સંયુક્ત વ્યંજન પછી હ્રસ્વ/દીર્ઘ ૠ કારાંત, વૃ અને ધૂ ધાતુ વિકલ્પે આવે. (3) तृप् - दृप् द्वितीय प्रारमां पाखावे.
(४) दा, धा, स्था खत्मनेपदृमां थोथा प्रारभां खने परस्मैपद्यमां पांयमा प्रारमां खावे.
(4) 'हन्' परस्मैपट्टी, आ + हन् आत्मनेपही सहीं खावे.
NOTE :- परस्मैप पांयमां प्रारभां हन् नो आहेश 'वधू' अने आत्मनेपदृमां विऽस्ये 'वधू' थाय छे.
(5) स्तु, क्रम् आत्मनेपट्टी थोथा प्रारभां खावे.
(७) स्तु, सू, धू, अञ्ज् धातु परस्मैपदृमां पांयमां प्रारभां खावे. ★ थतुर्थ प्रहारना नियभो
પરઐપદી
(2)
धातुना स्वरनी वृद्धि थाय. छात. 'कृ' अकार्षीत् । 'नी' → अनैषीत् । 'रज्' → अरांक्षित् ।
(२) २४ व्यंन अने ड्रस्व स्वर पछी 'स्त', 'स्थ' थी श३ थता प्रत्ययनो'स्' सोपाय. छा.त. अहन् + स्तम् = अहतम् । अहन् + स्था: = अहस्था:
है है सरल संस्कृतम् - २ ३.४.३२४७.४X.XXX.XX415-33.XN

Page #262

(3) 'हन्' नो अनुनासिङ सोपाय. अहत (आत्मनेप६)
(४) कृष+ सीत् अकाक्षत् अक्राक्षीत् ३५ थाय.
=
આત્મનેપદી
१.
ધાતુના અંત્ય હ્રસ્વ/દીર્ઘ 'રૂ' - 'ૐ' નો ગુણ થાય. એ સિવાય ક્યાંય ગુણ ન થાય. अंत्य हीर्ध ऋ नो 'इर्', 'उर्' थाय छे.
६l.त. चि → चि + स्त = अचेष्ट । स्तृ + स्तृ + स्त = अस्तीष्ट । २. दा, धा अंगवाना धातु तथा 'स्था' धातुना अंत्य स्वरनो (= आ नो ) 'इ' थाय અને ગુણ ન થાય.
El.d. सम + स्था = समस्थिषि । धा + अधिषि । दा +
3.
उपायंस्त
४.
-
अदित ।
गम् तथा उप + यम् भां विऽस्ये अनुनासिङ सोपाय.
६l.t. सम + गम् = समस्त / समगत । उप + यम् = उपायत /
५.
परन्तु उद् + यम् भां अवश्य सोपाय.
उद् + यम् → उदायत / उपायंस्त ।
ह्रस्व स्वर, अनुनासिङ द्वे र् पछी 'स्त' खने 'स्था' प्रत्ययनो 'स्' सोपाय. El.d. GT31CT I
ધાતુના અંત્ય હ્રસ્વ ૠ નો તથા ઉપાંત્ય સ્વરનો ગુણ ન થાય. छात. 'भृ' + अभृष्ट । भिद् + अभित्त ।
5.
दीप्, जन्, बुध्, पुर्, ताय्, प्याय् ने विडये खने पद् ने नित्य तृतीय पुरुष खेऽवयनमा 'स्त' ना जहसे 'ई' सागे. त्यारे वृद्धिनो नियम लागे.
६l.d. बुध् → अबोधि । पद् → अपादि । પંચમ પ્રકારના નિયમ
परस्मैपट्टी १. धातुना अंत्य स्वरनी खाने 'वद', 'व्रज्' तथा 'र्', 'ल्' संतवाणा धातुना उपांत्य अनी वृद्धि थाय छे. छात. लू अलौ + ईत् = अलावीत् ।
वद् → अवादीत् । चर् + अचारीत् ।
२.
उपांत्य ड्रस्व स्वरनो गुए। थाय छे. जागृ-श्वि भांअंत्य पए। स्वरनो गुए। थाय छे. जागृ→ अजागरीत् । कृत् + अकर्तीत् । बुध् → अबोधीत् । 3. र्, ल् सिवायना व्यं नान्त, व्यंनाहि धातुना उपांत्य अनी विऽस्ये वृद्धि. ६l.. गद् + अगदीत् - अगादीत् ।
अपवाह – I ह्, म्, य् अंतवाणा तथा क्षण्, वधू, जन्, श्वस्, कुट्, हस्, चट्, चत्, चद्, पथ्, मथ्, ह्रस्, लग्आरसी धातुभां वृद्धि नथाय. वध् + अवधीत् । ४. છું માં વિકલ્પે સ્વર ફેરફાર ન થાય. વિકલ્પે ગુણ/વૃદ્ધિ થાય.
६l.c. और्णुविषम्, और्णाविषम्, और्णविषम् ।
है है सरल संस्कृतम्-२ ३.४३२४८ ४.X.X.XXXX415-33.XX

Page #263

આત્મપદી ૧. અંત્ય સ્વરનો અને ઉપાંત્ય હ્રસ્વ સ્વરનો ગુણ થાય.
'लू'+ अलविष्ट । 'मुद्' - अमोदिष्ट । २. दरिद्रा' नो आविसोपाय. अदरिद्रीत् । अदरिद्रासीत् । 3. दीप्, जन्, पूर्, प्याय, ताय् धातुने
विश्व इमाणे त्यारे वृद्धिन नियमा... दीप् + अदीपि - अदीपिष्ट । ४. तन्, मन्, वन्, सन्, क्षण, क्षिण, ऋण, घृण, तृण (८मा गएनन्, ण કારાંત) ધાતુઓનો અનુનાસિક દ્વિતીય/ તૃતીય પુરુષ એકવચનના પ્રત્યય પૂર્વે વિકલ્પ सोपाय. अनेत 'इष्ठाः', 'इष्ट' प्रत्ययनास्थाने मशः 'थास्' -'त' प्रत्यय लागेछ.
Eu.त. तन् + अतनिष्ठाः । अतथा: / अतनिषिष्ट / अतत । ५. ऊर्ण मावि गु थाय. औMविषि और्णविषि ।
___- ४ क्षुद् = भुको ४२वो (7/U) પરઐપદ
આત્મને પદ अक्षौत्सम् अक्षौत्स्व अक्षौत्स्म | अक्षुत्सि अक्षुत्स्वहि अक्षुत्स्महि अक्षौत्सी: अक्षौत्तम् अक्षौत्त | अक्षुत्था: अक्षुत्साथाम् अक्षुद्ध्वम् अक्षौत्सीत् अक्षौत्ताम् - - अक्षौत्सुः | अक्षुत्त अक्षुत्साताम् अक्षुत्सत
ચોથા પ્રકારમાં કેટલાંક અનિયમિત રૂપો क्री = अद्वैषीत्, अक्रैष्ट | जि = अजैषीत् । भुज् = अभौक्षीत् तुद् = अतौत्सीत्, अतुत्त | भी = अभैषीत् | भुज् = अभुक्त धृ = अधार्षित्, अधृत आ+दृ = आदृत सृ = असार्षीत् भृ = अभार्षित्, अभृत मृ = अमृत
स्मि = अस्मैष्ट भ्रस्ज् = अभ्राक्षीत्, अभ्रष्ट || राध् = अरात्सीत् । हु = अहौषीत् वे = अवासीत्, अवास्त | व्यध् = अव्यात्सीत् | ही = अड्रेषीत् ह = अहार्षीत्, अहृत । ह्र = अह्रोष्ट
५२-५क्षण (8/U) = भारj પરસ્ત્રપદ
આત્મને પદ अक्षणिषम् अक्षणिष्व अक्षणिष्म | अक्षणिषि अक्षणिष्वहि अक्षणिष्महि अक्षणी: अक्षणिष्टम् अक्षणिष्ट | अक्षणिष्ठा: अक्षणिषाथाम् अक्षणिध्वम्
अक्षथाः
अक्षणिढ्वम् अक्षणीत् अक्षणिष्टाम् अक्षणिषुः | अक्षणिष्ट अक्षणिषाताम् अक्षणिषत
अक्षत
8.8 सरल संस्कृतम्-२ 8.8.8२४0.3.3.3.3.3.3.8418-33.8.3

Page #264

પાચમાં પ્રકારના અનિયમિત રૂપો अट्-आटीत | ऋ=आर्जिष्ट |ज अजारीत् । दृ-अदारीत् अन् आनीत् कत्थ्-अकत्थिष्ट | दल-अदालीत् | बाध्-अबाधिष्ट उद+अद्-उदायिष्ट | प्रकाश् प्राकाशिष्ट दिव्=अदेवीत् । मृद्-अमर्दीत् अर्च आर्चीत् | क्वथ्-अक्वथीत् | दीक्ष्-अदीक्षिष्ट | लू–अलावीत्, अर्ज आर्जीत् | गृ=अगारीत् दय=अदयिष्ट | अलविष्ट इष्=ऐषीत् कृत्-अकर्तीत् नद्-अनदीत्, | शङ्क=अशङ्किष्ट ईक्ष् ऐक्षीष्ट ग्रन्थ-अग्रन्थीत् अनादीत् | पृ-अपारीत् इन्ध ऐन्धिष्ट चम्-अचमीत् पण अपणायीत् | प्री-अप्रैषीत्, उज्झ्-औज्झीत् | चल-अचालीत् | पृ-अपापीत
अप्रैष्ठ ऋ-आर्षीत् । जक्ष्-अजक्षीत् पृच्-अपर्चीत् ।
J
> ग-१ - ५२स्मैप:एज् = guj[To Tremble] उह = दु:५ ५g [To Hurt] » -१-मात्मनेप:ईह = वियार, २७j [To Think]
| कत्थ् = Assisवी [To Boast] > 8-10-6मय५::आ+कल् = Ig,वियार[To Know]
[To Think]
शहोम
> एल्सि :
» नपुंसलिंग:साधर्मिक = समान धर्मो
शैत्य = शीतn [Cold] __ [Being of Same Religion | श्रद्धान = श्रद्धा [Faith] अनुराग = प्रीति, वात्सल्य [Affection] | तोय = पाएl [Water] दिनेश = सूर्य [Sun]
>. स्त्रीलिंग:मिष्टभाव = भीही स्वभाव
प्रकृति = स्वभाव [Nature] [Sweet Nature]]) विशेष :
उत्तम = श्रेष्ठ, उत्तम [Excellent]
-
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો - 1. युवां संस्कृतम् अपठिष्टम् । 2. जिनो मां सङ्कटे अरक्षीत् । 3. आचार्यः शिष्यमभणीत् - मा प्रमाद कुरु ।
8 HRA संस्कृतम्-२ 8.3.४ (408.3.3.3.3.3.8415-3 3.3.3

Page #265

4.
5.
6.
7.
8.
9.
तौ संसार आटिष्टाम् ।
वयं सङ्घेन समं शत्रुञ्जयं प्रति अचालिष्म । जनपूजा गुरौ भक्तितत्त्वे श्रद्धानमुत्तमम् । साधर्मिकानुरागश्च सारमेतज्जिनागमे ॥ शैत्यं तोये चलनमनिले पावके दाहकत्वम्, चन्द्रज्योत्स्नास्वमृतमयता द्योतकत्वं दिनेशे । काठिन्यञ्च प्रकृतिरुपले सज्जने मिष्टभाव:, तद्वज्जगति जनताजीविते चञ्चलत्वम् ॥ [2] गुठरातीनुं संस्कृत अशे :
1.
બે ગાયો જંગલમાં ચરી.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
હે મહાપુરુષો ! તમે ખરેખર સંસારને તરી ગયા.
8.
તેનું શરીર ક્ષય પામ્યું પણ તેનો સંકલ્પ ક્ષય નથી પામ્યો.
9.
તમે બેએ આદિનાથ ભગવાનની મૂર્તિ જોઈ, તમે બે ધન્ય થઈ ગયા. [3] ३५ धूरो :- [तृ. पु. जे. व.]
सर्वे गणधराः तच्छिष्याश्वाऽव्यवादिषुः - अयं महावीर एव वीतरागः, स एव जिनः ।
ते महात्मानः स्वकर्माणि अधाक्षुः ।
નમસ્કાર મહામંત્રના પ્રભાવે તે રાજા જીવ્યો. પાર્શ્વનાથ ભગવાનને મેં જપ્યા.
3.
धन्ना अागारे खायंजिसनो ४ खाहार वापर्यो [जिम्]
તેણે ગુરુની નિંદા કરી, તેના કડવા ફળ અત્યારે અનુભવે છે. ચોવીસે તીર્થંકરોએ બધાં કર્મોને જીતી લીધાં.
1. रभ् - 4. स्मि
7. परा+अय् -
[4]
રૂપ પૂરો
1.
:
2. श्वि
5. शंस्
8. राज्
अमोदिषाथाम्
3.
धृ -
6. अर्ह -
9.
याच् -
2. अभाक्षम्
अगोपायीत्
है ? सरस संस्कृतम् - २ ४.४. २५१ 8.2.2.2.2.2.8415 - 33.2.2

Page #266

પાઠ - ૩૪
અધતન ભૂતકાળ - [Part-IV 1
ષષ્ઠ પ્રકાર | આ પ્રકાર માત્ર પરસ્મપદી છે. પ્રત્યય
કેટલાક ધાતુના રૂપો સિષમ શિષ્ય સિM | # યમ્ - અલિષમ, મસિષ્ય -... | રીઃ શિષ્ટ શિષ્ટ ન - ૩અનલિષમ, ૩ નંસિM-... | સત્ શિષ્ટામ્ શિષઃ | + વિ+રમ્ - વ્યભિષમ્ શિષ્ય -. !
જ મિrી - સમાવિષમ, શિષ્ય-મ... ! હતી - નતાસિષ, સિM-... * શો - શાલિમ્, શિષ્ય - મ..
સપ્તમપ્રકાર પરસ્પ્રપદ
આત્મને પદ सम् साव साम | सि सावहि सामहि
सः सतम्स त | सथा: साथाम् सध्वम् | सत् सताम् सन् । सत साताम् सन्त 1. વિ -૬ -તિ - " આત્મપદમાં હોય ત્યારે A પ્રથમ પુરુષ દ્વિવચન B દ્વિતીય પુરુષ એકવચન/બહુવચન અને C તૃતીય પુરુષ એકવચનના પ્રત્યયોમાંથી '' નો વિકલ્પ લોપ થાય. દા.ત. ધક્ષાવદિ અથવા રિદિ. ગાંધક્ષથી: I ગથિ: I अदिक्षध्वम् / अधिग्ध्वम् । अधिक्षत / अदिग्ध ।
અધતન કર્મણિ ૧. તમામ ધાતુના રૂપો માત્ર ચોથા, પાંચમા અને સાતમા પ્રકારમાં થાય.
સાતમા પ્રકારના ધાતુ માટે સાતમો પ્રકાર. બાકીના અનિટુ ધાતુ માટે ચોથો પ્રકાર અને સેટુ ધાતુ માટે પાંચમો પ્રકાર. આ બધામાં આત્મપદ રૂપ એ જ અદ્યતન કર્મણિ રૂપ, ૨. તૃતીય પુરુષ એકવચનમાં માત્ર 'રું પ્રત્યય લાગે ત્યારે A. ઉપાંત્ય હસ્વ સ્વરનો ગુણ થાય અને અંત્ય સ્વર તથા ઉપાંત્ય '' ની વૃદ્ધિ થાય.
દા.ત.'તુ અતારિ I ' + આપત્રિા
અપવાદ - મું, વમ્, મ + વ,ર, નમ્, મમ્, વમ્ આટલા ધાતુને છોડીને 'અમ્' અંતવાળા તથા વધુ, ગન્ ધાતુમાં ગુણ વૃદ્ધિ ન થાય.
જ સરલ સંસ્કૃત-ર આઇજીપર) 8080પાઠ-૩૪૭

Page #267

B
C
3.
३५ :
BOOK-2-4th FINAL PROOF 5-4-11 PAGE : 158 TO 255-Sans.5
६l.त. 'कम्' नुं अकामि । जन् → अजनि । क्षम् → अक्षमि । Bπ sızia vinam Eugui 'a' bĤau. El.d. W ➜ 3791fA | દસમા ગણમાં ગુણ-વૃદ્ધિ થાય પણ ગણની નિશાની ન લાગે. ६. चुर् + अचोरि । पीड् કેટલાક ધાતુના રૂપો ઃ–
अपीडि ।
गुप् + अगोपि + अगोपायि । मृज् + अमार्जि । इ + अगायि । अधि + इ + अध्यायि / अध्यगायि । हन् → अघानि । છઠ્ઠો પ્રકાર
:
घ्रा= सूंध नम् = नभवु अघ्रासिषम् अघ्रासिष्व अघ्रासिष्म अनंसिषम् अनंसिष्व अनंसिष्म अघ्रासीः अघ्रासिष्टम् अघ्रासिष्ट अनंसीः अनंसिष्टम् अनंसिष्ट अघ्रासीत् अघ्रासिष्टाम् अघ्रासिषुः । अनंसीत् अनंसिष्टाम् अनंसिषुः
સાતમો પ્રકાર कृष् = sg
પરઐપદ
આત્મનેપદ अकृक्षम् अकृक्षाव अकृक्षाम अकृक्षि अकृक्षावहि अकृक्षामहि अकृक्षः अकृक्षतम् अकृक्षत अकृक्षथा: अकृक्षाथाम् अकृक्षध्वम् अकृक्षत् अकृक्षताम् अकृक्षन् अक्षत अकृक्षाताम् अकृक्षन्त तृपु.खे. व. भांडेटलाई ३थो
दुह् = अधुक्षत्, अदुग्धा:, अधुक्षत दिह् = अधिक्ष, अधिक्षत, अदिग्ध लिह् = अलिक्षत्, अलिक्षत, अलीढ
क्रुश् = अक्रुक्षत्
गृह् = अघृक्षत क्लिश् = अक्लिक्षत्
दिश् = अदिक्षत्
गुह् = अघुक्षत्, अघुक्षत, अगूढ
ग - १० - लयपछ :वि+रज् = विरागी थवुं, उद्विग्नथ
पुस्टिंग :
कुक्कुट = $$$Ì [Hen]
कीट = डीsu [Worms]
है
ધાતુઓ
[To Be Detached]
શબ્દો
उद्यान = जगीयो [Garden] राजर्षि = राम थर्ध ऋषि थयेस
[Monk]
सरल-संस्कृतम् - २ ४.४४ २५३ 2.22.2.2.2.8415 - 3४४३

Page #268

मानतुङ्ग = मानतुंगसूरि
1 भस्मन् = (मस्म ['कर्मन्' प्रमाणे ३५] देशान्तर = जीने हेश ...... -
__[Ashes] Foreign Country] | व्याकरण = व्या४२५५ [Grammar] > स्त्रीलिंग:
> विशेष :लीला = २भत [Game]
आतुर = पीडित [Diseased] क्षुधा = (भू५ [Hunger] |व्याधित = रोगी [Sick] » नपुंसलिंग:
क्षुधित = (भूण्यु [Hungry] हर्षण = 8 [Pleasure]
कर्कश = श [Rough] भक्तामरस्तोत्र = (मतामर स्तोत्र
> अव्यय:निगड = डी [Fetter]
ध्रुवम् = योस [Difinite] शिखर = शि५२ [Peak]
साध्याय [1] संस्कृत गुराती शे:1. उद्याने कमलादीनि पुष्पाणि अघ्रासिष्म ।
भक्तामरस्तोत्रेण लीलया मानतुङ्गाचार्यो निगडान्यच्छासीत् । अधुना जातं जिनमभ्यसिक्षत देवा: मेरुशिखरे । लक्ष्म्या: प्राभृत्येऽपि स्वीयं भाग्यं परीक्षितुं देशान्तरे क्षितिप्रतिष्ठितं पुरमगात् । दध्यौ चैवं स राजर्षिरहो तेषां कुमन्त्रिणाम् । सन्मानो यो मयाऽकारि स भस्मनि हुतं ध्रुवम् ॥ विरज्यते परिवारो नित्यं कर्कशभाषया । परिवारे विरक्ते तु प्रभुत्वं हीयते नृणाम् । भीतेभ्यश्चाभयं दानम्, व्याधितेभ्यस्तथौषधम् । देया विद्यार्थिनां विद्या, देयमन्नं क्षुधातुरे ॥ विपद्यपि गताः सन्तः, पापकर्म न कुर्वते । हंसः कुक्कुटवत्कीटानत्ति किं क्षुधितोऽपि हि ॥ भवितव्यं भवत्येव, कर्मणामीदृशी गतिः ।
विपत्तौ किं विषादेन, संपत्तौ हर्षणेन किम् ॥ [2] गुरातीनुसंस्कृत अशे :1. तमन्ने माने धेरो बाल्यो. 2. तो सानो भूसोयो.
3. A२८ संस्कृतम्-२ १.४.४().3.3.3.3.3.3.346-3४.९.४

Page #269

ories
3. તેણે પોતાના કર્મોને છેદ્યા. 4. મેં તેને ધર્મ કહ્યો, તેણે સ્વીકાર્યો પણ. 5. ભગવાન મહાવીરની કાંતિ અત્યંત દીપતી હતી.
મેં સંસ્કૃત વ્યાકરણનો અભ્યાસ કર્યો હતો. 7. અમે બે રાજગૃહી નગર ગયા હતા.
હે રામ! જેમ ખલ પુરુષોની વાણીથી તમે મને છોડી, તેમ ભગવાને કહેલા ધર્મને
છોડતા નહીં. 9. આ રીતે અમારું સંસ્કૃત પૂરું થયું. 3] રૂપ લખો - [અ. ભૂતુ. પુ. એ. વે.] 1. વત્ – – | 2. fધ - - - j3. - - - 4. ધ - - . | 5. ૩૬ -
6. તિ૬ - 7. કિમ્ - 2 / 8. ગર્ભે – _ 19. રિર્ – .. [4] રૂ૫ ઓળખાવો :ન રૂપ મૂળધાત અર્થ પુરુષ વચન | બાકીના બે રૂપ 1. મલેવિષ્કા: 2. બિસ્વાદ્રિષાથાત્ - 3. અપૂષિત 4. ગયાષિત 5. ગાર્નિગ્ધ 6. અવિષ્યદિ 7. અવધિષમ્ 8. ગપ્રતિષ: 19. કૃમ્પિષ્ટ [5] રૂ૫ પૂરો -
अश्रौषी:
अवथाः
૦૦૦
જિક સરલ સંસ્કૃતમ-ર ઉજપ)અજાપાઠ-૩૪૪

Page #270

ને સંસ્કૃત-ગુજરાતી કોશ
ની
કરવો [6].
અક્ષરશઃ - શબ્દ શબ્દ [9]* મનવા - સૈન્ય [16]. મ - પાણી [7]
લ - આંખ [6] અનુસ - પશ્ચાત્તાપ [11] | ગપ્રતિરૂપ - અજોડ [24] અમ્ વ્યાપવું, ફેલાવવું [1]. મનું + જમ્ - અનુસરવું [29] | ગપ્રમત્ત - અપ્રમાદી [9]. IIR - ઘર [8].
અનુવર - દાસ[25]. | ગમખ્વ તરફ જવું [10] મન - મોટાભાઈ [24]. મનુન નાનો ભાઈ [27] | મ+મ્ -હુમલો કરવો [4] મ - ખોળો [10]. મનુ+જ્ઞ અનુજ્ઞા આપવી [6] | મ+જ્ઞા ઓળખવું [7] મ - અંગ, અવયવ [8] મનુબ્યુન્ - પૂછવું [9]. | પ્રેત - ઈચ્છિત [9]
+ = અંગીકાર કરવો [3]] અનુરી પ્રીતિ [33]. બતાપ - ઈચ્છા [14]. દુષ્ટ-અંગુઠો [26] | અનુરૂપ યોગ્ય [16] પ+fસલિન્] અભિષેક અવેતન = અજીવ [12]. | મનુશાસન - નિયમન કરવું [18]
ના • બકરી [26]. | અનુશાસ્ અનુશાસન કરવું | મ+હુ વખાણવું [17]. અન્ ચોપડવું, આંજવું [8].
[11]| ગમન -માર [17] ગy - પરમાણુ [30] અનુ+ગૃ-અનુસરવું [8] | મીણી - ઈચ્છા [19]. ગત: પરમ્ આના પછી [15] | મનેદસ્ - કાળ [8]. | અર્પષ્ટ ઈચ્છિત [27] તિરિવા-જૂદું [28] મન્ શ્વાસ લેવો [10] ગદ્ય = ભેદી ન શકાય તેવું [23] તિશય - ઘણું, લબ્ધિ [21]. | મન - છેડો [22]. અમૃત + અમૃત [28] તિરૂણી ચઢીયાતા થવું [10] | | કન્તિમ છેલ્લું [22]. | અમૃતોપમ - અમૃત જેવું [15] અથ • હવે [8].
અન્યથા = બાકી તો [7]. અમુત્ર-પરલોક [4] અષ્ટમૂનપર્યત અનન્ત [28] મા+આ+ - દૂર કરવું [13]. ન્યુઝ - કમળ [25]
ખાવું[12]. | +આ+વૃ ઉઘાડવું [3] | માથાની - મોટું જંગલ [27]. કપુર - અદ્દભુત [24] | મ+જ ઘટાડો થવો [5] | અર્થ - અર્થ [6]. મદ્યપ્રકૃતિ - આજથી માંડીને [9] | અપત્ય - દીકરો [32] | મર્થન યાચક [9], અદ્યયવત્ આજ સુધી [23] | માથ્ય = અહિતકારી [9]. ગપીડવું [23].
ધ+ડું - ભણવું[10] | મ+- અપહરણ કરવું [18] | ગઈ - અડધું [7]
ધાર- હેદો, હક[9] | પત્ર અયોગ્ય [15] | થોડું [7] મનડુ - બળદ [6] | + બંધ કરવું [14] | ગવું - આબુ [1] અનર્થ-નિરર્થક [27]. અપેક્ષા - અપેક્ષા [4] | કુંવાર્તા - આબુ[17] *વિશેષ ઓળખ માટે કૌસમાં પાઠ નંબર સૂચવેલ છે. કેટલાંક તત્સમ શબ્દોનો, સામાસિક શબ્દોનો |અને વિશેષ નામોનો આમાં સમાવેશ કરવામાં નથી આવ્યો. જ સરલ સંસ્કૃત-ર આઇજીરિપ0000000ગુ.
કોકજ

Page #271

મર્થન = સૂર્ય [7]. | બાવળ = દુકાન [6] ૩૬૨ = પેટ [1] અવર - પહેલાં [26] | - મેળવવું [3] કાદર ઉદાહરણ [5]. બRT = અલકાપુરી [22]. ગામ - સુગંધ [2]
+ = ઉદય થવો [10]. એવ+આમેળવવું [20] | ગીઝ - કેરી [22] ૩+ - ઊગવું [10] અવ+રૂં - જાણવું [10] | આરોગ્ય આરોગ્ય [7] * ઊગવું [10] અવહિના - ઊંચાઈ [20] | માનવાત - ક્યારો [5] *ઊગવું [10]. અવ + ટે. સાફ કરવું [15]. ગાતાપ = વાતચીત [9] ૩+ બોલવું [19] નવ + કાપવું [15]. આ +વૃ - કાબૂ રાખવો [3]. | ૩૬+ધું = ઉદ્ધાર કરવો [19] એવધુ ધ્યાન દેવું [14] +વદ્ લાવવું [28] | ન્ + મામ્ - પ્રકાશવું [23]. અવ+નિદ્ = ધોવું [15]. | વિક્ર - આવિષ્કાર ૩મન = ઉધમી [19]. અવ+fશ બાકી રહેવું [26].
- કરવો [3]] દ્યાન - બગીચો [34] સવ + સદ્ -સીદાવું [24]. | મ+શાસ્ - ઈચ્છવું[11] | સ્પુ ન - પ્રયત્ન કરવો [9] અવ+સ્થા - રહેવું [23] આ+શ્રિ - આશ્રય લેવો [8] | *વિન્ - કંપવું, બીવું [9] વિવેક - અવિવેક [14] | મામ્ = બેસવું [11] ન્ + વિમ્ - પૂજવું [9]. અશક્ત = અશક્ત [15]. +ર્તા - ઢાંકવું, પાથરવું [6]. | ન્ + $T - ઊંચે જવું [15] કમ્ મેળવવું [3].
+દન મારવું [17] ૩૫+ - ઉપાર્જન કરવું [30] કમ્ = ખાવું [6] $ = જવું [10]
૩૫+આ+ - ગ્રહણ કરવું [15]. અષ્ટમી - આઠમ [8]
ળ્યું સળગાવવું [8] ૩૫+ાન્ = ઉપાસના કરવી[11] અસંયમ - અનિગ્રહ[15] રૂષ્ટ - ઈચ્છિત [15]. ૩પણ્ - પાસે જવું [10] અદન-દિવસ [8]
-વખાણવું [11] ૩૫રિન્ - ઉપકારી [23] મારૂં - આવવું [10] ફંશ - સમર્થ [23]
૩પદ્રવ - ઉપદ્રવ [25] +ન્ - જાણવું[33] | - રાજ કરવું [11]. | ૩૫ - ઉપમા [28] +મ્ -ગુસ્સો કરવો [13] ૬િ વિચારવું, ઈચ્છવું [33] ૩૫૦ - આદરણીય [20] + - કહેવું [10]. ૩૬ - દુઃખ આપવું [33]. ૩પયન - ભેટ [14] આ+વમ્ -પીવું [1]. ત્તિ - ઉક્તિ, કહેવત [12].
| સર્વ - પૃથ્વી [26]. કાલિ - લડાઈ [30]
+qદ્ - ઉકાળવું[16] | ૩૬ - બાળવું [16]. બા+જ્ઞા - આજ્ઞા કરવી [7] ત્ + 7 - તરી જવું [13]. કન - ઓછું [10] માતુર = રોગી [17] ૩ત્તમ ° ઉત્તમ [9].
#ળું - ઢાંકવું, પાથરવું[21] + - લેવું [14] દૂતમ્ - ઉલ્લસિત થવું [29]. | ઋ- જવું [15] + ગ્રહણ કરવું [18]. ઉત્સાહ - ઉમંગ [23] | ઋ[ ઋણ્]- જવું [2] માહિમ - પહેલું [29].
ત - બનાવ, ખબર [10] | ન્ - કંપવું [33].
જ સરલ સંસ્કૃતમ-૨
પણે આજીજીગુ.કોરાજી

Page #272

હતાદ્દશી = આવી [9]
શ્વર્ય – ઐશ્વર્ય [27]. કોમ્u [15]. ટુન - કડવા ફલ [28]. ટિન - કઠોર [24] #8 - ગળું [28]
ન્યૂ બડાઈ હાંકવી [33]. થન = કથન [16] ન્ય - કન્યા [20]. : - વાંદરો [16]. qત = કામળી [5]
શ = કર્કશ [34] જ્યાગ = કલ્યાણ [5] જો - કાલે [16] તત્ર = પત્ની [8] ના = (ચંદ્રની) કળા [4] તાપ = સમૂહ [30] # lખ્યન = સોનું [1] છેતરતા = કાયરતા [14]. #ામ = કામ, વિષયેચ્છા [27].
યા - કાયા [6] #ારિન - કરનાર [14]
ટિ - સંન્યાસી [32]. શ્રેષ્ઠ = લાકડું [8]. ફિક્કર ચાકર [15] શિતવ - લુચ્ચો [25] જયેન્ - કેટલું [9].
ટ - કીડા [34] વીર્તિ - કીર્તિ [3].
ફુટ - કૂકડો [34] યુઝર - હાથી [23].
| થ = શેત્રુંજી [5] સુધિત ભૂખ્યું [34] વુવેર - કુબેર દેવ [22] ઉત્ખોદવું [4].
= કુળ, વંશ [11]. વનુ - ખરેખર [11] 5 - કરવું [3]. વિદ્ ખૂદવું, દુઃખી થવું [2] $ = મારવું [7].
વિ૬ ખેદ પામવું [8]. કૃતન્ત - યમરાજ, મોત [32] | વિક્ ખેદ પામવું [9]. જો - માટે, વાસ્તે [1] ર - કહેવું [10] ત્ છેદવું [2].
ન = હાથી [25] પતિ - કંજૂસાઈ [22]. જતિ - ઝડપી અવસ્થા [14]
- વિખેરવું [1]. ત્તિ - ગતિ [27] વ - મારવું [7]. દ્ બોલવું [16] વશ = વાળ [30] જર્મ - ગર્ભ [23]. | નેપ - ગુસ્સો [4] જન્મ - બડાઈ હાંકવી [22].
ન્દ્ર = બૂમ પાડવી [16] જર્વ - અભિમાન [14] મ્ - ચાલવું [1]. જ નિન્દા કરવી [28]. #ી - ખરીદવું [6]. નિત - ગળી ગયેલું [14] રત્નમ્ - કંટાળવું [1] જમ્ - વાણી, ભાષા [13]. | 7[ =સમર્થ હોવું [24]. ગુદ - ગોળ [13].
વિસ્તજૂ - શોક કરવો [16]. ગુણ - ગુણ [6] | વિત્ત - ફલેશ થવો [22] ગુન્ છુપાવવું, રાવું [1]
વિ -ક્યાંક [15]. ગુન્ સંતાડવું [4] સ્વક્ = ઉકાળવું [16]. ૬ - આસક્તિ કરવી [9].
= ઘાયલ કરવું [3]. દિન-ગૃહસ્થ [7] ક્ષમ - સમર્થ [23], - ગળવું [7] ક્ષમ્ - માફ કરવું [2] - ગળવું, બોલવું [7] fક્ષ - હિંસા કરવી [5] - ગાય [13]. ક્ષિતિપતિ - રાજા [9]. પાત - ગોવાળ [12] ક્ષર = દૂધ [8]
સ્થત્ = ગ્રન્થકાર [27] ક્ષુદ્ર = શુદ્ર, તુચ્છ [32]. | ન્યૂ ગૂંથવું [6] શુ ખાંડવું [8]. પ્રમ્ = ગળી જવું [28] સુધા - ભૂખ [34]. | શ્રદ્ [૬] - ગ્રહણ કરવું [6]
આ સરલ સંસ્કૃતભ-ર
પ૮)
.ગુ.કોકજ

Page #273

હૈ = થાકી જવું [16] ધર્મ = ગ૨મી [25]
= [21]
યુ = અવાજ કરવો [28]
[16]
ઘોરી - ઘોર, ભયંકર [12]
[f] =
[2]
વાસ્ = પ્રકાશવું [11]
રત્ન = ચક્રરત્ન [24]
=
चक्षू - - કહેવું [11]
ચતુર્દશી = ચૌદશ [8]
સમત = ચમત્કૃત [24]
= [25]
R = [7] ચાતુર્માસ – ચોમાસું [1]
વિ - એકઠું કરવું [3] વિજિત્સા - ઉપચાર [28] પિત્ – ચેતી જવું [2]
=
Para = Qua [17]
ચુતુષ્ઠ = ખાબોચીયું [25]
ચૂત - આંબો [30]
चेतन
f = જીવ [12]
चेतस्
= મન [16]
#
चेत् भे [8] her=2021 [8]
= 142 [15]
છાયા - છાંયડો [2] fĐર્ = કાપવું [8]
છિન્ = કાપવું [8]
છો - છેદવું / કાપવું [1] નક્ષ = ખાવું [10]
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨
=
= [29]
[11]
=A[12]
નૃમ્ = બગાસું ખાવું [28]
[ - ઘરડું થવું [7]
ખ્વત્ = પ્રકાશવું [13]
જ્ઞાનમાત્ર – ફક્ત જ્ઞાન [27] ज्ञेय :
f = જાણવા યોગ્ય [20]
[] = [6]
A = [7]
તક્ષ = સુથાર [1] તલ્ = છોલવું [1]
R = cene [23]
= [9]
તદ્યથા = તે આ પ્રમાણે [20]
તન્ = પાથરવું, તાણવું [3]
=
[26]
તમમ્ = અંધારુ [13]
તમ્ = થાકી જવું [2]
- [26] gat [27]
તારુલ્ય = જુવાની [14]
तिरस् + कृ - [धार [3]
તિરાર = તિરસ્કાર [5]
તિર્થક્ - પશુ, તીરછું [20]
=
*
તિજ્ઞવ્ઝ - તિલક, શ્રેષ્ઠ [25] તીક્ષ્ણ – તીક્ષ્ણ [5]
તીર્થનાથ - તીર્થંકર [29]
તુણ્ડ * મોઢું [14]
JRT = u
[4]
तोय
પાણી [5]
૪૪૨૫૯૪૨
ં = તૃષ્ણા [30]
વૃદ્ = મારવું, નાશ કરવો [8]
ત્રમ્ = ગભરાવું [1]
तृष्णा
ત્રુટ્ = તૂટવું, કાપવું [1]
त्वदीय = तारुं [9]
ત્વર્ - ઉતાવળ કરવી [20] વણ્ડ = દાંડો, લાકડી [14]
=
= Ein [28]
दम्
=
નમ = ઈન્દ્રિયોનું દમન [31]
= દમન કરવું [2]
204 [25]
યાહુ = દયાળુ [9]
રિદ્ર = ગરીબ થવું [11]
[18]
for-ε ARA = εin [17]
= εin [14]
A = [13]
T = slug [10]
વT = આપવું [14]
#
વયિન્ = આપનાર [9] વરિત્ર્ય = ગરીબી [15]
दुःसह
=ELA [15]
f = [33]
વિવત્ – દેવલોક, દિવસ [15]
વિવાનિશમ્ - દિવસ રાત [16]
=
વિદ્ લેપ કરવો [12] વી - ઓછું થવું [21] દીપાવલી - દીવાળી [18]
ટુ - દુઃખ દેવું, પજવવું [3]
* દુઃસહ્ય [18]
-[13]
જીજીસં.ગુ.કોશજી.જી

Page #274

સુખ - દુંદુભિ [24]. પૂ - પૂજાવવું, દૂર કરવું [3] કુરીવાર - દુષ્ટ આચાર [10]. ધૂ પૂજાવવું, દૂર કરવું [7] કુર -દુષ્ટ વ્યક્તિ [18]. ધૂ - પૂજાવવું, દૂર કરવું [7]. તુ - કિલ્લો [5]
ધૂ૫ = તપાવવું [1] કુર્મિક્ષ દુકાળ [17]. ઇન્ - હિંમત કરવી [3] કુર્તમ દુર્લભ [2]. | ધર્ય - ધીરજ [14] કુર્ય - ખરાબ કામ [30]. | [ ધર્]- ફૂંકવું [2]. ડુઝમાવ - ખરાબ પ્રભાવ [7] ધ્યે ધ્યાન કરવું [10] ૩૬ - દોહવું [12] ધ્રુવમ્ -ચોક્કસ [34] દૂ- દુઃખી થવું [3] ધ્વન્ - અવાજ કરવો [19]. ૬- ફાડવું [7].
નદ્ ગાજવું [4] તેવતા - દેવ [27] નનું ખરેખર, પ્રશ્નવાચક [8]. કેવી - દેવી [4]
નમ+ નમવું [6]. ટેશન - ઉપદેશ [21]. નરેન્દ્ર- રાજા [27] રેશાન્તY - બીજો દેશ[34] નવ નવું [18] હૈ- સ્વચ્છ કરવું [21]. નવનીત - માખણ [7] તો - છેદવું / કાપવું [1]. ના રીન્ - નાગરાજ [7] દુત - જુગાર [21]
નાથ - નાથ, સ્વામી [15] દ્રવિન - પૈસા [15] ના - ગર્જના [32] દ્રવ્યસંગ્વય-પરિગ્રહ [22]. નારા - નાશ [14] દુ- દોડવું, પીગળવું [16]. નિવૃત્ત આખું [22].
દરવાજો [5]. નિકાડ - બેડી [34] દિન - બ્રાહ્મણ [21] નિદ, લડાઈ [17] દ્વિરે - ભમરો [12] નિન - પોતાનું [19]. દિ ષ કરવો [12] નિદ્ સ્વચ્છ કરવું [15]
- ધરવું [14] નિત્ય - કાયમ, સદા [13]. ધાર - ધારણ કરનાર [31] નિધ મૂકવું [14] ધારી - ધારા, પ્રવાહ [5]. નિમણ્ - ડૂબી જવું [5] ધી • બુદ્ધિ [17]. નિયત્રિત - નિયમિત [19].
પૂજાવવું, દૂર કરવું [3] નિમ્યુન નીમવું [8]. ધૂ-પૂજાવવું, નાશ કરવો [2] નિપુન નીમવું [8].
| નિરવ -નરક [2] | નિરીદ ઈચ્છા વિનાના [23] નિરૃક્ષ - નિરીક્ષણ કરવું [22] નિશ્વ-જૈન સાધુ મહારાજ (12] નિર્નર - દેવ[7] નિસ્ + જીતી લેવું [31] નિર્ધન - નિર્ધન [15] નિર્મમ - મમત્વ વિનાના [23]. નિ+H - નિર્માણ કરવું [17] નિર્મિત - બનાવેલ [15]. નિર્વાણ - મોક્ષ [23] નિર્વિ-વિખરહિત [27] નિવર્તન - અટકવું [16] નિવમ્ - પહેરવું [16] વિ+વિ - બેસવું [32], નિશા - રાત્રિ [13]. નિમ્ - રાત્રિ [22]. નિસ - અનાસક્ત [23] નિસાર સારરહિત [12]
- સ્તવવું [10] ટૂ-સ્તુતિ કરવી [2] નૃચ નૃત્ય, નાચ [25]
ત્તિ-નૈમિત્તિક [24]. નૉ - નાવ [26] પક્ષ - પાંખ [30].
- પાંગળો [27] પગ્યની - પાંચમ [8]
- વખાણવું [1] પષ્ટત - પંડિત [22] ૫ - કરિયાણું [28] પતન - પતન [14].
જજ સરલ સંસ્કૃતમ-૨ અજર૦ જાજગુ.કોરાજ

Page #275

પતિ - વર, માલિક[16] | - રક્ષવું [10]
પ્રકૃતિ સ્વભાવ [33] પથg - રસ્તાને જાણનાર [27] | પદ - ૫ગ [12]
પ્ર + વન્ - પ્રયાણ કરવું [32] પથ - રસ્તો [15] પાત્-પગ [27].
પ્રવર - ફેલાવો [30] પથ્ય - હિતકારી [5]. પાન્થ - મુસાફર [2] પ્ર + - ભેગું કરવું [3] ૫૮ - હોદો [9].
પાષાણ - આરસ, પથ્થર [6]. પ્રણા • પ્રજા [9]. પ૬ = સ્થાન [14]
વિહુ - સમૂહ[14] પ્રજ્ઞા - બુદ્ધિ [18]. પવી - પદ [11]
fપ + = બંધ કરવું [14] પ્ર + તન્ - પાથરવું [3] પાર્થ ચીજવસ્તુ [4]. નિમ્ - પીસવું [2] પ્રતિ પાછું આપવું [13] પાર્થ - પદાર્થ [22] જિમ્ દળવું [8]
પ્રતિ + 5 = સામા થવું [3] પ - પગ [27].
ત - પીળું [3]
પ્રતિ? - પ્રતિકાર [5]. પતિ- પદ્ધતિ [26] પુસ્ - માણસ [26] પ્રતિજ્ઞા - પ્રતિજ્ઞા [14] પ - સ્તુતિ કરવી [1]. પુષ્પ - પુણિયો શ્રાવક [13]. પ્રતિમા જવાબ આપવો [16] પ૨ - શ્રેષ્ઠ [30]
પુર: - સામે, આગળ [9] પ્રતિમા - લાગવું [25]. પરમાણુ પરમાણુ [20] પુરી - પહેલા [8].
પ્રતિષ્પ - જવાબ આપવો [17] પરસ્પર પરસ્પર [10]. પુK પાળવું [6]. પ્રતિ+હમ્ - સામે મારવું [22]. પર + અય્-નાસવું [13]. પૂ - પવિત્ર કરવું [6] પ્રત્યમ્ - દરરોજ [4]. પરમુલ - પરમુખ [21]. પૂર્વમવ = પહેલાનો ભવ [11] | પ્ર+ = આપવું [20] પરિક્ - આસપાસ ઘેવું [17] | પૃ- ભરવું [15]
પ્રધાન મુખ્ય [19]. પરિવ = ખાઈ [7]
પૃથિવીતિ = રાજા [16]. + નમ્ નમન કરવું [21] રિપ્રદ, પરિગ્રહ [14] પૃથ્વીનાથ - રાજા [29]. પ્રબુદ્ધ = જાગેલ [32]. પરિત: - ચારે બાજુથી [22] ૫ - ભરવું [7]
પ્રભાવ - પ્રભાવ [1] ર + - પહેરવું [14]. ૫ - ભરવું [15]
પ્રભાવના - પ્રભાવના [21]. પરિ+મૂ-પરાભવ કરવો [16]. વેવ -પીવા યોગ્ય [23] 9 + - સમર્થ હોવું [23] પરિ+વૃ - બદલાવું [7].
ચૈ [ ૧] - વધવું [21]. પેટા ભેદ [20]. પરિવાર - પરિવાર [25] પ્ર+૩મમ્ શ્વાસ લેવો [10]. પ્રHIળ - માપ [25] રિસમણિ - સમાપ્તિ [27]. v+૩મન - શ્વાસ લેવો [10]. પ્રિમો - આનંદ [31] રષદ - પરિષહ [1] | _ + મેળવવું [3] પ્રરૂપ - જણાવનાર [20] પતિ - સફેદ થયેલ [14]. પ્ર+આ+ભપ્રારંભ કરવા g+નન્ પ્રલાપ કરવો [19] પશુ પશુ [27]. [27]
પ્રવૃત્ - પ્રવર્તવું [20] શ્વમ - પશ્ચિમ [19]
પ્ર+ર્ફ - પ્રેરણા કરવી [4] - પ્રવિણ્ - પ્રવેશવું [7] પશ્વિમ - છેલ્લું [32]. | +૩+૫ - પડવું [19].
પ્રવીણ - હોંશિયાર [19] જ સરલ સંસ્કૃતભર જાજર૧)
..કોરાજી

Page #276

પ્રવ્ર - દીક્ષા [16] | વિતવ્યતા - નસીબ [16] | મ0 - માછલું [17] પ્રસન - ખુશ [16] પમન્ - ભસ્મ [34] - નવીય = મારું [9] પ્રસા = કૃપા [4]
પર્ તિરસ્કારવું [2] મદ્ ભૂલ કરવી [2] પ્ર+સૂ = જન્મ આપવો [13]. | મ = દેખાવું, પ્રકાશવું [10]. મદ્ય - દારૂ [30] B+ - પ્રસ્થાન કરવું [26]. મા T = ભાગ [26] નિષ્પ = વચ્ચે [15]. 9 + હ = મોકલવું [3] | મગન - વાસણ [15]. મધ્યાહ્ન - બપોર [22] પ્રાચીન = જૂનું [10] મગન = સ્થાન [16] મનોરથ - ઈચ્છા [25]. પ્રખ્ય = મોટું [15]. ભાવ = સદ્ભાવ [13] મનું મનન કરવું [5] પ્રન્િ - પ્રાણી, જીવ [10] પાવન = ભાવના [9]. મન્ = વિચારણા કરવી [2] પ્રાતઃ = સવારે [22]. ભાષા = ભાષા [9]. મન્થ - વલોવવું [7] પ્રાય: = લગભગ [6]. માસ્વત્ = સૂર્ય [13] મન્વર-મેરુ પર્વત [23] પ્રિયભાષિન્ - પ્રિય બોલનાર [5] | fમ ચીરવું [8] મરાન હંસ [29]. ઘી - ખુશ કરવું [7] પી - ડરવું [14] મ7 = પહેલવાન [31] પ્રમ્ = મોકલવું [24]. મુન્ - જમવું, ભોગવવું [8] મન - મેલ [10]. નોકર [15].
| મૂ- પૃથ્વી [28] નતિન - મેલું [10] તુમ્ બળવું, બાળવું [6] | ભૂત - પ્રાણી [9]. મતીમ મલિન [11] પ્ત = ભક્ષણ કરવું [10]. ભૂપ = રાજા [6]. મજ્જુ [ મન્]- ડૂબવું [2] કન્ = ફળવું [16]. મૂરિ ઘણું [15]. મહાત્મન્ મહાત્મા [17] વ - બગલો [26]. 5 = ભરવું [14] મહાઈ - કિંમતી [6] વન્યૂ = બાંધવું [6] પૃ - ભરુચ [21]. મહાવ મહાસાગર [30]. વીધવ ભાઈ, સગા [17]. મૃત = ભરેલું [23]. મહોત્સવ - મહેત્સવ [26] વિડીત - બિલાડી [13]. પૃ- ઘણું, પુષ્કળ [13]. હોધિ - માસાગર [11] વિભીષણ - બિભીષણ [13]. એવું = પ્રકાર, તફાવત [20]. - સમાવું [10]. વૃદ્ધિ - બુદ્ધિ [16] મોજ - ભોગવવું [14]. માપવું [15] બ્રહ્મનું શુદ્ધ ચૈતન્યવાળો [14]. મોજે - ખાવા યોગ્ય [23] નાના માણેક[25]. બ્રહોનું - બ્રહ્મા [31] પ્રમ્ - ભમવું [1] માનવભવ મનુષ્યભવ [8] ઝૂ બોલવું [10]. પ્રશ્ન [ પૃદ્] = ભેજવું [2] માનસ - માનસરોવર [29].
T નસીબ [11] પ્રા - પ્રકાશવું [1] મારુત - પવન [25] મન્ - ભાંગવું [8]
જ્ઞાન્ પ્રકાશવું [1] મિત - પરિમિત [15] મટ - સૈનિક [30]. મત - અભિપ્રાય [5] મિતપબિન-ઓછું બોલનાર [5]. મદ્ - બોલવું [13]. મત્ત - ઉન્મત્ત થયેલો [30]. મિત્રત્વ - મિત્રતા [24] સરલ સંસ્કૃત-
રજાજકર જજ જ સંગુ.કોઇ જ

Page #277

મિથ્થા મિબાદષ્ટિ [25] | યુન્ - જોડવું [8]
તીત - રમત [34] મિષ્ટપાવ -મીઠો સ્વભાવ [33] | જૂથ - સમૂહ [32] સુગ્વન - લોચ [24] ની - નાશ કરવું [6] યોનિન - યોગી [23] તુમ્ - કાપવું [2] જતન - સરવાળો [20]. | યોગ્ય - યોગ્ય [9]. તુN - લોભાયેલ [14] મુધ - મુગ્ધ [27]
યોનિ ઉત્પત્તિસ્થાન [20] તૂ - કાપવું [6] મુv૬ = માથું [14]. રક્ત = લાલ [3]
તોવન - આંખ [18] મુદ્દે ખુશ થવું [30].
વન - રચના [23] વ-બોલવું [10]. મુન્ - ચોરવું [6] રન્ન - રંગવું [2].
વત્ = જેમ [11] મુષ્ટિ. મુઠ્ઠી [24].
તિ- આનંદ [32] વની - યાચક [3]. મુહૂર્ત - બે ઘડી [20]. રસવતી - રસોઈ [23] વન માંગવું [3] મૂઢ • મૂઢ, મૂર્ખ [3] RT - આપવું [10]. વપુસ્ - શરીર [12] મૂલ્ય - મૂલ્ય [28].
ન્ય = રાજ્ય [9] વન્ - ઉલટી કરવી [12] મૂત - મૂળ [14]
રાજ્ઞી - રાણી [23] વર - વરદાન [30]. 5 - હરણ [1]
રાષ્ટ્ર - દેશ [16] aff - સમૂહ [28] કૃમ્ - સાફ કરવું [11]. રિ - જવું [2]
વ - રંગ [6]. મૃત્ ચૂરેચૂરા કરવા [6] - ખાલી કરવું [8] વર્ધન - વધવું [9]
ધાવિન્- બુદ્ધિશાળી [14]. = અવાજ કરવો [10] વશી + 5 = વશ કરવું [3] મોવિત્ત - મોતી [25]. સુન્ - રડવું [10]
વ - ઈચ્છવું, પ્રકાશવું [11] ના [મન]- માનવું [2] ૩૬ = ઘેરો ઘાલવો, રોકવું [8]. વસા - વસન્ત [30] બ્લેષ્ઠ - બ્લેચ્છ [25]. ૩ - બૂમ પાડવી [17] | વહુ - ધન [9].
તૈ - પ્લાન થવું [16] જિન - રોગી [9]. | વસુNT - પૃથ્વી [27] વત્ર યંત્ર [12]
તક્ષા - લક્ષણ [19] વન્ - પહેરવું [11]. વન્ય -કાબૂમાં રાખવું [2]. તપુ - નાનું [15]. વઢ- અગ્નિ [1] થર્ = કષ્ટ દેવું [1]
નપુતા - હલકાઈ [16] વ - વાવું [10] ય - જવું [10]. ન = ઈચ્છવું [1]
વાતાયન • બારી [5] યામ • પ્રહર [32]
તા - આપવું, લેવું [10] | વારિ-વાદી [23]. યાકિની - રાત્રિ [32]. નાવM - લાવણ્ય [8]. વન - વમેલ [12]. યાવજીવ - જાવજજીવ [7]. | - લીપવું, લેપ કરવો [2] | વારિ૬ - વાદળું [4] યુ- જોડવું [10]
લિમ્ - ચાટવું [12] વારિધિ સમુદ્ર [25] યુI -૫ વર્ષ [30]. ત - લીન થવું, ઓગળવું [6]. || વાસવ. ઈન્દ્ર [24] ગુન્ - સંગત હોવું [8] ત્રિી-ઓગળવું, લીન થવું [7] | વાલમ્ - વસ્ત્ર [1]
જ સરલ સંસ્કૃતમ-ર જાજર૩)અજાજશાસ.ગુ.કોશ

Page #278

વિ+ઞન્ = ખુલ્લું કરવું [8]
fa +379 +3 = 1921 439 [11] वि+अव + सो निश्चय २वो [4]
=
fa++=
[13]
fat - fazìu [14]
વિ+ત્તી - ઓગળી જવું [7]
: fa+37 - Beug [5] fa+3+f&q= 4g [20]| fa+atch = leing [27]
વિ+વૃ - વિવરણ કરવું [3]
=
fa+ft = dug [27] વિ+જ્ર ્ - ગુસ્સો કરવો [13]
fa+face seal [15]
વિ+વિ – ભેગું કરવું [3]
fa+=29 [13]
વિ+શિય્ = વિશિષ્ટ હોવું [9]
વિશેષતઃ - વિશેષ રીતે [11]
विच्छ् = ४धुं [1] fa+= [asag [28]
વિઘ્ન - જૂદું પાડવું [15]
વિ+જ્ઞા = વિશેષ જાણવું [32]
વિ- વાદવિવાદ કરવો [9]
વિરહ = વિયોગ [3] farfer = 2led [27]
faur
|
विरागिन् वैरागी [31]
=
વિશ્વનાથ - ભગવાન [13]
वि+ श्वस् विश्वास राजवी
[10]
विषाद = ह [16]
વિક્ = ઘેરી લેવું [15]
farer = [avel [29]
વિષ્ણુ = વિષ્ણુ [31]
વિસ્તરતઃ = વિસ્તારથી [20] વિસ્મય - વિસ્મય [30] વિસ્મિત = આશ્ચર્યચકિત [24]
fast-fed [14]
વીર = વીર, પરાક્રમી [3]
J = ઢાંકવું [3]
વૃઝિન = નિર્દયી [8]
વૃન્ – દૂર રહેવું, વર્જવું [9] વૃદ્ધ * ઘરડો [14] वृद्धावस्था * ઘડપણ [22] apach - all [7]
વેશ – વેગ, ઝડપ [8]
મૈં = પાદપૂર્તિ માટે [31]
-àε [28]
=
-
વૃષત - શૂદ્ર, પાપી [8] વ્ = પસંદ કરવું [6]
[6]
- al [26]
=232 [16]
[fa]-dlug [2]
2147-252 [17]
=
વ્યારળ * વ્યાકરણ [34]
242 [8]
=
f = 219 [17]
=21 [34]
faq-ng [12]
= વિદ્યા [11]
વિદ્યાર્થિન = વિધાર્થી [9] विद्विष् - = દુશ્મન [15]
fa+&TT = કરવું [14]
વિ+ધા - વિધાન કરવું [14] fafe-fala [9]
fa+[] = nag [7] विनाशक
= નાશ કરનાર [24] = જતા રહેવું [17]
वि+निर्+या
વિનીત - વિનયી [27]
fafa = [5]
શાસ્ = શાસન કરવું [11]
fa+4 = [acus szal [19] વિભૂતિ = મોટાઈ [16] fa+= [azoil ag [34]
શાસ્ત્ર * શાસ્ત્ર [3] RTER - R12 [34] ARE=H2 [15]
fa+7=24239 [13]
शिष् - – ભેદ ક૨વો [8]
વિરત - બહુ ઓછા [23]
શી - સૂઈ જવું [10]
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ જી.જી.૪ર૬૪ દNTENTસં.ગુ.કોષ્ટજી
= slug [2]
Right =
A∞ = શક્તિમાન હોવું [3]
= custa [14] T = ist [7]
શત્રુતા = દુશ્મનાવટ [12]
शद् [ शीय् ] = नाश पावु [2] [10]
::=
ગર્ - શ્રાપ આપવો [23]
STOG = 2LGE [4]
[22]
= [30] શમ્ - શાંત થવું [2] RICART=2032 [13]

Page #279

शीघ्रता - 34 [27]
शीत - ठंडु [4]
=
શીત - શીલ, સદાચાર [15]
શુધ્ = શુદ્ધ થવું [10]
शुल्क - કર, મૂલ્ય [30]
शूकर = लूंड [29]
શૈત્ય – શીતળતા [33]
-uda [25]
=
તે = છોલવું [1]
= [33]
શ્રમ્ = થાકી જવું [2]
શ્રા = ૨સોઈ રાંધવી [10]
શ્રી * રાંધવું [7]
શ્રી – લક્ષ્મી [17]
શ્રુ – સાંભળવું [3]
21774
314-2015 [4]
= [26]
श्रमणोपासिका = श्राविअ [8] समयानुगुणं - समयसर [26]
[11]
* કાન [5]
શ્વશુરી – સસરો [7]
શ્વસ્ = શ્વાસ લેવો [10] શ્વેત – સફેદ [3]
fÐવ્ = થૂંકવું [1] સંર્ = સંસ્કાર [11] સંજ્ઞાન = વિશિષ્ટજ્ઞાન [15]
સદ્દા - વાતચીત [24]
સજ્ઞ - સંગ, સોબત [6]
|सङ्ग्राम = युद्ध [4] સન્વરણ - સંચરવું તે [26]
સત્ - ભેટવું, ચોંટવું [2]
[19]
-isi [30]
=
f = સમાધાન [30]
-ig [16] સંમિત્ “ સંયમી [13] संवेदन
- અનુભવ [28]
| સન્ = દાન કરવું [5]
[26]
25
· સફળ [13]
A = [25]
सफल
=
=
[19]
सम् + अनु+ज्ञा = अनुज्ञा खापवी
[26]
| सम्+आ+चर् = · આચરવું[17]
सम् + आ + धा समाधान
सम् + आस्जेस [11]
+ ag [11]
| સ+[ = વચન આપવું [7] A4+3 = Grum ug [18] 44+fer = zila szal [14] સમ્પત્તિ - સંપત્તિ [17]
=
[14]
+49=24&g [14] सम्+पृच् = संबंधभां आवदुं [8]
સ+પૃથ્ - સંબંધમાં આવવું [9]
| Hufa - engi [11]
=
(25)
सम्+यस् प्रयत्न वो [1]
25
સન્ + વૃ = બંધ કરવું [3] सम्+वि+भज् - विभाग १२वो
=
[25]
सम् + स्तृ - पाथरपुं [4]
સન્ – તૈયાર થવું [2]
સહસા – અચાનક [14]
= [24]
साधर्मिक
[33]
સાચ્ = સાધવું [3]
= [12] સાર્થવાહ - સાર્થવાહ [27]
સાવદ્ય = પાપયુક્ત [9]
fire - Rie [1]
સિક્ - સીવવું [1]
सीवक
* સમાન ધર્મવાળો
* દરજી [1]
સુ - ૨સ કાઢવો [4]
yan-yul [8]
સુમટ = સૈનિક [24]
સુરભિ = સુગંધ, સુગંધી [12]
સુરાષ્ટ્ર - સારું રાષ્ટ્ર [9] सुरेश्वर = न्द्र [23] સૂ = હડસેલવું, ધકેલવું [5] सू * જન્મ આપવો [10]
-24 [12]
[6]
सूर्योदय- सूर्योध्य [26]
#
= as [15]
सो
* નાશ કરવો [1]
-24 [24]
PACT = [14]
સત * તમામ [19]
- 4x [26]
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૯૪૨૬૫)TTEEN.જસં.ગુ.કોશષ્ટ જ

Page #280

સ્તન્ = ગાજવીજ કરવી [16]
સ્તમ્ભ = થાંભલો [30]
સ્તમ્ = ગર્વિષ્ઠ થવું [6]
સ્તમ્ = અટકાવવું [6]
=ght [27]
સ્તુ – સ્તવના ક૨વી [10]
Fail [25]
FreeR=[2012 [25]
સ્ના - સ્નાન કરવું [10]
નુ “ ટપકવું, ઝરવું [10] નુ » વહેવું [17] સ્ફુર્ - પ્રકાશવું, કાંપવું [21]
મારી “ કામસુખ, કામદેવ [3]
સ્મરાન = સ્મશાન [8]
स्यन्दन - २थ [4]
स्व - • પોતે [1] સ્વત્ “ ભેટવું [2]
સ્વન = અવાજ [1]
- [10]
स्वभावतः - स्वालावि
સ્વયંવર – સ્વયંવર [21]
|સ્વસ્થતા » સ્વસ્થતા [19]
Tar-2018 [10]
| સ્વાદુ - સ્વાદિષ્ટ [7]
14-2012 [17]
સ્નેલ × ૫૨સેવો [25]
रीते
=
[15]
હૈદ = દુકાન, બજાર [28]
-eng [12]
|હન્ત = ખરેખર [27]
-ìì [30]
=aise [31]
| हर्षण - हर्ष [34]
T=4! [12]
Tisg [14]
OOO
[23]
ET -g [15]
હાનિ - નિ, નુક્શાની [14]
=
हि -
4 [8]
-
· જવું [3]
|હિમ્ - હિંસા કરવી [8]
*
હિંર્ - હિંસા કરવી [8] fees [9]
हितभाषिन् हितारी जोसनार
[5]
4 [15]
|દુ - હોમવું [15]
હેય - છોડવા યોગ્ય [20]
| हृदय, हृद् = ६६५ [25]
-Su [14]
IE
ઠ્ઠી “ લાજવું, શરમાવું [15]
હ્યુ “ છૂપાવવું [11]
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્- TTE DESENTEØસં.ગુ.કો.જીજી

Page #281

છેગ0 વાલી સરકત કોશ
છે
અંગ- અ [8]*
અપેક્ષા- અપેક્ષા [4] આજ સુધી- મધયાવત[23] અંગશાસ્ત્ર અ[20] | અપ્રમાદી- અપ્રમત્ત [9]. આજ્ઞા કરવી - મા+જ્ઞા [7]. અંગીકાર કરવો - ગી+[3]. અભિપ્રાય = મત [5]. આઠમ = અદી [8] અંગુઠો - અ[[26]
| અભિમાન- ગર્વ [14] આદરવા યોગ્ય ઉપાય [20]. અંધારું- તમ[13].
| અભિષેક કરવો- અમિશિન્ |આનંદ = પ્રમોદ [31] અગ્નિ- વઢિ[1].
[સિન્] [6]/આનંદ- રતિ [32] અચાનક દસ [14] અમૃત - અમૃત[28]. આના પછી - અતિ: પર [15]. અજોડ અપ્રતિરૂપ [24] અમૃત જેવું- અમૃતોપ[15] |આપનાર - યિન [9] અજીવ - અવેતન[12]. અયોગ્ય માત્ર [15]. આપવું- તા[10] અટકવું -વિરમ[13] અર્થ- અર્થ [6]
આપવું = T[10]. અટકવું-નિવર્તન[16] અવયવ - અ[8] આપવું ? [14] અટકાવવું [6] અવસ્થા અતિ [14] આપવું પ્રા [20] અડધું- અર્થ[7] અવાજ = સ્વ [1]
આબુ - વૃંદ [1] અદ્ભુત - અમૃત[24]. અવાજ કરવો [10] આબુ - અર્થાવત [17] અધ્યયન = રાત [20] -
અવાજ કરવો = ધ્વ[19] આરસ પાષાણ [6]. અન- અમૂલ પર્વત [28] અવાજ કરવો - [28]. આરોગ્ય આરોગ્ય [7]. અનાસક્ત-નિકું [23] અવિવેક - વિવેક [14]. આવવું- +[10]. અનુજ્ઞા આપવી - અનુ+જ્ઞા [6] અશક્ત. '
અશક્ત - અશક્ત [15]. આવિષ્કાર કરવોગવિ+ [3] અનુજ્ઞા આપવી- સાનુ+જ્ઞા | અહિતકારી - અપથ્ય [9]. આવી = હતાશ [9] [26] આંખ- ક્ષ [6]
આશાતના = કાશાતના [26] અનુભવ-સંવેદન[28] આખ- સ્તવન[18]. આશ્ચર્યચકિત - વિભિત [24] અનુશાસન કરવું. શાસ્[11] આંજવું- અન્ન [8] આશ્રય આપવો - [14] અનુશાસન કરવું અનુમાન(10)આબો- ચૂત [29] આશ્રય લેવો - આ+શ્રિ [8] અનુસરવું- અનુ+[8] આખું-નિષિત [22]. આશ્રવ - આશ્રવ [20] અનુસરવું = અનુ + [29] આગળ = પુર: [9]
આસક્ત થવું - રજૂ [2] અપહરણ કરવું = +ઢ[18] |આચરવું-સમ્+T+[17] આસક્તિ કરવી - ધ [9]. અપાત્ર અત્રિ[15] આચાર્ય ભગવંત - સૂર [4] | આસપાસ ફરવું પરિ+[17].
આજથી માંડીને મદ્યપ્રવૃત્તિ [9/આસપાસ હોવું. પરિ+[17]. | *વિશેષ ઓળખ માટે કૌસમાં પાઠનંબર સૂચવેલ છે. કેટલાંક તત્સમ શબ્દોનો, સામાસિક શબ્દોનો | અને વિશેષનામોનો આમાં સમાવેશ કરવામાં નથી આવ્યો.
સરલ સંભ-૨ આજ09999999ગુ.સંકોશ

Page #282

६२छ्वुं = लष् [1]
२छ् = वश् [11]
२छ = आ + शास् [11]
२छ्वुं = ईह् [33]
६य्छा = अभिलाष [14]
छा - अभीप्सा [19]
=
६२छा = मनोरथ [25]
ईच्छा विनाना = निरीह [23] च्छित = अभिप्रेत [9]
च्छित इष्ट [15]
धच्छित = अभीष्ट [27]
ईन्द्र = इन्द्र [4]
ईन्द्र = सुरेश्वर [23] боя =
- वासव [24]
धन्द्रिय = हृषीक [14]
धीन्द्रियोनुं मन = दम [31]
35ng = क्वथ् [16]
sng = उत् + क्वथ् [16]
(ng = क्वथ् [16]
वुं = उत् + क्वथ् [16] ति = उक्ति [12] उधाsg = अप + आ + वृ [3] ઉતાવળ કરવી – ત્ત્વ [20]
उत्तम = उत्तम [9] उत्पत्तिस्थान = योनि [20] Grumag =
Geu ual = 3 + 374 [10]
उधर२ = उदाहरण [5] अहीरला ४२वी = उद्+ईर् [19]
ઉદ્ધાર કરવો = ઙ+ě [19] उद्यमी - उद्यमिन् [19] द्विग्न थपुं वि + रज् [34]
=
| ना = उन्नतपुर [22]
G-HT adel = [31]
| पारी = उपकारिन् [23]
| पयार = चिकित्सा [28]
| उपद्रव = उपद्रव [25]
|पहेश = देशना [21] 6421-3447 [28]
=
उपार्थन ५२ = उप + अर्ज् [29]
| उपासना रवी = उप+आस् [11] ઉમંગ
1 = उत्साह [23]
=
उससित थवुं उत् + लष् [29] based = [12]
=
धुं = एज् [33] [होर = कठिन [24]
| डडवाइस = कटुफल [28]
+[18]=[10]
|थन = कथन [16]
5न्या = कन्या [20]
542 = छल [15]
|भण = अम्बुज [25]
२ = शुल्क [30]
२ना२= कारिन् [14]
२ = कृ [3]
५२ = वि+धा |
धा [14]
या = अवगाहना [20]
या स्वरे २sg = वि+क्रुश् [13]
थे ४= उद् + हा [15]
seg = TOUT [10]
| हेवु = आ + ख्या [10] કહેવું = ચક્[11]
|Quig = 3+3 [10] Qug= 39+ [10] Goig = 35+ [10] Qada [12] એકઠું કરવું = વિ [3] | खैश्वर्य = विभूति [16] |q=a[27] |योगजवुं = ली [6] |ઓગળવું = ↑ [7] खोगणी ४धुं वि + ली [7] अपधुं = त्रुट् [1]
sou (zial) = chr [4] अंध = स्फुर् [21]
अन = श्रोत्र [5]
slug= at [1]
કાપવું = છો [1]
=
अथवुं = लुप् [2]
दुरिया = पण्य [28]
|
ईश = कर्कश [34] ऽस्यास = कल्याण [5]
अष्ट हेवुं = यस् [1] | डेवत = उक्ति [12]
ag- [21]
કાપવું = તૂ [6]
| खोछु जोसनार = मितभाषिन् [5] | अपवुं छिद् [8]
खोज
अभि+ज्ञा [7]
slug= T [10]
अपधुं अव + दो [15]
| इंदूसार्ध = कृपणता [22] | टाणg = क्लम् [1]
अपवुं
व्रश्च् [ वृश्च् ] [2]
|ध = उद्+विज् [9]
| अजूमां राजवं = यम् [यच्छ् ] [2]
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્ ૭૪૬૮૪૪
ૠૠગુ.સં.કોશજીજી

Page #283

आबूरामको = आ+वृ [3] अम - काम [27] आमहेव = स्मर [3] अमसुम = स्मर [3] आमणी = कम्बल [5] अयम = नित्य [13] अयरता = कातरता [14] आया = काया [6] असे = कल्ये [16] अ = अनेहस् [8]
भती = महाघ [6] Beet = दुर्ग [5] Ast = कीट [34] ald - कीर्ति [3] दु२ १५ - कुबेर [22] पुष = कुल [11] +st = कुक्कुट [34] दूत = सारमेय [12] कृपा = प्रसाद [4] 32j = कियत्[9] 3 - आम्र [22] sis = क्वचित् [15] ध्यारो = आलवाल [5] Saral = क्लिश्[22]
शथवा = क्लिश् [22] ५५२ - उदन्त [10] ५राम - दुष्कार्य [30] ५२५ प्रमा- दुष्प्रभाव [7] ५NE = क्री [6] ५३५२ = ननु[8] ५३५२ - खलु [11] ५३५२ - हन्त [27]
| Misg= क्षुद् [8] माई - परिखा [7] पापोथायु = चुलुक [25] पासी २ = रिच्[8] पापा योग्य = भोज्य [23] पाj = अश् [6] पाj = अद् [12] पायु = घस्[21] पाj = जश् [10] पुरj - वि+अङ्ग् [8] पुश- प्रसन्न [16] पुश २j = प्री [7] पुश थ' = मुद् [29] Yj = खिद् [2]
= विषाद [16] पाम = खिद् [8]
पामj = खिद् [9] wlej = खन् [4] मोणो = अङ्क [10] गति = गति [27] अमरापुं त्रस्[1] गरमी - धर्म [25] गरीमथ = दरिद्रा [11] सभी = दारिद्रय [15] गर्जना = नाद [32] गर्जना ४२वी = नद् [4] गर्ग = गर्भ [23] गविथ = स्तम्भ[6] गणg = [7] गणी गये - गलित [14] गणी ४ = ग्रस् [28] ... | गj = कण्ठ [28].
|uxवी४ ४२वी = स्तन् [16] | durg = नद् [4] | Pum = गो [13]
गुः = गुण [6] | गुस्सा = कोप [4]
गुस्सा ४२वो = आ+क्रुश् [13] | गुस्सो ७२वो = वि+कुश् [13] | गूंथj = ग्रन्थ् [6] | गृहस्थ = गृहिन् [7] | anam = गोपाल [12] | गोग = गुड [13] अन्य५२ = ग्रन्थकृत् [27] अ. ४२ = ग्रह [ गृह ] [6] ग्र २j = उप+आ+दा [15] | Asa sRj = आ+दा [18] |घest nो = अप+चि[5] Isy = वृद्धावस्था [22] घj=भृशम् [13] घj = भूरि [15] घj = अतिशय [21] ५२ = अगार [8] घ२९५ - ज [7] |३२ = वृद्ध [14] | घसा rj - ज [7]
घायब २ = क्षण [3] |घी - घृत [16] | धेशले = विष्[15]
शे धारयो - रुध्[8] |घोst = तुरग [4]
घोst = हय [29] घोर - घोर [12] हनचन्दन [2]
HT ARE कृतम्-२ 3..3POE.......सं.se..

Page #284

य२१- चक्ररत्न [24] = अन्तिम [22] = चेत् [8] यढीयात य = अति+शी [10] |= पश्चिम [32] . |sg - युज् [8] यमन्त = चमत्कृत [24] छोsan योग्य = हेय [20] Jodsj = यु[10] य२९१ = पाद [23] s' = हा [14]
- विलोक् [27] या४२ = किङ्कर [15] छोस = शो [1]
©ती dj - निर् + जि [31] याj - लिह [12] छोल- तक्ष् [1] 04 = प्राणिन् [10] यारे॥Tथी = परितः [22] 4- विपिन [5] | ®4 = चेतन [12] यामj - क्रम् [1] xeuqil२ = प्ररूपक [20] | Aj = श्वस् [10] थिल - चिह्न [17] |४ता२३- वि+निर्+या [17] | = जन्मिन् [29] थी४५स्तु = पदार्थ [4] 813 2020 = जनक [16] गार = द्युत [21] थीर - भिद् [8] |म आपको = सू[10] | पान - तरुण [27] यूरेयू। ३२वा - मृद् [6] जन्मापा = प्र+सू[13] | पानी = तारुण्य [14] यूरेयू। ४२वा = क्षुद् [8] |मना = जन्मिन् [29] | ई = अतिरिक्त [28] येती ४ = चित् [2] भ= भुज् [8] | टुपsj - विज् [15] थेष्टा = चेष्टा [8] | वामाको = प्रति+भाष [16] - - प्राचीन [10] योej = सङ्ग् [2] ४ आपको = प्रति+वच् [17] | 2j = प्रमाण [25] थोटी ४j = स्तम्भ [6] ४ = विच्छ [1]
भ = वत् [11] योस = ध्रुवम् [34] ४ - ऋ [ ऋच्छ् ] [2] हैन साधु = निर्ग्रन्थ [12] योsj = अङ्ग् [8] ४ = रि [2]
ॐs५ = वेग [8] योमासु = चातुर्मास [1] Jej = हि [3]
| S५ = गति [14] यो२j = मुष्[6] ४- या [10]
ॐs५ = शीघ्रता [27] यौःश - चतुर्दशी [8] - इ[10]
अ२ = स्नु [10] ७insो - छाया [2] ४ = ऋ [15] 2५:- स्नु[10] छाश = तक्र [7] ४ - हा [15] ४३ = शीत [4] छुपा = गुप् [1] aij = जागृ[11] ऽ२ = भी [14] 214sgविअप+इ[11] | = प्रबुद्ध [32] दूम मस्ज् [ मज्ज् ] [2] छूपाqj = हु [11] | 0941 योग्य = ज्ञेय [20] कृषी ४ = नि+मस्ज्[5] छो = अन्त [22] | Paeaj - ज्ञा [जा] [6] | aisi = वृ[3] छeg = दो [1] | aaj = विद् [12] disg= सम्+स्तु [4] छej - छो [1] | Paner = आ+कल् [33] aisj - स्तु / आ +स्तु [6] छej - कृत् [2] | aaj = अव+इ [10] aisj - ऊर्गु [21] छेj - चरम [7] | OnqxOq = यावज्जीव [7] | तत्५२ = तत्पर [23]
3.8 सरस संस्कृतम्-
२५४.४ २००.3.3.3.3.3.3.3.सं.be.8.3

Page #285

तपqj = धूप् [1] daqt = भेद [20] तमाम - सकल [19] त२३४ = अभि+इ [10] तरी ४ = उत् + त् [13] dustd = शक्ति [14] dueej - तन्[3 ताएं- त्वदीय [9] ति२२२ - तिरस्कार [5] ति२२j - भ...[2] Eि = तिलक [25] तीरथु - तिर्यच्[20] तीर्थ-२ - तीर्थनाथ [29] ती = तीक्ष्ण [5] तु२७ - क्षुद्र [32] तूटj - त्रुट् [1] तृष्य - तृष्णा [30] ताप्रभा - तद्यथा [20] तनु- तदीय [9] तैयार थj - सस्ज् [2] ३१ ५६ - त्रिपदी [20] थj - सम्+पद् [14] थinet = स्तम्भ [29] था = श्रम [4] था sb - तम् [2] थाxj - श्रम् [2] था sb = ग्लै [16] Vj = ष्ठिव् [1] थोडु - अल्प [7] मन २j - दम् [2] ध्या = दयालु [9] ४२७ - सीवक [1]
४२२४ - प्रत्यहम् [4] | दूध = क्षीर [8] ४२वा = द्वार [5] दू५ = दुग्ध [13]
- दर्पण [18] २४२j - धु [3] शन = दर्शन [17] दू२३२ = धू[3] Enj - पिष् [8]
६२४२j = धू[7] Mist= दण्ड [14] दूर ७२j - विधूि [धून् ] [7] Eid = दशन [14] २४२ = धू[7] &id= दन्त [28] दू२४२j - अप+आ+कृ [13] हान २ = सन् [5] हेपाg = भा [10] ५३ = मद्य [29]
४५ = निर्जर [7] घस = दास [15] | ३५ - देवता [27] हास = अनुचर [25] Parls = दिवस्[15] हिवस = अहन्[8]. हेवी - देवी [4] हिवस = दिवस् [15] देश - राष्ट्र[16] हिवस रात = दिवानिशम् [16] | aasj - दु[16] Eas = अपत्य [32] asj = दुह् [12]
जी = दीपावली [18] दूध ४२वी - द्विष् [12] aan - प्रव्रज्या [16]
= सू[5] हुँमि = दुन्दुभि [24] 41 वसु [] दुः५५j - उंह [33] ५२ = धा [14] दु:५४ = दु[3] घभध्यान = धर्मध्यान [18]
भी थj = खिद् [2] धार ४२नार - धारक [31] दुःपी थj - दू[3] धारा = धारा [5] हुसह्य - दुःसह [18] विजार = तिरस् + कृ [3] हुआन - आपण [6] घिजार = द्विष्[12] हुअन = हट्ट [28] घी२४ = धैर्य [14] हु११ = दुर्भिक्ष [17] धीरे धीरे = शनैः शनैः [10] glor = दुर्लभ [2] घोg = अव+निज् [15] हुश्मन - विद्विष्[15] ध्यान २j - ध्यै [10] दुश्मना42 = शत्रुता [12] | ध्यान हे - अव+धा [14] हुष्ट माया२ - दुराचार [10] ४- उद् + विज् [9] दृष्ट व्यजित - दुरात्मन् [18] - aqj - धू[2]
ES ARE संस्कृतम्-२ 888088.8.S.SEXY.सं.Sees

Page #286

|Aεn=ff[15] |Anig sag = fa+AT [17]
निवेश २वो = नि+ विश् [32]
ધ્રૂજાવવું = ધૂ[7]
ધ્રૂજાવવું = થુ [3]
ધ્રૂજાવવું = પૂ[3]
धूभव = वि+धू [ धून् ] [7] निश्चय रखो = वि + अव + सो [4]
ધ્રૂજાવવું = બ્લ્યૂ [7]
|
Asing = fa+ata [27]
નમન કરવું = X + नम् [21]
नभवुं = नमस्+कृ [6]
125 = निरय [2]
नपुं = नव [18]
|नसीज = भग [11]
नसी५ = भवितव्यता [16]
नागरा४ = नागराज् [7]
नाथ = नृत्य [25]
नीडजी ४ = वि + निर्+या [17]
| नीयगोत्र दुर्भ = नीचगोत्र [11]
| नीभवुं नि+युज् [8]
| नीभवुं = नि+युज् [8]
| नुझ्शानी हानि [14]
=
| नृत्य = नृत्य [25]
| नैभित्ति5 = नैमित्तिक [24]
नोड२ = प्रेष्य [15] | पग = पाद [12]
| पग = चरण [26]
पग = पद् / पाद् [27] | પજવવું = ૐ [3]
usवुं प्र + उद्+पत् [19]
नाथ = नाथ [15]
नानुं - लघु [15]
નાવ =
नानो भाई = अनुज [27] नौ [26] नाश = नाश [14] नाश डरनार = विनाशक [24] पतन = पतन [14]
નાશ કરવો = ↑ [6]
પત્ની -
1 = कलत्र [8]
નાશ કરવો = સો [1]
નાશ કરવો = યૂ [2]
નાશ કરવો = તૃF [8] नाश पाभवु = शद् [ शीय् ] [2]
नाश पाभवु - वि+उत्+छिद् [20]
=
| पथ्थ२ = पाषाण [6]
५६ = पदवी [11]
| पार्थ = पदार्थ [22] पद्धति = पद्धति [26]
परंपरा = परम्परा [21]
नास = परा + अय् [13] नास्ति = नास्तिक [28] A-El zal = TTE [28] नियमित = नियन्त्रित [19] निरर्थ5 = अनर्थक [27] निरीक्षण ५२ = निर्+ईक्ष् [22] निर्दयी = वृजिन [8]
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ ૨૪૪૯૨૦૨
|
परमाणु = परमाणु [20]
| परमाणु = अणु [30] | परसोड = अमुत्र [4] | परसोड = परलोक [28] | परसेवो = स्वेद [25] परस्५२ = परस्परं [10] | पशंभुज = पराङ्मुख [21]
|421
= [3]
પરાભવ કરવો = પરિ+મૂ[16]
परिग्रह = परिग्रह [14]
परिग्रह = द्रव्यसञ्चय [22] | परिमित = मित [15]
परिवार परिवार [25]
परिषर = परीषह [18]
|
पर्वत = शैल [25]
| पवन = मारुत [25]
| પવિત્ર કરવું = પૂ [6]
| पशु = तिर्यच् [20]
| पशु = पशु [27]
| पश्चाताप = अनुक्रोश [11]
पश्चिम = पश्चिम [19]
| પસંદ કરવું = [ [6]
= वस् [11]
= परि + धा [14]
|पडे
[पडे
|पडे
= नि+वस् [16]
| पहेलवान = मल्ल [31]
पहेला = पुरा [8]
| पहेसां = अर्वाक् [26]
પહેલાનો ભવ –
पूर्वभव [11]
|पहेसु = आदिम [29]
| પાંખ = વૃક્ષ [30] |=
[27]
| पांयम = पञ्चमी [8]
| पांय वर्ष = युग [30]
पाछु खप = प्रति + अर्पू [13] पासी = तोय [5] पाली अप् [7]
=
| पाथरपुं= ऊर्णु [21]
पाथरवु = तन् [3]
જીગુ.સં.કોશજી જ

Page #287

पाथरपुं = प्र + तन्[3] |Astej = स्फुर् [21] | Mis२j = सम् + वृ[3] पाथरपुं सम्+स्तृ[4] | Ustej = उद् + भास् [23] | ५२ = पि + धा [14] पाथरपुं - स्तु / आ +स्तु [6] | In = प्रजा [9]
५४२j = अपि + धा [14] पापयुst = सावध [9] | प्रति १२ = प्रतिकार [5] | 430 = अजा [26] पापी = वृषल [8] | प्रति = प्रतिज्ञा [14] | unt = बक [26] पार पाम' = उत् + तृ [13] | प्रतिष्ठा ४२वी = प्र+स्था [26] | MuKunj - जृम्भ [28] पासे ४ = उप+इ [10] प्रभाव = प्रभाव [1]
गीयो - उद्यान [34] पाणj = पुष्[6] प्रभावना = प्रभावना [21] | 4N२ = हट्ट [28] पागण = दु[16] प्रयत्न यो = सम्+यस् [1] | Asts sistी = गल्भ [22] पीsj - अश् [23] प्रयत्न ४२वो = उद्+युज् [9] | usassisवी - कत्थ् [33] पीडित = आतुर [34] प्रयास २ = प्र+ चल्[32]| | पहलामा भारj = प्रति+हन् [22] पीयोग्य - पेय [23] | प्रसा५४२को = प्र+लप्[19] uj परि+वृत्[7] पीj = आ+चम् [1] |प्रवर्त= प्र+वृत् [20] | 414 उदन्त [10] पीस = पिश् [2] प्रवाई = धारा [5]
नावे - निर्मित [15] पाणु = पीत [3]
प्रवेश = प्र+विश्[7] | पो२ = मध्याह्न [22] पुष्प - भृशम् [13] प्रस्थान २ = प्र+स्था [26] | पड़ माछा = विरल [23] पू७j = अनु+युज् [9] प्र४२ = याम [32] १६ = अनडु [6] पृथ्वी = उर्वी [26] प्राणी - भूत [9]
प्लुष्[6] पृथ्वी - वसुन्धरा [27] प्राणी = प्राणिन्[10] | nij = बन्ध् [6] पृथ्वी - भू[28]
प्रारंभ ४२वी - प्र+आ+रभ annat = अन्यथा [7] पे2 = उदर [1] [27]
ALA२३j = अव+शिष् [26] पेमे - प्रभेद [20]
प्रियपालना२ = प्रियभाषिन्[5] बार अंग द्वादशाङ्गी [20] पैसा = द्रविण [15]
- अनुराग [33]
पारी = वातायन [5] पोतार्नु- निज [19] प्रे२९४२वी = प्र+ईर् [4]
| anj = प्लुष्[6] पोत = स्व [1] ॐ शान - ज्ञानमात्र [27]
पाणj - उष्[16] ५२ = भेद [20] इते भेणवी = फल्[19]
Causi = बिडाल [13] श- भ्राश् [1] ३ng - फल्[16]
की १ = देशान्तर [34] प्रश- भ्लाश् [1] asj - दृ [7]
भी - उद्+विज् [9] प्रशj - भा[10] Vij = ध्मा [ धम् ] [2]
बुद्धि - बुद्धि [16] प्रशj - वश् [11] ३qj = अक्ष[1]
बुद्धि = धी [17] अश: चकास्[11] |३॥j - वि+आप[5]
बुद्धि - प्रज्ञा [18] प्रशj = ज्वल्[13]
३ - प्रचार [29] .... बुद्धिशाणी - मेधाविन् [14]
3.8 सरस संस्कृतम्-२ ४.४.४८२03.8.SSSS...सं.sease

Page #288

धूमपाडवी = क्रन्द् [16] ....... - [25]] wing = वन् [3] धूम पाडवी = रु [17] भावना = भावना [9]. | भाप = नवनीत [7] बेघडी = मुहूर्त [20] भाषा = भाषा [9] भा७j - मत्स्य [17]
- निगड [34] भाषा = गिर् [13] | भाटे = कृते [1] स-आस् / सम्+आस् [11] | ye = भ्रस्ज् [ भृज्ज् ] [2] | भास = पुंस् [26]
स- नि+विश्[31] ys = शूकर [29] भा = माणिक्य [25] पोप पामेल - प्रबुद्ध [32] | भूप - क्षुधा [34] भाथु = मुण्ड [14] पोखj - ग [7]
भूण्यु = क्षुधित [34] भानj - म्ना [ मन् ] [2] पोसg = वच्[10] भूक्ष = स्खलन [14] भानसरोव२ = मानस [29] पोल - ब्रू[10]
भूख ४२वी = मद् [2] भा५g = मा [15] पोसg = भण् [13] मे॥ य = सम् + इ [11] | भा३२j = क्षम् [2] पोल गद् [16] मेjs२j - प्र+चि [3] भारपुं- कृ [7] पोसj= उद्+ईर् [19] | मेjs२j = वि+चि [3] | भारj = [7] प्रहा = ब्रह्मन्[31] भेट = उपायन [14] भारj - तृह [8] प्रा१ = द्विज [21] मेट सञ् [2] | भार- वि+शस्[13] भगवान विश्वनाथ [13] मेj - स्वञ् [2] | भारj = आ+हन् [17] म2511२ = कार्पटिक [32] | मे २al = शिष्[8] भारj = अभि+हन्[17] भA = अधि+इ [10]
२वो = वि+विज् [15] भा- मदीय [9] (भमरी = द्विरेफ [12] महीन शयते = अभेद्य भाles = पति [16] मम - भृम् [1] [23]
मित्र = सखि [26] भयं४२ = घोर [12]
मोगqj = भुज् [8] | मित्रता - मित्रत्व [24] भरघु = प[7] भोगqj = भोग [14]
| मिadu = संधि [30] भ२j = भृ[14] भन - चेतस्[16]
मिथ्याटि - मिथ्यादृश् [25] भरघु = पृ / पृ[15] भनन २ = मन् [5]
भीडा स्वभाव - मिष्टभाव [33] भय = भृगुकच्छ [21]
मनुष्याम = मानवभव [8]
| भुज्य - प्रधान [19] (मरेलु = भृत [23] भमत्वविना निर्मम [23]
| भु२५ - मुग्ध [27] भस्म = भस्मन् [34] . भलिन - मलीमस [11]
भुट्टी = मुष्टि [24] मक्ष २ = प्सा [10] भरत - शिरस् [15]
भुसा३२- पान्थ [2] Hinj - भङ्ग् [8]
भडात्मा = महात्मन् [17] भुत - मुहूर्त [20] CALS = बान्धव [17] भाग२ = महोदधि [11]
भू-नि+धा [14] भाग - भाग [26]
भास॥२ = महार्णव [30]
| भू - मूढ [3] भागावो = सम्+वि+भज् । | महोत्सq = महोत्सव [26]
| भूध - मूढ [3]
B.S ARE संस्कृतम्-२ 3.3.8 20183.3.3.3.3.3.सं...

Page #289

भूल्य = मूल्य [28]
भूल्य = शुल्क [30]
भूज = मूल [14]
भेरु पर्वत = मन्दर [23]
भेस = मल [10]
भेसुं = मलिन [10]
भेजवj = आप् [3]
મેળવવું = X + आप् [3]
भेजवपुं = अश् [3]
भेजववुं = अव+आप् [20] भेणाथ = समागम [11] Hlsag = +fe [3]
भोस - प्रेष् [24]
भोटा = विभूति [16]
भोटालाई अग्रज [24] भोटु = प्राज्य [15] भोटुंगल = अरण्यानी [27] भोढुं = तुण्ड [14]
भोत = कृतान्त [32]
भोती = मौक्तिक [25]
=
भोक्ष = निर्वाण [23]
भ्यान वुं = म्लै [16] भ्सेच्छ = म्लेच्छ [25]
यंत्र = यन्त्र [12] यभरा४ = कृतान्त [32] याय = वनीपक [3]
याय = अर्थिन् [9]
रंगवुं = रञ्ज् [2]
|श्यना = रचना [23]
२sg = रुद् [10]
२१ = स्यन्दन [4]
|२मत = लीला [34]
રસ કાઢવો = સુ [4]
रसोई = रसवती [23]
રસોઈ રાંધવી = SπT [10]
रस्ताने भनार - पथज्ञ [27]
|रस्तो = पथिन् [15]
रहित = विहीन [14]
रहित = विरहित [27]
रहे = अव + स्था [23]
रक्षवुं = गुप् [1]
24g = [10]
રાંધવું = શ્રી [7]
भूवुनि+धा [14]
=
|21829 = [11]
218 E2012 = RTGI&R [17] रा४ ६२वाभे = राजद्वार [17]
राम = भूप [6] 21981-fafafa [9]
शुभ = पृथिवीपति [16] नरेन्द्र [27]
રાજા =
aa = पृथ्वीनाथ [29]
|राभ्य = राज्य [9]
रात्री = राज्ञी [23]
रात्रि = निशा [13]
रात्रि = निश् [22]
रात्रि = यामिनी [32]
युद्ध = सङ्ग्राम [4]
योगी = योगिन् [23]
योग्य योग्य [9]
शव - दशानन [13]
योग्य = अनुरूप [16] रंग - वर्ण [6]
રોકવું – ૩૧ [8]–
=
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૨૮૪૨૫
रोग = व्याधि [17]
रोगी = रोगिन् [9]
રોગી =
1 = आतुर [17]
रोगी - व्याधित [34]
लगभग - प्राय: [6]
AISIES = FATTE [17]
साई = आजि [29]
લડાઈ કરવી = ભૃ[3] सन्धि- अतिशय [21]
पक्ष - लक्षण [19] લક્ષ્મી = श्री [17]
AUSSI = GUS [14]
· Cusg =
[8]
साग प्रति + भास् [25]
curg = [15]
सास = रक्त [3] सावस्य = लावण्य [8] लाव
आ + वह [28]
ellug = faq [2]
ellag = ft [6]
ellag - ft [7]
सुय्यो = कितव [25]
Au seal = faq [2] au szal = fae [12]
सेवु = ला [10] ag = 3πT +
सोय = लुञ्चन [24] alouda - you [14]
दा [14]
वंश - कुल [11]
=
वाश २वा = अभि+स्तु [17]
वावु पण् [1]
- ईड् [11]
EETૠગુ.સં.કોશ જ

Page #290

वयन खापवुं = सम् + ग् [7]
वयन खापवुं = प्रति+वच् [17] વચ્ચે
1 = मध्य [15]
वह पक्ष = कृष्णपक्ष [4]
aaj = वर्धन [9]
वधदुं = प्यै [ प्याय् ] [21]
વમેલ =
1 = वान्त [12]
વર
पति [16]
281 = [29]
वसोवयुं = मन्थ् [7]
५२ = वशी + कृ [3]
वसन्त = वसन्त [30]
वस्त्र = वासस् [1]
वहेवुं = स्नु [17]
|वांहरो = कपि [16]
quell-fr[13]
=
વાતચીત
|lazeg = 3+ [33] विद्या विद्या [11].
| विद्यार्थी = विद्यार्थिन् [9]
alg = a[10]
वास| = भाजन [15]
azd = p[1]
lau sag = fa+&T [14]
| विधि - विधि [9]
|(all = fafia [27]
विभाग २वो = वि + भज् [19]
વિભાગ કરવો = સ+વિ+મન્વ્યાપવું* અભ્[1]
[25] is = [31]
| शंt = शङ्का [7]
| शंst = संदेह [30]
शऽधुं = शक् [3]
| शक्तिभान होवु = शक् [3] | शब्द शब्द [4]
| शब्दे शब्द = अक्षरश: [9] શરમાવું = ઠ્ઠી[15]
| शरीर = वपुस् [12]
ug =
[2]
=
[19]
| शासन ५२ = शास् [11]
·
[aulo = fare [3]
1- आलाप [9]
वातयीत = सङ्कथा [24]
वात्सल्य = अनुराग [33]
વાદનું સામર્થ્ય = વાવાન્તિ [21] વિશેષ રીતે સમજાવવું
વાદવિવાદ કરવો = વિદ્[9] वाणुं = वारिद [4]
वाही = वादिन् [23]
|lazion ug = fa+ azla = farty [14]
વિવરણ કરવું = વિ+વૃ [3]
ales=[15] |lalive dig = fa+farq[9] વિશેષતા દેખાડવી = વિ+શિક્[9] | विशेष रीते = विशेषतः [11] |ladu Na seg2 = 3+ |ladu Ad nug = fa+
[34]
[10] |
[32]
वि+आ+चक्ष् [13] शास्त्र = शास्त्र [3]
Caz 21mal = fa+ |विषयेच्छा = काम [27] (avel = facer [29] |lazauzell = fatara: [20]
|[aznu = farm [30]
|
वींछी = वृश्चिक [7]
|dug= fa+ t [27]
वैद्य वैद्य [28]
=
| वैभव = वैभव [6]
| वैरागी = विरागिन् [31]
| वैरी वैरिन् [26]
=
| व्यग्र = व्याकुल [8]
व्याड२ = व्याकरण [34]
[10] 142 = FRER [34] | शीतणता = शैत्य [33] | शीस = शील [15] | शुन = शकुन [22] |ye Anuani = [14]
| शुद्ध थधुं = शुध् [10]
शूद्र = वृषल [8] |શેત્રંજી =
• कुथ [5] ells seal = fa+gel [13] |ells seal = facta [16]
|zilag = fa+fa [3]
वाण = केश [30]
विकसित थj = वि + जृम्भ् [28] वींध = व्यध् [ विध् ] [2]
| वीक्षा = तन्त्री [26]
વિખેરવું = [1] विघ्नरहित = निर्विघ्न [27]
वी२ = वीर [3]
વિચારણા કરવી = મન્ત્ર [2]
a = [8]
વિચારવું = { [33]
વેગળા રહેવું = વૃક્ [9]
જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૨૨૨૨૨૦૬ ટક
જી.જી.હગુ.સં.કોશ જ

Page #291

श्रद्धा = श्रद्धान [33] |A%t = अनुशासन [18] Just - सर्करा [13 श्रा५आपको = शप् [23] | HEL = नित्य [13] Aug- सामान श्रावि = श्रमणोपासिका [8] | सहाया२ = शील [15] २४५ - दन्दशूक[25] श्रेष्ठ - जात्य [12] समाव - भाव [13] |AA 3Rj - मृज् [11] श्रेष्ठ = तिलक [25] | स३१ = सफल [13] | २ = अव + दै [15] श्रेष्ठ = पर [30]
सकता = सफलता [25] |सामा थj = प्रति + कृ [3] श्रेष्ठ = उत्तम [33] स३८ = श्वेत [3] | सामे = पुरः [9] श्वास dat = प्र+अण्[10] | स३६ 45 गये = पलित [14] |सा = सम्मुख [25] श्वासको = अन्[10] सामा = सभा [26] |सा भार = प्रति+हन् [22] श्वासको प्र+अन् [10] समयस२ = समयानुगुणं [26] | सा२२लित = निस्सार [12] Aada = श्वस्[10] समर्थ = ईश [23] - | साराष्ट्र - सुराष्ट्र [9] संड2 = वैषम्य [16] | समर्थ = क्षम [23] |सार्थAns = सार्थवाह [27] संड2 = व्यसन [17] समर्थ खो - प्र + भू[23] संड = सिंह [1] संग सङ्ग [6]
समय खो- क्लुप् [24] Haj = अव+सद् [सीद् ] [24] सं = साङ्गत्य [24] समाधान - संधि [30] |सीaj = सिव् [1] संगतो - युज् [8] सभाधान २-सम्+आ+धा[14] सु५ - सौख्य [24] संयरत = सञ्चरण [26] | समानधर्मको साधर्मिक [33] सुपी = सुखिन्[8] संतusj = गुह् [4] समाप्ति = परिसमाप्ति [27] सुगंध = आमोद [2] सायि ४२वी = सम् + धि [14] | समा = मा [10] सुगंध - सुरभि [12] संन्यासी = कार्पटिक [32] | समुद्र = वारिधि [25] सुगंधी = सुरभि [12] संपत्ति = सम्पत्ति [17] | सभू - पिण्ड [14] सुथार = तक्षक [1] संपन्न थj - सम्+पद् [14] | समूड = वर्ग [28] | सूंघj = घ्रा [ जिघ् ] [2] संध्यमांसाधू = सम्+पृच्[8] सभूख = कलाप [30] |सूई ४ = शी [10] संधिमा आqj = सम् पृच्[9] | समूड = यूथ [32] सूत्र = सूत्र [6] संयमी - संयमिन् [13] सम्यान - सम्यग्ज्ञान [23] | सूर्य = अर्यमन् [7] संव२ = संवर [20] | सरवाणो = मीलन [20] सूर्य = भास्वत् [13] संवहन - संवेदन [28] |सपा = सपाद [26] सूर्य = दिनेश [33] संडार - संस्कार [11] | सवारे - प्रात: [22] |सूर्योध्य = सूर्योदय [26] संस्कृत भाषा संस्कृत [10] |सस - श्वशुर [7] |सू - स्वप् [10] संक्षे५ - समास [19] सmuqj = इन्ध् [8] सूक्ष्म - सूक्ष्म [12] सा- बान्धव [17] | eix = संध्या [16] सेव - सेवक [15] सघणु निखिल [31] | Airrj - श्रु (श) [3] सनि - सुभट [24]
38 सरस संस्कृतम्-२ 3.3.30003.3.3.3.3.3.3.सं.
SEE

Page #292

3
सैनिक - भट [30]
सैन्य = अनीक [16]
सोनुं = काञ्चन [1]
सोजत = सङ्ग [6]
सौराष्ट्र = सुराष्ट्र [9]
સ્તવના કરવી = સ્વ [10]
સ્તવવું = J[10]
स्तुति = स्तव [27]
સ્તુતિ કરવી = પ[[1]
સ્તુતિ કરવી = નૂ [2]
= [25]
2014= [14] |स्थान = भाजन [15] स्थिर = स्थिर [25]
स्नान 5 = स्ना [10]
| स्मशान = स्मशान [8]
स्वच्छ २ = निज् [15]
સ્વચ્છ કરવું . મૈં [21]
स्वभाव = प्रकृति [33]
स्वयंवर = स्वयंवर [21]
| स्वस्थता स्वस्थता [19]
| स्वाह - स्वाद [10]
| स्वाहिष्ट = स्वादु [7]
| स्वाभाविड रीते = स्वभावत: [23]
[15]
2012
| स्वाभी= स्वामिन् [17]
| हंस हंस [15]
| हंस = मराल [29]
| ३५ = अधिकार [9]
હડસેલવું = સૂ [5]
|| = हन् [12]
| हम = सम्प्रति [11]
हर = मृग [1]
| हर्ष हर्षण [34]
अर्ध = लघुता [16]
| हवे = अथ [8]
|ા = ओम् [15]
| हाथी कुञ्जर [23]
હાથી
=
- गज [25]
| हानि = हानि [14]
OOO
T
હાય ! (ખેદ સૂચક) – હૈં। [12]
हास्य = हास्य [8]
हास्यास्प६ - हास्य [15] હિંમત કરવી = · ધૃવ [3]
[हिंस5 = हिंस्र [9]
હિંસા કરવી – ક્ષિત્ [5]
हिंसा 5वी = हिंस् [8]
હિતકારી =
= पथ्य [5]
हितझरी जोसनार - हितभाषिन्
[5]
gual seal = 374+77[4] हृ६५ = हृदय, हृद् [25]
होशियार - प्रवीण [19]
હોડ બકવી = પૃથ્વ [3]
होडी = तरी [26]
होहो = पद [9]
હોમવું = હૈં [15]
क्षमा = शम [29]
क्षुद्र = क्षुद्र [32]
જીજ સરલ સંસ્કૃતમ્-૨ જ૨૦૮૦-જી જીજીભૃગુ.સં.કોશજી

Page #293

संस्कृत लाशवा भाटेना उपयोगी सूयनो :
'પરમાત્માના અને સ્વગુરુના નામસ્મરણ રૂપ મંગલ કરીને પાઠ શરૂ કરવો.
* પાઠમાં એકાગ્રતા કેળવવી.
'પાઠ આપનાર વિદ્યણરુઆદિનો પણ ઉચિત વિનય કેળવવો * કલિકાલસર્વા શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિસશુભ્યો નમઃ તથા 'છે નમ: પદની એક એક માળા રોજ ગણવી. 'નિયમોનું, ધાતુના રૂપનું, શબ્દોના રૂ૫નું નિયમિત
પુનરાર્તન કરવું. તે * દરેક સ્વાધ્યાય ક૨વા અવશ્ય પ્રયત્ન કરવો. ભૂલ પડે
'તો પાંચ-પાંચ વાર લખવું. જ પરમાત્માની જ એક માત્ર કરુણા છે કે જેથી આપણે
સંસ્કૃત ભણી શકીએ છીએ - તે ભાવનામાં ઓળઘોળ 'બની જવું. અહંકારથી તો છેટા જ રહેવું.
' C (
4(a)
5

Page #294

મા સરસ્વતી !
ન તો તારી પાસે કાવ્યરચનાની શક્તિ માંગુ છું કે વાદમાં અપરાજિત રહેવાની શકિત માંગું છું.
મારે આજે તો એઢલું જ માંગવું છે
મા ! તારું વાત્સલ્ય સદા માટે આ બાળક ઉપર વહેતું રાખજે ! બસ ! મારા માટે ખાટલું જ પર્યાપ્ત છે.
મા ! મને તારા વહાલનું વહાલ છે. વહાલ ઉપર વહાલ છે.

Page #295

હે અઈમૈયા !
'બાળક ભયાનક જંગલમાં ભૂલો પડ્ડી ગયો છે. 'માતા બાળકને જોઈ રહી છે પણ મા સ્વયં આવવા-બાળકને 'બચાવવા અસમર્થ છે. એટલે મા પોતાના હિશ્વાસુ માણસને ચિઠે લઈને મોકલાવે છે. બાળકના હાથમાં ચિઢિ પહોંચી પણ ગઇ. એમાં સવિસ્તર બતાવી દીધું કે દીકરા ! આ રસ્તે થઈ તું 'જલદી. મારે જોડે આવી જા ! પણ, કરુણતા એ સર્જાઈ કે દીકરો ' એ ચિણ્ડિની ભાષા જાણતો જ ન હોતો ! ' હે પરમાત્મનું !
આ બાળક જેવી અભાગી સ્થિતિ મારી ન | સર્જાય માટે જ આ સંસ્કૃત ભણું છું. પણ લય છે, તારી પાસે 'પહોંચવાનું. એટલે જ તારા સંદેશાને વાંચી એ સંદેશા પાછળના ' અંદેશને ઓળખી જલર્દથી કૈવલ્યલમી વરી તારી પાસે પહોંચુ... 'એ જ આરા છે, અરમાન છે, અભીપ્સા છે, આકાંક્ષા છે, આરઝુ છે.

Page #296
હીરાજે સરલ સંસ્કૃત શ્રેણિ ભુવનભાન નનો વાળા સધી ઝળહળ) | મે થી ગુરૌ જનમ : મતભાનુસૂરિ જન્મ શતાબ્દી ભુવનભા ર૦૬૭ * પ્રકાશક દ્ર શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ