Book Title: Nyaya Bhuvanbhanu
Author(s): Jaysundarvijay
Publisher: Divya Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004963/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH | adhyetA - pa.pU.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA.nA paTTAlaMkAra pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyANa paM. jayasuMdaravijaya (hAla pa.pU.A.jayasuMdarasUri ma.sA.) ja prakAzaka * Ea ega EEE ato"ena kAlikuMDa sosAthaTI kathioLakA vIna - 387/16Bary.org For Private & Personal Use QNTY sAvA - vADA Aww jainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyabhuvanabhAnu * adhyetA - pa.pU.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA.nA paTTAlaMkAra pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyANu paM. jayasuMdaravijaya (hAla pa.pU.A.jayasuMdarasUri ma.sA.) zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH prakAzaka divya darzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI - dhoLakA, pIna - 387810 kiMmata rUA. 50-00 phonaH mudraka vardhamAna pustaka prakAzana zAhIbAga, amadAvAda - 380 004. : (079) 22860785, 93774 22642 AvRtti bIjI vi.saM. 2062 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya cirakAlapUrve amadAvAda mukAme svargastha thayelA papU. nyAyavizArada AcAryabhagavaMta zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. nI pavitra smRtine ciraMjIva banAvavA mATe nyAyabhuvanabhAnu' nAmanA prAraMbhika nyAyanA tattvone samajAvatAM granthanI pahelI AvRttinuM prakAzana karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. pa.pU.paM.zrI jayasuMdaravijaya gaNivare nyAyazAstranA nUtana abhyAsIo mATe, sva. pUjyapAda AcAryabhagavaMta bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sAhebe racelA "nyAyabhUmikA' vizAlakAya granthanA AdhAre A nAnakaDA granthanuM saMkalana karyuM che. jenAthI nUtana abhyAsIone abhyAsamAM ghaNI saraLatA raheze. keTalIka evI paribhASAo ke je zAstragranthomAM vAraMvAra AvatI hoya paraMtu tenuM svarUpa ja jANavAmAM na hoya jethI muMjhavaNa thAya - tenuM nivAraNa karavAmAM A laghukAya grantha ghaNo upayogI banaze. (dvitIya AvRtti prasaMge...) mahesANAnI zrI yazovijaya jaina pAThazALAmAM paNa have A pustakano abhyAsa cAlu thayo hoI navI AvRtti sudhArA-vadhArA sAthe prakAzita karavAnI jarUra UbhI thaI. temaja aneka abhyAsuonI mAgaNIne mAna ApI, pUjya AcAryazrIe A granthanuM sAdyanA aneka saMgha samudAyanI javAbadArIo sAthe pUpha rIDIMga karI ApyuM. pU. munizrI kRpAbiMdu vi.jI.ma.nI sahAyathI bIjI AvRtti jijJAsuo samakSa mUkatA ane AnaMda anubhavIe chIe. - kumArapALa vi. zAha Arthika lAbhArthI vi. saM. 2061mAM zrI arihaMta-pArzvazAnti the.mU.jaina saMgha (revA jaina saMgha, zrI bhuvanabhAnusUri jaina ArAdhanA bhavana, zAntA epArTamenTa, vAsaNA)mAM paryuSaNArAdhanA karAvavA mATe padhArelA pU. munirAja zrI kArayaza vijaya ma. tathA pU. munirAja zrI subhASita vijaya ma.sA.nI preraNAthI uparokta zrI saMgha taraphathI temanA jJAnanidhimAMthI A granthanA mudraNa mATe saMpUrNa rIte Arthika lAbha levAmAM Avela che. tenI amo dhanyavAda saha anumodanA karIe chIe. - li. prakAzaka Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA mumukSupaNAmAM jyAre pUjyapAda nyAyavizArada gurubhagavaMtazrInI sAthe sUratathI muMbaI taraphanA vihAramAM hato tyAre paramopakArI pUjya gurubhagavaMte damaNa mukAme nyAyabhUmikAnuM adhyayana zarU karAvavAnI mahAn kRpA karelI. sAmAnyathI dareka zAstranI, vizeSa karIne nyAyazAstronI bhaNAvavAnI kaLAne pUjyazrIe eTalI sarasa hastagata karelI ke Aje A samudAyamAM jeTalA paNa nyAyanA viSayamAM prakhara vidvAno vicarI rahyA che tenuM paramazreya pUjyapAda gurubhagavaMta AcAryavarya zrI bhuvanabhAnusU. ma.sA.ne che. - tyArabAda dIkSA jIvanamAM pUjyapAda gurudeva zrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. pAse Agama - prakaraNa Adino abhyAsa thayo sAthe sAthe pa.pU. AcArya bhagavaMta zrI jagaccandrasUrijI ma.sA. pAse nyAyabhUmikAthI mAMDIne vyAtipaMcaka sudhIno abhyAsa thayo. te uparAMta paMDitazrI durgAnAthajI ane paMDitazrI badarInAthajI zukla pAse paNa keTalAka nyAyanA granthonuM adhyayana kareluM. prAcIna ane navyanyAyano abhyAsa Aje ghaNo jaTila manAya che. kAraNa ke keTalIka nyAyanI paribhASAo samajAvanAra viziSTa kakSAno koI grantha upalabdha hato nahIM. nyAyanA abhyAsI vidyArthIo avacchedaka-avacchinna ke nirUpaka-nirUpitanI bhASA Ave tenAthI ghaNA muMjhAyA karatA hatA. A mUMjhavaNanuM nivAraNa karavA mATe pUjyapAda AcArya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sAheba aneka vidyArthI - sAdhuone pahelA e badhI paribhASAo bhUmikArUpe samajAvI detA hatA jethI AgaLano abhyAsa sarala thaI jAya. varSo pachI e bhUmikAne pUjyazrIe lipibaddha karIne mUrta svarUpa ApyuM ane nyAyabhUmikA' nAmano ajoDa grantha taiyAra thayo je thoDA varSo pUrve kapAI cukyo che. pUjyapAda gurudevazrIe prasthApita karelI A ujjavaLa paramparAne AgaLa lakhAvavA mATe kaMIka karavAnuM mana thayuM. enA paripAkarUpe A "nyAyabhuvanabhAnuM grantha prakAzamAM AvI rahyo che. emAM je kAMI sAruM che te badhAnuM zreya to pUjyapAda gurubhagavaMtane ja che. "nyAyabhUmikA karatAM vizeSa emAM khAsa kAMI nathI. mAtra darekanI abhyAsa karAvavAnI paddhati judI judI hoya tethI mArI pAse abhyAsa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanArA munioe je kramathI A viSayano abhyAsa karyo ane e vidyArthIonI zaMkAonuM samAdhAna karavA mATe je kAMI navI navI dalIlo ane dAkhalAo ApavAnA AvyA enA phalasvarUpe kaMIka judI rIte, pUjyapAdazrIe ja bhaNAvelA padArthonuM A granthamAM saMkalana karavAmAM AvyuM che. eTale nyAyabhUmikAnuM ja A eka nUtana pariSkRta saMskaraNa che tema samajavAmAM aucitya che. nyAyazabdanA ghaNA artho thAya che. lokavyavahAramAM nyAya eTale prAmANikatA. nyAyAdhIzadvArA karAyelA niSpakSa pheMsalAne paNa nyAya kahe che. vyAkaraNazAstramAM keTalAka svIkRta dhoraNo ke jeno sUtromAM ullekha na karyo hoya paNa ADakatarI rIte sUcita karyA hoya, dA.ta. apavAdasUtra utsarganuM bAdhaka hoya che--vagere, tene nyAya kahevAya che. keTalAka suprasiddha udAharaNono paNa zAstromAM nyAyazabdathI ullekha thAya che. dA.ta. 'tuSyatu durjanaH' nyAya - arthAt amuka pravRtti jema sajjanane priya na hovA chatAM mAtra durjanane rAjI rAkhavA mATe karAya tema zAstrakAro potAne mAnya na hoya tevA siddhAntano eka vAra uparachallo svIkAra karIne AgaLa nirUpaNa kare tyAre A hakIkata darzAvavA A nyAya vaparAya che. darzanazAstromAM je nyAyazabda vaparAya che teno artha A badhAthI lagabhaga judo hoya che. ahIM nyAya eTale anumAna. naiyAyiko anumAna pramANano upayoga pracuratAthI karatA AvyA che eTale emanA darzananuM to nAma paNa nyAyadarzana pADyuM che. khAsa dhyAna rAkhavA jevI bAbata e che ke A grantha mAtra vidyArthIone abhyAsa karAvavA mATe ja saMkalita karyo che eTale emAM keTalAya tattvono paricaya ghaNI ja sthUladRSTie karAvelo che. upara uparanA pariSkAro ke upara uparanI koTio ke bahu sUkSma nirUpaNane ahIM sthAna ApyuM nathI. jema jema vidyArthIo AgaLanA grantho bhaNaze tema tema svayaM samajI jaze ke A granthamAM karAyela padArthanirUpaNa ghaNuM utaratI kakSAnuM ja che paraMtu praveza mATe ja karAyeluM che. astu. jaina-jainetara zAstragranthono suMdara abhyAsa karAvanAra pUjyapAda gurubhavaMtonA caraNomAM koTi koTi vandanA. (pahelI AvRttimAMthI) jayasuMdara vijaya - malADa (hAla pa.pU.A. jayasuMdarasUri ma.sA.) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama-vIranI yAda apAve... guru-ziSyanI joDI" pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. pa. pU. A. zrI premasUrIzvarajI ma.sA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyabhuvana-bhAnuM khaMDa pahelo (pramANa zAstra sopAna) jayati vijitarAgaH kevalAlokazAlI surapatikRtasevaH zrImahAvIra-devaH / yadasamasamayAbdhezcArugAmbhIryabhAjaH sakalanayasamUhA bindubhAvaM bhajante // A maMgala zloka padarzanasamuccayanI zrIguNaratnasUrijIe racelI vistRta TIkAno che. eno artha nIce pramANe che. - "rAganA vijetA, kevalajJAnaprakAzanA paMja, surendrothI levAyelA bhagavAna mahAvIra paramAtmAno jaya thAo ke jemanA - vAstavika UMDANane dhAraNa karanAra benamUna AgamasamudranI sAme tamAma nayo (darzano)no samudAya mAtra biMdu samAna thaI rahe che." sarvajJa jinezvara devanuM darzana sidhu samAna che. alpajJa lokoe racelA darzano biMdu samAna che. nyAya, vaizeSika, vedAnta, mImAMsA sAMkhya ke boddha A badhA jainetara Astika darzano ane cArvAkonuM nAstika darzana jagatanA tattvo - mULabhUta tathyonuM adhUruM ane saMdigdha temaja kyAreka sAva viparIta pratipAdana karanArA che kemake pelA hAthInuM eka eka aMga pakaDIne hAthIne sUpaDA jevo - thAMbhalA jevo, doraDA jevo...vagere darzAvanArA cha aMdha puruSonI jema e badhA darzano vastunA eka eka aMzane avyavasthita rIte pakaDI - pakaDIne vastunuM viparIta athavA AMzika ja nirUpaNa karI zake che. jaina darzananuM nirUpaNa sAva anokhuM che. vastunA tamAma saMbhavita aMzone yathArthapaNe avagAhI - tapAsIne pachI gauNa-mukhya bhAve vastunuM sarvAze nirUpaNa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare che. e mATe eNe svataMtra syAdvAda - anekAntavAda - nayavAda - saptabhaMgI - nikSepaprakriyA vagerenuM digdarzana paNa sacoTa rIte karAvyuM che. ApaNe jaina chIe mATe A rIte AMkha mIMcIne anya darzanono tiraskAra karavApUrvaka mAtra jainadarzananI mahattA gAyA karIe to pakSapAtano AkSepa thayA vinA rahe nahIM. e AkSepane TALavA mATe ApaNe UMDANathI jainetaradarzanono ane jaina darzanano, ema paripUrNa abhyAsa karavo joIe ane sAcA-khoTAnA nirNaya mATe spaSTa pramANo rajU karavA joIe. dareka darzanono abhyAsa karavA mATe tamAma darzanonA sarvasAmAnya padArtho - tattvo - siddhAMtono temaja te te darzanonI viziSTa pratipAdana zailIno pAyAmAM abhyAsa hovo joIe. pramANonA spaSTa jJAna vinA te zakya nathI. pramANo e tamAma darzanono sarvasAdhAraNa viSaya che eTale A bhUmikAtulya graMthamAM khaMDa pahelAmAM saMkSepathI pramANonI vyAkhyA vagere samajavA koziza karazuM. tathA, vartamAnakALamAM abhyAsanI daSTie navya prAcIna nyAyadarzananA padArtho ane enI zailI jANavAnI eTalI ja jarUra che jeTalI anyadarzanone jANavAnI. tethI A graMthamAM nUtana abhyAsIonI saraLatA khAtara nyAyadarzananAM, emAM paNa navyanyAyanAM amuka tattvone bIjA khaMDamAM samajAvavA eka sthUla prayAsa Adaryo che. jainamate - bhagavatIsUtra, anuyogadvArasUtra, tattvArthasUtra ane tenuM bhASya, nyAyAvatAra, zAstravArtAsamuccaya, jainatarkavArtika, pramAlakSma, syAdvAdaratnAkara, ratnAkarAvatArikA, syAdvAdamaMjarI, jainatarkabhASA, pramANamImAMsA vagere aneka grantharatno, bauddhamate - nyAyabiMdu, pramANavinizcaya, pramANavArtika nyAyamate - nyAyasUtra - tattvaciMtAmaNi - siddhAMtamuktAvalI vedAntamate - vedAntasAra, vedAntaparibhASA vagere mImAMsakamate - zlokavArtika vagere aneka graMtho pramANatattvanA vyutpAdaka che. 2. sa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1) pramANazAstra] pramANa eTale zuM? pramANanI vyAkhyA aneka rIte thayelI che. lokavyavahAramAM pramANa zabda koIpaNa hakIkatane siddha karavA mATe apAtI sAbitI (pUpha -purAvA - sAkSI)nA arthamAM vadhu vaparAya che. paraMtu e adhUrI oLakha che. ApaNe maharSionA zabdo dvArA tenI viziSTa oLakha prApta karIe. pahelA ApaNe vyutpatti artha joIe. A pramImIte iti pramANam, vastunuM mApa kADhe arthAt vastunA svarUpane barAbara pratibiMbita kare te pramANa. (jJAna) B pramIyate iti pramANam (bhAve prayoga). prakRSTapaNe yathArtharUpe (satyarUpe) mapAya - vedAya - anubhavAya te pramANa. A baMne vyutpatti dvArA e phalita thAya che ke vastune pratibiMbita karanAra jJAna e ja pramANa che - arthAt pramANa jJAnamaya padArtha che. jJAnathI juduM nathI. C pramIyata ane iti pramANam (karaNa arthamAM). jenA dvArA vastusvarUpanuM sAcuM mApa nIkaLe e pramANa. A arthamAM pramANa jJAnamaya paNa hoI zake che ane netra vagere indriyorUpa paNa hoI zake che kemaka ke netra vagere dvArA paNa loka vyavahAramAM kalaza vagere padArthonuM kaMIka aMze sAcuM mApa nIkaLI zake che. (paNa tattvathI joIe to indriyo mAtra sAdhana che, vastusvarUpanuM kharuM mApa kADhanAra to e indriyo dvArA thayeluM jJAna ja hoya che.) ApaNe pUrva maharSionI racelI vyAkhyAo joIe. 1) sva- para vyavasAyI jJAna pramANa. jJAna pote bAhya/AMtara viSaya, nizcAyaka = saMvAdI nizcaya karAvanAra saMvAdI = vastu ke hakIkata sAthe meLa maLe evo nizcaya. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa = satyajJAna ke je vyavahAranI saphaLatAno AdhAra bane. vyavahAra = iSTamAM pravRtti athavA aniSTathI nivRtti. jJAna khoTuM hoya to vyavahAra niSphaLa bane. khoTA jJAna ne apramANa athavA bhrama (ke mithyAjJAna) kahI zakAya. saphaLa pravRtti athavA saphaLa nivRttino AdhAra pramANa che. niSphaLa pravRtti athavA niSphaLa nivRttinuM mULa bhrama che. vastu = hakIkata = sat prameya - artha = padArtha lagabhaga ekArthaka zabdo jANavA. 2) samyag artha - nirNaya = pramANa = = saMvAdI nizcaya athavA nizcaya karAvanAra jJAna. jJAna ane nizcaya ahIM sAva judA nathI. jema charI ane charInI dhAra, tela ane telanI dhAra vacce kaMIka bheda chatAM abheda hoya che e rIte ahIM paNa jANavuM. (3) tadharmayukta vastu vize taddharmasparzI (athavA tadharmAvagAhI) jJAna = pramANa. tadharmasparzI eTale tadharmane sparzatuM,ne lagatuM tadharmavALAnuM jJAna. rahenAruM tattva dharma kahevAya. rAkhanAruM tattva dharmI kahevAya. - tattva A badhA dA.ta. pANI vALo ghaDo, ahIM pANI ghaDAmAM rahe che te dharma kahevAya ane pANIne rAkhanAra ghaDo dharmI kahevAya. eka niyama khAsa dhyAnamAM rAkhavAno ke dareke dareka cIjamAM (te te vastumAM) chevaTe 'te-te paNuM' to dharmarUpe rahetuM ja hoya che. dA.ta. jalamAM jalatva (jalapaNuM), ghaTamAM ghaTatva (ghaTapaNuM). jalatva ke ghaTatva e dharma kahevAya ane jala ke ghaTa anukrame te dharmonA dharmI kahevAya. 4 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (e paNa khyAla rAkhavAno ke dharma paNa koIno dharmI hoI zake ane dharmI paNa koIno dharma hoI zake.) dA.ta. jala e jalatvano dharma che paNa ghaDAmAM raheluM jala ghaDAno dharma che. ghaDAmAM raheluM zyAmarUpa e ghaDAno dharma che, vaLI zyAmatva (zyAmapaNuM) e zyAmarUpano dharma che, zyAmarUpa dharmI che. dharmI rAkhanAra, ekArthaka zabdo. dharma = vizeSaNa - Azrita = vRtti = Adheya = niSTha = rahenAra, ekArthaka zabdo. thoDA vadhu udAharaNothI dharmI - dharma spaSTa samajAze. dharmI ghaDo - Azraya = AdhAra viziSTa bhUtala guNI pANI Aga kriyAvALo dharma pANI ghaDo dravya parNa vizAla bhAgyazAlI abhAvavAn zUnya guNa ThaMDaka uSNatA kriyA = dharmI haMsa haMsa kAka(kAgaDo) kAka(kAgaDo) sAdhu suMdara mahAn madhura ucca tapasvI jAtimAn jJAnI guNa kampanakriyA vizAlatA bhAgya tapa abhAva jAti zUnyatA jJAna A koThAnuM pAMca - vAra dhyAnapUrvaka nirIkSaNa karavAthI dharmI - dharmabhAva barAbara samajAze. dharma haMsatva zvetarUpa kAkatva zyAmarUpa sAdhutva/sAdhutA sauMdarya mahattA mahattva madhuratA - mAdhurya uccatA have mULa vyAkhyA upara AvIe. jalarUpa dharmavALI vastu (ghaTa) vize jaladharmasparzI arthAt jalavaiziSTyanuM avagAhana karatuM jJAna te pramANa. A jJAnano ullekha 'jalavALo ghaDo' AvA vAkyathI thaI zake che. - dA.ta. pANIvALo ghaDo - (bAhya vastuno nirdeza) 'pANIvALo ghaDo' evuM jJAna. (jJAnano ullekha) mANasa pa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) naMbaravALI vyAkhyAnuM prasiddha rUpa nIce pramANe che. tadvati tatprakArakaM jJAnaM athavA taddharmavati jJAnam pramANam taddharmaprakArakaM tadharma vALAnuM viziSTapaNe jJAna te pramANa. bhrama ane pramANanI vyAkhyA eka bIjAthI UlaTI che. (viziSTa) tadharmazUnya tadharmaprakAranuM taddharmAbhAvati taddharmaprakAraka tadharmaprakAraka tatyakAraka gaCvagaranI cA mAM (vize) cA pIvAnI pravRttithI tRpti na thAya - pravRtti niSphaLa garmIvALI cA mAM garama hovAnuM jJAna - pramANa cA pIvAnI pravRttithI tRpti thAya - pravRtti saphaLa saMskRtamAM juo uSNatAaa tadharmarahite tadabhAvati jalavAn jalazUnya kampanavALA kampanavagaranA da cakArIviSaye cakArIviSaye uSNatAbhAvavata AmraphaLavagaranA jhADa viSe sarpatvavagaranI evA jJAnathI e rasto choDI dIdho (pAchA pharyA) nivRtti - niSphaLa sarpatyaviziSTa vastuviSe sarpajJAna - pramANa, nivRtti saphaLa rajju viSe sarpa jJAnaM pANIvALA ghaDAviSe jalavAn yaTa: jJAna pramANa pANIvagaranA ghaDAviSe jalavAn ghaTa: jJAna bhrama pradeza viSe praveza: jJAna pramANa pradeza viSe jalavAn jalavAn praveza: jJAna bhrama jhADa viSe jhADa viSe jJAnam jJAnan * bhrama jJAnam jJAnan garama hovAnuM jJAna bhrama che. pramANam uSNatA uSNatA jJAnaM jJAnaM AmraphaLavAn jJAnaM 'kampanavAn vRkSaH vRkSaH kampa jhADa jhADa pramANam bhramaH bhramaH (dA.ta. jhAMjhavAnA nIra = mRgajaLa) ma: dhruje che. -jJAna pramANa dhruje che--jJAna apramANa (=bhrama) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna pramANa jJAna pramANa jJAna bhrama jJAna bhrama jJAna pramANa, vizAlatAvALA hRdaya vize vizAla hRdaya (vizAlatAvata) vizAlatA vagaranA hRdaya vize vizAla hRdaya jJAna bhrama spRhA vagaranA manuSya vize niHspRha manuSya spRhA abhAvazUnya manuSya vize niHspRha manuSya jJAna bhrama buddhi vagaranA manuSya vize buddhimAn manuSya jJAna bhrama jJAna vagaranA manuSya vize jJAnavAnuM manuSya sarpatvavagaranI rajU vize sarpa (sarpatAvAnu) sarpatvavALA sApa vize sarpa (sarpatAvAnu) jJAna pramANa haMsatvagaranA bagalA vize haMsa jJAna bhrama haMsatvavALA hiMsa vize haMsa tadharmaviziSTa(vALI) vastu vize tadharmaviziSTavALA)nuM jJAna pramANa tadharmavagaranI(vALI) vastu vize taddharmaviziSTavALA)nuM jJAna bhrama (4) tasmin tad iti jJAnaM pramANam atasmin tad iti jJAnaM bhramaH sAme gAya ja UbhI hoya tyAre gAya' evuM jJAna pramANa sAme ghoDo Ubho hoya tyAre "gAya" evuM jJAna bhrama kAraNake gAya je nathI (paNa ghoDo che) enA vize "gAya" evuM jJAna thayuM che mATe bhrama. (5) avisaMvAdi jJAnaM pramANam ne jJAna (gAya) - jJAna (AkAzakusuma) satya-viSaya (gAya) | mithyA + viSaya (AkAzakusuma) (satu)> vAkya (vacana) | (asatu) vAkya (vacana) juo peluM gaganapuSpa A gAya che' | be rIte padArthone "asa" kahevAya che. National Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 - jenuM kyAMya kayAreya astitva ja na hoya 2 - jenuM kyAMka astitva na hoya. dA.ta. gaganapuSpa vagere, atyanta asat kahevAya. ane AgamAM pANI na hoya, te AMzika asat kahevAya. pramANano viSaya = prameya pramANa (jJAna) = pramA jJAnano viSaya = ya bhrama = bhramaNA = kalpanA = saMvRti jJAna uparAMta pramANazabda sAbitI - sAkSI purAvA - pUpha - cihna AvA arthomAM paNa vaparAya che. 9) jenAthI pramANAtmaka jJAna utpanna thAya te pramANa. maMchArAmane ghaNo tAva che. zuM pramANa? sAbitI?) 103 DigrI pAro caDeluM tharmomITara e pramANa. varajJAnakAraNa tharmomITara e pramANa. pramAtmakajJAnanuM je karaNa = te pramANa jainamate jJAnanA pAMca prakAra - mati + mRta + avadhi + mana:paryAya + kevala. bIjI rIte jJAnanA prakAro : pramANa - mithyAjJAna (viparyaya-viparyAsa) - smRti - pratyabhijJA - saMzaya - anubhava - niyama (vyApti) - tarka (Aropa) vagere. pramANa bhedo viSe aneka matabheda che. ahIM te badhAno ullekha karIe chIe. 0 pramANabheda 0 pratyakSa anuMmAna upamAna | zabda arthApati abhAva tarka pAramArthika sAMvyavahArika smRti pratyabhijJA khoTA pratyakSathI mAMDIne abhAva sudhInA bhedo mithyAjJAnanA paNa hoya. 1 A anubhava - ekanA eka viSayanuM anekavAra jJAna thaI jAya tyAre te anubhavamAM pariNata thayuM kahevAya che. tenA jJAtAne anubhavI kahevAya che. B adhyAtma - dhyAna - yoga A badhAnA abhyAsathI je citravicitra jANavA maLe che te paNa anubhava kahevAya che. C nyAyamata smRtibhinna jJAnane "anubhava" kahe che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSapramANa kevaLajJAna-zreSThatama pratyakSa - abrAnta pratyakSa mana:paryavajJAna-zreSThatara pratyakSa pramANa - abrAnA pratyakSa avadhijJAna-zreSTha pratyakSa pramANa | virbhAgajJAna - mithyA pratyakSa pratyakSa - bAhyaindriya ke mana vinA sAkSAt akSa eTale AtmAne, prati eTale AzrayIne je jJAna thAya te, akSa pratigata = pratyakSam, A vyAkhyA mujaba avadhi - mana:paryava - kevaLajJAna A traNa pAramArthika pratyakSa che. pratyakSa = sAkSAtkAra sAMvyavahArika pratyakSa - indriya ane manathI je sAkSAtkAra thAya te. akSaM ( = indriyaM) pratigataM = pratyakSam indriya ke mananA AdhAre thanAruM jJAna te sAMvyAvahArika pratyakSa. svapra vageremAM thato sAkSAtkAra e mana:pratyakSa. jaina vagere mate pAMca indriya ane chaThuM mana (abhyattara indriya ataHkaraNa) sAMkhyamate pAMca jJAnendriya + pAMca karmendriya + mana = 11 indriya * zAbdapramANano samAveza prAyaH zrutajJAnamAM * mana ane indriya pratyakSano samAveza - prAyaH matijJAnamAM * anumAna - upamAna - tarka - smRti - vyAptino samAveza matijJAnamAM. pratyakSa = spaSTa anubhava parokSa = aspaSTa anubhava Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriya pratyakSa nyAyadarzana vageremAM 'pramAnuM karaNa te pramANa' A vyAkhyAne AdhAre rUpasAkSAtkAra vagere pramAjJAna che. tenuM karaNa, cakSu vagere indriya hovAthI indriyone pramANa gaNavAmAM Ave che. jaina darzana nA pADe che. jaDa vastu pramANa na gaNI zakAya. kAraNa pramANa prakAzarUpa che eTale jJAnamaya ja hovuM joIe. indriyadvArA pratyakSa jJAna kaI rIte thAya che ? indriyadvArA pratyakSa jJAnanI prakriyA. nyAyadarzananA mate - indriya ane viSaya be vacce samparka (sambandha saMnikarSa) sthApita thavo joIe. 'viSaya + indriya + mana + AtmA' A cAranA zRMkhalAbaddha samparkathI * sannikarSathI indriyapratyakSa jJAna thAya. = = vyAkhyA H- indriya saMnikarSajanyuM jJAnaM pratyakSam, saMnikarSa eTale joDANa. nidrAmAM indriya ane manavaccenI sAMkaLa tUTI jAya che. eTale indriya pratyakSa thatuM nathI. 1. sparza / sparzavALuM dravya + sparzanendriya + mana + AtmA A rIte sAMkaLa joDAya tyAre sparzanuM ane sparzavALA dravyanuM pratyakSa thAya ene spArzana pratyakSa kahevAya. 2. rAsana pratyakSa - rasa (svAda) + rasanendriya + mana + AtmA, A sAMkaLa joDAya tyAre rasanuM pratyakSa thAya. 3. ghrANaja pratyakSa - (gandha pratyakSa) gandha + ghrANendriya (nAkanI aMdarano bhAga) + mana + AtmAnI sAMkaLathI ghrANajapratyakSa thAya. arthAt gandhano sAkSAtkAra thAya. 10 4. cAkSuSapratyakSa - rUpa / AkAra athavA rUpavALuM dravya + netra + mana + AtmAnI sAMkaLa joDAya tyAre cAkSuSapratyakSa thAya. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. zrAvaNapratyakSa - zabda (dhvani) + zravaNendriya + mana + AtmA A rIte sAMkaLa joDAvAthI thAya. 6. mAnasapratyakSa - abhyantaraviSayomAM sukha ane du:kha ane Atmadravya enuM haMmezA mAnasapratyakSa thAya. sukha / duHkha + Atma + mana - "huM sukhI / du:khI thayo" pratyakSa. mana + AtmA - AtmAnuM mAnasapratyakSa a'sma - 'huM chuM' evo anubhava. cAkSuSapratyakSa AkAra ane dravya A be viSayo netra ane tvagindriya baMnethI pratyakSa thAya. te sivAya bAkInA viSayo phakta eka / eka indriyathI ja pratyakSa thAya tyAM eka indriya bIjI indriyanA viSayamAM mAthuM mAratI nathI. tenA DIpArTamenTa alaga alaga vaheMcAyelA che. rUpa netrathI ja dekhAya. sparza tvagindriyathI ja pratyakSa thAya ityAdi (A nyAyadarzananI mAnyatA che.) prazna :- cakSu ane vimAna A benuM milana to thatuM nathI, to vimAnanuM cAkSuSapratyakSa saMnikarSa vinA (sAMkaLa | ceina banyA vinA) kaI rIte thaze ? javAba :- AMkhanI kIkInA adhiSThAnamAM sUkSma cakSu indriyano vAsa che ane e TheTha viSaya sudhI pahoMcI jAya che. gati atyanta zIghra che eTale TheTha rAtre upara tArA sudhI tarata ja pahoMcI zake. prApyakAritva - prApya eTale samparka karIne, kAratva eTale pratyakSa karavuM. cakSurindriya - nyAya vaizeSika - sAMkhyanA mate prApyakArI che. jainamate aprApyakArI che. prApyakArI na hovA vize te bAdhakonI rajUAta kare che. bAdhakatarka Apatti aniSTa prasaMga ApAdana A badhA ekArthaka zabdo che. = aniSTa prasaMjana aniSTa naiyAyikamate cakSu jo prApyakArI hoya to (bAdhakatarko) 1 agnine jotA baLI jAya. - - - = che eka 11 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. cappunI tIkSNadhAra jotA kapAI mare. 3. pANInuM taLIyuM jotA bhIMjAI jAya. 4. kAcavagerethI (gati) aTakI jAya. have naiyAyika tenA pratikAramAM kahe che - javAba - cakSu taijasa che. (dA.ta. kiraNa - prakAza), mATe evuM kazuM thaze nahIM. jainamatamAM bAdhakatarka - jainamate cakSu jo aprApyakArI hoya to eka jagyAe beThAbeThA badhuM ja dekhAya, bhIMta pAchaLanuM paNa dekhAya, mAthApAchaLanuM paNa dekhAya, kAraNa ke vastu sAthe cakSunA samparkanI jarUra ja tame mAnatA nathI. jaina taraphathI javAbaH-samparka vagara paNa yogyadeza avasthita, avyavahita viSayane ja joI zake. (cakSu taijasa nathI) vadhu mATe juo syAdvAdamaMjarI vagere grantho. zrAvaNapratyakSa tabalA vAge to mAtra zrAvaNapratyakSa thAya paNa zAbdabodha (arthabodha) na thAya. bhASAprayoganA zravaNathI pahelA zAbdapratyakSa thAya pachI zabda arthanA sambandha - saMketanA AdhAre je arthabodha thAya te zAbdabodha kahevAya. nyAyamate zabda + zravaNendriya + mana + AtmA AvI sAMkaLa racAvAthI zabdanuM pratyakSa thAya. zabdotpatti 12 zrotendriya jainamate - zabda svataMtra dravya che. guNa hoya to kAnano paDado toDI nA zake. paDaghA na paDe, pavanadvArA kheMcAI na zake. mATe e guNa nathI. dravya hovAthI kAnanA paDadA upara jorathI athaDAya to paDado toDI nAkhe che. pavana je bAju kheMcI jAya e bAju kheMcAI zake. dravya hovAthI paDagho zabda AkAzano guNa che - utpanna thayA pachI vIcItaraMganyAyathI kAna pAse chello zabda utpanna thAya tyAre sAMkaLa - sannikarSa bane, pachI saMbhaLAya. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna- paNa paDI zake arthAt e zabda bhIMta sAthe athaDAIne pAcho Ave. 'puritat' nADImAM jyAre mana ghusI jAya tyAre nidrA avasthA sarjAya temAM indriya sAthe manano samparka (kaDI) tUTI javAthI indriya pratyakSa na thAya. nyAyamate mana aNuparimANavALu che. (aNuparimANa eTale sUkSmAtisUkSma kada) eka sAthe badhI indriyo sAthe mananuM joDANa thatuM nathI. tethI jyAre dhyAna daIne mANasa AMkhovaDe vAMcato hoya tyAre bAjumAM koI bolatuM hoya to paNa sAMbhaLato nathI. kAraNa, te vakhate mana cakSu sAthe joDAyeluM che. eTale zravaNendriya sAthe joDANa thatuM nathI. paNa jo jorathI dhabAko thAya to zravaNendriyano viSaya prabaLa hovAthI mana cakSuthI chUTuM paDIne tarata ja zrotrasAthe joDAI jAya che. tethI dhabAko saMbhaLAya che. ane mANasa camakI UThe che. ghaNIvAra jovAnuM sAMbhaLavAnuM ekasAthe banavAno anubhava thAya che. garama cAnI garamI ane svAda baMneno eka sAthe anubhava thAya che. to te kaI rIte ? seva khAtI vakhate pAMca pAMca indriyathI anubhava kevI rIte thAya ? javAba :- aNu mana AzugAmI che. arthAt atizIghra doDAdoDa karI zake che. eTale sekanDa jeTalA samayamAM paNa keTalIya vAra judI judI indriyo tarapha doDAdoDa karIne teno samparka jALavI rAkhe che. A be judI vastu che. indriya pratyakSa sukha / duHkha pratyakSa sukha / duHkhanuM pratyakSa } mAnasa pratyakSa che. eTale cAnI garamI (uSNasparza)nuM pratyakSa ane eTalA garamapANInuM pratyakSa - ekasarakhuM che. paNa AnaMda / sukhanuM saMvedana (mAnasa pratyakSa anubhava) bannemAM alaga alaga thAya che. zarIranA koI bhAga upara lAkaDI phaTakArIe pachI e bhAga upara koInI najara paDe to sojo dekhAya paNa pIDA na dekhAya. sojAvALAne sojo dekhAze ane pIDAno aMda2 anubhava paNa thaze. paNa bIjA jonArane mAtra sojo dekhAze - 13 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIDA nahIM dekhAya - nahIM anubhavAya, enAthI sAbita thAya che ke indriyathI thatuM bAhya viSayanuM pratyakSa ane mAnasa pratyakSa be judA anubhava che. sukha-duHkha-jJAna-IcchA-dveSa-prayatna A badhA abhyattara padArtho che. enuM mAnasa pratyakSa thAya che. - puNya-pApa-saMskAra vagere paNa abhyattara padArtho che. paNa e manane ya agocara che. mATe sarvathA atIndriya che. gabdha pratyakSa dhrANendriya prApyakArI che. kAraNake attaranuM pumaDuM dUra paDyuM hoya to suvAsa nathI AvatI paNa nAka pAse lAIe tyAre suvAsa pratyakSa thAya che mATe prAptakArI che. prazna :- to pachI dUra cIMtharu baLatuM hoya ke dUra gulAbanA phUlo UgelA hoya to tenI vAsa zI rIte Avaze? javAba :- emAMthI vikharAtA pugalo dhrANendriyano samparka kare che. tyAre tenI vAsa pratyakSa thAya che. prazna :- to pachI nAkamAM AvelA pulonI suvAsano anubhava karuM chuM - evA bodha thavo joIe enA badale dUra rahelA gulAbanI suvAsano anubhava karuM chuM Avo bodha zI rIte thAya? javAba:- nAkamAM pravezelA pulonI suvAsa ke durgadha dUra rahelA gulAba ke kerosInathI bilakula maLatI Ave che mATe evo anubhava thAya che. bIjA mate ema paNa kahevAya ke sparza ane gabdha vAsaka guNa che. jema ke ThaMDI - garmI. - jema agni upara rAkhelA tapelAmAM pANI dravyane agni potAnA uSNaguNathI vAsita kare che. barapha pattharanI lAdI upara mUkyo hoya to baraphanI ThaMDI (zItasparza guNa)thI patthara vAsita thAya che. ane ThaMDo thaI jAya che. to Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evI rIte gulAba / kerosIna vagere dravyo havA vagere anya dravyone svagandhathI vAsita kare che. te vAsa paNa samAna hovAthI gulAbanI suvAsano anubhava thAya che. rUpathI anya dravya vAsita thatuM nathI tethI cakSuindriyane prApyakArI na manAya. e rIte rasapaNa phelAto nathI. mATe rasanendriyane to prApyakArI ja mAnavI paDe. mukhyavAta - nAka paNa viSaya pAse jatuM nathI. kAna paNa dUra zabda pAse jato nathI. AMkha paNa dUra viSaya pAse jatI nathI. chatAM AMkhane ja aprApyakArI manAya che. nAka-kAnane nahIM - eno upara kahyo e khulAso jANavo. = kAcanI kebInamAM UbhelAne bahAranA gulAbanuM darzana thAya paNa enI vAsa AvatI nathI, temaja tenI bahAra vAgatA vAjiMtrano avAja saMbhaLAto nathI. mATe cakSu ja aprApyakArI che. jyAre dUra rahelA zabdanuM kAna pAse Agamana thavAthI zabda saMbhaLAya che. joke dUra rahelA gulAbanuM nAka pAse Agamana thatuM nathI paNa enA vikharAtA sugandhI dravya athavA vAsita thayelA dravyanI sugandha nAka pAse Ave che tethI suvAsa anubhavAya che. mATe kAna ane nAka aprApyakArI nathI. bauddhamate zrotrendriya aprApyakArI che. mana badhAnA mate aprApyakArI che. kAraNa - bAhya viSaya sAthe samparka karyA vinA ja manathI bAhya viSayano sAkSAtkAra thAya che. dA.ta. sImaMdhara svAmInA darzana thaI zake. temanI dezanA sAMbhaLI zakAya. temanAM caraNasparza thaI zake. ane samavasaraNamAM thatI puSpavRSTinI sugandha laI zakAya. mATe mana aprApyakArI che. jainadarzanamAM spaSTa pratyakSam AvI pratyakSanI vyAkhyA ApelI che. anumAna vagere bIjA jJAno karatAM pratyakSa jJAna vadhu vizada eTale ke adhika vizeSatAothI alaMkRta hoya che. 8 8 8 9 ema sahrAsa A 15 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogI pratyakSa (eka prakAranuM mAnasa pratyakSa) yogIo dhyAnasaMnikarSanA baLe dUranA deza-kALanA padArtho-ghaTanAone joI zake che - tathA pITaraharakosa vagere jevAne paNa kayAreka AvI atIndriya ghaTanAdarzananI zakti camatkArika rIte prApta thaI jAya che. camatkArika aMjana vagerethI paNa atIndriya dUranA deza-kALanI vastunuM darzana thAya te paNa indriya + manathI thanAruM yogipratyakSa che. nyAyamate yogI pratyakSa yukta - -muMjAna IcchA na hoya chatAM paNa IcchA hoya te vakhate joI zake. satata vizvanA padArtho na hoya to atIndriya padArtho ke pratyakSa thayA kare. ghaTanAo na joI zake. nyAyamate Izvara sarvajJa che ane enuM jJAna nitya che. saMsArI jIva jyAre mukta thAya tyAre jJAnazUnya hoya. uparAMta nyAya mate - muktAtmAmAM sukhano paNa sarvathA uccheda - muktAtmAmAM du:khano paNa sarvathA uccheda. muktAtmAne sukha-duHkha ke jJAna kazuM na hoya. muktAtmAmAM jJAnano paNa sarvathA uccheda. | jaina darzananA mate, dhyAna ke yoganA baLe kevaLajJAna - mana paryavajJAna ke viziSTa prakAranuM zrutajJAna ane matijJAna paNa prApta thAya che jenAthI sAmI vyaktinA ke potAnA asaMkhya bhavonuM AbehUba varNana karI zake che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) parokSa pramANa 1. anumAnopayogI vyApti anumAnanA be artha thAya che. - 1 anumAna = anumiti = anumA = sAdhyajJAna >>= 2 anumitikaraNa = anumAna = vyAptijJAna (parAmarza) anumiti >> liMgadvArA liMgInuM jJAna athavA liMgajJAna dvArA liMgInuM jJAna liMga = hetu = sAdhana = pakSadharma = vyApya (ekArthaka) liMgI = sAdhya = hetuman = vyApaka = anumeya (ekArthaka) vyAptijJAna - karaNa anumiti = phaLa (anumAna) (= anumAna = sAdhyajJAna) * karaNa arthamAM anumAna zabdano artha vyAptijJAna (karaNa) bhAva arthamAM anumAna zabdano artha anumiti (phaLa.) liMga (jJAna) liMgInuM jJAna (anumiti) dhUma agni ghaDiyALa kALa tharmomITara tAva ekasa-re phekacara (kapha) sAyarana (hona) bhaya (moTara) vhIsala parNakampa bAlarudana bAlakabhUkha nADI (zvAsozvAsa) prANa | jIvana pUMcha Tena pavana pazu Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna - liMga uparathI liMgInuM jJAna zI rIte thAya ? javAba - sambandha evI cIja che ke je be vastune saMkalita kare che - evI rIte saMkalita kare che ke jethI eka vastunuM jJAna ke smaraNa thatAM anAyAse bIjI vastunuM paNa jJAna ke smaraNa thaI Ave che. liMga ane liMgI be vacce kaMIka sambandha che eTale liMga uparathI liMgInuM jJAna thaI jAya che. e sambandhanuM nAma vyApti che. bhArata karNATaka) gujarAta sonagaDhI govA (mUrti) tA mi la nA mahArASTra jya digambara rAjasthAna rAja (svA.) vyApti eTale vyApya - vyApaka bhAva laIe to te samajavA mATe pahelA vistAranI apekSAe te samajIe. rAjyonuM kSetra alpa dezanuM kSetra vizALa rAjya - vyApya deza - vyApaka digaMbara vagere - vyApya jaina - vyApaka terApaMthI - zvetAMbara - jaina | vyApya zvetAmbara A vyApya-vyApakabhAva vistAranI apekSAe jANavo. kaMIka aMze prastutamAM paNa evuM kharuM - juo. liMga - dhUma (hetu - vyApya), agni liMgI (sAdhya - vyApaka) | vyApaka vyApya vyApaka agninAM sthAna - rasoDuM (bhaTTI) phekaTarI (cImanI) mIla - enjIna - dhagadhagato lokhaMDano goLo, dIvo - saLagatI sigAreTa - yajJabhUmi - smazAna - aMgAra - jvAlA, taNakhA, ulkA, khetaramAM tApaNI-cakamakIyA patthara vagere. dhUma nA sthAno - saLagatI sigAreTa - mIla - Trena (enjIna) - khetaramAM - smazAnamAM - rasoDuM - enjIna - tApaNI vagere. 18 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A baMnenA sthAno upara dhyAnapUrvaka joIe to jeTalA sthAno dhUmADAnA che e badhA agninA paNa sthAno che. paNa jeTalA sthAno agninA che e badhA dhUmADAnA sthAno nathI. agni hoya paNa dhUma na hoya dA.ta. aMgArA - ghIno dIvo, dhagadhagato lokhaDano goLo - ulkA vagere. dhUma hoya paNa Aga na hoya - Avo dAkhalo nathI. agnisthAno . agni - vyApaka (dhUma - vyApya) koNa konA vinA na hoya ? dhUmADo agni vinA na hoya, parNakampana pavana vinA na hoya. OM rasoDuM) (enjIna mIla koNa konA vinA paNa hoya ? agni dhUma vinA paNa hoya, pavana parNakampana vinA paNa hoya (jyAM jhADa ja na hoya) agni dhUma vinA hoya paNa kharo, nA paNa hoya - niyama nahIM. { dhUma agni vinA na ja hoya, agni hoya to ja hoya-evo niyama che. avinAbhAva = vyApyatA niyama vyApti nA vinA na rahevuM = niyama = vyApti *** saLagatI sigareTa dhUmanA sthAno jvAlA ulkA aMgAra = dhUmanA vinA agninuM na rahevuM - Avo niyama nathI. mATe dhUmathI agni tarapha A niyama na ghaTe. 'agni nA vinA dhUmanuM na rahevuM' Avo niyama ghaTe. * agnithI ghUma tarapha niyama banI zake. nA vinA na rahevuM = niyama Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'na rahevuM' (na rahevApaNuM) A dharma na rahenAramAM' rahe che. 'na rahenAra' - dharmI ane 'na rahevuM' (na rahevApaNuM) e dharma thayo. avinAbhAva zabdArtha samajavA jevo che. 'na rahevA paNuM' A abhAvAtmaka dharma che - na rahevuM = na hovuM = abhAva (rahevAno abhAva) 'nA vinA rahevuM' = vinAbhAva = vinA mati . * 'nA vinA rahevuM' no abhAva = 'nA vinA na rahevuM' = vinAbhAva no abhAva = avinAbhAva dhUmano vinAbhAva agnimAM che. . dhUmanA vinAbhAvano abhAva = dhUmano avinAbhAva (-dhUmanI vyApti - te) agnimAM nathI. agninA 'vinAbhAvano abhAva' dhUmamAM che. agnino 'avinAbhAva' dhUmamAM che . agnino niyama dhUmamAM che . agninI vyApti dhUmamAM che agni sApekSa athavA agni - sUcita vyApti zemAM rahe ? dhUmamAM. dhUmamAM (agninI) vyApti che. vyApyamAM vyApakanI vyApti che. 20 vyApti e kono dharma che ? javAba - vyApyano dharma che. nahi ke vyApakano. vyApyatA pAchI vyApyamAM rahe tethI vyApya (dharmI) - vyApyatA (dharma) vyApya - vyApaka vaDe vyapAIne eTale ke dabAIne rahevA yogya vyapAIne = dabAIne rahevA yogya paNuM = vyApyatA vyApti sa sa sA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhUma agnine choDIne na rahe (dhUma agnithI dabAyelo che.) dhUma agnivaDe vyapAIne rahe tethI dhUma te vyApya jene (agnine) choDIne na rahe te (agni) vyApaka A choDIne je (dhUma) na rahe te (dhUma) vyApya B vyApakano vyApya sAtheno sambadha = vyApti 1. jene choDIne je na rahe' A vAkyanA be TukaDA pADI do - 1. a jene choDIne na rahe te vyApaka 1. b choDIne je na rahe te vyApya agnine choDIne dhUma na rahe' AnA be TukaDA juo - a agnine choDIne - na rahe > . agni vyApaka 5 agnine choDIne dhUma na rahe - dhUma vyApya kone choDIne na rahe? agnine . agni - vyApaka choDIne koNa na rahe? dhUma .... dhUma - vyApya. vyApti eTale niyama jyAM dhUmADo hoya tyAM agni hoya ja. jyAM parNakampana hoya tyAM pavana hoya ja. jyAM agni saLagato hoya tyAM vAyu (prANavAyu - Oxygen) hoya ja. niyama-jyAMjyAM vyApya(dhUma) hoya tyAM tyAM vyApaka(agni) hoya ja. kAraNake vyApya (dhUma) potAnA vyApaka (agni) vinA na rahe. potAnA vyApaka (agni) vinA na rahe' AvuM koNa ? dhUma (vyApyo. potAnA vyApaka (agni) vinA na rahevA paNuM zemAM? dhUmamAM (vyApyamAM) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'potAnA vyApaka (agni) vinA na rahevApaNA'no svabhAva vyApyamAM che. potAnA vyApaka (agni) vinA na rahevApaNuM' zemAM ? vyApya (dhUma)mAM 'na rahevApaNuM' Avo dharma jemAM rahe - te dharmI - mATe dharmI koNa ? vyApya (dhUma). je rahe - te dharma - 'nA vinA na rahevApaNuM' e dharma (Avo svabhAva). dhUmarUpa dharmI (vyApya)mAM koNa rahe che ? 'agni(vyApaka)nA vinA na rahevApaNuM' - Avo svabhAva rahe che. agni(vyApaka)nA vinA na rahevApaNuM' - dharma kahevAya, kono ? dhUmano. vyApyamAM 'nA vinA na rahevApaNuM' dharma rahe che. www vyAyano dharma vyApyatA = vyApyapaNuM = vyapAIne rahevApaNuM konAthI vyapAIne rahevApaNuM ? agnithI (potAnA vyApakathI). vyApyatA = vyApakathI vyapAIne rahevApaNuM arthAt vyApakanA(agni) vinA na rahevApaNuM = vyApti arthAt vyApaka jyAM hoya tyAM ja rahevApaNuM. vyApaka(agni) jyAM na hoya tyAM(dhUmanuM) nahIM ja rahevApaNuM (paNa 'vyApaka jyAM hoya tyAM rahevAnuM ja' evuM nathI.) aMgAro hoya che paNa tyAM dhUma nathI hoto. vyApyatA - vyApti, kono dharma ? vyApyano. (amuka)nA vinA rahevApaNuM = amukena vinA bhavati (titi) (dhUma)nA vinA (agninuM) rahevApaNuM = vinAbhAva - (vyApti) = nA vinA na rahevApaNuM = vinAbhAva no abhAva = avinAbhAva, kono dharma ? vyApya (dhUma)no. vyApti avinAbhAva = vyApyatA 22 kara = Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemAM vyApti rahe te vyApya dA.ta. dhUma jenI vyApti rahe te vyApaka dA.ta. agni vyApakamAM vyApakatA rahe dharmI dharma - kono? vyApakano. vyApakatA konI? dhUmanI, vyApakatA zemAM - agnimAM dhUmamAM rahelI vyApyatA konAthI sUcita che ? agnithI. dhUmamAM rahelI vyApyatA agnisUcita mAM rahelI = niSTha, dhUmaniSThavyApyatA agnisUcita agnisUcita = agninirUpita, sUcana = nirUpaNa agninirUpitA dhUmaniSThavyApyatA dhUmaniSTha vyApyatA nirUpakaH agni (upara samajavA mATe vAraMvAra punarAvartana kareluM che.) nyAyamatamAM sUcita ane sUcaka evA arthamAM anukrame nirUpita ane nirUpaka evA zabdaprayogo pracura thAya che. samaniyata vyApya - vyApaka bhAva keTalAka yugalomAM samaniyata hoya che. dA.ta. vAcyatva ane prameyatva - jyAM vAcyatva hoya che tyAM prameyatva hoya che ane jyAM prameyatva hoya che tyAM vAcyatva hoya che. A rIte baMne dharmo jyAre paraspara eka bIjAnA vyApya ane vyApaka hoya tyAre tyAM samaniyata vyApya - vyApaka bhAva kahevAya. (jenA mate vAcyatva prameyatvanuM vyApya jarUra che paNa vyApaka nathI.) phITa kuke che che ke ke 4.4 ?i 38 OM 38 kara kITa : 1 Dare che te che ke da8 uTa che ke Dara che 4i : 8i # # 23 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4)/ anumAna pramANa | parokSapramANa paheluM ajJAta liMgathI liMgInuM bhAna (= jJAna) na thAya paNa liMga jJAnathI liMgInuM bhAna thAya liMga - liMgIno vyAptirUpa sambandha jJAta hovo joIe. liMga = hetu anumAnanAM be prakAra 1. svArthAnumAna 2. parArthAnumAna liMga jJAna jene thayuM te pote ja | bIjAnA upadeza (pratipAdana)thI je vyAptinuM smaraNa karIne svayaM liMgInuM anumAna thAya te parArthAnumAna, anumAna kare te. upacArathI bIjAno upadeza e paNa parArthAnumAna kahevAya. (aupacArika parArthAnumAna paMcAvayava vAkya - prayoga rUpa hoya che.) parArthAnumAna paMcAvayavI vAkya prayoga (anumAna prayoga) avayava 1, pratijJA (prasaMjana, ApAdana, nirdeza) - pakSamAM sAdhyano nirdeza (AkSepa) karavo. avayava 2, hetu - sAdhyanI avinAbhAvI vastuno nirdeza karavo. avayava 3, vyApti sAthe dekhAtta ->> niyama pradarzana karIne hetu ane sAdhya baMne jyAM rahetA hoya te sthAnano ullekha. avayava 4, upanaya >> pakSamAM hetuno nirdeza avayava 5, nigamana + pratijJAnuM punaH sthApana (daDhIkaraNa) pakSa kone kahevAya - je sthAnamAM sAdhyanI siddhi karI dekhADavI hoya tene pakSa kahevAya. dA.ta. parvata Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pratijJA - avayava 1) pratijJA - dA.ta. parvataH (pakSa) vati (sAdhya)mAn (parvate vahnirasti) pakSa - parvata - mANasa - ghaDIyALakAMTA - pUrvadizA - purovartIdizA sAdhya - agni - duSTatA - gati sUryodaya pUrvatva * 2. kartha guNavat, ra. mAM puruSa: guBtIvInuM, rU. ne toSavat che. (rogI) puruSaH jvaravAn, 5. ayaM puruSaH kRpaNatAvAn, 6. parvataH vahnimAn - A badhA pratijJAnA dAkhalA che. pratijJAmAM pakSano ullekha dharmI tarIke ane sAdhyano ullekha dharma tarIke thAya. pakSano nirdeza dharmArUpe thAya ane sAdhyano nirdeza dharmarUpe thAya pratijJAvAkya be rIte bolAya - 1 lI rIta - pakSano nirdeza sAtamI vibhaktithI sAdhyano nirdeza pahelI vibhaktithI dA.ta. parvate vahni 2 jI rIta - pakSano nirdeza prathamAvibhaktithI sAdhyano nirdeza - vat lagADIne (vatuarthavALo koIpaNa pratyaya lagADIne) pakSanuM vizeSaNa banAvavuM. vatimAnuM parvata jyAM sAdhyavAcaka zabda pakSanuM sIdhuM vizeSaNa na banI zake tyAM sAdhya nirdeza karavA mATe phakata vat lagADavo. dA.ta. "netraM doSaH" Avo samAna vibhaktivALo prayoga na thaI zake tevA sthaLe A rIte sIdho vat pratyaya lagADavo. dA.ta. netra roSavat, "vya guNavat'. jyAM zabda sIdho ja pakSanuM vizeSaNa banato hoya tyAM tvavat' athavA "tAvatu" lagADIne sAdhyanirdeza karavo. dA.ta. puruSa: paUT: athavA 3: Avo prayoga thaI zake. mATe sAdhyanirdeza - puruSa: kRpaUtAvAn 1 puruSa: tuSTatAvIn ! A rIte thAya. prazna - pratijJAmAM sIdho ja puruSa: 3 athavA puruSa: paUT: Avo nirdeza kare to cAle ke nahi? kAraNake duSTatAvI=suI , patAvI=paUT: Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javAba - cAle kharo, paNa emAM sAdhyano spaSTa khyAla na Ave mATe emAM tA pratyaya lagADIne sAdhya alaga tAravavuM paDe. jema ke puruSa kRpaNa.' ahIM tA | tva pratyaya lagADIne kRpaNatva ke kRpaNatA e sAdhya che ema samajI levAnuM rahe che. pratijJA nirdeza ghaTaH dravya pakSa > ghaTa sAdhya -> dravyatva rUpa guNa pakSa + rUpa sAdhya + guNatva saMyogaH sambandhaH pakSa - saMyoga sAdhya -- saMsargatA (saMsarga:) dravya viSaya pakSa - dravya sAdhya -- viSayatA ghaTaH dravyatvavAnuM, rUpa guNatvavatu, saMyoga: saMsargatAvAnuM dravya viSayatAvat (matu ke vat pratyaya dUra karIe to bAkI rahyuM e sAthe) AtmA sukhI - sukha sAdhya ane AtmA e pakSa bhA.) AgamenAnumAnena yogAbhyAsarasena ca tridhA prakalpayan prajJAM labhate tattvamuttamam // (yogadaSTi. sno. 202 - covinuM sno 422) artha :- Apta mahApuruSanuM vacana eTale Agama. liMganA AdhAre liMgInuM (AtmAnuM) jJAna te anumAna. yogAbhyAsano rasa eTale kevalibhASita anuSThAnamAM utsAhapUrvaka pravRtti. buddhine A traNe moracA upara samatolapaNe vAparavAthI uttama tattva prApta thAya che. 26 phara Dha Taka kaThThima 4 ?i kaTTa 68 uTa karuM ka ka phra H 8i . riddhi ? hara ki 8i phaTa ruiM jIra dvire jaMkI phriI phrI phI ke huM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 avayava bIjo - hetu hetuno nirdeza prAyaH pAMcamI vibhaktithI thAya viMtamAn parvato dhUmAn yasmAt parvato dhUmavAn UmezaH na caitraH caitraH caitraH caitraH -- (AjJAkAritvano abhAva - sAdhya) (svataMtratva - hetu) jinapUjA kartavyA tyALAritvAt [fnanapUnA - pakSa] kalyANakAritva - hetu sAdhya kartavyatva sUtraM paThitavyam ninAAritvAt (nirjarAkAritva - hetu) jyAM pakSane samAnavibhaktivALA padathI sAdhyano nirdeza karyo hoya tyAM tA ke 'tva' lagADIne sAdhya alaga tAravavuM. Eld. and foun- 24124 - andfourra .. (dhUmavattvAt) (tasmAt dvimAn) AjJAkArI svataMtratvAt (svacchaMdatvAtu) mahAvratI sAdhu sattAAit (sAcArAt) sAdhya - sAdhutva anumAnamAM, pakSa (dharmI)mAM rahelA eka dharmanA AdhAre bIjo dharma siddha karAya che. prazna - hetuno prayoga kacAMka 'tva' pachI pAMcamI vibhaktithI kema ? javAba - jyAM hetusUcaka pada pakSanuM sIdhuM vizeSaNa banavA yogya hoya (dharmarUpa na hoya) tyAM tva lagADyA pachI pAMcamI vibhaktithI hetuno nirdeza thAya. puruSaH durjanaH jIvati (sIdhu vizeSaNa eTale pakSa sAthe samAnavibhaktivALuM pada) dA.ta. mahAvratI sAdhutvAt smathruvandvAt durAcAritvAt zvasanakriyAvatttAt dhUma = dhUmavattva mahAvrata - mahApratitva durAcAra = durAcAritva dhana = dhanavattA dharmitva = dharma nara ra re7 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetumAM paMcarUpa hovA joIe to e hetu bane. (1) pakSasattva (anizcitasAdhyavAn pakSa:) hetu pakSavRtti hovo joIe. "vRtti = mAM rahelo' hetu jo pakSavRtti na hoya to te hetu asiddha" kahevAya. arthAt hetu asiddhi doSayukta (doSavALo) kahevAya. (arthAt hetu duSTa kahevAya.) pakSamAM hetu (hovo joIe) = hetu pakSavRtti (hovo joIe) hetumAM pakSavRttitva (hovuM joIe) = pakSasattva (2) sapakSasattva (pakSaNa samAnaH = sapakSaH) nizciMtasAdhyavAn = sapakSaH (bIjuM nAma - udAharaNa) hetu sapakSamAM vRtti hovo joIe. dA.ta. dhUma hetu mahAnasa (rasoDA)mAM vRtti hovo joIe. mahAnasa - sapakSa, kAraNake tyAM agni (sAdhya) nizcitapaNe che. sapakSe hetuH - = hetuH sapakSavRtti: - = hetumAM sapakSavRttitva = sapakSasattva dA.ta. parvatamAM dhUmADo hoya to dhUmarUpI hetumAM pakSasattva che ema kahI zakAya. (3) vipakSa avRttitva - vipakSa vyAvRtti - vipakSamAMthI bAdabAkI viruddhaH athavA viparItaH 28 ra ka ra (ghaTe jalam asti, jalam ghaTavRtti asti, jale ghaTavRttitvaM asti, jale ghaTasattvam asti ) - pakSaH = vipakSaH (vyAvRtti = mAMthI bAdabAkI) nizciMtasAdhyAbhAvavAnuM vipakSaH jyAM sAdhya na ja rahetuM hoya tene vipakSa kahevAya. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parvato vartimAnuM dhUmAt pakSa - parvata sapakSa - mahAnasa | vipakSa - samudra, taLAva (rasoDuM) (netravAn pradeza) anizcitasAdhyavAn / nizcitasAdhyavAn / nizcitasAdhyAbhAvavAn vipakSamAM hetu na rahevo joIe. hetu (vyApya) e sAdhya (agni)no khAsa vizvAsu hoya. (sAdhya jyAM na hoya tyAM hetu paNa jaIne bese nahi) hetu eTale satI ane sAdhya eTale pati. 1. patnI jo pati pAse na ja rahe ane patine badale parapuruSa sAthe ja rahe to ene pativirodhI kahevAya. e rIte hetu jo sAdhya sAthe na ja rahe ane vipakSamAM ja rahe to e hetu sAdhyavirodhI kahevAya. mATe hetumAM viruddhatva doSa kahevAya. 2. patnI jo pati pAse paNa rahe ane parapuruSa sAthe paNa rahe to vyabhicAriNI kahevAya. (patidrohI kahevAya.) evI rIte hetu sAdhya sAthe paNa rahe ane sAdhyAbhAva sAthe paNa rahe to hetu vyabhicArI = anekAntika = sAdhyadrohI kahevAya. hetumAM vyabhicAra athavA sAdhyadroha doSa kahevAya. hetu vipakSamAM na hovo joIe = hetu vipakSavRtti na hovo joIe. = hetu vipakSamAM avRtti hovo joIe. = hetumAM vipakSa avRttitva hovuM joIe. = hetumAM vipakSavyAvRtti hovI joIe. cetanA patnI che. AtmA eno pati che. mATe cetanAne satata AtmAmAM ja ramatI rAkhavI joIe. jyAM sudhI e viSayomAM rame che tyAM sudhI ene satI koNa kaheze? Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) hetunuM caturtharUpa abAdhitatva bAdhita = bAdhayukta bAdhavALo) -bAdharahitatva abAdhita = bAdhavagarano bAdharahitapaNuM = abAdhitatva = bAdharahitatva prazna - bAdha eTale zuM? javAba - pakSamAM sAdhya na hoya. pakSamAM sAdhya na hovAno nizcaya = bAdhanizcaya. pakSamAM jo sAdhya nizcita hoya to siddhasAdhana doSa thAya - kAraNake anumAna karavAnI jarUra nathI. pakSamAM jo sAdhyAbhAva nizcita hoya to bAdhadoSa kahevAya. jalahRdaH (pANIno jharo) vaddhimAnuM dhUmAt pakSamAM vatino abhAva nizcita che. (vati = agni) pakSe sAdhyAbhAvaH bAdhA pakSamAM sAdhyanuM na hovApaNuM te bAdha. bAdhavALo hetu = bAdhita = bAladoSathI duSTa. sahetu abAdhita hovo joIe. :. sahetu mAM abAdhitatva hovuM joIe. bAdhita hetu vAtAtyayApatig kahevAya. = kAlano atyaya thaye chate nirdiSTa = avasara vItyA pachI nirdezAyelo hetu pakSamAM evA sAdhyanI pratijJA karI hoya ke je (sAdhya) pakSamAM saMdigdha hoya - to hetunA prayogane avasara = taka UbhI rahe che. (atyaya = vItI javApaNuM) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakSamAM sAdhyano abhAva nizcita hoya tyAre e pakSamAM sAdhyanI pratijJA karyA pachI hetunA prayogane taka rahetI nathI mATe kAla (avasara)vItyA pachI jo hetuno nirdeza karAya to e hetu kalAtyayAdiSTa kahevAya. vyApti (vipakSa vyAvRtti) | anaikAntika (vyabhicAra) hetumAM "sAdhAbhAvavati avRttitva' | sAdhyAbhAvavati vRttitva (hetumAM) parvato vadvimAna dhUmAt parvato dhUmavAnuM valleH pakSa sAdhya hetu | pakSa sAdhya hetu sAdhyAbhAva = agnino abhAva sAdhyAbhAva = dhUmAbhAva sAdhyAbhAvavAnuM 1 sAdhyAbhAvavAnuM jalAyA dhagadhagato lohaagnivirahavAn _ dhUmAbhAvavAnuM , golaka dhUmahetu jaLAzayamAM raheto nathI. vati dhagaDa lohagolakamAM rahe che. eTale jalAzayamAM avRtti che. | sAdhyAbhAvavavRtti vati sAdhAbhAvavAmAM avRtti che. | vahnimAM sAdhAbhAvavadhRttitva che. dhUmahetumAM tethI ahIM vahni hetu asahetu athavA sAdhyAbhAvavaavRttitva rahI gayuM | hetvAbhAsa kahevAya.kayA doSane kAraNe? - arnakAntika doSane kAraNe. virodhI anaikAntika parvato vaddhimAna jalAtuM parvato dhUmavAnuM vahra, vati hetu pakSa sAdhya hetu dhUmavAnuM cUlAmAM paNa rahe ane sAdhyAbhAvavadhU hRdamAM ja jala rahe dhUmAbhAvavAnuM arthAt sAdhyAbhAvavat paNa sAdhya cUlAmAM na rahe. | lohagolakamAM paNa rahe che. virodhI hetu sAdhyAbhAvavavRtti ja | hoya. sAdhyayavRtti ane } hoya sAdhyAbhAvavavRtti anekAntika hetu 1. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virodhI ane anaikAntikamAM zuM bheda? sAdhyAbhAvavaAEAM ja vRtti hoya ! anekAntika hetu sAdhyAbhAvavahmAM te hetu virodhI. vipakSa sAthe ja | ane sAdhyavamAM ema ubhayamAM rahe. hAtha milAve te virodhI. (vRtti hoya.) svapakSa ane vipakSa baMne sAthe hAtha milAve te arnakAntika. 5. asatipakSitatva (hetunuM paMcamarUpa) sat = vidyamAna (hovuM) jeno pratipakSI hetu vidyamAna hoya. te sapratipakSa athavA satmatipakSita kahevAya. asatpatipakSita - je hetu satpatipakSita na hoya. 1) puruSaH rogI maMdagate: A banne ekabIjAnA pratipakSI che. 2) puruSa arogI prasannatvAtuM J. roge hetuM rogAbhAva (Arogya) sAdhya A pakSa eka ja hoya (puruSa) 1 ' bane hetu eka B sAdhya paraspara virodhI hoya ke satpatipakSa bIjA anumAnanA (roga - rogAbhAva) , virodhI che. c ane hetu be judA judA hoya (maMdagati - prasannatA) virodhI ane samratipakSI temAM zuM phera? virodhI hetu potAnA ja anumAnanA sAdhyanA abhAvane sAbita kare che. satpatipakSI hetu pratipakSIanumAnanA sAdhyanA abhAvane siddha kare che. virodha doSamAM e ja hetu virodhI bane che. parvato vaddhimAnuM nannAn - je jalano vahiMnI siddhi karavA mATe prayoga Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karyo che e ulaTAno eno abhAva siddha kare che. satpratipakSa doSamAM bIjo hetu virodhI bane che. satpratipakSa doSa hoya tyAre eke ya anumAna thAya nahi (eTale hetu satpratipakSita kahevAya, hetvAbhAsa kahevAya.) hetvAbhAsa (pAMca) hetvAbhAsa eTale ? hetu tarIke jeno prayoga thAya, hetu jevo bhAsato hoya, paNa je hetu nahIM paNa asadbhutu hoya te hetvAbhAsa kahevAya. je hetumAM paMcarUpa ke emAMthI koI ekAda be rUpa paNa na hoya chatAM teno hetu tarIke prayoga karAya tyAre te hetu nahi paNa hetvAbhAsa kahevAya. 1) A. asiddhi - hetumAM pakSasattva na hoya. (svarUpAsiddhi) 2) virodha - hetu sAdhyAbhAvano vyApya hoya athavA sAdhyanA vyApakIbhUta abhAvano pratiyogI hoya. hetumAM vipakSavyAvRttine badale, vipakSa vRttitva ja hoya. vipakSamAM ja hetu rahe. 3) anaikAntika - hetu sapakSa ane vipakSa bannemAM rahe. 4) bAdha - sAdhyAbhAva siddha hoya tyAre ka veLAe hetuprayoga karAya. 5) satpratipakSa - bIjo hetu jyAM sAdhyAbhAva siddha karavA vaparAya. 1B AzrayAsiddhi:-jyAM vandhyAputra jevo pakSa hoya tyAM AzrayAsiddhi doSa. dA.ta. vandhyAputraH yuvA zaktimattvAt- hetuno Azraya (=pakSa) asiddha che. 18 vyApyatvAsiddhi - je hetu kharekhara sAdhyano vyApya na hoya te hetumAM *vyApyatvAsiddhi doSa lAge. (upAdhivALo hetu) sAdhyanI vyApti je padArthamAM hoya te padArtha hetu sAthe gADha paNe saMkaLAyelo hoya tyAre, sphaTikamAM japAkusumanA rakta varNanI jema pelA upAdhirUpa padArthanI vyApti hetumAM bhAse kharI paNa kharekhara e vyApti upAdhino dharma hoya che nahIM ke hetuno. mATe e hetu vyApyatvAsiddha kahevAya. 'parvato vahrimA rRTeH' sAdhya-vati, sAdhya vyApakIbhUta abhAva jyAM jyAM sAdhya hoya tyAMvRSTino abhAva hoya ja, sAdhyano vyApaka evo abhAva te vRSTi-abhAva, teno pratiyogI-vRSTi. * 'zve. sAdhu: avirata: paripravruttvAt' aviratatvanI vyApti mUrchAmAM che - mUrchA upAdhi sahita parigraha gRhasthamAM che - parigraha hetu saupAdhika che. parigraha hetu vyApyatvAsiddha che. 33 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 trIjo avayava-vyAptisahita udAharaNa (paMcAvayavI anumAna cAlu) jemAM hetu ane sAdhya banne siddha hoya. jyAM jyAM hetu hoya tyAM tyAM sAdhya hoya' AvI vyAptinuM pradarzana karavA mATe udAharaNarUpe koI sthAnano ullekha karavo jarUrI hoya che. hetu ke sAdhya bemAMthI ekeya jemAM na hoya to jyAM jyAM...' evI vyAptinuM pradarzana zakya na rahe mATe hetu ane sAdhya banne jemAM prasiddha hoya te udAharaNa banI zake. anvayI | anvayavyAptivALuM hoya te udAharaNa anvayI A. anvayavyApti - jyAM jyAM hetu hoya tyAM tyAM sAdhya hoya ja B. vyatirekavyApti - jyAM sAdhya na hoya tyAM hetu paNa na hoya. A. 'jyAM jyAM' eTale hetunA adhikaraNamAM, sAdhya hoya ja. je je hetunA adhikaraNa hoya te badhA ja sAdhyanA paNa adhikaraNa hoya ja. (jo hetu hetvAbhAsa na hoya to.) vyatirekI vyatireka vyAptivALuM hoya te vyatirekI hetunA jeTalA adhikaraNa, enA karatAM sAdhyanAM adhikaraNa ochA na hoya. sAdhya avazya hetunA adhikaraNamAM vRtti hoya. hetunA adhikaraNamAM sAdhyano abhAva na ja hoya. (abhAva je vastuno hoya te vastune abhAvano pratiyogI kahevAya.) hetu adhikaraNavRtti abhAva apratiyogI sAdhya ( dedhiraLavRttvamAvApratiyonI sAdhya) vyApaka hovuM joIe. B. 'jyAM sAdhya na hoya' jyAM sAdhyAbhAva hoya. 34 rana phora - Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhyAbhAvanuM adhikaraNa = sAdhyAbhAvavad. 'tyAM hetu paNa na hoya' = hetuno abhAva hoya arthAt temAM hetu avRtti hoya. sAdhyAbhAvavamAM hetu avRtti hoya. sAdhyAbhAvavad-avRtti hetu (hetu mAM) mAdhyAmAvavat pravRttitva (= vyApti) udAharaNa vAdI-prativAdI ubhayasammata hovuM joIe. nirvivAda hovuM joIe. jenI sAme samajAvavA mATe arthAt parArthAnumAna jagADavA mATe prayoga karAya che te vyaktine jJAta (prasiddha) hoya tevuM udAharaNa apAya. anvayI udAharaNa jyAM jyAM hetu hoya tyAM tyAM sAdhya hoya. jyAM jyAM dhUma hoya tyAM tyAM vahni hoya. dA.ta. rasoDuM (mahAnasa), smazAna, saLagatI agarabattI, hoko. vyatirejI udAharaNa jyAM sAdhya na hoya tyAM hetu paNa na hoya. jyAM vahni na hoya tyAM dhUma paNa na hoya. na dA.ta. pANInI koThI, pANIno ghaDo, siddhazilA, tamAkunuM godAma, upAzraya, nadI, taLAva, hada, gaTara vi. * pakSa kadApi udAharaNarUpe prastuta na thAya. pakSasadeza (pakSano bhAI) paNa (cimanI) udAharaNa na banI zake. siddhAtmA paramasukhI kSINakarmatvAt yathA saMsArijIvaH, yatra paramasukhaM nAsti tatra kSINakarmatvaM nAsti yathA saMsArijIvaH / ahIM saMsArIjIvanuM udAharaNa vyatirekI che. A anumAna prayogane kevalavyatirekI sthaLa kahevAya. badhI jagyAe anvayI - vyatirekI baMne prakAranA udAharaNo maLavA joIe evo niyama nathI. sa esa ka kAma kara & eka 35 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6 cAlu) caturtha avayava upanaya 'tathA = Jayam' (evo ja A che.) upanaya vAca eTale pakSamAM dRSTAMtanuM sAmya (sAdharmsa) dekhADavuM. sAmya sarvAMze ? nA, dRSTAMtamAM hetu ane sAdhya banne prasiddha che evI rIte sarvAMze sAmya eTale ke pakSamAM paNa hetu - sAdhya banne prasiddha hoya to ene pakSa ja na kahevAya - kAraNake jyAM sAdhya siddha karavA mAMgIe chIe (tene pakSa kahevAya) tyAM jo sAdhya paNa prasiddha hoya to pachI siddha karavAnuM zuM rahyuM ? mATe hetunA aMze pakSamAM dRSTAMtanuM sAdharmDa hovuM joIe. te dekhADavuM tenuM nAma upanaya. jema deSTAMta mahAnasamAM vahnivyApya dhUma che. tema pakSabhUta parvatamAM paNa vahivyApya dhUma che. A rIte upanaya dvArA pakSamAM hetu prayukta dRSTAMtasAdharma batAvAya che. 35nIyate kRti - sadezo jJAyate iti-upanayaH pakSaH hevaMze dRSTAMtena sadezaH iti bodhyate (yathA mahAnasaH - dRSTAMta) tathA cAyan - yathA mahAnasaH (vahivyApya) dhUmavAn tathA parvatoDipa dhUmavAn (6 cAlu) paMcamAvayava nigamana nigamana - pratijJAno bhArapUrvaka punaruccAra nigamana vAkya -- tasmAt tathA hetu ane udAharaNanA baLe pakSamAM sAdhyano punaH bhArapUrvaka nirdeza karavo mATe parvata agnivALo che.' | | sAdhya (dhUmavALo hovAthI) pratijJA vakhate sAdhya siddha karavAnuM hatuM - jyAre nigamana kALamAM sAdhya siddha thayeluM che. 36 karI aMdara sama Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) piMcAvayavI prayoganuM eka udAharaNa ayaM puruSaH kRpaNaH - pratijJA tailacavalabhakSitvAt ~ hetu vatra yatra tainavakSitaM tatra tatra paUIa (- vyApti) yathA mama: - daSTAMta ayaM puruSaH api tailacavalabhakSI - upanaya. (5tvavyApyataitna vatnamakSidvAnuM) ATaluM kahIne tamAre zuM phalita karavuM che? kahevAno niSkarSa zuM che? tAt mayaM puruSa: paUT: (sAdhya pachAtA) - nigamana arthAt tailacoLAbhakSI hovAthI A puruSa kaMjUsa che. nigamana = niSkarSa = phalitArtha = sArAMza ekArthaka che. nyAyadarzana - paMcaavayava prayoga mAnya kare che. bauddhadarzana - savyApti udAharaNa, upanaya mAnya kare che. jainadarzana - hetu eka mAtra avayava (pakSamAM hetuno nirdeza) dA.ta. kesarIyA che' ATaluM kIdhuM. pachI najara sAme dUdha hoya tyAre 'kesarIyA che eTale mAtra bolavAthI cakora zrotA samajI jAya che ke A vakatA dUdhane pakSa banAvIne kesarIyA' hetuthI "cAkhavA jevuM che' evA sAdhyano nirdeza kare che dA.ta. kesarIyA peMDA vagere.... vagere....svayaM samajI jAya che. jainamate hetunuM lakSaNa. mathALupattinakSauo hetu anyathA anupapattimAM upapatti zabda che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upapatti = saMgati = ghaTI zakavuM = hoI zakavuM. pazcimadizAnI bhIMta upara taDako to ja ghaTI zake jo pUrvadizAmAM sUrya hoya. pUrvadizAnI bhIMta upara taDako to ja ghaTI zake jo pazcimadizAmAM sUrya hoya - rAtre bahAra cAMdanI dekhAya che tyAre ja ghaTI zake ke AkAzamAM caMdra khIlyo hoya. nAstika jevA dekhAtA puruSamAM vrata - niyama pAlana to ja ghaTI zake jo ene kAMI zraddhA hoya. ghaTI zakavuM = upapatti, na ghaTI zakavuM = anupapatti. anyathA = nA vinA = enA vagara anyathA anupapatti = nA vinA na ghaTI zakavuM. (vyApti) anyathA anupapana = nA vinA na ghaTe evI cIja. upapaghate = ghaTe che = ghaTI zake che = yukta nakSaT = AsAdhAraNadharma, sAcI rIte oLakhAvanAra cihna. hetumAM anyathAnupapattirUpa asAdhAraNadharma rahe che. anyathAnupapattimAna = hetu ("lakSaNa'nI vizeSa samajUti AgaLa Avaze.) anyathA anupapanna = hetu agninA vinA (agni vagara) dhUmanI sattA na ghaTI zake mATe dhUma e agnianyathAnupapana kahevAya. (dhUmamAM agnianyathAnupapatti dharma) A lakSaNa banAvavAthI hetumAM pakSasattvanI jarUra rahetI nathI. kema? 1. taDako - hetu sAdhya + sUryodaya che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAre taDakAthI sUryodayanuM anumAna thAya che. taDako pazcimanI bhIMta upara che. sUryodaya pUrvamAM che - pUrvadizAmAM (arthAt sUryodayarUpa sAdhyavALI pUrvadizA je pakSa che tyAM) taDako nathI joyo taDako to pazcimadizAnI bhIMta upara joyo eTale taDakArUpI hetumAM pakSasattva nathI chatAM paNa sUryodayanuM anumAna thaI jAya che. , 2. gAjavIja = gaDagaDATa megha = vAdaLA sAdhya bhoMyarAnI aMdara gAjavIja sAMbhaLI ane gaganamAM megha hovAnuM anumAna thayuM. 3. gAmane pAdara vahetI nadImAM pura dekhAyuM to uparavAsamAM tyAre varasAda paDyAnuM anumAna thayuM. A traNe dAkhalAmAM hetumAM pakSasattva na hovA chatAM anyathAnupapattinA baLe anumAna thAya che. hetu zabdanA vividha artha 1. vyApya (= jJApaka = liMga) 2. ahIM AvavAno hetu zuM? mane pUchavAno zuM hatuM? hetu = prayojana 3. agni dhUmano hetu che. dhUmanI hetusAmagrImAM agni mukhya hetu = kAraNa [ dhUma agnino jJApaka hetu che = utpAdaka = janaka [ agni dhUmano kAraka hetu che. (kAraNa che). (kAraNa zabdanA paNa be artha che. 1. kAraka hetu 2. prayojana = phaLabhUta) 4. putranA lagnahetuthI jamavAnuM AmaMtraNa. hetu = nimitta-mahAnizitha joga hetuthI (nimittathI) pArzvanAtha pUjana. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 upamAna pramANa parokSa pramANa bIjuM upamAna = dRSTAMtanA sAdezyane AdhAre koI aparicita vastunI oLakhANa (vastune paricita) karavI te upamAna pramANa. vastunI oLakhANa = vastunI saMjJAnuM bhAna vastu ane enA nAma - be vacce saMjJA - saMjJI sambandhanuM bhAna thavuM. zivazaMkare ghoDo joyo nathI, gadheDo joyo che. jaTAzaMkara sAthe ghoDAnI vAta nIkaLI. zivajIno prazna - bhAI ! ghoDo kevo hoya ? jaTA - te gadheDo joyo che? ziva - hA, jaTA --> gadheDA jevo ghoDo hoya che. (sTeja enAthI khoTo) pachI ekavAra rastA parathI jatAM zivajIe ghoDAne joyo - ane enA sAdezyathI gadheDAnuM smaraNa thayuM. pachI jaTAzaMkaranuM vAkya yAda AvyuM. gadheDA jevo ghoDo hoya che." have ene ghoDAnI oLakhANa thaI. arthAt A sAme dekhAtA (rastethI jaI rahelA) janAvarane ghoDo kahevAya e bhAna thayuM. ahIM najare dekhAtuM janAvara -- saMjJI be vacce no sambandha Aje ane "azva' (ghoDo) - saMjJA ! jANyo. sAme dekhAtuM janAvara ane "azva' rUpa saMzI be vaccenA abhedanuM jJAna thavuM tene upamAna pramANa kahevAya. sAcuM hoya to pramANa, khoTuM hoya to bhrama. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zAbdabodha pramANa parokSa pramANa trIjuM "zabda" zabda sAmAnya rIte, badhA prakAranA dhvani, cAhe (manuSyanAM) ka - kha Adi Atmaka hoya ke (pakSI vagerenA) ka - kha Adi anAtmaka hoya - badhA mATe vaparAya che. paNa vyAkaraNa vageremAM kakArAdi Atmaka dhvani mATe "zabda" zabdano vadhu prayoga thAya che. ahIM pramANazAstramAM zAbdabodha prakaraNamAM "zabda" uparathI "zAbda' zabda banyo che. arthAt zabda uparathI thanAro bodha te zAbdabodha. zabda = kakArAdi dhvani vALA pada, zabdanuM zravaNa e zrAvaNa pratyakSa che. paNa "ghoDo' zabda ke "gAya" zabdanuM zrAvaNa pratyakSa karyA pachI je manamAM (AtmAmAM)-mananA darpaNamAM eka viziSTa (cArapaga, lAMbA kAna) AkAra upasI Ave che. te eka prakAranuM jJAna ja che. ene ja zAbdabodha kahevAya che. jene gujarAtI bhASA AvaDatI nathI tene "ghoDo' zabdanuM zrAvaNa pratyakSa thaze paNa mananA darpaNamAM koI AkAra = pratibiMba upasaze nahi arthAt ene zAbdabodha nahIM thAya. 1) ghoDo najare dekhAya e cAkSuSa pratyakSa 2) "ghoDo' zabda sAMbhaLe e zrAvaNa pratyakSa 3) "ghoDo' evuM je zabdajanita pratibiMbAtmakazAna thAya e zAbdabodha. hero ghoDAne najare jue - cAkSuSa pratyakSa bhASA na jANanAra ghoDo jue e cAkSuSa pratyakSa abhASAjJa prajJAcakSu nara ghoDo' zabda sAMbhaLe e zrAvaNa pratyakSa (zabdanuM) paNa ene zAbdabodha thato nathI. kema? ene bhASAjJAna nathI. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna - bhASAjJAna nathI eTale zuM ? javAba - 'A zabdano A artha' athavA 'A artha mATe A zabda vaparAya.' dA.ta. 'gho....Do' A zabdano cAra pagavALuM najare dekhAtuM janAvara.... e artha. athavA najare dekhAtA cAra pagavALA janAvara mATe gho....Do' zabda vaparAya. AvuM 'zabda - artha vaccenA sambandhanuM jJAna, na hovuM (bhASAjJAna hotuM nathI.) zabda artha vacce kyo sambandha che ? 'ghoDo' zabda sAMbhaLavAthI gAyanuM bhAna thatuM nathI, gAya zabda sAMbhaLavAthI ghoDAnuM bhAna thatuM nathI. enAthI zuM nizcita thAya che ? to ke niyata zabdane niyata artha sAthe sambandha hoya che (amuka zabdane amuka ja artha sAthe sambandha che.) e sambandhane vAcya - vAcakabhAva sambandha kahevAya. (TUMkAmAM saMketa kahevAya.) saMketajJAna - vAyavAcake sambandha jJAna = 'A zabdano A artha'/'A artha mATe A zabda' AvuM je jJAna. saMketajJAna ne vRttijJAna paNa kahevAya. (saMketa = vRtti) saMketa / vRttinA be bheda 1. zakti ane 2. lakSaNA. (vaiyAyika mate) dA. ta. kAMti kAnathI vAMce che A vAkyamAM kAna zabdano zakti nAmanA saMketathI karmendriya artha thAya paNa e ahIM ghaTe nahIM. mATe jyAM zaktithI artha na ghaTe tyAM lakSaNA sambandhathI artha ghaTAvavo paDe. ahIM kAnathI eTale 'kAna upara TekavelA cazmAthI' vAMce che - Avo artha lakSaNAthI thAya. dareka zabda uparathI be artha yathAyogya pakaDI zakAya. zakti nAmanA 42 8 9 8 8 9 8 0 2 sara ka ka ka ra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketathI pakaDAto artha zakayArtha kahevAya. lakSaNA saMketathI pakaDAto artha lakSyArtha kahevAya. lakSyArthanA dRSTAnto - divase ghaDiyALamAM traNa vAgyA eTale zuM ? (koIne kazuM kharekhara vAgyuM nathI.) madhyAhna pachI traNa kalAka samaya pasAra thayo (vItyo). vAgavuM = pasAra thavuM = vItavuM - A lakSyArtha thayo. traNa vAgyA eTale traNa TakorA dhvani thayA - ahIM dhvani thavo e zakyArtha che. paNa mUMgI ghaDiyALamAM ghaTe ema nathI mATe tyAM traNa kalAkano samaya vItyo - (vItavuM) e. lakSyArtha pakaDavo joIe. saMsthAmAM hAthI bAMdhyo che moTA vaktA AmaMtraNathI lAvyA. cokhA hAthavALA mANasanI mAMga ghaNI hoya che. prAmANika laMgara jyAM tyAM nAkhato phare che. ahIM laMgara = potAnI mAMga iti smRta = iti kathita, nisAmiuNa = kRtvA (niHzamya) magaja ThekANe nathI. alA ! enuM magaja khasyu sAvadhAnImAM nabaLuM paDyuM. pramANavize jainadarzananI spaSTatA anya darzanavAdIo je (AMzika) jJAnane pramANa samajI beThA che ene jainadarzana pramANabhUta mAnavAnI nA pADe che - kema? dAkhalo juo - eka vyakti vize (pareza vize bIjo mANasa (rameza) "sajjana che evuM jJAna kare che. abhiprAya uccAre che. kAraNa, ene koI divasa bIjAne madada karatA joyo che. ramezane pareza sajjana che' evuM jJAna thayuM che. rameza pareza mATe sajjana Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hovAno abhiprAya Ape che. bIjAo, jeo parezane badhI rIte oLakhe che - gharamAM kevo...bajAramAM kevo...zuM khAya che...zuM pIe che, dhaMdhAmAM bIjAnI sAthe bahArathI mITho paNa aMdarathI chetarapiMDIno vyavahAra rAkhe che ke nahi ? vagere vagere aneka rIte oLakhe che. eTale e loko ramezanA pareza sambandhI jJAna ke abhiprAyane pramANabhUta mAnatA nathI. kAraNa ? ramezanuM pareza vizenuM jJAna atyaMta adhuruM che, atyaMta alpAMze che, eTale evuM alpAMza sparzI jJAna lokamAM pramANabhUta manAtuM nathI. to e rIte kevaLajJAna sivAya bIjA badhA ja sAcA jJAna vastunA aMza (ke aMzo) mAtrane sparze che paNa sarvAMze sparzatA nathI, mATe sarvAMze pramANabhUta nathI. je jJAna, vastu-aMza-sparzI hoya tene nayajJAna kahevAya paNa pramANajJAna zI rIte kahevAya ? syAdvAdInA mate pramANajJAna kevuM hoya ? (kevaLajJAna sivAyanI A vAta che. emAM gauNa-mukhya bhAva hoto nathI) je jJAna mukhyapaNe vastunA eka-be aMza ne sparzatuM hovA chatAM vastunA anya sarva aMzone gauNapaNe paNa svIkAre to te pramANabhUta kahevAya. laukika darzanavAdIo 'nabhaM zItam' A jJAnane pramANa mAne che. paNa jainamate A jJAna nayajJAnarUpa che. jyAre 'svAd nanaM zItameva' AvuM jJAna e jainamate pramANabhUta che. vyAja: aa v laukika pramANabhUta aa: hrA: jainamate nayajJAna vyA: hraSNa C jainamate durnaya svAt aa: hrA Dva jainamate pramANabhUta jJAna. 'syA' - e rIte je jJAna karavAmAM Ave che emAM zyAmatva sivAyanA bIjA badhA anaMtA dharmone paNa gauNapaNe sparzavAmAM Ave che - tethI A jJAna adhuruM nA kahevAya - eka rIte pUrNa kahevAya. mATe 'svAt Aja: bna va' e jJAna pramANabhUta che. syAd zabda anya aMzonI sApekSatAsUcaka avyaya che. 44 1 1 1 1 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthApatti pramANa jyAM eka vAkyanA zravaNa athavA koI eka ghaTanAnA darzanathI je 'arthAt anya bhAga ke anya ghaTanAnI Apatti eTale ke kalpanA' thaI jAya te 'arthAt thayeluM kalpanAjJAna' arthApattijJAna kahevAya. e barAbara hoya to pramANajJAna kahevAya. (mAtra mImAMsA darzanamate - bIjAonA mate A eka prakAranuM anumAna che.) dA.ta. tagaDo devadatta divase khAto nathI. 'arthAt rAtre khAya che.' ahIM rAtri bhojananuM jJAna te arthApatti pramANa che. devadatte kazuM ya vAMcyu nathI chatAM parIkSAmAM pAsa thaI gayo 'arthAt parIkSakane paisA dAbyA' AvuM je jJAna te arthApatti. ramAkAMta 50% hoziyAra che ema kahevAthI arthAt 50% mUrakha hovAnuM jJAna thaI jAya che te arthAtta jJAna kahevAya. abhAva pramANa koIpaNa vastunA abhAvanuM jJAna te abhAva pramANa. mAtra mImAMsAdaza 1 abhAva pramANane svataMtra mAne che. bIjA darzanakAro abhAva pramANano samAveza pratyakSa ke anumAna Adi pramANomAM karI de che. bIjA darzanonA mate bhUtala upara najara jatAM ghaTAbhAva pratyakSa thAya che. paNa mImAMsaka mate jyAM pratyakSAdi (arthApatti sudhInA) pAMca pramANothI bhAvAtmaka vastunI upalabdhi na thAya tyAM abhAva pramANa pravarte che ane ghaTAbhAvanuM jJAna thAya che. abhAvazAna thavA mATe bhAvanI anupalabdhi hovI joIe. pramANa paMcakathI bhAvanI anupalabdhi, abhAva jJAnanuM kAraNa che. bhUtale ghaTAbhAvaH bhUtale ghaTo nAsti cha cha cAra be mImAMsakamate vedAMtamate nyAyamate bauddhamate nAstikamate eka } banne rIte abhAva jJAna thaI zake. pratyakSathI pratyakSathI pratyakSathI pratyakSathI pratyakSa ja. pramANa pramANa pramANa pramANa pramANa abhAva sudhI anupalabdhi zAbdabodha anumAna Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNa lakSya lakSaNa oLakhavAnI cIja oLakhAvanAra dharma athavA cihno maMdira - zikhara alakSya = lakSyatara masjida - minArAghummaTa = je lakSya nathI te. rAjamahela - jharUkhA lakSaNa evuM hovuM joIe ke koIpaNa vihaga - pAMkha lakSya enAthI mAnasika rIte gAya - galagodaDI (sAsnA) oLakhavAmAM bAkI na rahe ane alakSya lakSya tarIke oLakhAI na jAya. lakSaNa = lakSyano asAdhAraNa dharma. temAM be muddA che. 1 - sakala lakSya vyaktimAM te rahevo joIe. (=lakSyavyApaka) 2 - lakSya sivAyamAM na rahevo joIe. (lakSyatarAvRtti) je vastunuM lakSaNa darzAvavAmAM Ave te vastune lakSya kahevAya. lakSaNa banAvatA pahelA nIcenI bAbata para dhyAna Apo. 1. lakSya koNa koNa che? 2. alakSya koNa koNa che? 3. banAvavA dhAreluM lakSaNa te badhA lakSyamAM rahe che? 4. banAvavA dhAreluM lakSaNa te lakSyanI bahAra alakSyamAM rahe che? laukirdaSTithI jaina sAdhunuM lakSaNa banAvavuM che - paMcamahAvratapratijJA e lakSaNa banAvavuM hoya to pahelA the digasthA te badhA sAdhuo lakSya tarIke gaNavA ke nahIM te nakkI karavuM joIe. lakSaNa banAvanAre lakSaNa banAvatA pahelA vyApaka buddhithI lakSya koNa koNa che te samajI levuM joIe. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alakSya alakSya (ghoDo lakSaNanA doSa lakSya 1. ativyApti che kALI gAyo pADo. lAla gAya sapheda gAya jarasI gAya kAMkarejI gAya paMchaDuM gAya/ T lakSaNa - puMchaDuM - ativyApti doSa 2. avyApti afi gAya + . /gAya -romancakriyay lakSya ekadezagamane avyAptidoSa lakSaNa romaLyakriyA 3. asaMbhava lakSya alakSya alakSya mora) kukaDo) gAya gAya, doSa asambhava gAya mAtra alakSyavRtti alakSya (kukaDo) lakSaNa-kalagI nirdoSa lakSaNa lakSya ala gAyo gAya NA/ - nirdoSa lakSaNa - galagodaDI doSatrayazUnyo dharmo nakSaUAm * Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNanuM lakSaNa - lakSaNano asAdhAraNadharma - sakalalakSyavRttitva sati lakSmatarAvRttitvam athavA lakSyetarAvRttitve sati sakalalakSyavRttitvam dA.ta. sAnAvattvam penakSaLam (sAnA - galagodaDI) 1. sakalalakSyabhUtagovyaktiSu varttate 2. lakSyetaramahiSAdiSu kvacidapi na varttate pazulakSaNam - salomalAGgalam vALasahita puMchaDuM mAtra janAvarone ja hoya che. khoTA lakSaNanAM dUSaNa - asambhava, avyApti, ativyApti. 1. -> asamava - lakSyamAtrAvRttitvam dA. ta. pakSavattvam yotakSAm. gAyamAM pAMkhano sarvathA asambhava che. eka paNa lakSyamAM lakSaNanuM na rahevApaNuM - asambhava. 2. - avyApti --- avyApatva lakSyavRttitve sati lakSyAvRttitvam = ( lakSyaekadezamAtravRttitvam.) paMkhI nuM lakSaNa banAvo tyAre, cUDAvattvam - lakSyaveza mayUramAM che paNa ttakSyaveza haMsa cUDA eTale kalagI nathI tethI lakSaNa na banI zake. vageremAM zRMgavattvam --> koI gAyane ziMgaDA hoya koIne na paNa hoya. kAraNa ke haju phUTyA na hoya, lakSaNa na banI zake. mannuvattvam - puruSanuM lakSaNa na banI zake kemake keTalAka puruSone mUcha nathI hotI (16 varSanI nIce) bALako jo puruSamAM na gaNAya to sabhAmAM be vibhAga hoya strI / puruSa - tyAre bALako kyAM jaIne bese ? puruSavabhAgamAM besavAno vyavahAra che. mATe vyavahArathI chokarAo (mUcha na hoya to paNa) puruSa ja gaNAya mATe lakSyamAM temano samAveza che. mATe lakSya koNa koNa che 48 he Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e jovuM hoya to lokavyavahAra ke zAstrIya vyavahAra jovo paDe. (jyAM asambhava doSa hoya tyAM lakSyakadezAvRttitva rUpa avyApti to hoya ja. AkAzanI jema lakSya vyakti eka ja hoya to avyAptine badale asambhavadoSa ja lAgI zake. dA.ta. rUpamAM asambhava che. (rUpa AkAzanuM lakSaNa na banI zake.) 3. - ativyApti - atireka lakSyavRttitva sati lakSyataravRttitvam dA.ta. pazunuM puMchaDuM lakSaNa banAvIe to ativyApti che. | ativyApti doSavALuM che. kAraNake uMdara -girolIne paNa puccha hoya che. lomavalAMgUla (vALavALu puMchaDuM) uMdara vagerene nathI hotuM. lakSyakSetra (go) ativyApti - puMchaDuM asambhava - pAMkha (ziMgaDA nathI.) avyApti - ziMgaDA badhA lakSyamAM nathI. avyAptinA vicAra vakhate alakSyamAM che ke nahi e vicAravAnI jarUra nathI. ativyAptinA vicAra vakhate alakSyamAM che ke nahi vicAravuM ja paDe. asambhava - avyApti - ativyAptidoSatrayazUnya asAdhAraNadharma e lakSaNa bane. alakSya (azvAdi+paMkhI vi.paNa)mAM puMchaDuM che. pAMkha che. asAdhAraNadharma e lakSaNanuM lakSaNa che. asAdhAraNa eTale ja avyApti - ativyApti - asambhava doSazUnya. sudevalakSaNa - vItarAgatA sugurulakSaNa - samyavarNanayu tve sati sabhyAritravattvam mAtra samyagadarzana kaho to devavageremAM ativyApti. mithyAtvalakSaNa kaho to asava caturyAmavattvam-avyApti (ativyApti paNa che.) mokSa...mokSa... kAritva-ativyApti (abhavyamAM), avyApti (mauna sAdhakamAM) banne che. 2 49 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) kAraNa - kArya | jenI utpatti thAya te kArya kahevAya. jenAthI utpanna thAya che kAraNa kahevAya. tvam... satpattizIltatvam - kAryano dharma RUtvam - satyAnnam = nanam - kAraNano dharma je nitya hoya te utpanna na thAya mATe akArya kahevAya. kAraNa kAraNa kAraNa kAraNa ghAsa - dUdha - dahIM - mAkhaNa - ghI kArya kArya kArya kArya pANI 2 varALa paraspara kArya - kAraNa che. pANI - barapha paraspara kArya - kAraNa che. IDuM - murgI -navu IDuM - navI murgI ahIM AmAM paraspara kArya - kAraNabhAva nathI. paNa pravAhathI anAdi kArya - kAraNabhAva che. pravAhathI anaMta ja hoya evuM nathI. kAraNake koI maraghI IDu ApyA vinA marI jAya. koI IMDu murgInA janma pahelA ja phuTI jAya. kArya kArya Idhana - agni - - ghUma kAraNa ] kAraNa _ kapAsIyu - aMkura - kapAsano choDa - rU - pUNI - tanta + kApaDa - paridhAna (vastra) (pUrvamAM kAraNa, uttaramAM kArya.) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kAraNa kone kahevAya? Indhana agninuM kAraNa che - agninuM kAraNa che, kema? bhaTTI agninuM kAraNa nathI. kema? inadhanavinA Aga pragaTa thatI ! bhaTTI vinA paNa indhanathI Aga nathI. pedA thAya che. AnA uparathI phalita thAya che ke, jenA hovAthI ja kArya thAya ane jenA na hovAthI kArya na ja thAya (aTakI paDe) tene ja kAraNa kahevAya. idhana - Aga kAraNa pahelA hoya, kArya pachI hoya dUdha - dahIM kAraNa pahelA hoya, kArya pachI hoya bIja - aMkura kAraNa pahelA hoya, kArya pachI hoya mATI(kapAla) - ghaDo kAraNa pahelA hoya, kArya pachI hoya tattva - vastra kAraNa pahelA hoya, kArya pachI hoya kAraNanI kAcI vyAkhyA - kAIpUrvavattatvam - ratvam kAraNatA = kAryanI pUrvavartitA (kAryanI pUrve hAjara rahevApaNuM). siddhAnta - kAraNa vagara kArya bane nahIM. kAraNa joge ho kAraja nIpaje, ehamAM nahi koI vAda; paNa kAraNa viNa kAraja sAdhIe e nijamata unmAda. (pU. AnaMdaghanajI ma.) dharma - sukha | pApa - duHkha | mAkhaNa - ghI kAraNa kArya | kAraNa kArya | kAraNa kArya dUdhane tAvavAthI ghI na bane mAkhaNane tAvavAthI ghI bane Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNavagara kArya na bane. ghI-mAkhaNa-dahIM dUdha >> ghAsa (ghI thI dUdha kArya, mAkhaNathI ghAsa kAraNa) ghAsane ghInuM kAraNa kahevAya? ghI banAvavuM hoya tyAre koI ghAsa zodhavA na jAya paNa mAkhaNa ja zodhe mATe mAkhaNa ja ghInuM kAraNa che. phalita zuM thayuM - ghAsa ghInuM pUrvavarti che. paNa ghAsa ghInuM kAraNa nathI kAraNanI pAkI vyAkhyA - vyavaditapUrvavattatva - RUtva avyavahita eTale taratanuM - anantarakSaNavarta, mAkhaNa pachI tarata tAvavAthI ghI bane mATe - ghInuM kAraNa mAkhaNa - dahIM kema nahIM? avyavahitapUrvavarti nathI. dUdha kema nahIM? avyavahitapUrvavarti nathI. prazna : bhaTTI AganuM kAraNa kema nahIM, AgathI pUrvavartI bhaTTI avyavahipUrvavartI che ke nahIM? hoya che. chatAM kAraNa kema nahIM? javAba : niyama bhaTTI hoya to ja Aga pragaTe evuM nathI. pAkAmAM pAkI vyAkhyA - avayaM vAvyavahitapUrvavattatvam = raviM niyamA je kAryathI avyavahita pUrvavartI hoya te kAraNa. kAraNatAne jANavAnA upAya - 1) anvaya - te hote chate kAryanuM thavuM. (kAraNa) 2) vyatireka - te na hote chate kArya na thavuM. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAptinA anvayavyatirekamAM | kAraNatAgrAhaka anvayavyatirekamAM vyatireka bolatI vakhate palaTI mAravAnI nahIM. palaTI mAravI paDe kAraNa hoya to kArya thAya dA.ta. hetu (vyApyo hoya tyAM | kAraNa na hoya to kArya na thAya. sAdhya (vyApaka) hoya. 'hetu (vyApyo na hoya to ema nahIM paNa sAdha (vyApaka) na hoya to hetu (vyApyo na hoya saMskRta -- (rUtaratnArasanve) tatsatte tatsattvam rUve: ( itarasakalakAraNasattve) tadabhAve kAryAbhAvaH iti vyatirekaH dA.ta. (goLI manthAnadaSTha rassI (pheravanAra) vagere kAraNa sAmagrI pote cha0) dahIM hoya to mAkhaNa janma, dahIM na hoya to mAkhaNa na janme. . dahIM e mAkhaNanuM kAraNa che - tela mAkhaNanuM kAraNa kharuM? nA - kema? avaya vyabhicAra - tela hote chate mAkhaNa janme evuM banatuM nathI. vyatireka vyabhicAra -- tela na hote chate paNa mAkhaNa janme che. (vyabhicAra eTale kAraNathI ulaTuM) saMskRtamAM -- (rUtaratna) tatsatte tattvam anvayavyamavara: tadabhAve tadbhAvaH vyati0vyabhicAra sarvajJone dareka padArthomAM te te kAryanI kAraNatAnuM jJAna pratyakSa hoya che. paraMtu sarvajJa na hoya tevA lokone kAraNatA nuM jJAna kayAreka pratyakSathI thAya to kayAreka parokSa pramANathI thAya che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa - praznAra jainamate paMcakAraNavAda (sAmagrIvAda) 1. puruSArtha 2. karma 3. kALa 4. svabhAva pa. bhavitavyatA A pAMca kAraNanA samavAya(milana)vinA koI kArya na thAya. 1. miNabattI ke sTava vagere saLagAvavA mATe puruSArtha karavo paDe. 2. tamAruM anukULa karma na hoya tyAre prAImasa saLage nahIM. ghaNI mathAmaNa karIne choDI devuM paDe. 3. pahelA bIjA - trIjA ArAmAM kazuM saLage nahIM kAraNa ke kALaatisnigdha che. cothA-pAMcamAM (chaTTA ArA)no kALa joIe. 4. patthara - kAca vagere na saLage kAraNake svabhAva nathI. kerosIna peTrola vagere saLage. kAraNake svabhAva che. 5. saipAyane dvArakA bALavA ghaNA prayatno karyA paNa bAra varasa sudhI na saLagI, pachI saLagI. evI bhavitavyatA. jainamate anya rIte athavA bIjAonA mate 1. upAdAnakAraNa - 2. nimittakAraNa (bAkInA cAra) kArya (svabhAva) - (ghaDAne mATe cakra vagere) ghaDo - mATI je kAraNa sAthe abhedabhAve kArya utpanna kapaDA - doro thAya tene upAdAna kAraNa kahevAya. athavA bhAta - cokhA je kAraNa pote ja kAryarUpe pariNamI jAya varALa - pANI tene upAdAna kAraNa kahevAya. (je bIjIvAra barpha - pANI na vaparAya.) ene pariNAmI kAraNa paNa roTalI - ghauM kahevAya. pariNAmane kArya kahevAya. pharanIcara - lAkaDuM kArya utpanna thaIne abhedabhAve je kAraNane (pariNAma) (pariNAmI) - vaLagI paDe te upAdAna kAraNa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdAnakAraNane nyAyadarzanamAM samavAyIkAraNa kahe che. nyAyamate - kArya ane upAdAnakAraNa benI vacce je sambandha che ene samavAya kahe che. nyAyamate kAryano samavAya (sambandha) upAdAnakAraNamAM che. arthAt kArya samavAyasambandhathI upAdAnakAraNamAM janma le che. jema suvarNanuM dhana jenI pAse hoya te dhanavAna kahevAya, tevI rIte kAryano samavAya jenI pAse (jenAmAM) hoya te zuM kahevAya? - samavAyI kAraNa kahevAya. samavAyasambandha -- jyAM sudhI be sambandhIo jIve tyAM sudhI bannene joDAyelA ja rAkhe evo sambandha. samavAyanA sthAne - jainamate apRthabhAvasambandha hoya che. samavAyasambandha = ayutasiddha sambandha. khAsa dhyAna Apo - yuta = nahIM joDAyeluM, ayuta = satata joDAyelA. be kapAlamAM samavAya sambandhathI ghaDo utpana thAya tyAre kapAla ane ghaDo A be kevA che - ayutasiddha. evA ayutasiddha vacce je joDanAro sambandha te samavAya. 2. nimittakAraNa asamavAdhikAraNa nimitta, samavAyI , asamavAyI sivAyanuM) jenI hAjarI pachI tarata ja - dALa - cokhA e beno barAbara saMyoga kAryano janma thAya tene | samavAyIkaraNa asamavAyIkAraNe asamavAyIkAraNa kahevAya. cA - dUdha - sAkara - pANI samavAdhikAraNa. tANA - vANAno (AtAna - A badhAnI sAthe agni saMyoga, vitAna) saMyoga thAya pachI asamAyikAraNa. kArya cA. tarata vastra utpanna thAya. 3 nimitta sTava-tapelI vagere. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAdhAraNanimitta 3. nimittakAraNa nI - asAdhAraNanimitta sAdhAraNa -- 1. deza, ra. kALa, 3. puNya - 4. pApa (dharma - adharma) 5. IzvaranuM jJAna 6. Izvarano prayatna (kRti) 7. IzvaranI IcchA 8. prAgabhAva A ATha nyAyadarzanamAM sarve kAryonA sAdhAraNa kAraNa che. ghaDAkAryamATe - mATI ke kapAla samavAyIkAraNa kapAladrayasaMyoga asamavAyIkAraNa dezAdi ATha sAdhAraNanimittakAraNa cakra, cIvara, daMDa, jala, kumbhAra vagere * asAdhAraNanimitta vastra nirmANa - sama > tatu asamatantusaMyoga asAdhAraNanimitta -> zALa, bobIna, phAMsalo saMcAlaka, vijaLI vagere nyAyamatamAM svarUpayogyatA ane phalopadhAyakatA ema baMne kAraNatA mAnya che. bauddha mate phakta phalopadhAyakatA rUpa ja kAraNatA mAnya che. enA mate phalopadhAyakatAnuM bIjuM nAma kurghadrupata che. svarUpayogyatArUpa kAraNatA mAnavA jAya to kSaNikavAdano bhaMga thaI jAya. naiyAyikonA mate saMpUrNa sAmagrI kArya - utpAdaka che. eka kAraNa hovA chatAM anya kAraNanI gerahAjarImAM kArya thatuM nathI. jaina mate paMcakAraNasamavAya kArya - utpAdaka che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) kAraNatA - be prakAra | (1) svarUpayogyatA - kAraNamAM rahelI evI vizeSatA ke jethI e vastu kAryasiddhi mATe kAmamAM Ave, upayogI bane, ene svarUpathI yogya che ema kahevAya. - svarUpayogyakAraNathI bhaviSyamAM avazya kArya siddha thaze ja ema kahI zakAya nahIM. - jo bIjA sahakArI kAraNo AvI maLe to kArya thAya, nahIM to na thAya. prazna - je tala koThImAM paDyA che. e tala ane retI bemAMthI ekeyavaDe hAla tela banatuM nathI. to evA tela ane retI bemAM zuM pharaka? javAba retImAMthI, game eTalA sahakArI kAraNo sAtha Ape toya, tela banavAnuM nathI. jyAre sahakArI kAraNono sahakAra maLavAthI tala/magaphaLI vaDe tela banI zake. mATe tala/magaphaLI vi.mAM tela pratye svarUpayogyakAraNatA che paNa retImAM nathI. (vyavahAranayanI kAraNatA) jAtibhavya ane abhivya bane mokSe javAnA nathI to emAM zuM phera ? javAba - abhavyamAM mokSe javAnI yogyatA ja nathI. eTale vyavahArarAzimAM Ave, dIkSA le to ya mokSe na jAya. jAtibhavyamAM yogyatA paDI che. e jo vyavahArarAzimAM Ave ane dIkSAvagere ArAdhe to mokSe jaI zake evuM enA mATe kahI zakAya. (paNa e vyarAzimAM AvavAno ja nathI.) phalopadhAyaka na bane tyAM sudhI niSkriya kAraNamAM phakta svarUpayogyatA hoya che. (2) phalopadhAyakatA yathAzIghra phalaniSpatti karanAruM che kAraNa tene phalopadhAyaka kahevAya. (sakriyakAraNa) dA.ta. tanta jyAre zALa upara caDhAvI dIdhA pachI vaNATa kAma cAlu thAya tyAre e tasusamUhane phalopadhAyaka kahevAya. bIja jyAre pANIvALA khetaramAM vavAya tyAre phalopadhAyaka kahevAya. (nizcayanayanI kAraNatA) pratibadhya - pratibandhaka kAraNasAmagrI sakriya hovA chatAM kArya na thAya tyAre e kAryane thatuM rokanAra tattva pratibaMdhaka kahevAya. (vidanakartA kahevAya.) kAraNasAmagrI na hoya Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAre kArya na thAya to tyAM pratibandhakanA kAraNe kArya na thayuM ema na kahevAya. davA na le ane rogavinAza na thAya to tyAM bhArekarma pratibandhaka na kahevAya - paNa, davA levA chatAM roganAza na thAya to tyAM bhAre karma pratibandhaka kahevAya. roganAza - kArya, bhAre karma - pratibandhaka, dIkSA levA mATe prayatna ja na kare ane kahe ke antarAya karmo bhAre pratibaMdhaka che to e khoTuM kahevAya. dIkSA levA mATe prayatna ghaNA kare - paNa saphaLatA na maLe to tyAM antarAyakarma pratibaMdhaka kahevAya. khIcaDI banAvavA dALa-bhAta cUle caDAvyA chatAM ya khIcaDI na bane to koIno matrajApa pratibandhaka kahevAya. agnisparza karavA chatAM hAtha vagere baLe nahIM to candrakAnta maNi pratibaMdhaka kahevAya. (muThThImAM candrakAnta maNi hoya) sItAjIno zIladharma agnidAhamAM pratibaMdhaka banyo. pratibandhakanA prabhAve je kArya rokAI jAya, aTakI paDe te kAryane pratibadhdha kahevAya. (pratibaddha=niruddha-avaruddha paNa kahI zakAya.) kAryasiddhi mATe pratibandhakanI gerahAjarI paNa jarUrI che. phalitArtha - pratibandhakano abhAva paNa nyAyamate eka jAtanuM kAraNa che. jagatanAM mULatattvo - padArtho jainamate - 1. utpAda - vyaya - dhrauvyA 2. jIva - ajIva 3. jaDa - cetana 4. dravya - guNa - paryAya 5. jIva - ajIva - puNya pApa - Azrava - saMvara - badhA -nirjarA - mokSa 6. jIva - pula - dharmAstikAya - adharmAsti - AkAza - kALa. jaina darzanamAM dareka vastunuM nirUpaNa saMbhavita ane upayogI evA aneka daSTikoNothI karavAmAM Ave che - eTale padArthavyavasthAnuM nirUpaNa paNa aneka dRSTikoNothI vyApakarUpe thayeluM jovA maLe che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyamate padArthavyavasthA pramANa - prameya - saMzaya - prayojana vi. soLa padArtha manAya che. A soLa padArthonA tattvajJAnathI mokSa thavAnuM manAya che. pramANaviSayabhUta artha te prameya - sAta padArtha bhAva-6 abhAva - 7mo dravya - guNa - karma - sAmAnya - vizeSa - samavAya 1 2 3 4 5 6 (vaizeSikamate abhAva svatanna padArtha gaNAto nathI.) 1. dravya 9-> pRthvI-jala-teja-vAyu-AkAza-AtmA-dizA-kALa-mana paMcabhUta >pAMca nitya pRthvI - jala - teja - vAyu - mana --> paMcamUrta kriyAzIla) A 4 nitya | anitya che. AkAza - AtmA - dizA - kALa - mana A pAMca nitya che. mana - aNuparimANa - (laghutama - nAnAmAM nAnuM parimANa) AkAza - kALa - dizA - AtmA - cAra vibhu parimANa (vibhuparimANa = pArimANDalya = sarvatra vyApaka) nitya - pAMce niravayava - niraMza che. pRthvI - jaLa - teja - vAyu - paramANu sivAyanA sAvayava ane anitya. paramANu - niravayava ane nitya. kacaNukacaNuka - caturaNuka...saMkhyAtAyuka...asaMkhyAtANuka-anaMtANuka skandha anitya - sAvayava (avayavo bhegA thaIne baneluM). Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana - AtmA - bhUtacatuSTaya (AkAzasivAya) saMkhyAthI ananta che. jaina mate AtmA anaMta che vaizeSika mate AtmA anaMta che. nyAya mate AtmA anaMta che. - IzvarAtmA(eka)jIvAtmA (anaMta) IzvarAtmA(eka) jIvAtmA (anaMta) IzvarAtmA nathI jIvAtmA (anaMta) sezvara / nirIzvara jIvAtmA (anaMta) kSaNika jJAnamaya che. mImAMsaka mate AtmA anaMta che. sAMkhya mate AtmA anaMta che. - bauddha mate AtmA anaMta che. vedAnta mate AtmA anaMta che. - vyavahArathI Izvara mAne che. vAstavamAM advaita brahma eka ja che. vyavahArathI nAstika AtmA 0 AkAza eka dravya che. kALa eka dravya dizA eka dravya 2. guNa - 24 A nave dravyanAM 5 sAmAnyaguNa saMkhyA - parimANa - saMyoga - vibhAga - pRtha 60 mAM mahera kara kAlpanika vibhAgo ghaTAkAza vagere (paLa-vipaLa-kalA-vikalA-divasa-rAta) (pUrva-pazcima va. kAlpanika vibhAgo) saMkhyA - ekatva - dvitva - tritva - navatva... saMdhyeya ->> eka - be - traNa - cAra eka be vagere AMkaDA, kyAreka saMkhyA mATe vaparAya, kyAreka saMkhyeya mATe vaparAya viMzatiH brAhmaNAH - ahIM vizati (vIsI) zabda saMdhyeyavAcaka brAhmaNAnAM viMzatiH vizatI viMzatayaH } saMkhyAvAcaka ekavIzI be vIzI ghaNI vizIo 2 sara ka ka aa aa aa Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. parimANa - aNu - madhyama - vibhuparimANa 3. saMyoga - yuktAvasthA 4. vibhAga -- viyuktAvasthA nahi paNa ene janma ApanAra eka prakArano guNa, saMyoganAzaka guNa 5. pRthatva -- viyuktAvasthA (kyAreka vibhAgajanya) B pAMcabhUtanA 7 vizeSaguNo che. 1. zabda - samavAyasambandhathI mAtra AkAzadravyamAM upanna thAya tethI mAtra AkAzadravyano ja guNa. (-zabdanA tAra - manda athavA ka kha ga vagere, udAtta - anudAtta vagere ghaNA bhedo che.) 2. rUpa - pRthvI - jala - teja A traNamAM rahe. kRSNa - nIla -lohita -pIta - zukla pAMcarU5. vAyu vageremAM rUpa nathI. pRthvImAM - pAMceya, jalamAM - abhAsvarazukla, tejamAM - bhAsvarazukla 3. rasa> (svAda) pRthvI - jalamAM ja hoya. rasa >> madhura - tikta - kaSAya - Ampa - kaTu (lavaNakhAro) pRthvImAM pAMce pAMca, jalamAM madhura mAtra. agni AdimAM rasa nathI. 4. gabdha + pRthvImAM ja hoya. pa. sparza pRthvI - jala - teja - vAyu cAreyamAM rahe. pRthvImAM pAkaja. sparza - pRthvImAM azItoSNa mAtra. AkAza vageremAM sparza nathI. vAyumAM apAka. jalamAM zIta mAtra, agnimAM uSNa mAtra, vAyumAM azIta anuSNa. 6 - sneha - (cIkAza) nyAyamate jalano ja guNa che. 7 - sAMsiddhika dravatva mAtra jalano guNa che. game eTaluM garama kare to ya suvarNanA dravatvano uccheda thato nathI. bIjA prakAranuM (naimittika) dravatva pRthvImAM, tejamAM ane ghI vageremAM hoya che - niyAyika mate suvarNa taijasa dravya che.) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C AtmadravyanA 9 guNo : jJAna, IcchA, kRti, dveSa - bhAvanA(saMskAra), dharma-adharma - sukha- duHkha D mUrtadravyanA sAdhAraNa 4 guNa : >> pRthvI - jala - teja - vAyu - mana A pAMca mUrti dravyo che. 1. paratva 2. aparatva dezika - 3yaM para: mayaM sapara: kapa karatA rakAbI jamaNI bAjue che. rakAbI karatA kapa DAbI bAju che. bhagavAna karatA ApaNe A bAju che. ApaNA karatA bhagavAna pelI bAju che. kAlika + AnA karatA A jUnuM che. dUra hovuM. AnA karatA A navuM che. | najIka hovuM. Avo pUrvAparabhAvano vyavahAra te paratva - aparatva guNane AzrayIne thAya che. 3. gurutva - adhaHpatananuM asamavAyIkAraNa te gurutva. (pRthvInA AkarSaNathI vastu nIce tarapha Ave che e nyUTananA siddhAtamAM ghaNI gerasamaja che.) 4. vega tathA sthitisthApaka saMskAra - dravyane vALavAmAM ke dabAvavAmAM Ave ane pachI choDI daIe to pAchu mULa pojhIzanamAM AvI jAya. dA.ta. rabara, te sthitisthApaka nAmano saMskAra kahevAya. tathA dravyamAM manda | tIvra gati utpanna karanAra saMskArane vega kahevAya. dA.ta. dhanuSamAMthI choDeluM tIra vegathI AgaLa jAya che. A5 + B7 + C9 + D4 = 25 (saMskAra be vAra lIdhela che, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasAraNa, AtmAnA guNomAM ane mUrtinA guNomAM, eTale 25 thAya, paNa saMskAra eka ja gaNavAthI 24 thAya.) trIjo padArtha kriyA (karma) | vaiyAkaraNonA mate hajAro kriyAo che. rovuM - hasavuM - barADavuM - bagAsu khAvuM vagere vagere. nyAyamane jemAM gati jevuM dekhAya te ja kriyA. tenA phakta pAMca bheda - gamana - koIpaNa dizAmAM sthAna badalavuM. (bhramaNa - cakra vagerenuM goLa goLa pharavuM. recana - spandana vagere gamananA peTA bheda). ullepaNa Urdhvagamana avakSepaNa - adhogamana - patana AkuMcana sprIMga dabAve tyAre saMkoca thAya. choDI de eTale pahoLI thaI jAya. gamana tirachI dizAmAM gati - zArIrika kriyA (gamanAdi) ceSTA kahevAya. - je karma' zabda, daiva, adekha, puNya - pApa ke bhAgya mATe vaparAya che te A kriyAtmaka karmathI judI vastu che. - tathA kAma (kArya) mATe je karmazabda vaparAya che. enAthI paNa A kriyAtmaka karma juduM che. karmayoga (gItAmAM) karma = pharaja cotho padArtha -sAmAnya = jAti samAnasya bhAvaH = sAmAnyam ghoDo gadheDo gAya baLada hAthI UMTa - pazutva (sAmAnya) strI ane puruSa -> manuSyatva (sAmAnya) koyala kAgaDo kabUtara cakalI - pakSit (sAmAnya) ghoDo vAnara popaTa deDako sApa - tiryaMcatva (sAmAnya) - anekamAM rahelo je eka komana = sAmAnya dharma hoya te jAti kahevAya. - TUMkamAM, koIpaNa nAmane tva pratyaya lagADo to lagabhaga e jAti vAcaka bane. (sthUla vyAkhyA) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna :- zuM sAdhutva ke AkAzatva paNa jAti kahevAya? javAba:- nA, kemake jainasAdhu - jainetara sAdhumAM sAdhurUpe ghaNAbheda che (jene tarasAdhu eTale custa jainazrAvaka karatAM paNa ochuM pALe.) mATe sAdhutva banneno samAnadharma na hovAthI jAti na bane. - AkAza eka ja vasturUpa hovAthI AkAzatva e kono samAnadharma kahevAya? tethI jAti na bane. sUkSmavyAkhyAmAM -- jyAM - lagADavAthI anekamAM rahelA eka sAmAnyadharmano nirdeza thato hoya tene jAti kahevAya. tethI AvuM na hoya tyAre tva pratyaya hovA chatAM te jAti na manAya.) ekatva ke pRthakatva guNa che, jAti nathI. atre jANavA jevuM che ke koI tvapratyayasUcita dharmane jAti banato rokanArA cha bAdhaka che. (koI tvapratyayAtta padavANyadharmane jAti = cothA nambaranA padArthano darajjo maLato hoya emAM TAMga aDAvanArA eTale attarAya karanArA, Dakho pADanArA cha tattva che.) (zeramehunyatve saMroDathaDanasthitiH | _ jAtibAdhaka rUpanirasavaLyo nAtivAthasaMpraha: ) cha tattvo. jAtinA Azrayane vyakti kahevAya. azvatva jAti. azva vyakti jAtinI vizeSatAo (sAmAnya = jAti = anugatAkAra) 1. A jAti haMmezA nitya padArtha che. (anAdianaMta) B - svayaM eka hoya 1 c - anekamAM samaveta hoya. 2. jAtinuM lakSaNa zitve sati ane samatatvam - pote eka hoya paNa anekamAM samavAyasambandhathI rahelI hoya. (samavAyasambandhathI rahela = samaveta.) - lAla - kALA ke dhoLA azvomAM azvatvajAti eka ja che. ane azvatvajAti dareka ghoDAmAM samavAyasambandhathI rahe che. 3. jAtinuM kArya - aneka vyakita vize sarakhApaNAnI buddhi (anugatabuddhi) ullekha ke vyavahAra karAve che. dA.ta. kALo ghoDo, ghoLo azva, jAti Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAla ghoDo, arabI ghoDo, kambojano ghoDo, bhAratIya ghoDA, UDatA ghoDA, beThelA - doDatA - UbhelA ghoDA A badhI judI judI azvavyakti vize "A ghoDo - Aya ghoDo, e ya ghoDo - pelo ya ghoDo' A pramANe sarakhApaNAnI sarakhIbuddhi (vyavahAra) thAya che. teno yaza azvatvajAtine che. 4. jAtinI vividhatA - jAti, mAtra dravya - guNa - karma traNamAM ja rahe. rUpatva sattva (sattA) jAti. abhAva - asat padArtha che. (sattA jAtithI zUnya) sAmAnya - vizeSa - samavAya (A traNa aupacArika sata) dravyamAM dravyatva, guNamAM guNatva, karmamAM karmatva vagere jAtio che. 5. vyApaka jAti (para sAmAnya) najIkanI vyApya jAti (apara sAmAnya) sattA dravyatva - guNatva - karmatva dravya pRthvItva - jalatva vagere. guNatva rUpatva - rasatva - jJAnatva vagere. zyAma7 - tatva, nIlatva vagere. rasava kaTutva, madhura vagere. gandhatva sugandhatva, durgandhatva sparzatva zItatva, uSNatva vagere. jJAnatva anubhUtitva, smRtitva vagere. zabdata tAratva, madata, katva, khatva vagere. pRthvItva mRtva, pASANatva, leNutva vagere. karmatva ullepaNatva, gamanatva vagere. rUpatvanI vyApakajAtio kaI ? guNatva, sattA rUpatanI vyApyajAtio kaI ? zyAma7, zuklatva vagere. sattA (mahAsattA) sarvathA para sAmAnya nIlatva, sugadhatva sarvathA apara sAmAnya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacalI jAtio guNatva - rUpatna guNatva - gandhatva sattA nIcenI (vyApya) jAtinI apekSAe uparanI (vyApaka) jAti parasAmAnya uparanI (vyApaka) jAtinI apekSAe nIcenI (vyApaka) jAti apara sAmAnya dravyatva pRthvItva mRttva parasAmAnya parApara sAmAnya pAMcamo padArtha vizeSa vizeSa = bhedaka tattva = asAdhAraNatattva (dharma) - ghoDo khoTo sikko - | | sAsnA sAsnA nathI cAMdI na hoya - gAya | amadAvAdI ghaDo - } gola AkAra patalI ThIkarI parApara sAmAnya ghaTatva | apara sAmAnya - A badhAmAM nAma laIne kahI zakAya ke sAsnA, cAMdI, AkAra, patalA - jADApaNuM A badhA bhedaka che. paNa goLanI mIThAza khAMDanI mIThAzamAM bhedaka koNa ? tyAM madhurasvAdamAM rahelo taratamabhAva bhedaka che. arthAt ahIM spaSTapaNe sAsnAnI jema koInuM nAma laI zakAtuM nathI. kemake ahIM bhedaka tattvanuM koI viziSTa nAma nathI. eTale jyAM koI viziSTa nAma na laI zakAya tyAM bhedaka tattva 'vizeSa' che ema samajI levuM. A vizeSanAmanuM tattva eka vastune bIjI vastu karatA bhinna rAkhe che. cAMka dravya pote ja vizeSarUpa hoya dA.ta. bALaka ane yuvAna, mUcha (dravya) bhedaka che. sAcosikko | cAMdIno hoya vApIno ghaDo lambu AkAra jADI ThIkarI - kyAreka dravyanA avayava bhedaka hoya. dA.ta. ghoDo-gadheDo. uparAMta eka - ja sarakhI be gAya hoya tyAre bannenA judA judA avayava e ja bhedaka che. - kyAMka guNa bhedaka hoya.kALI ane lAla gAyamAM bhedaka guNa 'rUpa' che. 66 8 8 8 8 OM OM OM ma Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kyAMka kriyA bhedaka hoya. doDato ghoDo ane UDato ghoDo. - kyAMka sAmAnya pote ja bhedaka hoya. dA.ta. gAyamAM gotva, azvamAM azvatva. gAya karatAM azva judo che. - nyAyamate A badhA sAsnA vagere upacArathI vizeSa kahevAya. te A rIte - vizeSanuM kArya be vastunA bhedane Ubho rAkhavAnuM, bheda pADavAnuM, bhedabuddhi utpanna karavAnuM che. bheda = vyAvRtti = nivRtti, bhedabuddhi = vyAvRttibuddhi. sAmAnyanuM kArya anuvRtti (anugatAkAra = samAnAkAra) buddhi karAvavI te che. gotva, azvatva vagere to anugatAkArabuddhikAraka tarIke mAnelA che. sAmAnyarUpe mAnelA che. mATe enAthI kyAreka bhedabuddhi thatI hoya to teTalA pUratA upacArathI vizeSa kahevAya. jo ene vAstavika vizeSa mAnI laIe to enA sAmAnyasvarUpano bhaMga thaI jAya. - jaina darzanamAM AvI jaDatA nathI arthAt sAcI bhedabuddhi thavA chatAM upacAra mAnavAnI pIDA nathI. kAraNake jainamate badhI ja vastu svayaM sAmAnya - vizeSa ubhayAtmaka che. gotva gAya - gAya' e anugata buddhi ane "ghoDAthI alaga, bheMsathI alaga), evI vyAvRttibuddhi ane vagara pakSapAta karAve che. nahIM to go_vagerene "vizeSa rUpa ja mAno ane jyAM sarakhApaNAnI buddhi karAve tyAM ene "upacArathI sAmAnya mAnavuM - AvuM kema nathI karatA? eTale nyAyamate pIDA che e jenamate ubhayasvarUpa mAnavAthI TaLI jAya che. nyAyamate gotavagerene gAyavagereno svatannadharma mAnyo che. jyAre jainamate gotva ane gAya eka ja che. (kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhina) mATe gAya pote ja sAmAnyarUpa paNa che ane vizeSarUpa paNa che. dharma-dharmIno sarvathA bheda nathI. gAya pote ja anyagAyo sAthe samAnabuddhinuM nimitta (sAmAnya) che ane azvAdi sAthe bhedabuddhinuM nimitta che. eTale ke vizeSa che. - to pachI nyAyamate vAstavika vizeSa koNa? ke je paMcamapadArtharUpa che? - nityadravyamAM arthAt paramANu ane AtmAvagere nityadravyamAM je Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhyabhedaka tattva che te vAstavika vizeSa ! nityAH anyadravyavRttaya: vizeSA: / anya = niravayava. sthUladravyo sAvayava hovAthI taddana sarakhA dekhAtA be sthUladravyono bheda enA avayavabhedathI pADI zakAya. ema RNukano bheda hrayaNukanA bhedathI uMcaNukano bheda paramANubhedathI. be paramANuno bheda zenAthI ? - paramANunA to avayava hotA nathI. mATe be paramANuno paraspara bheda emAM rahela 'vizeSa' nAmanA atIndriya bhedakatattvane avalambIne mAnavo joIe. jo ema na mAne to be paramANunA bhedano viccheda thaI jAya. pariNAme aNumAtra jagat athavA zUnyaM jagat thaIne UbhuM rahe. e rIte AtmAmAM paNa 'vizeSa' svatantra padArtha mAnavo paDe, na mAne to pAtma jJAt thaI jAya. A 'vizeSa' padArtha nitya ja hoya che. saMsarga - = sambandha = vRtti = kaDI ghaDAvALu bhUtala, pANIvALo ghaDo, sAkaravALu pANI - pustakavALu kabATa, ahIM badhe vALApaNAnI buddhi saMsargajanya hoya che. "samavAya" (chaThTho padArtha) A A badhI jagyAe saMyoganAmano guNa saMsarganuM kAma kare che. saMyogasambandha mAtra (be ke bethI vadhu) dravyo vacce ja hoya che. parantu rUpavAn = rUpavALo chokaro. jJAnavAn AtmA, sugandhavALu puSpa, vastravALA tatttao, sattAvALu dravya, kriyAvALI ghaDIyALa. - ahIM saMsarga koNa che - saMyoga che ? nathI. saMsargavagara ahIM vALApaNAnI buddhi thaI zake nahIM. mATe koI sambandha hovo joIe. naiyAyikoe ahIM je sambandha kalpyo che enuM nAma pADyuM samavAya. te pAMca ThekANe hoya che. 68 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. - avayavadravya dA.ta. tantu ane zAkhA-parNa-mUlaAdi kapAlayugala (mATI) ane avayavIno avayavomAM (avayavo sAthe) samavAyasambandha 2. badhAya guNono potAnA guNI (dravya)mAM samavAyasambandha AtmA ane jJAna - samavAyasambandha. 3. kriyA - kriyAvAn (patanakriyAvALuM parNa) samavAyasambandha. 4. (sAmAnya) jAti - jAtimAn (dravya, guNa, kriyA) samavAyasambandha dravyavRtti jAtio - sattA, dravyatva, pRthvitva, jalatva, ghaTatva vagere guNavRtti jAtio - sattA, guNatva, rUpatva, jJAnatva, rasatva vagere kriyAvRtti jAtio - sattA, kriyAtva, gamanatva, AkuMcanatva vagere 5. vizeSa ane vizeSavAn (dravya) avayavIdravya vizeSa haMmezA samavAyasambandhathI dravyamAM ja rahe. samavAya vyApaka -eka nitya che. - vALApaNAnI buddhi = viziSTabuddhi. ghaTasaMyogavad bhUtala - A buddhimAM be vAra samavAya dekhAya che. ghaTa-samavAya-saMyoga-samavAya - bhUtala. saMyoga(nA samavAya)vALo ghaDo ane bhUtala. ahIM, samavAya ane ghaDo samavAya ane bhUtala - vajra jhADa ghaDo A &# } ahIMyA koI navo sambandha kalpavAnI jarUra nathI. jema kAgaLa ane bhIMta bene joDavA mATe guMdara jarUrI che. paNa guMdara ane bhIMta bene joDavA mATe guMdara pote ja selpha eDejhIva = jAte ja cIpakanAra hovAthI navA guMdaranI jarUra nathI. evI rIte samavAyavALo ghaDo-ahIM samavAya pote ja ghaDAsAthe sambandhavAnA svabhAvavALo hovAthI navA sambandhanI kalpanA karavAnI jarUra nathI. Note abhAvanI sAthe samavAyano sambandha lAgu paDato nathI. samavAya uparokta pAMca padArthonA sambandha tarIke sImita che. A be vacce kayo sambandha ? ne mA mane eka 69 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 abhAva (-sAtamo padArtha) bhAvAtmaka na hovuM te abhAva, pahelA cha bhAva, sAtamo abhAva. sat padArthano vidhirUpe anubhava thAya. abhAva padArthano niSedharUpe anubhava thAya. abhAva anyonyAbhAva atyantAbhAva (nAsti) 1. - atyantAbhAva-koI deza ke koI kALamAM ke koI vastumAM anya vastu no je niSedha thAya che te niSedha eTale atyantAbhAva. (na) prAgabhAva (bhaviSyati) jyAM vastu sama khAvA pUratI paNa na hoya, chAMTo paNa na hoya, naMga mAtra na hoya to tyAM te vastuno atyanta niSedha thAya che te atyantaniSedha atyantAbhAva. (zAstromAM kartavya akartavyane lagatA upadezane vidhi-niSedha kahevAya che, tenI ahIM vAta nathI.) jeno hakArAtmaka (pojhITIva) anubhava thAya te vidheyAtmaka kahevAya. jeno nakArAtmaka (negeTIva) anubhava thAya te niSedhAtmaka (abhAvAtmaka) kahevAya. atyAntAbhAvano nirdeza nAstipadathI thAya che. BEL ghaTe jalaM nAsti ghaTe jalasya abhAvo vartate = ghaTavRttirjalAbhAvaH bhUteSu jJAnaM nAsti = bhUteSu jJAnasya abhAvo vartate bhUtavRttirjJAnAbhAvaH bhUtale ghaTo nAsti = bhUtale ghaTasya abhAvo vartate bhUtalavRttirghaTAbhAvaH Atmani rUpaM nAsti = Atmani rUpasya abhAvo vartate AtmavRttI rUpAbhAvaH = dhvaMsa (naSTa:) ahIMyA badhe vRttipadano anvaya abhAva sAthe che nahIM ke jalAdi sAthe e vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavAnI che. 2. - anyonyAbhAva (= bheda) kapaDAthI eno raMga judo nathI, alaga nathI. kapaDAthI enA raMgano bheda nathI. ahIM trIjA vAkyamAM bheda zabda pRthakksa arthamAM vAparyo che. A artha sAthe anyonyAbhAvane kAMI levA devA nathI. 90 ***** Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "eka vastu anya vastusvarUpa na hovI" te anyonyAbhAva ca: co na = sacomAd: (e) ghaTaH paTo na = paTabhedaH = paTAnyonyAbhAva ma: 7 sama: = rAmAnyocava (rAma me) rAsabhaH na hastI = hastianyonyAbhAva (hasti bheda) ghaTa: na jalaM = jalabhedaH = jalAnyonyAbhAvaH - ghaDAmAM pANI hoya tyAre A ghaTe jala nAsti - khoTuM che - arthAt, na kahevAya. paNa B ghaTo jale na > sAcuM che - arthAt kahI zakAya. ema kema? to ke A vAkyamAM atyantAbhAvano nirdeza thAya che paNa tyAM ghaDAmAM jalAtyatAbhAva nathI jyAre B mAM ghaTano ullekha karIne jalabheda arthAt jalAnyocAbhAvano nirdeza thAya che. e barAbara che. kema? to ke ghaDo e kAMI jala nathI. eka vastuno ullekha karIne te bIjI vasturUpe na hovAno je nirdeza thAya te bhedano athavA anyonyAbhAvano nirdeza che. - atyantAbhAvano nirdeza "nAsti' padathI (ane sAthenA padane saptamI vibhakti) - anyonyAbhAvano nirdeza "na" padathI ane sAthenA padane pahelI vibhakti) A atyantAbhAvano nirdeza nAstipadathI B anyonyAbhAvano nirdeza na padathI nAstipadavALA vAkacamAM nAstipadanI sAthe lagabhaga - ar be pado hoya, eka saptamI vibhaktivALu, bIjuM prathamAvibhaktivALu tya | - prathamAvibhaktivALo padArtha pratiyogI' kahevAya. jJAna saptamI vibhaktivALo padArtha 'AdhAra' kahevAya. (anuyogI) 8 va LAdhAravAcaka padane saptamI) ghaTe jala nAsti pratiyogIvAcaka padane pahelI ! AdhAra pratiyogI atyantAbhAva Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B ar "na" padavALA vAkyamAM "na' padasAthe ochAmAM ochA bIjA be pado nyo | hoya - bane pahelI vibhaktimAM hoya. nyA pratiyogIvAcakapadane paNa pahelI 1 ghaTI na nanaM bhAvaLAdhAravAcaka padane pahelI De : ra : anuyogI bheda pratiyogI kono bheda? kyAM ? ghaTaH na jala = arthAt jala no bheda ghaTamAM jala na ghaTaH = arthAt ghaTano bheda jalamAM azva na rAsabhaH = arthAt rAsabhano bheda azvamAM rAsabha na azva = arthAt azvano bheda rAsabhAmAM pratiyogI / AdhAra / anuyogI. ghaTe jala nAsti 1 be nirdeza - anu. ghaDo, prati jala jale ghaTo nAsti ! atyatAbhAvanA - anu. jala prati ghaDo pharI zuM gayuM - pharaka zuM paDyo? anu pratika bhAva badalAI gayo. ghaTo na jala te bannemAM nirdeza - anu. ghaDo, prati, jala jala na ghaTaH anyonyAbhAvano anu, jala prati ghaDo (bhedano) anuyogI - pratiyogIbhAva pheravI nAkhyo - | vizeSajJAtavya - 1. ghaTanA atyantAbhAvano atyantAbhAva = ghaTa (pratiyogI) kAraNake - ghaTAbhAvano abhAva jyAM jyAM hoya-ghaTa paNa tyAM tyAM hoya. ghaTAbhAvo nAsti = ghaTo asti prathamaabhAvano abhAva = prathamaabhAvano pratiyogI 2. anyonyAbhAva vize evuM che nahIM - ghaTanA bhedano bheda = ghaTa - evuM nathI. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt ghaTa ane ghaTabhedano bheda - banne eka nathI. bheda kyAM rahe > bheda haMmezA pratiyogI sivAya bIje badhe hoya, phakta pratiyogImAM na rahe. ghaTabheda ghaTa sivAya bIje badhe rahe, paNa ghaTamAM na rahe. azvabheda azva sivAya bIje badhe rahe, paNa azvamAM na rahe. gomeda go sivAya bIje badhe rahe, paNa gomAM na rahe. ghaTabhedano bheda ghaTabheda sivAya badhe rahe paNa ghaTabhedamAM na rahe. ghaTabheda ghaTamAM raheto nathI. te ghaTabhedano bheda ghaTamAM rahe che.J : baMne eka nathI. 3. atyantAbhAva ane bheda bane nitya padArtha che. ghaTAdino bheda ghaTAdine choDIne anyatra sadAsthAyI che. (sarvakAlavRtti = sadAsthAyi = nitya, vyApaka = sarvadezavRtti = vibhu) arthAt ghaTasivAya sarvatra ghaTabheda kAyama rahenAra hovAthI bheda nitya padArtha che, paNa vibhu nathI. adhikaraNa - agni vagere judAjudA hovA chatAM eka pratiyogIno (ghaTano) bheda eka ja hoya che. ghaTabhedano atyantAbhAva phakta ghaTamAM ja rahe. ghaTatva paNa phakta ghaTamAM ja rahe. mATe koInA mate ghaTabhedabhAva = ghaTatva (jAti). koIka bane ne judA ja mAne che. 4. prazna - ghaTano atyantAbhAva nitya kaI rIte? javAba - bhUmi para rahelo ghaDo karaMDIyAmAM rahelo ghaDo A badhA ghaDA bhinna bhina kuMbhAravADAmAM rahelo ghaDo 2 che. eTale ke adhikaraNabhedathI pratiyogI bhinna che. paNa jyAM jyAM ghaTAbhAva che tyAM badhe ghaTAbhAva eka ja hoya che. eka jAtanA pratiyogIvALo abhAva sarvatra eka ja hoya che. eTale koI ThekANe ghaDo hoya tyAre bhale ghaTAtyantAbhAva tyAM na dekhAya paNa anyatra to hoya ja che. mATe atyantAbhAva nitya che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. prazna - jyAM pahelA ghaDo na hato tyAM te vakhate ghaTAbhAva hato - pachI ghaDo tyAM lavAyo tyAre tyAM ghaTAbhAva nuM zuM thaze ? jo nAza pAmI jAya to anitya thaI jAya, jo bIje jato rahe to sakriya hovAthI abhAvasvarUpano uccheda ane dravyasvarUpanI ghusaNakhorI thAya. javAba - jema AkAzamAM tArA divase paNa hoya che. paNa virodhI sUryaprakAzanA kAraNe phIkA paDI javAthI dekhAtA nathI. e rIte ghaDo lavAya tyAre paNa tyAM ghaTAbhAva hoya che paNa virodhI pratispardhI = pratiyogInI hAjarImAM phIko paDI javAthI dekhAto nathI. che to nitya ja ane tyAM paNa che ja. anyonyAbhAva sivAyanA traNa abhAva, 1. atyantAbhAva, 2. prAgabhAva, 3. dhvaMsa - A traNe saMsargAbhAva kahevAya che. -- - prAgabhAva dhvaMsa 1. kAryanI utpatti thavA pUrve enA 1. kArya sadA mATe lupta thaI jAya to samavAyI kAraNamAM (potAno) eno nAza thayo kahevAya - kArya lupta thayA pachIno je abhAva te dhvaMsa kahevAya. abhAva tene prAgabhAva kahevAya. 2. sAdi - ananta 2. anAdi - sAnta 3. utpatti thavA pUrve kyAM rahe ? samavAyIkAraNamAM, chevaTe paramANu vageremAM. 4. kArya utpanna thAya eTale eno prAgabhAva vidAya le arthAt prAgabhAvano dhvaMsa thAya. 74 3. = 4. 4. nAza thayA pachI kyAM rahe ? dravyanAza thayA pachI je khaMDo bAkI rahe temAM rahe. 5. prAgabhAvane pratiyogIpUrvenA 5. dhvaMsane pratiyogI pachInA bhUtakALasAthe gADha dostI bhaviSyakALa sAthe gADha dostI. kArya naSTa na thayuM hoya tyAM sudhI enA dhvaMsano prAgabhAva. OM OM OM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. kArya prAgabhAvanuM virodhI | 6. (enuM vera dhvase vALyuM) kAryano hovAthI kArya utpanna thavAnI ! virodhI hovAthI svayaM utpanna sAthe prAgabhAvane sadA mATe thavAnI sAthe ja kAryane vidAya ApI dIdhI. ciravidAya ApI dIdhI. 7. prAgabhAva kAryano utpAdaka hetu | 7. dhvasa e kAryano virodhI che. che. janaka - kAraNa che. bhale | kAryano vidAyadAtA che. kArya utpanna thaIne potAne vidAya Ape. 8. prAgabhAva dhvasano pratiyogI | 8. dhvasa e prAgabhAvano pratiyogI banI zake che. | bane che. 9. prAgabhAvano prAgabhAva na 9. dhvasano dhvaMsa na hoya. hoya. 10. prAgabhAva prAgabhAvano 10. dhvaMsa dhvasano pratiyogI na bane. pratiyogI na bane. 11. khapuSpAdi atyata asatu | 11. khapuSpanA dhvaMsanI carcA paNa padArthano prAgabhAva hoto nathI hotI nathI. kAraNake khapuSpa koI mATe khapuSpa vagerenI utpatti padArtha ja nathI. thatI nathI. nyAyamate abhAva asatuM hovA chatAM paNa padArtharUpa jarUra che. vedAnta vagere darzano koI paNa asat ne padArtha mAnatA nathI. jaina darzanamAM abhAva svatanna padArtha nathI paraMtu vastunuM ja eka niSedhAtmaka rUpa che, je vastuthI kathaMcit abhinna che. eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke pratiyogInA jJAna vinA abhAvanuM jJAna thatuM nathI. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa bIjo navyanyAya (15) padArtha sasambandhI (sApekSa) asambandhI (nirapekSa) abhAva, saMyoga, jJAna jala - agni - lAkaDuM samavAya, bheda, IcchA patthara - ITa - mATI mIThuM maracuM. dhvaMsa, prAgabhAva vyAkhyA - A padArthonI oLakhANa bApa - beTo, vahu mATe koI sambandhInA jJAnanI kAkA - bhatrIjo jarUra paDatI nathI, svataMtrapaNe bhANeja vagere vagere potAnI oLakhANa ApI zake che. vyAkhyA - A padArthonI oLakhANa mATe pratiyogI, viSaya, dIkarI, pati vagere sambandhIonI paNa oLakhANa joIe. nirapekSapaNe ke sambandhI oLakhANa vinA potAnI oLakhANa adhUrI rahI jAya. sasambandhI saviSayaka sapratiyogika A pAMcanA | pAMca sivAyanA sasambadhI icchA sambandhIne | padArthone sapratiyogika kahevAya. viSaya | arthAt e badhAnA sambandhIne kRti (prayatna) | kahevAya. pratiyogI kahevAya. saMskAra (bhAvanA) jema AdivALu = sAdi | je simbandhI) padArthanA sambandhI AgaLa jema attavALu = sAnta vize' zabdaprayoga ucita gaNAya che teno ema viSayavALuM = saviSayaka viSaya kahevAya. pustaka vize jJAna - icchA ema kahevAya, paNa pustaka vize saMyoga ema na kahevAya. jJAna dveSa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ghaDA vize jJAna ke icchA ke prayatna ke dveSa ke saMskAra ema kahI zakAya mATe jJAnAdi pAMcanA sambandhIne viSaya kahevAya. e viSayavALA jJAnAdi hovAthI pAMca jJAnAdi saviSayaka kahevAya. paNa, ghaDA vize saMyoga ke samavAya ke abhAva ke kartA vagere na bolI zakAya, mATe saMyogAdinA sambandhIne viSaya na kahevAya, paNa pratiyogI kahevAya. eTale saMyogAdi padArtho viSayavALA na hovAthI saviSayaka na kahevAya paNa pratiyogIvALA hovAthI sapratiyogika kahevAya. . koI paNa nAmane - ke tA pratyaya bhAva arthamAM lAge tyAre tvaprayAnta nAma dharmavAcaka bane. dA. ta. viSaya - viSayatA / viSayatva AdhAra - AdhAratA | AdhAratva pratiyogI - pratiyogitA | pratiyogitva Adheya - AdheyatA | Adheyatva saMsarga - saMsargatA / saMsargava vagere dareka dharmivAcaka nAmane "tA' ke 'va' pratyaya lagADavAthI dharmavAcaka nAma bane. e dharma kyAM rahe to ke enA dharmI padArthamAM, dA.ta. viSayatA kyAM rahe ? viSayamAM yo ya H tasmina tattvam AdhAratA kyAM rahe? AdhAramAM 1 yadyavastu tasmina vastuni tattvam pratiyogitA kyAM rahe?pratiyogImAM dareka 'te te vastumAM te te paNuM rahe che. jJAnano viSaya ghaTa che - viSayatA ghaTamAM rahI. arthAt viSayatA mAtra viSayamAM ja rahe eTaluM ja na kahevAya paNa viSaya je hoya dA.ta. ghaTa, to viSayatA ghaTamAM paNa rahI ema kahevAya. 1) jo jJAnano viSaya AdhAra hoya to - viSayatA AdhAramAM raheze. 2) jo jJAnano viSaya pratiyogI hoya to - viSayatA pratiyogImAM raheze. arthAt pratiyogImAM phakta pratiyogitA 1. ane viSayamAM phakta viSayatA che ja rahe tevuM nathI. paNa jyAre je koI padArtha (cAhe AdhAra ke pratiyogI ke saMsarga ke Adheya ke prakAra ke vizeSaNa) jJAnano viSaya bane tyAre jJAnanI viSayatA te viSayabhUta padArtha (AdhAra vagere)mAM rahI zake. e ja rIte abhAvanA pratiyogImAM pratiyogitA rahe. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1) pratiyogI jo ghaTa hoya to (arthAt ghaTano abhAva hoya tyAre) pratiyogitA ghaTamAM rahe. 2) pratiyogI jo jJAna hoya (arthAt abhAva jJAnano hoya) to pratiyogitA jJAnamAM raheze. arthAt pratiyogI je koI padArtha hoya (cAhe AdhAra, jJAna, pRthvI, caitanya vagere) te padArthamAM pratiyogitA rahI zake. sapratiyogika padArtha AdhAratA, pratiyogitA, viSayatA, vizeSyatA, husvadIrgha, prakAratA, saMsargatA, vizeSaNatA, avacchedakatA, abhAvatA, avacchedyatA, nirUpakatA, nirUpyatA, pratipAdakatA, pratipAdyatA, kArya/kAraNa, vAcakatA, vAcyatA, pitRtva putratva, mAtRtva, bhrAtRtva, pratibandhakatA, pratibadhdhatA, kAraNatA kAryatA, svAmitva, svatva A badhA sapratiyogika padArtho kahevAya. jJAnano prakAzya te - jJAnano viSaya kahevAya. jJAnathI prakAzita thanArI vastu te jJAnano viSaya kahevAya. prazna - jema abhAva mATe kono abhAva e prazna thAya che ane ghaTano abhAva kahIe to ghaTa pratiyogI kahevAya. tema ghoDA mATe paNa thaI zake, kono ghoDo ? javAba - maMtrIno athavA rAjAno - to pachI ahIM ghaTanI jema mantrI ke rAjAne paNa ghoDAno pratiyogI kema na kahevAya ? tathA ghoDAne paNa abhAvanI jema sapratiyogika kema na kahevAya ? na javAba - abhAvanA sambandhI ghaDA vagereno jyAM sudhI ullekha na thAya tyAM sudhI abhAvanI pUrNa oLakha na thAya. jyAre mantrI ke rAjA vagara paNa rastA para ghoDo dekhAya tyAre ghoDAnI pUrI oLakha thaI zake che arthAt abhAvanI oLakhANa mATe ghaTAdinA ullekhanI parama AvazyakatA che jyAre ghoDAnI oLakha mATe mantrI vagerenI parama AvazyakatA nathI mATe ghoDAnA sambandhI mantrI ke rAjAne ghoDAno pratiyogI na kahevAya, ane ghoDAne sapratiyogika paNa na kahevAya. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16 nirUpya - nirUpaka nirUpaka = nirUpaNa karanAra, oLakhAvanAra (prabhAva pADanAra) nirUpya = nirUpita thanAra, oLakhAnAra (prabhAvita thanAra) nirUpaka = jenA pratApe nirUpya prasiddhi pAme che, astitvamAM Ave che. athavA oLakhAya che tene nirUpaka kahevAya. nirUpakanA pratApe je oLakhAya - prasiddhi pAme tene nirUpya (=nirUpita) kahevAya. nIce mujaba paraspara sApekSa padArthomAM nirU - nirUpakabhAva tapAsI zakAya. 1) ghaTanuM jJAna thayuM ghaTasambandhI jJAna thayuM ghaviSayaka jJAnaM jJAnano viSaya ghaTa jJAnanI viSayatA ghaTamAM ghaTaniSTha viSayatA konA pratApe ? javAba - jJAnanA pratApe ghaTaniSTha viSayatA jJAnanA pratApe. ghaTaniSTha viSayatAnuM nirUpaka jJAna, jJAnapratApe viSayatA ghaTamAM. ghaTaniSTha viSayatA nirUpakaM jJAnaM, ghaTaniSThaviSayatA jJAnanirUpyA. 2) bhojananI icchA thaI bhojana sambandhI icchA bhojana viSayikA icchA icchAviSaya bhojana jJAna - nirUpaka ghaTa niviSayatA - nirUpya (=nirUpita) icchA nirUpaka, bhojanamAM rahelI viSayatA nirUpya (=nirUpita) icchAnI viSayatA bhojanamAM, icchAnA pratApe (=nirUpya) viSayatA bhojanamAM, bhojananiSTha viSayatA icchAnA pratApe = icchAnirUpya bhojananiSThaviSayatA; bhojananiSThaviSayatA nirUpikA icchA. 2 79 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3) ghaTano abhAva che | abhAva - nirUpaka ane ghaTasambandhI abhAva che | pratiyogitA nirUpita abhAvano pratiyogI ghaTa | abhAvanI pratiyogitA ghaTamAM, abhAvanA pratApe (=nirUpya) ghaTamAM pratiyogitA. ghaTaniSTha pratiyogitA konA pratApe? ghaniSTha pratiyogitA abhAvanA pratApe. abhAvanirUpitA ghaniSTha - pratiyogitA ghaTaniSThapratiyogitA - nirUpaka abhAvaH viSayitA viSayI = saviSayaka viSaya - viSayI viSayatA viSayitA ghaTa - jJAna ghaTamAM jJAnamAM bhojana - IcchA bhojanamAM icchAmAM citrakalA - saMskAra citrakalAmAM saMskAramAM saMsAra - saMsAramAM dveSamAM adhyayana - prayatna adhyayanamAM prayatnamAM viSayavALo = saviSayaka = viSayI viSayitA e viSayamAM rahelo dharma che. ***** viSayI1 ghaniSTha viSayatA (jJAnanA pratApe) - nirUpaka jJAna jJAna 5 bhojananiSTha viSayatA (icchAnA pratApe) - nirUpikA icchA citrakalAniSTha viSayatA (saMskAranA pratApe) - nirUpaka saMskAra saMsAraniSTha viSayatA (DhaSanA pratApe) - nirUpaka dveSa adhyayananiSTha viSayatA (prayatnanA pratApe) -- nirUpaka prayatna Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (nirUpya) jJAnaniSTha viSayitA (ghaTanA pratApe) -> nirUpaka ghaTa IcchAniSTha viSayitA (bhojananA pratApe) -> nirUpaka bhojana saMskAraniSTha viSayitA (citrakalAnA pratApe) nirUpikA citrakalA vaiSaniSTha viSayitA (saMsAranA pratApe) - nirUpaka saMsAra prayatnaniSTha viSayitA (adhyayananA pratApe)-> nirUpaka adhyayana (viSaya) (nirUpya) (viSaya) jenAM pratApe je hoya nirUpaka nirUpya 1. padmabodhi jJAna icche che. (icchA) 2. pAbodhi icchA jANe che. (jJAna) A bane vAkyamAM traNavastuno nirdeza che. padmabodhi, jJAna, icchA. to be vAkyanA arthamAM zuM bheda? 1. - jJAna viSaya che, icchA viSayI che. 2. icchA viSaya che, jJAna viSayI che. prathama vAkayamAM - 1 jJAnanirUpita viSayitAvatI icchA che. 2 icchAnirUpita viSayatAvat jJAna che. 3 jJAnaniSTha viSayatA nirUpikA icchA che. 4 icchAniSTha viSayitA nirUpaka jJAna. bIjuM vAkya - 1 icchA nirUpita viSayitAvatuM jJAna che. 2 jJAna nirUpita viSayatAvatI icchA che. 3 IcchAniSTha viSayatA nirUpaka jJAnam. 4 jJAnaniSTha viSayitA nirUpikA icchA. jo viSaya - viSayI bhAva badalAI na jato hoya to Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmabodhi jJAna icche padmabodhi icchA jANe kAraNake banne vAkyamAM kartA padmabodhi eka che. ane jJAna ane icchA e paNa banne vAkyamAM ullekha pAmelA che. viSaya - viSayIbhAva badalAyo eTale viSayatA ane viyitAnA nirUpaka ane nirUpya paNa badalAI gayA. 82 che che (IM samAnArthaka thaI jAya. (icchA) 1 A banne vAca ( khAsa dhyAna Apo - 'tA' (ke 'tva') vALA dharmo lagabhaga koIne koI bIjA dharma ke dharmathI nirUpita (=nirUpya) hoya che. dA.ta. viSayatA jJAnathI athavA jJAniviSayatAthI nirUpita hoya che. paNa 'tA' vagaranA padArtho koIthI nirUpita hotA nathI dA.ta. jJAna viSayatAthI nirUpita nathI. nirUpakatA ane nirUpyatA paNa koInAthI nirUpita hoI zake che. dA.ta. jJAnaniSThanirUpakatA ghaniSThaviSayatAthI nirUpita che. nirUpita eTale "ne AbhArI' Avo artha thaI zake. dA.ta. jyAre duHkhanuM jJAna thAya tyAre duHkhaniSThaviSayatA jJAnathI nirUpita che eTale ke jJAnane AbhArI che nahIM ke icchAne. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17 pratiyogI - anuyogI jeno abhAva (athavA saMbaMdha) te pratiyogI kahevAya. jyAM abhAva (athavA saMbandha) te anuyogI kahevAya. = ghaDAmAM jalano abhAva - pratiyogI - jala, anuyogI - ghaDo jalamAM ghaDAno AbhAva - pratiyogI - ghaDo, anuyogI - jala banne vAkyamAM ghaDo - jala - abhAva A trigaDuM samAna che. paNa anuyogI-pratiyogIbhAva badalAI javAthI artha badalAya che. jJAnAdipAMcathI bhinna saMyoga-abhAvAdi sasambandhI padArthonA sambandhIne pratiyogI kahevAya. je koI pratiyogI hoya temAM pratiyogitA rahe. sapratiyogika ->> pratiyogivALo padArtha dA.ta. saMyoga ke abhAva vagere sapratiyogikapadArtha jyAM rahe tene anuyogI (athavA AdhAra) kahevAya. abhAva bhUtalamAM che. | sapratiyogika anuyogI che. ghaTano | pratiyogI A - B - == jalano | pratiyogI - ghaTano | pratiyogI C - ghaTano abhAva che. (jalamAM) ghaTasambandhi abhAva che. ghaTapratiyogika abhAva che. banne vAkyamAM jala, abhAva ghaTamAM che. | | ghaTa, abhAva A traNa sapratiyogika anuyogi padArthono ullekha che, chatAM paNa artha judo judo che kema ? anuyogI pratiyogI bhAva badalAI javAthI. abhAva jalamAM che. | | sapratiyogika anuyogI ghaTano abhAva jalamAM che. jala e anuyogI banyuM. jalAnuyogika abhAva thayo. * 83 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. ghaTaniSThapratiyogitAnirUpaka: abhAvaH 2. abhAvanirUpita pratiyogitAvAn ghaTaH 3. jalaniSTha anuyogitAnirUpakaH abhAvaH 4. abhAva nirUpita anuyogitAvat jalam jo jalano abhAva ghaTamAM hoya to1. jalaniSTha pratiyogitA nirUpaka abhAva 2. abhAvanirUpita pratiyogitAvat jalam 3. ghaTaniSThAnuyogitAnirUpaka abhAva 4. abhAvanirUpita anuyogitAvAn ghaTaH saMyoga - sasambandhI padArtha che. (sApekSa). saMyoga - sapratiyogika padArtha 1. jalano saMyoga ghaTamAM che. 2. ghaTano saMyoga bhUtalamAM che. A saMyoganuM pratiyogi jala che. B pratiyogitA jalamAM che saMyoganI C jalaniSTha pratiyogitA nirUpakaH saMyogaH D saMyoganirUpita pratiyogitAvat D saMyoganirUpitapratiyogitAvAn jalam E saMyogano anuyogI ghaTa che. F saMyoganI anuyogitA ghaTamAM G ghaTaniSThAnuyogitA nirUpakaH saMyogaH H saMyoganirUpitAnuyogitAvAn ghaTaH 84 (jala che anuyogI jeno evo abhAva) abhAvanI anuyogitA kyAM ? jalamAM, abhAvanA pratApe jalamAM anuyogitA A saMyogano pratiyogI ghaTa che. B saMyoganI pratiyogitA ghaTamAM che. C ghaTaniSThapratiyogitAnirUpakaH saMyogaH ghaTaH E saMyoganuM anuyogI bhUtala che. che. F saMyoganI anuyogitA bhUtalamAM che. G bhUtalaniSThAnuyogitAnirUpakaH saMyogaH H saMyoganirUpitAnuyogitAvad bhUtalam Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyanI paribhASAmAM racAyelA A vAkyo koI eka vAstavika sunizcitasthitinA sUcavanArA che. dA.ta. je vAkyathI jalaniSThapratiyogitAnirUpaka ghaTaniSThAnuyogitAnirUpaka abhAvano nirdeza thayo hoya to sunizcitasthiti kaI hoya? javAba - ghaTamAM jalano abhAva che. jalamAM ghaTano abhAva che " A vAkaya kaI sunizcita dazA jaNAve che? ghaTaniSThapratiyogitA - jalaniSThAnuyogitA nirUpaka abhAva AdhArane saptamI vibhakti lAge | pratiyogIne chaThThI vibhakti lAge. sapratiyogI = pratiyogimAnuM. jema ghaTatuM jJAna-ahIM (pratiyogivALo) LpraviSaya, viSayI viSayavALu jema jJAnamAM viSayitA hatI tema abhAvamAM pratiyogimattA jANavI. jalano abhAva - abhAvamAM pratiyogimattA konA pratApe ? jalanA pratApe. abhAvaniSThapratiyogimattAnirUpaka jalam ***** 1. rAmanA pratApe dazarathamAM pitRtva che. :: A dazarathaniSThapitRtvanirUpaka rAma athavA B rAmanirUpita (dazarathaniSTha) pitRtvavAnuM dazaratha: 2. dazarathanA pratApe rAmamAM putratva che. . A rAmaniSTha putratva nirUpaka dazaratha B dazarathanirUpitaputratvavAnuM rAma 3. bhUtalamAM ghaTI AdhAratA che. A bhUtalaniSThAdhAratAnirUpakaH ghaTa: B ghaTanirUpitaAdhAratAvat bhUtala 4. ghaTamAM bhUtalanI AdheyatA che. 1. A ghaTaniSThAdheyatAnirUpaka bhUtalam |B bhUtalanirUpitAdheyatAvAnuM ghaTa: Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. - dhanamAM icchAnI viSayatA che. ... A ghananiSThaviSayatAnirUpikA icchA B icchAnirUpitaviSayatAvad dhanam 6. - saMskAra dharmano viSayI che. 86 A saMskAraniSThaviyitA nirUpaka dharma B dharmanarUpitaviSayatAvAn saMskAraH 7. - muni tapano svAmI che. . A muniniSThasvAmitvanirUpakaM tapaH B taponirUpitasvAmitvavAn muniH C taponiSThapratiyogitAnirUparka svAmitva (svAmitva eka sambandha che.) D svAmitvanirUpita pratiyogitAmat tapaH E muniniSThaanuyogitAnirUparka svAmitvam FsvAmitvanirUpitAnuyogitAmAn muniH 8. - pustaka nyAyanuM pratipAdaka che. arthAt pustakamAM nyAyanI pratipAdakatA che. A pustakaniSThapratipAdakatAnirUpakaH nyAyaH B nyAyanirUpitapratipAdakatAvat pustakam 9. - zabda arthano vAcaka che. A zabdaniSThavAcakatAnirUpakaH arthaH B arthanirUpitavAcakatAvAnuM zabdaH 10. --> artha zabdano vAcya che. . A arthaniSThavAcyatAnirUpakaH zabdaH B zabdanirUpitavAcyatAvAn arthaH Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambandhIbhUta dharmI nirUpaka | jJAna ghaDo { ghaDo bhUtala | zabda { artha { pustaka nyAya tapa rAma - sasambandhI dharma nirUpita | viSayatA viyitA AdhAratA AdheyatA vAcyatA vAcakatA svAmitva pitRtva A badhAmAM sambandhIbhUta dharmI jJAnAdi nirUpaka che. - ane sasambandhI padArthabhUta viSayatA vagere dharmo nirUpita bane che. pratipAdyatA B viSayatA jJAnathI nirUpita che. paNa pratipAdakatA | jJAna viSayatAthI nirUpita nathI. AnAthI niyama phalita thayo ke je sasambandhI ane dharmarUpa hoya te nirUpita bane. parantu je dharmarUpa hoya te sasambandhI hoya ke na hoya paNa te sambandhI dharmathI nirUpita bane nahIM. A paNa ahIM paraspara nirUpya nirUpaka bhAva nathI. arthAt jJAna viSayatAnirUpaka che. paNa viSayatA jJAnanirUpaka nathI. bhUtala AdheyatAnirUpaka che. paNa AdheyatA bhUtanirUpaka nathI. arthAt sambandhIbhUtadharmI cAhe pote sasambandhI hoya ke asambandhI hoya (pahelI kolamavALA) te nirUpaka ja bane. paNa je enA sasambandhIbhUta dharmo che te enA dharmanA nirUpaka bane nahIM. eTale ke ahIM paraspara nirUpakabhAva nathI tathA ahIM paraspara nirUpitabhAva nathI. } che. jema rAma dazarathano putra tema dazaratha rAmano putra hoya to paraspara pitA putra bhAva ghaTI zake, paNa evuM nathI. vAstavamAM dazarathano rAmasAthe ahIM eka pAkSika nirUpakabhAva eka pAkSika nirUpitabhAva *EUR 2 87 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekapAkSika putratva sambandha ane rAmano dazaratha sAthe ekapAkSika pitRtva sambandha che. - be bhAI - bhAI vacce bhAtRtvano sambandha e paraspara sambandha che. - be mitra - mitra vacce maitrI sambandha e paraspara sambandha che. evI rIte ghaTa - bhUtalano saMyoga parasparano sambandha che. guNa - guNI vagereno samavAya e parasparano sambandha che. - to A rIte paraspara nirUpaka - nirUpya bhAva kyAM hoya? jema jJAnapratApe ghaDo viSaya banyo. jJAnapratApe ghaDAmAM viSayatA AvI jema ghaDAnA pratApe jJAna viSayI banyuM ghaDAnA pratApe jJAnamAM viSayitA AvI. tema ghaDAmAM viSayatA AvI tyAre jJAnamAM viSayitA AvI, tema jJAnamAM viSayitA AvI tyAre ghaDAmAM viSayatA AvI, arthAtu ghaniSTha viSayatA jema jJAnarUpa viSayanA pratApe tema jJAnaniSTha viSayitAnA pratApe paNa kharI. tathA jJAnaniSTha viSayitA jema viSayabhUta ghaDAnA pratApe tema ghaTaniSTha viSayatAnA pratApe paNa kharI. ghaDo - jJAnaniSThaviSayitA | ghaniSThaviSayatA jJAna ghaniSThaviSayatA jJAnaniSThaviSayitA ahIM ghaDA ke jJAna sAthe ahIM be dharmomAM paraspara paraspara nirUpaka bhAva nirUpaka te bhAva paraspara nirUpita nathI. nirUpita che. kAraNa - banne ekabIjAnA pratApe che. ghaTaniSTha viSayatAnirUpaka jJAnaniSTha viSayitA jJAnaniSTha viSayitA nirUpita ghaniSTha viSayatA jJAnaniSTha viSayitA nirUpaka ghaTaniSTha viSayatA ghaTaniSTha viSayatA nirUpita jJAnaniSTha viSayitA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraspara nirUpaka nathI vadhu abhyAsa mATe AgaLa vardhArAma dazaratha putra pitA putratva pitRtva (AdhAre) F1 dazarathaniSThapitRtva konA pratApe ? rAmanA. dazaratha kAMI rAmanA pratApe A. 2 dazarathaniSThapitRtva nirUpaka rAma hoya evuM nathI mATe athavA L3 rAmathI nirUpita dazarathaniSThapitRtva nirUpita natha F1 rAmaniSThaputratva konApratApe ? dazarathanA pitRtva ane rAma B. 2 rAmaniSThaputratva nirUpaka dazaratha putratva ane dazaratha athavA L3 dazarathathI nirUpita rAmaniSTha putratva 1 dazarathaniSThapitRtva konA pratApe ? rAmaniSTha Aii putratvanA pratApe 2 dazarathaniSThapitRtva nirUpaka rAmaniSTha putratva nirUpita che. athavA L3 rAmaniSTha putratva nirUpita dazarathaniSTha pitRtva ja F1 rAmaniSTha putratva konA pratApe? dazarathaniSTha B, pitRtvanA pratApe | 2 rAmaniSTha putratva nirUpaka dazarathaniSTha pitRtva athavA L3 dazarathanA pitRtvathI nirUpita rAmaniSTha putratva A, rAmanirUpitapitRtvavAn dazaratha: B, dazarathanirUpita putratvavAn rAma: ta, rAmaniSThaputra-nirUpitapitRtvavAn dazaratha B, dazarathaniSThapitRtvanirUpitaputratvavAnuM rAma A, dazarathaniSThapitRtvanirUpakaputravavAnuM nAma: B, rAmaniSThaputra-nirUpakapitRtvavAn dazarathaH jema ghaTaniSTha jala = jalavAnuM ghaTaH ema rAmaniSTha putratva = putratvavAnuM rAma ane dazarathaniSTha pitRtva = pitRtvavAn dazaratha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18) uddezya - vidheya) A trAsavAdI durjana che. B bhAratIya sajjana che. jene uddezIne vidhAna (kahevAmAM) karavAmAM Ave te uddezya. jemAM (koIka dharmanuM) vidhAna thAya tene uddezya kahevAya. jenuM vidhAna thAya tene vidheya kahevAya. prazna dareka vAkyaprayoganuM mukhya prayojana zuM hoya che? javAba - vAkyaprayoganuM mukhya prayojana -arthaajJAta -- ghaTanA - nuM jJApana hoya che. prasaMga vAta _ jJAta vyakti / padArtha / vastu (trAsavAdI) sambandhI ajJAtanuM (durjanatAnuM) jJApana hoya che. jJAta vyakti padArtha | vastune uddezIne ajJAtadharmanuM - arthanuM - ghaTanAnuM jJApana nirUpaNa, pratipAdana karAya che. jJAta -- uddezya dA.ta. trAsavAdI, bhAratIya ajJAta -- vidheya dA.ta. durjanatA, sajjanatA uddezya - dharmI bane, uddezyanuM pratipAdana dharmarUpe karAya. vidheya - dharma bane, vidheyanuM pratipAdana dharmarUpe karAya. vAkayamAM dharmArUpe jenuM nirUpaNa thAya te uddezya vAkyamAM dharmarUpe jenuM vidhAnarUpa nirUpaNa thAya te vidheya yat (je) sarvanAmathI moTe bhAge uddezyanuM pratipAdana thAya. tat (te) sarvanAmathI moTe bhAge vidheyanuM pratipAdana thAya. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezyamAM - uddezyatA trAsavAdImAM - uddezyatA uddezyatA ane vidheyatA A baMne uddezyatA ane vidheya A baMne "} vidheyamAM - vidheyatA durjanatAmAM - vidheyatA paraspara sApekSa che. A trAsavAdIniSThauddezyatAnirUpaka durjanatAniSTha vidheyatA B durjanatA niSThavidheyatAnirUpaka trAsavAdIniSThauddezyatA A durjanatA / niSTha vidheyatA nirUpita trAsavAdIniSThauddezyatA B trAsavAdI | niSThauddezyatA nirUpita durjanatAniSThavidheyatA A trAsavAdIniSTha uddezyatA nirUpaka vidheyatAvatI durjanatA B durjanatAniSTha vidheyatA nirUpaka uddezyatAvAn trAsavAdI A durjanatAniSTha vidheyatA nirUpita uddezyatAvAn trAsavAdI B trAsavAdIniSTha uddezyatA nirUpita vidheyatAvatI durjanatA kAraNatA - kAryatA vihna dhUmanuM kAraNa che. vihnamAM dhUmanI kAraNatA che. vadghiniSThakAraNatAnirUpaka dhUma dhUminarUpitakAraNatAvAn vio dhUmanirUpita vadghiniSTha kAraNatA 1. dhUmaniSThakAryatAnirUpakavadghiniSTha kAraNatA 2. vahniniSThakAraNatAnirUpaka dhUmaniSTha kAryatA 3. vadghiniSThakAraNatAnirUpaka kAryatAvAn dhUma 4. dhUmaniSTha kAryatA nirUpaka kAraNatAvAnU vihna dhUma vahninuM kArya che. dhUmamAM vahninI kAryatA che. dhUmaniSThakAryatAnirUpaka vahni vahni nirUpitakAryatAvAn dhUma vartinirUpita dhUmaniSThakAryatA e 91 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka = ni354 nirUpakane badale saMkSepamAM mAtra "ka" no prayoga thAya. 6. ta. ghaTaniSThaviSayatAnirUpakaM jJAnam ghaTaniSThaviSayatAkaM jJAnam jJAnaniSThaviSayitAnirUpakaH ghaTa: jJAnaniSThaviSayitAkaH ghaTaH vahniniSThakAraNatAnirUpakaH dhUmaH vahniniSThakAraNatAkaH dhUmaH saMyoganiSThasaMsargatAnirUpakaM jJAnam saMyoganiSThasaMsargatAkaM jJAnam ghaTaniSThapratiyogitAnirUpakaH abhAva: ghaTaniSThapratiyogitAkaH abhAvaH bhUtalaniSTha anuyogitA nirUpakaH abhAvaH bhUtalaniSTha anuyogitAkaH abhAvaH uddezya - vidheyabhAva badalAI jAya to vAkyamAM garabaDa UbhI thAya. manuSya paMcendriya hoya che e vAkyamAM dareka manuSyamAM paMcendriyapaNAnuM vidhAna thAya che te barAbara che. paNa paMcendriya manuSya hoya che. evA vAkayamAM dareka paMcendriyamAM manuSyapaNAnuM vidhAna thAya te barAbara nathI. uddezya - vidheyabhAva barAbara na samajanAra zAstracarcAmAM gothA khAI jAya che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19 jJAna trividha viSaya pratijJA - jyAre paNa koI vastunuM nizcayAtmaka jJAna thAya tyAre mAtra dharmInuM ja nahIM paNa sAthe sAthe emAM chatAM - achatAM dharmanuM paNa jJAna thAya che. jyAre rastA upara chIpa (zukti) paDI hoya tyAre - 1. ekane 'chIpa' evuM jJAna thayuM 2. bIjAne 'rajata' (cAMdI) evuM jJAna thayuM athavA } sarakhI sthitimAM 1. jatI vakhate ekane 'chIpa' evuM jJAna thayuM, AvatI vakhate eja vyaktine 'rajata' evuM jJAna thayuM. ahIM najara sAme dharmarUpe eka ja vastu (chIpa) rahelI che. enuM jJAna paNa banne vakhate thayuM - banne sthitimAM najara sAme eka ja vastu che. eTale banne sthitimAM saMnikarSa eka ja vastu sAthe che. eTale jJAna to eka ja dharmI vize thayeluM che. to pachI pharaka kema paDyo ? A 1 pahelIvAra rajata jJAna 2 pahelIvAra sarpa jJAna B 1 bIjIvAra chIpa jJAna 2 bIjIvAra rajju (dorI) jJAna 3 bIjIvAra mANasanuM jJAna 3 pahelIvAra ThUMThAnuM jJAna banne sthitimAM jJAna eka ja sarakhuM thavuM joIe. chatAM kema pharaka paDyo ? A 1 - chIpa joI ane sAthe emAM na raheluM rajatatva joyuM, paNa emAM raheluM zuktitva nathI joyuM. B 1 - chIpa ane zuktitva banne joyA che. A 2 - rajju ane emAM na raheluM sarpatva joyuM che. paNa emAM raheluM rajjutva nathI joyuM. 3 ema ema e 93 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B 2 - rajju ane rajjutva banne joyA che. A3 - mANasa ane emAM na raheluM sthANutva (kuMThApaNuM) joyuM che. paNa emAM raheluM manuSyatva nathI joyuM. A 3 - mANasa ane manuSyatva banne joyA che. mATe zuM phalita thayuM ? dareka vakhate jJAna mAtra dharmInuM nahi paNa sAthe sAthe chatAM-achatAM dharmanuM paNa thAya che. arthAt jyAre jyAre dharmInuM nizcayAtmaka jJAna thAya che tyAre tyAre koIka dharmanuM paNa jJAna thAya che. eTale jJAnanA viSaya, dharma (vizeSaNa) ane dharmI (vizeSya) be siddha thayA. viSayano trIjo prakAra - saMsarga A ghaDAmAM pANI che. jalavAn ghaTaH buddhi thAya che. kAraNa zuM ? banne sthaLe ghaDo dekhAya che. banne sthaLe jala dekhAya che. } B UMdho ghaDo ane bAjumAM ja parAtamAM pANI che. naLavAn ghaTa: buddhi thatI nathI. natta ghaTaza buddhi thAya che. banne sthaLe jo mAtra jala ane ghaDo A be ja viSaya buddhimAM bhAsatA hoya to buddhibheda thaI zake ? na thAya. mATe buddhibheda thavAnA kAraNarUpe koI trIjo viSaya bhAsato hovAnuM siddha thAya che. e trIjo viSaya ekasthaLe (A) je saMyoga che, bIjA sthaLe (BmAM) e nathI. chatAM buddhibheda kema ? khalavAn ghaTa: A buddhimAM jala ane ghaDAno saMyoga, e vizeSaNa (jala) ane vizeSya (ghaDA) nA saMsarga (sambandha) rUpe bhAse che. UMdho ghaDo hoya tyAre A saMyoganAmano saMsarga bhAsato nathI. mATe tyAM baLavAn ghaTa: buddhi thatI nathI. prazna - jyAre sphaTikanI pAchaLa lAla phula paDyuM hoya tyAre saTikamAM raktarUpano saMsarga che nahIM, to pachI 'raktarUpavAna sphaTikaH' buddhi zI rIte thAya che ? thAya che e hakIkata che. 84 ema karAra javAba - AvI buddhi arthAt 'tAn' evI viziSTabuddhi thavA mATe vizeSaNa vizeSyano saMsarga bhAsato hovo joIe. vizeSaNa - vizeSyano Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsarga hovA na hovA sAthe levA devA nathI. mANasa khUba buddhimAnuM hovA chatAM buddhino saMsarga na bhAsavAthI buddhimAnuM puruSaH' evI pratyakSabuddhi thatI nathI. tAtparya raktakusuma sphaTikanI pAchaLanA bhAgamAM khUba najIka hovAthI sphaTika ane raktarUpa e beno saMsarga bhAse che. mATe "raktarUpavAnuM sphaTikaH AvI buddhi thAya che. eTale niSkarSa zuM thayo? savikalpa athavA viziSTaprakAranI dareke dareka buddhi (arthAt jJAna)mAM je je viSayarUpe bhAse che tenA traNa vibhAga che. 1) pahelA vibhAgamAM eka ke ekathI vadhu je dharmarUpe padArtho bhAse che - te vizeSya kahevAya. dA.ta. zyAmarUpavAnuM ghaTaH ahIM vizeSya ghaTa eka ja che. zyAmarUpavanto (zyAmau) ghaTapaTa ahIM vizeSya ghaTa ane paTa be che. 2) bIjA vibhAgamAM dharmarUpe je eka ke ekathI vadhu padArtha bhAse che tene vizeSaNa athavA prakAra kahevAya che. dA.ta. vizAta dhara: - vizAlaparimANa nAmano ekaguNa vizeSaNarUpe bhAse che. viHi zyAmajI dhaTa: -- ahIM vizeSaNarUpe zyAmarUpa ane vizAlaparimANa A banne guNo bhAse che. tathA zyAmavizatni paTapaTa A buddhimAM be padArtha vizeSaNarUpe ane be padArtha vizeSyarUpe bhAse che. trIjA vibhAgamAM vizeSaNa ke vizeSaNono vizeSya ke vizeSyo sAthe bhAsato/bhAsatAM saMsarga (sambandha) ke saMsargo Ave che. banavAn paTa: A buddhimAM vizeSyamAM (ghaDAmAM) vizeSaNa (jala)no saMyoga nAmano saMsarga bhAse che. rUpavAnuM vIH A buddhimAM vizeSya (bAla)mAM vizeSaNa (ujjavalarUpa)no samavAya nAmano saMsarga bhAse che. tathA, pivAnuM vizAtaH vaTavRkSa: A buddhimAM vizeSyamAM (vaTavRkSamAM) kapino (1) saMyoga nAmano ane vizAlaparimANano (2) samavAya nAmano saMsarga arthAt be padArtha (saMyoga - samavAya) saMsargarUpe bhAse che. & ? 4 $? ? ? za88 dRDha ke IMDha eka 68 Tha ThThaka uTa IMka raM$ $# 88 8 8 8 88 uda darzaka De 88 8 8 95 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte vizeSaNa athavA (prakAra) dharma viSayatA viSaya vizeSya (dharmI) 1 vizeSaNatA vizeSaNatA 96 2 2 2 2 (prakAratA) - 2 vizeSyatA 3 saMsargatA khatavAn yada: evuM jJAna te jalaniSThaprakAratA saMyoganiSThasaMsargatA ghaniSThavizeSyatA } prazna - pANIvALo ghaDo' A prakAranA jJAnamAM jo pANI ane ghaDAno sambandha bhAsato hoya to e jJAnanA Alekhaka vAkyamAM pANI' ane 'ghaDo' zabdono prayoga thAya che to sambandhavAcaka zabdano ullekha kema nathI thato ? javAba- jo sambandhano ullekha na thato hoya to 'jalavAn ghaTaH' (pANIvALo ghaDo) ema kahevAne badale 'nattayaTo' Avo ullekha kema karatA nathI ? banavAnuM ghaTa: evA ullekhamAM sambandhano ullekha thaI ja gayo che paNa enA upara tamAruM parsanala dhyAna gayuM nathI. jalazabdane vat pratyaya karyo che. A 'vat' pratyaya sambandhano vAcaka arthAt ullekha karanAra che. jalavAn ghaTaH vizeSaNa saMsarga (saMyoga) | saMsargatA saMsarga saMyoga, samavAya svAmitva, tAdAtmya mAtRtva, pitRtva Adi (kyAre kaI vastu saMsarga rUpe bhAse te kahevAya nahIM) koIpaNa vastu kyAreya paNa saMsargarUpe bhAsI zake. traNenuM nirUpaka bane. vizeSya (vyakti) | vizeSyatA 9998 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna nanaivI para: ahIM bhale traNe viSayo bhAsatA hoya paNa "nam athavA "paTa'' mAtra ATaluM ja jJAna thayuM hoya tyAre to mAtra ekalo ghaDo ke ekaluM pANI ja bhAse che. tyAM vizeSaNa vagere traNa viSayonuM bhAna kevI rIte? javAba - eka bALaka karansI noTa jue ane hoMziyAra (vyutpanna) mANasa karansI noTa jue A benA jJAnamAM bhAsatI vastu to eka ja che chatAM jJAnamAM pharaka zuM paDyo? pharaka e paDyo ke bALakane mAtra kAgaLanuM jJAna thayuM jyAre vyutpanapuruSane kAgaLa uparAta dhanarUpe jJAna thayuM arthAt vyutpannapuruSane e kAgaLamAM vizeSa dharma dhanatva paNa dekhAyo - eTale ke ene dhanatva ane kAgaLa e bannenuM jJAna thayuM che, e paNa dhanatvanuM vizeSaNarUpe ane kAgaLanuM vizeSyarUpe. basa e ja rIte jyAre ghaTanuM jJAna thayuM tyAre koI paradezI ke jenA dezamAM kyAMya ghaDo ja nathI, evA paradezIne ghaTa joIne je jJAna thaze, enA karatAM vyutpanna puruSane je "ghaTa' jJAna thayuM che tyAM mAnavuM paDaze ke kaMIka vizeSa jJAna thayuM che je pelA paradezIne nathI thayuM. niSkarSa >> vyutpannapuruSane thayelA ghaTajJAnamAM ghaTatva ghaTa samavAya - A traNanuM bhAna thAya che. vizeSaNa vizeSya saMsarga prazna ghaTatvanuM jJAna to tame sAbita karyuM paNa samavAyanuM saMsargarUpe jJAna ghaTajJAnamAM zI rIte batAvazo? javAba - ghaDo ane parAta sAthe sAthe paDyA hoya tyAre ghaDAmAM ghaTatvanuM ane sAthe parAtanuM jJAna thAya che tyAM ghaTane anulakSIne "ghaTa' evuM jJAna thAya che to parAtane anulakSIne "ghaTa" evuM jJAna kema nathI thatuM? nathI thatuM e hakIkata che, enAthI phalita thAya che ke tyAM ghaTatva ane parAta bhAsatA hovA chatAM beno saMsarga bhAsato nathI, jyAre ghaDAmAM ghaTatvano saMsarga (samavAya) paNa bhAse che. tethI ja ghaTane anulakSIne "ghaTa' evuM jJAna thAya che paNa parAtane anulakSIne ghaTa evuM jJAna thatuM nathI. AnAthI sAbita thayuM ke dareka jJAnamAM traNeya viSaya bhAse che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt 'ghaDo' ke 'jala' ke 'bhUmi' ke 'jhADa' ke 'Aga' ke 'pustaka' AvA jyAre jyAre eka ja zabdathI ullekha pAmatA jJAno thAya tyAre tyAre mAtra ghaTa ke jala ke bhUmi vagere ja bhAsatA nathI paNa sAthe emAM rahelA vizeSaNa ghaTatva, jalatva ke bhUmitva ane e badhAno potapotAnI Azrayavyakti (vizeSya) sAtheno sambandha paNa bhAse che. vizeSaNa 'jhADa' jJAna - vRkSatva 'jala' jJAna jalatva paramezvara' jJAna paramaaizvarya "AtmA" jJAna 'lArIvALo' jJAna 'daNDI' jJAna karaMsI noTamAM 'dasa rUpiyA'jJAna 'putravAn' jJAna jalavAnlR ghaTaH jJAna saMsarga samavAya samavAya paramezvaravyakti samavAya AtmA samavAya lArIvALo saMyoga athavA (mANasa) svAmitva fl(=daNDa) daNDavALo(puruSa) | saMyoga noTa (kAgaLa) daza saMkhyA dhanatva (rUpyatva) Atmatva lArI |vizeSya putra jala, ghaTatva vRkSavyakti jala vyakti(bApa) ghaTa Z} | } ane jalatva jala samavAya 'zyAmadaNDimAna upAzraya:' AvA jJAnamAM vizeSaNa koNa koNa ? vizeSya koNa koNa ? saMsarga kyA ? konI konI vacce ? svarUpa/samavAya saMbandha (Aropita) pitRtva saMyoga | dhyAna pUrvaka tapAso - mukhya vizeSya upAzraya che. emAM be vizeSaNa bhAse che 1 upAzrayatva 2 vaGimattva = DI. vaDI mAM 26 vizeSaNarUpe bhAse che. daMDamAM be vizeSaNa bhAse che - 1 daMDatva 2 zyAmarUpa. zyAmarUpamAM zyAmatvajAti vizeSaNa rUpe bhAse che. zyAmatvajAtino zyAmarUpa sAthe, tathA zyAmarUpa ane daMDatva jAtino daMDa sAthe samavAya saMbaMdha bhAse che. daMDano daMDI 98 8 8 8 mI ka sara Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe ane daMDIno upAzraya sAthe saMyoga sambandha bhAse che. upAzrayatvano upAzraya sAthe samavAya saMbaMdha bhAse che. (1) yAmahimAn upAzraya: (evuM jJAna.) A zyAmatvajAti | prakAra - (2) jAti zyAmatva prakAra B zyAmarUpa C daMDa D daMDavALo | | vizeSya vizeSya ane ane prakAra vizeSya ane prakAra daMDatva (vALApaNuM) prakAra vizeSya -- vizeSya | daMDa | | daNDI A prakAra - ane upAzrayatva B prakAra niyamaH- ekaja jJAna sambandhI koI eka viSayamAM rahelI aneka viSayatAo (prakA2tA - vizeSyatA vagere) paraspara abhinna hoya che. vizeSya | zyAmarUpa A prakAra- ane daMDatva B prakAra prakAra upAzrayatva prakAra prakAra (3) jJAnanirUpita upAzrayaniSThavizeSyatAnirUpita upAzrayatva niSTha prakAratA tathA daNDI niSTha prakAratA { daMDIniSTha prakAratAthI abhinna evI daNDIniSTha vizeSyatAthI E upAzraya vizeSya nirUpita daNDaniSTha prakAratA abhinna (daNDaniSTha) vizeSyatAthI nirUpita - daNDatvaniSTha prakAratA zyAmarUpaniSTha prakAratA abhinna vizeSyatAthI nirUpita prakAratA (zyAmatvaniSTha prakAratA) vizeSya | upAzraya 6 99 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSyaka 1 prakAraka che vizeSyaka 1 (4) zyAmadaNDimAn upAzrayaH ityAkAraka jJAna upAzraya vizeSyaka 3 zyAmadaMDi 1 upAzrayatna prakAraka daMDI daMDa dalDa zyAmarUpa - daNDatva che prakAraka zyAmarUpa vizeSyaka zyAmatvajAti prakAraka (5) viSaya viSayI zyAmaMdaMDimAnuM upAzraya ityAkArakaM jJAnam zyAmatva - zyAmarUpa * daDa -daDI upAzraya niSTha prakAranA niSTha | niSTha nirUpita vizeSyatA -- vizeSyatA niSTha niSTha prakAratA - niSTha vizeSyatA, vizeSatA tathA prakAratA tathA daDatva nirUpita- upAzrayatna niSTha niSTha prakAratA prakAratA nirUpita niSTha prakAratAnirUpita 2. zyAmatvajAti zyAmarUpa daDitva niSThaprakAratA niSThavizeSyatA niSThaprakAratA niSThaprakAratA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 6 niSThaprakAratA | niSThaprakAratA upAzrayatna upAzraya niSTha prakAratA daDI niSThavizeSyatA niSThavizeSyatA | niSThavizeSyatA | eka jJAnanA koI eka viSayamAM rahelI aneka viSayatAomAM abheda hoya che. arthAtu eka jJAnanA koI eka viSayamAM rahelI aneka viSayatAo abhinna kahevAya che. daDIniSThaprakAratA no nirUpaka upAzraya athavA upAzrayaniSTha 35TyatvaniSTaprAratI e vizeSyatA athavA upAzrayathI ke upAzrayaniSThavizeSatAthI nirUpita 1 daMDIniSTha prakAratA 2 upAzrayatvaniSThaprakAratA niyama :- eka ja jJAna sambandhI koI eka viSayamAM rahelI aneka viSayatAo (prakAratA - vizeSyatA vi.) abhinna hoya che. A badhA TukaDAone joDIne enuM nirUpakajJAna kahevuM hoya tyAre A rIte AkhI sAMkaLa banAvavI joIe. sAMkaLa 1 zyAmavaniSTha prakAratAnirUpita zyAmarUpaniSTha vizeSatA abhinna zyAmarUpaniSTha prakAratA ane ubhayathI nirUpita daNDaniSThavizeSatA daMDatvaniSTha prakAranA | abhinna prakAratAthI nirUpita daMDIniSThavizeSyatA abhinaprakAratA1 nirUpita upAzrayaniSTha ane upAzrayatvaniSTha prakAratA I vizeSyatAnuM nirUpaka jJAna. A eka jJAnanI viSayatAomAM nirUpita - nirUpakabhAva : 1. zyAmavaniSThapakAratAnuM nirUpaka zyAmarUpa ane zyAmarUpaniSTha vizeSyatA athavA zyAmarUpathI ke zyAmarUpaniSTha vizeSyatAthI nirUpita zyAmatvaniSTha prakAratA. 2. zyAmarUpaniSThavizeSyatAnuM nirUpaka zyAmatva ane zyAma tvaniSTha ke phI 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 kora ke 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 88 8 98 101 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAratA athavA zyAmavathI ke zyAma tvaniSTha prakAratAthI nirUpita zyAmarUpaniSTha vizeSyatA. 3. zyAmarUpaniSThaprakAratA 1 no nirUpaka daDa athavA itvaniSTaprAratA I daNDaniSThavizeSyatA athavA daMDathI ke daNyaniSThavizeSyatAthI nirUpita ( 1. zyAmarUpaniSTha prakAranA 1 2. daMDatvaniSTha prakAranA 4. daNDaniSThaprakAratAno nirUpaka daDI (puruSa) athavA daMDaniSThavizeSyatA. athavA daMDIthI ke dahIniSTha vizeSatAthI nirUpita daNDaniSTha prakAratA. pa. daNDiniSThaprakAratAno nirUpaka upAzraya, upAzrayatvaniSThaprakAratAno nirUpaka upAzraya daddhimattva 1 thI nirUpita, athavA daddhimattva 1 niSTha prakAratAthI upAzrayatna ! upAzrayatna ! nirUpita upAzraya niSTha vizeSyatA. buddhinA prakAra :nirvikalpa :- je buddhimAM phakta vizeSaNa ane vizeSya (ghaTatva ane ghaTa) svatannapaNe bhAse, paNa emAM vizeSaNa - vizeSyabhAva na bhAse. to e buddhine nirvikalpakajJAna kahevAya. dA.ta. "ghaTa-ghaTatve AvI buddhi. A buddhi atIndriya gaNAya che. kAraNake AvI buddhi thayA pachI paNa "mane AvI buddhi thayelI' evo bhAsa thato nathI. dareka savikalpaka (viziSTa) buddhi thavA pahelA A nirvikalpakabuddhi nyAyamate avazyameva thatI ja hoya che. kaMIka aMze jainamate paNa evuM kharuM ke pahelA darzana (sAmAnya upayoga) pachI ja jJAna (vizeSopayoga) kramazaH thAya che. paNa pharaka e che ke nyAyamate prathama thatA nirvikalpakajJAnamAM "ghaTa-ghaTatve' evI buddhi mAnavAmAM Ave che, jyAre jainamate prathama thanArA darzanamAM (ghaTane joIne) sAmAnyathI "A kaMIka che' evo darzanAtmaka bodha thAya che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. savikalpaka (=viziSTa) buddhi. je buddhimAM eka padArtha vizeSaNarUpe ane ekapadArtha vizeSyarUpe bhAse -arthAt eka padArthamAM bIjo padArtha vizeSaNarUpe bhAse - arthAt eka padArthamAM bIjA padArthanuM vaiziSTaya bhAse, AvI buddhine viziSTabuddhi kahevAya. dA.ta. 'ghaTa:' evuM jJAna - emAM ghaTamAM ghaTatvanA vaiziSTayanuM avagAhana thAya che. arthAt A jJAnamAM ghaDo A kaMIka che' evI rIte nahIM parantu ghaTatvarUpa vizeSaNathI alaMkRta hoya e rIte bhAse che. mATe viziSTa (ghaTa)nI buddhi = viziSTabuddhi. (jaina mate 'apAya' kahevAya.) 3. viziSTa vaiziSTayaavagAhI buddhi dA.ta. khAvAnuM ghaTa: patttavAna vRkSaH vagere buddhio viziSTavaiziSTayaavagAhIbuddhi kahevAya. (A buddhi viziSTabuddhi (savikalpajJAna) to che ja paNa vadhArAmAM A vi.vai. saMjJA che) je buddhimAM ekapadArtha mukhya vizeSyarUpe bhAse - bIjo enA vizeSaNarUpe ane trIjo enAya vizeSaNarUpe bhAse. dA.ta. nanavAn ghaTa: buddhimAM jalatva jalanA vizeSaNarUpe bhAse che ane jalatvarUpa vizeSaNathI viziSTarUpe bhAsatuM jala vaLI ghaDAnA vizeSaNa rUpe bhAse che. arthAt ahIM jalatvathI viziSTaevA jalanuM vaiziSTya ghaDAmAM avagAhita (bhAsita) thAya che. mATe A jJAna viziSTanA vaiziSTayanuM avagAhI kahevAya. phalavAn vRkSaH A jJAnamAM phalatvarUpa vizeSaNathI viziSTa evA phalanA vaiziSTyanuM avagAhana vRkSamAM thAya che. mATe phalatvarUpa vizeSaNathI viziSTa (phala)nA vaiziSTyanuM avagAhI A jJAna kahevAya. eka padArthathI alaMkRta banIne bhAsatA bIjA padArtha vaDe jyAre trIjo padArtha viziSTa banIne bhAse-tevA jJAnane viziSTa-vaiziSTayaavagAhi jJAna kahevAya. rAjadarabAramAM eka garIba mANase rAjAne kahyuM ke huM tamAro sADhubhAI chuM. kaI rIte ? karmarAjAne be dIkarI, moTI vipatti, je mArI sAthe paraNAvI.. bIjI nAnI ane lADakI dIkarI saMpatti e tamArI sAthe paraNAvI. have kaho ke huM ane tame sADhubhAI kharA ke nahIM ? rAjAe khuza thaIne InAma ApyuM. A rIte jene tarkazAstramAM barAbara saMbaMdha joDatA AvaDe tene InAma maLe. (prakaraNa 20muM) kr kr kr kr t - OM da 103 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20 sambandha 1, saMyoga (guNa) 2, samavAya 3, tAdAtmya 4, svarUpa (daizikavizeSaNatA ane kAlikavizeSaNatA) 5, viSayatA 6, paryApti vagere. bhAI-bahenano, bApa-dIkarAno, sAsu-vahuno vagere aneka jAtanA sambandho pracalita che paNa nyAyamate uparanA cha mukhya che. A parAtamAM pANI paDyuM hoya ane ghaDo khAlI hoya. tyAre jalavAn ghaTaH' athavA ghaTe jalaM' athavA 'navivazo ghaTa:' ke 'nanakSambandhI ghaTa:' ke ghaTasaMbaMdre jalaM AvI viziSTaprakAranI buddhi thatI nathI. B jyAre ghaDAmAM jala nAkhyuM hoya tyAre jalavAn ghaTaH vagere viziSTaprakAranI buddhio thAya che. C ghaDo abharAI para mUkyo hoya tyAre ghaTavad bhUtalam-mUtane ghaTa:paTa-viziSTa bhUtalam - ghaTasaMbaddha bhUtattam - bhUtatasambandhI ghaTaH ityAdi viziSTaprakAranI buddhio thatI nathI. D jyAre bhUmi upara ghaDo (UMgho ke chato) paDyo hoya tyAre patrav bhUtanam.....ityAdi viziSTakoTinI buddhio thAya che. E phalitArtha :-viziSTaprakAranI buddhi tyAre ja thAya ke jyAre be padArtha vacce koI tattva (padArtha) sambandharUpe bhAsatuM hoya. F vizeSaNarUpe ane vizeSyarUpe jyAre be vastuo bhAsatI hoya tyAre trIjI vastu tyAM saMsargarUpe bhAse che. G (saMyoga) yusiddha (pRthakpRthak dravya-dravya vacce saMyoga(guNa)e sambandharUpe bhAse che. dA. ta. banavAnuM ghaTa: ghaTavavuM bhUtalam (saMyogasambandha) H, (samavAya) ayutasiddha (apRthak) padArtho vacce samavAya (chaThTho padArtha) sambandharUpe bhAse che. paTavantaH tatttavaH (tantuSu paTaH) zuvanaH pada: H, zunta: pada: ahIM zukla (dravya) ane paTa vacce nahIM paNa zuklarUpa (guNa) ane paTa vacce samavAya, sambandharUpe bhAse che. 104 2 9 8 888 88 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (tAdAbhya) eka ja vastu paNa be judA judA rUpe bolAya (prasiddha hoya) tyAre te be vacce tAdAbhyanAmano padArtha sambandharUpa bhAse che. dA.ta. tela ane telanI dhArA, ghaDo ane mATI, patthara ane pratimA, ariso ane pratibiMba, nadI ane teno pravAha, telanI dhArAvALu tela, jaladhArAvALo dhodha, mATIvALo ghaDo, pattharavALI pratimA, pratibiMbavALo ariso A badhA jJAnomAM sambandharUpe tAdAbhya (abhedonuM jJAna thAya che. (svarUpa) jyAM saMyoga - samavAya ke abheda A traNemAMthI ekeya sambandha ghaTe evo na hoya tyAM mAtra korI vizeSaNatA (=svarUpa) nAmano sambandha hoya che. dA.ta. jalAbhAvavAnuM ghaTa:, ghaTamAvavat mUrtastram ahIM ghaDAmAM abhAvano ane bhUtalamAM ghaTAbhAvano daizika vizeSaNatA (svarUpa) nAmano sambandha bhAse che. prazna be dIkarAvALo bApa pacAsa nokaravALo zeTha | A badhAmAM kyo sambandha ghaTavALuM jJAna batAvazo ? tyAgavALI icchA traNa bahenavALA ramaNabhAInuM javAba A jyAre "eka viziSTa apara' evI buddhi athavA B "pelAvALo A' athavA to "A vALo pelo athavA c 'AmAM pelo" AvI viziSTabuddhi kyA sambandhathI thAya che te zodhavuM hoya tyAre tapAsa karavAnI ke a aparamAM ekanuM zuM lAge vaLage che ? 5 AmAM pelAnuM zuM lAge vaLage che ? - pelAmAM Ane zuM lAge vaLage che ? che AmAM pelAnuM zuM paDyuM che ? a eka viziSTa apara : jalaviziSTo ghaTaH ghaTamAM jalanuM zuM paDyuM che ? javAba - saMyoga jalano saMyoga ghaTamAM che. saMyoga sambandhathI jalaviziSTa ghaTa che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ b khanavAn ghaTa: (pelAvALo A) jalano saMyoga ghaDAmAM che c saMyogasambandhathI jalavALo (jalavAn) ghaDo che. jalasaMyogavALo ghaDo (AvALo pelo) jalasaMyoganuM ghaDAmAM zuM che ? jalasaMyogano samavAya ghaDAmAM che. samavAyasambandhathI jalasaMyogavALo ghaDo che. d bhUtane pada: AmAM pelAnuM zuM che ? bhUtaLamAM ghaDAno saMyoga che. saMyogasambandhathI bhUtalamAM ghaDo che. bhUtale ghaTaH e mATIvALo ghaDo f mATInuM ghaDAmAM zuM che - mATIno ghaDAmAM abheda che. tAdAtmyasambandhathI mATIvALo ghaDo che. dhArAvALu tela. dhArAnuM telamAM zuM che - dhArAno telamAM abheda che. mATe tAdAtmyasambandhathI dhArAvALuM tela che. jalAbhAvavAn ghaTaH jalAbhAvanuM ghaTamAM zuM che - jalAbhAvanuM ghaTamAM vizeSaNapaNuM arthAt vizeSaNarUpa abhAvathI nirUpita vizeSyapaNuM che. mATe daizika vizeSaNatA (svarUpa) sambandhathI jalAbhAvavALo ghaDo che. jainamaMtrIovALu gujarAta' samRddha hatuM - ahIM kALa eja sambandha bane che. je kALamAM jaina maMtrIo hatA te kALamAM je gujarAta hatuM te samRddha hatuM - kAlika vizeSaNatA saMbaMdha thayo. * prastutamAM be dIkarAvALo bApa be dIkarAnuM bApamAM zuM che ? javAba - pitRtva pitRtvasambandhana putra@yavAn nana: pacAsa nokaravALo zeTha pacAsa nokaranuM zeThamAM zuM che ? svAmitva svAmitvasambandhana pazcArivAnuM zreSThI 106 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tyAgavALI icchA tyAganuM icchAmAM zuM che ? tyAganI viSayitA IcchAmAM che. viSayitA sambandhana tyAgavatI icchA * jJAnavALo ghaTa - jJAnanI ghaTamAM viSayatA che. ' viSayatAsambandhana jJAnavALo ghaTa * ghaTavALuM jJAna - jJAnamAM ghaTanI viSayitA che. viSayitAsambandhana vijJAna * traNabahenavALo ramaNa traNabahenanuM ramaNamAM zuM che ? bhrAtRtva prAtRtvasambandhana bhaginIjhayavAnuM ramaNa (5) (viSayatA sambandha) tyAgavatI icchA - ahIM thoDA UMDANamAM utaro, viSayatA viSayitA svanirUpitaviSayitA sambandhana tyAgavatI icchA. (sva = tyAga) potAnuM sAmAmAM je kAMI (dharma) hoya te potAne sAmAnI sAthe joDanAro sambandha banI jAya. tyAga icchAniSThaviSayitAno nirUpaka jarUra che, paNa tyAgamAM rahelI viSayatA paNa vacamAM mAdhyama che. mATe sambandha haju paNa sUkSmatAthI jovAya to Avo banaze - svaniSThaviSayatA - nirUpita - viSayitA sambandhana tyAgavatI IcchA. khAsa dhyAnamAM levAnuM ke - tA. ka. sambandhamAM jyAre pahelo zabda "sva" hoya tyAre enAthI vizeSaNa (tyAga) pakaDavAnuM, nahIM ke vizeSya (icchA). A ghaTAbhAvavad bhUtalam / svarUpasambandhana ghaTAbhAvavat bhUtam ghaTAbhAva = ghaTa pratiyogika abhAva svapratiyogikatvasambandhana ghaTavAnuM abhAvaH svaniSThapratiyogitAnirUpakatvasambandhana ghaTavAnuM abhAvaH Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambandha zuM che ? ekapadArthane (kinArAne) bIjApadArtha sAthe (bIjAkinArA sAthe) joDato pula che - miDiyama che - mAdhyama che. - badhe svazabdathI pahelo padArtha (vizeSaNa) levAno hoya che ke jene pula (sambandha) dvArA bIjA padArtha (vizeSya) sAthe joDavAno hoya che. abhAvano pratiyogi sAthe zuM sambandha ? svanirUpitapratiyogitA. kyAM che ? ghaTamAM B svanirUpitapratiyogitAsambandhana amAvavAnuM ghaTaH C bhUtalano ghaTasAthe - svaniSThaabhAvanirUpitapratiyogitAsambandhana bhUtabhavAn ghaTa: (barAbara vAMco) prazna - ghaDAvALu pANI ane pANIvALo ghaDo A banne ThekANe sambandha eka sarakho che ? javAba - sthUladRSTie saMyoga eka ja jAtano sambandha che, paNa sUkSmadraSTie pANIvALo ghaDo - svanirUpita(saMyogamUlaka) AdhAratAsambandhana banavAnuM ghaTa:; ghaDAvALu pANI - svanirUpita(saMyogamUlaka) AdhaiyatAsambandhana ghaTavat jalam D ghaTAbhAvavad bhUtalam svaniSThapratiyogitA nirUpaka abhAvanirUpitAdhAratA sambandhana ghaTavad bhUtalam. bhatrIjo-banevI--bhANeja-pitA-sasarA-harIndra | | | | | mahendranA kAkAnA sALAnA mAmAnA chokarAno jamAI harIndra che. (mahendra) svapitRvyamArprAtRmAtAprAtRputranAmAtRtva harIndramAM che. svapitRvyazyAlakamAtulaputrajAmAtRtva harIndramAM che. sArAMza ekavyaktino bIjI sAmenI vyaktimAM rahelo svasApekSa dharma e sambandha (pahelI vyaktine bIjIvyakti sAthe joDato pula) bane che. (4) paryApti sambandha be phala, traNa jhADa....vagere viziSTa buddhiomAM saMkhyA (guNa) ane saMkhyAvAnlR (dravya)nuM bhAna thAya che. sambandhanA jJAna vinA to viziSTa bhAna thAya nahIM. ahIM kyA sambandhanuM jJAna viziSTa buddhi janaka hovAnuM mAnazuM ? 108 e 38 98 888 88 a ma = Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya sambandhanA jJAnane kAraNa mAnIe to koI eka phala ke koI eka jhADamAM paNa dvitva ke tritva saMkhyAnuM bhAna thavAnI Apatti UbhI thaze - kema ke samavAya saMbandhathI dvitva saMkhyA ke tritva saMkhyA (guNa) pratyeka phaLa ke jhADamAM mojuda che. ahIM evo sambandha levo paDaze ke je sambandhathI dvitva / tritva saMkhyA rahe to be ke traNa dravyamAM ja rahe paNa eka dravyamAM rahe ja nahIM. arthAt, dvitva vagere saMkhyA potAnA be vagere AdhAramAM ja paryApta thaIne rahe evo sambandha mAnavAno hoya to 'paryApti' nAmano sambandha kalpI levo joIe. phalitArtha, paryApti saMbandhathI dvitya be AdhAramAM ja bhAse, paryApti saMbandhathI tritva traNa AdhAromAM ja bhAse, eka be AdhAramAM nahIM bhAse. eTale eka ja vastune anulakSIne samavAya sambandhathI 'A be - A traNa' AvI viziSTa buddhi thavAnI Apatti lagAvI zakAya paNa paryApti sambandhathI saMkhyA vagerenI viziSTa buddhi thavAnuM mAnIe to eka vastune AzrayIne 'A-be A-traNa' AvI aniSTa buddhinI Apatti nahIM lAge, kema ke paryApti sambandhathI dvitva saMkhyA tenA be AdhAromAM ja paryApta thaIne rahI zake, nahIM ke pratyekamAM sambandhanA bIjI rIte be prakAra 2. vRtti aniyAmaka 1. vRttiniyAmaka A vRtti = AdhAratA enuM niyamana | A jyAM sambandha hovA chatAM AdhAra - arthAt bodhana kare evo je sambandha | Adheya bhAvanI pratIti na thAya tyAM e te vRttiniyAmaka. sambandha vRttianiyAmaka kahevAya. B dA.ta. jamIna upara paDelA pANI upara UMdho ghaDo. ahIM ghaDA ane pANI B dA.ta. jalavAnuM ghaTaH ahIM saMyogasambandhathI ghaTamAM jalanI AdhAratA pratIta thAya che mATe ahIM | no vRttinio saMyogasambandha che. C samavAyasambandha vRttiniyAmaka che tethI rUpavAna ghaTaH ahIM 'rUpano AdhAra ghaDo' evI pratIti thAya che ema ne haMsa eka TIma sa 88 888 88 8 saMyoga hovAthI ghaDo jalaviziSTa che. paNa be vacce AdhAra - AdheyabhAvanI pratIti na thavAthI. arthAt jalavAn ghaTaH evI buddhi thatI na hovAthI A saMyoga vRttianiyAmaka | kahevAya. C nirUpazrva vagere saMbaMdho paNa vRtti - aniyAmaka gaNAya che. kaccha na ka ka ka 8 26 109 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa jJAtavya : 1. jyAM sambandha vRtti aniyAmaka hoya tyAM 'eka viziSTa apara' athavA 'eka sambaddha apara' evI buddhi ke ullekha thaI zake che. dA.ta. be UbhI AMgaLI eka bIjAthI saMyukta hoya tyAre saMyogasambandhathI eka aMgulI (tarjanI) viziSTa apara (madhyamA) aMgulI athavA eka aMgulIsambaddha aparaaguMlI evuM kahI zakAya che. evI buddhi paNa thAya che. parantu 'eka aMgulImAM aparaaMgulI' eva buddhi nahIM thAya, evuM kahI paNa na zakAya. 2. prazna - khatavAnuM ghaTa: A sthaLe vRttiniyAmaka saMyoga che to pachI ghaTavad nanam evI buddhi kema nathI thatI ? arthAt khatte ghaTa: athavA jalamAM ghaTanI AdhAratA kema bhAsatI nathI ? javAba - ghaTamAM jalanI AdhAratA pratIta thAya che. kAraNake jalapratiyogika ghaTAnuyogika saMyogasambandha A sthaLe vidyamAna che. jyAre 'ghaTavad natam' evI buddhi thavA mATe arthAt jalamAM ghaTanI AdhAratAnI pratIti thavA mATe ghaTapratiyogikajalAnuyogika saMyogasambandha hovo joIe. je atre nathI. prazna - pahelAM svAbhAvaAzrayatAsambandhathI 'yavat bhUtatvam', pachI svapratiyogitvasambandhathI abhAvavAnu ghaTaH tathA svaniSThapratiyogitAnirUpakatAsambandhathI ghaTavAn abhAva ityAdi ghaNuM badhuM kahyuM che. parantu bhUtaLamAM svAbhAvaAzrayatAsambandhathI ghaTanI AdhAratA athavA ghaTamAM abhAvanI AdhAratA ke abhAvamAM ghaTanI AdhAratA bhAsatI nathI. to pachI A badhA ghaTa ane abhAva ke abhAva ane ghaTanA joDI kADhelA sambandho jo vRttiniyAmaka hoya to AdhAratAnI pratIti thavI joIe. ane jo sambandha vRttianiyAmaka hoya to tattAnI buddhi arthAt "ghaTavAn abhAva' ityAdi kaIrIte kahI zakAya ? javAba -- A badhA sambandho vRttianiyAmaka che paNa chatAMya 'ghaTavAn abhAva' ityAdi ullekha thAya che. te mAtra ekaviziSTa aparano ullekha' karavA pUratA ja evA prayogo thAya che. TUMkamAM kahIe to jyAM AdhAratA pratIta na thatI hoya tyAM mAtra sAduM vaiziSTaya jaNAvavA pUratAM 'ghaTavAn abhAva' ityAdi prayoga thaI zake che. 110 9 8 ka 389 39 kara Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21 avacchedaka avacchedaka zabdanA ghaNA artho che prathama artha che prayojaka. 1. darekavastune aneka caherA (rUpa) hoya che. dA.ta. eka mANasa, puruSa che, bApa che, putra che, vepArI che koI saMsthAno pramukha che. lokasabhAno adhyakSa che va.va. bIjo koI mANasa polIsa che, ane gRhastha paNa che, potAnA kuTumbano vaDIla che. have pote jyAre polIsa tarIke pharaja bajAve che. tyAre koI gunegArane pakaDI zake, kyAMka jato rokI zake che, koInI jaDatI laI zake che. to A badhuM kArya karavAmAM teno polIsa tarIkeno adhikAra AgaLa Ave che. arthAt e prayojaka bane che. uparAMta e ja polIsa kyAreka potAnA chokarAne khavaDAve - pIvaDAve gharanI bahAra jato aTakAve che. gharanI koI eka vastunuM kharIda - vecANa kare che. A badhA kAryamAM tenA gharanuM vaDIlapaNuM (vRddhatvajayeSThatva) prayojaka bane che. koInI beganI jhaDatI levI emAM jayeSThatva prayojaka nathI banatuM ane potAnA gharanuM saMcAlana kare che emAM grAmarakSakatva prayojaka nathI eTale ema kahI zakAya ke beganI jaDatI levI vi. kAryakAritvanuM avacchedaka grAmarakSakatva che. kAryakAritva e prayojya che. prayojyane avicchana kahevAya. eTale kahevAya ke parIkSaNakArya-kAritva grAmarakSakatvAvacchinna che. tathA gRhasaMcAlanakAryakAritvanuM avacchedaka jayeSThatva che. athavA gRhasaMcAlanakAryakAritva jayeSThatvAvacchinna che. 2. avacchedakano artha niyatrita rAkhanAra evo thAya che. bhUtalaupara jyAre koI paNa ghaDo na hoya tyAre bhUtalaniSThAbhAvanI pratiyogitA ghaDAmAM raheze. have ghaDAnA aneka caherA che. e padArtha che. sat che dravya che pRthvI che mATI (dravya) che eTale ke ghaDAmAM sattva - padArthatva - dravyatva - pRthvItva - mRttva - ghaTatva vi. aneka dharmo che. parantu bhUtalamAM ghaDAno abhAva hoya tyAre satno, padArthano, dravyano ke pRthvIno abhAva che ema na kahI zakAya, ghaDAno abhAva che ema kahI zakAya che. enuM kAraNa zuM ? zuM ghaDo e dravya, pRthvI ke mATI nathI ? javAba - che. chatAMya dravya vi.no abhAva kahevAto nathI paNa ghaDAno ja abhAva ullekhita thAya che. enAthI e phalita thAya che ke A ghaDAnI andara 8 kaTa dUra karI 111 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahelI pratiyogitA upara pRthvItva ke dravyatvadharmanuM varcasva nathI kintu ghaTavadharmanuM varcasva che. je varcasva rAkhe te avacchedaka kahevAya. jenA upara varcasva rahe te avacchinna kahevAya. ghaTaniSThapratiyogitAnuM avacchedaka ghaTatva kahevAya. ghaTavAvacchinna ghaTaniSThapratiyogitA kahevAya. Ano phalitArtha e thayo ke je dharmathI pratiyogitA avacchinna hoya te dharmane pradhAna banAvIne ja dharmI no abhAva ullekhita thaI zake. eTale dravyatva pRthvItva pratiyogitAvacchedaka na hovAthI bhUtalamAM dravya ke pRthvIno abhAva che ema na kahevAya kintu ghaTano abhAva che ema ja kahevAya. kAraNake prati, avacchedaka ghaTatva che. - jyAre bhUtalamAM pANI paDyuM hoya, havAno saMsarga hoya paraMtu ekapaNa prakAranuM pRthvIdravya na hoya tyAre tyAM pASANano retIno, ITano, zIlAno A badhAno abhAva che ema ghaTano abhAva paNa che. kAraNake jyAM pRthvIdravya sadaMtara na hoya tyAM enA peTAbheda kyAMthI hoya? tethI pRthvImAtrano abhAva hovAthI ghaTano paNa tyAM abhAva che, paNa buddhimAna mANasa samajI zake che ke tyAM mAtra ghaTatvena (ghaTarUpa) pRthvIne abhAva ullekhita thato nathI kintu pRthvItvasAmAnyadharmathI ghaTano abhAva ullekhita thAya che mATe je dharmane manamAM lAvIne, AgaLakarIne, mukhyakarIne dharmInA (abhAva)no ullekha thAya te dharma pratiyogitAno avacchedaka bane. mATe ahIMyA ghaTaniSThapratiyogitAno avacchedaka pRthvItva banaze. athavA ghaTaniSTha pratiyogitA ghaTavAvacchinna nahIM kintu pRthvIvAvacchinna banaze. phalitArtha -- pratiyogitA - viSayatA - kAraNatA vagere Agantuka dharmo aniyatrita hotA nathI kintu koInA koI (avacchedaka) dharmathI niyatrita hoya che. tathA te te vastumAM ghaTatva, dravyatva vi. aneka dharmo hovA chatAM badhA ja eka sAthe pratiyogitA vagerenA avacchedaka hotA nathI paraMtu koI eka nizcitadharma ja pratiyogitA vagereno avacchedaka hoya che. TUMkamAM ema kahevAya - avicchedaka dharma e avacchinnadharmane dabAve che. niyatrita rAkhe che ema kahe che ke "huM jyAM rahuM tyAMja tAre hAjara rahevAnuM" dA.ta. ghaTatva jyAM hoya tyAM ja ghaTAbhAvanI pratiyogitAne rahevAnuM. jo e 112 38 8 % 8? 88 8 88 488 38 Q8 39 48 88 dara Dha uDha uThe che ke 68 ka Ta Ta ThThare ke ka & hRke ? $ $? ? Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTatva na hoya evA ITa-pASANa vi.mAM rahI jAya to pachI tyAM ghaTavAvacchinna pratiyogitAka abhAvane badale pRthvIvAvacchinna pratiyogitAka abhAvano ullekha karavo paDe. A rIte ghaTajJAnanI viSayatAnuM avacchedaka ghaTatva, jalapakAraka jJAnanI prakAratAnuM avacchedaka jalatva, bhUtalaniSTha anuyogitAnuM avacchedaka bhUmitva, agniniSThasAdhyatAnuM avacchedaka agnitva, parvataniSThapakSatAnuM avacchedaka parvatatva, dhUmaniSTha hetutAnuM avacchedaka dhUmata samajI levuM. 3. vyavacchedaka : avacchedaka = vyavacchedaka arthAt avacchedakadharma viSayatA - kAraNatA vi. dharmone anya AzaMkita dharmIomAMthI nivRtta karIne = vyavaccheda karIne = bAdabAkI karIne = vyAvRtta karIne koI eka nizcita dharmImAM niyatrita kare che. dA.ta. cinoktasAdhanA (kevalIbhASitadharmArAdhanA) mokSanuM kAraNa che. ahIM sAdhanAmAM rahelo jinoktatvadharma mokSanI kAraNatAne jinokta sAdhanAmAM e rIte niyaMtrita kare che ke jethI isu vi. bhASita sAdhanAmAMthI mokSanI kAraNatAnI bAdabAkI sUcita thAya che. eTale ke mokSakAraNatA jinoktatvAvacchinnA arthAtu mokSanI kAraNatAno avacchedaka cinoktatvadharma che. tethI je je sAdhanAomAM jinoktatva nahIM hoya te te sAdhanAo mokSanuM kAraNa mAnI zakAya nahi, hoI zake nahi. tethI abhavya jIva dekhAvamAM jaina jevI lAgatI kaThora sAdhanA ke prarUpaNA karato hovA chatAM sUkSmadRSTie samajI zakAya ke tenI sAdhanA-prarUpaNAmAM svacchaMdatva che, nahi ke jinoktatva. cinoktatva - svacchandava paraspara virodhI che. tethI abhavyanI kaThora sAdhanAmAM ke zuddha dekhAtI prarUpaNAmAM mokSanI kAraNatA hoI zake nahIM. jo mokSanI kAraNatAnuM avacchedaka svacchandava hota to dareka jIvanI svacchanda marajI mujabanI pravRtti mokSanuM kAraNa banI javAthI badhA jIvono mokSa thaI jAta. 4. avacchedaka = jJApaka athavA paricAyakA pahelA sApekSa ane nirapekSa ema be jAtanA padArtho jaNAvAI gayelA che e sApekSa padArthomAM pitRtva vi. padArtho evA che Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke je enA AdhAramAM vyApIne rahenAra che. jyAre keTalAka saMyoga vi. padArtho evA hoya che ke je potAnA AzrayamAM vyApIne rahetA nathI. potAnA AzrayamAM je pUrNa paNe kaNa - kaNamAM vyApIne rahetA hoya tene vyApyavRtti padArtho kahevAya. ane je potAnA AzrayanAM koI eka bhAga = koI eka dezamAM ja rahetA hoya to tene avyApyavRtti padArtha kahevAya. vRkSamAM vRkSatva, phalamAM phalatva temaja jAtimAnuM padArthomAM rahenArI jAtio vagere potAnA Azrayane pUrNapaNe vyApIne rahe che. tethI te vyApyavRtti kahevAya. paratu vRkSamAM kapisaMyoga, bhUmi upara ghaTasaMyoga, vaDanI vaDavAIomAM AMdolanakriyA A badhA avyApyavRttipadArtho che. kAraNake te badhA potAnA Azraya vRkSa bhUmi ke vaDamAM pUrNapaNe vyApIne rahetA nathI. A badhA (avyApya - vRtti) padArtho vize te kyAM rahelA che evo jyAre prazna thAya tyAre mAtra kapisaMyoga vRkSamAM che, tAjamahAla bhAratamAM che eTaluM kahI devAthI enI avasthitino vAstavika paricaya maLato nathI. vRkSa ghaNuM moTuM che. kapisaMyogane kyAM zodhavo? padArthonA avasthAnano paricaya adhUro hoya to tenA arthIne zodhAzodha karavA nIkaLavuM paDe. pUrNa paricaya mATe te te AzrayanA evA bhAga ke avayavano nirdeza karavo joIe ke jethI AdheyanA (AzritanA) avasthAnano vyavasthita paricaya maLI jAya. dA.ta. bhArata bahAra koI pUche ke zivasundara kyAM che to bhAratadeza mahArASTrarAjya - nAsikanagara - pagaDabalpalena - jaina upAzraya A badhA paricAyaka avayavono saMketa karavo paDe. A paricAyakone avacchedaka kahevAya. eTale AmAM joI zakAya che ke zivasundaranI vartamAnakALamAM kyA pradezamAM avasthiti che te batAvavA mATe bhArata deza jevA sthUla avacchedakathI mAMDIne pagaDabalpalena jainaupAzraya jevA dhAradAra avacchedakono nirdeza karavo paDe. je padArthono A rIte vicchedako dvArA paricayo ApavAnI jarUra na paDatI hoya te padArthone niravacchinnavRtti kahevAya. dA.ta. dazarathano rAma putra che to rAmamAM putratva kyAM raheluM che e sUcavavA mATe koI paricAyakanI jarUra nathI. tethI rAmamAM putratva niravacchinnavRtti kahevAya. je padArthano paricaya avacchedakadvArA Apavo paDe te sAvacchinnavRtti kahevAya. dA.ta. eka puruSane koDhano roga che paNa AkhA zarIramAM nathI to zarIramAM kuSTha kyAM che e jaNAvavA mATe paga hAtha ke koNI ghUTaNa vi. bhAgono 114 ra che ?? ke Ta pha kaTa ura phaDake che che ke dareke kare che ke che ke e saMke 8 ke re B 98 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketa karavo paDe. ahIM ghUTaNa ke koNI vi. avacchedako dvArA kuSTha rogano saMketa thato hovAthI te puruSanA zarIramAM kuSTharoga sAvacchinnavRtti che ema kahevAya. e rIte vRkSamAM kapisaMyoganuM avacchedaka zAkhA kahevAya. vRkSamAM mULabhAgamAM kapisaMyoga nathI mATe vRkSamAM rahelA kapisaMyogAbhAvanuM avacchedaka mULa kahevAya. nodhapAtra vizeSatA e che ke avyApyavRtti arthAt avacchinnavRtti padArtho ane temano abhAva bhinna - bhinna avacchedakadvArA eka ja AzrayamAM rahI zake che. nyAyadarzananA A siddhAMtamAM anekAntavAdano vijaya thAya che. kAraNake anekAntavAdano siddhAnta e che ke eka ja AzrayamAM be virodhI padArtho bhinna - bhinna apekSAe eka sAthe rahI zake che. A hakIkatone zabdamAM AlekhavAnI judI judI paddhatio A pramANe che. vRkSavRttikapisaMyogAvacchedikA zAkhA zAkhAvacchedena kapisaMyogavAn vRkSaH zAkhAvacchedena kapisaMyogaH vRkSavRttiH mUlAvacchedena tadabhAvavAn vartate vRkSavRttikapisaMyoga: zAkhAvacchinnaH zAkhAvacchinnakapisaMyogaH mUlAvRkSe zAkhAvacchedena kapisaMyoga:vartate vacchinnatadabhAva-A samAnAdhikaraNa: MB pratiyo vI vRkSavRttikapisaMyogAbhAvAvacchedakaM mUlam mUlAvacchedena kapisaMyogAbhAvavAn vRkSaH vRkSavRttikapisaMyogAbhAvaH mUlAvacchinnaH vRkSe mUlAvacchedena kapisaMyogAbhAvo vartate 5. avacchedaka sambandha jema eka ja AzrayamAM avacchedakabhedathI padArtha ane padArthano abhAva banne rahe che. e ja rIte sambandhabhedathI paNa ekaja AzrayamAM padArtha ane padArthobhAva bane rahI zake che. eTale padArthanI avasthitinuM niyaMtraNa karanAra hovAthI sambandha paNa avacchedaka bane. saMyogasambandhAvacchinnapratiyogitAka ghaTAbhAvaH svarUpasaMbandhena bhUtale varttate ( bhUtalaniSThaH ) / svarUpasambandhena bhUtalaniSThaghaTAbhAvIya pratiyogitAvacchedakasambandhaH saMyogaH / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dA.ta. 1 bhUmi upara ghaDo saMyogasambandhathI rahe che. 2. ghaDAmAM ghaDo tAdAbhyasambandhathI rahe che. 3. mATI (kapAla)mAM ghaDo samavAyasambandhathI rahe che. have ema kahI zakAya ke bhUtalamAM saMyogasambandhathI ghaDo che. paNa samavAyasambandhathI nathI vagere. saMyoga ghaTa bhUtala saMyoga je sambandhathI padArtha vivakSita AdhAramAM na rahe te sambandha abhAvanI pratiyogitAno avacchedaka bane. dA.ta. bhUtalamAM jyAre eka paNa ghaDo saMyogasambandhathI na hoya tyAre bhUtalaniSThAbhAvano pratiyogI ghaTa banaze. ghaniSThapratiyogitAno avacchedaka sambandha saMyoga banaze. eTale ema kahI zakAya ke saMyokhristhAchinnaprtiyogitaakH bhUtalaniSThaH ghaTAbhAvaH athavA bhUtalaniSThaghaTAbhAvIyapratiyogitAvacchedakaH saMyogaH sambandhanI avacchedakatAnuM mahattva nIce pramANe samajavuM joIe. parvato vahimAnuM dhUmAtu AvI pratijJAmAM dhUmahetu e sahetu che. chatAM koI avacchedakasambandhano bheda karIne vyabhicAra (=arnakAntika) doSa batAvI zake che. kaI rIte? juo... parvatamAM agni hoya to saMyogasambandhathI hoya paNa samavAyasambandhathI to na ja hoya. samavAyasambandhathI to agni potAnA jvAlA va. avayavomAM rahI zake che nahi ke parvatamAM, eTale samavAyasambandhathI agninuM nAstitva arthAt agnino abhAva parvatamAM rahI jaze. A rIte sAdhyabhUta agnino abhAva parvatamAM rahI gayo. ane tyAM dhUmahetu vRtti che tethI anaikAntika doSa ghusI gayo. have sahetune AvA prapaMcIdoSathI bacAvavo hoya to zuM kahevAya te juo..pratijJA karanArane parvatamAM agni samavAsambandhathI siddha karavo nathI parantu saMyogasambandhathI agni sAdhya che. - parvatamAM game te sambandhathI agni sAdhya nathI. phakta saMyogasambandhathI ja sAdhya che. arthAt agnimAM rahelI sAdhyatAupara saMyogasambandhanuM niyaMtraNa che. 116 re 8 PSgke ke dara 4 44 44 phare che ke re ? 8 8 8 8 8 8 jIta che ke kAra ? $3 (68 jeTa chene uche che ke Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale pratijJAmAM agniniSThasAdhyatAnA avacchedaka tarIke saMyogasambandha abhipreta che nahIM ke samavAyAdi sambandha. lakhavAnI anekapaddhati saMyogasambandhAvacchinna agniniSThasAdhyatA samavAyasambandhAvacchinnapratiyogitAkaH agniabhAvaH vahniniSThasAdhyatAvacchedaka agnitvadharma paNa che, saMyogasambandha paNa che. agniabhAvapratiyogitAvacchedaka agnitvadharma che ane samavAyasambandha paNa che. agniniSTha sAdhyatAvacchedaka saMyogasambandha che. mATe sAdhyatAvacchedakatA saMyogamAM che. tethI agniniSThasAdhyatAvacchedakatAno avacchedaka saMyogatva dharma banaze. mATe saMyogatvAvacchinna saMyoganiSThAvacchedakatA kahevAya. agniniSThasAdhyatA saMyogatvAvacchintAvacchedakatAthI nirUpita che mATe vistArathI ema kahI zakAya ke - saMyogatvAvacchinnAvacchedakatAnirUpita sAdhyatAvAn agni che. have parvatamAM agninI saMyogasambandhAvacchinna sAdhyatA vivakSita hovAthI saMyoga sambandhathI jo agnino abhAva parvatamAM hoya - arthAt saMyogasambandhA - vacchinnaagnitvadharmAvacchinna pratiyogitAkAbhAva jo parvatamAM hoya (vAstavamAM nathI) to dhUma hetu tyAM rahI javAthI anaikAntikadoSa ghusavAnI saMbhAvanA thAya. paNa jyAre doSa kADhanAre parvatamAM saMyogasambandhAvacchinnaagnitvAvacchinna pratiyogitAka agniabhAva pakaDyo nathI. (pakaDI zake ema paNa nathI) tyAre cAlabAjI karIne samavAsambandhAvacchinnapratiyogitAka agniabhAvane pakaDIne hetumAM anaikAntikadoSa ghusADavA ceSTA karI che emAM kaI moTI bahAdurI karI dIdhI ? A rIte 1. sAdhyatAvacchedakasambandha 2. pratiyogitAvacchedakasambandha 3. prakAratAvacchedakasambandha 4. viSayatAvacchedakasambandha pa. kAraNatAvacchedakasambandha 6. kAryatAvacchedakasambandha 7. vRttitAvacchedakasambandha 8. vizeSyatAvacchedakasambandha vi. jANavA. x 9 eka ja ma le che sanaseTa sara 117 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22) raktadaDimAna dezaT 1. raktadaSThimA deza: AvuM je jJAna - tenuM vivecana (lAla daDavALA manuSyavALo deza) vizeSya vizeSaNa deza daNDi (manuSya), dezatva daMDI (daMDavALo puruSa) daMDa. diDa (raktarUpa, daDutva) raktarUpa raktatva 1. mukhya vizeSyatA - dezamAM . A dezaniSThavizeSyatAvacchedakadezava dezamAM rahelI vizeSyatAnuM niyaMtraka dezatva che. A dezatnAvacchinna dezaniSThavizeSyatA 2. mukhya prakAratA >> B daNDimAM : daNDiniSThaprakAratAvacchedaka daNDa (=daNDitva) B daDa (=daSThitva) avacchinna daSThiniSTha prakAranA c daNDaniSThaprakAratAvacchedaka daNDatva (jAti) ane raktarUpa c daNDatva - raktarUpobhayAvacchinna daNDaniSThapakAratA D raktarUpaniSThaprakAratAavacchedaka raktatva jAti D raktatvAvacchinna raktarUpaniSTha prakAranA raktarUpa daDaniSThaprakAratAvacchedaka che. : raktarUpamAM daNDaniSThapakAratAvacchedakatA che. daNDatvamAM paNa daNDaniSThaprakAratAvacchedakatA che. tathA daNDaniSThaprakAratA(raktarUpaniSThA na tu daNDatvaniSThA) avacchedakitAnuM avacchedaka raktatva che. daDa daNDiniSThaprakAratAno avacchedaka che. daNDamAM daNDiniSThaprakAratAnI avacchedakatA che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ravaGimAn veza: AvA jJAnamAM koNa prakAra - koNa vizeSya ane koNa avacchedaka che - A badhuM sUcavavA mATe have nIce pramANe vAkayaprayoga thaI zakaze. raktatvAvacchintAvacchedakatA nirUpita daNDatvAvacchinna prakAratA (daniSTha) samAnAdhikaraNa daNDatyAvacchintAvacchedakatAnirUpita daNDAvacchinna (daNDiniSTha) | | (raktarUpaniSTha) | (daNDaniSTha) prakAratAnirUpita dezatvavAvacchinnavizeSyatAnirUpakaM 'raktadaNDimAn dezaH' nRtyAArA jJAnam -0dezatvAvacchinna pratiyogitAnirUpitAbhAvaniSThavizeSyatA nirUparka raktadaNDimadezAbhAvaH kRtyAArA jJAnam ( raktadaNDimAn dezo nAsti iti jJAnam ) 2. diNDapuruSavAnlR dezaH ityAkAraka jJAnanuM vizleSaNa karIe to daNDatvAvacchinna avacchedakatA nirUpita puruSatvAvacchinna daMDAvacchinna { } prakAratA nirUpita dezatvAvacchinna vizeSyatA nirUpakaM diNDapuruSavAn dezaH kRtyALA jJAnam (ThaMDI puruSa prakAra che e daNDityena ane puruSatvena prakAra che mATe prakAratAvacchedaka daNDitva = (daMDa) ane puruSatva banne kahI zakAya che.) 3. zItalajalavAn ghaTaH ityAkArakaM jJAnam A jJAnamAM koNa prakAra che ? koNa vizeSya che ? koNa avacchedaka che ? koNa konAthI avacchinna che ? A badhI spaSTatA koI paNa mAMgI zake che. to e spaSTatA mATe ema kahevuM joIe ke A ghaTa vizeSya che. ghaTamAM vizeSyatA ane ghaTatva banne dharmo che. ghaTa ghaTatvarUpe jJAnano vizeSya banyo hovAthI vizeSyatAvacchedaka ghaTatva bane eTale ghaTatvAcchinna vizeSyatA kahevAya. B jala ghaTanA vizeSaNarUpe bhAsatuM hovAthI prakAra che. prakAratA zItajalamAM che. zItajala zItajalatvarUpe prakAra banyuM hovAthI zItajalaniSThaprakAratAnuM kAma ka sa ma 119 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacchedaka zItajalatva banaze. jalatva e jAti che paraMtu zItajalatva koI jAti nathI e to zItasparza ane jalatva (jAti) be padArthonuM joDakuM che. eTale e banne prakAratAnA avacchedaka banaze. eTale prakAratA zItasparzAvacchinna ane jalavAvacchinna kahevAze. c zItalajalaniSThaprakAratAno avacchedaka zItasparza banyo che mATe zItasparzamAM prakAratAnI avacchedakatA raheze. atre zItasparza zItasparzatvarUpe avacchedaka banyo hovAthI zItasparzaniSThAvacchedakatAnuM avacchedaka zItasparzatva banaze. eTale ema kahevAze ke zItasparzatAvacchinna avacchedakatA. D zItalamAM rahelI prakAratA ane zItasparzamAM rahelI avacchedakatA te banne eka bIjAne sApekSa hovAthI nirUpaka-nirUpita banI zakaze. eTale ema kahI zakAze ke zItasparzatnAvacchinnAcchedakatA nirUpita prakAratA. E A prakAratA jalatnAvacchinna paNa che tethI ema kahevAze ke zItasparzatnAvacchinnAvacchedakatAnirUpita jalatnAvacchinna prakAratA. - A prakAratA ane ghaTaniSThavizeSyatA paraspara sApekSa hovAthI nirUpaka -nirUpita banI zake che. vaLI vizeSyatA pAchI ghaTavAvacchinna che ane e vizeSyatAnuM nirUpaka chelle jJAna che. uparokta A thI sudhInA vizleSaNane sUcavavAmATe samagra vAkya prayoga A rIte thaze - - zItasparzatnAvacchinAvacchedakatA (zItasparzaniSThA) nirUpita jalavAvacchinna prakAratA (zItajalaniSTha) nirUpita ghaTatnAvacchinna vizeSyatAnirUpake "zItajalavAnuM ghaTa:' rUAra jJAnam yAda rAkhavA jevuM - "parvataH agnimAnuM dhUmAtu' A prayogamAM parvatamAM pakSatA che, pakSatAvacchedaka parvatatva che. sAdhya agni che, sAdhyatAvacchedaka dharma agnitva che. hetu dhUma che, hetutAvacchedaka dharma dhUmatva che. agnirUpa sAdhyanI saMyoga sambandhathI siddhi abhipreta che - mATe sAdhyatAvacchedaka sambandha saMyoga che. dhUmane saMyogasambandhathI heturUpe prastuta karyo che - mATe hetutAvacchedaka sambandha saMyoga che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathAsiddha 1. nA vagara 'nA vinA) je siddha thAya evuM kArya-A arthapramANe koI vastu vinA paNa je kArya siddha thAya te kArya anyathAsiddha kahevAya. dA.ta. A jalavinA paNa agni utpanna thAya che. to agni jalathI anyathAsiddha kahevAya. | B agni vinA paNa dhAnya pAke che tethI dhAnya agnithI anyathAsiddha kahevAya. arthAt amuka vastu vagara paNa siddha thanAruM kArya te anyathAsiddha kahevAya. paNa prastuta prakaraNamAM A vyAkhyA upayogI nathI. (A vyAkhyAmAM kArya anyathAsiddha bane che.) 2. jenA vagara kArya siddha thaI zake te (kAraNAbhAsa) anyathAsiddha. dA.ta. A jala vagara paNa agni saLage che tethI jala anyathAsiddha kahevAya. agni vagara paNa dhAnya pAke che to ahIM agni anyathAsiddha kahevAya. arthAt je vastune kAraNarUpe mAnavAmATe jIva lalacAto hoya paNa enA vinA kArya siddha thaI zake tema mAnI zakAtuM hoya to e vastune ahIM anyathAsiddha kahevAmAM Ave che. (A vyAkhyA ja A prakaraNamAM mukhya che.) gADAnIce kutaruM cAlatuM hoya to TUMkI dRSTivALAne kutaruM bhAra kheMcavAnA kAryanA kAraNarUpe dekhAtuM hoya paNa kutarA vinA paNa baLadothI gADAno bhAra khecAya che mATe kutaruM bhAraAkarSaNa kArya pratye anyathAsiddha kahevAya. prazna - AvA anyathAsiddhane oLakhavAnI jarUra che? javAba... hA, te A rIte - kAraNanI vyAkhyA che kAryanI utpattinA adhikaraNamAM kAryotpattinI (avyavahita) pUrvakALamAM vartamAna hoya tene te kAryanuM kAraNa kahevAya. dA.ta. ghaDAnI utpattinA adhikaraNa (kuMbhAravADA)mAM ghaDo utpanna thayA pUrve daNDa - cakra - kuMbhAra mATI vagere vartamAna (hAjara) hoya che. tethI A badhAne ghaDAnA kAraNa kahevAya. paNa AvI vyAkhyAthI to gadherAma paNa ghaDAnuM kAraNa banI jaze - arthAt Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadheDAmAM ghaDAnI kAraNatAnA lakSaNa (vyAkhyA)nI ativyAptino doSa thaze. kema? eTalA mATe ke ghaDAnI utpatti vakhate kuMbhAravADAmAM koIne koI gadherAmasAheba hAjara ja hoya che. tethI te (gaMdho) kAryanA adhikaraNamAM (kuMbhAra-vADAmAM) kArya utpanna thavA pUrve vidyamAna hovAthI (ghaDAnuM) kAraNa banI jaze - kharI rIte to enA vinA kAMI ghaDAnI utpatti aTakI paDatI nathI. bIjo dAkhalo - ghaDAnI utpatti vakhate daNDanuM katcaIrUpa athavA daNDatva e banne tyAM hAjara ja hoya che to zuM daNDatva ane daRsrUpane paNa ghaDAnA kAraNa mAnavA ? evA to daNDa - cakra vageremAM sattA-daNDatva - cakratva vagere ghaNA dharmo che ke je daNDa vagerethI judA thaI na zake - eTale zuM badhAne paNa kAraNatAno jaza Apavo ? na apAya - to pachI tyAM kAraNatAnI ativyApti thatI rokavA mATe anyathAsiddha kone kahevAya te jANavuM joIe. - arthAt kAraNanI vyAkhyA nIce pramANe karavI joIe ke - ananyathAsiddhatve sati kAryAdhikaraNe kAryapUrvavartitvam. artha - je anyathAsiddha na hoya ane (pachI junI vyAkhyA joDI do) kAryanA adhikaraNamAM kAryotpattipUrve hAjara hoya te kAraNa kahevAya. have anyathAsiddhanI vyAkhyA jANavAnI jarUra paDaze. kAraNa ke anyathAsiddha koNa che te jANyA vinA ananyathAsiddha kAraNanI oLakhANa nahIM thaI zake. A anyathAsiddha pAMcaprakAranA che. (vadhu vivecana muktAvalImAM) (anyathAsiddha eTale zobhAnA gAMThIyA) vAdAMzca prativAdAMzca vadanto'nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti tilapIlakavad gatau // artha :- ghANImAM tela pIlanArA baLado goLa goLa pharatA ja rahe che - ghaNI gati kare che paNa koI emanI sthitimAM pragati thatI nathI. TheranA Thera rahe che. e rIte anizcita dazAvALA vAda ane prativAdomAMthI ja jeo UMcA AvatA nathI teo kyAre'ya tAttvika nizcaya upara pahoMcI zakatA nathI. 12 2 4 4 4 93 92 988 9 8 ma 2 aMka : sa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) vyApAra - (dvAra). pahelA kAryakAraNabhAvanuM vivecana thaI gayuM che e sambandhamAM eka navo vicAra karavAno che. ghaDo jyAre utpanna thayo te pahelA cakra jamADyA pachI daSTha cUlAmAM nAkhyo ane baLI gayo. ghaDo utpanna thayo tyAre to enA astitvanI rAkha thaI gayelI to e daMDane ghaDAnI utpattinuM kAraNa zI rIte kahI zakAya ? eja rIte A bhavamAM je kAMI sukha-samRddhi ke duHkha pIDA bhogavIe chIe, te pUrvabhavamAM karelI dAnAdi ArAdhanA ke jIvavirAdhanAnuM kArya (phaLa) che-evuM zI rIte mAnI zakAya? pUrvabhavamAM je dAnAdi ArAdhanA karI te to e bhavamAM ja pUrI thaI gaI have A bhavamAM phalotpatti samaye enuM nAma - nizAna nathI to e bhavanI dAnAdi ArAdhanA sukha - samRddhinuM kAraNa ke jIvavirAdhanA A bhavamAM duHkha-pIDAnuM kAraNa zI rIte manAya? e ja rIte koI granthanA prArambhamAM eka varasa pahelA maMgaLAcaraNa kareluM ane Aje e granthanI samApti thaI to AjanI samAptimAM bAramahinA pahelA kareluM maMgaLa zI rIte kAraNa manAya? jo AvI rIte dUranA kALamAM rahelA ke khatama thaI cUkelA bhAvone Aje thayelA kAryamAM kAraNa mAnI zakAya to pachI gaIkAle saLagelI bhaTTIthI AjanI khicaDI pAkI zake ! temaja varasa pahelA koIe khAdhu hoya to Aje eno oDakAra AvI zake. A badhAno javAba A rIte - rAjA potAnA rAjamahelamAM beTho hoya ane potAno senApati yuddhamAM zatruone mArI nAkhe to rAjamahelamAM beThelA rAjAno vijaya thayo kahevAya che. mahInA pahelA marIgayelA rAjIvagAMdhIno mahinA pachI cUMTaNImAM vijaya thayo. rImoTa kaMTrolathI ahIMyA svIca dabAya to upara AkAzamAM vimAna UDe che. temaja ahIMyA raheluM lohacumbaka dUrarahelA lokhaMDane AkarSavAnuM kAma kare che. Aje haDakAyuM kUtaruM karaDyuM hoya to pAMcavarasa pachI enA kaDavA pariNAma dekhAya. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale Ano artha e thayo ke dUradezamAM ke dUrakALamAM rahelI vastu cAhe Aje astitvamAM hoya ke na hoya to paNa bhAvIkAryanuM kAraNa mAnavAmAM koI vAMdho nathI. savAla eTalo ja che ke-kAraNanI vyAkhyAmAM kahyuM che ke kAryanA adhikaraNamAM, kArya avyavahita pUrvakALamAM hAjara rahe te kAraNa kahevAya. upara batAvelA dAna hiMsA -maMgaLa vi. kAraNomAM A vyAkhyA zI rIte ghaTAvavI? dAna vi. kAraNo nathI to kAryanA adhikaraNamAM rahelA ke nathI kAryanA avyavahita pUrvakALamAM rahelA, to pachI liMka zI rIte joDAya te vicAravuM joIe. have vicAro - 1. rAjA bhale rAjamahelamAM beTho hoya paNa enA pratinidhi tarIke raNasaMgrAmamAM senApati ane sainya hAjara che. eTale zatrunAzanA adhikaraNa raNamedAnamAM potAnA pratinidhi dvArA rAjA hAjara ja che. tethI kAraNanI vyAkhyA vijayanA kAraNabhUta rAjAmAM ghaTI zake che. maMgala bhale varasa pahelA kareluM hoya parantu samAptinA kALamAM maMgaLathI thayelo vidhdhadhvasa hAjara che. eTale vidhvadhvaMsa dvArA maMgaLa paNa samAptinA kALamAM hAjara ja che. (vidana dhvasa maMgaLano vyApAra che) A bhavamAM maLelA sukha - samRddhinA kALamAM pUrvabhavamAM karelI ArAdhanAthI arjita puNya hAjara ja che (A puNya eja ArAdhanAno vyApAra kahevAya.) A rIte pUrvakALamAM ke dUradezamAM dUra rahelA kAraNothI paNa potAnA koIne koI pratinidhinA mAdhyame dUranA kALamAM dUranA dezamAM paNa kAryanI utpatti thaI zake che. A mAdhyamane ja nyAyabhASAmAM vyApAra (kAra) kahevAmAM Ave che. vyApAra - koI eka kAraNathI kAryotpatti thavA mATe te ja kAraNathI mukhya kArya utpanna thatAM pUrve je (mukhya kArya karavAmAM sahAyaka) gauNakArya utpana thAya che-e-kAraNano vyApAra athavA kAra kahevAya che. dA.ta. loTamAMthI pUrI banAvavI hoya to teja loTamAMthI pahelA gauNakAryarUpe kaNeka ke lUA banAvavA paDe. tenA vinA loTamAMthI sIdhesIdhI pUrI utpana thaI zakatI nathI. to A lUA ke kaNekane loTano vyApAra ke dvAra kahevAmAM Ave che. (mImAMsaka ane vaiyAkaraNonA granthomAM eka judA ja arthamAM vyApAra 124 88 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 Ta pha 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 888 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janya vyApAra zabda vaparAya che. nyAyanI bhASAmAM vyApAranI vyAkhyA tadjanyatve sati tadjanyajanakatvam = tadvyApAratvam prazna - vyApAra kone kahevAya? (pratinidhi kone kahevAya ?) javAba - te kAraNanA vyApAra (pratinidhi)mAM be dharmo hovA joIe. A tannItva arthAt vyApAra pote te kAraNathI vacalA mAdhyama tarIke utpanna thayo hovo joIe. B tannnananam arthAt te kAraNathI janya je mukhya kArya teno janaka vyApAra hovo joIe. kAraNa... cakranI bhramaNakriyA te daMDano daMDa, vyApAra che. kemake daNDanuM mukhya kArya ghaTa che. tenI janaka je bhramaNakriyA te paNa daMDathI janya che. eTale bhramaNakriyA A daMDajanya che, kArya ghaTa B daMDajanya ghaTanI janaka cakrabhramaNa 2 ( 2) | (jananI) che. tethI bhramaNakriyAmAM anyatve sati vadhuna(yaTa)natvam A pramANe vyAkhyA ghaTI zake che, tethI daMDano vyApAra bhramaNakriyA thaI. 25mAM pAThanI bhUmikA A vyApAra kAraNano kArya sAtheno sambadha joDavAnuM kAma kare che. (kAraNatA avacchedaka sambandha) koIpaNa bhAvakArya potAnA upAdAnakAraNabhUta avayavomAM samavAyasambandhathI utpanna thAya. dA.ta. mRpiDa (kapAla)mAM samavAyasambandhathI ghaTa kArya utpanna thAya che. eTale ahIM kAryatA samavAyasambandhathI kahevAya. kArya je sambandhathI utpanna thAya te kAryatAvacchedakasambandha kahevAya : ghaniSThakAryatAno avacchedaka sambandha samavAya thayo. athavA samavAyasambandhAvacchinna ghaniSTha kAryatA. A kAryatAthI kapAlamAM rahelI kAraNatA nirUpita che kemake banne eka bIjAne sApekSa che. tethI samavAyasambandhAvacchinna kAryatA nirUpita kAraNatA kapAlamAM che. janaka Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25 kAraNatAvacchedaka sambandha eka niyama che ke kAryanA adhikaraNamAM (samavAyI-upAdAnakAraNamAM) badhA ja kAraNo kAryotpatti vakhate hAjara rahevA joIe. prazna-kapAlamAM ghaTotpattikALamAM kapAla pote kyA sambandhathI hAjara raheze ? zuM kapAlamAM kapAla, saMyoga ke samavAya sambandhathI caDhI besavAnuM che? javAba - nA, kapAlamAM kapAlanuM zuM che ? tAdAtmya che. mATe tAdAtmya sambandhathI kapAlarUpa kAraNa pote potAnAmAM hAjara raheze. A rIte dareka upAdAnakAraNa tAdAtmyasambandhathI ja kAraNa banatuM hoya che. pote je sambandhathI kAraNa bane te sambandha kAraNatAvacchedaka sambandha kahevAya. eTale samavAyasambandhathI ghaTa (ghaTAtmaka) kArya pratye tAdAtmyasambandhathI kapAla kAraNa che. tene vadhAre sArI nyAyanI bhASAmAM ema kahevAya ke samavAya avacchinna kAryatA nirUpitakapAlaniSThakAraNatAvacchedaka sambandhaH tAdAtmyam athavA tAdAtmyAvacchinna kapAlaniSThakAraNatA nirUpita samavAyasambandhAvacchinna kAryatAvAnuM ghaTaH tAdAtmya e sAkSAt sambandha che. bIjA badhA sambandho paramparAnA sambandho che. upAdAnakAraNasivAya bAkInA badhA kAraNo upAdAnakAraNamAM (kAryanA adhikaraNamAM) tAdAtmyathI nahIM rahI zake kintu paramparA sambandhathI rahI zakaze, ke je sambandha kAryotpattimAM te te kAraNanA mAdhyamarUpa banato hoya. prazna - cakrano saMyoga kapAlamAM hoya che. to zuM saMyogasambandhathI cakra kapAlamAM (mATImAM) hAjara rahIne ghaTane utpanna kare che ema kahI zakAya ? javAba - nA, cakra pharatuM na hoya tyAre paNa saMyogasambandhathI kapAlamAM (mATImAM) rahI zake che paNa te vakhate ghaDo utpanna thato nathI. eTale phalitArtha e thayo ke saMyogasambandhathI cakra ghaTanuM kAraNa nathI. arthAta cakraniSThakAraNatAvacchedakakasambandha saMyoga nathI. prazna - to pachI ahIM kyo sambandha kAraNatAvacchedaka banaze ? javAba - ahIM e jovAnuM ke cakrano je vyApAra kapAlamAM rahIne ghaTotpattino hetu banato hoya te kAraNatAvacchedaka sambandha banaze. saMyoga to hamaNAM ja joyuM e pramANe ghaTotpattino hetu banato na hovAthI te 126 7 398 888 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyogane vyApAra mAnavo nakAmo che. parantu cakramAM je bhramaNakriyA che. tenAthI nRspiDamAM bhramaNakriyA utpanna thAya che. tenA pariNAme ghaTotpatti thAya che. mATe svaniSThabhramijanyabhramaNavattvarUpa saMbaMdha cakraniSThakAraNatAno avacchedaka banaze. eTale cakraniSThabhramaNakriyA-janyabhramaNakriyA upAdAna-kAraNabhUta mATIpiMDamAM rahetI hovAthI sva(cakra)-niSTha bhramijanyabhramivattva (je kapAlamAM che te) saMbandhathI cakra kapAla (mATIpiMDa)mAM hAjara rahIne ghaTotpattinuM kAraNa bane che. ahIM cakraniSThakAraNatAno avacchedaka sambandha svaniSTha bhramijanya mi (je vyApArarUpa che te) banaze. prazna :- daMDaniSTha kAraNatAno avacchedaka sambandha koNa banaze ? javAba :- daMDathI cakramAM bhramaNakriyA utpanna thAya che. eTale svajanya bhramijanya bhramivattva sambandhathI daMDa paNa mATIpiMDamAM rahIne ghaTotpattinuM kAraNa banaze. (khAsa noMdha karo - cakranI kAraNatAmAM upara 'svaniSTha' che jyAre daMDanI kAraNatAmAM 'svajanya' che.) ahIM svajanyami e daMDano vyApAra che. prazna :- kuMbhAra kyA sambandhathI ghaTanuM kAraNa che ? javAba :- kuMbhAra potAnA viziSTa prayatnavALI AMgaLIonI ramatathI ghaTane evI rIte sparze che (saMyoga kare che,) ke jethI ghaDAnuM nirmANa thAya che. tethI svaniSTha kRtijanya vijAtIya saMyoga sambandhathI kuMbhAra mATIpiMDa sudhI pahoMcaze ane ghaDo banAvaze. ahIM svavRtti kRtijanya vijAtIya saMyoga e ja kuMbhArano vyApAra che ane ghaTaniSTha kAryatA nirUpita kulAlaniSTha kAraNatAno avacchedaka sambandha paNa e ja che. (26 saMnirSa 1. cakSu no saMyoga ghaTadravya sAthe 2. cakSu saMyukta ghaTano samavAya A - zyAmarUpamAM B - kampanakriyAmAM C - ghaTatva jAtimAM 3. cakSu saMyukta ghaTamAM samaveta $88 A zyAmarUpano samavAya zyAmatva jAtimAM B kampakriyAno samavAya kampanatva jAtimAM makara 127 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A si, saMnikarSanA cha prakAro - [ Dolato kALo ghaDo | saMyoga saMnikarSa dhAma ghaTadravya zyAmarUpa , saMyukta samavAya - eka A saMyukta samavAya A B saMyukta samavAye - 9 saMyukta samavAya ? - kampanakriyANa --ghaTavajAti vAya A , saM. samaveta samae - zyAtvajAti nI B saM. samaveta samavAya kampanava jAti kiyo/ zabda vibhAgane lAgu paDatA be saMnikarSa 4. - zrotrendriya (AkAza)no samavAya zabdamAM. 5. zrotrendriya samaveta zabdano samavAya zabda jAtimAM - zabda- jAti / ma-samaveta samavAya saMnikarSa ------AkAzAtmaka zravaNendriya zabda samavAya (4) 6. vizeSaNatA saMnikarSa cakSuHsaMyukta bhUtalanI vizeSaNatA ghaTAbhAvamAM. 7 vaTAbhAI_// saMyukta dhaTAbha (saMyukta vizeSaNatA bhUtanadravya (ghaTa vagaranuM) A cha saMnikarSane samajavA mATe AgaLa vAMco. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26 cAlu) lokki sannikSa sanikarSa vyAkhyA : pratyakSajJAna mATe indriya ane viSayanuM joDANa Avazyaka hoya che e joDANane ja saknikarSa kahevAmAM Ave che. sanikarSanA be prakAra 1. laukika sanikarSa 2. alaukika saknikarSa laukika saknikarSanA cha prakAra che. sanikarSanA cha prakAro samajavA mATe kaI-kaI cIjanuM kaI kaI indriyathI pratyakSa thAya che te tapAsavuM joIe. vizeSapadArtha atIndriya che. ane lagabhaga samavAya paNa atIndriya che. tethI enA indriyapratyakSano savAla nathI. pahelAnakharavALA dravyapadArthamAM AtmA - AkAza - kALa - dizA - vAyu-mana A cha dravyo arUpI hovAthI enuM indriyapratyakSa thatuM nathI. pRthvI - jala - agni A traNa dravyonuM indriyapratyakSa thAya che. e paNa badhI indriyathI nahi kintu cahyuM ane tvagindriya e be thI ja enuM pratyakSa thAya che. to A be indriyanuM, viSayabhUta pRthvI - jala - agni sAthe kyuM joDANa thAya che te tapAso. eTale saknikarSano pahelo prakAra phalita thaze. 1. saMyoga sanikarSa = nyAyamate caDhyuM ane tvagindriya sAthe agni - jala ke pArthiva (ghaDo, vastra, pASANa, retI vi. vi.) dravyano saMyoga thAya tyAre A agni | jala che." vi.vi. cAkSuSa ane spArzana pratyakSa thAya che. TUMkamAM dravyanA pratyakSa mATe saMyoga saMnikarSa bane che. - 2. saMyukta samavAya:- saMyoga to mAtra ekadravyano bIjadravya sAthe ja hoya. parantu dravyano guNa-kriyA ke jAti sAthe saMyoga sambandha hoya nahi. tethI dravyamAM rahelA guNo (rUpa-rasa vi.) kriyAo (gamana vi.) ke (ghaTatva, dravyatva vi.) jAtionuM indriyapratyakSa karavA mATe ekalo saMyoga sanikarSa nahi banI zake, tyAre indriyanuM guNa - kriyA - jAti sAthe joDANa zI rIte thaze? javAba - dravya mAraphate joDANa thaze. te A rIte, guNa - kiyA jAtinA AzrayabhUta dravya sAthe indriyono saMyoga che. ane Azrayadravya sAthe guNa kriyA jAtino samavAyasambandha che. arthAt indriyathI saMyukta Azrayadravyano samavAya guNa vi. sAthe che. tethI indriyono guNa - kriyA ane dravyaniSTha jAti Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe saMyukta samavAya sannikarSa banaze. dA.ta. cakSuthI saMyukta ghaTadravyano rUpa ke AkAra ke saMyoga vi. guNonI sAthe samavAyasambandha che. temaja cakSusaMyukta ghaTadravyano samavAyasambandha kampanakriyA sAthe che. tema cakSusaMyukta ghaTadravyano samavAyasambandha ghaTatva, dravyatva vi. ghaTadravyaniSTha jAtio sAthe che. A rIte bIjA nambare saMyuktasamavAya jANavo. 3. saMyuktasamavetasamavAya sannikarSa :- saMyogathI dravyanuM ane saMyuktasamavAyathI dravyaniSThajAti guNa ke kriyAnuM pratyakSa thaI zake che. paNa je jAtio guNamAM ke kriyAmAM rahetI hoya tyAM pahelA bemAMthI ekeya dvArA joDANa thavuM zakya nathI. tethI guNamAM rahenArI guNatva - rUpatva - rasatva - zyAmatva raktva vi. jAtiono ane kriyAomAM rahelI gamanatva-kampanatva vi. jAtionuM indriyapratyakSa karavA mATe navuM joDANa tapAsavuM paDaze. te A rIte indriyasaMyuktadravyamAM samaveta (samaveta = samavAya sambandhathI rahelA) guNa ke kriyAno samavAyasambandha guNatva vi. kampanatva vi. jAtio sAthe che. tethI saMyukta (dravya) - samaveta (guNakriyA) samavAya (guNatvAdi sAthe) nAmano saMnikarSa banaze. . A trIjA nambaranA sannikarSathI guNa-kriyAniSTha jAtionuM indriyapratyakSa thaI zakaze. dA.ta. cakSusaMyukta ghaTadravyamAM samaveta (rakta) rUpano samavAyasambandha raktatva rUpatva vi. jAti sAthe ghaTI jAya che. .. cakSu saMyukta samaveta samavAya sannikarSathI rUpatva, raktatva jAtinuM indriyapratyakSa thaI zakaze. 4. samavAyasaMnikarSa - nyAyamate karmendriya karNazaSkulImAM rahetA AkAzadravyarUpa che. eTalA ja AkAzamAM ja zabdaguNa utpanna thAya. tenuM zrAvaNa pratyakSa thAya che. tyAM saMyoga saMnikarSa kAmamAM nahIM Ave. (nyAyamate zabda e gaganano guNa che te yAda rAkhavuM.) pahelA, guNanA indriyapratyakSamATe saMyuktasamavAya sannikarSanI vAta AvI che parantu e zabda-guNanA pratyakSa mATe kAma lAge ema nathI. kAraNake zabdanuM pratyakSa zravaNendriyathI thAya che. ane zravaNendriya nyAyamate kAnanI bakholamAM rahelA AkAzarUpa ja che. AkAza e dravya che. ane emAM samavAyasambandhathI zabda rahe che eTale je zabda sAkSAt ke paramparAe karNamAM rahelA AkAza dezamAM utpanna thAya tenuM ja pratyakSa thaze ane te paNa 130 mAM ane ra ma ke sara ka ka ka ka ka sa va va ka ka ka ne 9 8888 88 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAyasambandhathI thaze. mATe zabdanA pratyakSamAM vacamAM saMyoganuM mAdhyama na hovAthI ekalo samavAya ja sannikarSa banaze. 5. samaveta samavAya sannikarSa - upara kahyuM e rIte saMyoganI daramyAnagiri na hovAthI zabdaguNa niSTha zabdatva, tva, vrutva vagere jAtionuM pratyakSa karavA mATe samavetasamavAyasannikarSanI jarUra paDaze. karNendriyamAM samaveta (samavAya sambandhathI vRtti evo je zabda guNa)mAM samavAyasambandhathI rahenAra zabdatva vi. jAtio che. 6. vizeSaNatA - dravya - guNa - kriyA ane sAmAnya A cAreyanA pratyakSamATe uparanA pAMca sannikarSa Avazyaka che tathA samavAya ane vizeSanuM pratyakSa thatuM nathI. eTale have sAtamA padArtha abhAvanuM pratyakSa karavA mATe kyo sannikarSa kAma Ave te jovAnuM rahyuM. abhAva sarvatra vizeSaNatA sambandhathI rahenAro che. eTale abhAva cAhe dravyamAM rahyo hoya, guNamAM rahyo hoya, kriyAmAM rahyo hoya ke game tyAM rahyo hoya, sIdhe sIdho sAkSAt saMyoga ke samavAya sannikarSa lAgu nahi paDe. A dA.ta. ghaTano abhAva jo bhUtaladravyamAM hoya to, bhUtaladravya indriyathI saMyukta che ane bhUtaladravyamAM vizeSaNatA sambandhathI ghaTano abhAva rahe che mATe saMyuktavizeSaNatA sannikarSathI enuM pratyakSa thaze. B abhAva jo guNa - kriyAmAM ke dravyaniSTha jAtimAM rahelo hoya to saMyuktasamavevizeSaNatA sannikarSa banaze. kAraNake indriyathI saMyuktadravya che. emAM samaveta guNa kriyA ke jAti che. ane emAM vizeSaNatA sambandhathI abhAva rahe che. dA.ta. rUpamAM, gamanakriyAmAM, ke dravyatvamAM rahelA ghaTAbhAva paTAbhAva vi.nuM pratyakSa saMyukta-samaveta vizeSaNatA sannikarSathI thaze. c ghaTapaTano abhAva jo guNa ke kriyAniSTha rUpatva ke gamanatvAdi jAtiomAM rahelo hoya to saMyukta samaveta-samaveta vizeSaNatA sannikarSa lagADavo paDaze, kemake indriyathI saMyukta dravya - A emAM samaveta che rUpAdi guNa athavA gamanAdi kriyA - B emAM samaveta che rUpatvAdi athavA gamanatvAdi jAtio C emAM vizeSaNatA sambandhathI ghaTAbhAva ke paTAbhAva rahe che. - uparokta traNeprakAranA vizeSaNatAsannikarSone alaga alaga gaNavAne badale eka vizeSaNatAsannikarSarUpe saMgRhIta karIne chaTThA sannikarSanI gaNatrImAM laI lIdhA che. kaSTa dara 131 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alaukki saMniSpa 1. sAmAnyalakSaNa 2. jJAnalakSaNa 3. yogaja * sAmAnya lakSaNa ApaNe kahIe chIe ke bhAvathI eka sAdhunA darzana karIe eTale aDhIdvIpanA tamAma bhAvasAdhuonuM pratyakSadarzana thaI jAya che. paNa cakSu sAthe badhA sAdhuonuM sIdhu joDANa to che nahIM to kevI rIte te badhAnuM darzana (pratyakSa) thAya ? javAba - sIdhuM joDANa bhale nathI paNa jyAre sAdhutva sAmAnyadharmane lakSamAM rAkhIne bhAvathI darzana karAya tyAre cakSuindriyathI saMbaddha je sAdhu che - emAM je sAdhutva sAmAnyadharma che te eka ja akhaMDa sAmAnyadharma (sAdhutva) anya badhA ja sAdhuo sAthe samavAyathI sIdhuM joDANa dharAve che. A rIte indriyasambaddha sAdhu niSTha sAdhutvavattva' saMnikarSa badhA ja sAdhuo sudhI pahoce che, temAM sAdhutva rUpa sAmAnyadharma mukhyapaNe saMnikarSarUpe kAmamAM Ave che. tethI Ane sAmAnyalakSaNa saMnikarSa kahevAya che. A alaukika saMnikarSamAM indriyanuM saMyoga - samavAya ke vizeSaNatA dvArA sIdhuM joDANa hoya evuM nathI tethI Ane laukika nahIM paNa alaukika saMnikarSa kahevAya. jyAre sAme paDelA ghaDAne anulakSIne "Ane ghaDo kahevAya' AvuM saMjJAnuM jJAna thAya che, tyAra pachI kayAreya paNa bIjo koI ghaDo joIe to jotAnI sAthe ja "ghaDo' saMjJAnuM paNa "A ya ghaDoevuM jJAna thaI jAya che. pahelIvAra saMjJAnuM jJAna karyuM tyAre kaMI jagatanA badhA ghaDA sAthe indriyanuM sIdhu joDANa hatuM nahi to pachI bhUta - bhAvi samasta ghaDA vize 'ghaDo' evI saMjJAnuM jJAna thayuM kaI rIte? javAba - pahelIvAra saMjJA oLakhatI vakhate najara sAme rahelA ghaDAmAM - rahelA ghaTatvasAmAnyadharma dvArA te ghaTatvasAmAnyavALA tamAma ghaDAonuM paNa cakSuindriyajanya ghaTajJAnamAM AchuAchuM pratyakSa thaI gayuM che. A paNa alaukikasaMnikarSathI thayeluM jJAna che kemake ahIM ghaTavarUpa sAmAnyalakSaNa - saMnikarSe bhAga bhajavyo che. have vyAptijJAna joIe. rasoDAmAM dhUma ane agninA vAraMvAra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahacAranA darzanathI 'jyAM jyAM dhUma tyAM tyAM agni' A rIte sakaladhUmamAM sva-sva AzrayaniSTha badhA agninI vyAptinuM je pratyakSa jJAna thAya che te paNa alaukika saMnikarSathI thAya che - emAM najarasAme rahelA mahAnasIya dhUma ke agni sAthe to indriyanuM sIdhuM joDANa che paNa kAMI jagatanA badhA dhUma / agni sAthe indriyanuM sIdhuM joDANa nathI. jyAM jyAM dhUma...' A aMzamAM dhUmanA sakalaAzrayomAM rahelA tamAmadhUmonuM pratyakSa chupAyeluM che. (eka susAdhunA bhAvathI darzana pratyakSamAM jema aDhIdvIpanA tamAma susAdhunuM darzana pratyakSa chupAyeluM hoya che.) indriyanuM sIdhuM joDANa na hovAthI ahIM dhUma / agninuM joDANa karavuM paDaze eTale ahIM paNa sAmAnyalakSaNa saMnikarSa bhAga bhajave che. jJAnalakSaNA saMnikarSa sugandha / durgandhanuM pratyakSa ghrANendriyathI thAya che. tema chatAM dUra rahelA candanakASTha sAthe cakSuno saMparka thatAM ja tarata 'surabhi candanam' AvuM pratyakSajJAna thaI jAya che. A pratyakSa cAkSuSa che. kAraNa ke cakSuthI joIne thayuM che. paNa have prazna e che ke candanadravyanuM pratyakSa to cakSuthI thaI zake paNa saurabhanuM pratyakSa cakSuthI zI rIte thAya ? saurabha kAMI cakSugrAhya guNa nathI. AvA sthaLamAM kaIrIte cAkSuSa pratyakSa thAya te juo - jyAre cakSu ane candana kASThano saMnikarSa thAya che tyAre tarata ja saurabhanA pUrvAnubhavanA saMskAro jAgrata thaI jatAM tarata ja saurabhanuM smRtijJAna thaI jAya che. ane te pachI tarata ja candananuM cAkSuSajJAna thAya che. te cAkSuSajJAnamAM pelA smRtijJAnano viSaya saurabha paNa chapAI jAya che. A rIte 'surabhi candanam' evA cAkSuSapratyakSamAM cakSumATe ayogya evI saurabha paNa viSaya banI jAya che. ahIM saurabharUpa viSaya smRtijJAnanA mAdhyame jJAta thAya che. tethI e smRtijJAne saMnikarSanuM kAma karyuM kahevAya. ene ja jJAnalakSaNA saMnikarSa kahevAya. udA0 2 - rastA para paDelI chIpane joIne 'idaM rajatam' evuM bhramarUpa pratyakSa thAya che, tyAM rajata to sAme che nahi chatAM enuM cAkSuSa pratyakSa kaI rIte thAya che ? javAba --> chIpasAthe cakSusaMnikarSa thAya tyAre cakacakATa (cAkacikya) rUpI samAnadharmadvArA rajatanuM smaraNajJAna thaI jAya che. tethI 'ida' rUpe thayelA zuktinA pratyakSamAM rajata viSayarUpe chapAI jAya che. ahIM paNa smRtijJAnanA kema kisa 133 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyame pratyakSa thAya che tethI jJAnalakSaNAsaMnikarSe bhAga bhajavyo che. A jJAnalakSaNA saMnikarSane vaijJAnika (eTale ke vijJAnaprerita) sambandha athavA vaijJAnika pratyAsatti paNa kahevAya che. pratyabhijJA :- 'A ja pelo mANasa' / 'te ja A' vagere je pUrvakAlIna ane vartamAnakAlIna ekavastunA (ekIkaraNanuM) abhedanuM anusandhAnarUpa jJAna thAya che. tene pratyabhijJA kahevAya. emAM vartamAna aMzanuM pratyakSa laukikasaMnikarSajanya che. paNa 'bhUtakAlInatA' aMzanuM pratyakSa smRtijJAnadvArA thayuM hovAthI alaukika (jJAnalakSaNA) saMnikarSajanya che. tethI A pratyakSa eka aMzamAM laukika ane bIjA aMzamAM alaukika kahevAya. AnAthI pUrvakAlIna - vartamAnakAlIna vastumAM abheda siddha thAya che. smRti :- saMskArajanya jJAna=smRtiH kahevAya che. tIvra anubhava AtmAmAM saMskArane utpanna kare che. kAlAntare jyAre e saMskArono prabodha karanAruM koI nimitta UbhuM thAya tyAre pUrva saMskAra jAgrata thaI javAthI anubhavelI cIja - vastu ke ghaTanAnuM smaraNa thaI jAya che. anubhUti kAraNa che, saMskAra dvAra che ane smRti e kArya che. yogajapratyAsatti (yogaja saMnikarSa) yogIone yoganA abhyAsathI eka evuM zubha adRSTa (puNya) UbhuM thAya che ke jenAthI e dUrakSetravartI ane dUrakALavartI tathA sUkSma atIndriya aNu - AkAzAdi sakala padArthonuM manathI pratyakSajJAna karI zake che. A adRSTa paNa be prakAranuM che - (1) ekathI padArthono bodha niraMtara yAne haMmezA cAlu rahe che, ane (2) bIjAthI jyAre ciMtA kare ke "mAre A jANavuM che' tyAre ja bodha thAya che. A hisAbe sarvadA jJAnavALA yogIne 'yuktayogI' kahe che ane ciMtA kare tyAre ja thatA jJAnavALA yogIne 'muMjAnayogI' kahe che. AmAM je yogaja dharma (=adRSTa) utpanna thAya te ja saMnikarSanuM kAma kare, eTale ene yogaja pratyAsatti (=saMnikarSa) kahe che. (nyAyabhUmikA - pRSTha 271-272) 134 ma 39 pI tene kaI = 8 9 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) yogyAnupalabdhi | atyatAbhAva ane anyonyAbhAva sAtamAM nambarano padArtha che. mImAMsakanA mate abhAvanuM pratyakSa thatuM nathI. enA mate to abhAvanuM jJAna abhAvapramANa nAmanA chaThThA pramANathI thAya che. naiyAyika vagere darzanakAronA mate abhAvanuM jJAna pratyakSathI thAya che. abhAvanuM pratyakSa thavA mATe enA adhikaraNanuM pratyakSa, saMyukata vizeSaNatAsaMnikarSa, pratiyogInuM smaraNa A badhA kAraNo che. eka adhikaraNamAM hajAro lAkho abhAvo vidyamAna hoya che. paNa badhAnuM satata pratyakSa cAlyA karatuM nathI, paNa je abhAvano pratiyogI yAda Ave e pratiyogInA abhAvanuM pratyakSa thAya che. te vakhate yogyAnupalabdhi paNa abhAvapratyakSamAM hetu bane che. te nIce pramANe vistArathI samajavAnI jarUra che. koI eka kAcanI baraNImAM phala na hoya tyAre temAM "phala nathI' ema kahI zakAya che. kemake phalAbhAva tyAM pratyakSa che, paraMtu vAyu nathI ema kahI zakAya nahi. kAraNake vAyunA abhAvanuM pratyakSa thaI zake nahi, baraNImAMthI vAtazoSapaMpadvArA badho vAyu bahAra kheMcI kADhyo hoya tyAre temAM vAyuno abhAva hoI zake che. paNa tenuM pratyakSa thaI zakatuM nathI - enuM zuM kAraNa te tapAsavuM joIe. baraNImAM vAyu hoya to paNa 'vAyu che." ema pratyakSathI joIne kahI zakAya nahIM kemake vAyumAM rUpa na hovAthI vAyu atIndriya che. tethI tenuM jJAna anumAna vagerethI thAya, paNa pratyakSa na thaI zake. ghaDo jo bhUtalamAM hoya to enuM pratyakSa thayA vinA rahe ja nahi paNa e na hoya tyAre enI upalabdhi (pratyakSAdijJAna) na thavAthI ghaTAnupalabdhidvArA ghaTAbhAvanuM pratyakSa thaI zake che, arthAt ghaDo na dekhAya to nizcita paNe kahI zakAya ke ghaTAbhAva che. (ghaDo nathI.) paNa vAyu na dekhAya to 'vAyuno abhAva che." ema nizcitapaNe na kahI zakAya. kAraNa ke ghaDo pratyakSane lAyaka che paNa vAyu pratyakSane lAyaka nathI. - niSkarSa e phalita thayo ke (pratiyogInuM) pratyakSa thavAmAM pratiyogInI yogyatA (rUpa - mahatparimANa vi.) kAraNa che paNa abhAvanuM pratyakSathavAmAM yogya pratiyogI)nI anupalabdhi hetu che. yogyAnupalabdhi eTale yogya WW) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pratiyogI)nI anupalabdhi evo SaSThI tapuruSa samAsa samajavo. anupalabdhi = upalabdhi no abhAva = jJAnAbhAva ema samajavuM. prazna - pratiyogInI yogyatA eTale zuM? javAba - pratiyogI hoya to avazya tenI upalabdhi thAya ja ema jenA mATe kahI zakAya te pratiyogIne yogya kahevAya. "jo te hoya to A AropanI bhASA thaI. emAM pratiyogInA sattvano Aropa karavAmAM Avyo che. Aropane nyAyanI paribhASAmAM prasaMjana athavA ApAdana paNa kahevAya. Aropita viSayanA jJAnane AhAryajJAna kahevAya. arthAt kRtrimajJAna. (koI mANasa kadarUpo hoya chatAM paNa mamatvadeSTinA kAraNe enI mAtAne tenuM moDhuM rUpALuM dekhAya che. ahIM moDhAmAM rUpasauMdarya che nahi tethI teno potAnI buddhi dvArA temAM Aropa karIne mAtA Aropita viSayanuM jJAna kare che. AvuM jJAna banAvaTI viSayaka hovAnA kAraNe Aropita jJAna, kRtrima jJAna athavA AhAryajJAna kahevAya che.) prastutamAM jyAM ghaDo nathI tyAM "jo ghaDo hoya to A rIte mAnasika Aropa karAya che. te pachI tenA AdhAre tenI upalabdhino paNa Aropa (ApAdana, prasaMjana) karAya che. je pratiyogI mATe A rIte potAnA Aropa dvArA upalabdhino Aropa thaI zake tenuM nAma tenI yogyatA. AvA yogya pratiyogInI anupalabdhi eTale yogyanI upalabdhino abhAva. ahIM dhyAnamAM rahe ke upalabdhinA abhAvanI pratiyoginI upalabdhi pote ja che jyAre ahIM vAraMvAra je pratiyogInI vAta che ke jenA abhAvanuM pratyakSa karavAnuM che te abhAvanA pratiyogInI vAta che. nyAyanI bhASAmAM yogyAnupalabdhinI vyAkhyA nIce pramANe - pratiyogiprasaMjanaprasaMjitapratiyogikatvam yogyAnupalabdhitvam - ghaTAbhAvanA pratyakSamATe ghaTanI yogyAnupalabdhi hovI joIe. to te A rIte ghaTAvI zakAya. ahiM pratiyogI = ghaTa, "jo ahiM ghaTa hoya to Ane pratiyogInuM prasaMjana kahevAya. prasaMjitapratiyogI = ghaTanI upalabdhinA prasaMjanathI, upalabdhinA abhAvanI pratiyoginIbhUta upalabdhinuM prasaMjana thAya che. eTale upalabdhine ahIM prasaMjitapratiyogI tarIke grahaNa karavAmAM Ave che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samagra vyAkhyAmAM bahuvrIhi samAsa che teno have A pramANe vigraha karavo. pratiyogInA (ghaTanA) prasaMjana dvArA prasaMjita thaI zake che pratiyogI (=upalabdhi) jeno evI anupalabdhi, ene pratiyogIprasaMjanaprasaMjitapratiyogika kahevAya. kapratyaya bahuvrIhisamAsano che. vyAkhyAne dharmapradhAna banAvavA mATe enA upara tvapratyaya lAgAvyo che. (nyAyamatamAM dareka vyAkhyAo dharmapradhAna nirdezavALI karAya che.) atyatAbhAvanA pratyakSamAM AvI yogyAnupalabdhi hetu che. jayAre anyonyAbhAvanA pratyakSamAM adhikaraNanI pratyakSayogyatA e ja hetu che. pizAca ke vAyu pratyakSayogya nathI tethI tenA atyanta abhAvanuM pratyakSa zakya nathI, chatAM paNa khaMbhAdimAM pizAca ke vAyunA bhedanuM pratyakSa thaI zake che. vAyu ke pizAcano bheda je adhikaraNamAM rahe che te adhikaraNa (stanma-kuSmAdi) pratyakSane yogya hoya to pizAca ke vAyunA bhedanuM pratyakSa thaI zakaze. paraMtu je adhikaraNa (vAyu ke pizAca) pratyakSa ne ayogya hoya temAM bhedanuM pratyakSa na thAya. dA.ta. pizAcanA bhedanuM vAyumAM ke vAyubhedanuM pizAcamAM pratyakSa thaI zakatuM nathI. prazna:- pratiyogInI anupalabdhi yogya che ke ayogya? enI zI rIte khabara paDe ? uttara :- je pratiyogI-sattvanA prasaMjana yAne ApAdana (Aropa)thI upalabdhi prasaMjita yAne ApAdita (Aropita) banI zake, te pratiyogInI upalabdhi yogya kahevAya ane evI upalabdhinA abhAvane yogyAnupalabdhi kahevAya. dA.ta. "dri matra dhaTa: thAt tavA 3patnageta' yakti satra ghaTasarva yAt tavA paropazvi : cAt' evuM jyAM ApAdana thaI zake, ne tyAM jo pratiyogInI upalabdhi na thatI hoya, to e yogyAnupalabdhi kahevAya. evI anupalabdhi e pratiyogInA abhAvanA pratyakSamAM kAraNa che. paraMtu pizAca atIndriya (indriyathI adezya) hovAthI enA mATe evuM thaI zakatuM nathI ke "TivRkSe pizAsattva cAt tA pizAvopatnavyi: cAt', kAraNake enuM sattva (astitva=hAjarI) hoya toya e upalabdhine (=pratyakSathavAne) ayogya che. (nyAyabhUmikA pRSTha 280-281) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) T niSedha - pratiSedha 1 saMskRtamAM niSedha sUcavavAmATe "na -"na" ane "no' zabda vaparAya che. temAM no zabda samAsamAM keTalIkavAra ekedezaniSedha mATe vaparAya che. dA.ta. nojIva = jIvano ekapradeza. AtmAno ekadeza ke thoDA ghaNA pradezono samUha te sapUrNa jIva nathI ane ajIva paNa nathI. paNa kalpanAbuddhithI khaMDita karelo jIva che. mATe tene nojIva kahevAya che. jIva karatAM e judo nathI. (trarAzikamata praNetA rohagupta ene tRtIyarAzi tarIke alaga mAnato hato, tethI te khoTo hato. teno jIvarAzimAM ja samAveza thaI jAya che. mATe ja emanA gurue "zazi be ja che' evA jainamatanuM samarthana karyuM.) "nampadathI sUcita niSedharUpI artha ghaNA prakAranA che. dA.ta. (1) ajaino deza: evo deza ke jemAM koI jaina nathI. A prayogathI te dezamAM jenono atyantAbhAva sUcita thAya che. A rIte "ajIva zarIram', "acetano dehaH "abhayo muni " ajanmA puruSa: "ajalo ghaTaH' amalam jalam' A badhA prayogomAM atyantAbhAva sUcita thAya che tene prasajya nas kahevAya. (2) ajaino naraH "acetana pulagam', aneka dravyam ahIM arjuna = jaina nahi paNa jainetaradharmI puruSa, (apathya annama) amRtam = jUThuM, ahi amRtam eTale satyavagaranuM ema nahi paNa jUThuM evo artha thAya che. A badhA prayogomAM nam padathI tabhinna paNa tatsadeza vagere artha levAya. dA.ta. amartya eTale marca nahi parantu marca jevo saMsArI deva. e rIte asura eTale sura nahi paNa surajevI zaktivALo dAnava. A badhAmAM tabhinna ane tatsadeza vagere vyaktinuM vidhAna thAya che. Ane vidhAnAbhimukha niSedha kahevAya che. tema ja paryadAsananuM paNa kahevAya che. paryudAsaH sadRkgrAhI prasajyastu niSedhakRt / / noMdha - amRta zabdamAM RtuM eTale satya paNa amRta eTale asatya, tethI ahIM satyabhinna ane satyavirodhI mRSA. arthAt parhadAsanamAM tatsadezanI jema taviparItanuM paNa vidhAna hoya che. natapuruSa samAsa haMmezA paryAdAsa pratiSedha sUcave che. nam bahuvrIhi samAsa prasajya pratiSedha sUcave che. jyAM je artha ghaTe te ja karavAno hoya. dA.ta. ajeno dezaH ahIM namubahuvrIhisamAsa che. paNa ajaino naramAM nantapuruSa samAsa thAya. vaktAne iSTa hoya tevo artha ghaTAvAya. 138 ka ka zI ki dI che ? ? ? ? dIka da @ da zITa ke dara ke 2 Ta da8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadviparItagrAhI parhadAsanA bIjA daSTAnto anAdaraH = tiraskAra, apathya = nukazAnakAraka, tAma: = nukazAna anudAraH = kaMjusa, analpa = bahu (ghaNuM), amanda: = tIvra, abhAgI naraH = alpabhAgyavALo puruSa:, ajJAna = mithyAjJAna, samAveH = bhAvavirodhi, azakti = alpazakti, gata = alpavastravALo. alpatArthamAM nanne badale nir upasarga vadhAre vaparAya che. dA.ta. nirdhana = alpadhanavALo, mazo nara: = alpavALavALo manuSyaH nirtana: alpatejavALo, nirvIrya = alpavIryavALo. prasajyanam mATe "nAsti', una vidyate" prayoga paNa thAya che. na(bahuvrIhI) samAsa paNa thAya che. dA.ta. avetana zarIruM = zarIre cetanA nAsti. paryadAsananuM haMmezA nartapuruSa samAsamAM ja vaparAze. manuvAra: puruSa: = kRpaUT: puruSaH kahevAya paNa na 32 puruSa" ema prayoga thato nathI. amRta mAte = pRSA mAte prayoga thAya. "RtaM na bhASate prayoga mRSAvAdI mATe na thAya. kAraNake tevA arthamAM to mauna rahe ke juThuM bole to paNa evo prayoga thavAnI Apatti Ave je ISTa nathI. aprazasta arthamAM paNa nazabdano prayoga thAya che. dA.ta. mAd =suva: prazastamAd, (dA.ta. chokarAne tenA bApapara abhAva thaI gayo.) avada: nindA karavA yogya vinItaH durvinIta. vagere. sAdRzyaM tadabhAvazca tadanyatvaM tadalpatA / aprAzastyaM virodhazca naJarthAH praznottatA: \ 30 1 - abrAhmaNa. 2 - apApam, 3 - aghaTaH 4 - amezA 5 - manuvarA kanyA 6 - masurI ! abrAhmaNa eTale brAhmaNa nahIM paNa kSatriya ke vaizya. apApa eTale pApano abhAva. (prasajyananuM) aghaTa eTale ghaTa bhinna dravya. amezA eTale TuMkA ane alpavALa vALI strI. anudarA kanyA eTale peTa vagaranI ema nahIM paNa garbhadhAraNa karavAne ayogya evI kanyA. asura eTale sura arthAt devono virodhI evo dAnava. (saMskRta vageremAM 'na' padano samAsamAM "a" ke "a" Adeza thaI jAya che.) di8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8: zaikI 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 139 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMkyadoSa sAmAnya rIte koIpaNa zabdane tva pratyaya lagADIe to te zabda jAtivAcaka banI jAya che. (arthAt e zabdathI vAcya koIne koI jAtipadArtha hoya.) parantu - pratyaya lAgavAthI badhA ja zabdo kAMI jAtivAcaka banI jatA nathI. dA.ta. ghaTava, dravyatva vi. jAtivAcaka zabdo che paNa gurutva, dravatva ane pRthakta A traNa guNa che. enuM kAraNa e che ke gurutva, dravatva vageremAM taratamabhAva hoya che. kyAMka 100 grAmavALI to kayAMka 200 grAmavALI gurutA hoya che. paNa ghaTata - dravyatva vagere jAtiomAM Avo taratamabhAva hoto nathI. kAraNake ghaTatva sakalaghaTamAM sarakhuM ja hoya che. jyAre dareka ghaTanuM gurutva juduM juduM hoya che. tvapratyaya lagADela zabda jAtivAcaka kyAre bane? kayAre nA bane ? eno javAba e che ke sAmAnya rIte tvapratyayAnta zabda jAtivAcaka samajavo. paNa tvapratyayAtazabdavAcyadharmane jAti banato aTakAvanArA bAdhakatattvo nIce zlokamAM dekhADyA che, e bAdhakonI hastI hoya to pachI e jAtivAcaka na bane. vyakterabhedastulyatvaM, saMkaro'thAnavasthitiH rUpahAnirasambandho, jAtibAdhakasaMgrahaH // (hAla bhUmikAmAM phakta saMkara doSa samajavAnI jarUra che.) saMkaradoSa :- vilakSaNa be svabhAvonuM eka vyaktimAM bhegA thavuM te A rIte -- be dharmo jAtirUpa hoya te bemAMthI kAM to eka dharma bIjAno avazya samAnAdhikaraNa hoya kAM to eka dharma e bIjA dharmano avazya vyadhikaraNa hoya. dA.ta. ghaTatva e dravyatvanuM avazya samAnAdhikaraNa ja hoya. paNa gotva ane azvatva e bane haMmezA vyadhikaraNa ja hoya che. samAnAdhikaraNa :- A zabdanA be artha thAya che. karmadhAraya samAsa karIe to (samAnaM tat dhiramAM 2) koIpaNa be dharmanuM samAna eTale ke eka ja adhikaraNa hoya tene samAnAdhikaraNa kahevAya. dA.ta. rUpa ane rasa A be guNanuM eka ja dravya (phaLa) adhikaraNa che. to A phaLadravya samAnAdhikaraNa kahevAya. paNa emAM tarata ja prazna thAya ke konuM samAnAdhi Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNa? to javAba Apavo paDe ke "rUpa ane rasanuM. samAnAdhikaraNa zabda A arthamAM bhAgye ja vaparAya che. bIjo artha bahudrIhisamAsa karavAthI prApta thAya che - (samAna adhikaraNa yasya saH) je be dharmo eka ja adhikaraNamAM eka sAthe rahetAM hoya te be dharma paraspara ekabIjAnA samAnAdhikaraNa kahevAya. dA.ta. rUpa e rasanuM samAnAdhikaraNa che ane rasa e rUpanuM samAnAdhikaraNa che. vyadhikaraNa - je be dharmonA adhikaraNa bhinna bhinna hoya te be dharmone paraspara vyadhikaraNa kahevAya. ahIM bahuvati samAsa vipinna dharaI carcA sa: A rIte karavo. TUMkamAM koIpaNa be jAti jo paraspara samAnAdhikaraNa hoya to vyApyavyApaka hovI ja joIe. arthAt paraspara parADaparabhAva hovo joIe. vyApya-vyApaka je dharma bIjA dharmano avazya samAnAdhikaraNa hoya te dharma vyApya kahevAya. dA.ta. ghaTatva e dravyatvanuM avazya samAnAdhikaraNa hoya che. (kAraNa ke je ghaDA hoya che te dravyamAMthI ja banelA hoya che.) prazna - vyApaka kone kahevAya? javAba koI ekadharma bIjA dharmano avazya samAnAdhikaraNa hoya to te bIjodharma vyApaka kahevAya. dA.ta. ghaTavadharma e haMmezA bIjA dravyatva dharmano avazya samAnAdhikaraNa hovAthI bIjo dharma dravyatva e ghaTatvano vyApaka kahevAya. ahIM ghaNA udAharaNo upalabdha thAya che. vyApaka vyApya dravyatva, guNatva dravyatva pRthvItva, jalatva pRthvItva pASANatva, mRtva mRtva ghaTavA guNatva rUpatra, rasatva zyAmatva, nIlatva vyApakanuM kSetra vistRta hoya che. jyAre vyApyanuM kSetra enA karatAM saMkucita hoya che. paNa vyApyanuM vartuLa haMmezA vyApakanA vartuLamAM samAI jatuM hoya che. udAharaNa juo pRSTha 142. 8 ka rdaka 8 8 8 8 8 8 8 8 8 PS& phra che phri che ke krIka sTaMTa 68 8 8 8 8 8 8 8 8 9 2 141 sattva rUpatra Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyApya-vyApaka pRthvItva) vyApya -(guNatva) (jalatva) vyApya -vAyutva) dvavya kriyAtva) (nava) sattA dravyatva vyApaka sattva (sattA) jAti vyApaka dravyatva jAti (gadhutva) (zyAma7) vyAkhya vyApya (rUpa satva > (2ktatva guNatva rUpatva vyApaka guNatva jAti vyApaka rUpata jAti je be jAtio paraspara vyadhikaraNa hoya tenAM potapotAnAM vartuLa (kSetra) judAM judAM ja bane che. dA.ta. gotva) (azvatva) (dravyatva) (guNatva) jilatva) (karmatva) | | _| | _ | | _| - vyadhikaraNa je jAtio vyadhikaraNa hoya temAM kyAreya vyApya-vyApaka bhAva na hoya. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAkadharmo samavyApaka paNa hoya che. tene samavyApta athavA samavyApya paNa kahevAya che. dA.ta. tamonAzakatva ane prakAzakatva. je je dharmImAM tamonAzakatva hoya che te te badhA dharmomAM prakAzakatva paNa hoya che. ane je je dravyamAM prakAzakatva hoya che te te dravyamAM tamonAzakatva hoya che. Ama tamonAzakatva e avazya prakAzakatvanuM samAnAdhikaraNa hoya che. mATe eka bIjAnA vyApya - vyApaka / samavyApaka / samavyApta che. prazna - sAMkaryadoSa kyAM lAge ? - javAba - je be tvapratyayavALA padothI vAcya dharmo paraspara samAnAdhikaraNa hovA chatAM bemAMthI ekeya eka-bIjAnA vyApya-vyApaka nA hoya te be dharmo saMkIrNa dharmo kahevAya. temAM rahelI A saMkINartAne ja sAMkarya kahe che. jAti haMmezA asaMkIrNasvarUpa ja hoya che. ethI sAMkaryadoSa e pratibandhaka banIne dharmane jAti banato aTakAve che. dA.ta. bhUtatva-mUrtatva. pRthvI - pANI - teja - vAyu - AkAza A pAMca bhUta kahevAya che. tethI temAM bhUtatva rahela che. pRthvI - jala - teja - vAyu - mana A pAMca mUrta che. tethI temAM mUrtatva rahe che. bhUtatva ane mUrtatva pRthvI - pANI - teja - vAyumAM samAnAdhikaraNa che. parantu bhUtatva e AkAzamAM che manamAM nathI. tema mUrtatva manamAM rahe che AkAzamAM nahi. eTale AkAzadravyanI apekSAe bhUtatva e mUrtatvanuM asamAnAdhikaraNa che ane mUrtatva, mananI apekSAe bhUtatvanuM asamAnAdhikaraNa che. je be dharmo paraspara samAnAdhikaraNa hoya ane vyadhikaraNa paNa hoya tyAM sAMkarya kahevAya. parasparasamAnAdhikaraNadharmayoH kvacit asamAnAdhikaraNyaM sAMkaryam saMkIrNa dharmonA vartuLo gotva - azvatvanI jema sarvathA svatantra nathI, ane pRthvItva ekadharmanuM vartuLa jema dravyatvanA vartuLamAM sampUrNapaNe samAI jAya che tevuM paNa nathI. paNa eka bIjAne kApatA hoya che. bhUtatva bhUtatva mUrtatva mUrtatva 8 8 8 pruthvI "jalo samAnAdhikaraNa vyakiraNa bhUtatva - mUrtatva OL ** a. va raSTi 143 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtilakSaNa - je dharma nitya hoya ane aneka AzrayamAM samavAya sambandhathI rahenAro hoya paNa eka ja hoya tene jAti kahe che. dA.ta. ghaTata e nitya che, eka ja che, chatAMye aneka ghaTamAM samavAya sambandhathI rahe che. saMskRta bhASAmAM...nityatve ti ane samatatvam nAtitvam jAtinuM kArya - anugama arthAt koI eka dharma aneka AzrayomAM anuvartamAna - anusarato rahe. arthAt potAnA AzrayarUpe anekano eka sarakho bodha karAve tene anuvRtti kahevAya. dA.ta. ghaTatva saghaLAMye ghaDAomAM anuvartamAna che. ethI ema kahI zakAya "saghaLAya ghaTomAM ghaTatvanI anuvRtti che." anuvRttinI buddhi eTale ke "A paNa ghaTa che te paNa ghaTa che AvI aneka vastumAM ekAkAra pratIti thAya tene anuvRtti buddhi kahevAya. A anuvRtti buddhine anugatabuddhi paNa kahe che. dravyatvanI pRthvI - jalAdi aneka AzrayomAM anuvRtti rahe che. eka ja dharma aneka AzrayomAM anuvartamAn hoya tene anugata kahevAya che. anugata = anuvRttimAn = anekamAM anuvartamAna. vyAvRtti :- koI eka dharma aneka ThekANe nA rahetAM mAtra koI ekaja sthAnamAM rahI jAya tene vyAvRtti kahevAya. vyAvRtta = vyAvartamAna = nivRtti = nivartamAna arthAt aneka ThekANethI nivRtta thavuM. vyAvRtti = bheda, koI eka dharmanA kAraNe teno Azraya bIjI vastuo karatAM bhinna tarI Ave te dharmane vyAvartaka kahevAya. dA.ta. koI ghaDo kANo che. koIka kALo che. koIka lAla che. Ama zyAmarUpAdine AzrayIne "A badhA ghaDA eka bIjAthI vyAvRtta che" ema kahevAya. athavA "zyAmatvadharma e zyAmetara badhA padArthomAMthI vyAvRtta che. "zyAmaghaTamAM zyAmetara sakaLa ghaTanI vyAvRtti che" ema kahevAya. sAdezya:- be ke tethI vadhu vastunuM sarakhApaNuM che. tene samAnatA paNa kahe che. koI eka vastumAM jeTalA dharmo hoya temAMthI be-cAra ke ghaNA dharmo bIjI vastumAM hoya tenuM nAma sAdRzya. saMskRta bhASAmAM Ama bolAya ke tamannatve sati tamAmUyodhavaktam =sAdatham | dA.ta. eka ghaDo moTo che. bIjo ghaDo nAno che. to bannemAM parimANa bhinna bhinna hovAthI ane ghaDA bhinna che. eTale ke temAM tamannatva che. paNa eka parimANasivAya rUpa-rasa-gadha-AkAra 144 uTaka 8 8 8 8 8 % 88 8 8 88 che ke ke ke ke 8 8 8 PSke ke je 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere anekadharmo sarakhA che. mATe te bane ghaDAmAM ekabIjAnuM sAdezya che. * sAdharma ane sAdRzyamAM bheda. * sAdharma eTale samAnadharmavALApaNuM. A samAnadharma eka hoya to paNa cAle. dA.ta. jIva ane pudgala ekabIjAthI atyanta judA che. eTale e bemAM koI sAdRzya nathI paNa bannemAM dravyatva, guNavattva vagere be - cAra dharmo sarakhA che. tethI te be vacce dravyavAdine AgaLa karIne sAdharma che' ema kahevAya. jyAre bannemAM ghaNA dharma samAna hoya tyAre sAdRzya kahevAya. vaidharma - vibhinnadharmavALApaNuM arthAt be vastumAM rahela judA judA dharmone ja vaidharma kahevAya. prazna - vaidharma ane paisAdezyamAM bheda zuM? javAba - koI ekAda dharma vastumAM judo paDato hoya tyAM vaidharma che ema jaNAvI zakAya paNa paisAdezya to tyAre kahevAya ke jyAre ghaNA dharmothI judApaNuM hoya. dA.ta. zyAma ane raktaghaTamAM mAtra rUpasivAya bAkInuM badhuM sarakhuM che. to tyAM paisAdezya na kahevAya paNa vaidharma kahevAya. * vyApyavRttitva - avyApyavRttitva ja je dharma potAnA AzramamAM eka - eka aMzane vyApIne rahelo hoya tene vyApyavRtti kahevAya. A vyApyavRttitva eTale ke "vyApIne rahevApaNuM jANavuM. dA.ta. zvetavastramAM zvetarUpa, vastramAM sarvatra vyApIne rahela hovAthI ( vayavAvacchinna) thretarUpane zvetavastramAM vyApyavRtti kahevAya. avyApyavRtti je dharma potAnA AzrayamAM sarvatra vyApIne rahe nahi paNa koIka aMzamAM rahe ane koIka aMzamAM na rahe AvA dharmane avyApyavRtti kahevAmAM Ave che. dA.ta. vRkSamAM kapisaMyoga hoya to te kAMI thaDa - bakhola - mULa ke dareka zAkhAmAM hoto nathI. paraMtu koI eka - be DALImAM ja hoya che. mATe kapisaMyoga e avyApyavRtti dharma che. nyAyamate AtmA vibhu che. paraMtu sukha-duHkha - jJAna - icchA vagere dharmo to zarIra jeTalA ja aMzamAM utpanna thAya che mATe sukhAdi avyApyavRtti che. saMskRtamAM Ama kahevAya vyAvRttitva = svImAvisAmanidhizaratha arthAt potAnA ja abhAvane samAnAdhikaraNa hoya tevo dharma. vyApyavRttitva = svAbhAvavyathakkaraVtvim arthAtu potAnA abhAvanA adhikaraNathI bhinna adhikaraNamAM ja rahevApaNuM. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 vizeSaNa - upalakSaNa vizeSaNa -> je dharma potAnA dharmane anyapadArthothI bhinna jaNAve tene vizeSaNa kahevAya. dA.ta. 'jaina sAdhu' ema kahIe to sAdhuo to anekaprakAranA hoya che. paNa jainazabda e sAdhunA vizeSaNa tarIke vaparAyo eTale ja rajoharaNAdi liMgavALA sAdhuo bIjA saMpradAyanA sAdhuothI alagarUpe oLakhAI jAya che. have kALo kAgaDo ema kahyuM hoya to kAgaDA to badhA kALA ja hoya che. eTale 'kALo' zabdanA prayogathI koInI bAdabAkI thatI nathI athavA amuka grupano ke amuka pradezano kAgaDo e rIte paNa anyakAgaDAothI alaga jaNAvAto nathI. kAgaDo kahIe ke kALo kAgaDo kahIe temAM ekasarakho ja zAbdabodha thAya che. vizeSaNa to tene kahevAya ke je viziSTanA bodhamAM kaMIka vadhAro kare. vizeSaNa = vyAvartaka. vizeSyanI anyathI vyAvRtti (bheda) buddhi karAve te vizeSaNa kahevAya. upalakSaNa - A paNa eka prakArano vyAvartaka dharma ja che. enAthI paNa vizeSyanI vyAvRtti arthAt svatantra oLakhANa karAvAmAM Ave che. dA.ta. dUrathI koI pUche ke upAzraya kyAM che ?' bIjAe kahyuM pelI dhajAo bAMdhI che te'. sAMbhaLanAra vyakti dhajAo kyAM bAMdhI che - te joIne upAzrayane anyamakAno karatAM alaga oLakhI le che. vizeSaNa ane upalakSaNamAM taphAvata eTalo ja che ke vizeSaNa e viziSTanI sAthe lagabhaga kAyama saMkaLAyelu rahIne vyAvartaka bane che. jyAre upalakSaNa hAjara hoya paNa kharuM ane na paNa hoya. to ye vyAvartaka bane. dA.ta. upAzrayanA dvAra para paththarano kaLaza goThavAyelo hoya. ane te dekhADIne ema kahyuM hoya ke jo pelo paththaranA kaLazavALo che te. to ahIM paththarano kaLaza kAyama upAzrayanI bahAra jaDela hovAthI jyAre jyAre te sAMbhaLanAra vyakti upAzrayanI najIka Avaze tyAre upAzrayane kaLaza dvArA oLakhI kADhaze. parantu kApaDanI bAMdhela dhajA - patAkAo to koI mahotsava vakhate bAMdhI hoya, pachI choDI dIdhI hoya to sAMbhaLanAra vyakti pharIvAra jyAre Avaze tyAre dhajAo ahIM bAMdhI hatI' ema yAda karIne upAzrayane oLakhaze. paNa te vakhate dhajAo kAMI tyAM bAMdhelI che nahIM. A rIte dhajAo hAjara hoya tyAre ane gerahAjara hoya tyAre paNa upAzrayane jaNAvI de che. upalakSaNanA bIjA udAharaNo - kurukSetra, ghInI baraNI vagere. vizeSaNa 146 34 9 ka ka ka Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane upalakSaNamAM bIjo paNa taphAvata che. pANIvALo ghaDo lAvavAnuM kahyuM hoya to tyAre bhIno ghaDo UMdho paDyo hoya tyAre lAvanAra eka vyakti pANI vagarano bhIno ghaDo lAve che. to ahIM bhIno khAlI ghaDo lAvanAra pANIne upalakSaNa samajato hato. tethI ema mAne che ke mAre khAlI bhIno ghaDo ja laI javAno che, paNa pANI laI javAnuM nathI. jyAre bIjI vyakti pANIne vizeSaNa samajato hovAthI te ema mAne che ke mAre ekalo ghaDo nahi paNa sAthe pANI paNa laI javAnuM che. to ahIM spaSTa dekhAya che ke je dharma vizeSaNatarIke vivakSita hoya te dharmabhUta vizeSaNamAM Anayana vi. sUcita kriyAno paNa anvaya thAya che. paNa je dharma upalakSaNatarIke vivakSita hoya te dharmarUpI upalakSaNamAM vaktAe darzAvela Anayana (lAvavuM) vagere kriyAno anvaya thato nathI. vaktAne kyo dharma kyAre vizeSaNatarIke athavA kyAre kyAM upalakSaNa tarIke abhipreta che te badhu cAlu prakaraNa (prasaMga) vagere dvArA svayaM samajI levAnuM hoya. saMskRta bhASAmAM Ama kahI zakAya ke - 1 vidyamAnatve sati vyAvartakatvam vizeSaNatvam 2 vidyamAnAvidyamAnatve sati vyAvartakatvam upalakSaNatvam athavA vinatve satyapi vyAvartitvam 3patnakSatvim upalakSaNano bIjo prakAra koI vyaktine tarasa lAgI hoya ane pANI maMgAve to pANIne lAvanAra kAMI khobAmAM pANI lAvato nathI paNa glAsamAM lAve che. jo ke kahenAre glAsa lAvavAnuM kahyuM paNa nathI. chatAM paNa pANI lAvanAra vyakti samajI jAya che ke pANI lAvavAnuM kahyuM tethI glAsa lAvavAno ja hoya' A rIte je padathI potAnA arthanA bodha sAthe tenI sAthe saMkaLAyela bIjA paNa arthano bodha thaI jAya te padane upalakSaNa kahe che. svabodhatve sati vetaravodhatvam 3patnakSatvim zAstranI TIkAomAM keTalIye jagyAe mULasUtranA koI koI padane upalakSaNa tarIke dekhADIne te padano artha ane tenI sAthe bIjo paNa sUcita artha ke je prastutapadArthamAM saMlagna che tene paNa darzAvAya che. dA.ta. dIkSAnA muhUrve rajoharaNa arpaNa karyuM. ahIM muhapattinuM arpaNa paNa upalakSaNathI samajI levAnuM rahe che. "sAdhue kSamA rAkhavI joIe.' - ahIM upalakSaNathI sAdhvInI vAta paNa samajI levAnI hoya che. "naTa nAcato jovAya nahIM ahIM naTaDInA nAcane jovAno niSedha paNa samajI levAno hoya che. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32) | doSa jenA lIdhe kArya thatuM aTakI jAya athavA jJAna thatuM aTakI jAya tene nyAyanI bhASAmAM doSa kahevAya che. A doSa 4 prakAre che. 1. anyonyAzraya 2. cakraka 3. AtmAzraya 4. anavasthA 1. anyonyAzrayadoSa - dAbIne bandha karavAnuM tALuM oraDAne mArI dIdhA pachI yAda AvyuM ke 'cAvI to andara rahI gaI ane gharamAM to koIpaNa nathI.' to have zuM thaze ? tALu khUle to ja andarathI cAvI maLe ane cAvI maLe to tALuM khUle - A rIte banne ekabIjA para avalambita thaI javAthI dvAroATananuM kArya sthagita thaI jAya che. tevI rIte gAmamAM praveza karatAM 'upAzraya kyAM Avyo ' ? e praznano javAba maLyo ke 'derAsaranI bAjumAM'. pharIthI prazna karyo ke derAsara kayAM AvyuM ? javAba maLyo upAzrayanI bAjumAM. have ahIM jo pote derAsara joyuM hoya to ja upAzraya maLI zake. ane upAzrayanuM ThekANuM jaNAya to ja derAsaranA ThekANAnuM jJAna thAya. paNa pote bannemAMthI ekeyane joyA nathI. eTale bemAMthI ekeyanA sthAnanI khabara paDavAnI nathI. ahIM anyonyAzrayadoSanA lIdhe upAzrayanuM jJAna thatuM aTakI gayuM. A anyonyAzrayadoSa paraspara be vastu sAthe ja hoya che. parantu pravAhapatita be vastumAM A doSa e doSarUpe nathI raheto. jemake goTalAmAMthI AMbo ane AMbAmAMthI goTalo, maraghImAMthI iMDu ane iMDAmAMthI maraghI-Avo krama pravAharUpe anAdikALathI cAlyo Ave che. eja rIte goTalA para AMbAnI ane AMbApara goTalAnI utpatti avalambita che. parantu dareka vyaktio alaga-alaga hovAthI koI kArya ke jJAna aTakI paDavAno doSa nathI. 2. cakraka - koI maMdira bandha hatuM. bhagavAnanA darzana karavA che. pUjArI pAse cAvI mAMgI. teNe kahyuM zeThane ApI che. zeTha pAse cAvI mAMgI to teNe kahyuM munImane ApI che. munImane pUchyuM to teNe kahyuM ke zeThANIne ApI che. zeThANI pAse mAMgI to teNe kahyuM pUjArIne ApI che. pUjArIne pUchyuM to teNe kahyuM ke zeThane ApI che. A rIte cakranI jema pharyA ja karaze paNa cAvI nahIM maLe. A cakrakadoSa thayo. traNa ke traNathI vadhu vyaktiomAM eka bIjApara, bIjo trIjApara, trIjo 148 2 2 2 2 8 8 8 8 88 88 88 88 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahelAMpara avalakhita thaI jAya tene cakraka doSa kahevAya. mAtra be ja vyakti ekabIjApara avalambita hoya to anyonyAzraya kahevAya 3. AtmAzrayadoSa - koIpaNa kAryabhUta vyaktine potAnuM ja kAraNa mAnIe to kArya kyAreya utpanna thAya ja nahi. dA.ta. agninI utpattimAM svayaM pote ja jo kAraNa hoya to e agni kyAreya utpanna thAya nahi. kemake pUrvekSaNamAM kAraNanI vidyamAnatA hoya to ja uttarakSaNamAM kAryanI utpatti thAyaevo niyama che. tethI uttarakSaNamAM utpanna thanAro agni pUrvekSaNamAM kevI rIte vidyamAna (hAjara) hoI zake? mATe te sthaLe kAryotpatti asaMbhavita che. Ama vastune svotpattimAM svayaM ja kAraNa mAnavA jatAM AtmAzraya doSa lAge che. arthAt potAnI utpatti potAnA upara ja avalambita thaI jAya che. 4. anavasthA - koI kAryanI utpattinI kalpanAmAM pramANasiddha na hoya tevA eka pachI eka anaMta padArthanI kalpanA karavI paDe te anavasthAdoSa che. dA.ta. naiyAyiko "dhavat mUtartam' mAM saMyogane saMsarga mAne che. ane 'paTAMyAvat bhUta' buddhimAM samavAyane saMsarga mAne che paraMtu ghaTasaMyojanasamavayavat bhUtattama' mAM bIjA koI samavAyanI kalpanA karatA nathI. kAraNake jo bIjA samavAyanI kalpanA kare to "dvitIyasamavAyeva mUtram' AvI buddhimAM tRtIya samavAyanI kalpanA karavI paDe. A rIte caturtha - paMcama Adi aneka samavAyanI kalpanA karavI paDe to pachI 'ghaTava bhUtana' evI buddhi paNa nahi thaI zake. kAraNake samavAyanI kalpanAno anta nathI. te anavasthAdoSane kAraNe niyAyikoe samavAyane ja svataH sambandha kalpI lIdho. svataH sambandha eTale "ghaTasaMyoga samavAyava bhUtalam' mAM samavAya pote ja bhUtala sAthe potAnA sambandharUpe kAma kare che - bIjo nahIM. netramAM piLIyAno roga thayo hoya tyAre badhu pILu-pILuM dekhAya che - emAM e roga ja doSarUpa che. mastakamAM cakkara AvatA hoya tyAre badhuM pharatuM dekhAya che tyAM cakkara e doSa che. chIpamAM rajatano bhrama thAya che emAM cakacakATa e doSa che. sAcuM jJAna rokanAra ane bhrama pedA karanAra AvA doSonI koI sImA nathI. A badhuM mohanIya ane jJAnAvaraNa karmanuM tophAna che. a fe @{2 82 88 ke iMTe 88 ke Dhi jIruM hR8 832 ka8 @e ? ? 8 pha8 ki dara lahera uTha 88 8 8 dRDha 38 Taka 4i8 89 & phiTa 149 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u3) Jtarka = Apatti | koIpaNa prakAranI kalpanA te sAcI ke khoTI TharAvavA sAco ke khoTo) koI vAMdho uThAvavo te tarka kahevAya. maniSTapraznane tarva | koIpaNa vastunA pratipAdanamAM aniSTano nirdeza karavo tene aniSTa ApAdAna kahevAya. tene aniSTaprasaMjana paNa kahevAya. dA.ta. koI eka marelA mANasavize nathI maryo evuM pratipAdana karavAmAM Ave to bIjAo tarata vAMdho uThAve ke "jo e nA maryo hoya to tenuM hRdaya kema dhabakatuM nathI? zvAsozvAsa kema cAlatA nathI?' A rIte hRdayanuM dhabakavuM, zvAsozvAsanuM cAlavuM te maDAdAmAM Aropita karavAmAM Ave che. kAraNa ke maDadAmAM A benI sattA aniSTa che. taduparAMta koI ema kahe ke "tyAM dhUma bhale hoya, agni tyAM nA hoya to zuM vAMdho?" to vAMdho e che ke jo tyAM agni nA hoya to dhUmamAM sarvajanaprasiddha agnijanyatAno lopa thaI jaze. kAraNa ke agninI gerahAjarImAM dhUma thavo te vyatireka vyabhicAra thayo. kAraNarUpe abhimata badhAM kAraNonI (sAmagrInI) hAjarImAM kArya utpana nA thAya to "anvaya vyabhicAra' kahevAmAM Ave che. mAnelA kAraNonI gerahAjarImAM paNa kArya utpanna thaI jAya to vyatireka vyabhicAra lAgu paDe. tyAM kArya-kAraNabhAva sthApI na zakAya. jo kArya - kAraNabhAva sthapAyelo hoya to AnI hAjarIthI tUTI jAya. prazna - lAghavatarka kone kahevAya? javAba - jyAre koI kArya ochAmAM ochA kAraNathI athavA to koI TUMkI paddhatithI utpanna thatuM hoya tyAre binajarUrI vadhArAnA kAraNonI kalpanA karavI ke lAMbI lAMbI paddhatinI kalpanA karavI tene gaurava kahevAya. A kalpanAthI thatuM gaurava e doSarUpa che. binajarUrI kAraNonI kalpanA na karavAmAM athavA TUMkI kAryapaddhati apanAvavAmAM lAghava che. dareka loko lAghavapriya ja hoya che. tethI koI eka lpanAmAM bIjI kalpanAthI kaI rIte lAghava thAya, binajarUrI kalpanAno boja halako thAya te darzAvavuM tenuM nAma lAghavatarka che. dA.ta. dhUmADA pratye bhAsvaraagnine kAraNa mAnavAmAM gaurava che. kAraNake kAraNatA aMzamAM bhAsvaratAno kAMI phALo nathI. chatAM paNa darzAvela kAraNamAM bhAsvaratAno paNa kaMIka phALo hoya tema jaNAI rahyuM che. A gaurava doSarUpa che. 150 pha ? ? ? ke phrI chue 8 8 8 8 8 8 8 8 ? 8 8 8i &8 dara 4 TI dasa ?i 8 8 8 8 PSe Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tethI lAghava karavA agnine ja kAraNa mAnavuM joIe. bhAskara evA agnine kAraNa mAnavuM na joIe. kAraNake agni bhAsvara hoya ke nA hoya emAM dhUmanuM kAMI bagaDI jatuM nathI. hA, ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM ke lAghavatarkathI lAghava evuM karavuM joIe ke nakAmI kalpanAno bhAra ocho thAya. parantu evuM lAghava nA karavuM ke jenAthI prasiddhavyavahArano lopa thAya. dA.ta. ghaDAnI utpattimAM daMDa - cakra - kulAla Adine kAraNa mAnavA karatAM ghaDo svayaM ja bhalene utpana thaI jato-AvI lAghavakalpanA nA karAya. kAraNake tenAthI sunizcita lokavyavahAra, kArya - kAraNabhAva ja bhAMgI paDe che. A lAghava doSarUpa che. viparItazaMkAnivArakatarkarahitatvam - aprayojakatvam aprayojakatva - je kalpanAthI viparIta koI kalpanAnI zaMkA pratipakSI taraphathI rajU karavAmAM Ave tyAre jo e zaMkA nAbUda karanAra koI tarka na maLe to prathama kalpanA DhaLI paDe che. arthAt te potAnA viSayanuM pratipAdana karavAmAM samartha thaI nathI zakatI. A rIte viparItazaMkAnAzaka koI tarka nA hovo tene aprayojakatA doSa kahevAya. dA.ta. koI evI kalpanAnI rajUAta kare ke jyAM agni hoya tyAM dhUma hoya. A kalpanAnI sAme pratipakSI evI zaMkA kare ke "jyAM agni hoya tyAM dhUma nA hoya to zuM vAMdho ?" to AvI viparIta kalpanAnuM nivAraNa karavA mATe koI tarka rajU karI zakAya tema nathI. kAraNake ayogo (tapelA lokhaMDanA goLAmA)mAM agni hovA chatAM dhUma hoto nathI e anubhUti prasiddha che. tethI jyAM agni hoya tyAM dhUmADo hoya evI pokArelI bAMga niSphaLa jAya che. AthI agnine hetu banAvI thatI dhUmanI siddhi aTakI jAya che. prathonavatvam - paramparAe ke sAkSAt kAryasiddhimAM anukULa bane te prayojaka. dA.ta. dhUma hovA chatAM jo agni nA hoya to dhUmamAM agnijanyatAno lopa thAya. Avo tarka jyAM jyAM dhUma hoya tyAM tyAM agni hoya" A vyAptine puSTa kare che. vyAptinI puSTi thavAthI dhUmahetuthI agninuM anumAna niSphaTaka bane che. A rIte paraMparAe anumAnamAM tarka sahAyaka banato hovAthI tene prayojakatarka kahevAmAM Ave che. sAkSAt paramparayA vA kAryasiddhau anukUlatvam prayojakatvam prasaMge - atiprasaMga, Apatti, anupapatti, yukti ane tarka A badhA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdo prAyaH ekArthaka che. upAdhi - je vastuno dharma anyatra pratibhAsita thAya te vastu upAdhi kahevAya. jemAM anya vastuno dharma pratibhAsita thAya tene upaya kahevAya. dA.ta. sphaTikamAM najIka rahela japAkusuma (jAsudaphula) no raktavarNa bhAse che. A raktavarNa e kAMI vAstavamAM sphaTikano dharma nathI paNa japAkusumano dharma che. tethI japAkusuma e upAdhi ane sphaTika e upadheya che. phalamukha gaurava - je kalpanA ke kAryamAM gaurava (dIrghatA) thatuM dekhAya paNa enA vinA kArya ke kalpanAnI siddhi thaI zakatI nA hoya te gaurava anivArya hovAthI arthAt phalAbhimukha hovAthI doSarUpa banatuM nathI. tethI tene phalamukhagaurava kahevAya. dA.ta. eka TUMkA rastAmAM vacceno pula tUTI gayo hoya to eka - be mAIlanA cakkaravALA rastA parathI gayA vinA chUTako ja nathI. kAraNa ke e raste jaIe to ja dhArelA kAryane pAra pADI zakAya tema che. to A gaurava phalasAdhaka hovAthI doSarUpa nathI. phalaM prati abhimukhaM gauravam phalAbhimukhagauravam / prayojana - koIpaNa pravRttithI sAdhya (prApya - niSNAgha) evA phalane prayojana kahe che. prayogati arthAt siddhI pravartatIti prayoganan ! karaNa mukhyaphalane utpanna karanAra vyApAra jenAthI utpanna thAya tene asAdhAraNakAraNa = karaNa kahevAya che. dA.ta. svargaprAptimAM hetubhUta puNyarUpa vyApArane utpanna karanAra dAnAdi kriyA che. mATe tene svargaprAptirUpakAryanuM kAraNa kahevAya che. vinigamanAviraha (samAnabalayo ekatara pakSa nirNAyakayuktiviraha.) - jyAre sAmasAmA be pakSanI rajUAta thAya tyAre bemAMthI koI eka pakSanI samarthaka sacoTayuktine vinigamaka ke vinigamanA kahevAya. paNa eka paNa pakSe vinigamanayukti na hoya tene vinigamanA - virahadoSa kahevAya. dA.ta. bhAgya ane puruSArtha A be mAMthI koNa baLavAna? enI vicAraNAmAM bane ya pakSo potapotAnI mAnyatAnI puSTimAM ekaekathI caDiyAtI dalIlo kare che. paraMtu koI evI prabalayukti ekapaNa pakSa pAse nathI ke jenAdvArA koI eka pakSanI balavattAsiddha thAya. eTale ke ahIM vinigamanAviraha Ubho che. te kAraNe Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bannene sarakhA baLavAna mAnavAmAM Ave che. hetvAbhAsamAM vizeSa - je hetu upAdhigrasta hoya tene vyApyavAsiddha kahe che. dA.ta. mitrA nAmanuM pakSI che. jyAre ene prasUtino kALa najIka Avyo tyAre eNe garbhamAM (IDAmAM) rahela baccAne zyAma raMge raMganAra koI vanaspati khAdhI. tenAthI enuM janmeluM baccuM zyAma hatuM. evI rIte dareka prasUtikALasamIpe te oSadha khAvAnA phalasvarUpe 3-4 baccAM kALAM janmyAM. have pharIthI prasUtino kALa najIka Avyo. paNa A vakhate teNe pelI auSadhi khAdhI nahi. je bacyuM navuM utpanna thavAnuM che tene pakSa banAvIne koI Avo prayoga kare ke "sa zyAmaH mitrAtanayatAt " ahIM mitrAtanayatva hetu e pakSavRtti che. pUrvajAta baccAmAM paNa mitrAtanayatva ane zyAmavarNa hovAthI hetu e sapakSavRtti che. vipakSa eTale bagalA-haMsAdimAM hetu mitrAtanayatva nathI. ethI hetu vipakSaavRtti che. bAdha paNa nathI. kAraNake bacyuM hajI iMDAmAMthI bahAra ja nathI nIkaLyuM. tethI zyAmarUpAbhAvano nirNaya thayo na hovAthI bAdha paNa na ghaTe. ane satipakSa paNa nathI. chatAM paNa jo ahIM evI zaMkA karavAmAM Ave ke mitratAtanayatva bhale hoya zyAmarUpa na hoya to zuM vAMdho?" Ano koI uttara nathI. eTale zyAmatvanI siddhi thaI zakatI nathI. ahIM vyApti siddha na hovAthI hetumAM vyApyatvAsiddhi doSa A rIte lAgaze ke je baccAomAM zyAmatva raheluM che tyAM jema mitrAtanayatva vRtti che ema auSadhipAkajanyatva paNa vRtti che. kharekhara to auSadhipAkajanyatvamAM ja zyAmatvanI vyApti che, paNa mitrAtanayatvamAM nathI. tema chatAM paNa mitrAtanayatva ane auSadhipAkajanyatva bane dharma pUrvajAta zizuomAM sahavRtti hovAne kAraNe auSadhipAkajanyatva mAM rahelo (zyAmavanirUpita) vyAptirUpa dharma e sahavRtti mitrAtanayatvamAM bhAse che. eTale mitrAtanayatva upadheya thayuM. auSadhipAkajanyatva e upAdhi thaI. upadhayamAM upAdhino dharma bhAse che. prazna - hetu-doSanI bAbatamAM kyo dharma upAdhi bane? javAba- sAdhyano vyApaka hoya ane sAdhanano vyApaka na hoya te. dA.ta. zyAmavarUpa sAdhya je je pUrvabaccAomAM che tene baccAomAM auSadhipAkajanyatva che. paratu je baccAmAM mitrAtanayatva hoya tyAM tyAM auSadhipAkajanyatva hoya evo koI niyama nathI. kAraNake navajAta zizumAM mirAtanayatva to che paraMtu & B8 8 88 82 88 89 9 $$$$# dare 8 8 8 8 82 83 da8 $# $$# $# $# ka ka Ta Ta 8 88 8 8 88 @e ke 153 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auSadhipAkajanyatva nathI. A rIte auSadhipAka-janyatvae sAdhyanuM vyApaka che. paNa hetunuM vyApaka nathI. eTaluM samajI rAkhavAnuM ke upAdhi jema sAdhyavyApaka hoya tema sAdhyavyApya paNa hoya arthAt samaniyata hoya. lakSaNa - sAdhyavyApamtve sati sAthanAvyAparva 35dhitvam prazna - upAdhi kema hetudUSaka bane? javAba - upAdhi sAdhyanI vyApaka hoya che, paNa hetunI vyApaka nA hoya. arthAt sAdhya e upAdhinuM vyApya hoya che. paNa sAdhana upAdhinuM vyApya nathI hotuM. ne vyApya ne vyabhicArI - upAdhi > sAdhya vyApaka ---- hetu - vyabhicArI - avyApaka hetu e upAdhino vyApya nahi paNa vyabhicArI hoya to hetu sAdhyano paNa vyabhicArI che tema siddha thaI jAya che. kAraNake sAdhya to upAdhinuM vyApya che. je hetu vyakti vyApakapadArthanI vyabhicArI hoya te tenA vyApyanI paNa avazya vyabhicArI hoya evo niyama che. dA.ta. dravyatvanI vyabhicArI jAti che sattA. kAraNa ke te dravyatva nA hoya tyAM guNa - karmamAM paNa rahe che. tethI sattA dravyatvanI vyApya ghaTatvajAtinI to avazya vyabhicArI hoya kAraNake ghaTatvanuM vartuLa to dravyatvanA vartuLamAM aMtargata che. A rIte upAdhi e hetune vyabhicArI jAhera karIne anumAna thatuM aTakAvI de che. kutarka evI bimArI che je sarbodhane vikRta karI nAkhe che, kadAgrahane janma ApIne upazamabhAvane phaTako mAranAra che, atIndriyaartha darzAvanAra sadAgama uparanI zraddhAne toDI nAkhavAnuM nukasAna karanAra che, huM bahu jJAnI chuM evA mithyA abhimAnanA phuggAne phulAvanAra che. kharekhara kutarka e pavitra antaHkaraNane aneka rIte pIDA upajAvanAra vAstavika zatru che. (yogadRSTi. glo. 87) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizeSa prathama khaMDamAM pramANavize ghaNuM kahevAyuM che. keTalAka jJAno apramANabhUta hoya che - dA. ta. saMzaya, bhrama, anadhyavasAya. saMzaya H- jyAre eka ja vyakti vize saMbhavita ane asaMbhavita evA be (virodhI) dharmonuM prakAra rUpe bhAna thAya te jJAnane saMzaya kahevAya. dA.ta. dUra rahelI vyaktine joIne 'mANasa Ubho che ke ThuMThuM' AvuM jJAna. manuSyatva ane ThuMThApaNuM (=sthANutva) AvA beviruddha dharmo eka vyaktimAM na samAvatA hovA chatAM bhAse che tethI 'mANasa ja che' / 'ThuMThuM ja che' Avo pAko nirNaya na thAya tyAM sudhI te vyaktinuM jJAna saMzayAtmaka ja raheze. bhramaH- bhramanI vyAkhyA to pahelA AvI ja gaI che. vastumAM na hoya tevA dharmanuM temAM nizcitapaNe bhAna thAya to te bhramajJAna kahevAya. dA.ta. chIpamAM rajatatvanuM, rajjumAM sarpatvanuM vagere. jaino ane naiyAyiko bhramane anyathAkhyAti kahe che - eTale ke ekasvarUpavALI vastunuM anyasvarUpe bhAna thavAnuM mAne che. anyatra rahelA sat rajatatvanuM anyatra eTale ke chIpamAM bhAna mAne che. bauddhonA mate bhrama asakhyAti kahevAya che. chIpamAM rajatatva sAva asat kAlpanika che ane bhAse che. mImAMsakomAM keTalAka vivekAkhyAti mAne che. viveka = bheda. chIpa ane rajatamAM bheda che paNa doSanA kAraNe DhaMkAI jAya che - bhAsato nathI. emanA mate vAstavamAM koI jJAna khoTuM nathI hotuM - badhA sAcA ja hoya che. vedAntamatamAM bhramane anivarcanIyakhyAti kahevAya che. kahI na zakAya ke e bhAsatuM rajata sAcuM che ke khoTuM - enuM nAma anivarcanIya. 1 - anadhyavasAya :-jaina darzanamAM, cAlatI vakhate kyAMka ghAsa aDI jAya to ya khAsa khabara nA paDe evu bahu ja maMdakakSAnuM nahIMvat jJAna thAya tene anadhyavasAya kahe che. A pratyakSano eka prakAra che. anuvyavasAya :-naiyAyika vagere darzanomAM pahelA vastunuM jJAna thAya pachI e jJAnanuM jJAna thAya tene anuvyavasAya kahe che. jaino - vedAntIo vagere jJAnane svaprakAza mAne che. jJAnanuM jJAna anuvyavasAyathI nahIM paNa potAnI meLe ja thAya - arthAt jJAna jema viSayaprakAzaka hoya tema pote ja sva-prakAzaka paNa hoya. jyAre naiyAyiko - keTalAka mImAMsaka vagere jJAnane anuvyavasAya vagerethI prakAzya mAne che nahIM ke svataH-eTale temanA mate jJAna svaprakAza nahIM paNa paraprakAzya che. pramANa jJAnamAM prAmANya dharma hoya che. jJAnotpAdaka sAmagrIthI ja prAmANyanuM jJAna thAya tene svataHprAmANyagraha kahevAya. jJAnotpAdaka sAmagrI uparAMta koI saMvAdI jJAna vagere atirikta sAmagrIthI prAmANyanuM jJAna thAya to te parataH prAmANyagraha kahevAya che. dhyAnamAM lo ke svaprakAzavAda ane svataH prAmANyavAda be judA judA che. 398 8 8 8 8 155 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 121 33] 36 viSayasUci prakaraNa pRSTha | prakaraNa pramANazAstra sopAna 1 ! (19) jJAna-trividha viSaya (1) pramANa eTale zuM 3 | viSayatAnA 3 prakAra dharma-dharmIbhAva 4 | buddhinA prakAra 102 bhrama 6(20)sambandha-saMyoga-samavAya 104 (2) pratyakSapramANa 9 tAdAbhya-vizeSaNatA 105 indriyapratyakSa 10] paryAptisambandha 108 yogIpratyakSa 16 | vRtti-aniyAmaka 109 (3) parokSapramANa - vyApti 17] (21) avacchedaka 111 (4) anumAna 24) (22) raktadaNDimAn dezaH 118 pratijJA 25 | zItalajalavAnuM ghaTa: (5) avayava bIjo (hetu) 27. (23) anyathAsiddha hetvAbhAsa (24) vyApAra (tAra) 1 23 (6) trIjo avayava-udAharaNa 34 | (25) kAraNatAvacchedaka sambandha 126 upanaya - nigamana (26) saMnikarSanA cha prakAro (citra) 127 (7) paMcAvayavI prayoganuM udALa 37 saMnikarSa 129 (8) upamAna pramANa 40 (27) alaukika saMnikarSa 1 32 (9) zAbdabodha pramANa 41 jJAnalakSaNA 133 arthopatti - abhAva | (28) yogyAnupalabdhi (10) lakSaNa | (29) niSedha-pratiSedha 138 (11) kAraNa - kArya 50. (30) sAMThya doSa 14) (12) kAraNa - prakAra 54! anuvRtti-vyAvRtti-sAdezya 144 (13) kAraNatA be prakAra 57] vyApyavRtti-avyApyavRtti 145 (14) nyAyamate padArthavyavasthA pa9 | (31) vizeSaNa-upalakSaNa 146 sAta padArtha svarUpa 59-75 (32) doSa 148 (15) navyacAya padArtha 76 | anyonyAzraya-cakraka 148 sapratiyogI padArtho 78 AtmAzraya-anavasthA 149 (16) nirUpya-nirUpaka 79 | (33) tarka = Apatti 150 (17) pratiyogI - anuyogI 83 | | aprayojakatva 151 (18) uddezya - vidheya 90 upAdhigrastahetudoSa 153 ka = nirUpaka 92 | parizeSa 155 . i 135 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '* zraddhAMjalI - hajAro gumarAha banelA, ' sadAcArathI dUra thayelA, jamAnAnI cepI havAthI aneka mAnasika bimArIonA | bhoga banelA, | kutakono bhoga banelA yuvAnone, sanmArga upara kheMcI lAvanArA muktimArge dorI janArA 'pUjyapAda gurudevazrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA.nA caraNomAM bhAvabharI zraddhAMjalI sAdara samarpaNa VARDHMAN PUSTAK PRAKASHA 079 - 22860785, 93774 226*