Book Title: Jambudwip Part 02
Author(s): Vardhaman Jain Pedhi
Publisher: Vardhaman Jain Pedhi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005568/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8BF prakAzaka vardhamAna Jan Education International For Personal & Private Use Only . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vardhamAna-svAmine namaH zrI vardhamAna jaina peDhI-pAlItANuM saMcAlita zrI jaMbudvIpa-janAnuM . pramukha prakAzana ka jaMbudvipa AAR A E AE## (pustaka-2). amar/ s prakAzaka pustaka zrI vardhamAna jaina peDhI vara ni. saM. jaina Agama maMdira pAse vikrama saM. hai 2510 bhAthA khAtAnI pAchaLa 2040 taLeTI chepU. sAdhu-sAdhvImane bheTa pAlItANA-364270 osesssessossessesssssssssssss For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vardhamAna jaina peDhI jaina Agama maMdira pAse taLeTI pAlItANA-364270 ra ra gaNIzrI azAsAgarajI ma. preraka-muni-maMDaLa 0 pU. 5. zrI abhayasAgarajI mahArAja gaNI pustaka--prApti--sthAna munizrI hemacandra sAgarajI ma. ra * gaNIzrI kalyANa sAgarajI ma. sa'pAdaka--ma DeLa DaoN. rUdradeva tripAThI M. A, Ph. D. D. LIT dIlhI Do. nemica'dra jaina M, A. Ph. D. inphrAra DaoN. nAraNabhAi ema. kaMsArA M. A. Ph. D. amadAvAda DA. prahlAdabhAI jI. paTela M. A. Ph. D. vaDanagara DA. jitubhAI pI. zAha M. B. B. S. pAlanapura munizrI puNyazekhara sAgarajI ma. . bhU.-bhramaNa zeAdha sasthAna peA. e. naM. 16 * gaNIzrI nirUpama sAgarajI ma. mahesANA 384001 munizrI ravIndrasAgarajI ma. For Personal & Private Use Only sahu sapAdaka-maDaLa 5. ritalAla cI. dezI amadAvAda 5. vasaMtabhAI dozI mukhai ramaNalAla akhAbhAI zAha amadAvAda. AziSakumAra mANekalAla zAha B. Com. LL.B. amadAvAda. kumArapALa je. zAhu B. Com. M. Com. amadAvAda jinadAsabhAI rajanIkAMta zAha B. Com. LL.B.C.A, amadAvAda Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vardhamAna svAmine namaH prakAzaka-taraphathI ... anaMta-upakArI zrI jinazAsananI maMgalapAthI vijJAnavAdanI aMjAma chAyAtaLe pracArabaLe AvI rahela navI peDhInI dharmazraddhAne TakAvavA upayogI bhUgoLa-khagaLanA zAstrIya ane vijJAnika siddhAMtanA rahasyane samajAvanArA vividha mArmika-nibaMdhanA saMgraharUpa zrI "jabUdvIpa nAmanuM cha-mAsika A dvitIya prakAzana jijJAsu pAThakenA karakamalamAM mUktAM ame parama harSa anubhavIe chIe. vi. saM. 2038nA vaizAkha mahine pAlItANA jaina Agama maMdiramAM thayela kenpharansa vakhate indora (ma. pra.) thI pragaTa thatA "tIrthakara" hindI mAsikanA taMtrI zrI nemIcaMda jana dvArA protsAhita thayela bhUgola-khagoLa aMgenI vidvAnanI vividha vicAradhArAone parAmarza karavAnI amArI varSonI bhAvanA gatavarSe pAlanapuranA vi. saM. 2039nA pU.upA0 zrI dharmasAgarajI ma. zrIne ziSya pU. paM. zrI abhayasAgarajI. ma.nA cAturmAsamAM A vada -8-9 tA. 28-29-30 okaTobaranA roja bharAyela "tavajJAna-vijJAna saMgeSThI" dvArA saphala thaI. A saMgoSThI (semInAra) mAM bhAratanA gujarAta, saurASTra, mahArASTra, ema. pI, sI. pI; yu.pI, baMgAla, bihAra harIyANu, paMjAba, ane rAjasthAnamAMthI amArA AmaMtraNane mAna ApI bhAratIya-zailinA vidvAne ane viziSTa saMzedhana karanArA vaijJAniko padhAryA hatAM. - teoe savAre 9 thI 12, bapore ra thI 4, rAtre 9 thI 10 bhUgoLa-khagoLa aMge temaja AtmA ane punarjanama jevA dArzanika viSaya upara gujarAtI, hindI, aMgrejI ane saMskRta bhASAmAM pitAnA nibaMdhe rajU karyA hatA. ane tene saMkSepasAra vigata-pUrvaka rajU karyo hate. - A badhA nibaMdhe bhaviSyanI prajAne upayegI thaI rahe te AzayathI dara cha mahine Ane saMgraha pragaTa karavAnI vicAraNA saMgeSThInA kAryavAhakee karI, te mujaba A bIjuM pustaka vAcako samakSa rajU karyuM che. A prakAzana preraka-maMDaLanA pUjya sAta munirAjonA sahagathI karI zakyA chIe. bhaviSyamAM preraka-maMDalanA pUjya zramaNa-bhagavaMtanI AvI karUNAdRSTi maLatI rahe tevI amArI AkAMkSA che. A uparAMta saMpAdaka ane sahasaMpAdaka maMDaLanA sajajane hArdika umaMgathI amArA prakAzanane suvyavasthita karI ApavA khUba ja jAta-mahenata ane hArdike sahayoga Ape che. je badala teonA ame ciratrANI chIe. prakAzananuM kAma keTaluM kaparUM che te te kare tene khabara paDe ! temAMya zAstrIya ane tatvajJAnanA padArthothI bharapUra pustakanuM kAma For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjanA sagavaDIyA yugamAM zikSaNanuM stara ghaTatuM jatuM hoI viziSTa medhAvI-buddhizAlI kArIgaronI achatamAM sAgapAMga puruM pADavuM, te vividha paramAthI-mahAnubhAvonA hAdika sahayogathI suzakaya banyuM che. jemAM khAsa karIne rUdradeva tripAThI (dilhI-jyapura) nI khUba anumodanA karIe chIe ke-jeoe amArI sAhityika-pravRttinA prANa pU. upAdhyAyazrI dharmasAgarajI ma. nA ziSya pU. paMnyAsa zrI abhayasAgarajI ma. pAse AvI saghaLA nibaMdhanI goThavaNI karavAmAM sakriya bhAga lIdhela che. A rIte vaDanagara kolejanA prephesara De. prahUlAdabhAI jI. paTele paNa pUjya zrI pAse vAraMvAra AvI pustakanA aMtaraMga-kalevarane susajijata karavAmAM sakriya sahavega Ape che ane aMgrejI-meTara suvyavasthita taiyAra karavA mATe tathA tenA praphariDIMga mATe De. paTela, De. hAmI tathA Do. zrI umAbahena Ayarane sahayoga sAdhI amAruM kArya sarala karI ApyuM che. te badala teonA punita sahaganI sAdara neMdha laIe chIe. vaLI A prakAzanamAM gujarAtI, hindI, ane saMskRtanA badhA praphe tapAsI sudhAra vAnI bhAre jahemata sevAbhAve uThAvanAra zrI hemacandrAcArya jaina pAThazALA amadAvAdanA adhyApaka paM. zrI ratilAla cI. dezI tathA sauthI kaparAkAma rUpe cAlu savize presanA dhakkA khAI TheTha pAlItANuM pUjyazrI pAse rUbarU praphe sudharAvI prakAzananI suMdaratA vadhAravAmAM mUMgI sevA ApanAra zrI kumArapAla je. zAha (amadAvAda) nA dharmapremanI anumodanA bharI neMdha laIe chIe. A uparAMta A prakAzanamAM pUjyazrInI AjJAne zirodhArya karI vividha rIte sahayogI bananAra zrI pArasakumAra ena. zAha (bhAvanagara) tathA zrI nAgeza Ara. bhojaka (vaDagAma) nA sahayoganI sAdara noMdha laIe chIe. vaLI bIjA paNa nAmI-anAmI saghaLA sahayogIonI sAdara neMdha laIe chIe. chevaTe chadmasthatA-vaza ke presaSathI rahelI kSatio badala sudhAravAnI taiyArI sAthe hAdika kSamA mAMgIe chIe. bhAtA khAtA pAchaLa | nivedaka jaina Agama maMdira pAse zrI vardhamAna jaina peDhI taLeTI, pAlItANu (sau.) bahumAne pUrvaka 364270 praNAma, vi. saM. 2040 aSADa su. 12 | 10-7-84 For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LLLLL LLLLLLLLLI | | | II III III III III III III III III TELLITE LITTLETHI TIT T In HD LIMITI III III III IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Ti | LLL ITI LI I TH FIL II III zrI jaMbadvIpa (pustaka 2) nA prakAzanamAM lAbha lenArA puNyazAlIonI hAdika anumodanA I IIIII III III III I I IIIIIIIII in dinni IntLLLLLLETELinuinnishnLT LITTLE HITI 0 zrI operA sesAyaTI jaina zrI saMghe A pustakanA prakAzanamAM jJAnakhAtAmAMthI sArI rakamanuM dAna karyuM che. 0 vi. saM. 2040 nA piSa suda 13 nA maMgala muhUrta cANasmA (u. gu) nivAsI Do. aMbAlAla punamacaMdabhAIe pUjya Agama dvAraka AcArya deva zrI AnaMdasAgara sUrIzvarajI ma. paTTa prabhAvaka pU. A. zrI caMdrasAgara sUrIzvara ma. ne paTTa dIpaka pU. A. zrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma. nI anujJAthI pU. A. zrI caMdrasAgara sUrIzvarajI ma. nA parama vinaya pU. upAdhyAya zrI dharmasAgarajI ma. nA ziSya pU. paMnyAsa zrI abhayasAgara ma. nI nizrAmAM cArUpa tIrtha ne charI pAlatA saMgha (jemAM zAstrIya maryAdA pUrvaka 600 yAtrie charInuM pAlana vyavasthita rIte karyuM hatuM eTale ke page cAlavA uparAMta 450 yAtrike ekAsaNAvALA, 150 yAtrike bIyAsaNuvALA joDAyA hatA)nuM Ayojana karela. A saMgha pioSa suda 15 nA roja cArUpa tIrthe pahoMcyuM hatuM. ane piSavada 1 nA roja bhavya mahotsava pUrvaka tIrthamALanI vidhi thaI hatI. ' te prasaMge pU. upAdhyAyazrI dharmasAgarajI ma.ne ziSya pUjya vRddha pravara vyAkhyAtA muni zrI pUrNAnaMda sAgarajI ma.nA upadeza-preraNAthI cANasmA saMghanA nIcenA bhAvuka puNyAtmAoe A pustakanA prakAzana mATe udAratA pUrvaka lAbha lIdhe hato. teonI ame kharA aMtaHkaraNa pUrvaka dharma nehabharI hAdika anumodanA karIe chIe. i For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cANasmA-saMghanA puNyAtmAo zAha punamacaMda joItAcaMda ha. saMghavI che. aMbAlAla zAha govIMdajI karamacaMda zAha gabharUcaMda zIvalAla zAha narottamadAsa uttamacaMda zAha kezavalAla ravacaMda zAha choTAlAla mohanalAla zAha babaladAsa gabharUcaMda zAha laheracaMda cunIlAla zAha ramaNalAla trIkamalAla zAha popaTalAla motIcaMda zAha vADIlAla puMjIrAma zAha bAbulAla popaTalAla dalAla bI. yazavaMtalAla. zAha zIvalAla tArAcaMda zAha rAyacaMda harIcaMda zAha kAntilAla tArAcaMda zAha popaTalAla maMchAlAla zAha sakaracaMda maganalAla zAha cImanalAla uttamacaMda zAha semacaMda trIbhovanadAsa zAha manasukhalAla laheracaMda zAha mANekalAla caturacaMda zAha bhAgacaMda mohanalAla zAha sevaMtIlAla jezIgalAla zAha kIrtibhAI vADIlAla vAlacaMda zAha popaTalAla gabharUcaMda zAha thobhaNadAsa lakSmIcaMda zAha babaladAsa caturacaMda zAha bAlacaMdra hAlAcaMda zAha jagajIvanadAsa nIhAlacaMda zAha jeThAlAla laheracaMda zAha caturacaMda puMjIrAma zAha sakaracaMda kIracaMda zAha kezavalAla nAnacaMda zAha sevaMtIlAla kezavalAla For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A jaMbudvIpa (pu. 2) viSa-yA-nu-ka-ma - gujarAtI - lekha 1 upakrama 2 vaidika paraMparAmujaba prakAzagati 3 vizvadarzana 4 jainadarzana ane vijJAnane ane saMgama vaijJAnika bhUgalanA siddhAMtane zAstrIya ullekha lekhaka saMpAdakIya zrI baTukapaMDayA mahuvA munizrI ravIndrasAgarajI ma. 9-13 narezabhAI madrAsI-surata gAMdhI ratilAla pAnAcaMda gAMdhI kAMtilAla maMgaLadAsa vaDodarA 14-16 6 bhArata ane bharata ramaNalAla babAbhAi zAha amadAvAda 17-19 20-22 7 AnuM bhUgoLajJAna (bIjo hapto) 8 pRthvI sapATa che zrI jazavaMtabhAI bhaTTa mUle.mi. mArzala ke. jensana amerikA 23-27 anu. svAmI svarUpAnaMda Ara. bI. zAha amadAvAda 28-31 3ra-38 9 sUryagati-paDachAyAnI gati 10 gurUtvAkarSaNa 11 mAnavInuM caMdra para avataraNa 12 punarjanma vicAra ramaNabhAI zAha amadAvAda Do. pI. jI. paTela je. je. paTela uttarasaMDA 39-54 55-66 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 sUphamazarIra aMge vaijJAnika saMzodhana De. nArAyaNa kaMsArA 67-71 14 pRthvI sapATa che. mU. le. je. mekaDonalDa amerikA anu. svAmI svarUpAnaMda 72-78 15 nA ! pRthvI geLa nathI ! jayezabhAI R. zAha-amadAvAda 79 16 raziyana vaijJAnikonI navI zodha le. De. je. ema jenI 8082 anu. pro. vAya. ema. hAzmI vaDanagara 17 pRthvI sthira che pAkistAnanA eka khagoLazAstrIne dA. prastAvaka pU. munizrI hemacaMdrasAgarajI ma.83-84 zrI navakAranI maMgaLamayatA anubhavavA mATe ApaNI vRttione paugalibhAvathI aLagI karavAnI jarUra che. 0 parameSThIonA Adarzane lakSyamAM rAkhI jIvana zuddhi mATe mathAmaNI yathArtha ArAdhanA che. | amaMgaLa A jIvana TALe zrI navakAra maMgaLa karIne jIvanuM, Ape zivapada sAra. For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta vibhAga lekha lekhaka 1 jaina-darzane Atmadravya-vivecanA Do. ema. pI. paTauriyA 2 jaMbUdvIpasya zAstrIya svarUpaM muni abhayasAgaraH tannirmANayojanA ca 3 vijJAnavAdasya ghaTasphoTaka Do. rudradeva tripAThI jana-vAGmayam 7-14 15-25 10-17 18-20 hindI vibhAga lekha . lekhaka 1. jainadarzanameM AtmasvarUpa Do. udayacaMdra jaina 2. zAstromeM punarjanma Do. satyabhAmA lakhanau 3. pRthvI-bhramaNake niSedhameM kucha vaijJAnika kAraNa Do. rUdradeva tripAThI 4. candraloka bhAratIya zAstroMkI dRSTimeM .. vizvanAtha mizra bikAnera 5. jaina aura vaidika bhUgolameM jabUdvIpa tathA bharatakSetra kapUracaMda jaina 6. gaMbhIratAse par3heM Do. Ara. DI. tripAThI dilhI 21-27 28-42 43-44 For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgrejI vibhAga 12-13 No. Name Writer Page 1. "Thesoul (Atman)'in Prog: K. N. Iyer PATAN (N.G.) Samkara-Vedanta. 1-11 Zetetic Astronomy D. P. G. Patel The Eat R Not a Globe & e nAmanI aMgrejI pustikAnuM zrI vardhamAna jaina peDhI prakAzakIya nivedana pAlItANA 3 pUrvokta aMgrejI pustikAnuM mukhapRSTha 4. pUrvokata aMgrejI pustikA Inara TAITala 5. pUrvokta aMgrejI pustikA John. B. Day aMge Introduction LonDon. 6. purvota aMgrejI pustikA aMge The Second Edition Preface 18-22 Zetetic Astronomy G. Go, chapter-1 Parallax. 8. COSMOLOGY OLD&NEW Prof-G.R. Jain Appendix B Satellites of the Earth 23-24 i: B For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 09999999999999999999999999999 CoCC80BOBCHODOC_000000000ON vi. saM. 2039 Ase vada 8-9-10 tA. 28-29-30 aranA japAlanapura mukAme thayela tattvajJAna-vijJAnasaMgaThI prasaMge upasthita thayela vidvAnoe tattvajJAna ane bhULa-khagoLa aMge viziSTa-nibaMdho rajU karelA, samayanI maryAdA pramANe saMkSepamAM vAMcyA paNa hatA. - temAMthI mahatvanA A nibaMdha vAcakonA lAbhAthe rajU karyA che. - AmAMnA keTalAka nibaMdhane vicAre jaina-daSTine saMgata nathI, chatAM vicArenI rajUAta prAmANika rIte sApekSa rIte karela hoI AdaraNuya samajI haMsAkSIra-nyAye rajU karela che. vivekabuddhi pUrvaka manana karavA bhalAmaNa che. saMpAdake. ooeeobeo0900000000000000000 ge99999999999999999999999oggi For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Suit, masA vaidika paraMparA ane vartamAna vijJAna daSTie prakAza gatinI samAnatA lekhakaH baTuka paMDayA kharI majIda nAgaravADa mahuvA 364ra90 pU. zrI sAyaNaAcArya hiMduonA pavitratama prAcIna zrI danI eka cAnA bhASyamAM jaNAvyuM che ke - tathAca smaryate" yojanAnAM sahasra dve dve zate dve ca yojane / na niSAbena yamAna ! namoDatuM te " bhAvArtha-"he sUryadeva nimeSArdhamAM 2202 jana cAlanArA Apane namaskAra thAo." eTale sUrya prakAzanI gati ardhA nimeSa (8/75 sekaMDa) mAM 2202 jananI sUrya prakAzanI gati che. zrI mahAbhArata (zAMtiparva adhyAya 231) pramANe 1 nimeSa = 16/05 seMkaDa thAya che. - tethI adhAM nimeSanI 8/75 seMkaDa gaNI zakAya! bhArata sarakAra taraphathI prakAzita | sarakArI pustakanA chApela keSTaka pramANe 1 jana = 9 mAIla thAya. A pramANe prakAzanI gati gaNatAM vaidika paraMparA pramANe 1,87084 mAIlanI gati prakAzanI dara sekaDe thAya. ke je gati vaijJAnike e prakAzanI nakkI karela 186000 prati sekaMDanI gati sAthe khUba ja samAnatA dharAve che. . A upara hajI vadhu gaMbhIrapaNe prakAza pAtharavA vidvAne bhAvabharyuM namra AmaMtraNa che. For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te vizva darzana... prastAka-pU. paM abhayasAgarajI ma. sA. nA ziSya munizrI ravIndrasAgarajI ma. vizvanuM nirUpaNa karatAM zrI jinezvara vastune navI-junI paristhitimAM mukamAmA pharamAve che ke dharmAstikAya, nArane kALa kahevAya che. adhamatinAthAsAritakAya, AvA lakSaNavALAM chae dravya jyAM sadA aAgalAstikAya, jIvAstikAya ane mATe avasithata rahela che te vizvanA peTA bheda rUpa "kALa rUpa cha dravyanuM A vizva che. le kAkAzano AkAra keDe hAtha daIne paga pahelA gatimAM pariNata jIva ke pudgalane karIne ubhA rahela purUSa jevuM che. jenI paga gatimAM sahAya kare te dharmAstikAya, jema pAse sAta rAja pahoLAI che. keDa pAse eka - zArIne masimAM sahAyaka jala che tema, rAja, kuNI pAse pAMca rAja ane mastaka A sthitimAM pariNata jIva ke pudgalane pAse eka rAja pahoLAI che. sthiratAmAM sahAya kare te adhamastikAya. A vAta kapila-kapita nathI. paraMtu jema thAkelA pathikane visAmA mATenuM vizrAma akhe-AMkha pratyakSa dekhela vastunI jema ja sthAna athavA vRkSa chAyA apratighAtI kAleka-prakAzaka kevalajJAnanA A jIva ane pudgalane gati ke sthiti AdhAre sAkSAt pratyakSa rIte ja joIne samaye avakAza Ape te AkAza. niSkAraNa-karUNALu trilokanAtha tIrthaMkara-deva A AkAzanA be bheda che. loka- paramAtmAe anugraha buddhithI dharmadezanA dvArA kAza ane alokAkAza. deva-manuSyanI bAra parSadAne jaNAvela che. uparokta cha e dravya jyAM vyavasthita zrI kSetra-kaprakAza nAmanA graMthamAM che te lokAkAza ane phakta AkAzAstikAya ja kyAM che te alokAkAza. pU. upA. zrI vinayavijayajI ma. sA. - pUraza=vRddhi ane galana=kSaya pAme che te pudagala. te varNa-gaMdha-rasa ane sparzavALuM naraM vaizAkhasaMsthAna-sthitapAda kttiittte| hoya che. nyastahastadvayaM sarva-dikSu loko'nugacchati / jJAna darzana-cAritra-tapa-vIrya ane kSetraloka sarga-12 zleka 2 upaga rUpa lakSaNa che jenuM te jIva. vaizAkha saMsthAna eTale valeNuM karatI For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhIraNu je rIte paga paheALA karIne ubhI rahe te AkAre ubhA rahelA temaja kaiDe mukyA che e hAtha jeNe evA purUSane sava dizAmAM anusaranArA A lAka athavA vizva che. A lAkAkAzanA pagathI mAthA sudhImAM 14 vibhAga kalpavA A pratyeka vibhAgane raju=rAja kahevAya che. navamA rAja trIjA--cAthA devalAke, dazamA rAja chaThThA devalAke, agIyAramA rAja AThamA devalAke, bAramA rAja 11-12 eka rAjanuM pramANa jANavA mATe eka devalAke. tathA teme rAja navamA grevecake rUpaka dRSTAMta batAvatAM kahe che kepUrNa thAya ane caudamAM rAja siddhazilA pAse arthAt lokAMte pUrNa thAya che. K eka hajAra-bhAra-pramANu lekhaDanA tapAvelA gALeA kAI zakti-sa`panna deva sava "zaktithI adhAtie phUMke ane te gALA avirata-gatie nIce AvatA cha mAsa, cha divasa cha, ghaDI ane cha paLa pa tanA samayamAM jeTalu aMtara kApe teTalA aMtarane eka zaja kahevAya che. A vAta ratnasa thaya prakaraNumAM kahela che. AvA 14 rAja pramANunA A kAza rUpa leAka-purUSanA paga-talathI sAtamI naraka~bhUminA uparanA tala sudhI AvIe tyAre eka rAja pUrA thAya che. evI rIte chaThThI naraka pRthvInA upara tale rAja thAya. me pAMcamI narakanI bhUminA upara tale rAja pUrNa thAya. cAthI naraka bhUminA upara taLIye cAra rAja thAya. lAkAkAzanA traNa vibhAgane anukrame UvalAka, madhyalAka ane apeAlAka kahevA mATe hetu jaNAvatAM zrI kSetraleAka prakAza graMthamAM pU. upA. zrI vinayavijayajI ma. jaNAve che kelAkA-hojAya gayo mevA, madhyAya rdhvameTsaH // urdhvadhyAdhaH thitavAr patizyanta pahelI narakanA uparanA taLIe sAta rAja pUrNa thAya che tema jANavu. vaLI AThamA rAja pahelA--bIjA devaleke pUrNa thAya. traNa trIjI naraka bhUminA upara taLIye pAMca rAja purA thAya. zrIjI naraka bhUmie cha rAja purA thAya. A vAta zrI kSetralAkamAM saga 12 zleAka 8 thI 14 mAM che. rUsyamI // yavotkRSTamadhyahIna - pariNAmAttathoditAH // lAkapurUSanA upara vacce ane nIce rahela hAvAthI lAkanA traNa vibhAgane anukrame UrdhvalAka, madhyalAka ane adhAlAka kahevAmAM Ave che. athavA teA utkRSTa-madhyama ane hIna pariNAmamAM pariNata thayelA jIvA ane pundgaleAnI anukrame vidyamAnatA-sthiti hAvAnA kAraNe lAka-purUSanA anukrame uparanA bhAgane UrdhvalAka kahevAmAM Ave che. teja rIte For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyanA bhAgane madhyaloka ane nIcenA rasa-sparza pariNAma pAmelA pudagala che bhAgane adholoka kahevAmAM Ave che. jyAM rahelA hoya che te kSetra madhyamalokanA je mATe zrI bhagavatI-sUtranI vRttimAM nAme oLakhAya che. pU. AcAryadevazrI abhayadevasUrijI UrvalokamAM mukhyatayA puNyazALIma. sA, lakhe che ke devo rahe che, adholAkamAM mukhyatayA "mAha ca'ho pariNAmo khittANubhAveNa pApAtmA-nAraka rahe che, temaja madhyamane varasI lekamAM madhyama puNya-pApavALA manuSpo ane tiryaMco rahe che. amubho ahotti bhaNio . have ratnaprabhA nAmanI prathama naraka gANa teNast " . bhUminI upara je be sulaka pratara che, temAM uDDhe uvari jahi jyAM merU parvata che te merU parvatanA kaMdha subhakhittaM khittao a davvaguNA / | svarUpa 1000 jananI barAbara uparanA kudakari ma ra lekha taMgo ugzattta bhAge jyAM merU parvatane pahoLAIno barAbara mazagumAve vitta che madhyabhAga che tyAM ATha rUcaka pradeza che. riti vathApakalavo. temAMnA cAra rUcaka pradeze gestanAkAre be bhaNNai tiria visAla bhulaka prataramAMnA uparanA bhulaka prataramAM che ga ra te nirivattiA tathA bIjA cAra rUcaka pradeze nIcenA (bIjA) kSetranA anubhAvathI jyAM azubha pari. kSullaka prataramAM ema anukrame upara-nIce NAmamAM pariNata thayelA hIna pudagalo ane 4 + 4 = 8 rUcaka pradezo vidyamAna che. azubhaadhyavasAyavALA jI AvIne rahela A ATha AkAza pradezone rUcaka pradeza hoya che, te kAraNathI samabhUtalAthI 900 kahevAnuM kAraNa e che keyojanathI nIcenI bhUmine adholoka kahe- haimadhAtu pAThamAM 938 mA naMbaranA hari vAmAM Ave che. rIta mitrItyAM jo dhAtu uparathI - te rIte jyAM kSetranA anubhAvanA rUcaka zabda banela che. roja coka naka kAraNe zubha varNa--gaMdha-rasa ane sparzamAM arthAt je dedIpyamAna hoya temaja ghaNe ja pariNuta thayelA pudgale temaja zubha-lezyAmAM ISTa hoya te rUcaka kahevAya. pariNata ja AvIne utpanna thAya che te A vizvamAM jeTalA paNa AtmAo che kAraNathI samabhUtalAthI 900 ejanathI te badhAnA-pratyeka jIvAtmAonA lekAkAza uparanA lekAMta-parvatanA vibhAgane Udgaloka jeTalA ja Atma-pradeza che. ' kahevAmAM Ave che. - saMsAramAM karmAnusAra paribhramaNa karI tathA madhyama pariNAma pAmela, madhyama rahela pratyeka-jIvAtmAonA ATha sivAyanA lezyAvALA jI ane madhyama varNa--gaMdha- badhA ja Atmapradeze vividha prakAranI kanI For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vargaNAothI avarAyelA che, jyAre phakta malikano AkAra jhallarI nAmanA vAgha ATha rucaka pradeze ja evA che ke jeo sadA jevuM che. jene ApaNe khaMjarInA nAme kALa paMdana na hovAthI nirmaLa ja rahe che. oLakhIe chIe. saheja paNa karmanuM AvaraNa tyAM nathI. rUcaka pradezathI 900 ejana pachInA nirmaLa te ATha pradeze karmanA kAdavathI nIcenA aleka-payatanA vibhAgane adholaka saMpUrNatayA nilepa hovAnA kAraNe ja kahevAmAM Ave che. tene AkAra tama arthAt pratyeka AtmAone te ATha pradeza abhipreta UMdhA mUkela kuMDA-zarAvanA je che. che arthAta ITa che. ISTatara che. are! ISTatama te ja rIte rUcaka-pradezanI uparanA che, ema kahIe te paNa khoTuM nathI ! 900 pejanathI uparanA aleka-payatanA - jyAre AtmA zrI jinazAsananI vidhi- uparanA vibhAgane Urvaka kahevAmAM Ave vata samyagU ArAdhanAnA pariNAme kSapaka che, tene AkAra UbhA rAkhela mRdaMgazreSimAM ArUDha thaI kevalajJAna pAmI mekSe vAghanA jevo che. javAnI taiyArImAM hoya che, tyAre AyuSyanI A vAta zrI kSetraloka prakAza (sargasthitithI avaziSTa karmo vadhu paDatAM bAkI 12 zloka 45-46-47) mAM pU. upAzrI rahyAM hoya te temane sama-sthitimAM lAvavA vinayavijayajI ma. zrIe lakhI che. mATe samudaghAta kare che. madhyalokamAM mukhyatayA dvIpa ane te samudraghAta daramyAna te puNyAtmA samadro Avela che. te dvIpa ane samudro jyAre saMpUrNa kAkAzamAM vyApIne rahela keTalA che? te jANavA mATe zrI laghukSetrahoya che, tyAre te mULabhUta anAdi kALathI samAsa graMtha (gA. 2)mAM zrImAna ratnanirmala rahela je ATha rUcaka pradezo hatA. zekharasUrijI ma. zrI lakhe che kete ATha rUcaka-pradezo merU parvatanI ? aMdara kaMdanI uparanA bhAge je be kSullaka tiri-ina--Nire prataranA madhya kendramAM 4 + 4 AkAza pradeza saMta-rIvAdI te sajA che, tyAM AvIne sthira thAya che. kAra-paDhiga-NAvIsa A kAraNathI te AkAza pradeze paNa johizohi-samaya-turI II rUcaka pradezanA nAme vizva vikhyAta banyA madhyaloka ghaMTInA paDa sarakhe gaLa che. A ATha rUcaka-pradeze jyAM vidyamAna arthAt capaTa-gaLa che. arthAt jhalarIche, te bhUmine samabhUtalA kahevAmAM Ave che. khaMjarI jevo che ke je 1800 jana - have A kAkAza rUpa vizvanA jADAI ane eka rAja laMbAI-pahoLAI ATha rUcaka-pradezathI 900 jana nIcenA pramANane che. ema 1800 ejananA vibhAgane madhyaloka madhyalokamAM sarvathI chele valayAkAra kahevAmAM Ave che. vyavasthita svayaMbhUramaNa samudra che ke je For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudranA pUrvathI pazcima sudhInuM mApa ke punaH ATha-ATha TukaDA karavA. tema karatAM uttarathI dakSiNa cheDA sudhInuM mApa eka rajaju 848 = 64 TukaDA thayA. (Iti dvitIyapramANa che. arthAt saMpUrNa lekanI UMcAInAM velA) punaH te dareka TukaDAnA ATha-ATha 14 mA bhAga jeTalo madhyaloka lAMbo- khaMDa karIe tyAre 64 48= 512 khaMDa pahoLo che ke je ejananA mApe asaMkhya thAya. (Iti tRtIya-velA) punaH te pratyeka kaTAkoTi jana pramANu lAMbe-pahoLo che. khaMDanA 8-8 khaMDa karIe tyAre 512 4 eka rAja pramANa kSetra rU5 madhyalokamAM 8 = 4096 khaMDa thAya. (iti caturtha-velA) jeTalA paNa dvIpa-samudro che. tenI saMkhyA vaLI paNa te badhA ja vALanA TukaDAonA gaNatAM zAstrakAra maharSi jaNAve che ke- ATha-ATha bhAga karavA. ema karatAM 4096 4 rA sUma-uddhAra-sAgaropama 8=32768 vALa-khaMDa banyA. (Iti paMcamaarthAt 25 kalAkeDi sukSama, uddhAra velA) punaH pratyeka vALa khaMDanA 8 - 8 palyopamanA jeTalo samaya hoya che teTalA bhAga banAvIe tyAre 3276848 = dvIpa-samudro madhyalokamAM che. (1 koDAkoDI 262144 (Iti SaSTha-velA) vaLI pAchA te palyopama = 1 sAgaropama thAya che. tethI rA dareka TukaDAnA 8 - 8 bhAga karIe tyAre sUlama-uddhAra-sAgaropamanA 25 kaTAkaTi 262144 X 8 = 297152 arthAta eka suhama-uddhAra-palyopama thAya che.) usedha aMgula pramANa vALanA vIza lAkha sattANuM hajAra ekase ne bAvana TukaDA thAya che. A-sUkamauddhAra popamanI jANakArI mATe zAstromAM je vAta jaNAvI che, te vAta arthAt eka utsadhAMgula pramANu bhUmi = jagyAmAM 20,97,15ra roma khaMDa samAya che. khUba ja gaMbhIratAthI zraddhApUrvaka avadhArIne AvA nAnA-nAnA vALanA TukaDAothI ciMtavavAthI ja samajI zakAya tema che te uparokta phU lya khIcakhIca eve te nIce mujaba che. . bhara ke-kadAca te kUvA upara thaIne caDhapalyopamanI samajaNa vatanI senA (jemAM ke 84 lAkha hAthI, ulledha - (vyAvahArika) aMgulanA mApe eka 84 lAkha ghoDA, 84 lAkha ratha ane 96 jana lAMbA-pahoLo ane UMDo e ghanavRtta kroDa pAyadaLa hoya che. tevI vizALa senA) kR = palya kapa, tyAra pachI devamurU pasAra thAya te paNa tasu mAtra Ica mAtra kSetramAM 1 thI 7 divasa sudhInA gheTAnA eka dabAya nahi, AvI rIte bharela te palyaulledha-aMgula-pramANu vALanA sAta vakhata kUvAmAM kula 3307621042465625421ATha ATha khaMDa TukaDA karavA, te A rIte- 60975360000000000 vALanA TukaDA prathama eka utsadha aMgula pramANa vALa samAyA che. A vALanA TukaDAne zAstrIya le. tenA ATha TukaDA karavA. (Iti prathama- paribhASAmAM saMkhyAtA (madhyama- saMkhyAne velA) have te ATha TukaDA=khaMDanA darekanA rahelA che ema) kahevAmAM Ave che. have For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ old. A pratyeka vALanA pratyeka TukaDAnA punaH suhALione asaMkhya-asaMkhya vibhAga kalpavA. savAri garva - e rIte kalpanA karyA pachI te pratyeka vAvavAmAM sadA sAruM asaMkheyAMza rUpa vibhAgane samaye-samaye vAMDhaNA gAthAka 3 || uddhara arthAt palya-kUvAmAMthI bahAra kADho. ema prati samaya vALa-khaMDanA asaMkhyayAMzane te ghU praNe vidu bahAra kADhatAM kADhatAM jyAre palpa-ve saMpUrNa saMvinA jeva kuMti savitA tayA vALa-khaMDathI khAlI thAya tyAre eka te visaMve kune vaMde pAjoda kA sUma uddhAra palyopama thayuM--ema jANavuM. ApaNI dRSTie vicAratAM saMkhyAtA kroDa varSa ba9LAga-3 pramANa kALa thayuM che ema jANavuM. 23osari4 vaLavA AvA 10 kokAkaDI palyopama = 1 miyANA- sAgarepama thAya che. AvA rA sUkSama uddhAra kAra pariri III sAgaropama arthAt 25 kaDAkeDI sUkSama traNe gAthAne bhAvArtha upara AvI uddhAra popamanA jeTalA samaya thAya teTalA gayela hovAthI pharI vAra lakhe nathI. ja barAbara saMkhyAmAM madhyalakamAM dvIpa ane samudro atyAre vidyamAna che. bhUtakALamAM hatA. A rIte asaMkhya keTakeTi dvIpa ane bhaviSyakALamAM rahevAnA. samudro madhyalakamAM vidyamAna che e vAta . 25 kaDAkaDI eTale 25 kroDa 41 kroDa sudaDha rIte nizcita thaI che. = 25,00,00,000 x 1,00,00,000 = have te badhA ja dvIpa-samudronI barAbara 25,00,00,000,00,00,000 sUkSama uddhAra madhya kendramAM ja jambudvIpa nAmano dvIpa palyopamanA samaya pramANa dvIpa-samudro thALInA AkAre goLa=parimaMDalavRttAkAre rahela madhyalokamAM che. che te eka lAkha jana viSkavALA jaMbUche. A vAtane pU. ratnazekharasUrijI ma. laghu- dvIpanA ja bharatakSetra nAmanA eka vibhAgamAM kSetra-samAsa-graMthamAM lakhatAM jaNAve che ke ApaNe atyAre rahelA chIe. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ #####yyyyyyOOO wwyyyy jaina darzana ane vijJAnanA aneAkhA sagama --narezabhAi amaracaMdna madrAsI M S.C. surata 10........... Ada [A nidha vi.sa. 2039 Aso vada 7-8-9 tA. 28-29-30 okaTo.nA roja pAlanapuranI tattvajJAna-vijJAna-gAThImAM vaMcAvavA Avela A niSedha amAza sazodhananA uddezyane maLatA hAI jijJAsuonA lAbhAthe yogya sudhArA-vadhArA sAthe raju karIe chIe. sapA ] !!!!!!!OOOOD anAdikALathI brahmAMDanI rahasyamaya racanA, temAM vasatA sUrya, caMdra, graha, nakSatra, tArA, pRthvI vagere pratye mAnavIne AkaSa Nu tathA kutUhala rahyA che. ane peAtAne maLela buddhi tathA sAdhana-sAmagrInA sahAre enA rahasyA ukelavA prayatnA karatA AvyeA che. varSoMnA prayAgA khAda, gaNita tathA anumAnAne AdhAre eNe samIkarA mAMDayAM ne A avakAzI padArthAnI racanA, baMdhAraNa, uMmara gati vagere viSe tAraNA kADhavAM. pAtAnA anumAneAne cakAsavA mATe prayAgeA karyAM ne jarA jeTalA paNa jo e madhabesatA lAgyA te peAtAnuM anumAna parama ane carama-satya che, evA bhramamAM rAcavA lAgyA, ane peAtAnI mAnyatAne satya-mAnyatA "hI jagata-samakSa raju karavA lAgyA. tyAM te vaLI khIjA keAI mAnavIe navA anumAna karyAM ne eja prayAga-gaNita vagerenI DOWN ghaTamALa vaDe navA tAraNa bahAra pADacA. eTale prathamanu nakkI thayela caramasatya asatyamAM palaTAtuM gayuM. Ama yuge-yuge, deza-deze, navInavI mAnyatAo bahAra paDI. navI mAnyatAe junI mAnyatAnA cheda uDADI dIdhA, yA te junI mAnyatAnI sudhArA sAthenI navI AvRtti jevI ja khanI rahI. Ama mAnavIne maLela maryAdita jJAna tathA anumAnane sahAre bahAra pADelI mAnyatAone kAraNe gUMcavADA bharelI paristhiti ubhI thai ane mAnavI carama ane parama satya sudhI kyAreya paheAMcI zakayo nahi. kharekhara ! te AvA prayAganA abhigamamAM vaijJAnikatA rahI heAvA chatAM adhUrA-jJAnane kAraNe aMtima-satya sudhI paheAMcI zakAyuM nahi. tethI ja paDiMta maDhaname hana mAlaviyAjI jevA vidvAna-puruSe eka satya vAta jagata For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarUAta che." samakSa karI. ke je varSonA maMthana bAda mAla ke jeoe rAga-dveSane saMpUrNa paNe nAza vIyAjIe kahelI ke-"Where Science karyo che. teoe je vastu je svarUpe che, te ja ends, Religion starts." svarUpe raju karI che, ethI zrI tIrthaMkara-bhagajyAM vijJAnane aMta che, tyAM dharmanI vaMtenA vacanamAM lezamAtra zaMkAne sthAna nathI, eja parama ane carama satya che. A satyane je sau keI samajaze te paraMtu je varga zraddhAne bAju para mUkIne bhautikavAda rUpI ajagaranA phUMphADAnuM viSa jarA saMzodhana, tarka ane prayoganI eraNa para e - paNa caDaze nahi. zAstrIya-vAtane mUkIne cakAsavAnI vRtti seve ApaNI Arya_paraMparA Sadarzana vagere che, e varga paNa eTaluM te svIkAre che ja ke dhama-pravAhoe paNa jagata-samakSa bhUgoLa- zAstrIya-vAte vaijJAnika to che ja! kAraNa ke te khagoLa tathA enA rahasyo viSe pitAnI mAnyatAone paNa gaNitanuM pIThabaLa che, pratyakSa mAnyatAo jagata samakSa raju karI che. dekhAtA keTalAka parimANene Teke che, ane Adhunika-mAnyatAo pratyenA AMdhaLA sApekSa-daSTie vijJAnika-parimANa sAthe ghaNe premane jarA bAju para mUkIne nikhAlasa-hadayathI. ThekANe meLa khAya che. dalIla dvArA e mAnyatA graMthimukta-bhAvathI e zAstrIya-vAte vize ane puravAra karavAne suMdara prayatna karavAmAM vicArIe te RSi-munio tathA zramaNa- AvyA che ane paraspara visaMvAditA jaNAtI bharNavatA amaryAda-jJAna pratye jarUra aho- nathI. bhAva utpanna thAya. bezaka ! Adhunika-mAnyatA ane jaina-darzane jena-darzane paNa bhUgoLa tathA khagaLanA varNavela zAstrIya vAtono pravAha keTaleka prasaMge kSetre agAdha kahevAya ane vAMcatAM adhadhadha eka-bIjAmAM samAI jAya che, tema keTaleka ThekANe bAI jAya eTaluM vizALa-sAhitya jagatane ulTI dizAmAM paNa vahe che. ane e ulTAbheTa dharyuM che. kALa-prabhAve ghaNuM sAhitya lupta pravAhane sUma-daSTie na vicAranAra varga, thaI gayuM, paNa je kAMI paNa vidyamAna che, te azraddhALu banIne zAstrIya-vAtenI je hAMsI paNa AvI rahasyamaya-vAte para sAre prakAza uDAve te jarApaNu vaijJAnika-duSTi na gaNAya. pADe che. e sAhityamAM mukhyatve zrI jabUdvIpa tethI zAstrIya mAnyatAone je pUrNapaNe prajJapti, zrI sUrya prajJapti, zrI caMdra prajJapti ' vaijJAnika draSTie mUlavIe te e nirvivAda vagere Agame tathA zrI bRhata-saMgrahaNI , paNe samajAze ke jenA darzana e pUrNapaNe zrI ladhu-saMgrahaNI, zrI kSetrasamAsa vagere vaijJAnika darzana che, pacA-gItArtha muni-bhagavaMtee racela uparokta-vidhAna pramANe jainadarzana ane che che. vijJAna kyAMka bhegAM paNa thAya che, te kyAMka vidvAna ane jijJAsu varga mATe khUba uttara ane dakSiNa dhavanI jema sAma-sAme cheDe suMdara vAte emAM raju karavAmAM AvI che, e ubhAM che. Ama arvAcIna-mAnyatAonA spaSTavAMcIne zraddhALuvarga te jarUrathI ema kaheze paNe ApaNe be vibhAga pADI zakIe. For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. jaina-darzananA pravAhamAM AMzika ke kahe che ke mULa-dravyane nAza ke utpatti thatI pUrNapaNe bhaLatI vaijJAnika-vAte, (mAnyatAo) nathI. ene paryAya badalI zake che. 2. jaina-darzanathI viruddha mAnyatAo. uparokta (zAstrIya mAnyatAne bhUgoLa - zAstrIo tathA khagoLazAstrIone paNa svIkAra AjanA yugamAM AryasaMskRtinA rakSaNe karavuM paDyo. brahmAMDanI racanA, AkAra, kada, mATe tathA tana ane mananI parama zAMti mATe vaya vagerenI ghaNI carcAo karI. brahmAMDanI dharmanI tAtI jarUriyAta che, ane tenA mULamAM utpatti vize paNa potAnA mata raju karyA. je zraddhAnI parama AvazyakatA che. ke e badhA mate bhinna-bhinna che. jema ke - e zraddhA nakkara bane e daSTibiMdu najarasamakSa rAkhI zrI jaina darzananI evI keTalIka - L'f warisail eru Ghi Big-Bang mAnyatAonI carcA karIzuM ke jene vijJAnane theory (bIga bengane siddhAMta) raju karyo che AMzika ke pUrNa Teke che, je jANIne azraddhALu ema kahe che ke - varga zraddhALu banaze te A prayatna jarUra abajo varSa pahelAM AvA keI AkAzI sArthaka mAnIza. padArtho jevAke AkAzagaMgA, nihArikA, sUrya, zrI jaina-darzane dravya-guNa paryAya vize vizada-carcA karI che. graha, nakSatra, tArA vagere na hatA, paraMtu samagra-zrIdvAdazAMgIne maLa je tripadI vAyune phakta eka geLe ja hato. je jabara tarIke prakhyAta che, e paNa dravya ane paryAyanI jasta meTo hato. jenI ghanatA (ekama kadanuM vAta kare che. dravya sthira che, zAzvata che. traNe daLa) asaMkhya Tana hatI. A vAyune gALo kAlamAM tenuM mULa-svarUpa naSTa nathI thatuM. je potAnA ja gurutvAkarSaNanA ati-baLane kAraNe dravya anaMta-varSo pahelAM je svarUpe hatuM, te ja svarUpe Aje paNa che, ne anaMtA varSo pachI ociMte phADyo ane e geLAnA nAnA moTA paNa e ja svarUpe raheze. je kAMI paNuM pari. asaMkhya TukaDA thaI gayA. jemAMthI AkAzagaMgA, asakhya prakA gayA aMzI kAga' vartana dekhAya che e to ene paryAya che. je e nihArikA, sUryamALA racAyAM." nAzavaMta che, e badalAtuM rahe che. paryAyarUpe badalAtA dravyanA mULa-guNa ane svarUpa bIjA koka khagoLazAstrIe Two gas badalAtA nathI. dravya e zAzvata ane ciraMjIva che. paryAya e nAzavaMta ane kSaNabhaMgura che. Bulb theory raju karI, je ema kahe che kezAstromAM suvarNa dravya ane vIMTI, baMgaDI, "vAyunA eka nahi be geLA hatA. jemane maMgalasUtra jevA enA paryAnI vAta karavAmAM AvI che. jenuM vistRta varNana atre aprastuta eka khUba meTo hato ane bIjo ghaNo nAne hate. akasmAta e banne geLA eka-bIjAnI vijJAne paNa varSonA saMzodhana bAda dravya khUba najIka AvyA. jethI moTA geLAe saMcayano niyama (Theory of conservation of Mass) raju karyo. je paNa ema ja nAnA geLAne potAnA tarapha AkarSe. e For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIvra- kheMcANanA kAraNe nAnA gALAnA asakhya TukaDA thaI gayA jenA vaDe uparokta AkAzI padmAE racAyA." AvI alaga-alaga ghaNI mAnyatAo (Hypothesis) raju karavAmAM AvI. paraMtu darekanA mULamAM kAine koi dravya (vAyu) tA hatuM ja ema bhArapUrvaka kahyuM. e dravya (vAyunA) gALAe kai ci'tA utpanna nathI thayA. e hatA ja, eTale keAie utpanna nathI karyAM. alaga svarUpe racAyelA e AkAzI padArthoM enA (dravyanA) paryAya che. e pAMca kALAMtare badalAtA rahe che. Ama zAstramAM kahela zAzvata dravya ane nAzavaMta paryAyanI vAtA vijJAne mULasvarUpe svIkArI ja che. bhale! brahmAMDanI utpattinI vAta sAthe jaina-danane virodha hAya, chatAM e zAstrIya-mAnyatAne samathana teA maLyuM ja che. jaina-darzana pramANe leAka, ke je keDe hAtha Dhaine e paga paheALA karIne ubhA rahelA puruSanA AkAranA che, te leAkanI bahAra anaMta alAka che. SaD dravya (dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudRgalAstikAya, jIva, kALa) nI vyavasthA phakta leAkamAM ja che. aleAkamAM rakta AkAza che. dharmAstikAya dravya, je jIva ane pudgalane gatimAM sahAya kare che, tenA alAkamAM abhAva che ane tethI jIva ke pudgala leAkanI mahAra jarA jeTalA paNa jatA nathI. A mAnyatAne vijJAne paNa samarthana ApyuM che. vijJAne A brahmAMDanI bahAra alAka 12 mAnya che, ane A brahmAMDane hAiDrADAinamikasanA (Hydro-Dynamics)nA siddhAMta pramANe Isentrcpic-AIsanaTrApika sisTama mAnI che. je sisTamanI maryAdA bahAra, kei paNa paramANu (pudUMgala) ke zakti jai zakatA nathI. enI phera-racanA, gati vagere brahmAMDa pUratI ja maryAdrita che.' Ama A zAstrIya vAtane paNa vijJAne sama"na AvyuM che. Adhunika-mAnyatAo pramANe brahmAMDanI racanA khUba ja aTapaTI che. asakhya AkAzaga gAme, nihArikA tathA sUryamALAe brahmAMDamAM vase che. -bhUgALa-khagALazAstrIe ema kahe che keA brahmAMDane paNa potAnu kendra che, ane te kendranI parikramA A brahmAMDanA dareka avakAzI padArthA karI rahyA che. tethI ApaNe vasIe chIe te sUryamALAnA tamAma sabhyA paNa peAtAnA janaka sUryanI sAthe uparokta kendranI parikramA kare che. jaina darzana pramANe pRthvI sthira che te cara nathI. paraMtu sUrya, caMdra, graha, nakSatra, tArA vagere sava jyAtiSavimAnA, je aDhI dvIpamAM AvyAM che te sarve merUpava tane kendramAM rAkhI pradakSiNA karI rahyAM che. tenI vigata A pramANe meru paryaMtanA mULamAM samabhUtalA pRthvI nAmanuM kendra che. jyAM kharAkhara madhyamAM ATha rucaka pradezeA AvyA che, je A samastalAkanu madhya kendra che. For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparokta tamAma cara-jotiSa vimAne A AvyuM che. paraMtu e vAtAvaraNanuM baMdhAraNane . loknA madhyabiMdu (aSTa-caka-pradeza)thI UMce ghaTako dareka ThekANe sarakhA nathI, paNa judAjudA 790 ejanathI 900 ejana sudhImAM meru- aMtare emophIyara, sTeTa phIyara, Ayaneparvatane parikramA karI rahyA che. phIyara vagere vAtAvaraNanA thara mAnavAmAM Ama ApaNuM A zAstrIya-mAnyatAne re AvyA che. jema jema pRthvInI upara jaIe tema tema te pAtaLuM ane ati-pAtaLuM banatuM paNa arvAcIna-mAnyatAnuM samarthana maLe che. bhale ! e pUrNapaNe na hoya chatAM jabarajasta jAya che. enA baMdhAraNIya ghaTakamAM paNa te ja Teke to maLe ja che! pramANe pheraphAra thAya che. ApaNA Agama vagere graMthamAM ghanavAta, lokanI madhyamAM tichaloka rahyo che. temAM tanuvAta, ghodadhi vagerenI laMbANapUrvaka asaMkhya dvIpa ane samudro che. jaMbudvIpa (je ticchalakanI madhyamAM che, ane ApaNuM bhArata carcA karavAmAM AvI che. jenA AdhAre lekamAM vAyu, pANI vagerenA alaga alaga ghanatva kSetra e jaMbudvIpanA dakSiNe cheDe AvyuM che.) thI keTalAka dvIpa ane samudrane aMtare aruNa dharAvatA paDa AvyA che. ane jenA AdhAre vara dvIpa Avyo che. * - * A ratnaprabhA pRthvI vagere rahyAM che. A aNavara dvIpane pharatA arUNa- Ama uparokta zAstrIya-vAtanuM vatamAnavarasamudramAMthI tamaskAya phelAya che, je kAlIna-vAtAvaraNanA viSayamAM paNa je UMDANa pAMcamA bAlakanA pratara sudhI pahoMce che pUrvaka saMzodhana karavAmAM Ave te ghaNI jene kAraNe pragADha-aMdhakAra chavAya che. mAnyatAone samarthana maLaze ja ! zAstramAM kahyuM che ke A pragADha-aMdhakArane Ama ghaNI ghaNI zAstrIya-mAnyatAone kAraNe emAM avadhijJAnanA dhaNuM evA deve vartamAna-kAlIna-siddhAMto dvArA pUrNa paNe yA paNa aTavAI jAya che. AMzika samarthana maLe che. vartamAna-vijJAne brahmAMDamAM AvA zyAma- je A viSayamAM haju paNa UMDuM saMzodhana chidro (Black Holes) zedhI kADhayA. e karavAmAM Ave te zraddhA che ke ghaNI mAnyatAzyAma-chidronA pradezamAM paNa pragADha-aMdhakAra mAM sAmyatA jaNAze. chavAyo che, jethI ja e zyAma-chidro ati je ke zrI vItarAga-bhagavaMtanA vacananI ghanatva dharAvatAM hovAthI teonA pracaMDa cakAsaNI karavAnI hoya ja nahi, paraMtu vartAgurutvAkarSaNane kAraNe koI padArtha ke zakti mAna-jagatane ane khAsa karIne zaMkAnI najare parAvatita thatAM nathI, paraMtu e chidromAM jotA apUrNajJAnI-vargane dharmasanmukha karavA ja samAI jAya che. AmAM prakAzanuM jarApaNuM hoya ke teone zraddhALu banAvavA hoya to te parAvartana na thavAne kAraNe e pradeze zyAma mATe AvAM saMzodhana karavAM jarUrI che. bhAse che. - uparokta carcA karatAM zrI jinAjJA-viruddha vartamAna uparakta-mAnyatA zAstrIya tamane kAMI paNa kahevAyuM hoya te trividha micchAmi skAyanI vAtane jarUra samarthana Ape che. dukkaDaM. vaLI vijJAna ema mAne che ke - -sarvathA sau sukhI thAo, vAtAvaraNanuM jADuM paDa pRthvInI upara dharma sau ke Acare. Acare." For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ETERESS BE BE BEEEEEEEEEEEEEEEEE vijJAnavAda-pracArita bhUgoLa-khagoLazAstranA siddhAntone zAstradaSTie ukela (AchI rUparekhA) lekhaka :- gAMdhI ratilAla pAnAcaMda (vaDodarA) gAMdhI kAntilAla maMgaLadAsa (vaDodarA) 333333333333333333333333333333 [ A lekha amArI saMsthAnA mukhya-prANasamA bhAIone pAlanapuranI tA. 28, 29, 30 okaTobara 1983 ne tatvajJAna-geSThimAM niba dharUpe Avela, tene egya rIte paribhAjita karI jijJAsuonA lAbhArthe ahIM prastuta karIe chIe. * saM. ] 8i333333333333333333333333333333 ame jyAre skUlamAM abhyAsa karatA hatA. parvata tathA tenI racanA skela mujaba banAvavA tyAre bhUgoLamAM pRthvI saMbaMdhI jJAna apAtuM mAMDI ane tenuM vigatathI varNana ArasamAM ane zrI paryuSaNa parvamAM vyAkhyAnamAM ka95- lakhavAnuM nakkI karyuM, jethI kaI paNa jijJAsune sUtramAM caMdra ane sUrya svavimAne atre AvyA te racanA joIne ane lakhANa vAMcIne zrI te sAMbhaLatA. A sAMbhaLIne bhUgoLamAM zIkheluM jaMbudvIpane saMpUrNa khyAla Ave. satya nahotuM lAgatuM. kevaLInI vANI satya A badhI racanA sAthe ApaNuM graMthamAM lAgatI hatI. darzAvyA mujaba be sUrya-caMdra tathA rAta-divasa vadhumAM zrI jaMbUTTopa-prApti tathA anya tathA caMdra je dararoja 48 miniTa (beghaDI) graMthane pa. pU. upAdhyAya zrI dharmasAgarajI meDo dekhAya che ane amAsane divase sUryanI ma. sA. nA ziSya pU. paM. muni zrI abhaya. sAthe hoya che. sAgarajIe UMDo abhyAsa karyo ane ApaNI A badhI bAbatane prekaTIkala batADavA bhUgoLa-khaLa upara saTa vyAkhyAne mATe nAnA-moTA moDala banAvIe te pratyakSa ApavA mAMDyAM, te sAMbhaLIne ApaNI vAta samajI zakAya. tethI ame baMnee pa. pU. vadhune vadhu satya lAgavA lAgI. paM. zrI sAthe carcA-vicAraNA karI be meDala banAvyAM. pariNAme zrI jaMbudvIpanA varNana mujaba jethI prekaTIkala joI ane samajI zakAya. tene mApa-pramANasara ArasamAM raju karavA mATe tathA A moDala uparathI moTuM moDala banAvazrIpAlItANA tIrthamAM jabUdvIpa ane merU- vAthI vistArathI samajaNa paDe. For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paradezonA vaijJAnika ane sarakAra lakhalUMTa e ja rIte pAcho phare tethI 15 divasamAM kharco karIne rekeTa, upagraha vagere AkAzamAM aMdaranA mAMDalAmAM AvI jAya. taratA mUke che. A moDalathI samajI zakAze. 14 jAnyucaMdra upara rekeTa gayAnuM kahe che, je ApaNI ArIthI uttara bAju eTale aMdaranI bAju mAnyatA mujaba baMdhabesatuM nathI. temanA sakhta Ave che ane tyAra bAda cha mahine dakSiNa bAju pracArathI te asatya mAnavA na prerAIe paNa Ave che tethI hatuo thAya che. ApaNumAM zrI jabudvIpanuM varNana che ApaNe su. 2 nA divase AkAzamAM pazcima caMdra-sUryanuM aMtara pRthvIthI che, te badhuM jotAM bAju joIzuM te caMdra dekhAze ane 96 caMdra upara zakeTa gayAnuM cagya lAgatuM nathI. miniTamAM asta thate dekhAze. A ApaNI vAta kaI mAnavA taiyAra thAya sU. 78 sAMjanA samaye mAthA upara caMdra nahiM, paNa ApaNe te eka vAta che ke ApaNe dekhAze te A uparathI vicAra thAya ke zuM zAstromAM kahyA mujabanA meDalathI tathA racanAthI caMdra pazcimamAM Uge che ? ApaNe bhaNyA ke satya batADavuM che ane tenI samajaNa ApavAne caMdra pUrvamAM Uge te A kevI rIte? amAro prayatna che. - sUrya karatAM caMdrane vadhu pharavAnuM hovAthI pazcimanI vAtamAM aMjAyelane ApaNI vAte te dararoja 48 miniTa (be ghaDI) me paDatA gaLe na utare, paNa je satya che te jyAre samajAya. su. 15 caMdra ane sUrya sAma-sAme hoya jaze tyAre te satya lAgaze. te va. 1 thI 48 miniTa moDe paDavAthI te sUrya ane caMdranI gati mujaba meDe dekhAya ane amAvasyAnA divase eka lAkha cAjanane zrI ja badrIpa je purA 12 kalAka meDe thAya. tethI amAsane vartulAkAre che ane te lavaNa-samadrathI viTa. divase sUryanI sAthe savAramAM pUrvamAM uge ja che ane sUrya sAthe pazcima dizAmAM jAya che LAyela che zrI jabadvIpanI ja tethI amAsane divase rAtre caMdra ApaNane aMdara bAju 180 yojana ane lavaNu samudra - bAja 330 jana ema 51 cojanamAM e dekhAtA nathI. paNa su. 1, 48 miniTa meDe sUrya ane be caMdra pUrvathI pazcima vartulAkAre ane su. 2, miniTa meDe hoya tethI te - su. 2 sAMjanA 6 miniTa pazcima-AkAzamAM dekhAya. sUryanAM 184 mAMDalAM che. ethI te dararoja caMdra nA meTo zAthI? 2 jana dara jAya. cha mahine te chevaTanA caMdranI sAthe nityarAha caMdranI sAthe 15 biMdue jaI rahe ane chellA mAMDalAthI e ja divasa avaLI ane 15 divasa savaLI gatithI rIte pAchA phare tethI cha mahine aMdaranA chellA bhramaNa kare che. ane tethI caMdranI kalA su. 1 mAMDalAmAM Ave. thI 15 ane vada 1 thI 0)) sudhI judI judI A mujaba caMdranAM 15 mAMDalAM che tethI te rIte dekhAya che. pavarAhuthI grahaNa thAya che. . dararoja 35 jana dUra jAya ane e candra ApaNI pRthvInuM jeTaluM DAyAmITara che, 15 divasamAM chellA mAMDele jAya ane tyAMthI tenAthI zrI jabUdvIpa 16000 gaNe DAyA For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mITaramAM havAnI gaNatrI hAla Ave che. A ba. tema sUrya ane caMdra AkAzamAM vastu vadhu vicAraNuM mAge che. pRthvIthI 800 ejana ane 880 sUrya ane caMdranI gati lagabhaga 1 sekanDanI jana sarakhI uMcAIe sIdhuM bhramaNa 2 jananI thAya che. pRthvI 6 cIjana gaNIe kare che, paNa kSitijamAM ugate ane te (hAla je pRthvI jANIe chIe te) tethI Athamate lAge che. tenI upara sUrya 3 sekaMDa rahe che, paNa ApaNe 3. a. e psana dUrathI AvatuM hoya te tenuM ajavALuM unALAmAM 13 ane Agale bhAga UMce ane pAchale ziyALAmAM 10 kalAka joIe chIe. bhAga nIce dekhAya che ane dUra jatuM A hakIkta barAbara na bese che te mATe tenAthI UMdhuM dekhAya che, mAthA upara nIcenI vAta vicArI jeza kharI sthitimAM dekhAya che. eka plena pUrvathI pazcima bAju 1 sekaMDanA ba. te mujaba sUrya-caMdra pUrvamAM dUra 1 kIlomITara eTale 1 miniTanA 60 kIle je sthitimAM dekhAya che tenAthI mITaranI gatithI uDe che. ApaNe makAnanI agA pazcimamAM dUra tenAthI ulTo dekhAya - che, jyAre mAthA upara kharI sthitimAM.. zImAMthI pUrva bAjuthI AvatuM tene 10 miniTathI joI zakIe chIe, ane pazcima bAju A rIte nAnA-moTA javAbe ApaNA 10 miniTa jatuM joI zakIe chIe,paNa te plena zAstro mujaba bese che. AjanA vijJAnanI ApaNA mAthA upara sekaMDanA 100 mA bhAga keTalIka-hakIkatonA javAba ApaNe ApI sudhI rahe che. paNa tene ApaNe 20 miniTa zakIe tema chIe. ApaNuM javAba temanI joI zakIe chIe. temAMthI joradAra lAITa ka kasoTIe caDhe te kharI sthitinI sarvane pheMkAtuM hoya te 20 miniTa joI zakIe jANakArI thAya.' chIe. A mujaba sUryanuM che. tenuM ajavALuM , chatAM ApaNe haju ghaNuM ukela karavAnA rahe che. bhArata ane amerikA vacce 11 kalA10 thI 13 kalAka joI zakAya che. kane phera tathA uttaradhruvamAM ghaNe samaye ajavALuM draSTibhrama aMdhAruM vagere. Ane ukela zodhI zakAya 1. a. relvenA be pATA dUra bhegA thatA lAge te che, A mATe vadhu samaya ane prayatnanI ja che, paNa tevuM nathI, tema pRthvI ane jarUra che. AmAM rasa lenAranA sahakAranI AkAza kSitijamAM bheguM thatuM tAge apekSA paNa ghaNI rahe che. che, paNa tevuM nathI. amAruM navuM saMzodhana nathI, paNa zAstramAM 2. a. eraplena sIdhuM uDe che ane kSiti darzAvela ne skelathI moDalamAM mUkIne zAstramAM jamAMthI AvatuM ane kSitijamAM jatuM darzAvela nakkara hakIkatane pratyakSa siddha karI lAge che, paNa tevuM nathI. batAvavAne alpa prayatna che. For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata ane bharata ramaNalAla babAbhAI zAha 10 vizvabaMdhu sosAyaTI pAlaDI-amadAvAda [ baMne vacce zabdanI samAnatAthI thatI bhramaNAnuM nirasana ] 999999999999999999999 AjanA vartamAnakALamAM bhArata ane tathA uttarArdha ane dakSiNAI bharatakSetra ema bharata vacce nAmanI samAnatAne kAraNe ghaNI baMne vibhAgamAM seLa-soLa hajAra maLIne kula vakhata guMcavADo thaI jate mAluma paDI Ave 32000 deze rahelA che. che ane je sthAne bharatakSetrane ullekha A bharatakSetra uttarathI dakSiNa para6 ejana Ave che, te sthAne tenA TUMkA nAma bhAratane paheluM ane pUrvathI pazcima Azare 14471 sthAne bhArata zabda vaparAyeluM jovAmAM bhejana lAMbuM che. tenuM kula kSetraphaLa 53 lAkha. Ave che ane tethI sAmAnya-janasamUha upara ejanathI adhika che. samagra bharatakSetrane sthAne bhArata eTale dakSiNArdha bharatakSetranuM kSetraphaLa 18 lAkha bhAratavarSa (jUnuM hiMdustAna)ne ja AbhAsa ejanathI adhika che, upasI Ave che. samagra bharatakSetramAM AvelA batrIsa hajAra deze paikI dakSiNArdha bhAratanA madhakhaMDamAM pa3ra A paristhiti lAMbA-samayathI cAlI deze AvelA che je paikI 25 deza Ave che Ave che ane A kAraNe keTalAka prazno guMca (bAkInA badhAja dezo anArya che. tevA eka vAI gayA che ane je zAstra-kathita sthaLenA dezanuM sarerAza kSetraphaLa lagabhaga savAso bhejaullekhe Ave che te sthaLe samagra bhArata nanuM che. (A ejana pramANugula yone kSetramAM ja samAveza thato hovA chatAM te te gaNavAnA che ane 1 pramANugula jana= saghaLA-sthaLane prAyaH bhAratavarSamAM ja samA 3600 mAIla Azare thAya che.) : veza karavAnI bhUla paNa thaI jAya che. A rIte 3200 deze, cha khaMDa ane be AvI bhUla na thAya, te mATe ApaNe vita vibhAga (uttarArdha ane dakSiNA)vALuM je bharatakSetra ane bhArata-varSanI sAcI paristhiti kSetra te bharatakSetra, jANI levI jarUrI che. bhAratavarSa eTale AjanA bhArata. - bharatakSetra-e be vibhAga (uttarAI-bhArata pAkistAna ane baMgalA dezanI sAmUhika ane dakSiNA-bharata) mAM athavA chakhaMDa bhUmi. (uttarArdhanA pUrva-madhya ane pazcima tathA najIkanA bhUtakALamAM hiMdustAna tarIke dakSiNArdha-bharatanA paNa pUrva-madhya ane pazcima oLakhAtA A bhAratane ja ApaNe bharatakSetra ema 3*3= kula khaMDa) mAM vaheMcAle che mAnI levAnI bhUla ghaNI vakhata karI nAkhIe For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chIe, paraMtu A bhAratavarSa ke hiMdustAna te A on jana kSetraphaLavALI bhUmi te eziyAkhaMDane ja eka vibhAga che. ane A ja bhAratavarSa. bhArata-varSavALA eziyAkhaMDa sahita kula cha A bhArata-varSanuM bharata-kSetramAM saMbhake sAta khaMDa (eziyA- AphrikA- yurepa- vita sthAna kayAM? e samajavA vicAravuM uttara amerikA, dakSiNa amerikA, osTrelIyA jarUrI che keane dakSiNa dhruva khaMDa) bhUmi ja AjanA ApaNe tyAM zrI zAMtisnAtra vageremAM belAya che ke mAnavasamudAyathI paricita thaI zakI che. A bharatakSetre dakSiNAI bharate madhya khaMDe. sAta khaMDane ja Ajane mAnavasamUha AkhI (dakSiNa-bharatanA madhya-khaMDamAM), paNa kharI pRthvI tarIke svIkArI le che. rIte madhya bhAga-AryAvarta (rapa) Arya ke AjanA Adhunika zikSaNamAM paleTAyele dezane samUha) dakSiNa tare (dakSiNa che?) sagara mAnavasamUha jene AkhI pRthvI kahe che te cakravatI' dvArA AkarSita lavaNa jala maLe AkhI pRthvI (mahAsAgare sahitanI sAta dvIpa samUha (eziyA-AphrikA vigere sAta baMDAvALI bhUmi) ne ApaNe paricita dRzya dvIpa athavA khaMDa) eziyA dvIpe-bhArata jagatatarIke ullekha kara vadhu sugama thaI ema bolavuM ThIka lAge che. paDaze. eTale dakSiNa bhArata kSetranA-madhya khaMDamAM A - A "paricita dazya jagata" ne vistAra AryAvartanA-dakSiNa kinAre lavaNa-samudranA vadhumAM vadhu 20000 mAIla lAMbA ane AvelA pANI vacce eziyA khaMDamAM-A 20000 mAIla pahoLo che ane te zAstrIya bhArata varSa rahela che. mApa pramAMNAMgula jana pramANe te lagabhaga eTale bharatakSetra 32000 deze jemAM chAjana lAMbI ane cha jana pahelI bhUmi samAI jAya che, tevI cha-khaMDavALI bhUmi ane bharatakSetranA ja dakSiNAI-bharatanA madhya khaMDanA kahI zakAya. AryAvartana cheka dakSiNa kinAre AvelA dvIpa ' jenuM kula kSetraphaLa lagabhaga 35 jana samUhamAMnA eka eziyA dvIpa (khaMDa) ne thAya. eka nAne sara vibhAga e bhAratavarSa. - A 35 jana (lagabhaga) kSetraphaLavALA bharatakSetramAM AvelA cha khaMDa-vaitADhaya Adhunika dazya-jagatanAM sAta khaMDe pikI parvata-32000 deza ke gaMgA ke siMdhu nadIne eziyA khaMDane eka vibhAga e ja bhArata samAveza bhAratavarSamAM thaI zake nahi. A varSa." badhAne samAveza te bharatakSetramAM ja thaI zake. A bhArata-varSa (junA samayanuM samagra keTalIka jarUrI spaSTatAe. hiMdustAna) uttara-dakSiNamAM 1900 mAIla bharatakSetramAM lAMbu ane pUrvathI pazcima 1800 mAIla uttare- himavaMta parvata paheluM che, je pramANagulathI mApIe te madhyamAM - vaitADhaya parvata lagabhaga be ejana lAMbuM ane jana pUrva tarapha vahetI gaMgA nadI parANe che. jenuM kSetraphaLa Azare 0 thAjana pazcima tarapha vahetI-siMdhu nadI ja thAya, A cAra zAzvata parvata tathA nadI rahela che. For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata mAM himAlaya parvata vidhyAcala parvata uttare - madhyamAM gagA nadI pUrva tarapha pazcima tarapha vahetI-siMdhu nadI A cAra azAzvata parvata tathA nadI rahela che. 19 joDakA e mAnavA vicare che. kalpavRkSo tamAma sAmagrI ke IcchAo pUrNa kare che, trIjA ArAnA bhAva pravate che, tyAMnA mAnavInu eka gAunuM zarIra ane eka palseApamanuM AyuSya hAya che. paraMtu A cAre samAna nAmavALA pate tathA nadIe bharatakSetra mAphaka bhAratamAM paNa hAvAthI bharatakSetra tarIke bhAratavaSa ne ja mAnI levAnI guMcavaNa vadhu dRDha banI che. paraMtu bharatakSetranI uttare Avela himavata patanI uttaramAM himavatakSetra AveluM che, je akama bhUmi che, ane tyAM asi-masi ke kasi (kRSi) (zastra-lekhana sAmagrI-khetIvADI) ne koija vyavahAra nathI. yugalika eTale strI-purUSanA jyAre bhAratavarSa nI uttaramAM Avela himAlaya parvatanI uttare cIna-tibeTa ane aphaghAnistAna Adi dezeA AvelA che. te karyAM bhUmi eTale asi-masi ane kasi (zastralekhana khetIvADI) nA vyavahAravALA ane pAMcamA ArAnA bhAva yukta che, mAnavI alpaAyuSyavALA ane nAnA mApavALA zarIranA hAya che. jethI bhAratavarSane samagra bharatakSetra tathA himAlaya--patane himava'ta-paryaMta tarIke mAnI zakAya tema nathI, ema lAge che. AjanuM adhakacarA prayAganA AdhAre jIvanArU vijJAna kayAM ? ane ApaNu' pAramArthika -satya vijJAna kayAM ? keTale taphAvata ? AjanA mAnavI A taphAvatane bhUlI bhautika-sukhAnA bhramaNamAM zu' zuM karatA nathI ? Ave. AjanA brAMta mAnava ajJAna ane mehanI AvRtti, ciMtana zaktine durupayoga karI vAstavika vijJAnanA mAthI choDI mAtra mana-buddhithI samajAtA tattvahIna--mArgAne satya-siddha karavAthI ceSTA karI rahyo che, ajJAna-mArga banAvavA mathe che. udyoga-mAnA Azraya laI mAtra puruSArtha ne khATI rIte agra-pada ApI rahyo che, yaMtravAdanA dheAraNe jaI vijJAnavAdamAM phasAI rahyo che, rAjasI nItinA mArgane avalaMbI ghaNu meLavavAnA tAnamAM avaLe raste dhasI rahyo che, chatAM tenI mAnasika vyathAo ghaTI che kharI ? guMcavAI rahela praznonuM samAdhAna javuM che ? jIvananI vAstaviktAnAM darzIna thayAM che? For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ July AryonuM bhUgoLa-jJAna -jazavaMta bhaTTa (saM. 2039 pustaka-1 pR. 15 thI 19 cAlu) jagajhajhajhajhajhajhajhajhaNajhaNajhaNajhAkajhAda kAjhA | (A lekha akhaMDaAnaMda (jAnyu. 68) mAM prakAzita thayela, A lekhamAM keTalIka vigate ane mAnya nathI, chatAM prAcIna-saMskRtinA gauravanA dhoraNe keTalIka vAte upagI che sata pustakathI bAkI rahela bhAga ahIM sAbhAra pragaTa karyo che. --saMpAdaka B A #99999999999999999999999 "epika iDiyA nAmanA graMthamAM nIcenI kailAsanI pelI tarapha ane niSadha parvatanI vigate siddha karavAmAM AvI che. A tarapha harivarSa, maMgeliyA ane uttare (1) pRthvI para keTalAka pe ane ane tenI turkastAna Ave che. AsapAsa mahAsAgaro hatA. (5) ilAvRtta varSanA cAra bhAga mera, gaMdha(2) je bhUmi para ApaNe rahIe chIe. tene mAdana ane mAlyavAna parvatethI thayA che. nAma jabudvIpa hatuM. ahIM jaMbUDhIpa ane jaMbu-vRkSamAMthI (3) ApaNI pRthvInI dakSiNe kSAra-samadra hato nIkaLelI jaMbu nadI hatI. ane uttare kSIra hatuM. tenI pUrva-pazcime 5 pazcimanI tarapha bhadrA ane ketumAla be paNa samudro hatA. *" deza AvelA hatA. (4) pRthvInA madhyabhAgamAM senAne meru (6) kailAsa parvatanI uttare moTu retInuM raNa A parvata hate. ane sarovara hatuM. te gebInA raNaA parvatanI dakSiNe tathA pUrva-pazcime (7) bhArata varSanI uttare yAne kAja Araba samudrathI Aje oLakhAya che. janArI traNa parvatanI hAramALA hatI. dAruNa, kula, hUNa, pArasike vagere eka himAlayanI, loke rahetA hatA, tema bhIkhaparvamAM bIjI kAzarama athavA kailAsanI, ane lakhela che. trIjI niSedhanI, (8) I.sa. pUrva kapamAM-hireDA pitAne * himAlayanI dakSiNe bhAratavarSa hatuM. uttare ItihAsa lakhe. hemavata; temAM triviSTapa (tibeTa ane cIna) hatAM. te vakhate hiMduone yavane paricaya hate. For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 A pUrve ' hiMduo Asiriyana ane pazcima bhAgamAM phATa batAvavAmAM AvI AliDayana leke sAthe vepAra-dhaMdhe karatA. che, te phATa hAlane keribiyana samudra tathA tenA paNa nakazA ApavAmAM AvyA che. mekasikone akhAta che. paNa hiMDosa tathA sonA pRthvInA e uttara ane dakSiNa amerikAnI vacamAM nakazAmAM amerikA batAvavAmAM AvyuM nathI. hovAthI baMnene sAMdhe che. teparanA mArgathI baMne jyAre ApaNe nakazA. naM. 1mAM te batAvavA. dezanuM joDANa thayuM che ane vyavahAra cAle che. mAM temaja yaMgya sthAne ApavAmAM Avela che. amerikAnA nakazAmAM Apela suvarNa bhUmi ene artha e ke te divase amerikAnI paNa ane vetabhUmi te ApaNA prAcIna bhUgoLa mAhitI hatI. varNanamAM varNavavAmAM Avela che. aMgrejone jUnAmAM jUne pRthvIne nakaze ApaNA prAcIna itihAsamAM kavetadvIpa dazamA zatakane che. e eTale goTALAvALe che e ati mahatvanuM sthaLa che kAraNa, "te upara zrI ke te parathI sthaLadha thaI zakatuM nathI. viSNu bhagavAna (amerikana esoniyasa)nuM jApAnIjha nakaze saraLa che. Adhipatya che," evuM purANomAM varNana Ave che. temAM nadIo bahu moTI, sAgaro mATe A jagyAne ApaNA loke tamabhUmi, jagyA ochI ane dezanI nizAnI barAbara jalabhUmi, ane viSNabhUmi-vaikuMTha ema kahe che. maLI AvatI nathI, chatAM temAM vizeSatA dakSiNa e pramANe uttara amerikAnA loke A dhavanI che. tenI rUparekhA ApavAmAM AvI che. jagyAne eziyAnasa kahe che. AthI te samajI zakAya che ke Aje je A eziyAnasa pramANe bhagavAna viSNu pradezanI zodha aMgreja-khalAsIo karI rahyA jaladeva che. te amerikAnA adhidevatA che. che, te sthaLanuM jJAna jApAnIone hatuM. amerikAnI chUTelI jamInane ApaNe bIju ATalAMTika-mahAsAgaranI pachI jamIna che. nAma "lokAloka parvatanI jamIna ' evuM jamIna eTale ke amerikA ja che. ApyuM che. | hirAse je rIte nakazA kADhayA che, te pUrvanA lekanI evI samaja hatI ke ja rIte prAcIna hiMdu-nakazA cItaravAmAM AvyA A dvIpamAM durghaTa parvatanI hAra che, ane te AkAramAM gela che. temAM bhUgaLanI mojuda che.? rUparekhA sArI kADhI zakAya che kAraNa pRthvI , uttara amerikAmAM "rokI parvatanI zreNi paNa geLa ja che ne (!). che, ane hakSiNa amerikAmAM eDisanTa - temAM jUnA khaMDanI AsapAsa mahAsAgara parvatanI che. batAvavAmAM Avyo che. tenI pelI tarapha suvarNa A lAMbI lAMbI parvatanI hAramALAone bhUmi zvetadvIpa dekhADela che te hAlanuM uttara ApaNa nakazAmAM "lokAloka parvata kalpanA ane dakSiNa amerikA che, ema sahaja samaja ApavAmAM AvI te sayuktika ane sAdhAra zakAya tema che. dekhAyA vinA rahetI nathI. For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ATalA : pratipAdana pachI paNa pAzcAtya yuropiyananA hAthanemAM na heAvAthI nakazA naM. 1 ane tenI vigata gaNanAne pAtra thatI nathI. AryAMnI saMskRti avala darajjo bhogavatI hAta temAM zakA nathI. purANa--kALathI bhaugolika temaja aitihAsika sAhityanA nakaze| eka aMga banI rahyo che, chatAM tene yAgya sthAna maLyuM nathI; khalke tenI avagaNanA karavAmAM Ave che. gya itihAsakAroe ApaNA veda, purAN, ke, mahAkAvyeAnA bhUgoLa ke itihAsane kSetre upayAga karyo hota ane eka-pakSI pallu namAvI dIdhA vinA jo niSpakSa tAla karyAM hAta, te Aje jagatanA sAhityamAM--sa MzAdhanamAM karAve. sAhitya-pravata ke tenA aMguli-nirdeza RSi munioe ApelI aDhaLaka sAmagrInA paricaya vizvane karAvavA e viSayanA jJAtAnI pavitra pharaja che. ethI e jANu thaze ke " AryA ajJAnI' naheAtA ane bhAratanI sa MskRti saravANI, I. sa. pUrvethI puSTa thatI AvI che;" RSimunioe karelA jaLa--si canathI enA veleA majabUta banyA che. vijJAnavAdanA kAraNe sAcu jIvana--je amRtamaya che, svAdhIna che, ghaniSTha che, nikaTatama che, parizuddha che, nima La che, doSamukta che, jAgrata che, jyAtiSamAna che, suMdara-madhura-lalAma ane abhirAma che, paripUrNa` che, satya che ane zAzvata che, tene AjanA mAnava sAva bhUlI rahyo che, ane vijJAnavAdathI aMjAyela AjanA buddhijIvI mAnava indriya, mana ane buddhi para vizvAsa karI laukika ane bhautika jIvanane jIvana mAnI rahyo che, zarIrane ja AtmA mAnI beTho che. bhAga-rasanA sukhane sava sva samaje-mAne che; nAmanA eja tenA vaibhava manI rahyo che, rUpane ja suMdaratA gaNe che, zarIrabaLane ja maLa kahe che. saMtati-prajAthI amaratA mAne che, kIrtti ne puNya kahe che. ane pravRttine jIvana mA sAkAra banAvavAmAM ja mAnava jantanI saphaLatA siddha karavAnA samajI bAhya jagatanI kalpanAne prayAse Adare che. For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANInI sapATI sarakhI che !!! mATe aMgrejImAM lekhaka mi. cAlsa ke jonsana-amerikA pRthvI sapATa che!!! anuvAdaka svAmI svarUpAnaMdajI (496/1 vRMdAvana pArka, sekaTara-22, gAMdhInagara ) BABEBERBERGBBERYBO [A lekha dha InTara nezanala sleTa atha sAmrAyaTI-keliphoniyA, amerikAnA pramukha tathA saMpAdaka : mi. cArlsa - ke. jonsane peAtAnA prakhyAta mukhapatra phleTa a nyujha""nA (phebru. 1982) arkamAM chApela, tenA parathI sAbhAra uddhata karIne kramazaH ahI' chApyA che. AnuM mULa aMgrejI lakhANa kramazaH "mUdrIpa" prathama pustaka (AsA 2039)mAM (pR. 1 thI 5 aMgrejI vibhAga) chapAI gayA che. ) ] rasa seAsAyaTI" nAma umeryu A nibaMdhamAM eDaphADa ghaTanAnI vadhAre samaja ApavAnuM nakkI karyuM che. kAraNa ke prathama te hu' pRthvI sapATa hAvA agenI sAbitI Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi pahelAM tene mATe tanateADa kAmagIrI bajAvanAra 1. semyuala bI. rAvekhAthana ema DI.nA kaTu a rUpa ApaNA keTalAka mULa-prayAgene cIleAkakhIle phUlephAle ane temanu nAma amara ane. ApaNe khAI besIe tema icchatA nathI. temaja temanI vizvasanIyatAne ochI karavA mAgatA nathI. tenI pUrNatAnI dRSTie te amara che. ane tenA A ApaNA TUMkAmAM TUMkA prayAga che. paraMtu dvArA te "pRthvI daDA jevI che" e vaijJAnika bhramaNAnA kAyama mATe aMta lAve che. ane khIju, vAziMgTana DI. sI. khAtenI smIthaseAniyana insTITayuTa tarIke oLakhAtA khristI vijJAnanA sthApaka carca` paNa eprila '78nA aMkamAM eDaphoDa prayAga vize mArI macaDI nAkhelu vikRta juThANu chApyuM che. ApaNe yunivarsIla eTeTika sAsAyaTI epha amerikA ane greTa briTananuM nAma baddalIne temAM inTaranezanala phleTa a eNTeTika zabdanI vyAkhyA ane upayoga ApaNe ghaNA varSothI je rIte karI rahyA chIe te grIka yApada jITo"mAMthI UtarI Avye che; jenA atha khAja karavI', 'zeAdha karavI', (tapAsa karavI, 'hakIkata puravAra karavI, evA thAya che. vItelAM varSomAM A prakAranA prayAgAnA For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 upaga ame phaleTa artha nyUjhamAM karyo che. je dariye-pRthvI goLAkAra hoya athavA paraMtu hAlanA svarUpamAM upayoga zarU karyA pachI vaijJAnika-mAnyatA mujaba capaTA goLAkAra hoya tene upayoga karyo nathI. to lAMbA-aMtaramAM tenI sapATI upara vaLAMka ApaNe A vAta AgaLa dhapAvIe te cagya UMcAIe uparathI narI AMkhe joI pahelAM mane kahevA de ke zakAze, ane TeliskepathI TUMkA aMtaranI bAbavartamAna peDhInuM magaja davAo ane vyava- tamAM paNa te dhyAna bahAra jaze nahIM. pravegathI pANInI sapATI samatala mAluma sthita vaijJAnika pilava (Pavlov) kAryakramo paDI che ane goLAkAra uparanA athavA tenI dvArA eTaluM te kaluSita thaI gayuM che ke ghaTanA AsapAsanA pANInI sapATI ekasarakhI hovAnuM onuM tathya jANavAnI mAtra "kSamatA" ja nahIM azakya che eTale puravAra thAya che ke dariyemULabhUta "IcchA" athavA "abhilASA gumAvI pRvInA goLAkArane siddhAMta khATo jaNAya che. dIdhI che, tene sthAne che mAMdaluM, vikRta, duSita pratibhAvALuM havAnanuM magaja, jene kaI jJAna prathvI goLAkAra dharI upara athavA dareka sthaLe pANInI eka sarakhI sapATI nathI ane jANavAnI paNa ochI temAM rAkhe che. cakAkAra gatie pharatI hovA aMgenI tamAma te te basa mAtra IcchA rAkhe che anya dhAraNAo ane gurutvAkarSaNanI mAnyatAne tamAma pazuo jevA banI javAnA keI gAMDI- paNa khoTI pADe che. ghelasA-yukta mAnyatAo...nazAberI, vadhu kephI kebrija-vistAramAM "elaDa beDa davAo, vadhu jAtIya sukha, vadhu paisA. A nAmanI eka kRtrima nadI athavAM nahera che, te aMge kaI zaMkA sevanArane dhikkAre che. - 20 mAIla karatAM vadhu lAMbI che. ane beDapheDa ane tenA vaijJAnike tene jema kahe che tema levala nAmanA nIcANavALA bhInA vistAranA vicAre che, ke thoDAka divasomAM te plAsTIkanuM bhAgamAMthI sIdhI pasAra thAya che. zarIra dhAraNa karIne ajara-amara banI jaze A naheramAM pANI lagabhaga sthira che-ghaNuM. ane rekeTayAnamAM svargamAM jaI zakaze. kharuM saMpUrNatayA Ama hoya che. ane tenI eTale A prakAranA loko samajI zakaze saMpUrNa--laMbAImAM kaI paNa prakAranA leka nahIM ane e paNa samajaze nahIM ke Do. athavA pANInA daravAjAthI vikSepa pahoMcate nathI. eTale keI paNa pramANamAM vaLAMkanuM semyuala bI. rebethAnane beDaphe praka vAstavamAM astitva che ke nahIM? te nakkI artha phaleTane A pravega kephI davAonI karavA mATe A nahera badhI rIte sugya che. asaravALI mAnyatAono aMta lAve che. ane praga-1 vijJAna tarIke gaNAtI bITa phAnI rejhala (vikhyAta jaLa-mArga) vecesa Dema nAmanA Dejhala jabarIzanI mULa buniyAdane kAyamane eka sthaLethI velanI bIja nAmano bIjA sthaLe mATe ane saMpUrNa paNe aMta lAve che. javA mATe lAkaDI upara dhavaja sahitanI eka * A lekhanA lekhake sthApela "inTara nezanala phaleTa heDIne javAno Adeza apAye hate, lAkaDI artha risarca sosAyaTI (keliphoniyA) nuM A mukha- uparane vija pANInI sapATIthI pAMca phUTa patra che, addhara hatA. For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 A baMne sthaLe vaccenuM aMtara che sTamyuTa hate, sUryane prakAza ghaNe hatuM ane hoDInI mAIlanuM che. De. rebathAna zaktizALI saMpUrNa musApharI daramiyAna hoDInI lagabhaga Teliskepa laIne pANImAM UtaryA ane pANInI AgaLa ke pAchaLa sUryane prakAza hate. dareka sapATIthI Azare ATha IMca upara rAkhIne jarUrI zarata lagabhaga pUrNa karavAmAM AvI hatI velanI bIja jatI hoDIne tene pahoMcatAM ane pariNAma tenI chellI mAtrA sudhI cakkasa lAgelA pUrepUrA samaya sudhI nirIkSaNa karyuM. ane saMtoSakAraka hatuM. vaja ane hoDI samagra aMtara sudhI anivAryuM pariNAma e hatuM ke "cha mAIlanI cokhAM dekhAtAM hatAM. heDI dvArA A aMtara pUrepUrI laMbAI daramiyAna pANInI sapATI kapAya te daramyAna koI bhUla na thAya te mATe nirIkSaNa sthaLathI keI noMdhapAtra pramANamAM heDI calAvanArane sUcanA ApavAmAM AvI ghaTavAnI na hatI, athavA nIcenI tarapha vaLAMka hatI. ke je te bIje pahoMce ke tarata ja levAnI na hatI." tenuM eka halesuM kamAnanI Toce UMcuM kare. unALAnA eka divase bapore lagabhaga paraMtu je pRthvI goLAkAra hota te Alekha 3-00 vAge A prayoga zarU karavAmAM AvyuM (AkRti 1)mAM batAvyA pramANe cha mAIla laMbAinI pANInI sapATI tenA be cheDA karatAM eka biMdu DI. banaze, je uparanA nirIkSaNathI madhya bhAgamAM cha phUTa vadhAre UMcI hota. paraMtu eka mAIlanA aMtare che. Teliskepa pANInI sapATI karatAM mAtra ATha DI thI brIja sudhInuM bIju aMtara pAMca ja IMca upara hovAthI pANInI sapATInuM sauthI mAIlanuM haze. ane DI thI bI sudhIne vaLAMka UMcuM biMdu nirIkSaNa sthaLathI eka mAIla dUra cha phUTa ATha IMcane thaze. ane te DI nI hota ane te biMdunI nIce pANInI sapATI kSitija nIce 11 phUTa 8 IMca thaze ane bAkInA pAMca mAIlanA aMte 16 phUTanI heta. saMpUrNapaNe dekhAze nahIM. e. bI. pANInI cha mAIlanI lAMbI paraMtu AvI paristhiti jovAmAM AvI kamAna darzAve che. ane e. sI. nirIkSaNa rekhA nahIM. paraMtu nIcene Alekha (AkRti 2) A darzAve che. pANInI kamAna sAthenA saMparkanuM aMgenI sAcI paristhiti darzAve che. ke : For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daSTi rekhA e, bI cha mAIlanA saMpUrNa zaktizALI TeliskopanI madadathI dhavaja e aMtara daramyAna pANInI sapATIthI samAna aMtare thI bI sudhInA vijenI upara ane eka cheDethI ane samAntara che. AnA uparathI puravAra thAya bIje cheDe sudhI nirIkSaNa karatAM bI uparanA che ke sthira pANInI sapATI bahirgoLa nathI moTA davajanA nIcenA bhAga upara daSTi rekhA saMpUrNapaNe eka sarakhI che. prAga-2 DI uparanA pANIthI bI ne nIcene bhAga A ja naheramAM pANInA eka cheDAthI bIjA pAMca upara che ane sI upara pANIthI e cheDAnI dhAra upara pANInI sapATIthI dareka uparanA TeliskopanI UMcAI pAMca phUTa hatI dhvajanI Toca pAMca phUTa upara rahe te rIte cha ane vaccenA dareka devajanI UMcAI paNa eTalI dhvaja eka bIjAthI eka sTaTyuTa mAIlanA ja hatI. AthI sI, DI vaccenI sapATI dRSTi aMtare rAkhavAmAM AvyA. rekhA e, bI. e. sAcI rekhA hovAthI chellA ghavajanI pAse eka traNa phaTanA corasa tene samAntara sI DI paNa sAcI rekhA che. devajavALI vadhAre lAMbI lAkaDI gaThavavAmAM athavA bIjA zabdomAM kahIe te che e AvI. A davajanI Toca pANInI sapATIthI mAIlanI jaLa sapATI sI.DI. saMpUrNa paNe eka AMTha phUTa upara hatI ane tene nIceno bhAga sarakhI hatI. vacce gaThavavAmAM AvelA anya dhvajonI TocanI je pRthvI goLAkAra hota te chellA prA. rekhAmAM rahe te rIte rAkhavAmAM Avela. gamanI dhvajonI zreNI Alekha (AkRti 4mAM) darzAvyA pramANenA AkAranI ane pariNAme biMdu bI upara daNi rekhAthI 13 phUTa 8 iMca darzAvatI thAta. nIce hota. - sI thI DI sudhInA pANInI sapATIne pRthvInA geLAkArane lIdhe AvI paristhiti vaLAMka rekhA e. bI thI jaNAvelA pramANamAM sarjAI hota, paraMtu AvI paristhitinuM nIco hota. prathama ane bIjA vije e thI astitva na hovAthI, hakIkatamAM koI paNa bI sudhInI daSTi rekhAnI dizA nakakI karI hata. jAtane AdhAra nahIM dharAvatA mAtra saraLa ane trIjo divaja bIjA vajanI ATha IMca siddhAMta tarIke A mAnyatAne jAhera karavI nIce, ethe vaja 32 iMca, pAMcame cha phUTa joIe. ane sAtame 16 phUTa ATha IMca, nIce heta. A mAnyatA saMpUrNataH geramArge dorAyelI paraMtu chellA ane sauthI moTA davajanI Toca pratibhAnI zodhathI vizeSa kaMI nathI. Ama nAnA dhvaje karatAM traNa phUTa vadhAre hevAthI chatAM gANitika ane tAkika jarUriyAte tenI For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpUrNa jUThANa tarIke jAherAta karavAnI pharaja karyo hato ke baMne sapATa che- 1936nI vAta na paDe tyAM sudhI tenI sarva-grAhyatA ane che, tyArabAda 43 mAM pheTa vartha-DalAsa khAte prAkRtika ghaTanAonA saMbaMdhanI dRSTie bhavya che leka vartha jeITe paNa A ja nirNaya karyo cha mAIlanI jaLa sapATIne ekaMdara vaLAMka hato. vIsa phUTane thAta. Ama chatAM have Apa dareka jANe che ke upara jaNAvelA prayogo De. semyuala bI pANInI sapATI eka sarakhI che ema sAbita revethAna-ema. DI. e karelA zreNIbadhdha karIne pRthvI sapATa hovAnuM puravAra karyuM che. prAge paikInA mAtra be ja che. ema kahevA mATe na te huM, na te mArI A take saMgata saMzodhananA saMzodhaka AmAM ke na te che. thAna tamAre athavA tamAre ullekha karavAmAM AvelI naheranA kAMThe satata nava samaya barabAda karavA mAgatA nathI. mahinA sudhI rahyo hato. ane sthira-pANInI je hakIkata judI ja hota to, sau prathama sapATI saMpUrNa paNe eka sarakhI hoya che evA ame ane amArI sAmenA tamAma keTeTika phera phAra rahita e ja nirNaya tarapha tenA phaleTa arthamAM eka vastu sarva sAmAnya che. tamAma nirIkSaNe derI gayA hatA ema te ame tamAma jUThuM belanArAone, DhegIjaNAve che. ene, tamAma banAvaTI vAtone dhikArIe have te hada thaI chIe. ame "satya" sAMbhaLavA IcchIe chIe; phaleTa atha nyUjha) nA Disembara ane "satya" kahevA IcchIe chIe. mahinAnA aMkamAM mArjarI ane meM tAjetaramAM kevI dayanIyatA ? duniyAnI TIkA-TIpaNuM karelA eka prayogane samAviSTa karavAmAM Avaze. jyAre keIka sAdI, sAmAnya buddhine ke paraMtu Apa jANe che ane huM paNa samajaNane upayoga karI rahyuM che, jUThuM belajANuM chuM ke tame eka vAra teno vicAra kare nArAo ane banAvaTa karanArAonuM khaMDana eTale hakIkatamAM ekadhArA prayogo" cAlu karIne satya belI rahyuM che tyAre AvA rAkhavAnI koI jarUra nathI. eka prayoga lokone samUha" ane tamAma "AvA lokonA samUhanA vaphAdAra anuyAyIe" pRthvI parane pANInI sapATI dareka sthaLe eka sarakhI dharma paNa pRthvI sapATa che evuM saraLa satya ja che. huM bAra varSa thaye te pahelAM meM kahevAnI hiMmata karanAra keInI paNa sAme sAna eMgalI TekasAsamAMnuM nAsavadhI sara. jhanUne caDhe che ane gussAthI lAla-pILA thaIne vara ane ke nadI joyAM hatAM, ane nirNaya tenI sAme dhikkAra phelAve che. paryApta che. For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryanI gati ane paDachAyAnI gati lekhaka : ramaNalAla babAbhAI zAha (10, vizvabaMdhu, sesAyaTI-sarakheja roDa, pAlaDI, amadAvAda-7) (A lekhamAM keTalAka vicAro ane saMmata nathI, paNa sUrya-prakAzamAM kSetrAzrayI aMtara kema paDe che ? te aMge upagI dhArI yogya vicAraNA mATe raju karyo che. saM.) sUrya jabUdvIpanI AsapAsa 48 kalAkamAM yAnI gatinI jhaDapa eka sarakhI rahI zake. eka cakakara lagAve che. jambudvIpano parigha paraMtu sUrya geLa vartuLAkAre bhramaNa karatA lagabhaga 3 lAkha 16 hajAra jana Azare che. havAthI je sarkala (geLAkAra bhramaNa kSetra) nI jethI sUrya dara eka kalAkanA Azare 6500 je rekhA upara bhramaNa karate hoya te vastuLanI jana karatAM paNa kaMIka vadhu jhaDapathI gati bahAranI bAjunA paDachAyAnI gati vadhI jAya. karavA pUrvaka geLa-vartuLAkAre bhramaNa karI kAraNake sUryanA bhramaNa-kSetra karatAM paDachArahela che, yAnuM bhramaNa kSetra vadhI jAya che. ane sUryanI - A rIte sUryanI gatinI jhaDapa kalAkanA gatinA samaya jeTalA samayamAM ja sUryanA Azare 6500 ejanathI paNa kaMika vadhu thaI bhramaNakSetra karatAM paDachA vadhu bramaNakSetramAM jyAre tenA paDachAyA ke prakAzanI gati sthAne eka cakkara purUM kare che. sthAne judI hoya che. paraMtu sUrya je sarkalanI je rekhA upara jabUdvIpanI bahAra lavaNa-samudramAM paDatA bhramaNa kare che. te sarkalanI aMdaranA bhAgamAM paDachAyA ke prakAzanI gati sUryanI gatinI paDachAyAnuM bhramaNakSetra ochuM thAya che. ane jhaDapa karatAM paNa vadhI jAya. jema paDachAye ke sarkalanA madhyabhAge te bhramaNa bilakula ochuM prakAza jambudvIpanI jagatIthI vadhu dUra, tema thaI jAya che. tenI gati paNa vadhAre. dAkhalA tarIke ja budvIpatI jagatInI tyAre jambudvIpanI aMdara merU tarapha paDatA rekhA para bhramaNakSetra Azare 3 lAkha 16 hajAra paDachAyA ke prakAzanI gatinI jhaDapa sUryanI gatinI jananuM che jyAre meruparvatanI taLeTImAM jhaDapa karatAM ochI, jagatIthI jema jema merU- (merU parvata ne aDIne rahelI bhUmi upara) parvata tarapha AgaLa vadhIe tema tema te sthAne paDachAyAnuM bhramaNakSetra Azare phakta lagabhaga paDatA paDachAyA ke prakAzanI gatinI jhaDapa 31 hajAra 600 yajananuM ja thAya. ochI thatI jAya. jethI jaMbudvIpanI jagatI upara sUrya merU parvatanI taLeTImAM paDatA paDachAyA ke jyAre kalAkanA Azare 6500 jananI jhaDaprakAzanI gati sauthI vadhu ochI. pathI gati kare tyAre meruparvatanI taLeTI pAse sUrya je sIdhe sIdhe ja gati karate paDachAyAnI gati kalAkanA lagabhaga 650 hoya te ja sUryanI gatinI jhaDapa ane paDachA- jananI ja hAya. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 paDachAyA ke prakAzanI A gati kSetra apekSAe ja samajavI. vRttA paraMtu uparAta kSetranI aMdara paNa kAra patA tathA zikharA vagere upara paDatA sUryanA prakAzanA paDachAyAnI gatinI jhaDapa paNa bhinna-bhinna hAya. patAnA vyAsa tathA paridha A ke vadhAre tema te patA upara paDatA paDachAyAnI gati paNa AchI-vadhatI hAya. paryaMta ke zikharAnA je parigha hAya tenA aDatAlIsamA ke cAvIsamA bhAganI gatinI jhaDapa thiya. (saMbhavataH ja dropanI jagatInI najIkamAM AvelA pava tA ke zikharA upara parighanA 24 mA bhAganI gati-jhaDapa ane merupa tanI najIkanA bhAgamAM AvelA vRtta-patA ke zikharo upara parighanA 48 mA bhAganI gati jhaDapa heAvAnA saMbhava che. chatAM paNa vicAraNA upara vizeSa vicAra karavAnI AvazyakatA che. A sUrya sItA nadInA mukha pAse Ave tyArathI ane bharatakSetra pasAra karIne sItAdA nadI sudhI paheAMce te daramyAna sUryane cAvIsa kalAka thAya che. te ja cAvIsa kalAka daramyAna ApaNA paricita jagata upara eka rAtri-divasa thatA hAvAthI vata mAna jagatanI parizrvanA 24 mA bhAganI paDachAyAnI gati thAya. upara dghi 8 9 ga viSuvavRtta-khA 24000 mAIla hovAthI viSuvavRtta rekhA upara paDachAyAnI gati kalAkanA Azare 1000 mAIlanI thAya. viSuvavRtta-rekhA thI jema jema uttaramAM jaIe tema tema paridha A thatA hovAthI jema jema uttara tarapha jaIe tema tema paDachAyAnA gati jhaDapa ochI thAya. NumAM jaIe tema tema parigha vadhavAthI paDachAjyAre viSuvavRtta-rekhAthI jema jema dakSi yAnI gati-jhaDapa paNa vadhatI jAya, himAlayathI uttara-taraphanA pradezAmAM dara eka kalAkanA sUdiyanA atara vacce 1000 mAIla karatAM ochA mAIlanuM aMtara rahe jyAre viSuvavRttathI dakSiNanA pradezAmAM jema jema dakSiNamAM AgaLa jaIe tema tema 1000 ApaNuM paricita-pracalita vizva (hAlanI zeAdhAyelI ane paricita bhUmi) paNa saMbhavataH lagabhaga 30 thI 35 hajAra mAIlanA parigha-mAIla karatAM vadhu dUra atare 1 kalAka meADA sUryAMya ke sUryAsta thAya-- vALuM ane cArebAjuthI DhALa paDatuM ane vacamAMthI uparokta UMcAivALu TekarA svarUpa hAya tema lAge che tethI A bhUmi upara paDatA paDachAyAnIgati paNa A bhUminA parighanA 24 mA bhAga jeTalI thAya. A rIte viSuvavRtta-rekhA upara tathA tenI najadIkanA pradeze! upara paDachAyAnI gatinI jhaDapa Azare kalAkanA eka hajAra mAIlanI thatI hAvAthI dara eka hajAra mAIle eka kalAka meADo sUrya+daya tathA sUryAsta thAya. amerikA ane bhArata vacce lagabhaga 1011 hajAra mAilanuM aMtara hAvAthI A kArasuthI 10-11 klAkanuM aMtara sUkriya ke sUryAstamAM thAya che. ane tethI bhAratamAM divasa hAya tyAre amerikAmAM rAtri ane bhAratamAM rAtri hAya tyAre amerikAmAM divasa thAya che. uttara dhruva pradeza-ucca TekarA svarUpa vartAmAna jagatamAM cheka madhyabhAge ane uccapradezamAM AveleA hAvAthI, tyAM ghaNA-lakhA samaya sUrya prakAza rahI zakavAnI sabhAvanA che, For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka sUrya dUra cAlyo jAya te ja samayanI che? temAM je-je kAraNothI A rItie banatuM lagabhaga bIjA sUryane prakAza cAlu thatA hoya temAM kayA kayA kAraNonI saMbhAvanA che. ? havAthI lAMbA samaya sudhI (lagabhaga cha mahinA temAM amArI buddhimAM je amane ThIka lAgyAM sudhI paNa) divasa cAlu rahevAne saMbhava che. te kAraNe amee atre raju karyA che. chatAM A vistArane bIjuM kaI bhaugolika AvI paNa A kAraNe na hoya ane bIjAM ja vadhu raNa nA naDatuM hoya te A bhUmi upara sadA-- cogya kAraNe paNa maLI Ave. kALa (bAremAsa) divasa rahevAnI saMbhAvanAnI Aje pratyakSapaNe joI zakAya che kezakayatA che. paraMtu A bhUmine paNa (uttaradhruva bhArata-amerikA vacce 10-11 kalAka pradezane) tenA karatAM paNa vadhu uccabhUminAM sUryodayanuM aMtara hoya che. ane dhruvapradezamAM AvaraNa naDatAM hovAnI saMbhAvanA che. cha-cha mahinA rAtri-divasa hoya che. ane tene tibeTa ane tenI AjubAjunA pradezo InkAra ApaNAthI karI zakAya tema nathI. te (Azare 50-55 akSAMzavALA pradeza) uttara- pachI A paristhiti, zrI jena-darzananI mAnyatA dhruva-pradeza karatAM paNa vadhu UMcA hovAnI pramANe zakya che ke nahi ? tenI ja amoe saMbhAvanA jaNAya che. (nadIonA vaheNa vicAraNA karI che. uparathI bhUminI UMcAI-nIcAI jANI zakAya zrI jaina-darzananI mAnyatA pramANe paNa che. ane tethI karIne sUrya jyAre dUranA A paristhiti pramANe hoI zake tevI zakayamaMDaLa upara rahIne bhramaNa kare tyAre A ucca tAmAM kaI kaI bAbate kAraNubhUta hoI zake? bhUmi (50-55 akSAMzavALA pradeza)nA Avara. tevI aneka kAraNabhUta bAbatemAMthI amane raNa ne laIne uttaradhruva upara sUrya prakAza je-je bAbate kAraNabhUta lAgI che te amoe bilakula na paDe tyAre tyAM lAMbI rAtri thAya. atre darzAvI che. - bhArata ane amerikA vacce 10-11 kalAka bIjA vidvAna-mahAzayene paNa A sivAya sUryodayanuM aMtara ane cha-cha mahinA rAtri- je-je kAraNo jaNAya che te kAraNa avazya divasa thavAnA kAraNomAM ApaNA vartamAna teo zrI raju kare tevI huM vijJApanA karU chuM. jagatanI bhaugolika paristhiti ke bhAga jethI A viSaya upara sAre prakAza pADI bhajave che? tenI sAmAnya rUparekhA amee zakAya. amArI maMda-sthULa buddhi anusAra je rIte mane AzA che ke jaina vidvAno A viSaamArI samajamAM AvyuM che te rIte ame yamAM rasa laIne vadhu mahenata-khaMtathI saMzodhana ahIM jaNAvIe chIe. karaze te jarUra ApaNe yogya vigate bhegI ane artha e nathI ke je amoe karI zakIzuM. ane hAlanA muMjhavatA praznone jaNAvyuM che te badhuM sAcuM ja che. ane badhuM ukela karI zakAze. A rItie ja bane che. tevuM nathI. paraMtu amee A viSayamAM je-je vicAraNA A rIte cha-cha mahinA rAtri-divasa thavAmAM raju karI che te kevaLa prAthamika kakSAnI ja che ane bhArata-amerikA vacce 10-11 kalAkanA ane tethI temAM ghaNI ghaNI khalanAo thavAne sUryodayanuM je aMtara paDe che. te zAthI bane pUre saMbhava che. For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 A viSayamAM vizeSa vAMcana-manananI jarUra A badhAM nirIkSaNa bAda je vigate che. taduparAMta keTalAka sthaLo jevAM ke uttaradhruva ekatra karavAmAM Ave te vadhu AdhArabhUta pradeza ke tenI najIkanA be-traNa mAsanA divasa- upayogI thaI zake. vALAM sthAne, osTreliyA-tathA tenI AjubAjunA pradeza vageremAM jAta-nirIkSaNanI A nirIkSaNa karyA sivAya je vicAraNA khAsa AvazyakatA che. ekatra thAya temAM bhUlo thavAne vadhu saMbhava che. A sthAna upara sUryanI gati ane tene ane tethI te vAraMvAra pheravavI paDe. prakAra, graha, nakSatra, tArA vagerenI gati-mApa vagerenI jAta-nirIkSaNanI khAsa Ava- jaina saMghanA vidvAne A dizAmAM prayatna zyakatA che karIne jhINI-jhINI vigato ekatra karIne kArya A uparAMta samudranI bharatInA pramANa, AgaLa dhapAvaze te jarUra A viSaya upara pANInI khArAzanuM pramANa, lAMbA rAtri-divasa sAro prakAza pADI zakAze. vakhate sUryodaya-sUryAstanAM sthAne, lAMbA divase daramyAna sUrya keTale UMce jaIne keTalI nIcAI ame AzA rAkhIe chIe ke-zrI jaina sudhI jAya che.? tenI vigata tathA dakSiNadhruva saMghanA vidvAne A viSayamAM rasa laIne A najIkanA tArA-nakSatranI gatinI dizA-cAla gUMcavaNa bharyA praznanuM nirAkaraNa zodhavAmAM vagerenI paNa jAta-nirIkSaNanI khAsa Avazya- pitAne kiMmatI samaya avazya Apaze-e kyA che. abhyarthanA... vAstavika vijJAnanI sAdhanA sAMsArika jIvanamAM nathI, A jagata ITa leka nathI, pracalita mArga siddhi mArga nathI, bAhya buddhijJAna yathArtha sAdhana nathI, jIvananuM uddezya, jIvananuM satya ane jIvana mArga paNa vijJAnavAdamAM nathI, A Ajane vijJAnathI aMjAyela. mAnava bhUlI beThe che.. che eTale ja bhUlyAne sAce mArga batAvavAnI jhuMbeza manamAM rAkhI, jIvanamAM vAstavika lakSyane samajAvI tattvajJAnane mArga cIMdhavAnI uttama bhAvanAthI bhrAMti-mithyAtva avidya meha, tRSNa, vagerenA sAgaramAM DoLAtI prajAne abhyadayanA mArge dorI javAnI IcchAthI prayAsa karavAmAM Ave che, te ati AnaMdane viSaya che. - - - - - For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R gurutvAkarSaNa le. ramaNabhAI babAbhAI zAha-amadAvAda vaijJAnike batAve che ke gurUvAkarSaNa kAma karI zakatuM nathI. eTale ke . dareka vastune tenA karatAM meTI meTA gurutvAkarSaNanI hAjarImAM nAnuM vastu AkarSaNa kare che.' gurutvAkarSaNa baLa niSphaLa jAya che. retIne eka kaNa paNa tenAthI nAnI udAharaNa tarIke-himAlaya uparanA vastune AkarSaNa kare che. ane retInA kaNane sarovaramAM rahela pANIne himAlaya parva tenAthI mATe padArtha AkarSaNa kare che. tenuM gurutvAkarSaNa hoya che ja, paraMtu pRthvInA retInA kaNane kAMkarI, kAMkarIne pattharane madhyabiMdunuM AkarSaNa vadhAre hevAthI lagaTukaDe, pattharanA TukaDAne moTo pathara, moTA bhaga 20-25 hajAra phUTa uMce rahela pANIne pattharane parvatanI zilA, zilAne parvata. nIce pADIne lagabhaga 1000 thI 1500 ema eka-ekathI moTA tathA vadhu vajana- mAIla dUra samudra kheMcI jAya che. A pANIne dAra-padArtho nAnA-padArthane pitAnA tarapha himAlaya jevA moTA parvatanuM gurUtvAkarSaNa te hoya che ja. kheMce che. ane te paNa ekadama najIkanuM aDIne - tathA pRthvI paranA nAnA-moTA tamAma padArthane pRthvI pitAnA tarapha kheMce che. raheluM gurutvAkarSaNa hovA chatAM paNa tene niSkaLa banAvIne 20 thI 25 hajAra phUTa nIce pRthvIne sUrya potAnA tarapha AkarSe che. ane sUryane AkAzagaMgAno madhyavatI ane 1000 thI 1200 mAIla dUra raheluM gurU tvAkarSaNa pitAnA tarapha kheMcI jAya che. sUrya (kendra) pitAnA tarapha AkarSe che. AthI samajI zakAya che, ke-himAlaya A rIte jevA moTA parvatanuM ekadama aDIne raheluM eka-ekathI caDhIyAtA-baLavALA gurUtvAkarSaNa pRthvInA gurUtvAkarSaNa AgaLa pitAnAthI ochA baLavALAne potAnI tAkAta vagaranuM banI jAya che. ane himAtarapha AkarSe che." laya parvatanA gurUtvAkarSaNanI asara bIlakula Ama Adhunika-vaijJAnikonuM maMtavya che !!! -heja paNa kAma karI zakatI nathI. vaLI jeo kahe che ke-moTA gurUvA- pANIne parvata tarapha saheja paNa AkarSaNa karSaNanI hAjarImAM ochA baLavALuM nAnuM ke kheMcANa thaI zakatuM nathI For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte himAlayanA sAMnidhyamAM rahela himAlayanA gurUtvAkaSa NunI maryAdAmAM rahelA pANIne, pRthvInA gurUtvAkaSa Nu AgaLa himAlayanuM gurUtvAkaSa Nu sheja paNa A SI ke khe'cI zakatu nathI, teA pachI pRthvI karatAM asaMkhyaguNu khaLavALA sUryanA gurUtvAkaSa Nu AgaLa pRthvInuM gurUtvAkaSa Nu paNa kAma karI zake niha. ane sUrya'nu' gurUtvAkaSa Nu pRthvInA gurUtvAkaSa Nune niSphaLa banAvIne pRthvI upathI kapAIne rahelA pataMgA, nAnAM-mATAM pakSIo, uDatAM eraplenA tathA jamIna uparathI uMce AkAzamAM baMduka vaDe che|DelI gALIe vigerene paNa sUrya peAtAnA tarapha khecI levAM joI e. 33333 3 tevI ja rIte sUrya paNa zA mATe peAtAnA tarapha kheMcI letA nathI. pRthvInuM gurUtvAkaSa Nu khaLa je rIte himAlayanA sAMnidhyamAM tenA gurUtvAkaSa NunI maryAdAmAM temaja tene aDIne ja rahelA pANI upara jema himAlayanA gurUtvAkaSa NunI asara thavA detuM nathI, tevI ja rIte, pRthvI karatAM paNa anekagaNuM khaLavALuM sUcanuM gurUvAAkaSa~Nu khaLa zA mATe pRthvInA gurUtvAkaSa NunI asara kapAIne uDI rahelA pataMga, pakSIo, baMdukanI gALI upara thavA de. paraMtu ApaNe pratyakSa joI zakIe chIe ke pRthvInA khaLa AgaLa himAlayanA gurUANu maLanI kAIja asara dekhAtI nathI ane pANIne kheMcavA mATe sheja prayatna sarakhA paNa karI zakatu' nathI. vaLI pRthvInA vAtAvaraNa mahAra ( pRthvIthI 300 mAIla upara) gaelI cIjone tA sUrya peAtAnA, gurUtvAkaSa Nu vaDe khe'cI levA joie vaijJAnikA taraphathI batAvAtA gurUvAkaSa NunA A niyama vAstavika nathI. kAraNa ke sUrya ane pRthvI vacce jeTaluM aMtara manAya che tenA karatAM paNa atyaMta dUra dUra lagabhaga traNusA kreADa mAila jeTalA dUra rahelA pluTo tathA pRthvI karatAM ghaNA ja meDhA nepcyuna jevA grahane je pakaDamAMthI chUTavA nathI detuM te sUryanuM gurUtvAkaSa Nu khaLa pRthvInA gurUtvAkaSa`NunI maryAdAmAM rahelu kapAI ne uDI rahelA pataMgA, nAnA-mAya nyuTananA niyama pramANe kerI nIce pakSIe, ane baMdukamAMthI UMce cheDavAmAM paDavAnuM kAraNa pRthvInu gurUtvAkaSa Nu khatAAvela gALIone pRthvInI jema himAlayanI vavAmAM Ave che te vAstavika nathI, paNa asara nAbuda karIne himAlayanA gurUtvA tenu kAraNa taddana juduM ja che. kaNunI maryAdAmAM rahelA pANIne himA-kerI nIce kema paDe che ? layanA gurUtvAkaSa NunI asara nAbuda karIne peAtAnI pAse kheMcI le che. 5 tenAthI ulaTu AkAzamAM kapAIne uDI rahelA pataMga ke baMdukanI gALI upara pRthvI karatAM anekagaNA baLavALA sUryanA gurUtvAkaNunI saheja paNa asara dekhAtI nathI. AvA paraspara virAdhAbhAsI gurUtvAkaSa NunI kAryavAhI batAvI Ape che ke mI. nyuTane eka vakhata jhADa uparathI tUTI gayela kerIne ke sapharajanane nIce paDatAM For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 joI. temane vicAra Avyo, ke jhADa upara asara karI zakatuM nathI, paraMtu padArthanA guNa tuTI gaelI kerI UMce AkAzamAM athavA dharma pramANe ochA vattA pramANamAM ja asara bIjI kaI dizAmAM javAne badale jamIna kare che upara ja kema paDI? tene vicAra karatAM jethI karIne pRthvI pitAnI dharI upara gurUtvAkarSaNano niyama zodhI kADhyo. ghUmatI vakhate tathA sUryanI AjubAju prada teoe zodhI kADhyuM ke dareka meTI kSiNA karatI vakhate kapAI gaela AkAzamAM vastu, nAnI vastune potAnI taraka uDatA pataMga, nAnA moTA pakSI, jamIna AkarSe che, ane te niyama mujaba pRthvI uparathI UMce AkAzamAM choDavAmAM AvelI kerIne AkarSatI hovAthI kerI nIce paDI. baMdukanI goLI, nAnA-moTA eropleno tathA halakA-bhAre vAdaLa vagerene eka sarakhI jhaDapI paraMtu temaNe dhela A niyama temaNe ja gatithI pitAnI sAthe kheMcI laI jaI sauthI prathama zo che, evI je mAnyatA hAlamAM pracAra pAmelI che, te sAcI nathI. zrI jaina darzane A bAbatamAM pudugurUtvAkarSaNane niyama te temanA pahelAM . aneka sadIo pahelAM zodhAvA pAmela che. galenA guNadharmanuM je varNana batAveluM che te khUba samajavA jevuM che, ane tethI jhADa , bhAratIya vidvAna AyabhaTTa vikamanA parathI kerI nIce paDavAnuM kAraNa paNa samajI. trIjA saikAmAM te jAhera karela che. eTaluM : zakAya che. ja nahi paraMtu jyArathI pathvI pharatI zrI jaina dazane cAra prakAranA dharma hovAnI mAnyatA pracAramAM AvelI che. tyA- vALa vALA pudgale batAvelA che. rathI athavA tenA najIkanA thaDA kALa pachI ' (1) gurU svabhAvI (2) laghu svabhAvI A mAnyatA astitvamAM AvelI hovI (3) guru-laghu svabhAvI (4) agurU-laghu joIe, kAraNa ke gurutvAkarSaNanI mAnyatA svabhAvI. svIkAryA sivAya pRthvI pharatI hovAnI mAnyatA A cAra prakAranA pudgale vizvamAM TakI zake tema nathI. bharacaka pramANamAM rahelA che. | mATe gurUtvAkarSaNane A niyama nyuTananI (1) gurU-pathara, mATI, pANI, dhAtu zodha che tema kahI zakAya nahi, paraMtu pRthvI vagere nIce javAnA svabhAvapharatI hovAnI mAnyatA jeTalI jUnI che vALA. teTalA ja jUnA kALathI A mAnyatA ochA (2) laghu-varALa, dhumADo vagere UMce vattA pramANamAM pracAramAM AvelI hovI joIe. javAnA svabhAvavALA. chatAM gurutvAkarSaNane A niyama paNa (3) gurUlaghu-vAyu, vAdaLa, tiSka ghaNu vicAraNuM mAMgI le tevo che. gurUvA vimAna vagere ticcha gamana karSaNa dareka padArtha upara eka sarakhI rIte karavAnA svabhAvavALA. For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) agurulaghu-AkAzamAM sthira rahe. vaLI himAlaya upara rahelA eja vAnA svabhAvavALA. pANInI najIkamAM rahelA pattharanA chuTA paDI (vimAnika devonAM vimAna tathA gayelA TukaDA te jyAM paDayA hAtha tyAMnA siddhazilA vagere). tyAM ja (pANInA vaheNamAM AvatA hoya A cAra prakAranA ravabhAvavALA pudgale nahi tevA ) paDI rahe che, te parvata uparathI vizvamAM bharacaka pramANamAM rahelA che, ane nIce paDI jatA nathI. ke, samudra tarapha pota-potAnA svabhAva mujaba ja UMce, nIce kheMcAI jatA nathI paraMtu jyAM hoya, tyAMnA ke tichI gati tarapha gamana kare che, tathA tyAM ja paDayA rahe che. agurulaghu svabhAvavALA sthira rahe che. je pRthvInuM gurUtvAkarSaNa tyAM rahelA kerI nIce paDI tenuM kAraNa paNa te pANIne AkarSaNa karatuM hoya che, tyAM paDelA gurU-ravabhAvI pudgala hovAthI nIce paDe che. pattharanA TukaDAne paNa potAnA tarapha kheMcavAne jyAre laghu svabhAvI, varALa, dhumADe, prayatna karata. agninI jyota, vagere pRthvI tarapha nIce pRthvInuM AkarSaNa pANIne lAge che, nahi jatAM UMce-upara caDe che, tene pRthvInuM ane pattharanA TukaDAne nathI lAgatuM? kahevAtuM AkarSaNa bIlakula kheMcI zakatuM nathI. athavA zuM himAlaya parvata pattharanA vAdaLa, havA, vagerene pavana Adi TukaDAne pakaDI rAkhe che ane pANIne pakaDI bIjA keinuM dabANa, kheMcANa ke dhakko na na rAkhatA nathI? lAgato hoya tyAre tirachI gatie kAyama zuM eka jagAe pRthvInuM ane bIjI gamana karatA rahe che, paraMtu te UMce jatA jagAe himAlaya parvatanuM ema judAM nathI ke paDatA nathI. - A rIte dareka padArtha pitAnA judAM AkarSaNa kAma kare che? guNu-dharma pramANe ja nIce, UMce ke vaLI pANIne potAnA tarapha AkarSavAne tiSThI" gatie gamana karyA kare che. saheja paNa prayatna himAlayanI gurutvAkarSaNa ane te pratyakSa joI zakAya che. zakti karI zakatI nathI, tathA pANuM saheja je nAnA padArthane moTA padArthanuM gurUvA paNa parvatanA patha tarapha AkarSAtuM nathI, karSaNa ja mAnavAmAM Ave te himAlaya te hakIkata che. parvata upara 20 thI 25 hajAra phuTa UMce kharI hakIkata e che ke-patthara ane raheluM pANI nIce utarIne 1000-1200 pANInA guNadharmo (svabhAva) judA che. pANI mAIla musApharI karIne (siMdhu, gaMgA, heja paNa raste maLatAM nIcANa tarapha javAnA brahmaputrA) samudramAM cAlyA jAya che tene svabhAvavALuM che. ' himAlaya parvatanuM gurUvAkarSaNa pakaDI ane tethI ja te cheka samudra sudhI DhaLArAkhIne dUra javA deta nahi vanA mArge pahoMcI jAya che, te pRthvInA For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurUtvAkarSaNathI nahi paraMtu pitAnA sva. jyAre parvata upara raheluM pANI raste bhAvanA kAraNe ja samudra sudhI pahoMcI jAya che. maLatAM vahI jaIne cheka dariyA sudhI pahoMcI vaLI eja himAlaya parvatanA mathALe jAya che, ane tene parvatanuM gurUtvAkarSaNa jayAM bAjumAM moTI UMDI khINa heya tenI paNa rokI zakatuM nathI. bAjumAM ja dhAra upara ubhA rahIne eka A hakIkate batAve che ke, dareka padArtho patharane TukaDo ekadama sIdhe uMce uchALIe potAnA ja guNa-dharma (svabhAva) te TukaDe sIdhe ja ApaNe jayAMthI uchALe pramANe kArya kare che. hoya tyAM ja pAcho paDaze. gurU svabhAvI padArthane svabhAva sIdhI te vakhate bAjunI khINa tarapha kheMcAI lITImAM nIce paDavAno che, temAM paNa gurU jaze nahi, temaja ekadama sIdhI UMce pANInI svabhAvI pANI nIcANa tarapha vahI javAnA picakArI uThAvavAmAM Avaze te te pANI svabhAvavALuM che. paNa je pavana nahi hoya te sIdhuM ja pAchuM vaLI lokhaMDa ke pattharane ekadama ghasIne tyAMne tyAM ja Avaze. paraMtu khINa tarapha kheMcAI jaze nahiM. . lIse banAvele geLo paNa parvatathI nIce je pRthvInA madhyabiMdunuM gurUtvAkarSaNa sudhIne DhALa sAro haze te ragaDatA ragaDate kArya karatuM hoya te ticha (trAMsI) gati - nIce pahoMcI jaze, te keInA gurUtvA karSaNathI nahi, paraMtu potAnA gurU svabhAvane mAMthI paNa pRthvInA gurUtvAkarSaNe uparokta uchALelA pattharanA TukaDAne tathA pANIne A kAraNe ja. e jyAre ragaDe che tyAre parvatanuM ja pitAnA tarapha kheMcIne khAImAM laI javAM ? gurUtvAkarSaNa tyAM koI ja aTakAva ke pitAnA joIe, paraMtu parvata upara rahele pattharanI tarapha kheMcANa karI zakatuM nathI. TukaDo, UMce uchALe patharane TukaDo ke vaLI leha cuMbakamAM lokhaMDane AkarSa UMce sIdhI lITImAM uchALeluM pANI kaI vAnI zakti rahelI che, ane tethI pitAnI paNa prakAranI tirachI gatimAM thaIne khAImAM AkarSaNa zaktinI maryAdAmAM rahela lekhaMDane paDatAM nathI, paraMtu sIdhI lITImAM UMce pitAnA tarapha kheMcI le che. tyAre pRthvInuM uchALelA padArtho sIdhI lITImAM ja nIce gurUtvAkarSaNa tene aTakAvI zakatuM nathI. paDe che. je lehacuMbakane nAne sarakhe kakaDa te ja batAve che ke uparokta padArthone tenI zaktinA pramANamAM bIjA khaMDanA svabhAva-guNa ja nIce paDavAne che. je TukaDAne pRthvInA gurUtvAkarSaNanA paMjAmAMthI pRthvInuM madhyabiMdu AkarSaNa karatuM hoya te upADIne pitAnA tarapha kheMcI le che te UMce uchALelA pattharanA TukaDAne tathA uchA- himAlaya jevaDe mATe parvata nAnakaDA LeilA pANIne bIje kaMIpaNa aTakAva nahi patharanA TukaDAne zA mATe kheMcI zakate hevAnA kAraNe khAI tarapha kheMcI lAvata. nathI! For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AthI sAbita thAya che ke-leha nahi, pakSIone AkAzamAM uDavA de nahi, cuMbakamAM AkarSaNa-zakti che, paraMtu ane mANasone cAlavA mATe paga paNa himAlaya jevaDA moTA parvatamAM gurUtvA UMce karavA de nahi. karSaNa zakti nathI. paraMtu ApaNe joI zakIe chIe ke, vaLI je pRthvInI gurUtvAkarSaNa zaktimAM najIvo pavana paNa jhADanA pAMdaDAM halAve che. 100 mAIla UMce rahelA pAMca maNanA jamIna upara paDelA kAgaLanA TukaDAne ke pattharane nIce kheMcI lAvavAnI zakti hoya jhADanA pAMdaDAne uDADe che, tathA pakSIo te nadImAM vahetA pANIne vahevA deta ja AkAzamAM uDI zake che, ane mANaso cAlavA nahi, paraMtu rithara pakaDI rAkhata. mATe jamInathI paga upADI zake che, te batAve vaLI sthira evA taLAvanA pANIne che ke pathvInuM kAIpaNa prakAranuM gurUpavananI eka sAmAnya laharI paNa tvAkarSaNa lAgatuM nathI. halAve che te halAvI zakata nahi, ane vaLI keTalIkavAra ema paNa jaNAvavAmAM pavanathI hAlI rahelA pANIne sthira Ave che ke jyAre ApaNe cAlu TrenamAMthI karI nAkhata. nIce utaravAno prayatna karIe chIe tyAre jhADa upara rahelA koIpaNa pAMdaDAM TaTTAra ApaNe je je dizAmAM TreIna cAlatI hoya UMcAM rahI zakatA nahi, badhAM ja pAMdaDAM tenAthI avaLI dizAmAM cAlavAno prayatna jamIna tarapha ekadama jhUkI gaelAM raheta. karIe te AgagADI ( TreIna)nA garavAbhoMya upara paDelA kAgaLanA TukaDAone S karSaNanA kAraNe TreInanI gatinI dizAmAM dizAmAM kheMcAI chIe, ane tethI kaIvAra pavana uDADI zakta nahi akasmAta paNa thaI jAya che, ane A rIte je pRthvInuM gurUvAkarSaNa lagabhaga 2 AgagADInI gatinI dizAmAM kheMcAvA mATe lAkha mAIla dUra rahelA caMdra jevA moTA TreInanuM gurUtvAkarSaNa mAnavAmAM Ave che. upagrahane paNa chaTakavA daI zakatuM nathI. te paraMtu Ane je vicAra karIzuM te te zuM pavanane potAnI pakkaDamAM rahelA kAgaLanA gurUtvAkarSaNa AgagADInuM hotuM nathI, ubhI TukaDAne ke pAMdaDAne uThAvavA de kharuM? rahelI AgagADInuM bilakula kheMcANa thatu pakSIone AkAzamAM uDavA de kharUM ? tathA nathI, paraMtu jyAre khUba gatimAM hoya tyAre manuSyane cAlavA mATe paga uMce karavA ja A prakAranuM kheMcANa thAya che. ane te de kharuM ? " kheMcANa AgagADInuM nathI paraMtu AgacaMdra jevA upagrahane 2 lAkha mAIla gADInI jhaDapI gatinA kAraNe pavananA jhapAdUrathI pakaDI rAkhanAra pRthvInuM gurUvAkarSaNa TAnA dhakkAne kAraNe ja gADInI gatinI ! baLa jamIna upara paDelA kAgaLanA TukaDAne dizAmAM kheMcANa thAya che. sthira gADInuM ke jhADanA pAMdaDAne pavanathI uDavA daI zake AkarSaNa ke kheMcANuM balakula hetuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte sUrya, caMdra tathA tArA vagere A kheMcANa gurUtvAkarSaNane kAraNe nathI, paraMtu paNa jyAre khUba jhaDapathI gati karatA hoya che. havAmAM lAgatA dhakkAne kAraNe ja hoya che. tyAre AjubAjunI havAmAM dhakakA lAge ane sUrya, caMdra, tArA Adi gatimAna hoya tenA pariNAme havA gatimAna bane ne gati tyAre ja A prakAranuM kheMcANa utpanna thAya mAna havAmAM tenI najIka AvatA padArtho che, sthira hoya tyAre thatuM nathI, pRthvI paNa paNa havAnI sAthe kheMcAya. jo gatimAna heya te ja A pramANe kheMcANa jhaDapathI uDatA eroplenanA paNa A thaI zake paraMtu pRthvI sthira hovAthI A pramANe tenI AjubAjunI havAmAM dhakko lAge prakAranuM kheMcANa karI zake nahi. ane tenA pariNAme ochA vajanavALI vastuo paNa zakya pramANamAM kheMcAya, paraMtu vartamAnakALamAM vijJAna-jagata ane dhArmika jagatamAM AtyaMtika virodha ane saMdharSa jevuM dekhAya che. upAsanA, adhyAtma-vicAra, dharma-karma AdinI vAta A aNavikayugamAM purANI, sArahIna ane myujhiyamamAM mUkI rAkhavA jevI kahevAya che. vijJAna vaDe apAyelA asaMkhya bhautika sukha-samRddhinA sAdhanene prApta karI mAnavanI mAnavatA lupta banI pAzavikatAmAM palaTAI rahI che adharmane vyavahAra jANe mAnavane dharma ja banI gayo hoya tema svIkArAya che. dharmanA abhAvamAM manuSyanA jIvanamAM kAmavAda, kAmacAra, kAmabhakSa vigere rUpe svacchavAda phelAte dekhAya che. kharekhara to vijJAna mAtra Idriya gocara viSa sudhI ja sImita che. mAnavaya jIvananAM mUlyane vicAra tenI sImAthI para che. KARI%20C967***720670202967 For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # mAnavanuM caMdra upara utarANa Do, prahUlAda ga, paTela M.A Ph.D. vaDanagara bhAratIya-saMskRti ciraMtana-saMskRti che. mahArAjazrIe, avakAza-yugamAM pravezatA kawta. ma. grIsa. ebila- vijJAnanI satyatA tapAsavA A5NuM prAcInaniyAnI saMskRtio kayAranIye kALanA graMthonuM UMDuM avakana karyuM vartamAnagartamAM vilIna thaI gaI. , bhUgoLanuM parizIlana karyuM. vizvanA mUrdhanyarema-ethensanA suvarNa-yuga pahelAM pathA vaijJAnike, khagoLavettAo sAthe patra vyavahAro karyA te bhAratamAM zramaNa-brAhmaNa saMskRti zatadala kamalazI phAlI-phUlI hatI. tenA mahAmanI jIvananI pA sadIthI ya jhAjhera samaya daSTAoe ciMtana-sAgaramAM DUbakI mArIne japa-tapa ane adhyAtmanI samAntara satya mATe tapazcaryA AdarI. samagra mAnava jAtane sanAtana-satyonAM motInI AthI "tIrthakara' hindI sAmayika, bheTa dharI hatI. ( Idara M. P.)nA saMpAdaka che. nemicaMda bhAratIya saMskRti tapavananI saMskRti che. jene temanI satyaniSThatA ane tapaH pUtatAne tene janmauchera,sanmArjana ane saMvardhana vagere mugdhatAthI biradAvI che, ane "bhUgoLa vItarAgI divyAtmAonA sAnnidhyamAM thatAM aMka mATenI be divasanI lIdhela mulAtene gaLathuthImAM je satya ane divyatAnAM kAtamAM teozrIne kIrti-kAMkSA rahita cATaNa apAyAM che. kabIra' kahyA che. pariNAme hajAro varSothI tenI sanAtana pU. paM. zrI abhayasAgarajI mahAtAmAMthI kAMkarI kharI nathI, ane kALanI pracaMDa rAjazrI pAse kaI zALA-mahAzALAnuM thapATo vacce paNa TakI rahI che. adhyayana ke DIgrI nathI, chatAMya prAcIna jaina Aje sarvatra vijJAnanI addabhuta siddhi- bhUgoLa ane vartamAna bhUgoLanuM temanuM ene jhaLajhaLATa dekhAya che, chatAM tenA adhyayana AzcaryakAraka che, tethI ja te siddhAMtanI akSuNutAke sanAtanatA keTalI? vizvanI keTalIka bhUgoLa-khagoLanI saMsthAo - pa. pU.u. zrI dharmasAgarajImazrInA temanA tarapha AdarathI jue che aneka viSayanA ziSyaratna pa. pU. 5, zrI abhayasAgarajI marma temanI mulAkAte Ave che, For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnava jAtanI e kamanasIbI che ke- brAhmaNa graMthanA "mAgavatapurANamAM teNe samartha ciMtakenI tathA satyAnveSI- pAMcamA skaMdhanA seLamA adhyAyamAM bhU maMDaenI temanI hayAtImAM upekSA ja karI che. LanuM savistara varNana che. pachI AvanArI peDhIoe temanI niSThA sAme A rIte leka-saMsthitinuM, Agamika ke nata-marataka banI temanAM mArgadarzana zire- paurANika svarUpa Adhunika yugamAM mAnavabumAnya gaNyAM che; pachI te sekreTIsa hoya ddhine sugama nathI; keparanikasa hoya; geleliyo heya ke , paNa eno artha evo nathI ke je "pratyakSa gAMdhI hoya. jherane vAle, kosa, baMdukanI gaI nathI tenuM astitva ja nathI?" zALI ke upekSAnAM AvaraNe AvA jIvana kharekhara ! te Amika-paurANika divyAtmA vIrone anubhUta satyamAMthI rajamAtra paNa ee kaI paNa prakAranAM vaijJAnika sAdhane calita karI zakyAM nathI. vagara mAtra AMtara-pratibhAthI joyelAM khaLapU. abhayasAgarajI mahArAja AvA bhUgoLa tiSanAM rahasya Adhunika vaijJAnialagArIonI paMgatamAM beThela satya zodhaka che. kene navIna saMzodhana rUpe hAtha lAgI pUjyazrIe bhUgoLa-khoLanAM saMzodhane rahyAM che. mATe pAlItANAmAM "jaMbudvIpa nirmANa yojanA" nAme eka saMsthA UbhI karI che. tyAre khuda vaijJAnika ane khagoLavettAo A saMsthA, satya zodhaka bhUgoLa-khaLa paNa ApaNA pUrvajonI buddhi-pratibhA sAme mATe parama tIrtha rUpa banI raheze. natamastaka banI jAya che. prastuta lekhamAM caMdrayAtrA saMbaMdhI rajU- jaina Agama graMthomAM temaja anya Ata pU. abhayasAgarajI mahArAjazrInA graMthamAM vijJAna ane khagoLane lagatuM vipula tAvika ciMtananuM susaMkalana mAtra che. sAhitya Aje paNa atitva dharAve che, vartamAna -bhUgoLanI dRSTithI vicAratAM je ke keTalAka mUlyavAna graMthe ane mAnavInI daSTi-maryAdAmAM AvatI temanA uparanI TIkAo kALanA peTALamAM pRthvIne ja pRthvI mAnI besavuM" e vilIna thaI gaI che. bhUla bhareluM che. vijJAnane lagatAgraMthamAM "sUryaprajJapti saMpUrNa jJAna prApta karI cUkelA tIrthakara bhagavaMtee temaja anya divyAtmAoe samagra ane "caMdraprAti" noMdha pAtra che. jagatane hastAmalakata nihALIne AgamagraMtha De. vinTaraniTajha te AvA graMthane temaja anya purANa graMthamAM tenuM savistara vaijJAnika graMtha mAne che. ane De. briganA varNana kareluM che. matAnusAra "sUryaprajJapti" vartamAna cauda rAjalakanA savigata varNana sAthe vaijJAnika graMtha che, vaijJAnikonI daSTie paNa jabUdvIpanuM paNa vigate nirUpaNa che. amUlya graMtha che. For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 A graMthamAM jyotiSa ane gaNita para tyAM temaNe raDAra goThavyuM te tyAM 25 gaMbhIratAthI vicAra karavAmAM AvyA che ane hajAra corasa mAIlane bhUmi vistAra temanI tenA adhyayana vagara bhAratIya-jyotiSanA najare paDayo. ItihAsane samajI zakAya tema nathI. tyAM javA mATe temaNe adyatana sAdhane jainadaSTi anusAra bhULanuM svarUpa A dvArA prayAsa karyA, paraMtu tamAma prayAsa prakAranuM cheH niSphaLa gayA; te bhUmi upara teo jaI cauda rAjalokanA-madhyabhAga-tiryakamAM zakayA nahIM. asaMkhyadvIpa ane samudra che. temAM manuSyano laMDana sesAyaTI phora rIsarca vasavATa mAtra jaMbUDhIpa-dhAtaka khaMDa-ane ardha nA pramukha jI. ena, ema Terile pramukha puSparAvartadvIpa e aDhIdvIpamAM ja che. tarIke pitAnA eka bhASaNamAM kahyuM hatuM ke bAkInA dvIpamAM manuSya utpanna thatAja "ema mAnavAne keI kAraNa nathI. nathI, aDhIdvIpanI bahAra sUrya-caMdra vagerenAM ke jagatanI neMdha levAnI ApaNuM vimAne sthira hoya che. gatizIla hatAM IndranI maryAdA AvI jAya tyAM nathI. kudarata aTakI jAya che, ane e hadanI tiSThaleka asaMkhya yojanAne che. temAM bahAra keI judAja niyamo na pravate -manuSyaloka mAtra 45 lAkha ejanano ja che. amerikana vidvAna bruke nepyuM che ke pRthvInuM ATaluM vistRta svarUpa vata- "ApaNuM pRthvI jevI bIjI 10 karoDa mAna duniyAne bhale kAlpanika lAge, paraMtu pRthvIe hevAnuM jaNAya che." (dharma, khagoLanI draSTie temAM kazuM Azcaryajanaka yuga-8-7-17) nathI. A sarvenuM parIkSaNa karatAM sahaja rIte khagoLamAM jovA maLatAM avanavAM raha samajI zakAya che ke - thI vartamAna vaijJAnika yuga paNa dimUDha atyAre ApaNuM manamAM vaijJAni. banI jAya che. ke e daDha karela siddhAMto ke saMzodhana jemake "hindustAna TAimsamAM eka aMtima satya nathI." vakhate eka raziyana vaijJAnikanuM vidhAna AthI ja eka jarmana vaujJAnikanuM mAnavuM che ke - ApaNe je pRthvI upara rahIe "vijJAna haju pitAnI bAlyAvasthAmAM chIe ne jANIe chIe tenAM karatAM che ane vijJAna vaDe je jaNAyuM che, te eka karoDa gaNuM vadhu che. eka samaye te aMtima satya nathI." raziyana rojhAnikee salAmata bhUmi mATe bandrAnDa rasela jevA vizvavikhyAta uttara dhruva tarapha najara karI ciMtakanuM A dizAmAM je maMtavya che te paNa For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purANuM che." khUba mananIya che. "mAnava jIvanamAM chIe ke ethIya vadhu guMcavADA bharyo vijJAne atyAre eka tAtvika sthAna no keyaDe sAme AvIne UbhuM rahe che." grahaNa karyuM che. dharmanI prAcInatA viSe eDInTananA matAnusAra- " A ATalA vizvAsapUrvaka kahI zakAya tema nathI, bhautika-jagatanuM cetanA sAthe anuchatAM vadhAre saMbhava che ke dharmanA vikAsa saMdhAna na karIe to e eka kaha5nA kalAnI sAthe thaye heya; anumAnataH mAtra ja banI rahe che." kalA ane dharma baMne lagabhaga 80 AinsTAina paNa mAne che keH hajAra varSo purANuM che, paNa eka "vizvane AliMga AdhyAtmikamahattvapUrNa zaktinA rUpamAM, vijJAna anubhava e- vaijJAnika saMzodhanane nanuM astitva lagabhaga 300 varSa atyuttama ane prabaLa AdhAra-mULa che. je Azcarya mugdha hRdaye UMDA - De. pila branTane lakhyuM che ke ahobhAvamAM khovAI nathI jato te pahelA vizvayuddha pachI bhautika niSNANa che. vijJAnamAM eka kAnti cAlI rahI che. uparokta mahAnubhAnA anubhave ane ogaNIsamI sadIne sIdho sAde kathane prAcIna dharmoe kahelA bhautika ane jaDavAda have vizvasanIya rahyo nathI... khagoLa viSayaka saMdarbhamAM jotAM satyanI prAcIna-kALanA jJAnI puruSonA siddhAM. kasoTIe pAra Utare che. tone-bebiloniyA, IjIpta ane AjanA vaijJAnikane divase divase prAcIna bhAratanA bodhane samajavAne ApaNe dharmagraMthanAM kathane cakAsyA sivAya pUrNa- prAraMbha karI dIdho chesmRti uparathI satya prApta thavuM muzkela che. ane A bhUMsAI gayelA prAcInee je vAte dizAmAM aneka samarthana maLe che, ene karI hatI tenuM paNa jarA judI rIte ekAda purAvo joIe:punaruccAraNa karavAne prAraMbha vijJAna "jana sRSTi vRtta anusAra-jammukarI rahyuM che." dvIpamAM sumeruparvatanI pradikSaNe pariNAma-svarUpe vijJAna ane dharma hAtha karanAra be sUryo che ane ApaNuM milAvyA vagara chUTake nathI; kAraNa ke vijJAna vartamAna duniyA A jambudvIpane ja eka bhAga che. divase divase tatvajJAnanI najIka jaI rahyuM che. A vAtane vizvanA mUrdhanya-ciMtaka ane have "kemolojI olDa enDa nyU (pari.bI.)ne bhAga vicAraNIya che. vaijJAnikone Teke che. lake AjasudhI pRthvIne eka - kanTama-thIyarIne pitA ekasapleka caMdra mAnatA AvyA che. paraMtu A jaNAve che ke- "eka keyaDA ukelIe satya nathI, For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAsa DaeNnIlsana (rAyala-InsTITayUTa epha TekanAlAjI) sTAkahAma, svIDana, ane Dabalyu. eca. e. AI. pI. (yunivarsiTI opha keliphoni yA, amerikA) e hAlamAM pRthvInA bIjA cakranI zeAdha karI che. ane enu' nAma TArA" rAkhyu che. " TArA " nuM pRthvIthI tadna najIkanu aMtara eka karADa bAvIsa lAkha mAIla eTale ke 3000, mahAyeAjana che.'' nAmala lAriyeTa hensa ane apha vena tathA gustARsAniyarsa (keliphoniyA yuniyasiTI)" (phajhikasa- TU-De' mAM saura saDaLanA bhAvi-sazeAdhanamAM A bIjA caMdra sudhI mAnava uDDayana agenI prastAvanA karI che.... ....A sava saMzAdhanA jaina khagALanAM tathyA-pRthvIne e ca`dro chesAthe sapUN` susa`gata che.' TUMkamAM seMkaDo varSo pUrve ApaNA mahAmanISI . A dRSTAoe prasthApita karela khagALanA tathyA upara vaijJAnike e satyatAnA hastAkSara karyAM che ! dhama ane vijJAnane paraspara kaI virAdha nathI; paratu chellI sadImAM vakarelA vijJAnavAde dharmAMnI sAthe hAtha milAvavAne badale sAmAnya rIte dharmanAM mULa halAvI nAkhavAnI dhRSTatA karI che. AjanI duniyAmAM vijJAnavAdanI kahevAtI aMjAmaNI siddhionI gherI asara vartamAna prajA-mAnasa para paDI che. pariNAme vijJAnanA sAcA artha sama javA paNa kAI taiyAra nathI.. vijJAna zabdanI vicAraNA karatAM vi+ jJAna ema e pade maLe che. ahi vi= vizeSa tathA-vi=vagaranuM, rahita ema e arthI prApta thAya che. sAcA arthamAM tA vijJAna zabda * vizeSa jJAna '' mATe prayeAjAya cheH paraMtu vijJAnavAdanI prabaLa asaramAM Adhunika yuga majAI gayA haiAvAthI te vijJAna 'vizeSa jJAna ' nahIM paraMtu vijJAnavAdaneja mAnatA thaI gayA che. have A sadImAM jagatanA mahAna vaijJAnikAe paNa A aMge pAchuM vaLIne joyu - vicAryuM; tethI vijJAnavAdanA vitaMDAne mUkIne teo vijJAnanA mArge AgaLa vadhI rahyA che. AthI have temane bhAratanA mahAmanISIAnI zeAdhakheALAmAM punaH vicAraNA karavA jevuM lAgyuM ane temaNe vijJAnanI adhUrapane svIkAravAmAM kaI paNa jAtanA saMkAca anubhavye| nathI. jemsa jInsa jevA vaijJAnike tA kahyuM paNu che ke .. amArI jJAna-nadInA pravAha satata pharatA rahe che. amArA keTalAya niyA baraphanI jema 8 melTI'ga peAiTa upara AvIne UbhA che. sA vaSa upara jAhera thayelA amArA keTalAya Avi kArA sAva mAda sAva kheATA sAbita thayA che,' For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe ame tamane kahIe chIe chellI pA sadImAM mAnave AkAzamAM ke ame satyanA zeAdhake hevA chatAM haraNa phALa bharIne chellA thoDAMka varSomAM te sadA satyane pAmatA nathI, mATe caMdra upara pahecyAnI vigate noMdhAvA lAgI. amArI upara saMpUrNa vizvAsa rAkho ane have, maMgaLa upara pahoMcavAnI nahIM." taiyArIo thavA lAgI che !! - - jyAre bhAratanA sarvA-canivarie tethIja keTalAka vaijJAnikee utsAhamAM hajAro varSa pUrve potAnA pratibha-jJAna vaDe AvIne pRthvIne "mAnavajAtanuM pAraNuM" vizvamAM vilasI rahelA satyanuM hastAmalakavA kahyuM che, ane avakAza yAtrAmAM bhAvidarzana karyuM che, temaNe bhAkhelAM satya ke vikAsanI haraNa phALanI vAta jAhera karI che. 2jU karelI vigatemAM "ame beTA paraMtu caMdra upara mAnavanA utarApaDIe ?' evI zaMkAmAtrane sthAna ApyuM NamAM keTaluM tathya che ! e yAtrAnA nathI. AjananuM zuM rahasya che? tathA caMdra uparathI avakAzayAtrIoe pRthvI upara meka* temaja Aje vizvanA mahAna khagaLa lelA reDIye saMdezAo, pheTAo vAtAvaraNa vettAo ke vaijJAniko mATe "sUrya prajJapti caMdraprajJapti" " tiSa karaMDaka" vageremAM zuM satya che !--vagere bAbate taddana - tATazya ane vijJAnanA aMjAmaNI pracArathI kSetraloka prakAzamAM bRhat saMgraNI" para rahIne vicAravAnI khAsa jarUra che. kSetra samAsa" jevA prAcIna graMthanuM Agemika-paurANika tathya para AdhArita avakana AkarSaka lAgatuM jAya che, ane, ApaNe AdhyAtmika vArase sAbita kare che keemAM prAcIne e bhIkhelA satyAnuM darzana epolonI caMdrayAtrA niSphaLI che' thatuM jAya che. vaijJAnike khAsa karIne rAjakIya-kAvataupara-kathita prastAvananA anusaMdhAnamAM rAne eka pracAra-vAda UbhuM karIne mAnava vijJAnanA sarva kSetre vicAraNuM zakya nathI, jAtane bhramamAM nAkhIne satyathI vaMcita rAkhI paraMtu khagaLa saMbaMdhI vicAratAM " hajAre rahyA che. varSa pUrve ApaNuM divya daSTAeAe samagra parizIlanane AdhAre e svayaM mAnavajAta sAme mUkelAM sanAtana spaSTa thAya che ke "caMdra upara mAnavanuM satyo Aje paNa akSuNa rIte ja utarANu A eka nATayAtmaka ukti pravarte che." mAtra che. emAM kazuM vAstavika satya A saMbaMdhamAM mAnavanuM caMdra upara nathI." utarANu vijJAnanI daSTie vartamAna yugane caMdra upanA utarANane prathama mahAna camatkAra che. - paDakAra. For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udepuramAM osTreliyAnA sahakArathI mAnavInA carma-cakSuonI ke vaijJAnikanI "saura vedhazALAnuM tA. 23-9-75 ne buddhinI keTalIka maryAdAo hoya che. vijJAna roja rAjasthAna mukhyamaMtrI zrI te tatvajJAnane ja eka bhAga che. haradeva jevInA haste uddaghATana thayuM sthaLa sAdhane ke Indri dvArA je te vakhate gujarAtanA mukhyamaMtrI zrI dekhAtuM nathI tenAthI pele pAra kazuM nathI, bAbubhAI paTela paNa hAjara hatA. tema mAnavuM e gaMbhIra bhUla che. tyAre osTreliyana vaijJAnikanI hAja- vItarAga sarvajJa bhagavaMtee te pitAnA rImAM tyAM mahesANunI "bhU-bhramaNa- pratibha jJAna vaDe samagra vizvane cauda rAja. zodha saMsthAna" taraphathI, kyA prA leka-leka-alakane hastAmalakavat nihALyuM che. vandra ja vararA? nAme eka pracAra patrikA A daSTithI vicAra karatAM-"mAnavI vaheMcavAmAM AvI hatI. caMdra upara Utaryo ja nathI paraMtu bhU-bhramaNa zodha saMsthAna" nA Agama-vaNita vizALa pRthvInA ja Adya sthApaka pU. 5: zrI abhayasAgarajI eka parvatIya pradezamAM Utaryo che." ma.. zrI e cheka I. sa. 150 thI bhUgoLa- pRthvI ane caMdra vaccenA aMtaramAM khagaLanAM rahasya ane siddhAMtanuM gahana ja matabheda adhyayana zarU karyuM. vizvanA vaijJAnikamAM pRthvI-caMdra vaccenA e mATe teozrIe amerikA, jarmanI, aMtara aMge ja bhAre matabhedo pravarte che. IgleMDa, jApAna vagere dezamAMthI, nakazAo, raziyA ane amerikAnA vaijJAnika citra, pustaka, aneka nivedano vagerenI pRthvIthI caMdrane 7 lAkha, 13 lAkha, ane vipula sAmagrI ekatra karI. 22 lAkha mAIlanA aMtare mAne che. A uparAMta vizvanA aneka marma sAthe kensa ane jarmanInA vaijJAnikamAM su-dIrgha-patra vyavahAra karIne taddana nakkara satya paNa caMdrane 5 lAkha, 13 lAkha ane 21 meLavyAM che. ane vizva samakSa paDakAra Ubhe lAkha mAIlane aMtare mAnanArAo che. vAgaDha- hindI mAsika jAnyuArI vejJAnikonI kahevAtI caMdra- 1959) nA aMkamAM A aMgenI noMdha manayAtrAmAM kazuM satya nathI, eka bhrAmaka nIya chepracAra mAtra che." amerikAnI AmIra signala ApaNe vartamAnakALamAM ApaNI daSTi kerane vaijJAnike e I. sa. 1946 mAM maryAdAmAM AvatI pRthvIne ja pRthvI mAnIe caMdra upara mokalela caMdranA prakAzanA parAchIe, paraMtu jaina darzanamAM varNita cauda vartananA samayanuM gaNita 26-2- ane rAjakanI daSTie te vAstavika satya nathI. bIjA be ilephonika mazIne dvArA kareluM karyo che ke For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te ahIMthI maLela prakAza caMdra upara thaIne najIkamAM rahelo "AlphA senTApherI' pAcho pRthvI upara rA sekaMDamAM Avela. nAmano tAre che. prakAzanI gati sekaane mazIna upara 766000 mAIlane AMkaDe DamAM 186324 mAilanI che, te AvyuM." gatithI dazamA bhAganI gatie paNa A saMkhyAne aDadhI karavAmAM Ave te tArAnI musApharI karavAno prayatna 383000 mAIla mAya, te caMdra ahiMthI karavAmAM Ave to paNa tenA upara ATale dUra te kharo ja ! paraMtu vaijJAnikonAM pahoMcatAM mANasane pUrAM se varSa badhAM ja rekeTo 23000 nA aMtaranA gaNi lAgI jAya." tathI ja caMdra upara jAya che ! te A be sUryamALAnA pRthvI sAthenA temaja pRthvI bAbamAM sAcI kaI mAnavI ! " nA caMdra saMbaMdha aMge paNuM vikasatuM vijJAna bhinna bhinna maMtavya raju kare che vaLI raziyAe caMdra tarapha mekalela rokeTe kalAkanI 12000 mAIlanI jhaDape bukhAreTa yunivarsiTInA pro. De. 34 kalAke pahoMcyAne dAvo karyo hate, te vikaTara vikaTevisIe selara amerikAe 6000 mAIlanI jhaDapathI 67 sisTama aMge jaNAvyuM kekalAke pahoMcyAnI vAta jAhera karI hatI. sUryamALAnA bIjA pAMca rahe A baMne dezanA vaijJAnikonA caMdranA karatAM pRthvI, maMgaLa, zuka, ane budhano aMtara vizenA matAMtara saMbaMdhI zuM mAnavuM ? uddabhava judI rIte thayuM che. cAra rahe sUryamAMthI chuTA paDelA padArthomAMthI eka jarmana vaijJAnika te kahe che ke, banelA che, jyAre anya grahe AkAza Jorny Of Moon Thou Sand Mi- gaMgA athavA nihArikAnAM vAdaLethI les With a Single Stop!! banelA che.......... tA-20-9-64mAM barlina mukAme A rIte sUryamALAnA graha be jUthamAM vizvanA khyAtanAma vaijJAnikonI beThakamAM vaheMcAyelA che." myunicanA-Deeca-ena penaDI rIga kelipheniyA yunivarsiTInA bela zephena, temaja mArabaganA Do-I-eca- pAritoSika vijetA De. heralDa hure 30 grAule pariSadamAM aMtima pravacana ApatAM varSanA caMdra saMzodhanane sAra jaNAve che ke "caMdra ThaMDe che ane te pRthvIthI mANasa prakAzanI gatie ava- alaga rIte janmele che. sUrya jemAMthI kAzanA grahanI musApharI karI zake te bane che te prakAranI rajamAMthI caMdra bilakula a-saMbhavita azakya che. banele che." ApaNuM sUrya mALAnI bahAra ( TAImsa opha InDiyA, tA. 29-12-68) For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna pAse caMdratu' pRthvIthI sAcu aMtara ke tenI utpatti viSe sAcu` jJAna nathI, teA tenA upara pahoMcavAnI tA vAta ja zI ? caMdranA aMtara sa'badhI tA ThIka, paraMtu AjanA vaijJAnikomAM pRthvInI paridhi viSe paNa ThIka-ThIka matabheda pravarte che ! sAmAnya rIte pRthvInI paridhi 25,000 mAIlanI mAnavAmAM Ave che, paraMtu esTrAlAjIkala megejhIna '" ( ogasTa1946 nA aMka) mAM je. mekaDAnala nAme amerikana vaijJAnike aneka muddAonI carcA karIne pRthvInI paridhi 25,000 mAilanI hAvA aMge zakA vyakta karI che. cadrayAtrAmAM prasthApita vaijJAnika satyAnA paraspara virAdha 44 caMdra taraph mAnavInI najara ane tenA avakAza yugamAM praveza saMbaMdhI vicAraNA karatAM A dizAmAM raziyA-amerikAe lagabhaga sAthe prayAsA karyAM che. sau prathama 1957 mAM AkaTobaranI 4 zrI tArIkhe raziyAe 83 kI. grA. nA upagraha avakAzamAM mAkalyA ane pRthvI vAsIoe anaMta evA avakAzI vistAramAM praveza karyAM. tyAzmAda 1960 nA AgasTamAM raziyAe e kUtarAe meAkalyA ane 1961 nA eprIlanI 12 mI. tArIkhe surI gAgArInanI AgevAnI nIce sau prathama mAnave avakAzamAM anatanA yAtrI tarIke paga upADyA. 47 tyArapachInA amerikAnA prayAsAmAM epeAlAnI caMdrayAtrAnuM aneAkhu' mahattva che. aMte amerikAe 1968 nA DIsembaramAM jAhera paNa karI dIdhu' ke mAnave caMdranI dharatI para paga mUkayA !! paraMtu amerikAnA epAlAyAnanI caMdrayAtrAnA sUkSma abhyAsane aMte keTalAka vicAraNIya muddAe upasthita thAya che ane phalazruti e Ave che ke- mAnavI caMdra upara UtaryAM nathI. " paraMtu ' prAcIna-gra'thAmAM vaNu vela suvizALa pRthvInA ajJAta evA pUrvIya-parvatIya pradezamAM UtaryAM che." caMdrayAtrAmAMthI udbhavelA keTalAka muddAenA ukela ke spaSTatA vaijJAnikA pAse nathI ! (1) epeAlA 8 pRthvIthI 190 mAila U'cI. pRthvInI pradakSiNA karIne pRthvInI bhramaNakakSAmAMthI bahAra nIkaLIne caMdra tarapha tIththu 2,30,000 mAIla dUra pUrvamAM gayuM. have vaijJAnika batAve che te pramANe sUryane kendramAM rAkhatA budha, zukra, pRthvI ema krama Ave che. tethI brahAnI sthitimAM pRthvInA trIjo krama Ave che. caMdra pRthvInA upagraha che. tethI te pRthvInI AsapAsa pharatA hAvAthI epeAle yAna tIththuM gayu. hAya te sa'bhavita che. have vaijJAnikAnI kahevAtI vyavasthA pramANetrIju rAkeTa choDayA pachI epeAlA 8 kalAkanA 39360 kI, sI. nI jhaDape caMdra tarapha dhasyu che ane te 63 kalAkaeNmAM caMdra upara paheAMcaze," evI rIte For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39360 x 63=24,79,680 mAIlanI caMdra yAnanuM bhAvi avakAzayAtrIonI buddhi taraphanI yAtrA thaI ! paNa caMdra te pRthvIthI ane kudarata para nirbhara che." lagabhaga 2,30,000 mAIla ja dUra che ! te paraMtu caMdranI 10 pradakSiNA pachI avaA gaNatarI pramANe epala yAna caMdra upara kAzayAtrIone UMghanI goLI levAnuM, caMdra kevI rIte pahoMcyuM haze ? sapATI aMgenI vigate, nAtAla saMdezA, (2) A uparAMta epaleyAnanI gati epelenuM mukha pheravavAnuM sUcana, AvI caMdra tarapha dhasatAM kalAke 39,360 kI. mI. aneka bAbate jAhera thaI che, te te kevI nI hatI, jyAre upara pahoMcatAM 63 kalAka rIte saMbhavita banyuM? thayA ane pRthvI para AvatAM 24 kalAka ane A uparAMta vaijJAnika dvArA prasthApita jhaDapa kalAke 38,600 kI. mI. hatI. Ama karelI keTalIya hakIkato sAthe paNa avakAzaaMtara eka sarakhuM hovA chatAM jatA-AvatAM yAtrAnI vigato pratItikAraka banatI nathI. jhaDapamAM pheraphAra kema paDyo ? (5) amerikA rIDarsa DAyajesTa mAnI laIe ke koI kAraNasara samayamAM kaMpanIe prakaTa karela "dha varlDa eTapheraphAra thAya paraMtu jhaDapa vadhavAne badale lAsa"nA pAnA 108 upara pRthvI upaochI kema thaI ? ranA vAyumaMDaLanA bhinna bhinna paTTAo epale 8, 23-12-68 nA roja | batAvyA che. ba ' savAre pA kalAke pRthvIthI 1 lAkha mAIla - temAM pRthvIthI 200 mAIla upara dUra pahoMcyuM, tyAre tyAMthI caMdra 1,23,337 AyanephIyara batAvyuM che. mAIla dUra hatuM ema vaijJAniko kahe che. " tyAM sudhI gayelA reDIye taraMgo have kalAke 24,600 mAilanI jhaDapathI epale pharIthI pAchA pRthvI upara AvI zake che. 8 gayuM te teNe pRthvIthI 24600 x 24 paNa tethI uparanA ekajhophIyaramAM barAbara 5,90,400 mAIla dUra pahoMcavuM kemIkarejhanI vyApakatA hovAthI, reDIjoIe; tene badale te pRthvIthI eka lAkha cejha pharI pAchA pRthvI upara AvI zakatA mAIla dUra zI rIte pahoMcyuM ? nathI. AvI vaijJAnikanI sthApita mAnyatA che. have pRthvIthI epolo-8 UMce gayuM (4) epolo 8 nA caMdra yAtrIoe na hoya te lagabhaga 25 lAkha mAIla dUranA avakAzamAMthI pRthvI uparanAM sTezana sAthe avakAzayAtrIo sAthe nAsAnA vaijJAnika saMparka sAdhyo hata; temAM 25-12-68 nuM saMparka zI rIte sAdhI zakyA? nivedana A pramANe hatuM nAsAnA vaijJAnike vAta karI zakyA pRthvIthI 6400 kI. mI. sudhI teja batAve che ke pRthvI paranAM sTezane sAthe aMkuza ke epaleyAna pRthvIthI UMce 190 saparka sthApita rahI zakaze, pachI mAIlamAM AyanephIyaranI maryAdA For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 sudhI ja gayuM che ane pachI tIrachuM yAtrIonA keTalAka nivedana jAhera karavAmAM pUrva dizAmAM zA lAkha mAIla AvyA che, te vicAraNIya che. gayuM che." avakAzayAnanI be bArIo (5) vaijJAnikanA kathana pramANe pRthvIthI upara jhAkaLa paDayuM che. eka bArI 2aaaa lAkha mAIlanI UMcAIe vAtAvaraNa dhummasathI gherAI gaI che." nathI, te rekeTamAM dhaDAke thayo zI rIte? have pRthvInA vAtAvaraNanI bahAra sUryanI caMdranAM gurUtvAkarSaNamAM pesI tenI bhramaNa- pracaMDa garamI avakAzamAM phelAyelI che, ema kakSAmAM sthira thavA, temaja caMdranA guruvA- vaijJAniko mAne che, te A avakAzayAnanI karSaNamAMthI chUTavA eliyAnanAM yAtrIoe bArI upara dhummasa ane jhAkaLa AvyA kyAMthI? rokeTanA dhaDAkA karyA ja che, te vekayumamAM bIjuM nivedana hatuM kebaLataNa zI rIte bane? avakAzayAnanI eka bArI mAnI lo ke okasIjananI TAMkImAMthI baraphathI DhaMkAI gaI hovAthI barAbara baLatA gesane dhaDAko thayo, te paNa baLela joI zakatuM nathI." baLataNa ke tenAM avaze-dhumADo vagere caMdranI bIjI pradakSiNA vakhate ApeluM vAtAvaraNa bahAra nikaLe ja zI rIte? A nivedana batAve che, tevA baraphanI tyAM bIjuM, vejJAnikanI mAnyatA che ke- saMbhAvanA ja kevI rIte hoya? caMdra pRthvIne upagraha che, tethI caMdra tArIkha 25-12-68 nuM nivedana A pRthvInI ekaja kakSAmAM che ane je mAtra 5 pramANe che -" zudrayAtrIo caMdranI aMzane ja pUrNa kare che. pAchaLa 10 miniTa rahyA" caMdranI prada paNa pRthvI-kendravAsIonI mAnyatA che kSiNa kalAkanA lagabhaga 3720 mAIlanI ke "pRthvIthI UMce caMdra che ? e vAta jhaDape karyAnuM chApAomAM che, te pramANe caMdranI AjanuM vijJAna mAnatuM nathI, tethI epalane pUrI pradakSiNAmAM 2 kalAka 2 miniTane samaya UMce mekale zA mATe? lAgatuM hatuM te aDadhI pradakSiNAmAM 1 kalAka ( 1 miniTa lAge, te pachI caMdranI pAchalI hakIkatamAM te caMdra upara che, tIrache. - bAju mAtra 10 miniTa ja kevI rIte rahyA? nathI, ethI epalenI tirachI gati ja A uparAMta 21-12-68 nI sAMje batAve che ke te madhyakhaMDanAM 5 kareha , di 6-15 kalAke chUTelA epoleyAne pRthvInI mAIlanA vyAsavALA kSetramAM rA 90 miniTe eka evI be pradakSiNA karI. lAkha mAIla dUra keka ajJAta pradezamAM jyAre 24-12-68 nAM roja caMdranI UtaryuM che." pradakSiNA karavAmAM tene 2 kalAka 2 miniTa tA. 24-12-68 nA roja avakAza- jeTale samaya lAgyo. For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 kemake pRthvI karatAM caMdra cothA bhAgane ja judA judA aMzarUpe levAya che ane hovAthI tenI pradakSiNAmAM 121 miniTa e badhAne ekatra karIne eka citra jeTalo samaya thAya jyAre cAra-gaNI moTI raju karAya che. tethI jevI rIte mAnapRthvInI pradakSiNAmAM mAtra 90 miniTa ja ! sika dhAraNuM thaI cUkI hoya te ja Ama kema banyuM? rItanA pheTA-gaLa AkAravALA chApA(7) epeleyAna caMdra upara gayuM hoya emAM AvyA che paNa te kharekhara tevA te ahIMthI ApaNane pUnamane caMdra 9 hetA nathI." (janmabhUmi 2-12-68) IMcanI rakAbI jevo lAge che, te caMdra upara avakAzayAtrIonAM pahoMcyA pachI pRthvI caMdra karatAM cAra gaNI moTI hovAthI pRthvIne dekhAva 36 iMcanA paraspara-virodhI maMtavyo. vyAsavALo-moTI katharoTa jevo lAga joIe. samagra avakAzayAtrAmAMthI uddabhavelA parata kepakeneDIthI khAsa prakAzita "spesa nivedanano abhyAsa paNa keTalAka muddAo pikacarsa sIrIjha"mAM temaja "lAIpha IIpha ubhA kare che. kAraNa ke avakAzayAtrIonAM "pAna vageremAM chapAyelAM keI pheTAmAM nivedane paraspara virodhI che. jemakepravIne vyAsa meTa jaNAtuM nathI. A razIyana-avakAzayAtrI , yurItethI A pheTa bhale pRthvIne kahevA gAgArInane pRthvI parathI dekhAtA sUryahoya! paNa hakIkatamAM te vijJAniko jene prakAza karatAM pRthvInA vAtAvaraNa bahAra caMdra kahe che tyAM epale pahoMcyA pachI nikaLI gayA pachI avakAzamAM sUrya-prakAza paNa tyAMthI AgaLa caMdra dekhAya ane teno seMkaDo gaNe prakAzita lAge. A phoTo jhaDapAyo paNa have tenI vyAkhyA paNa te pachI 1961 mAM amadAvAdamAM vaijJAnike e pRthvIrUpe lekonI samakSa rajU Avela avakAzayAtrIo nIkalAyeva, lekarI e banavAjoga che. kevasUkI ane zrImatI velenTInAne AthI vaijJAnikoe "caMdra uparathI pUchelA praznonA uttaramAM judA judA javAba che. pRthvIne udaya" zIrSaka taLe je dazya jemake-"temane pRthvI parathI tArAnA prakAzamAM ane avakAzamAM dekhAtA ghaTAvyuM che te sAcuM nathI. tArAnA prakAzamAM koI taphAvata hakIktamAM te vaijJAnike rAA lAkha dekhAyuM nathI." mAIla dUra gayA. tyAMthI je caMdra dekhAya * gujarAta samAcAra tA. 26-12-68 tenuM dazya havA vadhu saMbhava che. nAM be avakAzayAtrIonAM nivedana juo - - avakAzanA A phoTAo aMge maLelI senDase kahyuM ke "nAnI vigato jANakArInAM AdhAre ema kahI zakAya ke- nihALI zakAya che." levela nedhe che A pheTAo reDIye taraMganAM "je ke spaSTa dekhAtuM nathI paNa For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javALAmukhInI asara darzAvatA keTalAka DhagalA che." "vaLI caMdra rAkheDI khaDako jaNAya che. ' raMgane che" "tene kaI khAsa paraMtu 28-12-68 nAM roja caMdra raMga nathI" evA nivedana paNa che. saMzodhananA aThaMga abhyAsI kelIphanIyA jo ke tA. 26-12-68 nAM nivedanamAM yunIvarsITInAM De. heralDa haree caMdrane zveta ane zyAma sAgara jevA mArmika rIte kahyuM hatuM ke varNavyo che. A uparAMta "jamIna - je leke ema mAne che ke caMdra saraLatAthI nIhALI zakAya che" jevA upara lAvAnA pravAhe che, temane tasvI- nivedana paNa che. remAM lAvAnA pravAha dekhAze." ka "vizALa-aDakevALA medAne, khara eTale ke avakAzayAtrIonA magajamAM bacaDA medAno ane parvato upara rUDha thaI gayelI javALAmukhInI vAta jatI saMkhyAbaMdha khaDake dekhAya che nathI, AthI teo AvI kalpanA kare che. keTalAka khaDakenI divAlo temanA ja kahevA pramANe caMdrane najaronajara agAsI jevI che." jevA chatAM kazuM nakakI na thaI zakatuM hoya. A badhA nivedane sUcave che ke A jAtanA virodhI maMtavyo hoya che te epalanA yAtrIoe raju gaMbhIra vicAraNA mAMgI le che. kareluM varNana keka vizALa vistAra - A uparAMta avakAzayAtrIonA keTalAka vALA parvatIya pradezanuM che. ' kathane paNa gaMbhIratApUrvaka vicAraNIya che. A nivedanane caMdra sAthe meLa bese tenAM che caMdrane pradeza khaDakevALa, raMga karatAM kaMIka prarvatIya pradezanAM vAstavika vagarane jhAMkhe ane javALAmukhInA varNana sAthe vadhu meLa bese che. medAnavALo che" AthI sahaja samajAya tema che ke epa* beramene kaheluM ke "caMdra amArA lenA yAtrIoe jyAM utarANa karyuM traNa mATe judI vastu che. mArA te caMdranI bhUmi nathI, paraMtu temaNe mata pramANe te vizALa khAlI bhAratIya prAcIna-bhUgoLamAM varNavela jagyA jevuM che." ati-vistRta pRthvInA ja pUvIya na levele jaNAvyuM ke, "vizALa ava. parvatIya-pradezamAM utarANa karyuM che. kAzamAM te raNadvIpa jevuM lAge che. kAraNa ke AdaSTAoe vilakSaNa maka enDa A pramANe kahyuM hatuM ke-"A pratibhAthI hajAro varSo pUrve batAvelI graha upara saMkhyAbaMdha cIjonA -nIrUpelI pRthvI ati vizALa che." prahAre thayA hoya tema lAge che." camacakSuthI nihALelI, vaijJA- caMdranI aMdhArI bAjue retInA nikene mAnya tevI AjanI pRthvI For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te tene eka ati sUkSma mAtra aMza -11 mAMthI AvyA na hatAM...bhUmi-kendra para AvA vicitra avAje nedhAyA che ' A sAthe chApAomAM jAhera thayela paNa ene kaI khulAse maLatuM nathI." keTalAka prasaMga ane tenI pAchaLanA rahe jayahIja" 24-7-69 pA. naM. 3 paNa vicAraNIya che. kamAnDara nIle jaNAvyuM keepale yAna 1,60,000 neTIkala "e avAje te amArI pAsenI mAIla (Azare 29600 kI.mI.) bAhyAvakAza TeparekeDIga parathI tamane saMbhaLAvyA hatuM tyAre nIcenI ghaTanA banelI. hatAM; barAbara 20 varSa agAu meM A agAu caMdra parathI pRthvI e Abama taiyAra karyuM hatuM. che ne bhaNuM pAchA pharatAM eloyAnamAMthI e caMdranuM saMgIta ! ! atrenA mIzana kaMTrolamAM dhasamasatA janasattA' ra4-7-69 pA. naM. 1 vicitra avAjethI adhikArIo bhAre 20 varSa agAu taiyAra thayelI Tepa!! muMjhavaNamAM mukAI gayA hatA; reDa kaMTrola adhikArIonI jANa bahAra teo IDIyananI yuddha kikiyArIo ane bhAre ahahAsya samA e avAjoe laI gayA ke lUlo bacAva! zrotAone gaI rAte coMkAvI mukayA , - raziyAe karelA nivedane raziyana vaijJAhatA. nika tsiseka vaskInAM "AuTa sAIDa eDavina ane kelInsane puchayuM ke tamane barAbara khAtrI che ke tamArI saMjogo" prakaraNanI Tu kepI jevA che. sAthe tyAM koI nathI ? kalAke pachI ya jyAre amerikAnA nivedane jalevananI e vicitra avAjeno khulAso thayo pustikA "e TrIpa che atha Tu dha sana" na hato." ' mAM karelAM varNana jevA che !! janasattA" 24-7-69 pA. na. 1. amerikAe nyUyorka najIka hoTasana "jagI ToLuM vijayanA unmAdamAM 1 pAse pleneTerIyama banAvIne tyAM caMdra ghAMghATa karI mUke tevA avAje hasya. yAtrA karI, te Dema banAvela. epale nanA kendra para seMdhAyA hatAM puchavAmAM tIra ja taraphathI je dI rIte karavAmAM AvyA te AvyuM, tyAM tamArI sAthe koI nathI A banAvaTI caMdrayAtrAmAM paNa batAvI zakAya ne ? thoDA kalAka sudhI javAba mAM tevA hatAM ! nahI.....pachI saMdeza vyavahAra pharI caMdra upara mAnavInAM utarANanI sthapAye tyAre jAhera karavAmAM AvyuM bhavya-jAherAtanI bhItaramAM zuM che? ke vicitra agamya avAje epolo vizvamAM zuddha vijJAna kSetre kAma karatI ' For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhya e saMsthAe che (1) alhA curApIyana lAMcara enDa DevalapamenTa ege nAIjhezana. A saoNMsthAmAM briTana, phrAnsa, pa jamanI, iTAlI, nedharalenDa, beljIyama, osTrelIA vagere dezeA joDAyelA che. jyAre (2) IsarAmAM surApanAM 10 dezA sAthe che. A saMsthAnAM kArya kSetramAM ke bhAvI ceAjanAmAM caMdrayAtrAnI kAi ja vAta ke vicAraNA AvatI nathI. jyAre caMdra upara mAnava meAkalanArI raziyAnI 'tAsa' ane amerikAnI nAsA' sasthAo che ke jemane sAcA arthamAM te vaijJAnika sasthAe kahI zakAya nahi. AnI sASitIrUpe e vAta noMdhI zakAya ke avakAzayAtrIonI pasadagI sAcA vaijJA nikAne badale lazkarI-adhikArInI karavAmAM Ave che. kemake caMdrayAkanAM pravAsI tarIke nIla Ama sTroMganI pasaMdagI karavAmAM AvI te naukAdaLanA sainika hatA! kAraNa ke temanu kSetra rAjakIya AyA-kyu nathI." janAnA eka bhAga rUpe hAi teo sa'pUrNatayA rAjadvArI-puruSAnA hAthamAM che. AvA lazkarI-saMzAdhanA pAchaLa jAsUsI bhAva uparAMta lazkarI Adhipatya ane vaijJA nika kSetre vizva para peAtAnI sarvoparitA siddha karavA jevA khyAla hAI zake. tethI ja A mane dezAmAM cakra yAtrA tarapha udAsInatA jovA maLe che. amerikAnA rI-pablIkana pakSe te vAravAra jAhera kayuM ke " avakAzI-sapharanI harIphAinA sTa, cheDI A paisA dharatI para khavA." avakAza-yAtrAnI dizAmAM raziyAamerikAnI spardhA rahI che. cInanA sattAdhIza vaijJAnika ke prajAjanamAMthI koI ema mAnatuM nathI ke " caMdra upara mAnavI gayA.' cInanA koI paNa chApA ke reDIyA broDakAsTIge raziyanA ke amerikanA caMdra upara gayA hoya tevuM jAhera vikhyAta khagoLavettA barnADa lAvele tA kahelu ke " caMdra para mAnavInAM utarANunI kSaNa mAnavajAtanAM itihAsamAM mahAna nATakIya kSaNa gaNI zakAya. ' ameSThina pramukha jonsanane te DA. eDavarDa velse salAha ApIne razIyanA pahelAM caMdra para pahoMcavAnI tamannA sAthe avakAzI bajeTa-kApanI vAta kabula rAkhelI. amerikana pramukha nisane temanI bhAratanI mulAkAta vakhate kahelu* ke 8 caMdra uparanuM utarANu eka mahAna kadama hatuM, kAraNa ke teNe For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amerikana rASTrane AtmasaMtuSTatA- amerikAe bIjA kAryakramane mAMthI bahAra AvavAmAM sahAya mAnavayukta taratI pragazALA saMbaMdhI karI che.' nAma ApyuM che, chatAM te lazkarI-kAryakrama A badhA kathane pAchaLano bhAva zuddha che. kAraNa ke te havAIdaLanA aMkuza vaijJAnika saMzodhana karatAM rAjakIya-sarvoparitA nIce che. siddha karavAnuM hoya, tevuM anAyAse phalita A sarva avalokane spaSTa kare che ke thAya che. te mAnava caMdra upara pahoMcyo ja nathI, vaLI avakAzI yAne upayoga jAsUsI. paraMtu hajAra varSa pUrve bhAratIyayAna tarIke paNa thaI rahyo che jemake razi- mahAmanISIoe ArSadraSTithI dharma yAe jhekeslovAkIyA para AkramaNa karyuM graMthamAM nirUpela bhAratIya-bhUgoLa tyAre amerikana-upagrahe e rUmAnIyA- saMmata ati-vizALa pRtharInA eka mAMthI kUca karI rahelA lazkarI eka- parvatIya-pradezamAM Utaryo che. mane oLakhI pADyA hatA. jyAre seviyata-sAhasa dvArA ameri. che. prahalAda ga. paTela kana lazkaravAdIonI bhedI ramata paNa M. A. Ph. D. bahAra paDI gaI che. amerikAnA be bhedI hAlA jevInI zerI kAryakramonI teNe AgAhI karI dIdhI vaDanagara, hatI. (u. gu.) OiBJESTESTOBE'603630303ESSESSESSETTEST gaMbhIrapaNe vicAravA jevuM vartamAna yugamAM bhautikavAdanA AdhAre buddhi ane zraddhAnI saMvAditA dhaTavA pAmI che. AjanI navayugIne janatA dharma ane zAstronI prAmANikatAne mAnya karavAnA badale vijJAna ane tenA pramANita padArthone vadhu paDatA AdarathI jue che hakIkatamAM vijJAna prayogo upara nirbhara hAI reja-ba-roja badalAtuM ja rahe che. chatAM amuka siddhione aMjAma pracAramAM doravAyela janatA vijJAnane aMtima satya rU5 mAnI levAnI utAvaLa karI bese che. A pRthvIne AkAranirNaya (guja.)mAMthI TOBECOGGGGGGGGEDIO GHEEEEDOSE For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # punarjanama-vicAra le. zrI jagadIzacaMdrajI. cerA pAse, pa. uttarasaMDA (guja.) zrImada Adya zaMkarAcArya mahArAje ghaNuM Atmika prANI, anubhava meLavavA mATe DUbakI varSo pahelAM capaTapaMjazmiA stotramAM lakhyuM che. mArI duniyAmAM Ave che, e anubhava tenA punarapi jananuM punarapi maraNuM, AtmAnI unnatine khorAka che, jene hajama punarapi jananI jaThare zayanama, (pAcana) karI akkala, khAsiyata, sadAcArI Iha saMsAre khalu dustAre kRpayApAre pAhi murAre. rivAre guNa, buddhibaLa ane aMtaHkaraNamAM badalI devA mATe te potAnI sAthe pitAne ghera laI arthAt " duHkhathI tarI zakAya tevA ane jAya che jyAre eka jiMdagIne jene pAra pAmI zakAya tema nathI tevA A anubhava saMsArane viSe kharekhara janma pharI-pharIne thAya hajama thaI jAya che, tyAre te hajI vadhAre ne vadhAre anubhava mATe bIjI jiMdagI levA che, maraNa pharI-pharIne thAya che ane mAtAnA pRthvI para pAcho Ave che, ane potAnI udaramAM paNa pharI pharIne zayana karavuM paDe che, vadhAre khIlelI-hAlatane lAyakanA vadhAre sArAM mATe he murAri bhagavAna ! kRpA karIne mArUM zarIramAM dAkhala thAya che, e rIte tenI rakSaNa karo." asala athavA kharI jiMdagI lAkho varSanI punarjanma eTale zarIrane nAza thayA hoya che, ane jene ApaNe eka jiMdagI pachI thoDo vakhata rahIne jIva pAchuM bIjuM kahIe chIe, te te tenI kharI jiMdagIne zarIra dhAraNa kare che, yAne jyAre te zarIra maraNa phakta eka divasa che, ane vaLI A dunipAme che, tyAre tene choDIne bIjA navA zarI- yAmAM lagabhaga 60 varSanI jiMdagI pachI 2mAM dAkhala thAya che, eTale ke janma-maraNa potAnI unnatinA pramANamAM sAdha raNa rIte rahita jIva, janma-maraNa pAmavAvALA zarI- bethI vIsa gaNu varSonI mudata sudhI tene ramAM vAraMvAra dAkhala thAya che. AnuM nAma uMcI duniyAmAM rahevuM paDe che. ja punarjanama che. ApaNane pAchalI jiMdagIo viSe zA mANasa eTale ke UMcI duniyAnuM mATe kaMI yAda nathI rahetuM? pahelAM te For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe e vAta jANavI joIe ke ApaNe A janmamAM kaI zA-dAkhalA tarIke hAlanI cAla jiMdagIno moTo bhAga bhUlI gaNitazAstra-zIkhIne tene varSo sudhI bhulI jaIe chIe. sAdhAraNu-mANasanA magajamAM javA chatAM, ApaNe tene ekadama jaldIthI eTalI tAkAta hotI nathI ke A ja janmamAM pAchA zIkhI zakIe chIe, kAraNa ke te thayelI vAta yAda rAkhI zake. je vAte baca- jANItA rastA para pharIthI cAlavA jevuM che. paNamAM banelI hoya che, te moTapaNamAM yAda eja pramANe koI vijJAna ke philasuphI nathI rahetI, eTaluM ja nahi, paNa cAra jaldIthI zIkhI javAya che, athavA te kaI divasa agAu zuM khAdhuM hatuM, te paNa ghaNA hunnara vadhAre abhyAsa vagara barAbara AvaDI kharA mANasa yAda rAkhI zakatA nathI. aMgA- jAya che, te tyAM paNa purANuM jiMdagIonI rAmAM hAtha rAkhavAthI te baLI jAya che, evI yAdadAsta hoya che, jo ke te vAta jyAre samaja badhAne hoya che, paNa te samaja zIkhavAmAM AvI hatI tenI yAda hotI nathI. kaye vakhate ane kema AvI! te vAtanI yAda bIjuM jyAre keI navA athavA ajANyA bahu ceDA lekene haze. mANasane pahelI vAra maLatAM ja ApaNane ApaNuM kAraNa zarIra ane uMcA zarIro evuM mAluma paDe ke jANe ApaNe tene paheApaNA badhA-janmamAM ApaNI sAthe rahelAMthI ja oLakhIe chIe, athavA koI che, paNa sthaLa. kAya ane mAnasika-zarIra mANasane pahelIvAra jotAM ja tenI tarapha hareka janmamAM judA paDI nAza pAme che, ane premathI kheMcAIe chIe, tyAre A vAta jyAre ApaNe kaI navI jiMdagI mATe traNa purANI yAdadAstathI ja thAya che, eTale ke nIcalAM nAzavaMta zarIra dhAraNa karIe chIe, pUrvajanmanA dastane jIvAtmA oLakhI le tyAre janma dhAraNa karavAvALA jIvAtmA tara- che, athavA eka jIvAtmA bIjA jIvAtmA phathI e navA zarIrane purANI vAto tarapha dastI dekhADe che ane purA vizvAsa vigatavAra anubhava maLatuM nathI, paNa te ane mitrabhAvathI te baMne purANA dasta anubhavothI banelA guNa, khAsIyata ane ekabIjAne hAtha premathI pakaDe che, eja rahaNazakti (Capacities) maLe che. ApaNuM mAphaka jyAre keI ajANyA mANasane pahelIaMtaHkaraNa, bhalAI bUrAInA mULa tatvonI vAra jotAM ja ApaNane dhikkAra pedA thAya, pichANa, bhalI manavRtti athavA lAgaNI, te te paNa purANA janmanI yAdadAsta sabaane akakalanI vAtano svAbhAvika svIkAra, bathI hoya che, kAraNa ke te paNa purANA e badhI vAta ApaNA purANA janmanA duzmanane pahelI vAra maLavAnI pichANa che. anabhanAM cita athavA nizAnI che. kudaratI ghaNuM karIne purANA janmanI yAdadAsta hoziyArI paNa pAchalA janmamAM zIkhelI khAsa karIne bALakamAM maLI Ave che, vAtonI ajANatAM rAkhelI eka yAdadAsta che. teone pitAnA pUrvajanmanI kaI kaI vAta For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gheADIghaNI dekhAya che, ane kAi kAi vakhate, khAsa karIne jyAre keAI mANasa khIjAnI jabaradastIthI kamete mAryAM gaye| hoya, tyAre tene khIje janma bALaka tarIke koI vAta purI ane vigatavAra yAda rahe che. te uparAMta evI yAdadAsta meLavI paNa zakAya che, jo ke te meLavavA mATe draDha keziza ane lAMkhA vakhata sudhI dhyAna karavAnI jarUra hAya che, jethI hameza caMcaLa rahevAvALuM mana kAbUmAM (dAkhamAM) AvI jAya, ane jIvAtmA ke jene badhA purANA janmAnI yAda hAya che, tene ja lAyaka ane tenA ja kAbumAM rahevAvALuM te mana khanI jAya, jo ema karavAmAM Ave, teA pAchyA janmAnI vAte cAda AvI jAya che, purANA dAsta oLakhI zakAya che ane purANA saMbadha joi zakAya che. kharI vAta tA e che ke jIvAtmA e badhI vArtAmAMthI pasAra thayeA che, ane maraNa pachI teNe badhA anubhavAne grahaNuzakti (Capacities ), khAsiyata, akkala ane aMtaHkaraNamAM badalI nAkhyA che, sAdhAraNa AdamInuM bhAna jIvatI hAlatamAM phakta, kAma mAnasika bhuvana sudhI ja jaI ne thAbhI jAya che. eka vRddha mANasane tenA bALapaNanI badhI vAtA yAda nathI hotI, tema chatAM tenA mana para thayelI te vAteAnI asarane lIdhe bALakanI sarakhAmaNImAM tene vadhAre akkala hAya che. te e vAtanI sahelAIthI samaja paDaze ke pAchalA janmAnI vAte cADha na rahevA chatAM dareka mANasa thADI, ghaNI akkala sAthe janma le che, te tene pAchalA janmAmAM maLelA anubhavAnu pariNAma che. teja rIte janmAnI sarakhA 8 57 maNImAM varSonI kiM mata kaMI paNa nathI, eTale lagabhaga pAMcaseA janma joyela ekavIsa varSanI uMmaranA juvAna chekarA, kadAca sA janma joelA pacAsa varSanI uMmaranA koi kulI karatAM vadhAre akkalavALA havA joie, jo ApaNe punarjanmane kabula nahi rAkhIe, te badhA maLakA ekasarakhI akkalavALAM peDhA thavAM joI e, paNu tema hetu nathI, e mane vaccenA krUraka punarjanma mAnavAthI ja samaja paDe che. e phaka jIvAtmAnI judI judI umara para AdhAra rAkhe che eka bhAratIya ke eka yurApiyana ke eka Aphrikana chekAmAM je AsamAna-jamInanA pharaka mAluma paDe che, tenI spaSTatA punarjanmanA kAyadAne mAnavA vagara thaI ja nathI zakatI. va'zapara parAnA niyama sthULa bhuvana mATe kabula 2khI zakAya, jemAM mA-bApanA sthULa zarIranA cALA karavAnI Adata khALakamAM Ave che, paNa mA-bApanI mAnasika ane nIti temaja cAlacalagatanI khAsiyata ane Adata sAdhAraNa rIte mAnIe chIe teTalI bALakamAM utaratI nathI. va`zapara pazanA niyamamAM phakta samAnatA athavA sarakhApaNAnA khulAsA maLe che, paNa pharaka-taphAvatanA khula sA tA punarjanmanA kAyadAthI ja thaI zake che. te uparAMta have vijJAnathI sAkhita thayu che ke mA-bApe meLavelA guNu khALakomAM utaratA nathI, eTalu ja nahi, paNa ghaNuMkharUM bahu akkalama mANasane tA bALaka. thatA nathI. ghaNI mATI vAtAnA khulAseA vaMza-paraMparAnA niyamathI thatA nathI, tenA khulAsA punajanmathI maLe che, eTale phe-- For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 1. eka ja mA-bApanA bALake ekasarakhI bIjI vAta e ke je izvara (God) " buddhi athavA te svabhAvanA hotA nathI. eka tarapha kharAba-raste cAlavAvALAne 2. joDakAM-bALake paNa dhULa-zarIra, buddhi sajA kare che, te ja Izvara e pramANe ane svabhAvamAM judAM judAM hoya che. pApamAM pedA thayela hajAro bALakomAM 3. sthaLa bhuvana upara sarakho cahere ane jIva mUke che, tethI dareka vakhate na jIva 0 rUpa hovA chatAM bApa ane dIkarAnI pedA thavAnI kalpanA ke anumAna karavuM mUrkhAI buddhi ane khAsiyatamAM pharaka hoya che. bhareluM lAgaze, jyAM sudhI mANasa potAnI 4. garIbAIne lIdhe zIkhyA vagaranAM ane marajI, manevikAra athavA jussAnA kAbumAM mUrkha mA-bApane tyAM bahu hoziyAra AvIne bALakanuM zarIra pedA na kare, tyAM ane buddhizALI bALakanuM pedA thavuM. sudhI te zarIramAM jIva rAkhavA mATe Izvarane 5. buddhizALI mA-bApane tyAM sAdhAraNa tenA nekaranI mAphaka bhavuM paDe che. ahIM buddhivALA-mUkha bALakonuM pedA thavuM. punarjanmane kAyado ja vyAjabI ane nyAyI 6. pavitra mA-bApane tyAM pApa-bALakanuM rahe che. ane pApI-mA-bApane tyAM pavitra punarjanama, tarkazAstra (Logic) nI bALakanuM pedA thavuM. daSTie joIe te punarjanma jarUrI che, 7. eka bhAImAM saMgIta athavA hunnara kAraNa ke te vagara A jiMdagInI samasyA kArIgarInA guNa jarAya na hovA chatAM samajAtI nathI. eka jaMgalI mANasa khUna bIjA bhAImAM te guNe saMpUrNatAthI levA. kare, luMTa, dArU pIe ane aMte pitAnAthI pragaTIkaraNa (Evolution) ne kAyade vadhAre jorAvara-mANasanA hAthe mAryo jAya, bIjI badhI cIjo mATe samAna sarvalaka te pitAnuM sthaLa-zarIra cheDI kAma-bhuvanamAM mAne che, paNa A manuSya mATe na mAnI jAya, tyAre tene mAluma paDe che ke je lokone zakAya. bALaka janma lIdhA pachI thoDAja teNe mArI nAkhyA hatA te badhA jIvatA ja kalAka ke divasamAM marI jAya che, e jIvane che, ane potAnI junI vAta nahi bhUlI A janmanA A duniyAnA anubhava meLa- javAne lIdhe te badhA tenI sAthe kharAba vavAnI taka na maLavAne lIdhe te haMmezana rIte varte che, te e rIte pitAne pahele garIba ane kamanasIba raheze, jyAre eka pATha zIkhavA lAge che, paNa te zIkhavAne jIva ghaDapaNa sudhI duHkha-dardo khamI pApothI tene ghaNuM janma levA paDe che. baco Ave che, ane chevaTe haMmezanA deja- punarjanmasamajAve che ke, anubhavathI khamAM javAnuM jokhama paNa uThAve che, tyAre meLavelA te sadAcArI guNene potAnI khAsijaldI marI gayelA bALakane keI jokhama yatano eka bhAga banAvIne te mANasa pAche uThAvavuM paDatuM nathI ane keI duHkha-darda janma meLave che, ane pariNAma e Ave che khamavuM paDatuM nathI ke koI paNa anubhava nakAme jete nathI. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane dayA athavA teA prema vagara ASAIne te mATe thAya che, evA mANasane lUMTaphATa karavAnI Teva paDI jAya che, ane dArUnI latamAM kAI para jorathI hAtha uThAvatAM tene mArI nAkhe che, ane peAte phAMsIe jAya che, maraNu pachI te kayAM jaze ? kAraNa ke tene jiMdagIbhara koI paNa bhalAI karavAnI taka teA maLI ja naheAtI, bIje mANusa eka sudharelA ane sadAcArI parivAramAM paidA thai prema ane mAyAthI ucharI mATe thAya che, tene samajAvIne phAsalAvIne sArI cAla, sArA guNA zikhavavAmAM Ave che ane UMcu zikSaNa ApavAmAM Ave che. sArI lAyakAtanA badalAmAM te inAma meLave che, janasevA karI prakhyAta thai, lAMbu jIvana gujArIne te maraNa pAme che, A badhI vArtAne lAyaka thavA mATe teNe peAte zu karyu che? A ba MnemAM zu izvaranA nyAya che ? zu' te gunhegArane izvarane evuM kahevAnA hakka nathI ke ... te' mane evA kharAba zA mATe banAvyA ?" .. ahI` paNa punarjanmanI spaSTatA izvaranA nyAya ane mANasanI peAtAnI marajI mAphaka karavAnI zakti eTale puruSAtha (Free-will) sAkhIta kare che. kAraNa ke punarjanma evu' samajAve che ke pApI ane gunhegAra mANasa gheADA ja janma nItizAstra, punarjanma mATe bahu joradAra dalIla Ape che. kAraNa ke jo punarjanmoela ane pragaTIkaraNamAM khIlyA vagaranA na mAnavAmAM Ave te suSTimAM izvarI nyAya athavA prema hAi ja zake nahi. eka mANasa vezyAmAM ane dArUDIyA khApane tyAM anItinI jagAmAM pedA thAya che, pApa ane gALAgALI sivAya tene kaI paNa zikhavavavAmAM AvatuM nathI. peAtAnA gujarAna mATe cArI karavAnI tene pharaja pADavAmAM Ave che. jIva che; te eka ja galI jIva che. jeNe te bIjA mANusanI bahu pAchaLathI manuSya tIke janma lIdheA che, ane te khIjo mANasa ghaNA janma joi lAMkhA anubhava pAmeleA jIva che, ane te baMne peAtAnA purANA karmothI e rIte pedA thayA che, ane teo vaccenA kuka phakta teonA jIvAtmAnI uMmara ane e rIte mANasa jema jemata zAstrathI buddhithI vicAre che tema tema tene punarjanma anivArya ( na TALI zakAya tevA ) jarUrI mAluma paDe che. vijJAnanA kAyadAthI sAmAjIka (Social) ane sadAcaraNa (Moral) nA guNA kema vadhe che? te joIe. kAmaLatA ane dayAnA guNA AtmatyAga (Self- sacrifice) thI vadhe che, pazu AtmatyAgI teA marI jAya che, ane jo te janma laI duniyAmAM pAche| AvatA na hAya, tA te sArA guNu nAza ja pAme, e rIte saccAine khAtara peAtAnA jAna Apa thAvALA mANasa, peAtAnA dezane mATe peAtAnI jiM'dagI kurabAna karavAvALA vIra puruSa, kAI bhayaMkara hRda sAthe laDatAM laDatAM peAtAnA jIvanA bhAga ApanAra DAkaTara, peAtAnA bALaka mATe peAtAnA jAna ApanArI mA, evA badhA vIra puruSA pAte ApelA bhega ( khalidAna ) ne khAtara, ethI paNa vadhAre bhalA guNu laine ane te sArA guNAne te peAtAnA jIvAtmAnI khAsiyatanA eka bhAga banAvIne A duniyAmAM pharIthI janma le che, ane peAtAnI kurabAnI ( bhAga )nA badalAmAM janasevAnI vadhAre ane moTI zakti meLave che. For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unnatine lIdhe che. purnajanmano kAyado sama- bUrAInuM hoya te junA duzmana eka ja kuTuM jAve che ke je bALake janmathI ja kharAba bamAM kheMcAI Ave che, jyAM teo potarogathI pIDAya che, te o pAchalA-jonI pitAnI karelI burAIne badale vahorI duHkha pitAnI kharAba-cAlane lIdhe A janmamAM zoka-Aphata pAme che. je kaI mANasane tevA ja kharAba-rogathI pIDAtA mA-bApane jotAM ja dhikkAranI lAgaNI janme te junA tyAM pedA thAya che, te rega tyA duHkhanuM duzmanane oLakhavA mATe jIvAtmAe ApelI kAraNe te bALakanuM potAnA pAchalA-janmanuM cetavaNI che, dhikkAranuM baMdhana pyAranI AgathI karma che. ja pIgaLI zake che. khAsa karIne karma ane punarjanmanA e pramANe ApaNe badhA junA kAyadAne mAnavAvALA hiMdu ane buddha loke sta, kaI kaI vakhata jUnA duzmana che, hAlanA jamAnAmAM duniyAnI lagabhaga sAthe paNa AvIe chIe, je ke dareka janma aDadhI vasati karma ane punarjanmamAM mAne che. vakhate ApaNe navAM kapaDAM paherelAM hoya che, prema jIvAtmAonI vacamAMnuM baMdhana che. 3 eTale ke navAM zarIra lIdhelAM hoya che. sthaLa . ane matathI te tUTI zakatuM nathI. pitapitAmAM prema rAkhavAvALA jIvAtmA, navA bhuvana para maraNuM thayA pachI mANasa potAnA kapaDAM paherelA dostanI mAphaka, navAM zarI sthaLa, kAma, ane mAnasika zarIrane eka pachI eka pheMkI de che. e pramANe pheMkAI mAM ekabIjAne oLakhI le che. to paNa gayA pachI te zarIrane nAza thAya che, ane ema hotuM nathI ke teonI vacce pahelAMnI mAphakanI sagAI hoya. pavitra premanuM baMdhana teonA paramANu ane molIkayulasa pitate rahe che, paNa eka janmanAM dhaNuM-dhaNiyANuM pitAnA bhuvananA padArthamAM maLI jAya che. UMcI bIjA janmamAM be bhAI athavA be bahena duniyAmAM bhavAne vakhata pUro thayA pachI, tarIke pedA thAya che, athavA teonI vacce jIvAtmA pitAne lAyakanuM ane pAchalA bApa-dIkarAnI sagAi bane che athavA emAMno ja mane maLatuM ja, eka navuM mAnasika ane eka bIjAno dAdo bane che, athavA evI kaI eka navuM kAma-zarIra pitAnI tarapha kheMcI bIjI paNa sagAI hoya che, le che. e vakhate lIpikA nAmanI koI bahu paraMtu je kaI (karmathI) eka ja maTI buddhizALI ane sArI zaktio jeone paDozInAM judA judA kuTuMbamAM athavA karmanA devatA kahe che ane jeo dareka dUranA dezomAM pedA thayA hoya, te mANasanA kismatanI derI potAnA hAthamAM te chatAM maLe te be premIo athavA rAkhe che. teo dareka janma levAvALA jIvAtmA sAcA dete mAphaka teo eka bIjA tarapha mATe vaMza, kAma, kuTuMba, mAbApa, deza vagere kheMcAI Ave che, kAraNa ke haniyAmAM te . pasaMda kare che, tene lAyakanI hAlata (dazA, paNa svargamAM paNa kaI evI cIja nathI je Adata, lata) mAM te jIvAtmAne janma apAve premano nAza karI zake, athavA tenuM baMdhana che. te mANase purANA -janmamAM karelAM karmane teDI zake che te baMdhana dhikkAra athavA badale meLavavAne lAyaka ane tenA guNe For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragaTa thavAne lAyaka eka navA sthaLa-zarIranuM kharAba pApa che, kAraNa ke te premanA kAryakhokhuM tene karmanA devatA Ape che, ane dAthI ulTo gune che. jIvatA-prANIone te bekhAnA namunAnI mAphakanuM eka navuM kApI prayoga karavAvALAo Arogya mATe chAyA zarIra mAtAnA garbhamAM bane che. te zarIrane bacAvavAnuM mAtra bahAnuM lAve che, chAyA zarIramAM dareka paramANunI sAthe sAthe te ja rIte zikSako premathI, sArI zikhAmaNa ja sthULa zarIranA paramANu bane che, ane ane sArA udAharaNa (Example) thI vaMza-paraMparAnI asara sthULa padArtha pasaMda bALakone sudhArI zake che, kAraNa ke je eka karatI vakhate purepurI thAya che. AsapAsanA kamajora bALaka sAthe krUratAthI vartavAmAM khAsa karI mA-bApanA vicAra ane zakti Ave, te te te vakhate pitAnA sthaLamAM ja badhAM zarIranI banAvaTa para asara kare che. duHkha nathI pAmatuM, paNa te hicakArUM ane chAyA zarIranA saMbaMdhamAM AvI, navuM kAma khuzAmatiyuM bane che, ane jyAre te zaktizarIra, te chAyA zarIranI banAvaTa para bahu zALI banavA pAme che tyAre te pote paNa asara kare che, ane tenI mAraphate majajA- ghaNuMkharUM kUra thaI jAya che. taMtuo (Nerves) nI racanA para mAnasika judA-judA ne judI-judI jAtane zarIranI asara thAya che. magaja ane majajA- anubhava levAnI jarUra chevAne lIdhe ja kaI taMtuonI banAvaTa ane kAma tathA mAnasika khAsa rIte, kaI khAsa mANasanA saMbaMdhamAM, zarIranI sAthe teone saMbaMdha sAtamA duniyAmAM koI khAsa aai athavA khAsa varSa sudhI cAlato rahe che, ane tyAre ja dharmanA lokomAM ane kaI khAsa kuTuMbamAM asala athavA kharA mANasa ane tenI sthaLa tene janma levo paDe che. upAdhi vacceno saMbaMdha purepure banI rahe che. jIva puruSa nathI, temaja A paNa nathI, beDela athavA badazikala zarIra junA strI ane puruSa AkAra athavA upAdhinA janmomAM karelI krUratA (ghAtakIpaNuM)ne badalo lakSaNa che. paNa manuSya-pragaTIkaraNanA hAlanA hoya che, ane evI krUratA bIjA janmamAM darajajAmAM e baMne upAdhiomAM judI judI ghaNuM kharuM divAnApaNuM (gAMDapaNa) paNa lAve khAsiyata heya che, jemake puruSamAM hiMmata, che. hAlanA vakhatamAM jIvatA prANIone kApI daDhatA, baLa vagere, ane strImAM dayA, namratA teone anubhava levAvALA DaoNkaTara, ane pavitratA, bhaktibhAva, sahanazIlatA vagere teja pramANe premane badale DarathI kAma levA. heya che. e guNAmAMthI je guNanI kamI hoya vALA DekaTara, ane te ja pramANe premane badale te guNa puro meLavavA mATe te strI athavA DarathI kAma levAvALA zikSako je baccAMne puruSanI upAdhimAM vAraMvAra janma levAnI (bALakone) trAsa ApI potAnI sattAne jarUra paDe che, te uparAMta eka jAti (cI geraupayoga kare che, tevA loke evA kadarUpA puruSa bheda) jyAre bIjI jAtine nukazAna zarIramAM pedA thAya che. kuratA sauthI vadhAre pahoMcADe che, tyAre karmanA badalA tarIke, For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnA purANA-janmanA pApane badale meLa- jIvatA aNuo ane sUkSama padArtho je AdamI vavA mATe, te kharAba kAma karavAvALAne je pitAnI jiMdagIbhara ane maraNa pachI pheke che jAtine teNe nukazAna pahoMcADyuM hatuM, te teo mATe che. jAtinA rUpamAM janma le paDe che. ghaNuM (2) eka mANasanA mota pachI tenuM kharuM eka sAdhAraNa jIvAtmA eka jAtithI kAmika tatva (kAma rUpanuM khokhuM-shell) bIjI jAtimAM badalAvA pahelAM ochAmAM cheDe vakhata sudhI rahe che, ane pachI chevaTe ochA traNa ane vadhAremAM vadhAre sAta janma pitAnI ja jAtimAM le che. kAmabhuvanamAM vikharAI jAya che, tyAre AkarSaNa 2447 (0:21129 (Attraction & Repulsion) ( hindustAnanA RSioe pAcho janma nA nIca jAtanA mANasa athavA jAnavaronAM levAnI traNa rIta batAvI che? kAmika tattvamAM kheMcAI jAya che. eTale ke (1) mRtthApana eTale muelAMnuM jIvatuM manuSyane jIva kaI pazune jIva nathI banI thavuM. (Resurrection). jata, phakta te jIva pazunA jIvanI sAthe (2) nibramaNa ke dehAMtara praveza. beDImAM jakaDAI jAya che, ane te vicAravAna (Transmigration or Metempsychosis) mANasanI badhI zaktio gheDo vakhata purI (3) punarjanma. ( Reincarnation ) rokAI rahI te pote pazu-dehamAM baMdhAyele (1) ApaNuM zarIra paramANuo ane rahe che, A te atyaMta pApI mANasa mATe molIkayulonAM ane mAIkrobsa ane bekaTe. hoya che, bAkI jIva manuSya-zarIra te le riyA nAmanA chanA eka saMsthAna jevuM che, paNa te sthULa zarIra para kutarA athavA che, jemAM darekane potapotAne jude judo Dukkara (bhUMDa) nA moDhA mAphakanAM pazu lakSaNanAM jIva hoya che. A vakhata ApaNe evI ciha athavA nizAnI hoya che, eTale ke karoDa sUkama jIvadAra vastuone athavA para te mANasane cahere kutarA athavA DukkaranA moDhA je dekhAya che. mANuonA jIne ApaNuM zarIramAMthI bahAra pheMkayA karIe chIe, e badhI jIva- (3) jyAM sudhI e jIva athavA manasa, vALI vastuo, ApaNe teone ApelI Adata je badho vakhata kAma-tatvanA kAbumAM rahelo mAphaka, sRSTinAM judAM judAM bhuvanamAM kheMcAI hoya che, te nIcalA-bhuvanene saMpUrNa anubhava jAya che, ane e badhA jIvatA aNu-paramANu, laI, pragaTIkaraNanA kAyadA mAphaka tene mATe jenAthI ApaNuM sthULa zarIranAM kaNa (Ceils) mukarara thayelA lakSa-yeyane pahoMcavAne lAyaka banyAM che, te pRthvabharamAM vikharAI jAya che, na banI jAya, ane jJAnI-pavitra na thaI che ane pitAnA jevI ja Teva rAkhavAvALI navI jAya, ane nirvANa sudhInAM pAMce bhuvana para jIvadAra vastu tarapha cAlI jAya che, e pramANe pura bhAna sAthe kAma karI zake, tyAM sudhI mRtthApananuM (Doctrine ) prakriyA te tene janma levAnI jarUra rahe che, tyArabAda For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja janma-maraNanA baMdhanathI chUTI mukta thaI mATe IcchAo phAyadAone choDI haMmezAM jAya che. sArAM kAma karavAnI jarUra che, tethI jIvAtmAe mANasane je cIje duniyAmAM pAche pitAnI unnati karavA mATe tamAma icchAo, kheMcI lAve che, te te tenuM kAma che, bIjuM jema ke eza-ArAma, pitAne phAyada, AgaLa tRSNa che ane je sthaLa-bhuvana para cetana vadhavAnI irachA, sUkSama IrachA sarva cheDI devI hastI eTale bhAna sahita hastI bhegavavAnI joIe. A rIte badhA karmone nAza kare IcchA che. mANasa karma karyA vagara te eka ane svArthI-irachAone mArI nAMkhavI, e paLa paNa rahI zakato nathI, vicArathI, IcchAthI baMne bAbata janma-maraNanA baMdhanathI chuTakAro ane dhULa-bhuvananA kAmathI karma te haMmezAM pAmavA mATe jarUrI che. thayA ja kare che, karmanuM phaLa bhegavavAnI jeTalA mahAna puruSa thaI gayA, te IcchA ja jIvane baMdhanamAM nAMkhe che, mATe sarvanuM kahevuM che, ke mukti koI evI karma karavAnuM baMdha na karavuM, satkarma to cIja nathI, je meLavavAnI jarUra hoya, badhAM karavAM ja joIe, paNa phaLanI IcchA vagara prANI mukta ja che, paNuM jJAna vagara AzAniSkAma karma karavAmAM Ave ane karelA tRSNa marI zakatI nathI, tethI jJAna vagara karmone badale kAMIpaNa baDabaDayA vagara mukti maLI zakatI nathI. bhe navavAmAM Ave che, navuM karma pedA thatuM maraNa ane bIjA sthaLa janma (punarjanma) nathI ane jIva baMdhanamAM paDatuM nathI. meLavavAnI vacamAMne vakhata, je mANasa ghaNuM vadhumAM anubhava levAnuM bAkI rahe che, kharuM pitAnA mAnasika zarIramAM nIcalA tyAM sudhI tRSNa eTale bhAna sAthe hastI bhuvananI aMdara gujAre che, te judA judA lake bheLavavAnI IcchA rAkhavI jarUrI ane lAbha mATe bahu judo judo hoya che. e ApaNe kArI che, kAraNa ke IcchAnI tarasa chipAyA AgaLa koSTaka parathI samajIzuM. vagara rahevAthI jIvAtmA vAraMvAra pRthvI maraNa ane bIjA janma (punarjanma) nI upara pAcho AvI saMpUrNa banatuM jAya che, vacamAMne samaya je keTakamAM batAvavAmAM IrachA phAyadAne lIdhe svArthI hoya che, e AvyuM che, temAM kAma bhuvana para bhavAne For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -: punarjanmanuM keSTaka :- -jIvAtmAno varga | thobhavAne lagabhaga samaya-varasAmAM mata ane punarjanma kAma zarIramAM kAraNa zarIramAM uMcA nI madhyane samayanuM kAma bhuvana para | mAnasika bhuvana para 1. jIvAtmA je gurunA mArga ! 1500-2000 | jaladI ane | 150-200 athavA Atmika unnati | bebhAna hAlatamAM nA mArga para heya. 2. jIvAtmA je Atmika unna- 900-1200 tinA mArganI najIka hekya. 3. jANItA kasabIhu rI-| ( 700-1200 15-20 | 30-35 lako vijJAna jANanArA | ane meTA bha. 4. sArA gRhastha, DokaTara, | 600-1200 20-25 jIvAtmAmAM vakIla, jevA uMcA dhaMdhA bhAnane sparza dArI, moTA vepArI, gAmaDAnA gRhastha ane bIjA sudharelA ane paraduHkha bhaMjana mANasa, 5. sAdhAraNa moTA vepArI. 400-500 25 | janma letA pahelAM * dhAdadAstanI eka camaka 6. nIcalo madhyama varga-nAnA 200-300 dukAnadAra, kheDuta vagere. 7. kArIgara kasabI, suthAra, 100-200 40 luhAra, senI vagere. (kAma lekanA madhya bhAgamAM) 8. majura, ane uMcA darajajAnA | 60-100 40-50 AdivAsI leka. nIcalA bhAgamAM 9. narama svabhAvanA Adi 40-50 40-50 vAsI mANasa, ALasu, chaThThA vibhAgamAM nakAmA, bekAra, dArUDIyA, anItinA dhAmamAM rahenArA. sauthI halakA vargane leka bahu ja nirdayI AdivAsI sAtamA vibhAgamAM loka, cera, luMTArA, hatyArA gunegAra tathA strI-bALakene mAravAvALA. For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa rIte AchI hAya che.uparAMta jIvAtmA TALAmAM ke parivAramAM pedA thaI ekabIjAnA najIkamAM Ave che, ane e sabadhane lIdhe teonA be janmAnI vacamAMnA samaya eka sarakhA paNu thaI javAnA sA~bhava rahe che. dareka mANusa tenA AtmA saMbaMdhI baLanA pramANamAM sukha-duHkha bhAgavavAnA pramANane ghaTADavA ke vadhAravAnI jarUra mujakha jevuM vAve che tevuM ja laNe che, kare che tevu pAme che. yAtiSa paddhatimAM paNa pAMcamuM sthAna pUrva* janma tathA khAramu` sthAna mRtyu pachInI gati khatAve che. capaTa-5 jarikA-OAtramAM lakhyuM che. rAtri, divasa, pakSa, mAsa, uttaradakSiNa ayana ane varSa e savAra vAra Ave che, kALa e pramANe krIDA karI rahyo che ane ApaNu' AyuSya nAza pAme che. !! puna janma bAbata DaoN. enI besanTa, bizapa sI. DabalyU. lekhiTare paNa pAtAnA ghaNA vicAro vyakta karyAM che; tathA AjanA udAharaNa tarIke ceAthA vaga`nA paccIsa varSanI uMmare marI gayelA eka cheAkAnA "mAta ane punarjanmanI vacamAMnA samaya" 600 thI 1000 varSa hAvAne badale kadAca 200 thI 300 varSa ja hAi zake, temaja jyAre eka bALaka marI jAya che, vaijJAniko paNa punarjanmane mAnavA lAgyA tyAre pharIthI janma levA agAu te paNa thoDA samaya kAma bhuvanamAM jAya che, ane maraNu vakhatanI tenI uMmara temaja mananI ane sArA AcAranI TevanA pramANamAM tenA "mAta ane punarjanmanI madhyane samaya" thoDA mahinAthI thoDA varSoM sudhInA hAya che. che tathA sa MzAdhanA karIne rajuAta paNa kare che ane bhArata tathA videzamAM ghaNI sasthA puna janmanA kesA zeAdhI leAkAne Azcaya mAM muke che. juvAnImAM mRtyu pAmanArane Atmika maLa utpana karavAnI taka maLatI nathI. keTalAka mANasa khAsa karI ghaNI Atma svarUpatA (Spiritvality) pedA karyA vagara lAMbu jIvana gujAre che, je kAraNathI be janmAnI vacamAMnA samayanI muddata kudaratI samaya, temaja nIcalA mAnasika-bhuvananI aMdara ane uMcA mAnasika-bhuvananI aMdara thANavAnA samaya AvI jAya che. koSTakamAM pahelA varganA leAka, khAsa karI peAtAnA kAma ane mAnasika-zarIrIne pheMkayA vagara kAma bhuvanathI pAchA pharI sthULa-bhuvana para janma le che, ane dasamA-chellA varganA leAka peAtAnAM pApakarmAne lIdhe duniyAthI kheM'cAyelA rahe che, pAMcamA vathI dasamA varga sudhInA lekeAne uMcA mAnasika-bhuvanamAM bhAna sAthe jIvana hAtuM nathI, paNu janma levA pahelAM yAdadAstanI phakta eka camaka ja hAya che. krASTakamAM sarerAza 60 varSanI sthULa jI drugI bhagavavAvALA mANasa mATenA samaya ApavAmAM AvyA che. * punarjanmanA siddAntane mAnatA vidyAnA * 1. Imarasana, ke je iglAMDanA eka nAmAMkita vidvAna thaI gayA, te jIvanane sIDInI upamA ApatAM lakhe che, ke "evI sIDI upara che, ne nIce paNa lakhe che ke koI vAra ApaNe upara caDhIe chIe, ne kANa vAr nIce utarIe chIe, " For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2. remanA pAdarIo (Latin fathers) pUrva janmanA siddhAntane mAnatA hatA, teNe nimisiasa (Nonesius), sAInesiasa eka ThekANe lakhyuM che, ke "je AtmAone Synesius), ane hilerIama (Hilarium) zarIra ApIne A duniyAmAM mekalapaNa khullI rIte punarjanmanA siddhAntanuM vAmAM Ave che, te je aparAdha kare che, samarthana karatA hatA. tethI tenI have pachInA janmanI ava- 3. erisToTale lakhela che. te avasthA bagaDe che, enI vartamAna avapitAne mATe haMmeza navAM navAM vastra banAva sthAnuM kAraNa paNa tenA pUrva karmo ja rahe che. : 4. oviDa (0vid) nAmanA eka vidvAne tenA nAma. uparanA vidyAne nIcenA pustakamAM che pAzcAge rAsa para eka kavitA lakhI che. temAM teNe mRtyune purANuM mAtA tarIke AlekhatAM 1 Reincarnation by walker p. 23 2 y' + che lakhyuM che, ke "te haMmezAM navA navA sva- 1 , p. 237 3 , , , , p. 27 rUpamAM pragaTa thayA kare che." * 4 Drydens translation in English. 5. orijIna (Origin) je eka kizciyana 5 Reincarnation by walker p. 236| vidvAna thaI gaye, IsvIsananI zarUAtamAM, te _237 rararara rararararara rararararara suvicA... 2. zrI navakAra ArAdhanAnuM hRdaya che. AmAnuM pAlana ArAdhanAno prANa che. jJAnInI nizrA mukhya mastiSka che. zubhakiyAM-dharmAcaraNa ArAdhanA, zarIra che. bhaktimAM niSThA prANa che! vinaya zaNagAra che. nikhAlasatAnI keLavaNI sva-doSadarzana ane aMtara-nirIkSaNathI thAya che. cha7rararararararara For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSma zarIra ane vaijJAnika saMzodhana Da, nArAyaNa kaMsArA saMskRtanA pradhyApaka ane saMskRta vibhAganA adhyakSa; ema. pI. zAha ArTasa enDa sAyaMsa koleja surendranagara prAcIna bhAratIya-sAhityamAM upaniSado, uparAMtanuM liMga zarIra, vaData-kamane rAmAyaNa, mahAbhArata, purANa, smRtio, aphara gUDha vaizvika, sarva vyApI niyama ane Astika ane nAstika darzana vageremAM sIdhI punajanamanA siddhAntane ekamate svIkAryo che. ke ADakatarI rIte, bhautikazarIranuM AdhAra- tenA pAyAmAM liMga zarIranI hayAtI bhUta, ane tene TakAvI rAkhavAmAM kAraNe pratyakSa ke parokSa rIte svIkArAyelI jaNAI tarIke, liMgazarIra ("enTrala beDI")no Ave che. svIkAra thayelo jovA maLe che. chatAM Adhunika vaijJAnika-yugamAM A sAMkhya kArikAmAM tene "liMga zarIraprAcIna jJAnanI satyatA aMge ghaNuM zaMkAe tarIke oLakhAvavAmAM AvyuM che. - sevavAmAM Ave che. kharekhara vicAratAM ema A liMga-sUphamazarIramAM paMca-tanmAtrA= jaNAya che ke A saMzayavAdanI uddabhAvanAmAM mahAbhUtanA banelA. sthaLa-zarIrane bAda karatAM "prAcIna-kALanA mAnavIne bauddhika bAkI bacatAM, ogaNasa tatvono samAveza ane mAnasika vikAsa AjanI sarathAya che. A liMgasUkSma zarIra mRtyu khAmaNIe ocho hato" evI DAvina pachI bIjA dehamAM janma levA mATe "saMsaraNa pravartita vikAsavAdanI vicArasaNIe mahakare che. vane phALo Ape che. - zrImad bhagavad gItAmAM paNa bIjA gaI sadIthI vadhu prabaLa banelI pratyakSa adhyAyamAM-jIrNa thayelA vastronI upamA mUlaka vijJAnanI praga-paddhatine sarva prakAranA ApIne vadhu saraLa zabdomAM A AdhyAtmika jJAna-vijJAnanA saMzodhanamAM pAyAnI lekharahasya rajU karavAmAM AvyuM che. vAmAM AvI che. ' ' bhAratamAMnA lagabhaga ghaNAMkharAM darzane A saMzaya jIjJAsA-vRttinA svasaMpradAya ke paMthe temaja badhAja saMto ane rUpane rahe tyAM sudhI te tattva vicAsiddhoe jIvAtmA, tenuM bhautika zarIra raNumAM sahAyabhUta thatuM AvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazu jyAre te pratyakSa-pradhAna prayAga-praNAlinA cAkaDAmAM ja atIndriya-tavAne pakaDavAnI ceSTA kare. tyAre svAbhAvi-karI te ja mahada Mze vijJAnanA prAdurbhAva thayeA che. niSphaLa jAya. AnyA che. A kSetre thaI gayela noMdhapAtra-vaijJAvadhumAM peAtAnI paddhatinI upasvI- nikomAM viliyama mekaDugala, DaoN. rahAkAravAne badale 'e tattvanA astitvaneAIna, pro. sI. DI. broDa, Do ga ja InakAra kare' evu* bane. DezmA mADalera, DaoN. milana rIjhala tyAre A saMzayavAda * jJAnanI DA. thelpA meAsa, DI, sTenalI krIyakSitijo vistAravAnA mAnava-jAtinA'nara, DaoN. enAlDa erika svAsa, Do. lakSyanI prAptinA mAgaeN vighnarUpa thatA visiliva, meDama kulAginA, yurIgelera, prophesara Telara, Do. zIgemI sAsAkI, Dabalyu jI. rAla, DaoN. jule AI jhena buDe, DA. IAna sTIvansana, DaoN. je. jI. pATa, De. DennuTazmITa, eDagara mizela, DA. kAralIsa esIsa, me. nihAlAskI, pro, hAla pUrAda, Do. rAkha eca, thAulesa, e. ema. yuiMga, DaoN. rekasa sTena ane jonakarana vagerene gaNanAmAM levA paDe tema che. paraMtu chellI adhIpANI sadIthI A bIjA prakAranA sazayavAdanI uNapa aneka tattvajijJAsu vaijJAnikAnA lakSyamAM AvI gaI che. tethI temaNe jema-jema pAtApeAtAnI vijJAnanI zAkhA-upazAkhAmAM vadhu U'DA utaravA mAMDathu', tema tema aMtima-tattva aMgenA peAtAnA anumAnAmAM anizcitatAnA aMza temane pratIta thavA lAgyA che. vaLI bhautika, rAsAyaNika ane jaivika vijJAnamAM anekAneka zAkhA-prazAkhAonuM kheDANa thavA lAgatAM te badhAnA saMkalana dvArA vijJAnanI sImA-ahAranA kSetrane vijJAnanI sImAmAM ANavA prayAga-paddhatimAM paNa jarUrI-parivata nA svIkAravAmAM AvyAM che. ApaNI prastuta-vicAraNAnI draSTie maneAvijJAnanA kSetre thayela vikAsa ahi... vadhu saMgata che. sAmagrIne pariNAme parA-manA vijJAna nAmanA eka navA, ane deza-paradezamAM svataMtra-vijJAna tarIke mAnyatA pAmI cUkelA mane-vijJAnanA kSetre chellI akhI-sadIthI aneka prayogA ane navI anubhava-noMdha A vaijJAnikoe ilekaTrA-ensephelAgrApha, kIralIyana phoTogrAphI, reDIezana phoTAgrAphI, peAlIgrApha, vagerenI madadathI jagatamAMnA indriyAtIta kSetragata aneka rahasya pragaTa karavA prayAgAtmaka sazASana kArya karyu che. jaga-vikhyAta vaijJAnika AlbarTa AInsTAIne kahyu` hatu` ke bhautika-zAstronA pUratA UMDANathI abhyAsa karanAra koI paNa vyakti For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anivAryapaNe AdhyAtmika-vidyAmAM jApAnanA De. hirozI maTayA pahoMcI jAya che. mAe paNa cakra, nADIo ane ezyaA ja raste sTenapharDa rIsarca yuni. paMkacara mATenA majA-taMtu-kendranA vasiTInA-maTiriyalsa sAyaMsa vibhA- pArasparika-sabaMdhane lagatuM saMzodhana karyuM che. ganA adhyakSa De, viliyama TIlare majala jyAre kavonTama mikenikasanA prakhara kApI ane mAnavInA bhautika-zarIranI bhIta- vidvAna, bhautika-vijJAnI IvAna herisa ramAM tene vyApIne kArya karI rahelA utta- jokare amerikAmAMnA merilenDamAM rotara vadhune vadhu sUkSamatA dharAvatA sAta AvelA AmI ebarahIna pravIga staronI khoja karI che. grAunDamAMnI yu. esa. bailisika rIsarca A sAta ratarone temaNe traNa bhAgamAM leboTIrejhamAM rahIne bhautika-jagatanI vahecyA che. bhItaramAM rahIne temAMnI ghaTanAonuM bhautika zarIra phijhikala baeNDI meTarasUma-stare niyaMtraNa karatI prakriyAo aMge ane tamAtrika (irika) e bene te prayogAtmaka saMzodhana karyuM che. laukika-satyanA vibhAgamAM phALave che. sUkSma zarIrane lagatI siddhAtika chaNA- . - sUkSma zarIra esTrala ne te dhati- vaTa eliphAsa levI, e. I veIta, De. vAhaka ("kaMTenamenTa vehikala) nAmanA kAnjha hArTamAna, mejara Arthara e. bIjA vibhAgamAM mUke che. pevela tathA leDabITara ane enIbesaane manane M-1 (ema-1) 22 nA graMthomAM puSkaLa-pramANamAM thaI che. (ema-2) tathA M-3 (ema-3) evA piTA. paraMtu vaijJAnika saMzodhana mATe upayogI bhAgamAM vaheMcI. AtmA ("spiriTa') vyAvahArika-sAmagrI tarIke A graMthe bahu ne avinAzI- satya ("InDasTIkaTIbala upayogI nathI. . riliTI') nAmanA trIjA-vibhAgamAM A vAta daAsIra, ema. gIpha, darzAve che. zAIna hAna, vAna mAnena, kerelIna vaLI A sAta starone hagamAM DI. lArasana ane nijhadAnA grathane lAgu nirdezita sAta cakre sAthe te sAMkaLe che. paDe che. AnI sAthe briTananI raeNyala keleja jI. Ara. esa. mIDe A aMge opha sajansanA sabhya , zakikA abhyAsanI paraMparAne aitihAsika ahevAla kArAgullAnA atIndriya pratyakSa (ekasTA Ape che. . sensarI parmezana "I. esa. pI") olivara phephasa, eca. ravila ne lagatA prAge sAMkaLIne A dizAmAM ane cAnsa leselinanA graMthamAMnI vadhu saMzodhana calAvavAmAM AvyuM.. sAmagrI prAgAtmaka-draSTie khUba dhapAtra che. For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa deza-paradezanA manAvejJAnika-sa'zezadhakAmA khyAti dharAvatA briTIza vaijJAnika DaoN. ke igTane I. sa. 1929 mAM silavana je. mulardUnanA jAta-anubhavAne AdhAre sUkSma-zarIrane lagatA saMzAdhanane pragaTa karyuM" che, te Azcaya -kAraka gUDha-tathyAne chatA kare che. A graMthamAM sALa (16) prakaraNA che. prathama prakaraNamAM-mUlanane pAtAne prathamavAra sUkSma-zarIra sthULa-zarIrathI chUTuM pacAnA anubhava kevA thayA ? tenuM bayAna che. khIjA prakaraNamAM sUkSma zarIra chUTu paDavAnA vividha anubhava-prakArAnI carcA che. trIjA prakaraNamAM sUkSma-zarIra kayA mAge chuTu paDe che ? ane sthULa zarIra sAthe tenu joDANu kaI rIte rahelu che ? tene lagatI mAhitI che. ceAthA prakarNamAM-sUkSma-zarIranA prakSepaNane lagatA svapnAnI. pAMcamA prakaraNamAM-e avasthA daramiyAna anubhavAtI asthiratA-brAntie tathA dvividha-sa'vedanAnI, ane chaThThA prakaraNamAMzarIranA sama dhanI. sAtamA prakaraNamAM-manuSya zarIramAMnI vividha graMthi ane sUkSma zarIra sAthenA temanA sa`kha dhanI, carcA-vigate che. vaLI AThamA prakaraNamAM-sUkSma zarI. ranA prakSepaNa daramiyAna temAM pratIta thatI sva-savedanAne lagatI. wf navamAprakaraNamAM-adha-cetanA vasthA uttejita karatI khAkhatA. dasamA prakaraNumAM-nidrAvasthA-daramiyAna pharavAne lagatA rAga (seAmanAnyulIjhama ). agiyAramA prakaraNamAM-sUkSma-zarI rane prakSepita karavAne lagatI prakriyAnI, vigata darzAvI che. tathA bAramAM prakaraNamAM IcchA--zaktinA jore sUkSma-zarIrane prakSepavAnA anubhavAnI. teramA prakaraNamAM ardha-jAgRta-mananI avasthAne lagatI noMdhI che. tathA caudamA prakaraNamAM-mAnasikazakti dvArA bhautika-padArthAne gatimAna karavAne (* TelIkAInesIsa ') lagatI, paMdaramA prakaraNamAM-bhUta-pretanA Avezane lagatI. ane sALamA prakaraNamAM-DAkaTarI upacAra daramiyAna ANavAmAM AvatI beheAzI. (enastheTikaslIpa)-nI avasthAne lagatI chaSNAvaTa che. A uparAMta amerikAnA meTA sAyaMsa sUkSma-kArpeArezane pragaTa karelA jyeAja mIkanAM ane DeA cerase hamana hemsa tathA temanA rIsarca' jUthamAMnA vaijJAnikAnAM tArA raju karatA graMtha Adhunika yuganA sudharelA buddhipradhAna mAnavIne vicAra karatA karI mUke tevA che. joja mIke mRtyu pachInI avasthAne lagatA peAtAnAM graMthamAM For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maraNa zayyA paranI avasthAnA. je A viSayamAM rasa dharAvanAra jijJA. maraNanI pUrvanI kSaNe daramiyAnanA sune vadhu abhyAsamAM upayogI nivaDe che. ane maraNa pachI tarata zarIranI bahAra A vidvAne mAdhyama tarIke kArya karatA paDavAne lagatA anubhave. sArAha cena ane traNa madadanIza saMzodhake mAdhyama dvArA saMdezAnI Apa-le karavAne yujInaphIlDa, jahena pola jonsa ane lagatI vigate. lIliyana keranI madadathI 1942 mAM temaja bhUtAvaLa tathA preta darzanane gujarI gayelA amerikA mAMnI svAya mera yunivarsiTInA kemisTrInA prephesara lagatA anubhave. Do. cese hamana hemsa ane temanI mAphaka. pretAzana anubhave. pUrve gujarI gayela, epha, sTeka phIjhabhUvAo, ane bhUta kADhanArAo. - rAIDa (1940). pretenA pheTAo. kethalIna nerisa (1976). mRtyu pAmelA vyaktinuM sthULa svarUpe kavacit prAkaTaya. yujIna philDa (185). punarjanma, sthaLa ane kALane lagatA Dekasa jensa (1948). saMbadha. merI robarTasa rahAIna hArTa padArtha ane zakti vacceno vinimayA ( 158). tmaka saMbaMdha. DerethI pArakara (1967). ane indriyAtIta jagatanA AtmAo elana sIjara (1916). sAthe IlekaTronika sAdhanonI madadathI saMparka ane eDagara rAIsa bojha (1950). sAdhavAnA prayAsonI mAhitI ApI che. e ATha vaijJAnike e A dRzyamAna graMthanA aMte Azare poNubase sthULa-jagatanI pele-pAranA vizvane saMdarbha graMthenI yAdI ApI che. lagatAM rahasyo rajU karyA che. For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (textBo C#76 te pRthvI sapATa che? huM le. je. mekaDonAlDa ema. DI. (amerikA) anuvAdaka zrI svarUpAnaMda svAmI [ prathvInA goLAkArathI ApaNe eTalA enA cheThA karatAM madhyamAM sAdhAraNa UMDI che badhA paricita thaI gayA chIe ke jayAre ane ApaNane mAnI levAnuM zIkhavavAmAM koIpaNa lekhaka ekAda no siddhAnta laI Ave che tema e nAraMgI jevI nathI. AgaLa Ave che. tyAre tenA vicAre tarapha caMdra ane badhA ja graho haMmezAM pRthvI avizvAsa ane saMzayanI dRSTithI jovAya che. taraphanI emanI eka ja bAjunI sapATI A lekha amerikAthI pragaTa thatA sAya- batAve che. . nTIphika valarDa megejhIna (eprIla 1946) je te badhA daDA jevA gaLakAra hoya, pragaTa thayela jeno utAro ramaNa pablikezansa ane emanI dharI upara pharatA hoya, te beMglorathI pragaTa thatA dha eskelejikala teo dararoja, dara mahine ane dara varSe megejhIna (1946 julAI ogasTa) nA temanI judI-judI sapATIo batAve. je A aMkamAM akSarazaH Avela, tene gujarAtI pramANe hoya te caMdra temaja badhA ya rahe anuvAda jijJAsuonA hitArthe rajU karavAmAM thALI jevA goLAkAra hoya te pachI pRthvIne Ave che. je khagoLa vidyAnA svIkRta siddhA. ghATa paNa e ja heya. tene eka paDakAra rUpa che. saM.] ApaNane evuM zIkhavavAmAM AvyuM che ke - A eka evo ne siddhAnta che je pRthvI daDA jevI goLa che, ene vyAsa vijJAna ane mAnavajAta mATe ati maha- 8,000 mAIlane che, ane parigha 25,000 vana che. mAIlane che. eTalo badhe mahatvane ke A yuganA je AnI gaNatarI karIe te mAIlanA keTalAka mahAna vaijJAnikoe kahyuM che tema je aMtaranA vargane ATha iMce guNIe teTale A zodhamAM satya hoya ane kasoTImAMthI pRthvIne) kudaratI vaLAMka-LAva Ave. e pAra UtarI zake te atyAra sudhI thayelI pRthvInI sapATIno paNa bhAga pANIne banele zemAM e zodha sauthI mahAna sthAna pAme che, tethI pANInA pratyeka streth vistArane pRthvI thALI jevI goLAkAra che ane DhoLAvane vaLAMka mAIlanA pratyeka aMtaranA For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagane ADha iMce guNIe teTalA thavA joie A pramANe thAya che ? te pRthvI daDAkAra goLa hoya tA satata sthAyI kharaphanI UMcAI viSuvavRttanI uttare jeTalI che teTalI ja dakSiNe paNa thavI joIe. kharaphanI satata sthAyI hAramALAnI UMcAi dakSiNa amerikAmAM sauthI vizeSa-- 16,000 phUTanI che. ane ApaNe jema dakSiNumAM jatA jaIe tema tema e AchI thatI jAya che, ane jyAre ApaNe alAskA paheAMcIe chIe tyAre tA te phakta 2,000 phUTanI ja hAya che; ane jo haju paNa uttara dizA tarapha vadhAre AgaLa jaie teA te kAyama dariyAnI sapATIthI 500 phUTa jeTalI ja UMcI mAlUma paDe che. jo pRthvI gALa hAya te| jevI rIte uttara tra najIka vanaspati UgI zake che tevI dakSiNa dhruva najIka paNa te UgavI joIe. uttara dhruvathI 200 mAilanI aMdara (UgatI) vanaspatinA keTalAka prakAra maLI AvyA che e hakIkata che. uttare uttaradhruva vRtta sudhI grInalenDa, AIsalenDa, lepalenDa ane sAiberiyAnA keTalAka bhAgAmAM baTAkA, oTa, pI. (vaTANA), mAli (java) ane khIje ghAsacArA Uge che ane pAka Ape che. paNa AkenInI dakSiNe ha. aMze dakSiNa zeTalenDamAM eka paNa jIvanta padArtha maLatA nathI. jo pRthvI gALa hoya te| 10 ga vRttanI uttaramAM je rekhA para jeTalA sadhi kALa prakAza--uSa:kALa ke sAca kALanA thAya taiaA ja dakSiNamAM paNa evI ja rekhA para paNa thAya. hakIkata e che ke e Ache che. yArA ke uttaramAM 40 akSAMza para uSAkALa 90 miniTanA che teA varSo daramyAna e ne e ja samaye viSuvavRtta para e 15 miniTanA haze ane dakSiNe 40 akSAMza para pAMca miniTathI paNa e A hero. uttare phIlADelphiyA jeTalA akSAMza para dakSiNamAM osTreliyAmAM AvelA melaeAnamAM reva. phA. jaheAnasana temanA ahevAlamAM kahe che tema amAre pAMcathI cha miniTanA uSa:kALa ane sadhyAkALa hAya che; ane sUrya prakAzatA hoya tyAM sudhImAM amAre rAtri mATenI taiyArIo karI levAnI DAya che, kAraNa ke sUrya Athame ke tarata ja aMdhAru thaI jAya che.'' eTale e taddana spaSTa che ke--te pRthvI ghaDAkAra gALa hAta teA viSuvavRttanI uttare temaja dakSiNe eka sarakhI sthiti haiAta. sane 1839mAM Capt. J. Ross-- kepTana je. Ase Capt. Crosier--kepTana Treciyara sAthe Erebns * ernasa ? ane Terror-- 8 Terara 'mAM pRthvInI AsapAsa samudra-payana karyuM ane dakSiNa dhruva tarapha jeTale dUra jaI zakAya teTale dUra gayA. * emanA ahevAla pramANe teoe 10,000 thI 13,000 phUTa UMcA parvata viSuva-mApyA hatA, ane temane 450 thI 1,000 For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 phUTa UMce baraphane avarodhaka pradeza maLI sauthI vadhu UMcA che. navI zodhAyelI A Avyo hato, jenI Taca saMpUrNa samathaLa hakIkonA vicAra karatAM khagoLa vettAo temaja phATa ke pilANa vagaranI hatI. A ane bhUstarazAstrIo have ekamata thatA jAya jaLa-pravAsa pAchaLa bAra varSa gALavAmAM che ke pRthvIne AkAra pIara-Pear AvyAM hatAM. jAmaphaLa-je che uttaradhruva tarapha capaTo . ane temanI neMdhapothImAM darzAvyA pramANe, tha ane dakSiNadhruva tarapha pahoLo thate te pravAsa-aMtara Azare 40,000 mAIlanuM hatuM. pachI "pRthvI thALI jevI geLa che" je pRthvI daDAkAra goLa hoya te evA vadhAre samajapUrvakanA khyAlane svIkAra zA mATe na kare? ahIM prastuta aMtara Azare phakta 10,800 pRthvI sapATa che enI bIjI sAbitI mAIla jeTaluM thAya. je pRthvI daDAkAra geLa hoya te sUryagrahaNa uparathI che. 30 mI ogasTa, 1905nuM udAharaNa le-pazcima yuropa ane ceksa, viSuvavRta-rekhA kendra nathI; kemake rekhAMzanI lITIonI pahoLAI, "viSuva uttara AphrikA, uttara ATalAMTika mahAsAgara ane briTiza amerikAne pUrvabhAga, grInavRttanI uttamAM thAya che tema ghaTavAne lenDa, AIsalenDa ane uttara eziyA (sAIbadale viSuvavRttanI dakSiNe vadhatI jAya che. beriyA) nA pUrva bhAgamAM (e grahaNa A tarka nathI. paNa pratyakSa hakIkata che. rekhAMzane eka aMza karkavRttamAM 40 mAI dekhAyuM hatuM. lane, paNa makaravRttamAM 75 mAIlana ane je pRthvI daDAkAra hoya te e dakSiNadhruvavRttamAM 103 mAIlane hoya che. grahaNa AphrikA ane eziyAmAM eka ja "kAma" vahANa uparathI nAnasene dariyAI samaye joI zakAta nahi. jyAre sapATa pRthvInA UMDAI mApavA mATe karelA prayAsonA nedha- siddhAnta pramANe A ghaTanA saraLa che. tamArA pAtra pariNAma batAve che ke uttaradhruva tara- goLo juo ane prayoga karo. phane dariye 10,000 thI 13,000 phUTa e te prayogathI nizcita thayelI hakIkata UDe hato. jyAre keI jamIna pa00 phUTathI che ke uttara dhruvathI ApaNe jema jema dUra UMcI mAluma paDI na hatI. dakSiNadhruvamAM jatA jaIe tema tema gurutvAkarSaNanuM baLa parvatanI UMcAI 10,000 thI 16,000 ochuM thatuM jAya che, uttara dhruvanA bhUmiphUTanI che evA rasanA ahevAla sAthe Ane zAdhake ApaNane jaNAve che ke uttara tarapha sarakhAze. bhAgye ja teo 100 ratala vajana uMcakI che ane enuM pariNAma che. A siddhAntanI zake che, jyAre dakSiNadhruvanA bhUmizodhako kahe bIjI sAbitI ke pRthvI enI dharI upara che ke teo 300 ane 400 ratala vajana geLa goLa phare che ane enA bAhya sImAnta sahelAIthI UMcakI zake che. For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnasene lIdhelAM UMDANa-mApa batAve 2,562 phUTa UMcuM hovAthI (e baMne vacce) che ke uttara dhruva taraphane dariye ghaNe UMDo che. 610 phUTane vaLAMka he joIe, paNa kepTana resa jaNAve che ke temane rAjyanA IjaneranA ahevAla pramANe dakSiNadhruvanA anaveSaNamAM 40 0thI 1,000 vAratavika vaLAMka 3 phUTa karatAM paNa ocho che. phUTanAM UMDANa maLI AvyA hatAM- bahu daDAkAra geLa tarIke pRthvInA kudaratI mATe pharaka! vaLAMka uparathI baMne cheDA karatAM Azare je pRthvI daDAkAra goLa hoya ane 1600 phUTanI uMcAIthI nIcANa hovuM joIe, dara kalAke 1,000 mAIlanI jhaDape jyAre bhUmadhya-samudranI sarerAza sapATIthI rAtA pradakSiNuM karatI hoya ane 24,000 samudranI sarerAza sapATI phakta 6 IMca ja mAila 24 kalAkamAM pharatI hoya te vadhAre che. AvI jhaDapa tenI sapATI uparanI dareka mahAsAgaranA kinArA upara UbhuM rahetAM vastune ukhADIne pheMkI de, athavA te guru vahANa dekhItI rIte kSitijathI nIce utare tvAkarSaNanuM adhika baLa ghaTanAne samatola che jethI phakta ene kUvAthaMbha ja dekhAya che. banAvatuM hoya. * paNa je zaktizALI dUrabInathI jovAmAM je pRthvI daDAkAra goLa hoya te, Ave te vahANanuM bekhuM pharIthI pUrepUruM nyUyorkathI 1,000 mAIla dUra AvelA dekhAya che. je pANI vakrAkAra hoya te Ama zIkAgo javA IcchatA mANase eTaluM ja bane che? karavAnuM rahe ke vimAnamAM eNe upara javuM relavenA pATA vacce ubhA rahevAthI ane tyAM eka kalAka rokAvuM ane zIkAgomAM Azare ekAda mAIlanA aMtara sudhInI nIce utarI AvavuM, Ama tyAM UMce traNa sapATI tarapha AgaLa najara nAMkhavAthI pATA kalAka rokAvuM ane sAnDrAnsiskamAM nIce bhegA thatA dekhAya che. jyAre, vahANa dekhIta UtarI AvavuM. rIte kSitijathI nIce gayuM tyAre te pharIthI - pRthvI sapATa heI AkAzamAM akSubdha- dekhAvA lAgyuM ema kahevAmAM Ave che. paNe taratI hovAthI, havAnA pravAho bhinna- e ja siddhAMtane AdhAre Ama kahevAmAM bhinna dizAomAM vahe che ane emanA pravAho Ave che? ApaNane zIkhavavAmAM Ave che ke sAthe vAdaLAM paNa vimAnanI jema game te pRthvI eka bahu moTuM cuMbaka che ane enA dizAmAM jAya che, loka pesTa ane recesTara cuMbakatvane lIdhe ja hokAyaMtranI soya uttarajemanI vacce 60 mAIlanuM aMtara che temanuM dhruva tarapha kheMcAya che. udAharaNa laIe. je pRthvI daDAkAra goLa hoya te pRthvInA daDAkAra goLapaNanA viSuvavRttanI dakSiNe jatAM seya uMdhI dizAmAM siddhAnta pramANe, baMne cheDA karatAM kendra javI joIe, ane eNe dakSiNa taraphanI For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizA batAvavI joIe. hokAyaMtranI sthitine- gurutvAkarSaNanuM baLa hovA chatAM pANIne sthaLane avagaNIne soya haMmezAM kendra tarapha enA sthaLe ja jakaDI rAkhatA pRthvIne tvarita ja vaLe che e nakkara sAbitI che ke pRthvI paribhramaNathI utpanna thatA maLesArI thALI jevI gALa che. baLanI A sAbitI che. dariyAI sapATI e paNa kharuM ke sauthI vadhAre parigha jALavavAmAM ma tsArI baLa vaparAI javAthI, viSuvavRttanI nIce che ane sauthI ocho dariyAnI sapATIthI upara vahetA koIpaNa uttaradhruva para che. jaLapravAhanuM vahana phakta gurutvAkarSaNane lIdhe - je pRthvI daDAkAra hoya to ja thAya che. misisipI nadI acUka parvatanI upalI je pRthvI daDAkAra hoya to uttaradizAmAM vaheze, kAraNa ke enuM mULa enA dhruvane tAro viSuvavRttanI dakSiNe dekhAya nigamaDhAra karatAM nIcuM che. daDAkAra nahi, hakIkatamAM te e rekhAnI uttare 30 pRthvInA siddhAnta pramANe pRthvInI viSuva aMza dekhAya che. je pRthvI daDAkAra geLa vRtta paranI trijyA karatAM dhruva paranI trijyA hoya te uttaradhruvavRtta ane dakSiNadhruvavRttanA 13 mAIla nAnI che, ane tethI karIne pradezamAM traNa mAsane divasa ane traNa mAsanI baMne dhruva paranA cheDAne AkAra aNIdAra che. rAtri hoya, paNa voziMgTananA vahANavaTA misisipI nadI 30 akSAMza parathI nIkaLe khAtAe bahAra pADelA sAgara-kheDuonA che ane 30 aMzanA aMtara upara thaIne paMcAMga mujaba dakSiNa zeTalenDa (dakSiNe athavA viSuvavRttathI dhruva sudhInA aMtaranAka aMza)mAM lAMbAmAM lAMbe divasa 14 trIjA bhAga upara thaIne sIdhI viSavana kalAka ane 53 miniTa cAlatuM hoya che. tarapha vahe che. tenuM mULa eka tRtIyAMza nervemAM (uttare 70 aMza) hemaraphAsTamAM mAIla UMcuM che, eTale eTaluM aMtara bAda lAMbAmAM lAMbo divasa 3 mAsa cAle che. karatAM tenuM nirgadvAra tenA mULa karatAM je pRthvI daDAkAra goLa hoya te pRthvInA kendrathI sADAcAra mAIla dUra che. rekhAMzane eka aMza uttare 50 aMza para pANu parvata upara nIcenI upara vahe eka sarakhI saMkhyAnA mAIlano samAveza che? gurutvAkarSaNanuM sauthI vadhAre baLa uttara kare, paNa laMDana ane nyUyeka jeTalA ja aMze dhruva para che ane jema jema dakSiNa tarapha ekabIjAthI dUra Avela keIpa opha gUDa jatA jaIe tema tema e baLa ochuM thatuM hA5 ane keIpa hena vacce jamInanuM jAya che-sahelAIthI sAbita thayelI A bIjI mAIlamAM kharekharuM aMtara athavA e aMtara hakIkata che. pANInA vahananuM kAraNuM gurutvA- pasAra karavAmAM jo samaya laMDana ane karSaNa hoya te ApaNane navAI lAgaze ke nyUyorka karatAM bevaDa hoya che. zA mATe samudranuM pANI tarapha dhasI je pRthvI daDAkAra geLa heta to gayuM nathI ? uttaradhruvavRtta athavA dakSiNadhruvavRtta pradezamAM For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpanna thatA avAjanI asara vacce acUka bhAgamAMnA vahANa parathI jamIna joI zakAya keIpaNa pharaka na hota. nahi, Ama chatAM ca ane igliza baMne hakIkata ema che ke dakSiNa dhruvavRttamAM kinArA paranI dIvAdAMDIo iMgliza-cenalanA pistolane avAja temanA avAja eTale madhyabhAgamAM UbhelA vahANanA tutaka parathI moTo saMbhaLAya che ane taratA himagirinA spaSTa joI zakAya che. pRthvI goLa hoya te paDavAno avAja eve te bhayaMkara kaDAke vimAnamAMthI jenAra vyaktine bahirgoLa lAge. utpanna kare che ke te sAMbhaLI paNa na zakAya ! hakIkata AnAthI UlaTI che. vimAnamAMthI uttaranA pradezamAM AvuM banatuM nathI. jenAra mANasane pRthvI pahoLA moDhAne moTA kepTana hola kahe che ke 20 thI vAsaNa jevI lAge che. dUra avAja bhAgye ja saMbhaLAya che. kepTana sUryanI pRthvI uparanI samakendrI gati mIlsa temanI dakSiNadhruvavRttanI AsapAsanI pratyeka arthamAM vastutaH samajAvI zakAya evI saphara viSe vAta karatAM kahe che ke khullI che. sUrya phare che ane te ApaNI (sAta) AMkhe 40 mAIlathI vadhAre aMtara sudhI dekhavuM sRSTinuM kendra che. azakaya che. uttaradhuvana bhUmizodhake 100 thI 200 mAIla sudhI narI AMkhe joI zakavAne - "pRthvI enI potAnI dharI upara kalAkanA dA kare che. hajAra mAIlanI jhaDapathI phare che"--e khyAla ja hAsyapAtra che ane A take tatvasane 1894nA okaTobaranI 20mI jJAnanuM kalaMka che, ane dhArmika hitane mATe tArIkhanA "hApasa vIkalImAM sarakArI pravAsa-saMzodhanane ahevAla che. A pravAsI nizaMka bhayAvaha che. oe khUba caLakatAM darpaNonI madadathI sAunTa kAraNa ke badhA ja dhArmika (ane paurANika) ankapahathrI (kaloreDa-UMcAI 14,418 ItihAsa graMthamAM sUryanI gatine uddaghoSa phUTa) ane mAunTa elana (urAha-ucAI ane svIkRti maLe che. pRthvI eka vakhata 11,410 phUTa) vaccenA 183 mAIla aMtare bIjA grahanA saMparkamAM AvI hatI. ane saMdezA camakAvyA hatA. A pachI judI paDI gaI hatI. AphrikAne - je pRthvI daDAkAra goLa hota to vAyavya kinAre mekisakanA akhAta sAthe A azakya banata, kAraNa ke 183 mAIlanA kevA saMdhAI jAya che ? keTalo kinAro sAmI aMtaranA pRthvInA kudaratI vaLAMkane lIdhe e bAjue saMdhAya che? te nakazAmAM juo. aMtarane kendra bhAga baMne Lease karatAM pRthvIne UMcAmAM UMce bhAga dakSiNe 22,306 phUTa UMce heta. amerikAmAM enDIjhanI uttara amerikAmAM je pRthvI goLa heta to enA rokI parvanI, ane eziyAmAM himAkudaratI vaLAMkane lIdhe iMgliza cenalanA madhya layanI parvata-mALAone che. sapATa dhara For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tInA nakazA tarapha jue. tame joze ke jemAM prANajIvana-sastana prANIo, paMkhIo, teo lagabhaga sIdhI rekhAmAM che. bIjA grahe jIvajaMtu, athavA peTe cAlanArAM janAvara sAthenI A athaDAmaNe pRthvInI samatulAne nathI. vAstavika rIte tenI sarahadanA 600 UMdhI vALI hatI. ane pirAmiDanI uttara- mAIlanI aMdara eka paNa sajIva tatvanuM dakSiNa hAre mekisakonI ekajheka TekarI astitva nathI. e kaI paNa jAtanI vanaspati, enI evI ja hArothI judI paDe che tenuM phana, phula choDa ke jhADa sivAyanI che. anya kAraNe paNa A ja che. pradezane ajANa evI pitAnI tAkAta kudarata prAcIna cInI vizvavijJAna Apa- ahIM batAve che A dakSiNa khaMDa upara zune jaNAve che ke muva tAro pRthvInA paraspara virodhI prAcIna prakRti tatva-agni kendra upara che. ane pANI vacce satata vikarALa saMgrAma prAcIna grIka paraMparA kahe che tema 2 cAlyA ja kare che ane emaNe dakSiNa dhruvavRtta badhA grIka deve pRthvInA kendra upara hatA. khaMDanA eka cheDAthI bIjA cheDAne dhrujAvI Talmud_TelamaDajhamAM ApaNe vAMcIe mUkatI javALAmukhIonI garjanAo vacce chIe ke pRthvI manuSyanA DoLA jevI chehimAcchAdita himanadIo AvakAre che. uttaraane bhagavAna pRthvImAM beThA che. TelameDamAM dhruvavRttathI keTaluM badhuM UlaTuM! dakSiNa dhruva "AgaLa pAchaLa, DAbI tarapha ane jamaNI tarapha daSTi mAMDavAne khyAla buddhihIna ane tarapha" evA zabdaprayogamAM AvyA che. bahu kaSTasAdhya che. uttara dhruva bAbata kIrti meLavanAra, yu. paricita pRthvInA eka cheDAne vIMTaLAI e. nivAsI janarala e. Dabalya cIlI vaLelA baraphanA avarodhake 60,000 karatAM 1897nA "leDIjha hema jarnalamAM dakSiNa paNa vadhAre mAIla upara phelAyelA che paNa dhruva vizenA emanA eka lekhano upasaMhAra vahANa pravezI zake evuM ekAda polANa paNa karatAM jaNAve che ke temAM dekhAtuM nathI. ..te pachI dakSiNa dhruvavRtta duniyAmAM julAI-agasta 1946 aDa khaMDa-bhUmi che. e e khaMDa che ke [ esTrolejikala megejhIna' thI sAbhAra.] beMgalora 4 yahUdI dharmazAstra For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LI IT. # nA ! pRthvI goLI nathI !!! raju karanAra = jayeza Ara. zAha C.A.L,LLB, amadAvAda [ vartamAnakALe pRthvIne AkAra goLa havA saMbaMdhamAM lagabhaga ghaNAkharA nizaMka thaI gayA che, paNa samajadAra buddhizALIonI AMkha ughADanAra nIcene lekha atyaMta upayegI dhArI ahIM rajU karIe chIe. A lekha tA. -1-1959 "gujarAta samAcAra'nA saMsAra-sabarasavibhAgamAM pragaTa thayela tene akSarazaH utAro jijJAsuonA lAbhAthe rajU karIe chIe. pRthvInA vaijJAnika rIte manAtA goLa AkAra saMbaMdhe Adhunika sueja naheranA nirmAtA eMjInIyaranuM maMtavya khUba ja vedhaka prakAza pAthare che te ahIM rajU karIe chIe. saM.) 1855mAM eka divase briTananA ke phrAMsanA IjaneranI ejanA jarUra niSphaLa vaDApradhAna leDa pAla marTane sivIla eMji- javAnI che. 100 mAIla jevA aMtaramAM yaranI saMsthAnA pramukhane uddezIne nIce pRthvInA vAMkathI (vaLAMkathI) naheranA kAMThAo mujabanA kaDaka zabdo uccArelA- ta2DAI javAnA ! mi. presiDenTa! phaninAnDa da lesesa AvA prakAranI avyavahArU pejanA sAthe nAmane eka pheMca iMjinIyara madhya samudra pitAnuM nAma joDavAnI briTiza IjanerenI ane rAtA samudra vacce phakta 100 mAIlano IcchA nathI!" dariyAI mArga taiyAra karavA mATe zA mATe A suejha naheranuM sarjana "pRthvI jahemata uThAvI rahyo che. e mane samajAvaze? sapATa che" e siddhAMta lakSamAM rAkhIne suejhathI uttara bAju e nahera bAMdha- thavA pAmyuM che. suejha naheranI janA vAnI A vAta che tame A yojanA saMbaM. hAtha dharatAM pahelAM tenA sarjaka phrenca IjadhamAM sAMbhaLyuM to haze ? nera 6. lesese pitAnA be sAthIdAra - "jarUra ! sAMbhaLyuM che sAheba ! haM ane lInata ane be mugalabene spaSTa zabdomAM mArA sAthIdAro!" kaheluM ke "sadagRhastha pRthvI sapATa che. te pachI briTiza Ijaneroe zA ema mAnIne ApaNe A naheranI lejanA mATe A kArya upADI nathI lIdhuM ?" taiyAra karavAnI che. sane 1877 mAM briTananI - " TUMkamAM mAre tamane eTaluM ja kahe- pasAra karyo. A sudhArAmAM nakkI karavAmAM pArlAmenTe agAunA eka kAyadAmAM eka sudhAre vAnuM che ke A te briTananI AbarUne AvyuM che ke bhaviSyamAM relve ane nahejhAMkhapa lAgI rahI che." renAM bAMdhakAma mATenA evA IjaneronA - tame mAne ke na mAne, paNa briTananA Dare vicAravAmAM Avaze ke jeo "pRthvInA IjaneronI saMsthAnA pramukhe vaDApradhAna samakSa kahevAtA vaLAMka mATe koIpaNa prakArane vAMdho evo khulAse karyo ke " huM ane mArA letA na hoya. A kAyado haju Aje paNa sAthIdAre evo abhiprAya dharAvIe chIe briTananI dhArA pothI para che. te For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ******************* raziyana vaijJAnikAnI navI zeAdha jemAM vaijJAnikoe zeAdhela navA caMdra, grahamALAnA siddhAMta ane be sUryanI vAta che. le. DA. je. ela. jainI anuvAMdaka : prA. vAya. esa. hAzmI vaDanagara (u. gu.) [ digaMkhara jaina vidvAna zrIyut DaoN. je. ela. jainIe zrI tattvArtha sUtranA pAMcamA adhyAyanA phileAselphInA sUtreA upara iMglIzamAM " kAsmAleAjI elDa enDa nyU" graMtha lakhela. tenA pariziSTamAM " seTelAITsa opha dha artha " nAme eka nAnA niba'dha che, je niba Mdha vaijJAnika-mAhitIthI sabhara che. je zAstrIya-mAnyatA sAthe . saMgata nathI, chatAM A lekhamAM raziyAnA uttarabhAgamAM amuka samaya mATe e sUya dekhAya che. e mAhitI arthapUrNa samajI vidvAneAnI vicAraNA mATe ahIM raju karyAM che. saM. ] ane nAlAjI 'nA zrI lAsaDensIlasana sayukta-rASTra-sagha amerikA khAtenA sena DiyAgAmAM kelIphoniyA yunivarsiTInA vidvAnaW.H.I.P. e tAjetaramAM pRthvInA khIjA caMdranI zeAdha karI che. jenuM nAma "TArA '' che. A vidvAne TArAnA mArganI gaNatarI karI ane zeAdhI kADhayuM ke tenI bhramaNa-yAjanA pRthvInA caMdra jevI ja che. TArAnuM sa'pU. paribhramaNa pRthvInI AjImAjI 106 vaSe pUru... thAya che. pRthvInA sauthI najIkanA AgamanamAM tenuM aMtara 12-2 lAkha mAIla che. eTale 3000 mahAyAjana che. saina DiyAgAnA keliphorniyA yuni saMsthA " rIyala InsTITayuTa opha Tek-varsiTInA mahAna lAriyaTa hensa epha pRthvInA sauthI pahelA upagraha caMdra che. tenA vyAsa pRthvInA vyAsanA jeTalA che; eTale 2000 mAila karatAM thADoka vadhAre che ane te ApaNAthI 239,000 mAIla athavA 60 mahAyeAjananA aMtare AvelA che. pRthvInuM vajana 5 - 87 x 10 21 TananuM che. ane caMdranuM vajana pRthvInA vajananA 1/81 jeTaluM che. te pRthvInI cArekAra bhramaNa kare che. ane A bhramaNa 27-3 divasamAM pUru' thAya che. A e ja caMdra che jenA upara mAnave hamaNAM ja utarANa karyu" che. atyAra sudhI leAka ema ja mAnatA hatA ke pRthvIne phakta eka ja caMdra che.' paraMtu A satya nathI. svIDana khAte sTAkahAmamAM Avela For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vena ane gusTAphe elaheniyase saura- maMDaLa AkAzagaMgAne eka bhAga che. prathAnI vadhu tapAsa mATe bIjA caMdra sudhI A AkAzagaMgA kharekhara jAMbunA phaLanA mAnavInA uDDayananuM sUcana karyuM che. AkAranI che. - A badhuM ja jaina vicAraNAne maLatuM saura-maMDaLa sUrya ane navA grahonuM Ave che ke pRthvInA be cadro che. baneluM che. temAM jayupITara graha tenA tera be suryo cakro sAthe khUba ja rasaprada ane rahasyamaya jaina matAnusAra brahmAMDamAM sumera parva. graha che. tenI cAre bAju 'bUdvIpacya be sUryo 2 jI mArca 1972 nA divase ame. paribhramaNa kare che. jambudvIpane zAbdika rikAe pAyoniyara 10 nAmanuM eka artha che. laMbagoLa AkAranI pRthvI avakAzayAna bhramaNa mATe mUkayuM. 1973 aMDAkAra pRthvI je jAMbunA phaLane maLatI Disembara mAsamAM te bRhaspati (yupITara). Ave che. ApaNI pRthvI paNa jadvIpane graha najIkathI pasAra thayuM ane pRthvI para ' eka bhAga che. ne tenA viSe khUba ja kiMmatI mAhitI Adhunika mAnyatA pramANe ApaNuM saura- mokalI ApI.. raziyAmAM dekhAtA be sUryo (pR. 82) Hills che . 11 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yupITaranuM tApamAna gurutvAkarSaNa kSetra A vidvAna jaNAve che ke- "ApaNuM prakAzanI paTTIo ane vAtAvaraNanI racanAnuM dezanA cheka uttaranA bhAgamAM khAsa mApa lIdhA pachI ane yupITaranI je vigate karIne jyAre sakhata ThaMDI hoya che. mokalI che, tenA anusaMdhAnamAM amerikI (35 sI. 40 sI zUnyathI nIce) tyAre khagoLa zAstrIoe eka anumAna mUkayuM keka vakhata ApaNane vAtAvaraNa che ke " yupITara u5ttinI daSTie sabaMdhA rasaprada da-bana, jemake sUryane nAne bhAI hate." sUryanI be paridhio dekhAya che. paraMtu raziyAnI vijJAna-akAdamInA . evuM dazya IndradhanuSyanI jema haMgAmI heya che. ema. DobI zevaskInA 5 julAI yunAITeDa seviyeTa raziyAnA cheka 1974 nI "necara patrikAmAM chApela lekha uttarIya-vibhAga je pRthvIno uttara dhruva che, uparanA daSTikeNune puSTi Ape che. tene prAcIna jaina bhASAmAM sumeru kahe che. A mata pramANe -" yupITara saura bIjA zabdomAM Ama kahevAya ke sumeranI maMDaLanA kendramAM hatuM, sUrya nahI ? cAre bAju be sUrya dekhAya che A siddhAMta khagoLazAstra-saMbaMdhI ghaNI ( bleka pR. 81) badhI samasyAonA ukelamAM madadarUpa thayo che. A siddhAMtanA AdhAra rUpe bhAskarAbudha, zukra ane maMgaLa grahanI jema guru cAryanA siddhAMta ziromaNi'mAMthI nakakara nathI. paraMtu te hAIDrojana ane hiliyama ApaNe nIcenI paMktione ulekha karI jevA dAhaka-vAyuomAMthI sUryanI jema ja zakIe chIe. bane che. lakAkumdhye yamakoTirasyAH A siddhAMta pramANe sUrya ane guru prAk pazcime romakapattana ca / vizvanI zarUAtamAM dvizAsana paddhati sadhAtA siddhapura sumerA (Binary) guru dvArA pheMkAyelI dhAtuo vaDe saumye'tha yAmye baDavAnalazca // sUryanI racanA thaI che. (sAyaMsa Tu De 1974 "guru eka ja laMkApure'rkasya yadodayaH sthAttadA dinAdha yamakoTipuryAm / padaSNuta rAjA " (Dethroned king) , thatA sitAreDatA A viSaya mATe jayAre De. AI. DI. serebrakeva-Head of the institute of syAd romake rAtridala tadaiva // orientel studies, Moscow (U.S.S.R.) pRthvInA kendramAM laMkA sthita che. tenI no saMparka sAdhavAmAM AvyuM tyAre e - pUrvamAM yamakeTi ane remake paTTana pazcividvAna ApaNane lakhI jaNAve che ke mamAM che. siddhapura sAmA pradezamAM che ane grahonI AvI janAnA astitvanI 0 sumeru uttaramAM che. laMkAmAM jyAre sUryodaya che, tyAre zakayatA khagoLazAstrIoe pUravAra samakeTimAM bapora, siddhapuramAM sUryAsta karI che ke jyAM grahonuM saMcAlana be ramakapaTTanamAM madhyarAta hoya che. ' sUrya kare che. For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI sthira che : pAkistAnanA eka khagoLazAstrIne dAve prastAva munizrI hemacaMdrasAgarajI ma. pAkistAnanA pATanagara islAmAbAda khAte mahArAjanA ziSyaratna vidvavarya pUjya tyAMnA eka khagoLazAstrI alI azagara khAne paMnyAsazrI abhayasAgarajI mahArAja avirata pRthvI thira hovAne dA karatAM tAjetaramAM parizrama uThAvI rahyA che. pUjya paMnyAsazrInA jaNAvyuM che ke, "pRthvI sUryanI AsapAsa A prayAsonI pazcAdabhUmimAM pAzcAtya vijJAnaphare che" evo pravartamAna siddhAMta cheTo che vAda ane AjanI zikSaNa-paddhatithI zrI ane kurAnanA upadeza-virUddhane che. jyAre khAne karela dA pUjyazrInI vAtanuM prati pRthvI vizvanA kendramAM sthira che" evuM grIka pAdana kare che. philasUpha erIsTalanuM maMtavya vAstavikatAnI zrI khAne pazcimanA vaijJAnika ane najIka che. pazcimanA navarAtmaka vicAraAAe vicArake para dharmane apamAnita karavAnA A siddhAMta svIkAryo nahIM tenI pAchaLa navI ane mAnavajAtane geraraste doravAnA karelA zALa nahIM paNa dharmane halako pADavAnI AkSepothI temaja anAdara pAmelA siddhAMtanA vRtti javAbadAra che." abhyAsa mATe tamAma IslAmI dezenA ciMtazrI khAne vadhumAM kahyuM ke, "pazcimanA konuM saMgaThana racavA karela apIlathI spaSTa vijJAnike e anAdara karelA pratyeka siddhAMtanA thAya che ke IslAma dharma mATe pAzcAtya abhyAsa mATe tamAma IslAmI-dezanA ciMtako vijJAnavAde eka moTI samasyA UbhI karI che. ane abhyAsIoe eka saMgaThana racavuM AjathI 30 varSa pahelA A samasyAnI joIe. dharma pratyenA potAnA aNagamAnA pichANu pUjya paMnyAsazrI abhayasAgarajI kAraNe mAnavajAtane geraraste doravAmAM pazci- mahArAjane tenA samAdhAna ane ukela mATe mane vaijJAnikoe jarAya kacAza rAkhI nathI." banatA prayatna karavA AgaLa AvyA. zarU jaina-dharmazAstramAM paNa pRthvI sthira AtamAM teozrIe bhUgeLa-khaLa saMbaMdhI hovAnA ane sUrya pharate hevAnA vidhAna zAstrIya-jJAnanuM UMDuM-adhyayana karavA sAthe che. A mAnyatAnA samarthana mATe chellA 30 deza-videzanA bhaugolika-vijJAnane talasparzI varSathI pUjya upAdhyAyazrI dharmasAgarajI abhyAsa karyo. A mATe ghaNuM ja pustake, For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra, nakazAo meLavI tathA jANakAra pAse thavA pAmI che ke "vijJAnathI je dekhAyacarcA-vicAraNuM karI, viduSThIo ane anubhavAya e ja sAcuM !" parisaMvAda yojI, tema ja vadhu abhyAsa mATe paNa ApaNe vicAravuM joie ke vijJAna amerikA, jarmana, jApAna, IMglenDa raziyA e mAtra prayogAtmaka-svarUpanuM jJAna che. tenI vagere dezanI vaijJAnika saMsthAo tathA e maryAdA sImA che. jyAre padArthonA maulika viSayanA vidvAne sAthe patravyavahAra karI nakkara saiddhAMtika svarUpane jaNAvanAra tatvajJAnanuM kSetra sa meLavyA tenI phalazrutirUpe pravartamAna ghaNuM ja vizALa che. Adhunika vijJAna tatvavijJAnanI bhrAMta ane apUrNa mAnyatAonuM jJAnamAMthI amuka bAbatone pragAtmaka rUpe rahasya khulluM karavuM ane zAkta vidhAnanI rajU kare che. jyAre tatvajJAnanI evI ghaNI vAstaviktA sAbita karatuM, judI judI bhASAmAM bAbate che, jene vijJAna hajI samajI paNa vizada chaNAvaTapUrvakanuM ghaNuM sAhitya pite zakayuM nathI vaLI vijJAnanI aneka mAnyatAo bahAra pADayuM ane deza-videzanA aneka je bhUtakALamAM hatI te Aje nathI, ane je jaina-jainetara vidvAne dvArA sAruM evuM Aje che te bhaviSyamAM bIjI paNa hoI zake samarthita sAhitya pragaTa karAvyuM tema ja che. Aja sudhI aneka mAnyatAo pharatI nakazA, grApha, beDa, citro, jaMbudvIpanuM AvI che. mAnacitra ane tenA moDela vagere taiyAra tema chatAM pAzcAtya vijJAnavAdanA aMjAkarAvI; ane tenA AdhAre vividha prayoga maNuM prasAra-pracArathI, vartamAna zikSaNa paddhatithI darzAvI, uparAMta zAstrIya-bhaugolika racanAnI ane bhautika sukha-sagavaDanA sAdhanonI pratyakSa pratIti pramANapUrvaka karAvavA pAlI lAlasAthI ApaNe satyAsatyane samajavAnI tANAmAM zrI jaMbUdvIpa-nirmANanI vizALa vivekazakti buddhimattA ane dIrdhadaSTi gumAvI virATa ejanA hAtha dharI pUjya paMnyAsazrIe beThA chIe. A viSama-paristhitimAM lupta bhagIratha puruSArtha Adaryo che. sau koinI banatI bhAratIya saMskRti ane tattvajJAnane pavitra pharaja che ke AgaLa Ave. samasyA je ApaNe sthira daDha nahIM banAvIe te ghaNI moTI ane gherI che. bhaviSya ApaNA mATe aMdhakAramaya haze, e kAraNaApaNI bhAratIya saMskRtine tema nizcita che. A aMdhakAramaya-bhaviSyathI bacavA ja dharmagrantho, zAstrIya mAnyatAo, praNa ApaNe vahelI take jAgRta thaI e; ane likAo tA AtmalakSI ane ahiMsAmaya ApaNI ujajavaLa dharma paraMparA ane saMskRtinuM dharmabhAvanAne paNa khaDita karavAmAM A jatana karavA kaTibaddha banIe, e khUba jarUrI pAzcAtya vijJAnavAda ane zikSaNaprathAe meTA ane anivArya che. bhAga bhajavyo che. Aje pAzcAtya pracAra jaina tA. 16-4-83 mAMthI ane prabhAvathI evI mAnyatA zikSitavargamAM sAbhAra udhUta For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina- darzane Atmadravya - vivecanA * DaoN. ema0 pI0 paTairiyA 33333333833333333333333 yadyapi ime prANAH dazavidhAH paraM mUlatazcAturvidhyaM bhajante / tathAhi - balaprANAH, indri yaprANAH, AyuH prANAH, zvAsocchvAsaprANAzceti / 3.Dong Dong Dong Dong Atmazabdasya vyutpatti : jainadarzane SaDdrayeSu pramukhaM dravyaM jIvAkhyam / anyaiH ajIvapadArthaiH saha tasyaiva saMyogAdasya vizvasya vistAro jAyate / tathA ca ayaM vizvavyApAraH satataM pracalamAnaH iha darIdRzyate / ayaM jIvaH AtmapadenApi vyavahiyate / ataeva jainadArzanikaiH jIvAtmanoH abhedena yatra kutracit jIvasya vivecanaM kRtam, tatra 'Atma' - padenApi tadbodhaH kAritaH / ato'tra ubhayorapi zabdayoH vyutpattiH jainagranthAnumAraM pradIyate / atati-gacchati -jAnAti iti AtmA / 'sarve gatyarthAH jJAnArthAH' iti vacanAt gamanazabdena atra jJAnaM bhaNyate / arthAt zubhAzubharUpaiH kAya - vAG - manovyApAraiH yathAsambhavaM tIvra- mandAdirUpeNa jJAnAdiguNeSu A-samantAd atati - vartate yaH sa 'AtmA' ityucyate / athavA utpAda - vyaya - dhrauvyatrikaiH AsamantAd vartate yaH se Atmeti / balaprANAH kAya-vAG-manobhedAt trividhAH / sparzana - rasana-prANa - cakSuH zrotrabhedAd indriyaprANAH paJcavavidhAH / ete aSTau prANAH zvAsocchvAsa- AyussahitAH dazavidhAH bhavanti / atra indriyaiH . agocarAH ye zuddhacaitanyaprANAH tatpratipakSabhUtAH kSAyopazamikAH indriyaprANAH / anantavIryarUpAzca ye balaprANAsteSAmanantabhAgeSu ekabhAgapramANAH kAya - vAG - manaHprANAH / anAdyanantazuddhacaitanyAtmakAH (jJAnarUpAH) ye tadviparItalakSaNAH sAdyantAH AyuH prANAH zvAsocchvAsa - AvAgamana klezarahitAH ye zuddhacitprANAH, tadviparItAH zvAsocchvAsaprANAH / * evaM prANAH, 6 'jIva' zabda vyAkhyAyadbhiH jainAcAryaiH abhihitam - caturbhiH prANaiH yo jIvati, ajIvat, jIviSyati ca saH jIvaH / arthAt, kAlikajIvanaguNayukto jIva iti / 1. bRhad dravya saMgrahe - 572 paJcAstikAye - 30 3. bRhad dravya saMgrahe - 3 - vyavahAranayena yathAsambhavaM caturbhiH prANairyukto jIvaH / nizcayanayena tu cetanAlakSaNo jIvaH / iyaM cetanA saMsAriSu mukteSu cApi prApyate / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 tathA ca, trikAlAbAdhitAnavacchinnarUpeNa' itthaM vyavahAreNa jJAnasya darzanasya ca yo sadA tiSThati ca / dhArakaH sa eva jIvaH iti / zuddhanizcayanayena ata eva pudgalAdirUpAH indriyAdidaza* tu zuddhajJAna-darzane eva jIvasya lakSaNamiti vidhAH prANAH 'dravyaprANAH' / cetanA tu 'bhAva- Atmano'mUrtatvam prANAH' ityucyate / mukteSu eSAM dazavidhAnAM . AtmanaH kathaJcinmUtatvaM kathaJcit amUrttadravyaprANAnAM abhAve'pi bhAvaprANAnAM sthitatvAt tvaca svIkRtaM jainadarzane / teSAmapi jIvatvaM sidhyati / . anAdikAlAdevAtmA pudgalarUpaiH karmabhiH jIvasya lakSaNam jainadRSTyA jIvasya lakSaNam upayogaH sviikRtH| nIra-kSIravat sammizrito vidyate / pudgalasya ' mUrtasvarUpAtmakatvAt tadapekSayA jIvasyApi mUrtaupayogastu bAhya-Abhyantarahetudvayasanni tvamupajAyate / . dhAne sati yathAsambhavaM upalabdhuH caitanyAnuvi vastutastu AtmA indriyaiH agocaraH dhAyI prinnaamH| atIndriyapadArthaH / ato'sya zuddhasvarUpA: atraAtmabhUta-anAtmabhUtarUpeNa bAhyahetuH pekSayA amUrttatvamapi vidyate / dvividhH| __ AtmanaH pudgalena saMyogAt varNa-rasa-gandha., AtmanA sambaddhe zarIre cakSurAdIndriyANi __ sparzAdInAM yuktatvaM jAyate / tathA ca amUrtaAtmabhUtAH bAhyahetavaH pradIpAdayazca anAtmabhUtAH atIndriyAtmajJAnarahitena mUrtapaJcendriyaviSayeSu bAhyahetavaH / Asaktena jIvena mUrtakarmopArjitattvAt , taduAbhyantaraheturapi AtmabhUta-anAtmabhUta- dayAt vyavahArApekSayA mUrtattvam / rUpeNa dvividhaH / ___zuddhanayApekSayA tu ayaM jIvo'mUrta___ kAya-vAG manovargaNAnimitta: Atmapradeza- svabhAvo rUpa-rasa-gandha-sparzasaMsthAnAdikaparispandarUpo dravyayogaH antaHpraviSTatvAd pudgalabhAvavirahitaH, caitanyAtmakatvAt ca dharmaAbhyantaraH anAtmabhUtahetuH / / __ adharma-AkAza-kAlAdicaturthyaH amUrtadravyebhyo dravyayoganimittakajJAnAdirUpo bhAvayogaH 'pi bhinnaH san zuddhabuddhakasvabhAvadhAraNAd Atmano vizuddhizca AbhyantaraH AtmabhUtahetuH iti / 'amUrtoM' bhavatIti / upayogo dvividhaH jJAnopayogaH, darzano- AtmanaH kartRtvam payogazceti / ayamAtmA: tatra darzanaM nirvikalpakaM, jJAnazca savika- vyavahAranayApekSayA paraparyAyeSu nimajjanalpakam / dvArA pudgalakarmaNAM, azuddhanizcayanayApekSayA ca 4. bRhad dravya saMgrahe (vRttiH)-3 5. tattvArtharAjavA. ke-1|4|7, bhgvtii-2|10, uttarAdhyayane 28 / 10, tthaannaangge-5|3|530 6. dratrya saMgrahe-7 For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgadveSAdicetanabhAvakarmaNAM, zuddhadravyArthika- sya yA pariNAmarUpA kriyA bhavati, tayA tadvyaM nizcayanayApekSayA tu zuddhajJAnadarzanAdi- svA- tanmayaM bhavati / tmabhAvAnAmeva kartA bhavati / ataeva jIvasya tanmayatvAt takriyA, yadyapi ime jJAnadarzanAdibhAvAH AtmanaH pariNAmo vA jIvamaya ityucyate / yA ca kriyA abhinnAH, tathApi paryAyAthikanayApekSayA jIvena svAtantryeNa vihitA, saiva karmeti / bhedAtmakatvAd bhinnA api bhavanti / atazca Atmano rAgAdi-vibhAvapariNAmarUpayA ata AtmA sva-jJAnadarzanAdInAM kathaJcit AtmakriyayA yat tanmayatvaM, tadevAsya bhAvakarma / kartA tiSThati / 7 asmAt kAraNAdevAtmA bhAvakarmaNAmeva kartA yadA ca chadmavasthAyAM zubha-azubha- sidhyati, na tu dravyakarmaNAm / kAya-vAG-manoyoga-vyApArarahitena zuddhasva - pudgalasya yaH pariNAmaH sa pudgala eva / bhAvena jIvaH pariNamati, tadA anaMtajJAna-sukhAdi pariNAma-pariNAminoH ekatvAt , pariNAminaH zuddhabhAvAnAM bhAvanArUpeNa vivakSitena ekadeza pariNAmakartRtvAcca / sarvavyANAM pariNAmarUpazuddhanizcayanayena kartA bhavati / kriyayA tanmayatvAt , pudgalapariNAmo'pi pudmuktAvasthAyAM tu zuddhanizcayanayena anaMta galakriyA / yA ca kriyA, saba karma / ataH / .. jJAnAdizuddhabhAvAnAmeva kartA bhavati / pudgalasyApi svAtantryeNa katRtvAt pudgaladravyaatra zuddhAzuddhabhAvAnAM yatpariNamanaM, tasyaiva karmarUpapariNAmAnAmeva kartatvam , na tu jIvabhAvajIve kartRtvaM jJeyam , na tu hastAdivyApArarUpa karmarUpapariNAmAnAm / pariNamanasya / yato hi nityo, niraJjano, niSkriyazca ya AtmasvarUpaH, tadbhAvanArahito itthaM pudgalasyaiva pudgalarUpadravyakarmaNAM yo jIvaH, tasminneva karmAdInAM kartRtvam / arthAt, katRtvAt HTML kartRtvAt , Atmani dravyakarmaNAM kartRtvaM na AtmA vyavahAreNa pudgalakarmaNAM, nizcayena vyvtisstthte"| cetana-karmaNAM, zuddhanayena ca zuddhabhAvAnAmeva ' AtmanaH bhoktRtvam / kartA tiSThati / AtmA vyavahArApekSayA sukha-duHkha-rUpapariNAma-pariNAminoH parasparaM abhedAt , pudgalakarmaphalAnAM bhoktA asti / nizcayena tu pariNAmI eva svapariNAmAnAM kartA bhavati / cetanabhAvasyaiva bhoktA / bhato jIvasya yaH pariNAmaH saH jIva eva / svazuddhAtmajJAnAd yo yaH pAramArthikasukhA. jIvapariNAmasya jIvakriyAtmakatvAt / yasya dravya- mRtarasaH, tamabhuJjAno ya AtmA sa upacaritA. 7. adhyaatmkmlmaartnndde-3|13 8. bRhadrvyasaMgrahe-8 9. prvcnsaare-2||30 10. samayasAre-102 11. samayasAre-103 12. pravacanasAre-2/75 For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadbhUtavyavahAranayApekSayA iSTa-aniSTapaJce- raka-mAraNAntika-taijasa-kevalIti-samudghAtAndriyaviSayotpannaM sukhaM duHkhaM ca bhuGkte / dhavasthAsu na dehapramANaH tiSThati / __ evameva anupacaritAsadabhUtavyavahAra- AtmanaH guru-laghudehapramANatA anupacarinayApekSayA antaH sukhaduHkhotpAdaka dravyakarmarUpaM tAsadbhUtavyavahAranayApekSayA eva asti / sAtA-asAtodayaM bhuGkte / nizcayanayena tu lokAkAzapramANa-asaM. ___zuddhanizcayena tu paramAtmasvabhAvasya yat khyeyapradezapramANo'yamAtmA / " samyak zraddhAnaM jJAnamAcaraNaJca tadutpannamavinAzi arthAt svasaMvittisamutpannakevalajJAnAvaAnandarUpaikalakSaNaM sukhAmRtaM bhuGkte / sthAyAM jJAnApekSayA vyavahAreNa lokavyApaka AtmA tiSThati / . . . svadehapramANatvam .. evameva paJcendriyANAM manasazca' vikalpadehe mamatvamUlakakAraNeSu AhAra-bhaya- rahite samAdhikAle AtmajJAnarUpe jJAne vidyamAne maithuna-parigrahAdisamastarAgAdivibhAveSu Asa- satyapi bAhyavizeSarUpendriyajJAnAbhAvAt jaDaH titayA, nizcayena svadehAd bhinnasya kevalajJAnA- api AtmA svIkRtaH / dhanantaguNarAzito'bhinnasya AtmazuddhasvarUpasya tadA Atmano rAga-dveSAdivibhAvapariNAmaaprAptitayA ca jIvena yannAmakarma upArjitaM, zUnyatvAt tasmin zUnyatvamapi asti / sadudayAd yatsUkSma-sthUladehaprAptiH, tatpramANaH ____ yacca AtmanaH aNumAtrazarIratvam tadatroAtmapradezopasaMhAra-prasarpaNasvabhAvAd dehapramANo sedhaghanAGgulasya asaMkhyeyabhAgamAtraM labdhyabhavati / paryAptasUkSmanigodazarIrameva gRhyate, na tu pudgalayathA khalu pradIpo bahvAyAmite prakoSThe paramANuH / pratiSThApitaH san tatprakoSThasthitAn sarvAn atra gurupadena ekasahasrayojanaparimANasya api padArthAn yathA prakAzayati, tathaiva atyante mahAmatsyazarIrasya, madhyamena ca madhyamazarIrANAmeva malpAyAmite'pi prakoSThe, pAtre vA pratiSThApite grahaNaM kriyate / sati, tadalpapAtra-prakoSThasthitAn padArthAn ittham ayaM jIvaH, vyavahAreNa samudghAtaM binA saMkoca-vistArAbhyAM gurulaghudehapramANaH, prakAzayati / nizcayena ca lokapramANAsaMkhyAtapradezadhArako . tadvadeva AtmA api sthUlazarIrasthitaH san vidyate / prasarpaNasvabhAvAt taddehapramANaH / sUkSmazarIra- saMsAritvaM siddhatvaJca sthitazca upasaMhArasvabhAvAt sUkSmazarIrapramANo dravye khalu bhAvavatyaH kriyAvatyazca dvividhAH bhavati, kintu vedanA-kaSAya-vaikriya-AhA- zAyaH tiSThanti / ... 13. prvcnsaare-2|44 For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-pudgalayo-stAvad , dvividhA api tmadravyeNa vA ucyate / etasyaiva azuddho jIvaH, kriyAH bhavanti / tathA ca avaziSTeSu caturyu saMsArI vA iti nAmAntaram / yatazca, karmakevalaM bhAvavatya eva zaktayaH / saMyoganimittAdeva dezAntaram , avasthAntaram , Abhireva kriyAbhiH dravyeSu pariNamanaM jaayte| zarIrAntaraJca AtmA adhigacchati / tatra bhAvavatyA zaktyA zuddhaH pariNAmaH, ye khalukriyAvatyA ca zaktyA azuddhaH pariNAmo jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmarahitAH, bhavati / samyaktvAdyaSTaguNadhArakAH, ataH bhAvavatIzaktinimittotpannapari- antimazarIrAt kiMcit nyUnAH, NAmaH zuddhaparyAyavAcyaH bhavati / zAzvatAH kriyAvatIzaktinimittotpannapariNAma- na punarjagati parAvartanazIlAH, stu azuddhaparyAyavAcyo bhavati / AtmaguNAnAM piNDIbhUtAH, ataeva jIva-pudgalayoH zuddhAzuddho pari. janmamaraNAdivirahitAH, NAmaH jAyate / - amUrtikAH, - kizca zeSeSu caturSa dravyeSu kevalaM bhAvavato- ataeva zaktervidyamAnatvAt tatkRtaH pariNAmo'pi kevalaM abhedyAH, zuddhaparyAyavAcyo bhavati / acchedyAH, - atra jIve yaH dvividho pariNAmaH jAyate, ___ cetanadravyasya zuddhaparyAyarUpAH tiSThanti, te tatra jIvadravye yat svapradezamAtrapariNamanaM, tat eva jIvAH siddhAH, muktajIvAH" vimalAtasya zuddhaH paryAyaH / smAno veti / ime siddhAH UrdhvagamanasvabhAvAt lokAgre . tathA ca karmasaMyogAd avasthAto'vasthAntara sthitAH utpAda-vyaya-dhrauvyayuktAH tiSThanti / rUpaM yatpariNamanaM, tattasya azuddha paryAyo bhavati / atra, 'karmasahitAH jIvAH' 'saMsAriNaH', tatraiva na tiSThati, api tu pUrvaprayogAd, asaGgAda, jIvaH khalu yatra karmavipramukto bhavati, sa tathA ca karmarahitAH jIvAH' 'muktAH' bandhocchedAt tathA ca gatipariNAmAt iti hetu. ityucyante / catuSTayena, dehadhAriNAM naraka-tiryaG-manuSyAdi- AviddhakulAlacakravat , vyapagatalepAlAbugatiSu yat zarIrAvAptiH, tadAkArarUpaM yadAtma- vat , eraNDabojavat , agnizikhAvat ceti dRSTApradezapariNamanazca, tad azuddhAtmaparyAyeNa azuddhA- ntacatuSTayavad 14. adhyaatmkmlmaartnndd-3|11 15. ttraiv-3|10 For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UrdhvagamanasvabhAvAd Urdhva gacchati / ayamantarAtmApi uttama-madhyama-jaghanya tadUrdhvagamanazca lokAgre gatisahAyakadravyasya bhedaiH trividhaH / dharmAstikAyasya abhAvAt lokAnaparyantameva samastaparigrahatyAgI niHspRho zuddhopayogI bhavati, na tata UrdhvaM gantuM prabhavati / AtmadhyAnI munIzvara 'uttamaH' / eteSu saMsArakAraNabhUtAnAM dravyaprANAnAma dezavatAnAM dhArakAH gRhasthAH, SaSThaguNasthAnabhAvo bhavatyeva, tathApi bhAvaprANAnAM sattvAt , vartino nirgranthAH sAdhavazca madhyamAH / caturthakathaMcit prANasattA vidyata eveti / guNasthAnavartinaH vratarahitAH samyagdRSTijIvAH ata eva ime zarIrarahitAH, amUrtikAH, jaghanyAH / avAggocarAH ityAdizabdaiH abhidhIyante / ___antardRSTyAtmakatvAd ete trividhA api AtmanaH vaividhyam antarAtmAnaH mokSamArgasAdhakAH bhavanti / / dravyArthikanayApekSayA yadyapi AtmA khalu paramAtmAnaH dvividhAH-sakalaparamAtmA, eka eva / tadapi pariNAmAtmakatvAt paryAyA vikalaparamAtmA ceti / thikanayApekSayA sa trividho "bhavati / te ca bhedAH bahirAtmA-antarAtmA-paramAtmAkhyAH / ghAtikarmaNAM vinAzakAH, sarvapadArthavettAroyAvat saMsAriNo jIvasya zarIrAdipara ___'rhantaH sakalaparamAtmAnaH / dravyeSu AtmabuddhiH tiSThati, mithyAtvadazA vA ghAti-aghAti--sarvavidhakarmarahitAH, azabhavati, tAvat saH 'bahirAtmA' "ityucyte| rIriNaH siddhaparameSThina eva vikalaparamAtmAna ___ yadA ca zarIrAdiSu AtmabuddheH, mithyAtva- ityucyante / sya cApagate sati samyagdRSTi rbhavati, tadA sa idaM siddhatvam , paramAtmatvameva jaina'antarAtmA' ityucyte| darzanasya jainadharmasya cApi dhyeyamiti / 13. mokSaprAbhRte-4 17. adhyaatmkmlmaartnndde-3|12 18. tatraiva 19. samadhitantre-5 For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VO jambUddhIpasya zAstrIya svarUpaM tannirmANa yojanA ca le0 pUjyopAdhyAyazrI dharmasAgarajI ma. ziSyANuH munirAja-paM0-zrI abhayasAgaraH eron MEAOSH LANATANAMATY MAdt.dodotANDANATANDANATATEMEDY NANANAINAANAATANATANAINIK ANANTARAANAVALETAL A kasmai kimucyeta ? prayAseSu vijJAnamArgAnuyAyino mAnava-sulabhamAnava-buddhervikAsa-samakAlameva tasyAM doSavazAt svalpajJAnAccAdyApi vAstavika tattvaM buddhau naikavidhAH praznAH samupasthitAH / teSu prazneSu jJAtuM nAzakan ,kecidArambhazUrAH kiyati dUre gatvA kecanAntaraGgabhUtAH pare ca bAhyabhUtA abhUvan / zrAntAH, pare madhyemArga bhItAH, anye parizramyApi antaraGga-praznAnAmuttarANi nirantaramIzvara-cinta- pAraM na prAptAH, apare bhUyo bhUyo vidhnaiH parihanyanenAdhyAtmikatattvajJAnena samAdhAnaM prAptAni / bahi mAnA vimArgagAminaH saJjAtAH / itthaM nazvarazarIraGga-praznAnAmuttarANi dvAbhyAM mArgAbhyAM samAdhAtuM rANAM satyamArgabhraSTAnAM viziSTajJAna-prAptaye'bhiprayatnA AhitAH / tatra prathamo niSkaNTakaH panthA lASukANAM kathA'dyApi sAmpratamapi na samAjJAnamArga AsIt dvitIyazca vijJAnamArga iti / ptimitA / manye ! yat tasyAH kathAyA antaM - pRthvI-sUrya-candra-dhana-vanaspati-vahni- kadApi bhaviSyatyapi naiva / yato hi teSAM mArgoM prabhRti-prAkRtika sampadAM kiM mUlamiti praznana nAsti vAstavikaH / sahaiva samastasyApi bAhyavizvasya saMracanA kena ____ ata-eva yadadya jJAtaM tad zvaH parivartitaM, vihitA ? kathaM kRtA ? kasmai hetave kRteti jJAnAyApi yad hyo vIkSitaM tat parazvo na jAne kva gatam, tatparatA samudbhUtA / jJAnamArgAnuyAyinastatrAntaH eSA paramparA pracalatyeva / na ko'pi nizcitamasphuraNa pA''ntaracetanayA'nubhUtyA paryeSaNayA cAva vedIt na ko'pi vetti na vA'gre'pi vetsyatIti zyakaM jJAtavyaM jJAtavantaH / yadupayogi jJAnamAsIt pratyayaH / tat saMgRhya pariSkRtya ca zAstreSu lokopakArAya prakAzitavantaH / kSaNabhaGgurANAM jIvanaM karma manorathAzca ___ paraM vijJAna-mAdhyamena samastAnAmupayuktAnAM daridrANAmiva kSaNabhaGgurA eva bhavanti / ata praznAnAM viziSTajJAna-vijJAna-prAptaye vihiteSu evocyate For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "utpadyante vilIyante daridrANAM mnorthaaH|" sRSTyA sahAyyAtmabhAvaH sAdhita AsIt / tata tathaiva eva jainadarzane teSAM vacAMsi vAstavikI vaijJAnikatAM "utpadyante vilIyante vaijnyaanik-mnorthaaH|" vahanti / asyA vaijJAnikatAyA mUle sarvajJatA ityapi vaktuM zakyate / iti / sarvatomukhena vikasitA vidyate / 'AtmavikAsa___ atra viSaye vaijJAnikammanyAnAM haThavAditA syordhvadizaM prati samyak prakAza-vistArakaM vijJAnaM viDambanAmevAhati / yataste zAstreSu na vizvasanti, vastuto vijJAnamastIti' pratItyA dharmamArge vihastAM dharma-karmaNAM mahattvaM na svIkurvanti, AtmAnumAnena jainAgamAnAM loka-saMsthiti-vijJAnamapi pUrNa pazyanti, chando'nurodhena pracalanti, bhautikajJAna mahattvaM dhArayati / meva ca sArvabhaumaM jJAnamAkalayanti / tadetat spaSTameva .. satyapyevaM vijJAna-zabdAntarvartito 'vi' sarvamasAphalyadyotakamiti kasmai kimucyeta ! upasargasya viziSTarUpamartha parityajya vi=viparItanAyaM sthANoraparAdhaH mityarthamAtmasAtkRtya viparItajJAnasampAdanaratA pratyekaM dharmagrantheSu vizvasya saMracanAyA ud- vijJAnavAdopAsakA yadi zAstrIyaM satyaM na paribhava-vikAsa-gati prabhRti-viSayA apyAdhyAtmika cicISanti ced kathanIyameva 'nAyaM sthANorapajJAnena saha carcitAH santi / adhyAtmajJAnasyaiko rAdha' iti / bhAgo vijJAnarupa' iti nirdizya tatra tatrAcAryaivimarzAH kRtAH / taddhi vijJAnaM zAstrasammatamiti lokasvabhAva-bhAvanA jambUdvIpazca ghoSayitvA'tIndriyapadArthAnAM viSaye samutpadyamA. sukha-zAnti-prAptau vaikalyamanubhavatA nAnAM sarveSAM praznAnAM samAdhAnAnyapi prstutaani| jIvAnAM mokSAya kRpAlubhistIrthakaraparamAtmabhitAni trikAlAbAdhitAni santi vAstavikaM satyaM dharmatIrthasya pravartanA-pUrvakaM bodhitaM yat-"ye jIvAH prastuvanti, rahasyaM sphuTayanti, jaTilatAM sukha zAnti ca kAmayante taiH svAtmasu mokSAbhizlathayanti ca / lASarUpaH saMvegamAvastathA pudgalajanya-sukhAni adhyAtma-vijJAnenAnuprANiteSu jainAgameSu pratyudvegabhAvarUpo nirvedaH sevanIyaH / " itthabhagavatA mahAvIreNa jJAnamArge jagajjIvaviSaye- mAtmani saMvegabhAvodbodhAya dvAdaza-bhAvanAnAM 'tivistareNa tAttvikapaddhatyA vicAritaM vidyate, bhAvanA api tatra nirdiSTAH / etAsu bhAvanAsu sahaivAnena mAnavajIvane sukha-duHkhAnAM kAraNAni lokasvabhAva-bhAvanA'pyAvazyakI / vicArya bandha-mokSayoH sthityA sAkaM mokSopala- lokasvabhAva-bhAvanA ca lokasvarUpa-jJAnaM bdhisAdhanAnyapi gahanarUpeNa pradarzitAni santi / vinA sarvathA'sagbhavinI / lokazabdazca jagat ___ zrImahAvIraparamAtmanA mAnava-pazu-pakSi- janasamudAya-kSetrANAmartha bodhayati / pAtAla. vanaspati-prabhRtyatiriktaM pRthvI-jalAdi-jaDa- lokolokAdayastathA SaDdravyAtmaka-dharmAsti. For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyAdipadArthA yasmin kSetre santi, so'pi loka eva / 1 " 1 atra SaD dravyANi yasmin vilasanti sa caturdaza rAjaloka' ityartho'styabhipretaH, asya lokasyAkAro dvau pAdau vistArya kaTipradeze dvAveva hastau nivezyopasthitasya puruSasyeva varttate asya lokasyordhvAdhastiryak ceti trayo bhAgA vidyante / tatra nAbhibhAgastha - tiryaglokasya madhye vidyamAnAyA ratnaprabhAnAmnyA pRthyAH samatala bhUbhAge jambUdvIpAdayo dvIpA lavaNAdayazca samudrAH santi, tatraiva madhye sarvato laghurekalakSayojana - dairdhya - vistArazAlI sthAlyAkAro vRttarUpo jambUnAmA dvIpossti / asya nibandhasya mukhya - pratipAdyavastutayA'tra kevalaM jambUdvIpasyaiva zAstrIyaM svarUpaM kizcit prastumaH / jaina - mAnyatAnusAraM caturNA ghAtikarmaNAM kSayaM vidhAya zrItIrthaGkara - bhagavantaH kevalajJAnaM zuddhasvarUpaM prApnuvanti / kevalajJAnarUpe darpaNe te yAdRzaM jagataH pazyanti, tAdRzameva varNayanti / AgameSu tadeva varNanaM vidyate / itthaM tiryaglokasya madhye prathamo jambUdvIpo'sti / tasya madhye meruparvataH / tasya jambUdvIpasya sarvataH kaGkaNAkAreNa samudrA dvIpAzca vartate / jambUdvIpe SaT parvatAH santi, tasmAdasya sapta ( bhAgAH ) kSetrANi jAtAni / tAni dakSiNata uttarabhAgaM prati gacchanti / meruparvatasya pUrvapazcimabhAgayormahAvideha - kSetraM vidyate, tathottaradakSiNabhAgayostrayaH parvatAstrINi ca manuSyakSetrANi 2 R kramazaH santi / arthAt meruparvatAd dakSiNasyAM niSadhaparvatastadanantaraM harivarSakSetraM, tato himavat parvataH pazcAd himavatkSetraM tadanantaraM laghuhimavatparvatastatazca bharatakSetraM vidyate / bharatakSetrasya ca vaitADhya parvatena pUrvapazcimAtena dvau bhAgau uttarabharataM, dakSiNabharataM ca / tasya dakSiNa - bharatasya gaMgAsiMdhubhyAM dvidhA kRtasya madhyakhaNDe dakSiNa-pazcima - koNe (aSTa-sahasra) 8000 mIlamitavyAsavati kSetre sAmpratikaM asmadIyaM vizvaM vartate ? evaM meruparvatasyottarabhAge nIlavatparvatA - danantaraM ramyakakSetraM, tato rukmIparvataH, tato hiraNyavatkSetram, hiraNyavataH kSetrAdagre zikharI parvataH, pazcAdairavatakSetramasmat-bharata kSetrasadRzaM SaTkhaNDAtmakaM vartate / asmin jambUdvIpe - 269 zAzvatAH parvatAH santi / 467 zAzvata - parvatakUTA : ( zikharANi) santi / 102 zAzvata - tIrthAni ( nadI - samudrasaGgamA : ) santi / 136 zreNayaH ( vidyAdharANAmAbhiyogikadevAnAM ) santi / 34 vijayA varttante / 16 bRhad - drahAH ( kuNDAni ) santi / 14,56,000 zAzvatyaH nadyo vidyante / 84 mahAnadyaH santi ( zAzvatyaH > tA etadanusAraM 6432 vijayAnAM nadyaH santi / ( pratyekaM vijasya dvadve nadyau ) For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 084 yugalika kSetrANAM nadyaH / 13-mahAvideha-kSetrasya pramANam (pratyeka kSetrasya dve-dve nadyaH) 33684 yo. paiTa kalAH 02 bharata-kSetrasya dve nadyauH 1,00,000 yojanAni pUrNAni / 02 airavata-kSetrasya dve nadyau 269 zAzvata-parvatAnAM gaNanA 02 zItA zItodA ca ( mahAvidehasya dve 7 varSadhara-parvatAH __ mahAnadhau) 1-laghu himavAn parvataH ) 06 mahAvideha-kSetre 6 antarnayaH 2-mahAhimavAn parvataH / 3-niSadha-parvataH | sapta varSadharAH 12 yojana vistRtA (niicaiH)| 4-nIlavat--parvataH (kSetravyavasthAkartAraH) 5-rukmI parvataH 4 yojana-vistRtA (Urdhvam )[ zAzvatajagatI 6-zikharI-parvataH / 8 yojanoccA 7meru-parvataH iyanti vastUni mahattvapUrNAni santi, ziSTA eteSu meruparvatAtiriktAH Sar3a varSadharaparvatAH nyavAntara vastUni bahUni vidyante / . kulagirayo'pi kathyante / zrIjambadvIpasyaika lakSa-yojana-pramANaM 4 vRttavaitADhaya-parvatAH kayArItyA ? 1-himavat-kSetram 3-harivarSa-kSetram 1-bharatakSetrasya pramANam 526 yo. 8 kalAH 2-hiraNyavat-kSetram 4-ramyaka-kSetram 2-airavata kSetrasya ,, 526 yo. : kalAH eteSAM caturNA yugalika kSetrANAM madhyabhAge 3-laghu-himavat-parvatasya pramANam golAkAro vaitADhya-parvato vartate / 1052 yo. kalAH 34 dIrgha-vaitADhaya-parvatAH 4-zikhari parvatasya ,, 1052 yo. he kalAH 1-bharata-kSetram 5-himavat-kSetrasya ,, 2105 yo. peTa kalAH 1-airavata-kSetram 6-hiraNyavat-kSetrasya ,, 2105 yo. he kalAH 32-vijayAH 7-mahAhimavat-parvatasya,,421. yo. 34 kalAH eteSAM 34 kSetrANAM madhya bhAge pUrva8-rukmi-parvatasya ,, 4210 yo. baiTa kalAH pazcimapralambA vaitADhayaparvatAH santi / 9-harivarSa-kSetrasya ,, 8421 yo. ghaTa kalAH yeSAmAdhAreNa tasya kSetrasyottaradakSiNarUpe10-ramyaka-kSetrasya ,, 8421 yo. peTa kalAH - Nara-dvau vibhAgau bhavataH / 11-niSadha-parvatasya ,, 16842 yo. he kalAH 34 12-nIlavat-parvatasya pramANam 16-vakSaskAra-girayaH 16842 yo- ghaTa kalAH pUrvamahAvidehakSetre zItAnayA ubhayoH For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvayoH 8-8 vijayAH santi / teSAM 8 vija- 467 kaTAH (zikharANi) yAnAM 7 antareSu kramazaH 4 vakSaskAragirayastathA 64 vakSaskAra-gire: kUTAni, dIrghAyatAH 3 antarnadyo vidyante / ekaika vakSaskAra-girau 4-4 kUTA : 2 yamakagirI 16 vakSaskAra-giriSu 164464 1 citra-parvataH ( dokurukSetre ) dvayoH gajadanta-parvatayoH 14 kUTau 1 vicitra-parvataH (uttarakurukSetre) (saumanasa-gajadanta parvate 7 kUTAH gandhamAdana-gajadantaparvate 7 kUTAH) 200 kAzcanagiraya: 7+2=14 ekasmin deva-kurukSetre paJca drahANAM (lamba- 9 vidyutprabha-gajadanta-parvate 9 kUTA : caturasra kuNDAnAm ) ubhayato daza daza kAJcana 9 mAlyavat-gajadanta-parvate 9 kUTA : girayo vartante / 306-dIrdha-vaitADhyAH 34, teSAM kUTA : 20 x 5 = 100 pratyekaM parvate 9-9 kUTA : evamuttara-kurukSetre-kAzcanagirayo vidyante / 34+9-306 __ 204 5 = 100 22 laghuhimavatastathA zikhari parvate 4 gajadanta-parvatA: vartamAnAH kUTA : devakuroH-uttarakurozca sImAvidhAtryaH niSadha- pratyekaM parvatopari 11-11 kUTA : parvatAda gajadantAkAreNa niHsRtAzcatasro daMSTrAH, 11+2=22 yA meruparvataM prati gacchanti / 18 niSadha-nIlaparvatayoH pratyeka evaM parvate 9-9 kUTAH 7 varSadhara-parvatAH 9+218 4 vRtta-vaitADhya-parvatAH, 16 rukmi-mahAhimavat-parvatayoH 16 34 dIrgha-vaitADhaya-parvatAH, pratyekaM parvate 8-8 kUTA : 16 vakSaskAra-girayaH, ____8+8=16 2 yamaka-girI, 8 nandanavanasya karikUTA : 2 citra-vicitra-parvato, 1 meruparvatasya cUlikA 200 kAzcana-girayaH, 4 gajadanta parvatAH evaMvidhasya nikhilasyApi jambUdvIpasya zAstrIya 269 parvatAH / svarUpaM pUrvAcAyaiH pratipAditaM vidyate / sthUlarUpe. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 NApyasya varNanamidaM smaraNIyatAM prApnoti / zAstra- bodhastathA tadviSayiNI abhirucirmandatvaM prApnutaH / kArAH puNyavatsu smaraNeSu jambUdvIpasya smaraNamapi pariNAmato bhautikavAdinyA jIvanasaraNyAH puNyakaraM kathayanti / ato'smAbhiryat smayate zikSaNa-paddhatyAzca vikRtAni tattvAni jIvane tasya pratyakSadarzanamapi bhaveccettadatIva puNyakaraM pravizya sthiratAM labdhaM pravRttAni / bhaviSyatIti nizcitameva / tatkAraNAdAdhyAtmika-tattvajJAnarUpasampadaH pratyakSa-priyA hi sAmpratikAH surakSAyAH sadupayogasya ca bhAvanA nyUnatAM bhajamAnA idAnIM sarvo'pi lokaH sarva pratyakSamIkSituM jaataa| asya ca pariNatibalAdeva janeSu zAstrAnusAceSTate / tasyeyaM bhAvanA hitAyaiva, paraM yad draSTavyaM riNyA ArAdhanAyA balamapi kSINamiva vilokyate / vidyate tAvadeva prayatanIyam / svakIyA zaktiH ____asyAH paristhiteH sa-tAlaghoSaM samAdhAnAya sAdhanAni zakyatAM ca vimRzyaivAgre padaM vadhenIyam / dharmAnurAgiNyAM janatAyAmAtmika-vicAradhArAyAH "sahasA vidadhiIta na kriyAma prAdhAnyAbhivRddhaye tathA bhautikavAdIya-prabhAvAdavivekaH paramApadAM padam / / liptatayA vyavahRtaye "zrIjambUdvIpa-nirmANaghRNute hi vimRzyakAriNaM yojanA" yA udayaH samajani / guNalubdhAH svayameva smpdH| iyaM yojanA dhyAnastha-svargata-pUjyapAdAityuktyanusAraM manasaH svacchandatA'nurUpaM cArya-varyAgamoddhAraka-zrImad-AnandasAgarasUviharaNaM na hitAvaham / kiJca yaccarmacakSubhyo vIkSituM kSamate tatra rIzvara-mahArAjAnAM paTTadhara-gacchAdhipatip.A. zrImANikyasAgarasUrINAM ca zubhAzI:balena paramaprayAsAn kurvantu nAma lokAH / nAsti tatrAsmAkaM pUjya-zrImadAgamoddhAraka-paTTa - prabhAvaka-pUjyAvaimatyaM, paraM janAnAM vaJcanAya satyasyApalApAya svasya prabhAva-vardhanAya svArthasAdhanAya kUTanItyA cAryadeva-zrIcandrasAgarasUrIzvarANAM paramavi'manasyanyad vacasyanyat karmaNyanyaditi' paddhatyA neya-tapomUrti-zAsana-jyotirdhara-paramapUjyomanomohanAya vA kRtAni karmANi na shlaaghyaamH| pAdhyAyazrIdharmasAgaramahArAjAnAM varadakRpA paraM hanta ! AdhunikA vijJAnanAmnA vijJAna- mizra-preraNayA tathA ca bhAratIyAstikajanatAyAH vAdamAzritA yanna kartavyaM tadeva kurvanti, yannAlo. paramAgraheNa zAstrAnumoditasya bhUgola-khagolacanIyaM tadevAlocayanti, yacca nAzrayaNIyaM tadevA- vijJAnasya pratyakSajJAnAyAsmAbhiH (paMnyAsa-zrI zrayanti / mAnava-jIvanaM kiyatsvalpaM ? kiyatI ca abhayasAgarAbhidhaiH) nishcitaa| kSamatA ? iti sarva vicAryaivAsmAbhirjambadvIpa- jaina-bhUgola-khagolayorvAstavikaM dRzyamupaMdarzanahetave maGgalamayI yojanA samAhatA, yasyAH sthApayantIyaM 'jambUdvIpa-pratikRtiH' sAmprataM saMkSiptaH paricayo'gre dIyate / gUrjarapradezasya zrIsiddhAcalamahAtIrthasya pAvanAyau jambUdvIpa-nirmANa-yojanodayaH bhUmau 'zrIvardhamAna jainapeDhI' mAdhyamena sAkA vartamAna-kAle kAlabalAt tatvajJAnasyAva- ratAM labhamAnA'sti / For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojanAyA uddezyAni etatphalasvarUpaM prAyaH sarve'pyanubhavantIva yad bhAratIya-saMskRtiH tathA''dhyAtmikaM tattvajJAnaM mAdhyamikocvazAlA - mahAvidyAlaya- vidyApIThaAtma-punarjanma-svarga-naraka-puNya - pApa-dharma - vizvavidyAlaya-prabhRtiSvadhItya niHsRtastathAkathitaH karma-janma-mRtyu -mokSeSa AdhArite staH / asmin zikSitavarga Atma-paramAtma-svarga-naraka-puNyaviSaye sAmpratika-vikRta-zikSaNa-prathAyAstathA pApA-dikAn bhAratIya-saMskRteH prANabhUtAn bhautikavAdIya-vijJAnasya bhrAmaka-pracArAdi- padArthAn prati bhayaGkarI ghRNA durbhAvopekSA balena'smAkaM vaidezikakUTanItyA pUrNatayA AkrAntA tiraskArazcetyAdikaM-navIna-sabhyatAyAH pratIkabhAratIyA saMskRtiH vilokyate / teSAM mAnasAni rUpeNorarIkurvanti / / bhUyo'pi bhAratIyAyAM zreyaHpradhAnAyAM saMskRtI tannivAraNAyaiva zAstreSu ca niSThAvantaH santastrikAlAbAdhitaM satya subuddha-viveki-taTastha-tatvajJa-vicArakANAM paricinuyuH, kiJca satyAnAM tattvAnAM vAstavikatA zuddha sAttvika-tattvadRSTyanusArapratyakSIkuryu retadarthaM 'jambUdvIpa'-nirmANa-yojanA * asmin vizve tathA tadantargateSu ssdddrvyessvvidd'itaa| smAkamastitvaM kutra vartate ? iti bodhayituMsAmprataM kAla-balenAdhyAtmikatAyA hAsa * AdhyAtmika-zikSApradAsu dvAdaza bhAvavati kAle'tratyAnAM jIvAnAM puNyasya naiyUnyena nAsu dazamyA lokabhAvanAyAH sAkArakartRNAM videzibhiH prasAritAyAH kUTanItezca vyApakatayA caturdaza-rAjalokAnAM tiryaglo kasArdhadvIpa-manuSya* adyatana-saMskArahInasya zikSaNasya, kSetra-prabhRtInAM pramANasammatamAnacitrANi nirmAya . sAmpratika-lakSyavihIna-jIvanasya, * bhautikavAdasya jaDAyA vicArasaraNeH tadviSayakaM jJAnaM pradAtuM tathA jambUdvIpa-sambandhi tathA sarvamapi jJAnaM yathA-tAralyena sarvo'pi jijJAsu0 vijJAnavAdasya vikAsa-pragatiprabhRti- vargaH prApnuyAt tAdRzena pramANabaddha-mAnena bhrAmakAnAM mohakAnAM zabdAnAM javanikAyAHpRSThe- sundarasya vyavasthitasya vAstavikasya jambUdvIpasya 'satyAnAM kalpanAmayAnAM tattvAnAM ca nirmANAya yojaneyaM saGkalpAnusAraM zIghrameva bhUyAn pracAro muktarUpeNa prabhavati sma / sampAdanIyetyastyasmAkamuddezyam / ato vartamAna kAle vijJAnavAdasya cAkaci- yojanAyAH prabhAva: kyamaye prakAze viveka-buddheH prakAzasya mandatayA ___ * asyA yojanAyAH prabhAvAt sAmpratikanavIna-vaMzyAnAM zraddhAyA bhittibhUmiH zithilatAM vijJAnasya bAhyADambarastathA prayogazAlAyA vivigacchati / tathaiva apoloyAnasya candrayAtrAyA bhrAmaka dhairdaityAkArairyantraiH kAlpanikAbhAsinyo dhAraNAH pracAreNa dharmaniSThAtmanAmapi zraddhAyA bhavanAni / pramANayituM mathnatAM vaijJAnikAnAM kUpamaNDUkatAyAH dolAyamAnAni dRzyante / pratItirbhaviSyati / For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tattvadRSTeH prAthamikabhUmikArUpeNa vijJAna- stathA'nekaiH prakhara-vaijJAnikaiH saha samparkasAdhanAt vAdasya nirarthakaH prabhAvo nyUnatAM yAsyati / prAptaM parijJAnaM vyavasthita-prayogAtmakarUpeNopa * vayaM yasmin bhAratedaze vasAmaH, sa hi sthApya khagola-bhUgolayoH katipayAnAM granthInAM bharatakSetrasyAtisUkSmo bhAgo'sti, tathA tad bharata- tarkazuddhaM spaSTIkaraNaM zlathIkaraNazcAnayA yojanayA kSetramapi jambUdvIpasadRzyA vizAlAyA bhuvo'GgaM lapsyate / vidyate, tasya pratyakSa jJAnaM darzanaM ca smptsyte| vizeSato'nayA jinazAsanasyAdvitIyatA, sarva * sAmpratikeSu navInazikSAdIkSAvatsu bhauti- jJasya prabhoH sarvahitakarANAM vacanAnAM prAmANikatA kavAda-pradhAnayA videzipaddhatyA bhayAvahattve sampadya- ca pratyakSatAM prApsyati / / mAnasya zikSaNasya sthitervyavahRtervicAra-saraNyAzca saMkSepata asyA yojanAyA uddezya kevalamidamastipratikUlatAnAM nidarzanaM bhaviSyati / sahaiva AryAvartasya gaurava-zAlinyAH / *navInaprajAyA mAnase videzibhiH kAMkSitAnA saMskRteH surakSA bhavet ! ! ! tIrthaGkara-paramAtmanAM mAdhyAtmika-bhAratIya-saMskRti -viSayakA'vAJcha dAyarUpeNa prAptAyA vANyAH nIyAjJAnotthApita-vikRta-vicArANAM nirmUlane satyatA sarveSAM janAnAM sahAyabhUtaM balaM pravarghiSyate / mAnase sthAna prApnuyAt ! ! ! pariNAma: 0tAn prati zraddhA * asyA yojanAyAH pariNAmasvarUpaM navayugInA cirasthAyitAM labheta ! ! ! iti / apUrva-sphUrti-tatparatA - vizvAsotsAhairbhAratIya- pratyakSaM vIkSyatAM ! satyaM ca sAkSAt ! kriyatAm ! saMskRtestattvajJAnasya ca saMrakSaNAya poSaNAya tanu- eSA bahuvyayasAdhikA sudIrghA yojanA mano-dhanairagre vrdhissynte| sAmprataM saphala-prAyA ! zilpa-nirmANa-pravartanaM * bhautika-siddhibhirmugdhAyA janatAyA mAnaso- sampannaprAyam / zIghrameva jambUdvIpasya tathA tadantapari svIyamAnyatAyA dhAraNAyAzca prabhAvaM saMsthApya vartino bhagavataH mahAvIra-paramAtmano bhavyapRthvI-sUrya-- candra-prabhRtyatIndriya viSayANAM samba- ninAlayasya darzanAya dvArANyudghATayiSyante / ndhe'pi strIyAH kAlpanikadhAraNAH satyaghaTanA iva vizvasya darzanIyeSu sthaleSu dharma-vijJAnayosaMsthApanAli kAyA vaidezikAnAM rAjanItikyA ridamadbhutamaikya-sthala "gUrjarapradezasya pAlIkUTanItyA vikRti prAptAyA abhinava-prajAyA tANA-nagare' dRSTvA bhavanta Atmano vartamAnamAna bhAratIya saMskRterAdhyatmi-tattvajJAnasya vijJAnaviSayiNInAM zaGkAnAM svasthaM samAdhAna ca sudRDhAyAM bhUmau yona neyamAnetuM prbhvissyti| prApsyanti, mArgasya nirdezanaM lapsyante, jIvanasya . * amerikA-kAnta-raziyA-jarmanI-iMgleNDa- sArthakyaM ca kariSyantIti sudRDhaM naH pratyayaH // briTena - prabhRtidezAnAmanekAbhirvaijJAnikasaMsthAbhi- "jayatu jinazAsanaM" For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 08898 --ner-000000000000000 vAstavika-bhUgola-khagola-tattvapradarzakaM vijJAnavAdasya ghaTasphoTakaM jaina-vAGmayam le. DaoN. rudradeva tripAThI M. A. PH. D. LIT. jayapura (rAja.) nizceSTatA na zreyaskarI vantastat trikAlAbAdhitaM satyaM na ko'pi vilopayituM idaM sarvathA satyamasti yad vijJAnaM . vijJAna- malinIkartuM vA zaknoti / yathA dhUmAvRto'gniH vAdazceti dvayamapi pRthak pRthagastitvaM dhatte / sAmpra- svalpenApi vAyoH sahayogena bhUyo'pi tejastatiM tikAstathAkathitA vaijJAnikA 'vijJAnavAdameva sandhatte tathaiva svalpena jJAnapUrvaka-cintanena tat vijJAna' miti ghoSayantaH svArthasAdhane nitarAM puraH sphUradiva pratIyate, ata evAyaM saMkSipto'pi pravRttA iva pratIyante / jAgatikA janAstadviSaye satyatattvanirdezakagranthAnAM paricayo viduSAM tattvaviziSTaM: kimapyavimRzantaH kimapyajAnanto 'yadu- jijJAsUnAM purata upadIkriyate / cyate tadeva satya'miti matvA kadAcanodAsIna- sva-para-kalyANa-sAdhanAdhyayanam vadAsInAH, kvacana sthUlarUpeNa cintayitvA'pi yadyapi bhAratIyaM samagramapi vAGmayaM vibhinneSu tadviSaye prayojanAbhAvAdupekSAvantaH santaH, kutracana vibhaktaM sad bhinna-bhinnairmArgaH svAn vicArAn sUkSma-vizleSaNena vAstavika tathyaM jJAtvA'pi 'vayaM samupasthApayati, tathApi vijJAnasya nAmnA khyAti kiM kartuM samarthAH ?' iti vicArya nizceSTA iva gatavato vijJAnavAdasya vicAreSu na vizvasIti, na tiSThanti / sA ca nizceSTatA na zreyaskarIti tatsvIkaroti, na vA tena saha sAmyaM sthirayati / dhyeyam / paramatra kevalaM jaina-vAGmaye samupalabhyamAnAnAM -satya-tattva-nirdezakA granthAH keSAzcid granthAnAmeva paricayaM prastumaH / AzAetAdRzyAM paristhitau satyasyApalApaH sAra- smahe ca niSThAvantaH preSThA vidvAMso'dhyayanenaiteSAM lyena kartuM zakyate / 'yadasmAbhidRSTaM, yadasmAbhi- svapara-kalyANaM sAdhayiSyantIti / tiM, yaccAsmAbhirvicAritaM tadeva 'sArvakAlikaM AgameSu vijJAna-viSayA : . satya'miti prayuJjAnAM vaijJAnikammanyAnAM samprati jaina-sampradAya-grantheSvAgamAH prakaraNAni nAsti kimapi naiyUnyam / paraM te jAnanti kiM yat- tathA tAnadhikRtya vivecitAni grantharatnAni atIva sAsmAkaM pUrvAcAryAH prAtibhena cakSuSA yad vicArita- mahattvazAlIni vartante / teSAM pratipAdyaM yadyapi For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsti kevalaM vijJAnam , tathApi prasaGgatastatra tatra 6-bhagavatI-sUtra-trayodaze zatake, caturtha uddebodhanIyaM vijJAnamadhyAtmasAdhanopayogIti dRzaiva zakaH tathA ekAdaze zatake lakSitaM vidyate / yathA vedeSu sarvadikkA vAco dazama uddezakaH / vicArakebhyaH sArvabhaumikaM jJAnaM prayacchanti, tathaiva (2) lokasyAkAra-jJAnArthamjainAgameSvapi tattvajJAnopadezena sArvabhaumaM jJAnaM 1-sthAnAGgasUtre-tRtIye sthAne dazama uddezakaH / vimRzyopasthApitaM vidyate, ata eva vimarzakAsta- 2-bhagavatI-sUtre-saptame zatake tRtIya uddezakaH tastattvAni samAsAdya sUtra-bhASya-TIkA-praTIkA 261 tamaM sUtram , trayodaze dimAdhyamena loka-vijJAnaM prastutavantaH / zatake dazama uddezakaH ekAdaze itthaM jainAgameSu tatsambaddheSvanyeSu prakaraNAdi zatake dazamoddezakasya 420 grantheSu vijJAna-viSayakaM vipulaM sAhityaM zrotavyaM tamaM 487 tamaM sUtraM ca / mantavyaM nididhyAsitavyaM vidyate / tatrApi nimna- 3-AcArAga-sUtre-prathamazrute'STamAdhyayanasya likhitA granthA atyantamupayogino vartante / yathA - prathamauddezakaH / (1) loka-paricayArtham- . zIlAGkAcAryeNAsya sUtrasya TIkAyAmapi 1-jaina-sampradAye 'zvetAmbara-digambara- vicAraH kRtaH / asmin sUtre bhUkampa-sambandhe'pi sthAnakavAsI' ti nAmabhistrayaH sampradAya-bhedAH vicAro darzanIyatAmarhati / prasiddhAH santi / eteSu cAgamaviSayiNI mAnyatA'pi (3) tiryaga-loka-vicArArthambhinna-bhinnA'sti / kecana paMcacatvAriMzadAgamAn 1-sthAnAGga-sUtre-tRtIyasthAnasya dvitIya uddeshH| svIkurvanti, pare kAMzciducchinnAn matvA tato nyUnA 2-anuyogadvAra-sUtre-tRtIyaM sUtram / nanye cAnyayA dRza 'nyatamAn ka tepayAniti / atra zvetAmbarasampradAyAnurodhenAgamAH svIkRtAH / 3-sUtrakRtAGga-sUtre-prathamazrutasya pazcamAdhyayane prathama uddeshkH| 1-AcArAga-sUtre-prathamaH zrutaskandhaH, dvitIyaMadhyayanam , prathama uddezakazca / (4) jambUdvIpa-vicArArthama 1-jambUdvIpa-prajJaptiH, 2-Avazyaka-sUtre-dvitIyaMadhyayanam 2-AvazyakasUtre prathamamadhyayanam , (ka) vizeSAvazyakabhASyam (dvi. a.) 3-jIvAbhigama-sUtram , 3-sthAnAGga-sUtre-prathamaM sthAnaM, tRtIyamuddezaka 4-dvIpa-sAgaraprajJaptiH , 153 tamaM sUtram / 5-samavAyAGga-sUtram, 4-sUtrakRtAGgam , 6-anuyogadvAra-sUtram, 5-samavAyAGga-sUtre-prathamaH samavAyaH / 7-sUtrakRtAGga-sUtram, For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-sthAnAGgasUtre dvitIya-sthAnasya tRtIya kIdRzI vidyata iti bodhanAya nimnalikhitAnAM uddezakaH / prAcInAnAM jainagranthAnAmanuzIlanamatyAvazyakamasti (5) bharatakSetra-vicArArtham yathA1-jambUdvIpa prajJaptiH-vakSaskAraH 3 sUtram 71, (1) jambUdvIpa-prajJaptiH (jaMbUdIva-paNNattI) 2-sthAnAGga sUtre-navamaM sthAnam / ___prAkRte saMskRte cAsmin pranyepUrvAcAya3-praznavyAkaraNe-caturthaAsravadvAram / jambUdvIpasya sarve'pi viSayA spaSTIkRtAH / (6) khagola-sambandhi-gativicArajJAnArthama- asyAmeka-madhyayanaM tathA sapta vakSaskArAH 1-sUryaprajJaptau, 2-candraprajJaptau, 3- / santi / samprApyamANasya mUlapAThasya zlokabhagavatIsUtre, 4-jyotiSkaraNDake, 5-kAlaloka- parimANaM 4146 vidyate / 168 gayasUtrANi prakAze, 6-maNDala-prakaraNe, 7-bRhat-sama- 52 padyasUtrANi santi / haNyAM, 8-tattvArthasUtra-prabhRtiSu ca / prathame vakSaskAre bharatakSetrasya varNanaM vilasati / (7) bhUgola-sambandhi-vicAra prAptyarthama- dvitIye vakSaskAre kAlanirUpaNaM tathA ziSTeSu 1-laghukSetra-samAse, 2-bRhatkSetra-samAse, vakSaskAreSu bharatacakravartinazcullahimavato varNanaM, 3-jambUdvIpa-samAse, 4-kSetraloka-samAse, jinajanmAbhiSekaH, jambUdvIpa-padArthasaGgrahastathA 5-tattvArtha-sUtre tathA tadIya-zlokavArtika- jyotiSkasya varNanaM vidyate / TokAyAm / asyAzca pRthivyA gatizIlatAyAH vizeSato 1-2-3-4-7 vakSaskArANAM khaNDanaM vidyate / vilokanena jaina bhUgola vijJAnasya paryAptaM jJAnaM - uparyuktairgranthaiH sahaivAnekaiH prAcInArvAcI- praapyte| anayA dRSTayA'sminnAgame bhUgolasya nairAcAryai vidvadbhiH samAlocakaizcAneke granthA mahattvapUrNa varNanaM saGkalitamasti / jainadRSTayA viracitAH santi / ye granthA viziSTA carcA- sRSTividyAyA bIjAni asman labdhuM zakyante / yogyAH zAstrIya-tattvapratipAdakA Asa~stAnadhi- AcAryaH zrImalayagirijambUdvIpa-prajJaptau ekA kRtya teSAM TIkA-praTIkAdi-nirmANe'pi tatparA TIkAmaracat, paramadhunA sA noplbhyte| abhavan / itthaM vaijJAnika-vivecana-sampRktAnAM vi. saM. 1639 varSe zrIhIravijayasUriNA'pi granthAnAmati mahatI sampat jaina-sampradAye virA- racitAyASTIkAyA ullekhaH prApyate / asya jate / tasyAH kiyat mahattvamUlakaM sAhityaM atra granthasyaikA TIkA 'prameya-maJjUSA' nAmnI bhUyo'pi paricAyyate / zrIzAnticandrasUriNA (vi. saM. 1660) nirmitA pRthivyA AkAra-gati-prabhRti-viSayANAM tathA zrIpuNyasAgareNA (vi. saM. 1645) pi parijJAnAya tathA tatsambandhe zAstrIyA dRSTiH likhitA TIkA prApyate / For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaM granthaH zAnticandravRttyA saMyuto deva- asyAM dvayoH sUryayordvayozcandrayozca varNanaM candralAlabhAI-jaina-pustakoddhAra-phaNDa - bambaI vidyate / yadAdhAraNa DaoN. chibI-mahodayo 'jarnala (sAmpratam surata) taH san 1920 I. vatsare opha di aiziyATika sosAyaTI-baMgAla' taH prakAzaM prAptaH dhanapatasiMhena ca kAlikAtAtaH prakAzite patre 'oNna da sUryaprajJapti' nAmake lekhe san 1885 I. varSe hindI bhASAnuvAdena saha bhAratIyajyotiSasyAtiprAcInena vedAGgena saha tathA amolaka RSiNA haidrAbAdato vIrasaM. 2446 sUrya-prajJapteH siddhAntAnAM sAmyaM darzitavAn / varSe prkaashitH| asminnAgame viMzatiH prAbhUtAnAM santi, 2-sUrya-prajJaptiH / (sUriyapaNNattI) tathA'tra gaNadhara-gautamena prastutAnAM jijJAsAnAM SaSThopAGgarUpeNa mAnyatA prApteyaM prajJaptiH zamanAya bhagavatA mahAvIreNa 'sUryastanmaNDalaM, sUryAdi-jyotiSkacakrANAM parijJAnAyAtyantamupa- maNDalAnAM racanA, udayAsta-vyavasthA, * candrayogitAM bibharti / sUryAdibhiH prakAzitA dvIpa-samudrAH, sUrya-candraDaoN. vinTaraniTjamahodaya enaM granthaM vaijJAni- masoH saMsthAnani, sUryasya lezyAH, sUryasyaujaH, kagrantharUpeNa svIkRtavAn / DA. biMgamahodayena ca sUryasya prakAzaH, sUryasya paribhramaNena dinasya (jarmana) zArmaNyadezasya hemabarga-vizvavidyAlaye rAtrezca vyavasthA, pauruSIchAyA-pramANaM, nakSatrAvasvasyaikasmin bhASaNe kathitamAsIt- likA. nakSatrakulaM, saMvatsarANAmAdyantanakSatrANA "jaina-vicArakairye tarkasammatAstathA susa- yogAH, saMvatsarAH, RtavaH, kRSNazuklapakSI, GgatAH siddhAntAH prastutAH santi, te vartamAna- pakSayoIyoryotsnAyAstathA'ndhakArasya paryAyAH, vijJAnavettaNAM dRSTyA'pi amUlyA mahattvapUrNAzca candrasUryayozcyavanamupapAtazca, tathA tatsambandhIni santi / vizvaracanAyAH siddhAntaiH sahaiva teSUcca- paJcaviMzatirmatamatAntarANi, bhUmezcandra-sUryAdInAmu. koTiMka gaNitaM tathA jyotiSa-vijJAnamapi ccatAyAH parimANaM, lokaprakAza-vicArastathA milati / sUrya-prajJaptau jyotiSkasya gaNitasya ca candrAdInAM svarUpasya varNanamatrAtyantaM vistareNa viSaye'pi gAmbhIryeNa vicAraH saJjAtaH / ataH sUkSmatayA ca vihitamasti / sUryaprajJapteradhyayanaM vinA bhAratIya-jyotiSasye- AcAryazrI malayagiriH 'sUryaprajJaptyuitihAsaM vAstavikarItyA jJAtuM na zakyate / " pAGga-TIkA' nAmnA'syAH 9500 zloka zrIbebaro'pi san 1881 tame varSe 'uvera pramANAM TIkAmararacat ! Do. sUrya-prajJapti' nAmaka nibandhaM prAkAzayat / 'sUrya-prajJapti niyukti' rapyAsIt paraM sA'DaoN. Ara. zAmazAstriNA'syopAGgasya "e brIka dhunA nopalabhyate / asyAH prakAzanAniTrAnsalezana Apha mahAvIrAja sUrya-prajJapti" 1-malayagiri-vRttisahitaM, Agamodaya-samitiH, nAmnA saMkSiptAnuvAdo'pi vihitaH / bambaI-taH san 1919 I. varSe samajAyata / For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-romana lipyAM mUlaM-je. epha. sTUgarTaH san 4-kAlaparivarta-rUpasya yugasya zrAvaNakRSNaprati1937, varSe'karot / tathA padAyA divase jambUdvIpasya prathamaH sUryaH pUrva3-hindIbhASAnuvAdena saha zrIamolaka RSiNA dakSiNAgneyakoNe, tathA dvitIyaH sUryaH pazcihaidrAbAdataH vI. saM. 24 45 varSe vihitam / mottara-vAyavya koNe pracalitaH, (3) candra-prajJaptiH (caMdra-paNNattI) tathaiva prathamacandraH pUrvottarezAnakoNe dvitIya candrazca pazcima-dakSiNa-nairRtyakoNe pracalitaH / asminnAgame prAmukhyena candrasya paribhramaNa sUryA-candramasoriyaM gamana-prakriyA mullikhitam / sUrya-prajJaptestathA candra-prajJaptervarNane jyotiSazAstre nirUpitAbhyAM nADIvRtta-kadamba prAyaH sAmyamasti / kevalaM maGgalAcaraNe yA 18 vRttAbhyAM sAmyaM bhajate / jyotiSasya dRSTyA gAthAH santi tA eva vizeSAH santi / atra viSayo'yaM mahattvazAlI vidyate / sampannaM prAcIna-jyotiSasambandhinInAM mUlamAnya 5-chAyAsAdhanasya tathA chAyApramANasyAdhAraNa tAnAM saGkalanaM mahattvapUrNa vidyate / dinamAnasya sAdhanasampAdyamAnaM mahattvapUrNam / vedAGgajyotiSavadatra paJcavarSAtmakasya yugasya iyaM sAdhanaprakriyA pratibhA-gaNitasya mAnaM vyavasthApya sUryasyAthavA candrasya gaNitamapi mUlasrotaH / yataH pratibhAgaNitasya vikAsoprAyaH samAnaM prtiiyte| udayAstavicAraH, dinamAnaM 'bhavat / uttarAyaNa -dakSiNAyane, sUryasya siMhagatistathA 6-chAyA-sAdhane kIlakacchAyAyAstathA kolagajagatiH, rAtridinavyavasthA, nakSatreSu gotrAdInAM kagaNitasya varNanamasti / varNanamityAdayo viSayA asya granthasya mahattAM yadAdhAreNa zaGakucchAyAyAH zaGkugaNitasya vardhayanti / ca vikAsaH samavartateti manyate / candraprajJapteH kAnicana vaiziSTayAni darzanI __ 7-puruSacchAyAyA atra viziSya varNanaM yAni santi / vidyate / varAhamihiro'pi puruSacchAyA-viSaye'yathA likhat / sambhAvyate yat tasya mUlasroto'pye1-candrasya dainikyA yojanavatyA gateH kathanam / tadeva bhavet ! 2-uttarAyaNa - dakSiNAyanayorvIrthInAM - mArgANAM 8-asminnAgame vRtta-trikoNa-caturanapRthak pRthak-vistAraM niSkAsya sUryasya vastUnAM chAyA api varNitAH santi / candrasya ca gatenirNayaH / . 9-atraiva candraH svataH prakAzamAno varNita3-vIthiSu candramasi vartamAnAnAM caturasra-prabhR- stasya kSaya-vRddhayoH kAraNaM rAhurasti / tyAkArANAM khaNDanaM tathA samacatusra-golAkA- itthamayamAgamo jyotiSazAstra-dRSTayA 'tIva rayoH pratipAdanam / mahattvaM dhArayati / For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJapterupari zrImalayagiryAcAryasya 'candra - prajJaptyupAGga - TokA 9500 zlokapramANA samupalabhyate / 5 - zrItiloya paNNattI ( digambara granthaH) vi. saM. 530 taH 666 varSANAM madhye jAtasyAcAryasya zrIyativRSabhasyeyaM kRtirasti / asyAM 1 - sAmAnya 2 - nAraka 3 - bhavana 4manuSya - tiryak 5 - vyantara 6 - jyotiSa 7kalpavAsi 8 - deva 9 siddhAnAM lokavarNanaM navasu mahAdhikAreSu vidyate / pratyekaM mahAdhikAre katipayA adhikArA api vartante / 50677 gAthA atra granthe vidyante / asmin granthe'nekeSAM mahattvapUrNAnAM viSayANAM suvyavasthitaM vivecanaM prastutam / atra mUlAcAralokavibhAga - lokanizcaya - granthAnAM pAThAntarANyapyullikhitAni / zvetAmbarANAmAgamaiH 'sUrya prajJapti - candra - prajJapti - jambUdvIpa-prajJaptibhiH saha viSayasAmyamapyasmin granthe dRzyate / DaoN. hIrAlAla jainossya granthasya - viSayA zvetAmbara zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNasya - bRhatkSetrasamAsa - bRhatsaMgrahaNIbhyAM tathA nemicandrasya ' pravacana - sAra - ' granthena saha tulanAmakarot / lokavicAra - mUlAcAra - bhagavatyA - rAdhanA - paJcAstikAya - pravacanasAra - samayasAra - prabhRti - granthAnAM bhUyasyo gAthA 'tiloya - paNNattI' granthastha - gAthAbhiH sAmyaM dhArayanti / - jaina-saMskRti--saMrakSaka - saGgha - solApurataH (i. sa. 1943 tathA 1951 varSayo ) syaM granthaH prakAzitaH / 20 5 - zrI bRhatkSetra - samAsa -prakaraNam AcArya zrIjinabhadragaNi-kSamAzramaNasya (prAyaH SaSThazatyAM samutpannasya) racaneyaM prAkRtagAthAsu nirmitA'sti / pratyekaM gAthA'tIva sAragarbhA vidyate, yA vistRtaM bhASyaM vinA jJAtuM zakyA nAsti / gUrjarabhASAntareNa sahAsya granthasya dvayorbhAgayoH prakAzanaM saJjAtam / prathame bhAge 1 - 'jambUdvIpAdhikArI' vidyate tathA dvitIyasmin bhAge 2 - lavaNa - samudra 3--ghAtakIkhaNDa 4 - kAlodadhi-- samudra 5 - puSkarA dvIpAnAM varNanAni santi / asmin sarvA Ahatya 655 saMkhyakA gAthA vartante / vikramasya 541 vatsare samutpanno'yaM granthakAro yuga pradhAnasya gaNanAyAM trizattamo yuga pradhAno'bhavat / gaNitAnuyogagarbhito'yaM granthaH / asyAdhAreNaiva 'laghukSetrasamAsa' granthasya nirmANamakriyata / sArdhadvayadvIpe sthitAnAM parvatAnAM kSetrANAM nadInAM brahANAM kuNDAnAM ca vistArAyAmoccatA - gabhIratA - prabhRtInAmatIva vistRtyA varNanAnyatra rAjante / trayodazyAM zatyAM vartamAnaiH zrImalayagiri: mahArAjairasya saMskRta TIkA nirmitA tathA vistRtaM gUrjarabhASAtmakaM vivecanaM paMnyAsazrI nityAnandavijayamahArAjairvihitam / bambaI - pAlItANA - I ahamadAbAdato'yaM grantho labhyate / 6- zrIlaghukSetra samAsa - prakaraNam caturdazyAM zatyAmutpannasya zrIvajrasenasUreH ziSyaSyai zrIratnazekharasUribhirasyAM kRtau 213 gAthAH aMkalihAH santi / tathA kramaza 1- jambUdvIpAdhikAra 2 - lavaNasamudrAdhikAra - 3 - ghAtakI For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDAdhikAra 4 - kAlodadhisamudrAdhikAra 5- 8-maNDala-prakaraNam puSkarArdhadIpAdhikAra 6-avaziSTaprakIrNAdhikArA- paNDita-vinayakuzalaracite svopajJavRttidiSu SaTsvadhikAreSu jambUdvIpAdisamudraistasmin sahite'smin prakaraNe sUrya-candrAdi-maNDalAnAM vartamAnaiH kSetravarSadhara parvatairmahAnadIbhirvIpasamudANAM bahavo viSayAH navanavati-99 gAthAsu prastutAH / vedikA bhistiryakloke vartamAnaizca zAzvatapadAthaiH . - asmin 'jIvAjIvAbhigamasUtra' sya tathA sambaddhAnAM dairdhya-vistAronnatya-gAmbhIryAdInAM zrImunicandraracitasya 'maNDala-vicAra-kulaka' pramANaiH saha varNanaM vihitam / sya gAthAnAmupayogena sahaiva bhinna-bhinnAgameSu ____ asya gUrjarabhASAntaraM zreSThivaryanAnacandrAtma- varNitAnAM prakIrNAnAM maNDalasambandhinInAM gAthAjena paM. candulAlabhrAtrA kRtam / ' zrIkumuda nAmapyupayogo vihitH| candra jesIgaMbhAI vorA (eDavokeTa), 5,1/e etena sahaiva granthakAraH svopajJavRttau jinApaGkaja sosAyaTI, sarakheja roDa, ahamadAbAda-7' gamopAGga-prakaraNAdi-grantheSu samAgatAnAM maNDalasthalata etasya prakAzanamabhUt / ___ sambaddhAnAM vicArANAmuttamavicArANAmapi prastuti 7-zrIkSetraloka prakAzaH (zrIloka prakAzaH) vyadadhAt / ato'sya mahattvaM dviguNitamabhUta / . mahopAdhyAya-zrIkIrtivijayaziSya-maho- asya prakAzana zrIjaina AtmAnanda sabhApAdhyAya-zrIvinayavijayagaNibhiH zrIloka- bhAvanagara' taH I. san 1922 varSe sajAtad / prakAzasya viracanaM kRtam / . . 9-jambUdvIpa-samAsaH ____ asmin catvAro bhAgAH santi, teSu AcAryazrI umAsvAtiviracite'smin dvitIyo bhAgaH 'kSetraloka prakAza' nAmnA khyaatH|| saMkSipte granthe catvAryAhnikAni santi / dvAdazataH saptaviMzatitamaM sarga yAvat kSetrasambaddhAnAM sarveSAM viSayANAM kramazo jJAnaM vitarannayaM grantha yeSu prathamAhike-bharatakSetrasaMkSepaH, himavaekarUpeNa sarvAGgasampUrNa vivecanaM prastauti / madhye tsaMgrahaH, haimavatasamAhAraH, mahAhimavatsamAhAraH, mAgamAnAM prAmANikaM mUlarUpaM prastuvannayaM granthaH harivarSakSetrasamAsaH, niSadhoddhAraH, nIlagirisaMskRtabhASAtmakazlokaiH kSetra-svarUpaM khyApayati / samAsaH, rabhyaka-rukmi-hairaNyavad-zikhariasyAnyasmin bhAgatraye 1-dravyaloka 2- airAvatAzceti varNanaM vihitam / / kAlaloka 3-bhAvalokAnAM vistRtaM varNanamasti / dvitIya Ahnike meru-vakSaskAra-uttarakuru ayaM granthaH patrAkAreNa 'devacanda lAlabhAI jaina vijayAnAM saMkSepo vidyate / tRtIyAhike lavaNopustakoddhArasya granthAGka 74 tame krame mudritH| dadhi-dhAtakI-kAlodadhi - puSkara - nandIzvara tataH paraM gUrjara bhASAnuvAdasahito'pi smmudritH| dvIpAnAM saMkSepaH prastutaH / For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 caturthe cAhnike karaNAdhikaraNasya varNanaM svarUpaM tathA karmaNaH svarUpamanye dArzanikAH kena kena rUpeNa svIkurvantIti bodhitam / vidhAya granthaH pUrNatAM nItaH / asya TIkA zrIvijayasiMhasU riNA racitA / satyavijaya pranthamAlA - kra. 2 rUpeNAhamadAbAda - tossya prakAzanaM saMvRttam / 10 bRhatsaGgrahaNI - sutram - siddhAnta-mahodadhi-zrIcandravarINAmiyaM racanA trailokzadIpikA' paranAmikA'pi vartate / asyAM jainakhagola viSayakAH siddhAntA nirUpitAH / yadyapi gaNitAnuyoga-dravyAnuyoga sambaddhA eva viSayA mukhyatvenAtra carcitAstathApyekatra saMkSipto dravyAnuyogAdi- caturNAmapyanuyogAnAM kiyatA cidaMzenAstitvaM vilokyate / zrIjinabhadragaNiNakSamAzramaNa - racitAyAH 'zrIbRhatsaMgrahaNyA' idaM saMkSiptaM rUpam / atrArthasya prAdhAnyaM gAmbhIryazcAnetuM viziSya prayatitam / svayaM zrI candramaharSiNeyaM vArtA carcitA / asya granthasyAnuvAdo munizrI yazovijayena mahArAjena vihitaH / bhASAntareNa saha vividhAnAmanyeSAM granthAnAmudvaraNAnAM TippaNAni tathA saptatimitAni 70 citrANyapyatra prastutAni santi / muktikamala - mohanamAlA - koThIpola, baDaudA (guja 0 ) tossya prakAzanamabhUt / 11 lokata-nirNaya : anekeSAmuttamapranthAnAM nirmANakuzalAnAM zrI haribhadrasUrINAM pranye'smin prathamaM vaktRtR-zrotRRNAM yogyatAdarzanapUrvakamasya jagataH svarUpaM, AtmanaH tataH para teSAM teSAM darzanAnAM mantavyaiH saha jainadarzanasya mAnyatA carcitA / jagataH svarUpanirUpaNamasya bhUgolaviSayaM spRzati tadvilokanArham / asya bhASAntaraM zrIhaMsa vijayamahArAjA akurvan / zrIhaMsavijaya - jaina - jaina --phI-lAyabrerI - granthamAlAyAM dazamapuSparUpeNAsya prakAzanaM 1978 vaikrame batsare sampannam / 12 - lokabindu: ( kSetrasamAsavRttiH ) asya granthasya nirmatA yAkinImaha0 sUnu zroharibhadrAcAryA vidyante / vikramasya SaSThayAM zatAvyAmayamutpanna iti tadvidaH / asya nAmnaiva spaSTaM bhavati yadasya pranthasya prakAzanaM lokavarNana - pramukhai rviSayaiH samanvitaM vidyata iti / zrIbevarAkhyena vaidezya viduSA'pyasya svIya- vivaraNagranthe smaraNaM kRtam / 13 loka - vibhAgaH (loya - vibhAgo) digambara - paramparAyAM bhaugolikaM viSayamadhikRtya viraciteSu grantheSu manye'yayeva granthaH prathamo - 'sti / mUlarUpeNAyaM na labhyate / kundakandakRte niyamasAre saptadazyAM gAthAyAM 'loyavibhAge suNAdavvaM' ityullekhAjhAyate / asya racayitA sambhavataH sarva nandiH syAt / sAmprataM saMskRta-padyAtmako'yaM granthaH siMhasUrikRta upalabhyate / siMhariNaitadapi For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ likhitaM yadayaM lokavibhAgasyaiva rUpAntarabhUtaH saMkSepa iti / atra 2230 zlokAH santi / ekAdaza - vibhAgeSu jambUdvIpAdInAM varNanAni santi / antima bhAgo mokSAkhyo'sti / tiloya - paNNatti - AdipurANAdInAmuddharaNAdhAreNAsya kAlaH 11 tamA zatI kalpate / 14 jaMbuddIva - paNNatta-saMgraho ( digambaragranthaH) zrIbalanandinaH ziSyasya zrIpadmanandina iyaM kRtiH / asyA racanA - kAlaH prAya ekAdazI zatI manyate / asmin pranthe - upodghAtaH, 1 - bharatairAvatavarSa- 2 - zaila - nadI - bhoga- bhUmiM 3 - sudarzana (meru parvata) 4 - mandira - jinabhavana 5- devottarakurU 6 -kakSA vijaya- 7-8- pUrvAdi - videhayugma - 9 lavaNa samudra - 10 - dvIpa - sAgara 11 - adha Urdhva - siddhaloka 12 - jyotirloka pramANa - 13 paricchedAdi - trayodazodezakAni santi, ayaM saMgrahaH 2379 gAthAsu pUrNatAmagAt / 'tiloya - paNNatti' - ' triloka - sAra' - 'mUlAcAra'-prabhRti-granthAnAM bahuvIbhirgAthAbhiH sahAsya saGgrahasya gAthAnAM sAmyaM parilakSyate / zrInanda bahuzruto vidvAnAsIt / etena svasya paricaya 'guNagaNa kalitaH ' 'tridaNDa-rahitaH ' tathA 'trizalya - parizuddha' iti likhitvA dattaH / asya nirmANa koTA - rAjasthAnasya 'bArAM ' nAmaka grAme dazamyAM zatAbdyAmabhUt ! etatpustakasya prakAzanaM jaina - saMskRti saMrakSaka - saGgha- solApura (mahArASTra) to vi 2014 saMvatsare samabhavat / 15 kSetra - samAsa - vRttiH zrIharibhadrasUreH racanAta iyaM vRttiranyA vidyate / asyA nirmANaM zrImatA vijayasiMhena pAlI (rAjasthAna) nagare caturdazyAM zatyAM vihitam / viSayastu nAmAnurUpa eva / 16- candravijaya - prabandhaH mAlava- pradezasya zAsakasya hozaMgagorInAmakasya pradhAnamantriNaH zrImaNDanakaveriyaM kRtirasti / asya racanA - tithi: saM. 1504 asti / asmin granthe candramaso yuddhaM tathA'nte candravijayasya varNanaM vidyate / etanmAdhyamena candra - viSayako vicAro'tra kavinopasthApitaH / 17 - lokanAlikA - dvAtriMzatI ( prakaraNam ) zrIdharmaghoSasUri - viraciteyaM dvAtriMzikA sAmAnyAdhyetaNAM kRte saMkSepeNa lokasvarUpaM bodhayitumatyuttamA vidyate / asyAM lokasyAkRti - svarUpaM kIdRzaM ? kathaM catasyotpattirbhavatIti dvAtriMzatyA gAthAbhiratIva spaSTatayA saMgrahaH prakaTitaH / pratyekaM gAthAyA adhastAt saMskRta-bhASAyAM vyAkhyAnamapi vidyate / 'AtmAnanda - prantharatnamAlA' yAstRtIya ratna rupeNAsyAH prakAzanaM 1968 'vaikramavatsare'bhavat / 19 vicAra - sAra-prakaraNam AcAryazrI devasUreH ziSyasyAcArya zrIpradhumanasUreriyaM kRtirasti / For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 asyAH samayastrayodazI zatIti manyate / evaM kila kevalamUnAzItipRSTheSu gaNitasya asyAM 900 gAthAbhiH 'karmabhUmiH bhogabhUmiH pUrNAH prakriyAH sarasAyAM zailyAM bodhanasya prayAsoAryAnAryadezAH, rAjadhAnyastIrthaGkarANAM pUrva 'smin sAdhvI-lAbhazrImahAbhAgAbhiH kRtastathA matAni, mAtA-pitA, svapna-janmAdiH, kalki- zA. kuMvarajIANandajImahodayena zodhanaM parivardhanaM zaka-vikramANAM kAlagaNanA, daza nivAH, 84 kRtvA vi. 1983 saMvatsare bhAvanagarAt lakSayonayastathA siddhA' isthaM vibhinnA viSayA prakAzitaH / varNitAH santi / AcAryazrImANikyasAgarasUri- 22-jambUdvIpaH (hindIbhASAtmako digambararacitA saMskRtacchAyApyasyA upalabhyate / granthaH ) 19-jambUdvIpa-prajJaptikA ___AryikAratna-zrImatI. jJAnamatImAturiyaM mahopAdhyAya-puNyasAgarasyeyaM kRtiH kRtirjambUdvIpasya sAmAnyavarNana-SaTraMkulAkula1588 I. vatsare rAjasthAnasya jaisalameranagare SaTsarovara-bharatakSetra-haimavatakSetra-harikSetra-videhanirmitA'bhavat / viSayazcAsyAH kRternAmnaiva kSetra - ramyakakSetra hairaNyavatakSetra - airavata-- kSetrANAM spaSTo'sti / tathA teSu vidyamAnAnAM parvatanadI-kUTa-deva devInAM svarUpaM digambarasampradAyasya mAnyatAnusAraM 20-jambUdvIpa-prajJapti-TIkA vyavasthitarUpeNa prastauti / kSemendrakIrtaH ziSyaH zrIsurendrakIrtiH pratyeko viSayazcitramAdhyamena bodhanArtha pradAsan 1786 I. varSe saMskRtabhASayA'sya spa yAsya nirmANamatIva mahattvapUrNam / atra svasampraracanAmakArSIt / dAyamanurAdhya gaNitasya sAmpratikamAnenApi spaSTI21-jainagaNita-vicAraH (gujarAtI) karaNaM dattam / tAli kArUpeNAyAma-vistAroccatA jainazAstreSu catvAryanuyogeSveko gaNitAnuyo- -mUla-madhyamAntya-prabhRti-gaNanA prastutyA sarve'sti / tasminnaSTavidhAni gaNitAni vidyante / 'pi pAThakAH sAralyena kaThinamapi viSayamimaM etAni yaH sAdhayati sa gaNitaprakriyAyAM kAThinyaM jJAtumarhanti / 74 pRSThAtmikA pustikeyaM 'digambanAnubhavati / etallakSyaM manasi nidhAyAsya pusta- rajaina trilokazodhasaMsthAna hastinApura meraTha) taH kasya rcnaa'bhuut| prkaashitaa| ____ asmin 1-paridhi-2-gaNitapada-2iSu- 23-jaina-jyotirlokaH 3-jIvA-4-dhanuHpRSTha-5-bAhA-6-vicAra- vIrajJAnodaya granthamAlAyA dvitIya-puSparUpeNa 7-ghanagaNitAni tathA 9-puSkarArghadvIpa samba- prakAzana prAptA racaneyamapi 'viduSIratna-AryikAndhivicAra-10-jambUdvIpasya sUrya-candrasambandhi zrImatI jJAnamatI mahAmatI mahAbhAgA' yA upade-vicArAzca prtipaaditaaH| zebhyaH zrImotIcandrajainena saGkalitA / For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asyAM kRtau 'lokasyoccatApramANaM, madhyaloka-jambUdvIpa- jyotirlokAnAM vistRtaM pramANaM, sUrya-candra- jyotiSkadevAnAM vimAnAni jinamandirANi bhavanAni gamanakSetrANi tArakAH nakSatrANi ceti viSayANAM samyagzAstrANAmAdhAreNa vihitaM tathA prAnte bhU - bhramaNa - siddhAntasyApi khaNDanaM kRtamasti / pAThakAnAM jJAnavardhanAya mAnacitrANi sUcyazcApi vidyante / asyApi pustakasya prakAzanaM hastinApurAdeva sampannam / upasaMhAra : etebhyo granthebhya idaM spaSTaM bhavati yajjainAcAryA adhyAtma-grantheSu yathA dattAvadhAnA AsaMstathaivAdhyAtmasiddhaye sahayogino'sya bhUgolakhagolAtmaka bodhaviSayasyApi parizIlane pariSkaraNe 'ca dattAvadhAnA avartanteti / upari - nirdiSTA granthAH kevalaM pratinidhibhUtA eva santi / etairatiriktA api bahavo granthA viSayamimaM vivecayanti teSAM gaNanA duHzakaiva / evameva jaina - purANeSvapi bhUgola - svagola - viSaya- pratipAdakAni vivaraNAni subahUni labhya nte / triSaSTizalAkApuruSacaritre harivaMzapurANe 25 taH 7 sargAn yAvat ), mahApurANe, caupaNNamahApurisacati - yadiguNAlaMkArAdiSu ca trailokyavarNa nAni parizIlanIyAni vidyante / eteSAmAdhAreNa sAmpratikAnAM vijJAnavAdinAmidaM kathanaM sarvathA vitathaM bhavati yat ' pUrve granthakartAro bhUgola - khagolatattvajJA nAsan vakSmatA viSayamimaM parizIlitavantazceti / ' vijJAnavAde kalpanAyAH pracuratA vidyate / pratipadaM teSAM nirNayAH parivartante / navInazodhAt paraM pUrvazodhitasya khaNDanaM svata eva bhavati / parametebhyo granthebhya purAtanakAlAt pravartitA dRDhanizcayAtmikA vizvavijJAnasambandhinI vAstavikatA kadApi kutrApi na viluptA, na kenApi khaNDitA, na cAgre'pi ko'pi khaNDanaM kartuM samartho bhaviSyati / 1 yat trikAlAbAdhitaM tadeva satyaM bhavati / satyena bhavati vimati rnavA tiSTati vikRtiH / ata evAstIdaM nivedanam vijJAnavAdo mithyaivAnalpaM jalpati kalpitam / vismRtya tasmiMstu mAsma zraddhAM vRthA kRthAH // For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradTOCTO101001001001001000000 samyak paThata ! vicArayata! aamrapaapamaadamadararatoa * dhruvapradeze mAsaSaTkasyAhorAtre katham ? * AsTreliyA-bhAratayormadhye RtubhedaH kasmAt ? * candrasyApi svakIyaH prakAzo vidyate ? 0 samudre velA candramasa AkarSaNena nA''yAti ! * pRthivyAH ki svarUpam ? / * vijJAnanAmnA pracAriteSu siddhAnteSu satyamAtrA kiyatI ?ityAdInAM viSayANAM prAmANikarupeNa taTasthadRSTyA saMzodhanAya saMlagnasya bhU-bhramaNa-zodha-saMsthAnasya sAhityam taTasthadRSTyA samIkSayA jijJAsayA yogyanizrayA ca paThata ! tattvAvabodhaM kuruta !! satyaM ca tattvaM jAnIta !!! sAhityaprApti saGaketau :zrI-bhU-bhramaNa-zodha-sAhitya kAryAlaya : karyavAhaka bhU-bhramaNa-zodha-saMsthAna po. bo. naM. 6 mu. mahesANA (u. gu.) zrI vardhamAna jaina peDhI jaina Agama maMdira pAse pAlItANA (364270) For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digaM. prakriyA ke AdhAra para jainadarzana meM Atma-svarUpa le. DaoN. udayacaMdra jaina jainavidyA evaM prAkRta vibhAga sukhAr3iyA vizvavidyAlaya, udayapura jainadarzana eka AdhyAtmika darzana hai| isalie kahA bhI hai| isa darzana meM AtmA se paramAtma-pada kI "je AyA se viNNANe je viNNANe prApti kA gahana-Udhyayana prastuta kiyA gayA se AyA / . hai / ardhamAgadhI-Agama, zaurasenI-Agama, jaina-nyAya evaM jainasiddhAnta ke granthoM se "arthAt-"jo AtmA hai, vaha vijJAna hai lekara aba taka Atma-svarUpa ke viSaya meM hai, jo vijJAna hai, vaha AtmA haiN| (2)" carcAeM kI jAtI hai aura pramANita kiyA hai AtmA kA svarupa :ki AtmA jJAnavAna hai, jJAna svarUpa hai, AtmA caitanya-svarupa hai, kartA hai, bhoktA jJAyaka svabhAvavAlA hai, anAdi-nidhana hai / ' hai, pramAtA hai, prameya hai, amUrta hai, asaMkhyAta sApekSa-dRSTise socA jAya to AtmA sAkSAt sa hI jJAna hai, jJAna sAkSAt AtmA hai, isalie AtmA jJAna ke atirikta kucha bhI nahIM hai| AtmA jIva hai-jIva vartamAnakAla meM jIvita hai, bhUtakAla meM jIvita thA aura anAgata kAla meM mI aneka janmoM taka jIvita rahegA / AtmA anaMtaguNoM kA piNDa hai, para jJAna una anaMta-guNoM meM se eka guNa hai| AtmA prANI hai-pA~ca indriya, tIna bala, yaha jJAna-guNa AtmA se sarvathA bhinna Ayu aura zvAsocchavAsa ye dasa . prANa nahIM hai / (1) AtmA meM vidyamAna haiM, isalie prANI haiN| For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA jantu hai-bAra-bAra janmoM ke dhAraNa AtmA anAdi anaMta hai / saba jIvoM karane ke kAraNa jantu hai / se saba prakAra se saMbaMdha rakhanevAlA hai / / AtmA saMsArI hai, krodhAdi bhAvoM se AtmA kSetrajJa hai-yAne svarupa-kSetra ko jAnatA hai, isalie kSetrajJa hai| yukta hai, hAsya, rAti, arati, zoka bhaya Adi bhAvavAlA hai| AtmA puruSa hai-purU arthAt zarIra-indriyeM strI-puruSa napuMsaka Adi paryAyoMvAlA hai / ke viSayoMmeM zamana arthAt pravRtti karane ke kAraNa purUSa hai| inhI se andhA, lUlA, lagaDA Adi bhI hai / (6) AtmA-pumAn hai-apane Apako pavitra AtmA jJAna, darzana, cAritra, tapa, sAmarthya aura upayoga, vAlA hai| AtmA kA karane ke kAraNa pumAn hai / kArya jJAna hai, jJAna kA kArya-jo padArtha jahA~ AtmA AtmA hai-nara-narakAdi paryAyoM meM hai, una padArthoM ko usI rUpa meM jAnanA aura nirantara gamana karate rahane ke kAraNa AtmA hai| dIpaka kI taraha svayaM prakAzita hokara dUsaroM ko prakAzita AtmA antarAtmA hai-jJAnAvaraNAdi karmoM kA prakAzita karanA hai / ke antarvartI mUlabhUta jJAnAdiguNapiMDarUpa hone Atma cetanAmaya amUrta sattA hai 9 aura ke kAraNa antarAtmA hai / upayoga jisakA lakSaNa hai10 / jJAna, darzana, sukha, duHkha Adi ke dvArA upayoga (cetanA AtmA jJa hai-jJAnaguNa isakA svabhAva hai| kI kriyA ) vyakta hotA hai11 / jisake kAraNa AtmA vijJAtA hai / vijJAtA AtmA meM zabda, AtmA jJAnI hai-jJAnaguNa kI vizeSatA rUpa, rasa, gaMdha aura sparza nahIM hotI hai / ke kAraNa jJAnI hai / (4) . . vijJAta-AtmA na dIrgha hai, na sakhta hai, na AtmA bhavya hai, abhavya hai, pariNAmI vRtta hai, na trikoNa hai, na catuSkoNa hai, na hai aura apane zarIra-pramANa hai / (5) parimaNDala rUpa hai / na kAlA, na pIlA na nIlA aura na sapheda hai, na sugandhita hai, na AtmA meM harSa-viNAda, sukha-duHkha, mati Adi durgandhita Adi hai / apitu yaha AtmA jJAna, jJAna, cakSu-Adidarzana, gati-rUpa avasthAeM darzana, sukha-Adi rUpa hai / AtmA evaM zarIra ke kAraNa pudgala-paramANuoM se hI jJAna meM hai, AtmA hI darzana aura saMbaMdha hai / cAritra rupa meM hai / " For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA ke adhikAra :-12(1) jIva (2) payoga se hotA hai / eka sAkAra rUpa hai / upayoga (3) amUrtika (4) kartA (5) svedeha aura anAkAra rUpa hai / ghaTa-paTa Adi kI parimANa (6) bhoktA (7) saMsArastha (8) siddha vyavasthA lie hue kisI vastu ke bhedagrahaNa aura hai urdhvagamana-svabhAvI / karane ko AkAra kahA gayA hai aura ghaTa-paTa 1. jIva :-jo rasarahita, rUparahita, Adi ko sAmAnya rupa se grahaNa karanA gaMdha-rahita, avyakta hai, cetanAguNa se sahita anAkAra hai / 16 jJAnopayoga vastu ko bhedahai, jisako kisI cihna yA indriya dvArA pUrvaka grahaNa karatA hai, isalie sAkAra-vikalpa grahaNa nahIM kiyA jA sakatA hai aura jisakA hai aura darzanopayoga vastu ko sAmAnya rupa se AkAra bhI na kahane meM Ae, vaha jIva hai / 13 grahaNa karatA hai, isalie anAkAra-vikalpa jIva kaI prakAra ke kahe gaye haiM / phira bhI rahita hai |17trividh-cetnaa kI apekSA vaha tIna prakAra 3. amrartika :-rUpa, rasa, gaMdha, varNa kA hai-(ka)14karmaphala-cetanA (kha) karma-cetanA aura sparza se rahita hone ke kAraNa AtmA aura (ga) jJAnacetanA amUrtika hai / yaha kathana AtmA ke zuddha_ (ka) karmaphalacetanA :- trasa-sthAvara jIva svarupa kA hai / karma pudgalamaya paramANuoM karmaphala kA anubhava karate haiN| se AtmA ko mUrtika kahA gayA hai / 18 (kha) karmacetanA :- trasa jIva iSTa-aniSTa jisa prakAra eka hI manuSya ko pitA putra padArthoM meM AdAna-pradAna rUpa karma karate haiN| rupa se pukArA jAtA haiM, usI prakAra AtmA (ga) jJAnacetanA :-prANIpane ke vyavahAra ko mUrtika indriyoM se jAna nahIM sakate haiM, se pare rahane ke kAraNa atIndriya-jJAnI arahaMta- isalie amUrtika kahA AtA hai, zarIra ke siddha jJAnamAtra kA vedana karate haiM / jJAna, karma kAraNa mUrtikabhI kahA jAtA hai / 19 aura phala ye tInoM AtmA ke pariNAma haiN| 4. kartA :-AtmA dravyakarma aura bhAva___2. upayoga :-AtmA ke caitanya-guNa ke karma ko karanevAlA hai / jJAnAvaraNAdikama AtmA pariNamana ko upayoga kahA gayA hai / yaha ke dravyakarma haiM aura rAga-dveSa Adi bhAva upayoga AtmA se ananyabhUta-abhinna rahatA karma hai / 20 AtmA apane bhAvoM kA kartA hai, hai / 15 upayoga-jJAnopayoga aura darzanopayoga phira bhI yaha AtmA aneka prakAra ke pudgala rUpa hai / sAkAra-vikalpa sahita padArthoM kA karmoM ko kartA hai / mithyAtva, yoga, avirati, jJAnanA jJAnopayoga se honA hai / tathA anA- ajJAna ko pudgala karma kahA gayA haiM, inake kAra-vikalpa rahita padArtha ko jAnanA darzano- kAraNa se AtmA jisa bhAva ko karatA hai, For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha usI kA kartA ho jAtA hai / jo jIva trasa nAmakarma ke kAraNa trasa jIva kahalAtA para ko apanA aura apane ko parakA karatA huA hai / 24 manuSya tiryaMca Adi ke rUpa ko mAnatA hai, vaha vikalpa rUpa hai / yaha vikalpa prApta kara AtmA saMsAra meM paripramaNa karatA haiN| ajJAna-bhAva kA kAraNa haiM, jisake kAraNa 8. siddha :-AtmA siddha svarupa hai / AtmA paradravya kA kartA ho jAtA hai / zarIra se rahita nirIkAra, kSetra evaM karma pudgala-dravya ko utpanna karanA, bAMcanA, rahita AtmA siddha hai / karmoM se rahitta evaM pariNamana karAnA, grahaNa karAnA, Adi kriyAoM anaMta guNoM se yukna AtmA siddha hai / vimukta ko AtmA karatA haiM / 21 AtmA loka ke agra-bhAga taka jAtA hai / 25 5. bhoktA :- AtmA jJAnaguNa ko 9. urdhvagamana-svabhAvI :- AtmA bhoganevAlA hai, zubha-azubha karmoM ko bhoga- prakRti, sthiti, anubhAva aura pradeza ina cAra nevAlA hai / AtmA vyavahAra se sukha-duHkha bandhoM se rahita hokara svabhAvataH urdhvagamana ko rUpa pudgala karmoM ko bhoganevAlA hai aura prApta hotA hai / nizcayanaya se zuddha jJAna-darzana ko bhogane- AtmA ke bheda :-yoga, veda, kaSAya, jJAna, vAlA hai / isalie kahA jAtA ki AtmA darzana, saMyama lezyA, bhavyatva, saMjJI, asaMjJI, apanA kartA hai aura apanA bhoktA hai / 22 mati Adi ke kAraNa AtmA ke aneka bheda 6. svadeha-pramANa :-AtmA zarIra ke kahe gaye haiN| mArgaNA, guNasthAna aura sat pramANa ke barAbara hai- sarvavyApaka aura aNurUpa . saMkhyA Adi anuyogoM ke dvArA Atma-svarUpa nahIM hai / AtmA dIpaka ke prakAza kI taraha ora AtmA ke bhedoM kA kathana kiyA haiM / saMkoca tathA vistArarUpa pariNamana karanevAlA gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, hai / arthAt AtmA choTe zarIra meM choTA aura saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, bar3e zarIra meM baDA / jisa prakAra dUdha meM saMjJitva aura AhAraka ina mArgaNAoM mithyAtva, DuboI gaI padmarAgamaNi dUdha ko apane rUpa sAsvAdana Adi caudaha guNasthAnoM, sat , kara letI hai, usI prakAra AtmA zarIra ke saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, bhAva, aMtara, vikAsa aura dvArA usake anusAra saMkoca evaM alpabahutva ina ATha anuyogoM dvArA AtmA vistAra rUpa ho jAtA hai| 23 kA anveSaNa karanA cAhie / 26 7. saMsArastha :-zubha aura azubha pariNAmoM AtmA ke mUla tIna bheda haiM -27 (1) ke kAraNa AtmA saMsArI hai / sthAvara nAma bahirAtmA (2) antarAtmA (3) aura paramAtmA / karma ke kAraNa jIva sthAvara kahalAtA hai aura (1) bahirAtmA :-tatvoM ke jJAna se For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahita zarIra aura AtmA ko eka mAnanevAlA 'aMtarappA hu appA saMkappo' antarAtmA AtmA jIva bahirAtmA hai / 28 kA saMkalpa hai| ___isa bahirAtmA ko guNasthAna kI dRSTi se paramAtmA :- "kammakala kavimukko bhI samajhA sakatA hai / mithyAtva, sAkhA- paramappA" karmarUpI kalaMka se rahita AtmA dana, aura mizra ina tIna guNasthAnoM meM paramAtmA hai / yaha paramAtmA atIndriya hai, tAratamya nyUnAdhika rupase hai, jinake kAraNa ye kevala hai, vizuddhAtmA hai, parameSThI haiM, paramatIna guNasthAna bahirAtmA rUpa haiM / SaD- jina, hai, ziva-zaGkara hai, zAzvata hai aura Avazyaka karmoM se rahita AtmA bahirAtmA siddha hai|31 paramAtmA ke bhI do bheda haiM hai / indriyA~ bahirAtmA hai / 29 (1) sakala paramAtmA (sayoga-kevalI) aura antarAtmA :-jJAna-darzanasvarUpa AtmA nikala paramAtmA (ayogakebalI) / cAra kA nAma antarAtmA hai / isa antarAtmA ke ghAtiyA~ karmoM se rahita loka aura aloka ke uttama, madhyama aura jaghanya bheda kiye gaye hai| padArthoM ko dekhanevAle arahaMta sakala-paramAtmA 24. prakAra ke parigraha-rahita (14+10) hai / dravyakama aura bhAvakama tathA noka zuddha pariNAbhI, AtmadhyAnI muni uttama (audArika, (manuSya aura pazuoM ke) vaikriyakaAtmA haiM / (deva, nArakiyoM kA zarIra) AhAraka-Rddhi * dhArIyoM ke mastaka se nikalA rupa) se rahita / dezayati gRhastha aura sarAgI chaThe guNa tathA jJAna hI jina kA zarIra haiM, ve vikala sthAnavartI muni madhyama antarAtmA hai / paramAtmA haiM / vrata rahita samyakdRSTi jaghanya antarAtmA hai / .. AtmA kyA hai ?- AtmA grAhaka hai kSINakaSAya-guNaszana meM uttama antarAtmA (jJAtA hai) indriyAM padArthoM ke grahaNa karane hai, avirata aura kSINa guNasthAna ke bIca meM meM sAdhana haiM / 32 AtmA ke cale jAne para jo sAta guNasthAna haiM, unameM madhyama antarAtmA zarIra kA koI astitva nahIM raha jAtA haiN| haiM aura avirata-guNasthAna meM usake yogya kalpanA se AtmA kA mApa nahIM kiyA jA azubha-lezyA se pariNata AtmA, jaghanya sakatA haiM aura na vANI dvArA evaM tarka ke antarAtmA hai| dvArA usakA pratipAdana kiyA jA sakatA hai / Avazyaka karma sahita bAhya aura abhyaMtara kyoM ki AtmA ke vividha rupa haiM / phira bhI parigraha se yukta evaM dharmadhyAna aura zukla unheM do bhAgoM meM vibhakta kiyA jA sakatA dhyAna se pariNata AtmA antarAtmA haiM / 30 hai-(1) mukta-AtmA aura (2) baddha-AtmA For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se I (1) mukta- AmA : - karma - baMdhanoM rahita, janma-maraNa rupa paryAyoM se mukta, AtmIya svarupa ko prApta AtmA vizuddha svarupa hai | vizuddha, svarupa evaM vizuddha upayoga sahita hai / jahA~ na AvaraNa hai, na antarAya hai, aura na moha hI hai / AvaraNoM se rahita AtmA kevalajJAna, kevaladarzana aura utkRSTa tejasvarupa ho jAtA hai / antarAya se rahita AtmA utkRSTa - bala kA dhanI ho jAtA hai / aura moharUpI raja se rahita jJAtA ho jAtA hai, jJeya bhUta padArthoM ko jAnane lagatA haiM / 33 yahI nahIM, apitu AtmA jJAtA hone ke kAraNa savvagado, jiNavasaho, kevalaNANI, araha Mta, siddha, zrImAn, svayaMbhU, zaMbhava, vizvAtmA, vizvalokeza, vizvavid, ajanmA, parameSThI, zuddha, buddha, prabuddhAtmA, siddhArtha, sarvAtmA, prabhUtAtmA Adi eka hajAra ATha-guNa yukta kahalAne lagate hai / muktaAtmAe anaMta haiM / baddha - AtmA :- jo AtmA mithyAtva avirati, pramAda, kaSAya aura yoga ke kAraNa baddha hai, vaha baddha - AtmA hai / baddha-AtmA mithyAtva Adi ke kAraNa saMsAra meM paribhramaNa karatA rahatA hai / AtmA kodhAdi - Azravo meM pravRtta hotA huA kama kA saMcAra karatA rahatA hai / AtmA ke sAtha baMdhe hue karma adhruva haiM, anitya haiM, zaraNarahita hai, duHkha hai, duHkha ke kAraNa haiM / 34 AtmA rAgAdi se yukta hotA huA navIna karmoM ko baddha karatA hai / jaba taka mithyAtva Adi bhAva vipAka - avasthA ko nahIM prApta hote haiM, taba taka yaha AtmA ka se baddha rahatA hai / isalie AtmA ko baddhaAtmA kahA gayA hai / baddha - AtmAeM, muktaAtmAoM se anaMtaguNI hai 135 AtmA kA pariNAma :- AtmA jJAna se jJAtA hai, jJeya kA abheda kartA hai / jisa prakAra sUrya ke prakAza jagat prakAzita hotA hai tathA dIpaka se ghaTa-paTa Adi kA prakAzaka ki hai / usI taraha pratyakSa dIkhanevAle padArtho kA prakAzaka AtmA hai 36 / jaba isa AtmA kA cidAnaMda - svarUpa prakaTa hotA hai, taba AtmA paramAtmA, ziva, siddha kahalAtA hai / rAga-dveSa, - moha Adi se rahita samabhAva AtmA kA abhinna pariNAma hai / AtmA kA samabhAva dharma hai / 37 paraMtu jaba yaha AtmA zubha se zubha rUpa aura azubha se azubha pariNamana karatA hai tathA zuddha se zuddha rUpa pariNamana karatA hai / yaha bhI AtmA kA pariNamana hai / isa pariNamana se hI AtmA vividha paryAyoM ko prApta karatA hai / AtmA kI prabhutva zakti :- AtmA baMdharahita, para ke sparza rahita, anyapane-rahita, vizeSa-rahita, caJcalatA-rahita aura anya padArthoM ke saMyoga se rahita AtmA prabhu zakti vAlA hai / prabhu sattAyukta AtmA jJAnI hai, jo anaMta pudgala - paramANuoM ko jAnatA huA bhI para dravya aura para paryAya rUpa na pariNamana karatA hai, na unheM grahaNa karatA hai aura na unameM utpanna hI hotA hai / 38 AtmAkA baMdhana For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM mukti rUpa pariNAma svayaM AtmA kA hai / anya kisIkA nahIM hai / sukha, duHkha, pIDA, janma, maraNa, indriyoM, upasarga, moha, vismaya, nidrA, kSudhA, tRSA, karma, nokarma, . ArtadhyAna, raudra-dhyAna, dharma aura zukla dhyAna Adi se rahita AtmA vizuddha hai / jJAnAdika cAra guNarUpa svabhAva se sahita hai, akSaya hai, avinAzI hai, abhedya hai, anindriya hai, anupama hai, puNya-pApa se nirmukta hai, punarAgamana se rahita hai 139 pramANa kI dRSTi se AtmA :- jainadarzana # "" 'sva para vyavasAyi jJAnaM pramANam "40 arthAt svaH aura para-vyavasAyarUpa jJAna ko pramANa mAnA hai / zuddha nizcayanayase AtmA ko vizuddha jJAna rUpa mAnA gayA hai / AtmA jJAna hai aura jJAna AtmA hai aisA bhI kathana kiyA gayA hai / isalie AtmA sva aura para rUpa hai / AtmA kA svarUpa bhI jJAna aura darzana se yukta bhI nirUpita kiyA jAtA hai / isalie AtmA jJAna evaM darzana se yukta sva-para- prakAzaka hai / pramANa kA kathana bhI do dRSTiyoM se kiyA jAtA hai / pratyakSa aura parokSa | jaba AtmA kA pratyakSa pramANa se nirUpaNa kiyA jAtA hai, taba AtmA avadhi, manaH paryaya aura kevalajJAna svarUpa hotA hai aura jaba AtmA ko parokSa-dRSTi se dekh| jAya to zarIrabaddha, indriyajJAna - janya AtmA padArthoM ke guNa evaM unake vividha paryAyoMko na jAna sakatA hai aura na dekha sakatA hai / nayadRSTi se AtmA :jainadarzana meM vyavahArarya aura nizcayanaya ye do naya mAne gaye haiM / isake atirIkta sAta naya bhI hai / parantu sahI AtmA ko ina donoM ko AdhAra lekara kahA jA rahA hai / nizcayanaya bhUtArtha- satyArtha hai aura jo satyArtha hotA hai, vaha vizuddha kahA jAtA hai 41 / isalie yaha naya AtmA ke vizuddha jJAna evaM darzana ko saba kucha mAnatA hai / nizcayanaya abheda hai, samyagdarzana, samyajJAna aura samyakcAritra yadyapi bheMda rUpa haiM, para ina tInoM kI jo dRSTi hai, vaha abheda hai / isalie ye tInoM AtmA ke haiM / para ina tInoM ko bheda dRSTi se kathana kiyA jAtA hai, taba ye tInoM pRthakpRthak hone se vyavahAranaya ke viSaya bana jAyeMge / utpAda - vyaya - aura dhauvya dRSTi se AtmA :- paryAya ke binA padArtha nahIM hotA, padArtha paryAya binA nahIM rahatA / 42 dravya, guNa aura paryAya AtmA ke astitva-guNa ko abhivyakta karate haiM / AtmA eka paryAya se dUsare paryAya ko prApta hotA hai, isalie yaha AtmA utpAda aura vyaya rUpa hai, tathA eka paryAya se dUsare paryAya meM jAne para bhI AtmA kA vinAza nahIM hotA hai, isalie adhruva hai 143 saMkSepa meM yaha kathana kiyA jA sakatA hai| ki AtmA jJAna - svarUpa hai, darzana, cAritra, For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa aura vIrya svarUpa hai / apane pariNAmoM 6. (ka) samayasAra-50-se 55 SaDadarzanake kAraNa AtmA vividha-paryAyoM evaM vividha samuccaya-pR. 337 rUpoM ko prApta karatA hai / vikArIbhAvoM se 7. (ka) uttarAdhyayana-NANaM ca daMsaNaM ceva, yukta hokara yaha AtmA zubha aura azubha . carittaM ca tavo tahA / vIriyaM pariNAmoM ko kartA hai / vizuddha-pariNAmoM ke uvaogo ya evaM jIvassa lakkhaNam kAraNa vizuddha jJAna-svarUpa hai, janma-mRtyu (kha) syAdvAdamaMjarI se rahita hai aura niyama se siddhatva ko 8. arhatgItA-meghavijayagaNI pR. 197 prApta kara urdhvagamana ko prApta hone vAlA hai. ___ AtmA anAdi-nidhana, sAdi, sAMta, anaMta 10. (ka) tatvasAra-17, (kha) upayogo lakSaNam evaM vividha bhAvoM se yukta hai| caitanyalakSaNa tatvAsU. 2/8 ke kAraNa anAdi nidhana hai / audayika aura 11. karmagrantha pR: 221 zamika, kSAyopazamika, bhAva ko apekSA sAdi zAda 12. dravyasaMgraha gA. 2 sAnta, kSAyikabhAva kI apekSA sAdi-anaMta 13. samayasAra gA. 49-arasamarUvamagaMdha avvattaM hai| sattA-svarUpa kI apekSA anaMta haiM, vinAza cedaNAguNasamiddhaM / rahita hai athavA dravyasaMkhyA kI apekSA anaMta hai, 14. (ka) dravyasaMgraha pR. TI. 14 aura vyavahAra kI apekSA audayika, aupazamika, (kha) paJcAstikAya gA. 38 kSAyika, kSAyopazamika tathA pAriNAmika bhAvoM kI pradhAnatA lie pravartamAna hai / 43 15. (ka) siddhasena-sanmati tarka 2/20 (kha) jinavallabhagaNI karmagrantha-pR. 221 saMdarbha : 16. (ka) AdipurANa parva-24/400-102 1. kundakundabhAratI pR. 118 (kha) sa upayogo dvividhaH sAkAro'nAkAra 2. AcArAMga 5/171 ___ zca (tatvA-bhA 2/9 3. (a) samayasAra a0 30-55 (ba) 17. vahI. 24/100-102 AcArAMga, (ga) Saidarzanasamuccadha pR. 337 18. dravyasaMgraha gA. 2 A haribhadra 19. paJcAstikAya gA. 99 4. jinasena-adipurANa-parva. 24/zlo. 100 20. AdipurANa 20/92 se 108 21. samayasAra gA. 107 5. vyasaMgraha bR. gA. 2 22. vahI gA. 83 For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. (ka) tatvArthabhApyAdhigama 5/16 (kha) so rAgadosarahio jIvassa 24. aNapNapariNAmo // 25. niyamasAra gA. 181 (ga) cAritta khalu dhammo dhammo jo so 26. AdipurANa 24 samo tti Nihicho / mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo 27. kavi puSpadaMta mahApurANa-11/29 hu samo // dravyasaMgraha-14 28. aSTapAhuDa-mokSapAhuDa gA. 5 38. samayasAra-gA. 76-77' Navi pariNamai 'akkhANi bahirappA Na giNhai uppajjai Na paradavvapajjAe / " 29. vahI. gA. 5 39. 30. vahI gA. 5 40. (ka) pramANanayatattvAloka / (kha) nyAya31. vahI-5 vinizcaya-1/4 "AtmA hi sva-para32. jainadarzana manana aura mImAMsA-muni nathamala prakAzarupaH" pR. 225 41. samayasAra-gA. 9-11 33. (ka) yogapradIpa pR. 8, pravacanasAra gA. 42. pravacanasAra-gA. 10 " Nasthi viNA 15 evaM 19 pariNAma attho atthaM viNeha prinnaamo|" 34. samayasAra gA. 74 43. (ka) paJcAstikAya gA. 53 gA. 69-70 ___ (kha) kundakuMdabhAratI pR. 12-13 jIvaNivaddhA ee " (1) : sAdyanantAH , (2) jIvabhAvataH adhuva aNiccA tahA asrnnaa| kSAyiko bhAvastasmAt (3) anaMtA vinAzarahitAH, dukkhA dukkhaphalA ti ya athavA dravya svabhAvagaNanayA punaranantAH / sAntA NAdUNa Nivattae tehiM // naMtazabdayodvitIyavyAkhyAnaM kriyate sahAntena 35. maMgalavijaya-yogapradIpa pR. 8 saMsAra-vinAzena vartante sAntA bhavyAH, na 36. vahI vidyate'ntaH saMsAra-vinAzo yeSAM te punaranantA 37. (ka) vahI (kha) mokSaprAbhRta gA. 50 abhavyAH te ca abhavyA anaMta-saMkhyAstebhyo'pi . (ga) pravacanasAra gA. 7 bhavyA anantaguNasaMkhyAstebhyo'pyabhavya-samAna (ka) caraNaM havai sa dhammo dhammo so havai bhavyA anaMtaguNA iti / " jaH vR. appsmbhaavo| "bahusudaatthesu visthiSNA" For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstroMme punarjanma -DaoN. (ku.) satyabhAmA zrIvAstava lakhanaU udAtta bhAvanA prAcIna kAla meM bahuta se deza punarjanma meM dharma apane meM eka vyApaka zabda hai, jo vizvAsa karate the / heroDoTasa kA kathana hai sAmane Ate hI kisI jAti yA samAja ke ki kucha yUnAniyoM ne usa siddhAnta kA prayoga jIvana kI bhUmikA tathA usakA itihAsa prastuta apanA samajha kara kiyA, kintu sarvaprathama misra karane meM samartha hotA hai / 'dharma' zabda meM dezake nivAsiyoM ne aisA kahA ki mAnava jAti-vizeSa kI sabhyatA, saMskRti, AcAra " AtmA ajara-amara hai, aura zarIra kI mRtyu vicAra, rahana-sahana, rIti-rivAja tathA jIvana ke uparAnta vaha kisI anya jIvita-vastu meM, praNAlI kI prakriyA aura nidarzana prastuta hotA hai jo janma lene vAlI hotI hai, praveza kara jAtA hai / 'dhAraNAt dharma ityAhuH' ke anusAra dharma - pleTo ne bhI AtmA ke pUrvajanma aura jIvana kA mUlAdhAra hai| isI se manuSya ko uttara-janma meM vizvAsa kiyA hai| preraNA aura prakAza upalabdha hotA hai / dharma upalabdha hotA hai / dhama' punarjanma-sambandhI sabhI vizvAsoM ke sAtha jIvana kI gatividhi aura pragati meM sahAyaka kucha sambhAvanAeM calatI haiM, yathA-(1) manuSya hotA hai / dharma kA kSetra saMkucita na hokara kI eka AtmA hotI hai jo nitya aura bhautika apitu vizada, mahAn aura udAtta bhAvanA se zarIra se pRthak hai / (2) anya jIvoM, jaiseprakAzita hotA hai / __ pazuoM, auSadhiyoM evaM nirjIva padArthoM meM bhI karma evaM punarjanma kA siddhAnta bhAratIya Atmatattva hotA hai / (3) manuSya evaM nimnadharma aura darzana ke maulika-siddhAntoM meM stara ke pazuoM kI AtmA eka bhautika-zarIra parigaNita hai / zarIra kI mRtyu ho jAne para se dUsare meM praviSTa ho jA sakatI hai (4) manuSya kA kyA hotA hai ? yaha prazna prAyaH AtmA karma karane vAlA evaM duHkha ko sahane sabhI vyaktiyoM ke anta meM uThA karatA hai| vAlA hotA hai / karma ke anusAra hI manuSya yaha eka vizAla viSaya hai, jisane sabhI hiMduoM, punarjanma grahaNa karatA hai / Rgveda meM agni jainoM tathA bauddhoM ko prabhAvita kiyA hai| se prArthanA kI gaI hai ki vaha mRta-vyaktiyoM For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko una logoM ke loka meM le jAye, jinhoMne manuSya apane karmoM evaM AcaraNa se acche karma kiye haiM / isa prakAra amaratva ke apane nirmala-bhaviSya kA nirmANa karatA hai, jo lie sabhI devoM kI stuti kI gayI hai| yathA- jaisA AcaraNa karatA hai, vaha vaisA hI hogA, agni kI, marut kI, mitra aura varuNa kI, acche-karmoM vAlA acchA janma pAyegA, vizvadeva kI tathA soma kI, kintu duSkRtya duSkarmoM-vAlA burA janma pAyegA / puNya-karmoM karane vAloM ke lie Rgveda meM kucha nahIM kahA se puNya hotA hai, duSkarmoM se burA / (3) gayA hai / (1) satkarmoM ke phala kI avadhAraNA jisa prakAra eka jhinagA ghAsa ke eka aGkara ke zikhAgra para pahu~cane ke uparAMta brAhmaNa-granthoM meM satkarmoM ke phaloM evaM dUsare akura ke pAsa pahu~cane kI gati meM rata duSkarmoM ke pratikAra ke viSaya meM paryApta varNana rahanA hai, usakI ora apane ko khIMca letA hai aura huA hai / zatapatha brAhmaNa meM pratikAra kI bhAvanA usa para apane ko avasthita kara letA hai kA vyaktIkaraNa huA hai / (2) usI prakAra yaha AtmA mRtyu para apane zarIra zatapatha-brAhmaNa ke kAla taka yaha ko tyAga kara, avidyA ko haTAtA huA, dUsare dhAraNA ba~dha cakI thI jo vyakti eka jIvana zarIra kI ora pahu~catA huA usakI ora meM duSkRtya karatA hai, vaha dasare jIvana apane ko khIMca letA hai aura usI meM apane meM usI vyakti dvArA, jisakA ani ko avasthita kara letA hai / (4) vaha kiye rahatA hai, duSkRtya kA pratikAra prApta karatA hai / zatapatha brAhmaNa meM AyA hai ki- isase spaSTa ho jAtA hai ki isa jIvana jo vyakti isa AtmA ko jAnate haiM, yA jo meM kiye gaye karma evaM AcaraNa manuSya ke pavitra karma karate haiM, ve punaH marane ke uparAMta bhAvI-jIvana kA nirmANa karane vAle hote haiM isa loka meM Ate haiM, aura Ane ke uparAnta aura vartamAna-jIvana atIta jIvana meM amaratA ko prApta karate haiM, kintu ve loga jo kiye gaye karmoM yA vyavahAra kA phala hai, ise nahIM jAnate yA isa pavitra karma kA kintu karma evaM AcaraNa mAnava kI icchA sampAdana nahIM karate, maraNoparAnta punarjIvana zakti para nirbhara karate haiM aura yaha icchA prApta karate haiM aura ve mRtyu kA grAsa bAra- kAmanAoM ke kAraNa hI jAgRta hotI hai / bAra banate haiM / taittirIya-brAhmaNa meM AyA hai manuSya kI aneka kAmanAyeM ho sakatI hai, vaha ki mRtyu ne naciketA ko tIna vara diye jinameM unameM se kucha ko dabA sakatA hai, kintu kucha tIsarA kaThopaniSad se bhinna hai / vaha tIsarA kAmanAoM kI niSpatti athavA- siddhi ke lie varadAna yaha hai ki "maiM 'punarmatyu' ko kisa vaha saGkalpa le sakatA hai / ataH kAmanAyeM prakAra dUra karU~, isakI mujhase dhoSaNA kro|" saMkalpa yA icchA, karmo evaM AcaraNa kA For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArastambha hai aura antatogatvA vahI janma viziSTa vRttiyoM evaM zaktiyoM para nirbhara evaM maraNoM ke cakra ke mUla meM bhI hai| karatI hai / (5) zarIra ke maraNoparAnta kyA hotA hai, karma eva punarjanma ke viSaya meM ati yaha tIna sambhAvanAoM ko janma detA hai- prAcIna kAla se hI logoM kA mana prabhAvita thA / Apastamba-dharmasUtra meM kahA gayA hai ki 1. sampUrNa vilopa vibhinna vargoM ke loga apane-apane vyavasthita 2. svarga yA naraka meM phala bhoganA karmo ke sampAdana se aparimita sukha kA 3. punarjanma bhoga karate haiM / karmaphala zeSa raha jAne ke kAraNa hI ve isa loka meM punaH janma grahaNa ____puNya-karmo kA sampAdana karane vAlA karate hai aura yathocita kula, rupa, varNa, bala, svarga kA bhoga karatA hai aura duSkarma karane buddhi, prajJA, sampatti ke sAtha janma lete hai, vAlA vyakti naraka kA bhoga karatA hai dharmAnuSThAna kA lAbha uThAte hai| yahI niyama isa prakAra karma hI punarjanma kA kAraNa hai| duSkarmiyoM ke lie bhI prayukta hotA hai / ___jo vyakti AtmA kI amaratA meM vizvAsa karma-siddhAnta tIna bAtoM para vizeSa rUpa se nahIM karate haiM ve prathama-mata meM AsthA rakhate bala detA hai- (1) yaha vartamAna astittva hai| jo loga kevala Izvara, svarga evaM naraka ko atIta astittva meM kiye gaye karmoM kA meM vizvAsa karate hai unameM bahuta se loga, phala mAnatA hai / (2) duSkarma kA nAza satkarma AtmA ke pUrvaastitva meM vizvAsa na karake nahIM ho sakatA, duSkarmo kA phala to dUsare astittva meM vizvAsa karate hai / bhoganA hI hai| (3) duSkarma ke lie jo daNDa ve0 sU0 (vedAntasUtra) meM punarjanma ke siddhAnta hotA hai, vaha vyaktigata athavA svayaM hone vAlA ke viSaya meM mahattvapUrNa bAte AyI hai| virodhI __hotA hai| karma siddhAnta hI hameM punarjanma ke kahatAhai- 'yaha kahanA ki Izvara saMsAra kA siddhAnta kI ora le jAtA hai / eka vyakti ke karmo kA phala vartamAna jIvana meM nahI bhI kAraNa hai, yuktisaGgata nahIM pratIta hotA / isa para ghaTita ho sakatA- duSkarma apanA phala gau uttara pakSa kahatA hai- yadi Izvara ne saMsAra meM vaiSamya kI racanA kevala apane mana se kI ke samAna turanta hI nahIM upasthita kara detA hotI, tathA kisI anya bAta para vicAra na apitu zanaiH zanaiH vaha apane kartA ke jar3a ko samApta kara DAlatA hai / (6) kiyA hotA to niHsandeha usa para asamAnavyavahAra kA abhiyoga lagAyA jAtA / Izvara vedAnta sUtrameM kahA gayA hai ki sabhI pazuoM, manuSyoM evaM devoM kI racanA kA . manuSya candraloka meM nahIM jAte, kevala ve loga ekamAtra kAraNa hai, jo viSamatA dRSTigocara hI jAte haiM jo loga yajJa yA janakalyANa ke hotI hai, vaha vibhinna-jIvoM kI apanI-apanI kAryo ko sampAdita nahIM karate, isake sivAyake For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naraka kI yAtanAoM ko bhogane ke lie yamaloka isI prakAra draupadI aura yudhiSThira ke jAte haiM aura taduparAnta isa pRthvI para lauTa Ate vArtAlApa se punarjanma viSayaka dhAraNA ko hai| (7) jo zraddhA evauM tapa ke mArga kA anu- puSTi milatI hai- yudhiSThira ne kauravoM ke karaNa karate haiM, ve devayAna mArga se jAte haiM sAtha dyUtakrIDA meM sarvasva kho diyA thA aura aura jo yajJa, dAna evaM janakalyANa ke karmo vana meM kaSTapUrNa jIvana yApana kara rahe the / kA sampAdana karate hai ve pitRyANa mArga se draupadI ko isa bAta kA Azcarya thA ki jAte hai, (8) aura jo ina donoM meM se kisI yudhiSThira jaise satyavAdI, udAra aura kartavya bhI mArga kA anusaraNa nahIM karate ve tIsare niSTha vyakti kisa prakAra dyUta jaise nikRSTa sthala para jAte haiM, aura kIDe, makoDe Adi kArya meM pravRtta hue| bhagavAn samasta jIvoM kI yoni meM janma grahaNa karate haiM / kaThopaniSada ke sAtha mAtA-pitA kA samAna vyavahAra nahIM meM bhI kahA gayA hai- jo vyakti avijJAna- karatA / use kaSTa huA ki sadAcArI vyakti vAna hai, mana ko saMyamita na rakhane vAlA hai, duHkha bhoga rahe haiM, aura durAcArI loga Anandajo sadA apavitra rahane vAlA hai use vaha pUrvaka jIvana yApana kara rahe hai| isa para sarvocca pada prApta nahIM hotA aura vaha yudhiSThira ne draupadI se kahA ki maiMne dAna AvAgamana ke cakra meM par3A rahatA hai / (9) kiye, yajJa kiye, karma kiye, kintu isa lie nahIM ki usakA puraskAra mujhe mile apitu bhagavadgItA meM bhI bhagavAn zrIkRSNa dvArA unhe sampAdita karanA apanA kartavya mAnA yaha kahA gayA hai ki yoga ke mArga meM jo aura anta meM yahI niSkarSa nikAlA ki vyakti zraddhApUrvaka vyavasAya karatA hai| vaha vyakti jo kucha bhI prApta karatA hai vaha usake vyartha nahIM jAtA, bhale hI! usakA phala use pUrvajanmoM kA phala hai / tatkAla na prApta ho / aisA vyakti jo pUrNatA karma evaM punarjanma ke siddhAnta se hamArA prApti meM asaphala ho jAtA hai, kisI bure hindu-samAja pUrNatayA prabhAvita hai / raghuvaMza anta ko nahIM prApta hotA, vaha sadAcArI meM isa prakAra kA varNana prApta hotA hai logoM ke lokoM ko jAtA hai aura vahAM para jaba rAma vAmana ke Azrama meM pahuMce to ve mana bahuta varSoM taka nivAsa karatA hai / samRddha se asthira ho gaye, vAmana ke rUpa meM apane evaM pavitra logoM ke gharoM meM janma letA hai karmoM kA smaraNa nahIM kara sake / isI prakAra aura sabhI pApoM se mukta ho kara parama pada zAkuntala ke saptama aMka meM jaba zakuntalA ko prApta karatA hai| (10) aura duSyanta kA punarmilana hotA hai to ____eka anya sthala para bhagavAn zrIkRSNa ne zakuntalA apane pati duSyanta ke pUrvatyAga kI kahA hai - mere bahuta se jIvana hai jo bIta aura saDUketa kara kahatI hai ki - avazya hI cuke haiM aura tumhAre bhii| maiM una sabhI ko usa samaya mere duSkarmo ne sukRtyoM ko pratibaMdhita jAnatA hU~, kintu tuma nahIM jAnate / (11) kiyA hogA aura ve svayaM pratiphalita hue / For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hama apane vartamAna - jIvana kI katipaya samasyAoM meM bhI punarjanma - sambandhI dhAraNAoM kA avalokana kara sakate haiM / udAharaNArtha jaba do anajAna vyakti eka dUsare se milate haiM to unameM mitratA evaM vaira kI bhAvanA kyoM umar3a par3atI hai ? isase yaha kalpanA mana meM AtI hai ki sambhavataH pUrvajanma meM ve eka dUsare ke mitra yA duzmana rahe haiM / isI prakAra dekhane meM AtA hai ki kucha loga binA kisI yogyatA ke Anandopabhoga karate haiM aura kucha loga yogyatA rahate hue bhI kaSTamaya jIvana vyatIta karate haiM / isase hama yaha mAnane ko vivaza ho jAte haiM ki pUrvajanma ke karmoM kA hI yaha pariNAma hai / anya udAharaNa jaise - kabhI-kabhI eka daridra vyakti rAjA ho jAtA hai aura apanI pratibhA aura yogyatA ke bala para logoM ko Azcaryacakita kara detA hai / sambhavataH ina saba ke mUla meM pUrvajanma ke karma aura saMskAra haiM / rAmAyaNa kI bhI yaha mAnyatA hai ki vartamAna- jIvana kI cintA yA duHkha atIta jIvana yA pUrvajanma meM kiye gaye aise hI karmoM kA pariNAma hai / kaikeyI kI varayAcanA para dazaratha dvArA rAma ko vanavAsa diye jAne para rAma kI mAtA kauzalyA vilApa karatI huI kahatI haiM- maiM vizvAsa karatI hU~ ki maiMne pUrvajanma meM bahuta se logoM ko unake putroM se dUra kara diyA hogA yA jIvita prANiyoM ko hAni pahu~cAI hogI, isI se yaha duHkha mujha para A par3A hai / purANoM meM bhI sad evaM asad karmoM kI mahattA para bala diyA gayA hai / nAradIya 14 purANa (uttarabhAga) ke anusAra acche yA bure karmoM kA phala bhoganA par3atA hai, jaba taka karma kA nAza nahIM ho jAtA / saikar3oM jIvana ke uparAMta bhI karma kA nAza nahIM hotA / (12) manuSya apane karmoM dvArA devatA bana sakatA hai yo mAnava bana sakatA hai, pazu yA pakSI, kSudrajIva yA sthAvara bana sakatA hai / apanI zakti yA santAna kI utpatti se koI vyakti pUrvajanma meM kiye gaye karmoM ke prabhAvoM ko dUra nahIM kara sakatA / (13). upaniSad granthoM meM punarjanma sambandhI do mahattpUrNa siddhAntoM kA pratipAdana kiyA gayA hai - (1) jIvAtmA evaM paramabrahma kI abhinnatA (2) vyakti ke kartavyoM evaM AcaraNa para AtmA kA AvAgamana (punarjanma ) nirbhara karatA hai / upaniSad kA yaha siddhAnta hai ki vyakti ko acche yA bure karmoM kA phala avazya bhoganA paDatA hai / gautamadharmasUtra meM kahA gayA hai - ki pApoM ke zamana hetu prAyazcittoM ke viSaya meM do mata hai - jinameM eka yaha hai ki pApoM ke lie prAyazcitta nahIM kiyA jAnA cAhie kyoMki jaba taka unake phaloM ko bhoga nahIM liyA jAtA, usakA nAza nahIM hotA aura dUsarA mata hai ki jo azvamedha yajJa karatA hai / vaha sabhI pApoM yahAM taka ki brahmahatyA ko bhI lAMgha jAtA hai / (14) mahApAtakI loga bahuta varSo taka ghora naraka raha kara aneka janma prApta karate haiM / brahma hatyArA, kuttA, sUara, gadhA, U~Ta, kauA, bakarI, bheu, hariNa, pakSI evaM cANDAla ke janmoM ko prApta karatA hai / surApAna karane For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAlA brAhmaNa makoDoM, pataGgo, mala khAne hai, kintu Rgveda meM eka sthala para AyA hai vAle pakSiyoM, mAMsa-bhakSI pazuoM ke vibhinna ki Izvara pitAoM ke pApoM ke kAraNa unake janmoM ko pAtA hai / brAhmaNa ke sone ko unake putroM ko daLita kara sakatA hai / bhagacurAne vAlA brAhmaNa makaDoM, so, chipakaliyoM, vadgItA meM kahA gayA hai-ki netra, mana, vacana jalacaroM aura nizAcara yoniyoM meM saikaDo aura karma ina cAra prakAroM se vyakti jo kucha bAra janma grahaNa karatA hai / guru ke paryaka karatA hai vaha vaisA hI phala pAtA hai| dUsare ko apavitra karane vAlA, ghAsa, gulmAM, dvArA kiye gaye acche yA bure karma ke phala latAoM, mAMsa-bhakSI pazuoM, phaNidharoM tathA ko anya vyakti nahIM bhogatA, vyakti vahI vyAghra jaise krUra pazuoM kI yoniyoM meM saikaDoM pAtA hai jo svayaM karatA hai / (15) bAra janma grahaNa karate haiN| logoM kI hatyA gautama dharmasUtra meM kahA gayA hai ki rAjA karane vAle vyakti kaccA mAMsa khAne vAle ko zAstra meM varNita-vidhiyoM se voM evaM AzramoM yoni meM janma lete haiN| niSiddha bhojana karane kI rakSA karanI cAhie, kyoMki rAjA ko unake vAlA vyakti kITa hotA hai, jo corI karate dvArA kiye gaye dharma kA aMza prApta hotA hai / hai ve apanI jAti ke jIvoM ko khA DAlate hai| manusmRti meM kahA gayA hai ki vaha rAjA jo jo loga hIna-jAti ke nAhiyoM ke sAtha prajA kI rakSA meM tatpara rahatA hai, prajA ke saMbhoga karate hai, ve preta hote hai, dasaroM kI AdhyAtmika puNya kA chaThA bhAga prApta karatA patnIyoM ke sAtha sambhoga karane vAlA, hai, yadi aisA nahIM karatA hai to unake pApa brAhmaNoM kI sampatti kA apaharaNa karane vAlA chaThA bhAga prApta karatA hai / zAkuntala meM brahmarAkSasa hotA hai, anna carAne vAlA brAhmaNa bhI isI prakAra kA varNana huA hai / (16) cUhA hotA hai, madha carAne vAlA DaMka mArane pati-patnI ke viSaya meM dharmazAstroM meM vAlA jIva hotA hai, mIThA rasa curAne vAlA vA varNita vicAroM se bhI punarjanma viSayaka dhArakutte kI yoni meM janma letA hai / isI prakAra ___NAoM kI puSTi hotI hai / manusmRti meM kahA jo nAriyAM uparokta prakAra kI corI karatI gayA hai-pati se mithyA vyavahAra karake patnI hai, ve bhI pAtakI hotI hai| isa prakAra spaSTa isa jIvana meM to nindA kA pAtra banatI hI hA jAtA hai ki pApa-karmA ko bhogane ke haiM, maraNoparAnta vaha lomaDI kI yoni meM janma lie vyakti ko punarjanma grahaNa karanA letI hai, aura kuSTha roga jaise bhayaMkara roga par3atA hai| se grasita hotI hai / mana, vacana evaM karma meM saMyamita nArI apane AcaraNa dvArA isa jIvana karma kA siddhAnta yaha spaSTa karatA hai meM sarvocca yaza arjana karatI hai aura paraloka ki sad aura asad karma eka dUsare para meM pati ke sAtha nivAsa karatI hai / (17) sthAnAntarita nahIM ho sakate aura na koI bhaTTa vAmadeva kRta 'janma-maraNa vicAra' meM, vyakti kisI anya ke pApoM ko bhoga sakatA jo kAzmIra ke zaiva-sampradAya se sambandhita For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, tIna zivazaktiyoM kA varNana hai-1 citazakti bAteM smaraNa nahIM raha jAtI / yadi atIta (jo prakAza yA cetanA ke samAna hai) 2. ravA- jIvana kI sabhI bAteM smaraNa hone lage to tantrya evaM 3. Anandazakti / jaba zarIra kA hamArA mana vyAmoha meM paDa jAya / punarjanma yantra TUTa jAtA hai, to cetanA prANa para avarodha ke siddhAnta ko mAnane vAloM kA kathana karake AtivAhika zarIra dvArA dUsare zarIra meM hai kama evaM punarjanma ke siddhAnta meM vizvAsa * le jAI jAtI hai / isameM kahA gayA hai ki karane se loga mAnavIya-duHkha ke prati krUra sabhI manuSya mukti nahIM pAte, kintu ve, jo ho jAyeMge aura kisI duHkhita-vyakti ko dIkSA, mandiroM evaM satyajJAna ko ghRNA kI sahAyatA nahIM kareMge / ve soceMge ki duHkha dRSTi se dekhate haiM, naraka meM paDate haiN| to pUrvajanmoM kA phala hai / samasta mAnavIya-kriyAoM ke mUla meM kintu katipaya-virodhoM ke hote hue bhI prArabdha, saMskAra evaM prayatna pAye jAte haiN| zAstroM, dhArmika mAnyatAoM tathA dArzanika dehapAta ke uparAnta paramezvara saJcita puNya vicAradhArAoM ke adhyayana se punarjanma viSayaka evaM pApa kA phala denA Arambha kara detA hai dhAraNA yuktisaGgata pratIta hotI hai| isI aura umameM jo prabala hotA hai, usI ke anu- prasaGga meM kaThopaniSad kA eka mantra darzanIya hai.sAra yathocita zarIra kA Arambha kara detA ki mRtyu ke pazcAt kucha loga vRkSa ke hai / jaba mizra arthAt acche-bure karma atya- tane ho jAte haiM aura kucha loga vibhinna dhika prabala hote haiM, to vyavita brAhmaNa-kula meM zarIra dhAraNa karate haiN| yaha saba unake kama janma letA hai, jaba pApa-karma adhika prabala para nirbhara hotA hai / (12) hotA hai jo tiryak yoni-meM tathA jaba puNya gItA ke dUsare adhyAya meM dehI arthAt karma prabala hotA hai jo devattva ko prApta jIvAtmA ko ajanmA, amRta, nitya, zAzvata hotA hai / aura purANa kahA gayA hai / zarIra naSTa hotA ___ katipaya-vidvAnAM ne kama evaM punarjanma ke hai, kintu zarIrI (AtmA) nahIM / jisa prakAra siddhAnta ke virodha meM apanA mata diyA hai| purAne kapar3e badala kara hama naye kapar3e pahana piMgila pairisana ke anusAra pUrvajIvana kI koI lete haiM, vaisI hI jIvAtmA eka zarIra kA smRti nahIM hotI, binA smaraNa ke amaratA parityAga kara dUsarA zarIra dhAraNa kara letA hai| vyartha hai / kainanasTrITara ne kahA hai-kyA koI isa prakAra aneka pramANoM se yaha spaSTa ayakti apane jIvana ke prathama do varSoM kI ho jAtA hai punarjanma viSayaka dhAraNA zAzvata pA syANA kara letA hai ? ati vRddha ho jAne evaM satya hai / jo loga ise nahIM mAnate ve para loga apane pautroM ke nAma ThIka se smaraNa nahIM kara pAte / apane gata jIvana meM dasa varSa ajJAnatAvaza hI aisA kahate haiM / pUrva kyA |kyaa ? vAstavika rupa se yaha sArI samApta For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 sandarbha 9. yastvavijJAnavAn bhavatyamanaska-sadA'zuci / 1. tAbhirvahainaM sukRtAm alokam |-Rgved na sa tatpadamApnoti saMsAraM cAdhigacchati // ___ -kaThopaniSada 3-6 (10-16-4) 2. etasmAdvai yajJAtpuruSo jAyate / sa yadvA 10. bhagavad gItA (6-40) asmi~lloke puruSonnamatti tadenama muSmi~lloke 11. vahI (4-5) pratyatti / zatapatha brAhmaNa (12-1-1-1) 12. nAradIya purANa, uttara bhAga (29-18) 3. bRhadAraNyakopaniSad (4-4-5-6) 13. padmapurANa (2-81-12) 4. vahI. (4-4-3) 14. gautama dharmasUtra (19-3-10) 5. ApastambadharmasUtra (2-1-2-2-3) 15. bhagavadgItA, zAntiparva (153-38) 6. nAdhamazcarito loke sadyaH phalati gauriva / 16. yaduttiSThati varNebhyo nRpANAM kSayi tatphalam / zanaizavartamAnastu kartubhUlAni kRntati / tapaH SaDbhAgamakSayyaM dadatyAraNyakA hi naH // -manusmRti (4-162) -abhijJAna zAkuntalam 2-13 7. vedAntasUtra (3-1-13-16) 17. manusmRti (5-1-64) 8. . chIndogyopaniSada (5-10-3) 18. kaThopaniSad (5-6-7) R. mAnava kI buddhi kI sImAyeM kAphI paryApta hone para bhI bhautikavAda ke unmAda meM kamI kamI mAnava apane Apako prakRti ke sanAtana satyoM kA mArmika jhAtA banane kA dAvA karatA hai / vartamAna yuga meM vijJAnavAda kI cakAcauMdha meM samajhadArI-vicArazIlatA para kucha AvaraNa-sA A jAnese mAnava kI dhUmila dhAraNAe~ panapa kara mAnava ke prAkRtika vikAsa ko avarodha pahuMcA rahI haiM / 3 . For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI-bhramaNa ke niSedhaka kucha vaijJAnika kAraNa le. Do. rudradeva tripAThI M.A.PH.D. D.LIT. dilhI-jayapura bhUgola-vijJAna ke parizIlana kI prakriyA vijJAnavAda-pracArita bhramaNApUrNa dhAraNAyeM mAnava-mastiSka kI eka anUThI upaja hai, jo presa-pleTaphArma ke bala para mugdhajanoM ke ki bahuta hI prAcIna kAla se nirantara calatI mAnava-mAstiSka meM Thosa satya ke rupameM A rahI hai / pariNata ho pAI hai __ isa parizIlana kI dizA meM kiye gaye jinakA rahasyodghATana karanA Aja samaya aura kiye jA rahe prayAsoM kA eka vistRta A gayA hai itihAsa hai, jise jJAna aura vijJAna kI donoM namUne ke taura para 'pRthvI ghUmatI hai' isa dRSTiyoM se dekhA gayA hai| cIja ke sAmane vijJAnakI kucha naI zodhomeM prAcIna-maharSi pRthvI ko acala hI mAnate se pramukha zodharupa thrI vaoNna evana belTa (tIna the aura unakI isa dhAraNA ke anurupa hI kiraNotsagI paTTe) kI bAta. pRthvI ke paryAyavAcI nAmoM meM 'acalA, sthirA, pAThakoM ke sAmane prastuta kI nAradI haiM. dhruvA' Adi nAmoM se sambodhita karane kI pRthvI se upara uThane para vAtAvaraNa kI paramparA calatI rhii| paristhiti vaijJAniyoM ke matavyAnusAra nimna kucha varSoM vijJAna kA Azraya le kara prakAra mAnI jAtI hai anusandhAna kI pravRtti cala paDI aura usake pRthvI se 7 se 18 kilomITara taka sahAre aneka bhautika-sAdhanoM meM navInatA bAdala, kuharA, pavana Adi hote hai / yahA~ aaii| taka 80 pratizata havA hotI hai / janajIvana ke liye sukhasuvidhAoM kA 20 se 30 kilomITara taka patalI havA AdhAra vijJAna hI bana gayA / tabhI se vijJAna hotI hai / ke nAma para vijJAnavAda ne bhI apane caraNa 30 se 80 kilomITara taka vAtAvaraNa baDhAye aura Aja yaha paristhiti hai ki- ThaNDA hotA jAtA hai / For Personal & Private Use Only | Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 isake uparAMta tIna ( vAna evana belTa ) kiraNotsargI paTTe pRthvI ko aMgUThI ke samAna ghere hue hai / (1) pahalA paTTA pRthvI kI 500 se 600 kilomITara kI U~cAI taka ghere hue hai / kisI sthAna para vaha 300 kilomITara jitanA nIcA bhI hai / (2) dUsarA paTTA pRthvI se 40 se 60 hajAra kilomITara U~cA hai / usake ilekaTrona kI zakti pahale paTTe kI apekSA eka hajAra gunA kama hai / (3) tIsarA paTTA pRthvI se lagabhaga 1 lAkha kilomITara U~cA hai / " ye tInoM paTTe mukhyataH sUrya meM se nikalate hue kaoNsmika kiraNoM ke pRthvI ke vAtAvaraNa meM praviSTa hotI huI prakriyA dvArA hone vAle rupAntara se bane hue hote hai / pahale kI apekSA dUsare paTTe kI ilekTrona zakti hajAraveM bhAga jitanI hai / jisase vaha pahale paTTe se adhika dUra sthita hai / tIsarA paTTA dUsare paTTe kI apekSA bahuta dUrI para sthita hai, jisase usakI zakti dUsare paTTe kI apekSA se bhI bahuta kama honI cAhiye / isa prakAra sUrya meM se Ate hue kaoNsmika kiraNoM ko pRthvI apane cumbakIya bala dvArA bhI kiraNoM kI zakti kI asamAnatA se nyUnAdhika rupameM apanI ora AkRSTa kara sakatI hai / parantu nyUnAdhika - zaktivAlI sabhI kiraNoM ko eka samAnAntara taka AkRSTa nahIM kara sakatI / parantu kiraNoM kI zakti ke anupAta meM hI nyUnAdhika - anupAta se AkarSita kara sakatI hai / isa prakAra pRthvI kA tathAkathita gurutvAkarSaNa bala athavA cumbakIya zakti kisI bhI padArtha para padArthagata ghanatva ke anupAta meM (kaoNsmika kiraNoM ko usakI zakti kI samatA meM) nyUnAdhika pramANa meM hI AkarSaNa kara sakatI hai| padArtha ke ghanatva kI samatA meM nyUnAdhika AkarSaNa kara sakanevAlI pRthvI kA gurutvAkarSaNa bala pRthvI jaba sUrya ke AsapAsa pradakSiNA karatI huI dauDatI rahatI hai, to nyUnAdhika ghanatvavAle padArthoM ko eka samAna zakti se apanI daur3a ke sAtha-sAtha daur3A nahIM sakatI aura isI se adhika ghanatvavAle padArthoM kI apekSA kama ghanatvavAle padArtha pIche raha jAte hai / isI prakAra kiraNotsargI paTTe meM rahane vAlI kaoNsmika kiraNoM ko bhI pRthvI apanI vegapUrNa gati ke sAtha-sAtha eka samAna tejI se khIMcakara daur3Akara ) sAtha nahIM le jA sakatI / aura uparyukta tInoM paTTe eka eka kI apekSA antara meM bhI bahuta dUra hai / vaijJAnikoM ka anumAna hai ki.... pRthvI aura padArtha meM jitanA antara adhika dUra hotA hai utanA hI gurutvAkarSaNa bala bhI kama hotA jAtA hai / " aisA hone se pahale paTTe kI kiraNoM se kama zaktivAlI aura adhika dUrI para sthita For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare paTTe kI kiraNoM para pRthvI kA cumbakIya bala kama hone se dUsare kI apekSA tIsare paTTe ko bhI kama - zakti se AkarSaNa kara sakatA hai / aura isIse pRthvI sUrya ke AsapAsa pradakSiNA karate samaya eka jaise bala se AkarSaNa nahIM kara sakane ke phalasvarupa pAsa ke vAyuvAle vAtAvaraNa tathA vAyurahita dUra ke vAtAvaraNa meM sthita tIsare paTTe ko eka jaisI teja gati se khIMca nahIM sakatI / jisase pRthvI pahale paTTe ke Age nikala jAye / pahale paTTe bIca meM se kI apekSA 20 dUsarA paTTA usase pIche raha jAye aura tIsarA paTTA to bahuta hI pIche raha jAye, isI kAraNa se pRthvI para ye tIna paTTe sthira raha nahIM sakate haiM / pRthvI sUrya ke AsapAsa pradakSiNA nahIM karatI ho to hI pRthvI ke nikaTa kI U~cAI meM sthita sthUla vAyu ke stara, Upara kI patalI havA ke stara tathA usase bahuta dUra evaM ekaeka se bhI atyanta dUra aura eka-eka se kama zaktivAle kiraNotsargI paTTe pRthvI para sadA ke liye Tika sakate haiM / yaha Ata pramANita karatI hai ki "pRthvI sUrya ke AsapAsa nahIM ghUmatI hai / " vijJAnakA vizleSaNa dhAraNA athavA mAnyatA kI mUlabhitti kalpanA aura pariNati se nirmita hotI hai, jaba ki vAstavikatA ke liye alaukika - upAdAnoM kA sabala sahayoga hotA haiM / For Personal & Private Use Only laukika- prayAsa kI Atma-pratyaya aura Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "candraloka" bhAratIya-zAstroM kI dRSTimeM le. vizvanAtha mizrA (prAcArya, rAjakIya saMskRta kAleja,) bIkAner 53XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX Ajake vaijJAnika yuga meM vaijJAnikoM kI isaliye candrayAtriyoM ko kucha dina pRthaka anveSaNazakti kA yaha pariNAma huA ki 21 rakhA gayA / jaba candramAkI caTTAne evaM usakI jalAI 1969 ko do amerikI antarikSayAtrI dhUla kA khaTamala para kiye gaye prayoga kA tathAkathita cAMda (!) para utara kara kucha dUra koI asara par3A dikhAI nahIM diyA, taba yaha bhramaNa kara vahAM se 100 pauNDa miTTI aura nizcaya kiyA gayA ki candramA (!) meM koI kucha pASANakhaNDa apane sAtha lekara pRthvI viSAtmaka kITANu nahIM hai| para sakuzala vApasa A gaye / 2 candramA (!) kI caTTAna 4 araba varSa - purAnI candrayAtriyoM dvArA lAI gayI miTTI kA - ___amarikI-ThaujJAnikoM ne yaha mata prakaTa parIkSaNa karane ke uparAnta naijJAnika jisa kiyA hai ki apolo 11 ke candrayAtrI jo niSkarSa para. Aye haiM usakA sArAMza nimna cAMda (!) kI caTTAnoM ke namUne lAye haiN| ve likhita hai - 2 araba se 4 araba 50 karoDa varSa 1 candramA (!) para kI miTTI pRthvI ke jIvoM purAnI hai| ke liye hAnikara nahIM hai| pRthvI para jo prAcInatama patthara hai unakI adhikatama anumAnita Ayu 3 araba candrayAtrI jaba pRthvI para Aye to unakA 30 karoDa varSa purAnI hai| svAgata to kiyA gayA parantu kisIko unase isa prakAra cA~da (2) kI miTTI pRthvI se hAtha milAnekA avasara nahIM milA / 1 araba varSa se bhI jyAdA purAnI siddha hotI kyoMki vaijJAniko ko yaha sandeha thA ki hai| isa prakAra candramA (1) pRthvI kA hI eka candrayAtriyoM ke sAtha aise jIvANu to nahIM TukaDA hai / isa galata-dhAraNA ke sambandha A gaye hai, jo pRthvI ke jIvadhAriyoM ko meM bhrAmaka moha sadA ke liye bhaMga hojAnA kSati pahuMcA sake / caahiye| For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 candra aura jala-candramA (!) para pAnIke Ajake gaijJAnikoM ko naI se naI dizA dene astitva ke viSaya meM vaijJAnikoM meM mata haiN| meM pUrNa sakSama hai| kucha vaijJAniko kA mata hai ki cAhe zAstrIya-AdhAra para hindI vizvabhAratI thoDI hI mAtrA meM ho, ke candramA (!) para bIkAnera ke candrAnusandhAnapariSad ne 1966 meM pAnI hai| candra ke sambandha meM eka vijJapti prakAzita kI ___keliphorniyA insTITayUTa Apha TeknAlAjI thii| jisameM nimnalikhita bAtoM kA ullekha ke DA. semyuela esaTInane kahA-ki thA____"candramA (!) se lAye gaye namUne ke vizle- 1 bhAratIyazAstroM ke anusAra candra kA eka SaNa se patA calatA hai ki- / bhAga prakAzAtmaka aura dUsarA bhAga ____ una ke prati daza lAkha kaNoM meM 20 bhAga _ andhakAra se paripUrNa hai| yaha darza aura hAiDrojana hai| paurNamAsIkA pramukha kendra hai / - isalie ye cAMda (!) para pAnI kI dhUmila 2 candra kA jIvana Apyu (jalIya) hai aura saMbhAvanA hai / " usakA jala pArthiva-jala se saba thA isa ke viparIta To. heralDa ure kA pRthak somAtmaka hai| vicAra hai ki 3 candra svayaM prakAzamAna nahIM / usakA "cAMda (1) ke namUne se pAnI kA astitva samasta prakAza sUrya kI suSumNA nAmakI vahA~ kataI siddha nahIM hotA / " razmi se janita hai| ___ yahI bAta jIvana ke sambandha meM bhI hai kI 4 candra kA varNa bhUrA aura bhasmasadRza hai| kaI vaijJAnika kahate haiM ki "candramA (!) para jIvana 5 candra samatala nahIM, balki ubar3akhabar3a hai| aura usa ke lie Avazyaka tattva hI nahI hai / " / ha / 6 usake kucha bhAga pRthvI ke samAna hai bhAratIya-manISiyoM ne jinhoMne jagat ke aura kRSNa varNa ke hai / / sthUlatama padArthoM se lekara sUkSmatama padArtho / 7 vaha raja se (dhUli) yukta hai / kA gaMbhIra cintana aura nirupaNa kiyA hai, unhoMne candra ke viSaya meM bhI paryApta vicAra 8 candra para ratnoM ke milane kI pUrNa saMbhAkiyA hai, jo Aja ke samaya meM bahuta hI vanA hai| mahatvapUrNa evaM anusandheya hai| * 9 candra apane dRzyamAna dAyaroM meM hI ___ bhAratIya-jyotiSazAstrane Aja se hajAroM sImita nahIM hai| varSa pUrva apanI ArSapratibhA ke balase yahAM isakA maNDala paramavyApaka hai / se lAkhoM mIla dUra ke grahoM kA rUpa, raMga, kucha zAstrIya (bhAgavata) varNanoM ke AdhAra . kakSA aura gatikA nirupaNa kara diyA hai, vaha para candra sUrya se bhI upara hai| For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdra para sUrya aneka dizAoM se udita hotA huA dikhAI detA hai / dakSiNAyana bhargastho yadA bhavati razmivAn / tathA sarva grahANAM sa sUryo'dhastAt prasarpati // vistIrNa maNDalaM kRtvA tasyodhva carate zazI // vAyu 35 - 95 candra dharAtala para mAnava ke utarane se pUrva hI bIkAnera kI candrAnusandhAnapariSadane eka vijJapta nikAla kara rUsa aura amerikA Adi dezo ke vaijJAnikoM ko yaha sUcita kara diyA thA ki "candra viSAtma kITANuoM se sarvathA zUnya hai / usakA somatatva jIvanapoSaka evaM anna varddhana kI kSamatA rakhatA hai / " candramA ke viSaya meM nimnalikhita zAstrIya bAteM dhyAtavya hai-- 1 candramA sUrya se prakAzita hai / candra svayaM prakAzamAna nahIM haiM, vaha sUrya se hI prakAzita hotA hai / (ka) Adityato'sya dIpti bhavati / apitu nirukta 2-6-3 (kha) sa sUryeNa rocate / R9-2-6 (ga) suSumNaH sUrya razmizyacandramA gandharva : 18 / 40 ApUrayan suSumnena bhAgaM bhAgamahaH kramAt / suSumnApyAyamAnasya zuklA vardhanti vaiM kalAH / ityeva sUryavIryeNa candrasyApyAditA tanuH / vAyu 52-56-50 prINAti devAnamRtena sUrya: somaM suSumnena vivardhayitvA / 23 52-36 pRthvI ke samAna hI candra para sUryaprakAza se dina rAta hote he / isa bAta ko spaSTa karate hue siddhAnta ziromaNikAra kahete he - dine dinezasya yatotra darzane, tamo tamohanturadarzane sati, pRSThagAnAM nizaM yathA nRNAM. tathA pitRNIM zazipRSThavAsinAm // antara itanA hI hai ki candra ahorAtra 15-15 tithimAna ke hote haiM / indra 'Doddhe sthitAste pitaro ravim / ucita kRSNapakSa pazyantyasta sitAdha ke (sUryasiddhAnta) candrakA raMga prakAza - andhakAra, havA dina-rAta ke pariNAma ke samAna candramAke varNa ke sambandhameM bhAratIya zAstro meM yaha spaSTa ghoSita kiyA gayA he ki - " candra jisa samaya bhasma sardaza vAlA rukSa, aruNavarNa, kiraNahIna ho, zyAma varNa ho, sphurita yo kampAyamAna ho, to vaha yuddha, roga evaM bhayakA kAraNa hotA hai / bhasmanibhaH zItakaraH paruSoruNamUrtiH, kiraNaiH parihIna : 1 phuTava bRhatsaMhitA // 4 / 29 zyAmatanuH sphuritaH kSutsamarImaya caurabhayAya candra aura mAnava AjakI dhAraNA ke anusAra sRSTi ke itihAsa meM yaha pahalA avasara haiM jaba sAhasI For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnava ne candra dharAtala para apanA paira rkhaa| udAdAya hi parasmai pRthivyai jIvamAsIt tadU candramasi nyadadhat / kintu sRSTi kA itihAsa itanA prAcIna aura ajJeya he ki koI aisA nizcita rupase - za0 brA0 1-2-5-19 nahIM kaha sakatA ki yaha ghaTanA kabhI ghaTI (kha) sa yadAsmai pRthivyA anAmRta deva hI naho / yajanamAsIt tat candramasi nyadadhat / tadetaccandramasi kRSNAm / tasmAdAhuH ____prAcIna kAla meM rAvaNane candraloka meM jAkara candramasyai pRthivyau devayajanamiti / vahA~ bANoM kA prayoga kiyA thA / za0 vA0 1-7-5-18 dargA saptazatI meM likhA hai ki mahiSAsurane ina zrutiyoM kA sArAMza yaha hai ki : sUryAdidevoM kA adhikAra svayaM le liyA thA / "pUrvakAla meM kisI vizeSa-yuddha meM isa sUrya candra gnyanilendUnAM yamasya varuNasya c| ' pRthvIkA bahuta bar3A bhAga jo jIvapoSaka thA, anyeSAM cAdhikArAn sa svayamevA dhitiSThati // ise pUrva manISiyoMne candraloka meM le jAkara talavakAra Adi sAmavedIya brAhmaNa-grantho sthApita kiyA / ke AdhAra para manuSya kA candra ke sAtha candra meM dikhAI paDanevAlA kAlA bhAga sIdhA sambandha thA pRthivI kA aMga hai / " Aditya eSa devalokaH candramA mnussylokH| isa prakAra candramA se mAnava ke sambandha talava-3-13-12 kA saMketa spaSTa hI milatA hai / zAstrIya-AdhAroM para yaha spaSTa kahA jA isa ke sAtha hI candramA meM pArthiva aMga kI sakatA hai ki siddhi tathA usakA jIvanadAyakatva bhI siddha - "bhAratIya mAnava candrase aparicita nahIM / hotA hai| rahA hai|" candra aura prANI isa mAnyatA ke anusAra candra para jo / candramA para prANI haiM yA nahIM ? isa kRSNabhAga hai, vaha pRthvI kA hai| viSaya meM anveSaNa cala rahA hai| ___Adhunika-vaijJAnikoM ko vahA~ kucha nahI isa viSaya meM nimna zrutiyAM pRSTavya hai| milA aura koI prANI nahIM milA / isa se (ka) purA karasya visRpo virasyan umAdAya pRthivIM anumAna layAyA gayA ki vahA~ koI jIva yA jIvadAnu yo mezyazcandramasi svadhAmiH / jIvana nahIM hai / yajurveda 1-28 kiMtu jIvavijJAna ke maulikarUpa ko isa mantra kI vyAkhyA karatA huA zatapatha samajhe binA kucha kahanA sAhasamAtra hI brAhmaNa kahatA hai ki hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrIya-paramparA ke anusAra pRthvI se jo abhI taka prApta sAdhanoM ke anusAra jIva pitaroM ke rUpa meM candraloka meM jAte haiM vaijJAnikoM kA yahI nirNaya rahA hai kiunakA zarIra sthUla na ho kara sUkSma hotA candramA (!) meM jala nahIM hai| hai, jisa ke aThAraha avayava hote hai| aura ve yadyapi candramA (!) para vistRta nadI-pravAhoM itane sUkSma hote haiM jinheM ina cameM-cakSuoM ke citra unake sAmane Aye hai, parantu unake se dekhA nahIM jA sakatA / AdhAra para abhI taka koI nirNayAtmaka sUcanA ___kahA jA sakatA hai ki jaba sazarIra nahIM upalabdha ho sakI hai| . mAnava candra (!) dharAtala para utara gayA to bhAratIya-zAstroM ke anusAra candramA meM isa prakAra kI bAte zraddheya kaise ho ? jala kA astitva pramANita hotA hai / jaiseuttara meM nivedana hai ki 1 candramA apsvantarA suparNo dhAvate divi / jo candrayAtrI candraloka (!) meM gaye ___ Rgveda 1-105-1 hai, ve usa pRthivI ke vAtAvaraNa se paribeSTita 2 Apo hi somasya loka / / hokara vizeSa prakAra ke paridhAna ko dhAraNa / zatapatha brAhmaNa 4-4-5-71 kara ke hI gaye the aura usI rupa meM vahA~ 3 candramAstu smRtaH somaH tasyAtmA oSadhigaNaH kucha dUra cale the| . vizuddha-candralokIya vAtAvaraNa meM una kI -vAyu 27-36 vahA~ kI sthiti abhI sudara-kAla taka parI- 4 ammayaH candramAHsmRtaH / vAyu 28-48 kSaNIya hI rhegii| somAdhAraM jagat sarvametat tathya prakIrtitam / ___ candramA kI kiraNameM hama eka vizeSa prakAra sUryAt uSmA prarvatate, ke tattva ko prApta karate haiM jo anna, phala Adi somAtU zIta pravartate // kI puSTi evaM sarasatA Adi vizeSatAdi zItoSNavIyau hAve tau yuktau dhArayati sampanna hotI hai| unheM dekhate hue yaha nizcaya jagat // 51-18-19 pUrbaka kahA jA sakatA hai ki 6 dhanatogAtmaka tatra maNDalaM zazinaH smRtam / "candramA meM jIvanadAyaka tattva haiN|" ghanatejomayaM zuklaM maNDala candramA ke taijasa hone ke kAraNa vahA~ kA bhAskarasya tu // 52-56 zarIra bhI usI ke anusAra hone kA saMketa paThyate cAgnirAdityaH udakazcandramAH smRtH| milatA hai| nyAyasiddhAntamuktAvalIkAra ne tejo-nirupaNacandra aura jala prasaga meM uSNasparzavAn ko teja batA kara yaha candramA para jala hai bA nahI ? yaha bhI zaMkA kI hai kiAdhunika-vaijJAnikoM ke liye mahatvapUrNa anve- 'uSNasparzavatteja' : yaha teja kA lakSaNa SaNIya viSaya hai / candgakiraNoM meM avyApta ho rahA / 4 For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 aisI zaMkA karake usake samAdhAnameM kahA ki- guNAghAta tathA manuSyoM ke svAsthya para unakA "tadantaH paatijlsprshnaabhibhvaadgrhH"| candra pratyakSa prabhAva hai| mAkeAntaHpAtI jala ke abhibhava ke kAraNa jaise sUrya maNDala se pRthak bhI sUrya kA prabhAva candrakiraNoM meM tejakI anubhUti nahIM hotI !" hai, vaise hI candamaNDala se pRthak candrakA usase candramA meM jalakI mAtrA spaSTa pramA- prabhAva rahatA hai| Nita hotI hai, kintu vaha jala vizuddha somAtmaka usa prakAra agni aura soma ye donoM hai na ki pRthivI ke jala ke samAna hai| sAre vizva meM vyApta hai / jaise indhana ke binA abhijJAnazAkuntala meM kAlidAsane kahA hai- agnikA prajvalana nahIM hotA, paise soma ke "zItarazmitvamindoH" akhaNDa dhArApAta ke binA sUrya kA bhI prajvalana candramA zItarazmi hai| nahI ho sktaa| usake atirikta jagat ke samasta prANiyoM isIliye zrImad bhAgavata meM soma yA ko sUrya meM uSmA kI ora candra meM zItatA- candramaNDalako sUrya se Upara batAyA gayA hai| pratIti svAnubhavasiddha hai / somakA mahAna arNava sarvavyApaka hai, kintu - usase spaSTa hai ki candramA meM jala tatva usakA vizuddha rupa sUrya ke Upara hai| jisakI hai / Adhunika vaijJAnikoM ko etadartha apane pUrNatA meM pUrNamAsI hotI hai, vaha dRzya candra anusaMdhAnako Age baDhAnA caahie| usI mahAna somArNava kA sthUla rupa hai / vaidika-siddhAMta ke anusAra agni aura Aja vaijJAnika candraloka (!) pahuMca gaye haiN| soma ina do tattvoM kI lIlA hI sRSTi kA aisA mAnakara zAstrIya-rahasya se aparicitapravartaka hai| vyaktiyoMne zAstrIya mAnyatAoM ke upara kaTu prahAra "agniSomAtmaka jagata / " agni hI saryarupa kiyA ! parantu candra! yAtrA ke ula 15 varSoM ke meM tathA soma candrarupa se vyApta hai| sRSTi antarAla meM candra-sambandhI jJAna meM kyA kucha meM donoM kI anivArya AvazyakatA hai| pragati huI hai ? praznopaniSada meM kahA gayA hai ki sthiti yaha hai ki vahAM kA divya bhoga "prajAkAmanAse prajApati ne tapa kara ke yA vaibhava sUkSma hai, sthUla nhiiN| usakI prApti eka mithuna utpanna kiyA / vaha thA ravi aura ke liye dharma-karmAnuSThAna hI mArga hai / prANa / jo padArtha sUkSma vIkSaNayantroM se dikhAI prANakA sthUla rupa Aditya aura ravi kA detA hai, vaha mAtra netroM se dRSTa nahI hotA sthUla rupa candramA hai / " jaise hI dharma karmAnuSThAna sAdhya sUkSma divya ina donoM kA sRSTise pratyakSa sambandha hai| padArtha kA darzana sUkSmavIkSaNayantroM se bhI anna-phalAdi kA paripAka aupadhiyoM meM vizeSa nahIM hotA / For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAna somArNava ke sthUla rupa dRSTa candra- vaijJAnikoMkI candraloka kI yAtrA se maNDala meM bhI bahuta sI divyatAoM ke hone dhArmika mAnyatAoM para kisI prakArakI AMca para bhI gaijJAnikoM ko unakA anubhava nahIM ho nahIM AI hai| sakatA / unheM vahAM miTTI evaM jvAlAmukhI kyoMkI vaziSTha ke mAntrika-prabhAva se kA hI anubhava huA / ___ rAjA raghu kA ratha jala sthala, parvata, tathA jisa prakAra pRthvI para pArthiva-zarIra hotA AkAza meM samAna gati se jAtA thaa| hai, tathA sUrya loka meM taijasa zarIra hotA hai, vaNAdi kI candraloka yAtrA prasiddha hI hai| usI prakAra candraloka kI sArI divya vastueM Una logoM ko jahA~ ina lokoM kI divyatA Usa loka ke anurupa hI hai| kA anubhava huA thA, vahA~ vaijJAnikoM ke liye ve divya sArI bAte Aja anusandheya hI banI paramANu rupa pRthvI kI bhA~ti Usa dRzya candra se pRthaka vyApaka soma-maNDala hai jo sUrya maNDala se karoDoM mIla Upara hai| bhaviSya batAyegA ki maijJAnikoM ko svargIya-logoM kA sambandha usIse hai| usameM kitanI saphalatA milatI hai ? dhAraNA aura vAstaviktA jJAna kI pArisImA paryApta vistRta hai / vibhitra-manISiyoM dvArA vibhinna -mAdhyamoM se jisakA anveSaNa kibA gayA ho use kevala katipaya dhAraNAoM se dhUmila nahIM kiyA jA sakatA haiM / dhAraNA kevala mana kI bhUmikA para adhikAra jamAtI hai, jabaki vAstaviktA satya ke samIpa le jAkara usa kI paratoM ko eka-eka karake ughADatI haiM aura hRdaya para aisA sudRr3ha prabhAva sthApita kara detI haiM ki-vRkSoM ko ukhADa phekane vAle vAyu kA vega unnata ziloccathI parvata ke samakSa mUrchita mAtra raha jAtA haiM / For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jaina aura vaidika bhUgola meM jambUdvIpa tathA bharata kSetra" pro. kapUra canda jaina adhyakSa-saMskRta vibhAga zrI kunda kunda jaina DigrI kAlija, mu. khataulI, (mujaphpharanagara) (u. pra.) pRthvI, usakI utpatti, graha-nakSatra, sUrya- bhAratIya-darzanoM kI zramaNa aura vaidika candra-vimAna parvata, dvIpa, samudra, nadiyAM, deza, donoM paramparAoM ne isa viSaya meM paryApta janapada, nagara, grAma ye sabhI bhUgola ke viSaya gaveSaNA kI hai| zramaNa-paramparA kI jaina aura bauddha donoM 'pratyakSa hone se pRthvI ke eka bhAga ke dhArAoM meM paryApta sAhitya isa saMbaMdha meM saMbaMdha meM to pratyakSa pramANa mila jAte hai| milatA hai| kintu svarga-naraka, sUrya-candra Adi ke saMbaMdha jaina paramparA meM prathamAnuyoga ((1) paurAmeM anumAna pramANa hI mukhya hai / anumAna / na .Nika tathA kathAtmaka sAhitya) ke granthoM ke meM bhI yogiyoM, mahApuruSoM yA tIrthaMkaroM dvArA sAtha sAtha karaNAnuyoga (2) ke aneka grantha kiyA gayA Atma-sAkSAtkAra hI mukhya hai / / ___ isa viSaya para prakAza DAlane vAle hai. ___ yadyapi Aja ke vijJAna, (jo apane ko . unnati ke carama-zikhara para mAnatA hai) basubandhu kRta 'abhidharmakoSa' bauddha paramparA apanI gaveSaNA se aneka bhaugolika-gutthiyoM . kA Adarza hai| ko sulajhAne kA prayAsa kara rahA hai, para vaha vaidika-paramparA meM paurANika sAhitya ke aNumAtra hai, aisI dazA meM yogiyoM dvArA kiyA sAtha aneka jyotiSa Adi ke grantha isa gayA pratyakSa hI isa saMbaMdha meM pramANa mAnA viSaya meM upalabdha hai / / jAnA cAhie / sarvaprathama sRSTi ke utpatti ko leN| sRSTi kI utpatti, pAlana aura nAza ina jaina paramparA ke anusAra sRSTi jise praznoM para sabhI dharmoM ne apanI apanI dRSTi loka zabda se abhihita kiyA gayA hai, anAdi se vicAra kiyA hai. hai / ise na kisI ne banAyA hai aura na For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kabhI isakA nAza hogA / (3) vaidika paramparA ke anusAra Izvara hI sRSTi kA utpattikartA hai / svayaMbhuva Izvara apane tIna rUpoM meM isakI sRSTi pAlana aura pralaya karatA hai "brahmatve sRjate lokAn viSNutve pAlayatyapi / rudrattve saMharatveva titrovasthA svayaM bhuvaH // " zrImadbhAgavat ke anusAra ekase aneka hone kI icchA se viSNu ne kAla karma aura svabhAva ko svIkAra kiyA / inake kAraNa huye vikAra saha loka ki atala vitala tejAtala. 29 se zabda sparza aura rUpa ke yoga se jala, jala se gaMdha, aura gandha se pRthvI utpanna huI / isake bAda usI satoguNI aham se mana buddhi prANa aura dasa indriyAM (pA~ca jJAnendriyAM pA~ca karma indriyAM) tathA inake devatA utpanna hue / sutala mihAtala risAtala. ka virATa ye saba mila kara apanI zakti se kucha na kara sake taba viSNu kI zaraNa meM gaye / viSNu ne sabako milAkara brahmANDa nAmaka zarIra kI racanA kI / hajAroM varSoM taka jala meM par3e rahane jamaloka sklaki (9) holoka analuki isake nIce sAta pAtAla tathA loka pAtAla puru zrImadbhAgavata za5za zuddha raha For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bAda bhagavAna ne use caitanya kiyA tathA usake pairo se lekara kaTiparyanta sAtoM pAtAla usa se saMhasroM caraNa, bhujA, netra, mastika tathA bhUloka kI kalpanA kI gayI hai / vAlA virATa puruSa nikAlA (4) nAbhi meM bhuvaloka kI, hRdaya meM svarloka usI virATa-puruSa ke vibhinna aMgo meM kI aura paramAtmA ke vakSasthala meM mahaloka samasta loko aura vastuoM kI kalpanA kI kI kalpanA kI gayI hai| gale meM janaloka, jAtI hai| usase kamara ke nIce ke aMgo meM stanoM meM tapoloka aura mastaka meM brahma kA sAta pAtAla kI ora peTa se upara ke aMgo nitya-nivAsa-sthAna satyaloka hai / (6) meM sAta svargoM kI kalpanA kI jAtI hai (5) aba jaina paramparA ko leN| PA mAtya nAvamA za ARAATEIT sAdhAra kA mAdhi nAnA a. - SEAisa 6 mahendra aizAna kA 45) lo kA paramajA ralA zara lo garasa bha phAza pra ana darzana ke anusAra loka svarupa For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina paramparA ke anusAra loka kA AkAra pRthvI se dasagunA jala hai / jala se dasadonoM paira phailAkara kamara para hAtha rakhakara khar3e gunI agni, agni se dasagunA vAyu, vAyu huye puruSa ke samAna hai / yaha ghanodadhi, ghanavAta se dasagunA AkAza, AkAza se dasagunA aura tanuvAta ina tIna vAtavalayoM se ghirA ahaMkAra, ahaMkAra se dasagunA mahatattva aura hai, isake kAraNa yaha tIna rassiyoM se bane mahatattva se dasagunI mUla prakRti hai / (9) hue chI ke ke tulya pratIta hotA hai / (7) viSNu purANa ke anusAra isa pRthvI para loka ke tIna vibhAga hai agholoka, madhya- jambU, plakSa, zAlmali, krauMca, zAka aura puSkara loka aura upraloka / (8) ye sAta dvIpa tathA lavaNoda, ikSurasa, suroda, ____ adholoka meM nigoda naraka Adi hai / madhya- sarpissalila, dadhitoya, kSIroda aura svAdusalila loka meM yaha pRthvI aura urdhvaloka meM svarga ye sAta samudra ke jo cUr3I hai AkAra rupa siddhazilA Adi hai| se eka dUsare ko vaiSTita karake sthita ___adholoka (jo kamara se nIce kA bhAga hai ye dvIpa pUrva pUrva dvIpa kI apekSA dugane hai meM sAta naraka hai / urdhvaloka meM solaha svarga vistAra vAle hai / (10) tathA anuttara, anudiza Adi haiN| sabase upara jaina paramparAnusAra bhI madhyaloka meM valayAsiddhazilA hai| (de. citra 2) kAra rupa se avasthita asaMkhyAta dvIpa aura vaidika-bhUgola bhI lagabhaga ise svIkAra samudra eka ke pIche eka ko vaiSTita karake sthita karatA hai virATa-puruSa ke pairoM se kaTiparyanta hai / pratyeka dvIpa aura samudra pUrva pUrva kI sAta pAtAla hI sAta naraka hai jo sAta svarga apekSA dUne vistAra se yukta hai / (11) aura mahaloka, janaloka aura tapoloka kI vAstava meM dvIpa aura samudroM se pRthvI kalpanA kI gayI hai vaha jainAbhimata, svarga ke ghire hone kA ullekha lagabhaga sabhI grantho aura anuttara anudiza Adi hai| sabase upara meM AyA hai| siddha zilA (mokSa) kathAsarit sAgara ke anusAra pRthvI dvIpoM jaina paramparAnusAra hai vaidika paramparAnusAra evaM samudroM se ghirI hai / (12) bhI virATa puruSa ke mastaka para brahma kA nitya kAvyamImAMsA meM bhI isI AdhAra para nivAsa sthAna satyaloka (mokSa) hai| sAta samudroM aura sAta dvIpoM kI gaNanA vaidika paramparAnusAra sRSTi aMDAkAra hai| kI gayI hai / (13) Adhunika vijJAna pRthvI ko gola aura kathAsarinasAgara meM hI pRthvI ko kahIM nAraMgI kI taraha capaTI mAnatA hai| sAta aura kahIM cAra samudroM se ghirA batAyA jaina paramparAnusAra loka tIna vAtavalayoM gayA hai (14) se ghirA hai / vedAMta ke anusAra brahmANDa sAta rAjazekhara ne pRthvI 4 samudroM se ghirI AvaraNoM se ghirA hai / hai yA 7 samudroM se ? isa prazna kA samAdhAna For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karate hue dono matoM ko ThIka mAnA hai (15) jAtA hai udhara to prakoza rahatA hai parantu __ kavikula guru mahAkavi kAlidAsa pRthvI dUsarI aura prakAza nahIM rahatA taba unhoMne yaha ko 4 samudro se pariveSTita mAnate hai (16) saMkalpa lekara ki 'maiM rAta ko bhI dina meM __bhAgavata ke anusAra svAyaMbhava mana ke patra badala dUMga' sUrya ke pIche hI eka jyotirmaya priyavrata gRhasthAzrama se virakta the, tathApi pitA / ratha para car3ha kara dvitIya sUrya kI bhAMti sUrya kI AjJA se unhoMne rAjatilaka karAyA aura ke pIche pIche pRthvI kI sAta parikramAye kara rAjyazAsana karane lage / DAlI / taba usa samaya priyavrata ke ratha ke ____ eka bAra unhoMne dekhA ki sumeru kI / pahiyoM se jo lIkeM banI ve hI sAta samudra ___ bana gaye aura pRthvI meM sAta dvIpa ho gaye (17) parikramA karate hue sUrya kA ratha jidhara se bhUloka saptadvIpa va sazasAgara pUrva pUrva kI apekSA uttarotara dUmA vistAra jambUdvIpa lAzodA ARMERBARE zAkadvIpa e vAyA pulAva mAzAjana jainena siddhAnta koSa se sAbhAra - - d For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinake nAma uparyukta viSNupurANa ke hI maDhe kA hai, viSNu purANa ke anusAra pA~cavA anusAra hai / inameM pahale pahale kI apekSA maTThA tathA chaThA dUdha kA hai / Age Age ke dvIpa kA parimANa dugunA bauddha paramparAnusAra ATha parvata aura ATha hai / ye samudra ke bAharI bhAgo meM cAroM ora samudra hai| phaile hue hai / (18) antima samudra meM jambUdvIpa Adi 4 dvIpa sAta samudra kramazaH lavaNoda ikSurasa, hai / tadanusAra loka ke adhobhAga meM 1600000 suroda, sarpisa-salila, dadhitoya, kSIroda aura yojana U~cA aparimita vAyu maNDala hai, isake svAdu jala ke hai / (19) Upara 1120000 yojana U~cA jala maNDala hai, yahA~ krama meM thoDA antara hai| bhAgavata ke jisameM 320000 yojana bhUmaNDala hai| anusAra pA~cavAM samudra dUdha kA tathA chaThA bhUmaNDala ke bIca meM merU parvata hai / Age madhyaloka sAmAnya dvIpasAgaroM ke nAma saMketa yo..yojana jaina 5 . PARENTryogy MASTRAMINTERVERSEANISH FRESTHA HIMALSIPAHIP KISSAGER SMS ADEEOHD ASERMAN MARATHI 27.. A RECANA MARHIRONAIRESISTERNA OTHER HA noTa:- prasa nAlI meM apara kI ora se dekhane para aisA dikhAI detA hai| L aura siddhAnna nAza se sAbhAra For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80000 yo0 vistRta sItA samudra hai, jo meru sumeru paryata hai jo eka lAkha yojana vistAra ko cAro ora se veSTita karake sthita hai| vAlA hai / isakA eka hajAra yojana bhAga isake Age 40000 yo0 vistRta yugandhara to pRthvItala ke nIce hai| zeSa 99 hajAra parvata valayAkAra sthita hai / Age bhI isI yojana bhAga pRthvI tala se upara hai / (22) prakAra eka eka samudra ke antarAla se uttaro- viSNu purANa ke anusAra sumeru kI ttara Adhe Adhe vistAra se yukta kramazaH U~cAI 84000 yojana hai / bhAgavata ke anusAra ISAdhara; khadiraka, sudarzana, azvavarNa, vinataka yaha svarNamaya parvata eka lAkha yojana hai / aura nimidhara parvata hai / (de. citra 5.) jo solaha hajAra yojana pRthvI ke andara anta meM lohamaya cakravAla parvata hai / (20) dhaMsA huA hai aura 84000 yo. pRthvI ke nimidhara aura cakravAla parvatoM ke madhya meM bAhara / (23) ... jo samudra hai usameM cAra dvIpa hai (dekhiye abhidharmakoza ke anusAra sumeru kI citra 6) meru parvata kI pUrva dizA meM ardhacandrA- OMvAI eka lAkha 60 hajAra yojana hai jisameM kAra pUrva videha, dakSiNa dizA meM zarkarAkAra 80000 yojana to jala meM nimagna hai aura jambUdvIpa, pazcima dizA meM maNDalAkAra avara 80000 yojana jala se urdhva hai / (24) godAnIya, aura uttara meM samacatuSkoNa uttara jaina paramparAnusAra madhya loka meM eka kuru hai / (20) lAkha yojana vistAravAlA jambUdvIpa hai / use do dvIpo ke bIca meM do do antadvIpa hai| gherakara 2 lAkha yojana vistAravAlA lavaNasamudra, jambUdvIpa ke pUrva antadvIpa meM rAkSasoM kA use gherakara 4 lAkha yojana vistAra vAlA ghAtakI aura zeSa meM manuSyoM kA nivAsa hai / (21) dvIpa, use gherakara 8 lAkha yojana vistAra (dakhiye citra 6) vAlA kAlodadhi samudra, Use perakara 16 lAkha kucha bhI ho isa bAta meM sabhI eka mata yojana vistAravAlA puSkara varadIpa hai / hai kiM pRthvI ko gherakara dvIpa aura samudra isI prakAra Age ke dvIpa tathA samudra sthita hai aura ye sabhI dUne dUne vistAra- dugune dugune hote gaye hai / (de. citra. 4) vAle hai| ___puSkaravara dvIpa ke ThIka bIcoM bIca jaina paramparAnusAra bhI samudra dUdha ghI mAnuSottara parvata hai| aisI dazA meM yaha dvIpa Adi ke hai, pA~cavA samudra kSIrodadhi hai do bhAgoM meM vibhakta ho jAtA hai| manuSyoM kI jisakA jala dUdha ke samAna hai| tIrtha kara kA gati puSkaravara dvIpa ke prathama Adhe bhAga taka hI hai amiSeka isI ke jala se hotA hai / (prAD mAnuSottarAn manuSyAH) (25) ___ jaina aura zaidika donoM mAnyatAoM ke bhAgavata ke anusAra puSkaravaradIpa meM svarNamaya anusAra sabhI dvIpoM aura samudroM ke bIca kamala hone se isakA nAma puSkaradvIpa hai meM jambUdvIpa hai aura usake bIcoM bIca isake bIcoM bIca mAnuSottara nAmakA parvata For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / isake Age svarNamayI pRthvI haiM jo darpaNa meM hai / bauddhadarzana ke anusAra isakI sthiti ke samAna svaccha hai / isameM girI huI koI nimindhara aura cakravAla parvata ke madhya sAgara vastu phira nahIM milatI / isalie vahAM devatAoM meM sumeru ke dakSiNa meM hai / (citra 5-6) ke atirikta koI prANI nahIM rahatA, arthAt tIno paramparAoM ke anusAra isa dvIpa meM bhAgavata ke anusAra mAnuSottara parvata ke Age jambUvRkSa hone ke kAraNa isakA nAma jambUdvIpa manuSyoM kI gati nahIM hai (26) hai| jaina aura vaidika paramparAoM ke anusAra jambUdvIpa : isakA vistAra eka lAkha yojana hai / (27) jaina aura vaidika donoM paramparAoM ke abhidharmakoza ke anusAra jambUdvIpa ke anusAra jambUdvIpa sabhI dvIpa-samudroM ke madhya tIna pAzrva 2000 yojana ke hai| eka pAva abhinata sIpa Am) ORTER T RANSyst NYM. ROMAL ARMER TV sumeru ALI SHRA ARTHA ANSH KARINARY TwmaNSELE RANER 20,000 yo:-RSAFE parika pata 10.00 AAREE 44264G MEAKAR AWARNA -- sAyara 10,000 R R E P10,000 : pradarzana parvata Vo CRPORARIAAMAA MAARKAMWAR MPROAD yA REET-sA W Apakana parvata 2500 2004TAAV AAAASA RRR 3100 yoga MAKALAM HARIES vinataka parvata 110 4H A pAvara 12500 yo-- > 4nimiyara kI NAAG3 sAgara 1565 yoKARANA E -120-000 SAMANARSS sA NARESS KAAMOSAR . gANabhUmaNDala bama vivAnta koSamAra For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.5 yojana kA hai isalie yaha zakaTa kI priyavrata ne dvIpoM kA vibhAga kara jambUAkRti kA hai| (28) (de. citra 6) dvIpa kA adhipati AgnIdhra ko banAyA thA / viSNupurANa ke anusAra jambUdvIpa meM AgnIdhra ke nAbhi, kiMpuruSa, hariSarSa', ilAghRta, sumeru ke dakSiNa meM himavAna, hemakUTa aura ramyaka, hiraNyamaya, kuru, bhadrAzva aura ketumAla niSadha tathA uttara meM nIla, zveta zRGagI ye ye nau putra hue / (29) cha parvata hai jo isako bhAratavarSa, kiMpuruSa, jambUdvIpa ke vibhAga karake inhIM ke samAna harivarSa. ilAvata, ramyaka, hiraNyamaya aura nAma vAle nau khaDa banAye aura unheM eka uttarapUrva ina sAta kSetroM meM vibhakta kara eka putra ko sauMpa diyA / (30) dete hai| ye nau varSa nau nau hajAra yojana vistAra bhAgavata ke anusAra jambUdvIpa meM nau . vAle hai| inhe bA~Tane vAle ATha parvata hai| varSa (khaMDa) hai| yahAM bhAgavata aura viSNupurANa meM spaSTataH uttara . . uttara HI. aba godAnIya hIpa anuSya d - dakSiA , bauddha darzana ke anusAra tyAnudvIpIya bhUgola For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 aMtara hai ataH bhAgavata ke anusAra nau kSetra aura ATha parva hai jabaki viSNupurANa ke anusAra sAta kSetra aura cha parvata hai / bhAgabata kA kathana samIcIna jAna nahIM paDatA kyoMki Age jo kathana kiyA gayA hai vaha viSNupurANa kA hI samarthana karatA sA pratIta hotA hai / yadyapi yenakenaprakAreNa naukhaMDoM kA samAdhAna karane kA prayAsa kiyA gayA hai tathApi vaha asamIcIna hai| isa saMbaMdha meM yaha kathana draSTavya hai " eSAM madhye ilAvRta nAma abhyantara varSa uttarottareNelAvRta nIlaH zvetaH zraGgavAniti trayo ramyaka- hiraNyamaya- kurUNAM varSANAM maryAdAgirayaH eSAM dakSiNena ilAvRta niSedho hemakUTo himAlaya iti prAgAyatA yathA nIlAdayo'yutayojanotsedhA hari varSa - kiMpuruSa - bhAratA yathAkramaM ambU dvIpa citra- 2 pIpala nRza 1 tathaivelA vRtamapareNa pUrveNa va mAlyavad - gandha mAdanAvAnIla- niSadhAyato dvisahasramapaprayutaH ketumAla bhadrAzvayoH sImAnaM vidadhate zrImadbhAgavata 5/16 / 7-10 isakA rekhAcitra darzAyA jA sakatA hai / (de. citra saM. 7) isa prakAra bhAgavata kA nau kSetroM vAlA kathana asamIcIna hai kyoMki nau nau hajAra yojana vAle nau kSetroM kA jo kathana kiyA gayA hai vaha uparyukta udAharaNa se saMgata nahIM hotA / isa kathana ke AdhAra para ramyaka aura bhadrAva yA ketumAla eka se nahIM ho sakate kyoMki ilAvRta meM hI ilAvRta kara diye gaye hai isI prakAra ATha parva to meM niSadha aura mAlyavAna yA gandhamAdana eka se vistAra vAle nahIM ho sakate / zAharu zahara 70 bhArata higala IN000 veta pata kiMpuruSa ma samyaka kadaMba vRkSa mahAva harivarSa nIla parvata ilAvRta For Personal & Private Use Only himavAna pata niSadha parvata hemakUTa parvata } Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / (32) - jaina bhUgola ke anusAra sAta kSetra hai aura isa prakAra ye parvata ilAghRta kSetra meM hai| unhe bAMTane vAle cha parvata hai bharata, haimavata, jaina bhUgola ke anusAra ina sabhI kSetroM harivarSa, videha, ramyaka, hairaNyavata aura airAvata ke madhya meM ilAvRta kI taraha videha kSetra ye sAta kSetra hai / (31) haiM, jisameM sumeru ke dakSiNa aura uttara meM niSadha va nIla parvataspazI', saumanasya, inhe bAMTane vAle himavan, mahAhimavan, vidyutaprabha gaMdhamAdana va mAlyavAna nAma ke do niSadha, nIla rUkmI aura zikharI ye cha parvata do gajada tAkAra parvata hai, ise eka citra dvArA isa prakAra darzAyA jA sakatA hai| (de. citra bhAgavata aura viSNupurANa ke anusAra saM08) meruparvata kI AdhArabhUta yutiyoM ke samAna isa prakAra hama dekhate hai ki na kevala bane hue cAra parvata hai jina para eka eka jambUdvIpa saMbaMdhI kSetroM aura parvatoM kI saMkhyA vizAla vRkSa hai parvatoM aura vRkSoM ke nAmoM meM samAnatA hai apitu unake nAmoM meM bhI meM thoDA aMtara hai| samAnatA hai| parvato meM viSNupurANa jise hemakUTa kahatA hai tattvArtha sUtra use mahAbhAgavata ke anusAra mandara, merUmandara, himavAn, viSNupurANa jise zveta kahatA hai supArzva aura kukuda, ye cAra parvata hai tathA tattvArtha sUtra use rukmI aura viSNupurANa ke zRMgI inake Upara Ama, jAmUna aura vaTa ke vRkSa hai| ko tatvArtha sUtra zikharI (zikharI zRMgI kA hI viSNupurANa ke anusAra mandara, gaMdhamAdana, apabhraMza rupa mAnA jAnA cAhiye) kahatA vipula aura supAva parvata hai tathA ina para hai, viSNupurANa bhArata ko tatvArtha sUtra kramazaH kadaMva, jambu pIpala aura vaTa ke vRkSa bharata kiMpuruSa ko hemavata, harivaSa ko hai / (33) hari, ilAvRta. ko videha, ramthakako ramyaka, airAvata hairaNyavatazikharI -rukmi ramyaka 17 nIla jambUdvIpa pavAna mAtya sameta (jaina) vepanmAla saumanasma/ +niSaSa hari hemavata bharata -mahAhimavana -himavana For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 hiraNyamaya ko hairaNyavata aura uttarakuru ko airAvata kahatA hai, sumeru ke pAsa cAra parvato kI kalpanA donoM meM samAna hai. parvato ke nAma gandhamAdana va mAlyavAna samAna hI hai / aura jinake nAma para yaha deza ajanAtha varSa kahalAtA thA " (34) yadi bhAgavata ke nau kSetro vAlA kathana pramANika mAnA jAye to jaina bhUgola kA isase pUrNa mela baiTha jAtA hai / bhAgavata meM ilAvRta kSetra meM parvato dvArA kiye gaye tIna parvatoM kI kalpanA hai / ilAvRta kiMpuruSa aura bhadrAzva. jaina paramparA bhI parva to dvArA videha kSetra meM tIna khaMDa mAnatI hai / devakuru, uttarakuru aura videha / (de0 ci07 tathA 8) bharata kSetra : umAsvAti kRta tattvArtha sUtra meM 'bharata haimavata harivideha yaka hiraNyavattairAvata varSA : kSetrANi" sUtra ke anusAra jambUdvIpa meM pahalA khaMDa bharata khaMDa hai / bhAgavata ke anusAra pahale isakA nAma nAbhi khaMDa thA kyoMki AgnIdhra ne putro ke nAma para khaNDoM ke nAma rakhe the aura nAbhi - prathama putra the / ataH pahalA khaNDa nAbhi khaNDa ke nAma se prasiddha huA / cU~ki nAbhi aMjanAbha bhI kahalAte the / ataH isa khaMDa kA nAma aMjanAtha khaMDa rahA / DA0 yasudeva zaraNa agravAla ne likhA hai "svAyaMbhuva manu hai priyavrata, priyavrata ke putra nAbhi, nAbhi ke RSabha aura RSabha ke so putra huye jinameM bharata jyeSTha the / yahI nAbhi aMjanAbha bhI kahalAte the bhAgavata meM bhI ajanAbha kA ullekha AyA hai / eka bAra bhagavAna indra ne IrSyAvaza unake rAjya meM varSA nahIM kI, taba yogezvara bhagavAna RSabhadeva ne indra kI mUrkhatA para haMsate huye apanI yogamAyA ke prabhAva se apane varSa aMjAma varSa meM khUba jala barasAyA 35 yahIM ajanAbha varSa Age calakara RSabha ke jyeSTha putra bharata ke nAma para bhArata barSa kahalAyA (36) vAyupurANa, agnipurANa, mArkaNDeya, brahmaNDa nArada, liGga, skanda ziva kuma vArAha tathA matsya purANa ke anusAra bhI priyavrata ke putra agnIMdha, nAbhi, nAbhi ke RSabha aura RSabha ke jyeSTha putra bharata ke nAma para isa deza kA nAma bhAratavarSa pA / ( 37 ) aneka jaina Agama tathA paurANika grantho ke AdhAra para bhI RSabha putra bharata para isa deza kA nAma bhAratavarSa nAma paDA / isa prakAra donoM paramparAoM ke AdhAra para isa khaNDa (deza) kA nAma bhArata paDA / tattvArtha- sUtra evaM anya jaina pranthoM ke anusAra jambUdvIpameM kSetroM ko vibhAjita karane vAle jo chaha kulAcala parvata hai, unameM pratyeka para eka mahAhRda hai, himavat, mahAhimavat, niSadha nIla, rukmI, zikharI ina cha parvatoM para kramazaH padma mahApadma, tigiccha kesarI, mahApuNDarIka, aura puNDarIka ye cha mahA (tAlAba) hai / (38) For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata kSetra. pazcima + - pUrva YX kaTo vaizravaNa halavata surA sindhu mahatasyA pa dAdaharu gaMgAulA bharata hiM HA ma sidAyaThana -sTAra.yo. 25yo Good IN idhabha giri tiratAra .. yojala meM 10 yo alake asara zyovistAra - 10 yo., gaharA-10 yo. yo. gaharAI. ko. meccha khaNDa khaNDaprapAta guphA zAmaALIRALLUTION maccha khaNDa ___10720 yo meccha khaNDa vana khaNDa/2 yo* timiva guphA rANAyAyAyAta priyArtha parvata uttarArdhamatimisa pAyalaTa bahaYXSM hamAna pUrNa bhavabijayA MOTIRLILTRAILER + -6848 khaNDa prapAta dudhagAmAra yaadytn| Poinwrou TULATIOTIRMITTAR/ H IT For Personal & Private Use Only 40 meccha khaNDa Arya khaNDa To-1Iko meka khaNDa/16 zyo . CTT harakorA paEART. X dakSiNa bharata kA dhanuSa pRSTha pApa pRSTa 1452mAyo ze bharata kA dhanuSa pRSTa sAgara sApa 2000ke cha lavaNa bApa ) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inameM se pratyeka hRda se do do nadiyAM nikalatI hai (39) aura apane apane kSetroM ko sIMcatI huI samudra meM jA giratI hai / bharata aura haimavata kSetra ke bIca jo himavAna parvata hai usa para avasthita padmahRda se gaMgA aura siMdhu do nadiyAM nikalatI hai, gaMgA pUrva kI aura siMdhu pazcima kI ora jAtI hai / 40 (de. citra - 8) sAtha hI bharata kSetra ke pazcima taka phailA rajatamaya hai (41) (de. citra 8) vijayArdha se uttara meM tIna tathA dakSiNa meM tIna khaNDa haiM, inameM dakSiNa bharata khaNDa ke tIna khaNDoM meM madhya kA AryakhaNDa hai bAkI pA~ca mleccha khaNDa ke nAma se jAne jAte haiM / (42) isa prakAra donoM darzanoM kA bhUgola aneka -azo meM samAnatA rakhatA hai / * loka kI sthiti donoM meM purUSAkAra hI hai / madhya meM pUrva se vijayArdha parvata 0 cUDI ke AkAra meM dvIpoM kA nAmakaraNa vRkSoM ke AdhAra para. 0 mAnuSottara parvata se Age manuSyoM kA avasthAna na honA, 0 jambUdvIpa kA sabhI dvIpoM aura parvatoM madhya meM honA, 0 jambUdvIpa ke bIca sumeru kA honA, jambUdvIpa meM sAta yA nau varSoM (kSetroM) 0 kA honA / * chaha kulAcaloM kA honA, * unake nAmoM kA lagabhaga samAna honA, 0 bIca meM videha kA honA / 6 41 videha meM sumeru aura usake pAsa cAra anya parvatoM kA honA / 0 * bharata khaMNDa kA nAmakaraNa vRSabha putra bharata ke nAma para honA - Adi viSayoM meM donoM samAna hai / urdhva aura adholoka sambandhI aneka samAnatAe~ haiM, jinakA Akalana isa laghu nibandha meM sambhava nahIM hai / vastutaH prastuta viSaya tIna svatantra zodha prabandhoM kI apekSA rakhatA hai-- 1 jaina aura vaidika bhUgola kA tulanAtmaka bhUgola kA 3 jaina karaNAnuyoga ke AdhAra para vizva kA kA bhUgola. saMsthAna isa dizA meM agraNI ho aisI AzA hai| adhyayana. 2 vaidika-purANoM meM varNita tulanAtmaka adhyayana. sandarbha 1 ratnakaraNDa zrAvakAcAra vIra sevA - maMdira TrasTa dilhI 1972, 2/2 2 vahI 3 Adi purANaH bhAratIya jJAnapITha kAzI 19634/15 4 zrImad bhAgavata : gItApresa saM0 2018, 2/5/21-35 5 vahI 2/5/36 6 vahI 2/5/38-39 7 AdipurANa 4/42-44 8 vahI 4-40 9 zrImad bhagavad gItA pRSTa 68, 2/ 3 For Personal & Private Use Only (prathama bhAga ) kA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 viSNupurANa adhyAya 2 26 zrImad bhAgavata 5-20-35-37 11 'dvidvirviSkambhAH pUrva pUrva-parikSepiNo valayA- 27 vahI 5-16-5 tathA jambUdvIpa paNNattI 1-20 ___ kRtayaH" tattvArtha sUtra vArANasI 1950,3-8 28 abhidharma koza 3-53-54 12 kathA saritsAgara kA sAMskRtika adhyayana 29 zrImad bhAgavata 5-2-19 _____ DA0 vAcaspati dvivedI puSTha 18 30 vahI 5-2-21 13 kAvyamImAMsA : bihAra rASTrabhASA pariSad 31 tattvArtha sUtra 3-10 32 vahI 3-11 paTanA 1965, pRSTha 230 33 zrImad bhAgavata 5-16-12 94 ka0 sa0 kA sA0 a0 pRSTha 19 34 jaina sAhitya kA itihAsa (pUrva pIThikA) 15 kAvya-mImAMsA pRSTa 232 mathurA, prastAvanA pRSTa 8 16 abhijJAna-zAkuntalam : ratana prakAzana mandira AgarA 1982, 4-19 35 zrImadbhAgavata 5-4-3 36 vahI evaM anya 17 zrImad bhAgavata-5-Na-30 37 tat tat purANa 18 vahI 5-1-32 38 tattvArtha sUtra 3-11-14 19 vahI 5-1-33 39 vahI 3-20 20 abhidhama koza 48-49 40 vahI 3-21-22 20 ba abhidharma koza : hindustAnI ekeDamI 41 jambUdIvapaNNattI 2-32 tathA tiloyaNNattI ilAhAbAda, pRSTha 368 4-107 21 vahI pRSTha 370 42 tiloya paNNattI 4-266-68 22 jambUdvIpa paNNattI : solApura 1958, 4-22 23 zrImad bhAgavat 5-16-7 130, baDA bAjAra 24 abhidharma koza pRSTha 367 khataulI-251201 25 tattvArtha sUtra 3-35 (u0pra) For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M www gaMbhIratAse par3heM le. Do. Ara. DI. tripAThI-dilhI ____ hama apane zAleya pAThya-granthoM ke dhAraNA aura vAstavikatA :dvArA prApta sImita jJAna ke AdhAra para jJAna kI parisImA paryApta vistRta hai / pRthvI kA AkAra gola mAnate haiN| vibhinna manISiyoM dvArA vibhinna-mAdhyamoM se isa jJAna kI vRddhi meM pAThya-pustakoM ke kramika jisakA anveSaNa kiyA gayA ho, use kevala jJAna se puSTa hamAre bhUgola ke adhyApaka bhI katipaya dhAraNAoM se dhUmila nahIM kiyA jA vaisA hI apanA sahayoga pradAna karate haiN| sakatA hai| isa prakAra 'dvibaddhaM subaddhaM bhavati' vAlI ukti dhAraNA kevala mana kI bhUmikA para adhiisa mAnyatA para dRr3ha bane rahane meM preraka ho kAra jamAtI hai, jaba ki vAstavikatA satya ke jAtI hai| samIpa le jAkara usakI paratoM ko eka-eka yadi hama kahIM kisI dhArmika grantha athavA karake ughADa ___ karake ughADatI hai aura hRdaya para aisA sudRDha Astika vidvAna ke mukha se 'pRthvI kA AkAra prabhAva sthApita kara detI hai ki vRkSoM ko gola nahIM hai,' yaha sunate haiM / to kahate haiM ukhADa pheMkane vAle vAyu kA vega unnata 'yaha bhUgola kyA jAne ?' aura yadi vaha haTha ziloccayI parvata ke samakSa mUrchita mAtra raha pUrvaka zAstra kA uddharaNa de baiThA to kaheMge jAtA hai| 'zAstroM meM to saba kapola-kalpanA athavA danta dhAraNA athavA mAnyatA kI bhUlamiti kathAoM kA hI saMgraha hai, jaise rAvaNa ke dasa kalpanA aura laukika prayAsa kI pariNati zira, kArtavIryAjUna ke eka hajAra hAtha' aadi| se nirmita hotI hai, jaba ki vAstayadi isase bhI vaha nahIM mAnA to hamArA bikatA ke liye Atmapratyaya aura uttara hogA "Aja jaise. vaijJAnika anveSaNA alaukika upAdAnoM kA sabala sahayoga ke sAdhana upalabdha hai, unameM se kyA eka hotA hai| bhI usa samaya unake pAsa upalabdha thA ?" . isa dRSTi se pRthvI ke AkAra-cintana meM Akhira meM kaMTAlakara nAstika yA dharma-vimukha do dhArAe~ pravahamAna hai, eka dhAraNAmUlaka aura kahakara vaha paMDita piNDa chuDA legaa| dUsarI vAstavikatAmUlaka / For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 uparyukta do dhArAoM meM kise vAstavika satyoM kA mArmika jJAtA banane kA dAvA kahA jAya ? kise dhAraNA rupa ? yaha eka karatA hai| prazna hai| vartamAna yuga meM vijJAnavAda kI cakAcauMdha pratyakSa ke kiye pramAga kI kyA Ava- meM samajhadArI-vicArazIlatA para kucha AvaraNa zyakatA hai : sA A jAne se mAnava kI dhUmila dhAraNAeM panapa kara mAnava ke prAkRtika-vikAsa ko yahAM bhI loga kaha dete hai ki 'jo avarodha pahuMcA rahI hai| pratyakSa-pramANita hai, vahI vAstavika hai, aura jisake lie vaisA sAdhya nahIM vaha hai dhAraNA ataH vijJAna ke aneka kSetroM meM se bhagola rupa / kintu isameM bhI yaha Apatti A sakatI ke kSetra para kucha mArmika-prakAza prApta karanekA hai aura vaha yaha ki Apa jise pratyakSa kahate prayAsa karanA jarurI hai. hai, vaha bhI apratyakSa hI hai, vahAM bhI dhAraNA ne apanA prabhAva mastiSka para jamA rakhA hai, AzA hai ki taTastha vidvAna, vicAraka jisase dhAraNA ke anurupa saMyojanA kI jAtI hai| yogya vicAra kreNge| .. ____ mAnava-buddhi kI sImAeM kAphI paryApta khAsa bAta :- "purANamityeva na sAdhu hone para bhI bhautikavAda ke unmAda meM kabhI sarva" yaha kAlIdAsa kI ukti ko sAmane kabhI mAnava apane Apako prakRti ke sanAtana rakha karake hI yaha prayAsa karanA jarurI hai| 9. CO For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Soul (Atman) In Samkara-Vedanta By prof. K. N. Iyer PATAN (N. G.) Introductory There is a mystery in all of us by which we hear, see, move, taste, feel, think, etc. What is this mystery? As the KENA Upanishad, I, 1 puts it By whom willed and directed does the mind light on its objects? By whom directed does PRANA (life), the first, move? By whose will do we utter words? What intelligence directs the eye and the ear?. This mystery is called the 'soul' (ATMAN) in Samkara-Vedanta, a subject to which we shall turn later after a few necessary words on Nature and God. on Nature and God. Many even educated men and women may be heard to explode the above stupendous mystery in us all in a jiffy with the magic word 'Nature' (a word which ancient Greek philosophy has bequeathed to us for which we should be profoundly thankful to it), but, then, the philosophic questions here to be irrefutably answered are: (1) 'Why should what we call a dead person not hear, see, move, etc. when death is no less Nature' than life?'; Nature' be have, or seem to behave, exactly as she does and not otherwise ?' (2) Why should 6 set To explain question 2 above briefly. Why should, for instance, the anomalous expansion of water' in only at four degrees Centigrade and not at, say, five or three ? why should KCN (potassium cyanide) dissolve the souls of men and women (unless it be, perhaps, that it dissolves gold which dissolves the souls of men and women) and not, for example, KOH (potassium hydroxide) or Nacl (sodium chloride,' common salt')? why should the laws of light, electricity, liquids, motion, magnetism, etc, be exactly For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ what they are and not other? Why should the formula for the force of attraction between two bodies be the m1m2 m1m2 Newtonian F= and not, say, 12 13 Why should the 'specific gravity' of kerosene, for example, be only .8 and not, let us say, .7 or .9. Instances might be multiplied almost end-.. lessly not only from the exact sciences but also from thremmatology, psychology, palaeontology, from any walk of life. In short, as has already been said, why should Nature behave, or seem to behave, precisely as she does and not in some other way? Why should she obey only one particular set of scientific and mathematical laws to the exclusion of the infinitude of other such sets? The matter, the mystery in us all by which we see, hear, feel etc. is not half so easy to answer unopposably as the ready omniscience of the uninformed might think, seeking shelter behind the magic word 'Nature' easy for us all to utter. The objection here that the "specific gravity" of kerosene is only .8 and not .7 or 9, that the laws of light, liquids, etc. are what they are and not other, and so on, in short, that Nature (or the universe) obeys only one particular set of scientific and mathematical laws, is itself Nature': we need not go behind her for its cause' cannot hold; for it is begging the question. It will resemble one's offering for a tough equation in x the grand solution X = X. Samkara will therefore perceive, after refuting the Samkhya philosophy whose PRAKRTI is roughtly equal to our Nature', a stupendous, immeasurable intelligence behind Nature', sometimes called The Cosmic Mind' in philosophy, which it calls 'God' (Isvar), who imposes on the universe one particular set of scientific and mathematical laws, eliminating the others whose number is infinite and vigilantly sees to it that they are rigorously observed by the universe, or Nature' if one will. But for His, this climination and vigilant supervision matter and mind should behave differently at different times. The sky should now appear blue, now red, now yellow, and so on; liquids should now keep a level surface, now an uneven one, now a corrugated one, and so following; sugar, should now taste sweet, now sour, now astringent, and so forth,. There should thus be chaos and not cosmos in the universe. In other words, 'God' (Isvara) is, philosophi cally a Limit' in the universe, a, principle of Limit behind the universe,' If one will prefer to have it For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ that way, separating the innumerable what is conformable to science and worlds of Possibility from the obse. mathematics which are at work everyrved one of Actuality. As Samkara where in the universe including what puts it 'The Lord' is a bank. a limi- is called 'empty space' is conformable tary support, that these worlds (the to reason and what is opposed to worlds of Possibility and that of Ac. them is opposed to reason...a matter tuality) may not be confounded....... of vital importance for rational philo. Just as a dam stems the spreading sophers to note. On such a further of water so that the boundaries of move involving tough Advaitic the (contiguous) fields are not con- metaphysics which it will take too founded, so that self (God) acts as a long to deal with here. He might be limitary dam in order that these seen to come off as being (fundaouter and inner worlds (the worlds mentally) one' with Truth, the subof possibility and that of Actuality) stratum of the universe called in may not be confounded.1. To put it Samkara Brahman'as Samkara in a much simpler language, "Take holds Him to be in his commentary away God from the universe, and on "Vedanta Sutra," III. iii, 39. Chaos, Disorder, comes to reign with The Samkara-Vedantic Solupossibility (i. e. the possibility of tion, of the mystery; the 'soul innumerable ever-changing, disorderly in Samkara-Vedanta universes) as its prime Minister'. On a rational further move God might The Samkara-Vedantic solution be seen to emerge as the Giver to of the great problem mooted above the universe of its science and mathe by the KENA Upanishad is that there is an immaterial 'soul matics and thus the Ground of (ATreason, a corollary to which is that MAN) in men and women by which they see, hear, feel, etc. and not 1 'Samkara's Commentary on the merely by the sense organs as is Vedanta Sutras. I. iii. 16. (Italics generally thought because if that were ours.) of, also id., III, ii, 32; id., so we should not see objects in our I. i. 20, and especially Samkara's dreams when our eyes are closed. commentary on the chandogya Samkara-Vedanta will go on to add Upanishad; VIII, iv, 1 which ma- that this soul or ATMAN is the kes to matter much clearer but same as God, strictly speaking Truth which is too long to be reprod- (NIRGUNA BRAHMAN) with which uced in an article of this length. God is, according to Samkara, (funda For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mentally) one. Aham BrahmoSmi 1 (I am God), Tat Tvam Asi2 (That thou art). The outer Mystery that governs the universe is the same as the inner mystery in men and women which governs them and renders their seeing, hearing, feeling, thinking, reasoning, etc. possible. This is perhaps the boldest, most startling utterance of 'Samkara-Vedanta which, nevertheless, is not easy to challenge. Thus, to give but a single instance, no less than Max Muller (to whom Samkara-Vedanta was the highest and truest philosophy) says in his Three Lectures on The Vedanta Philosophy (1894, p. 91) 'The soul is God, sounds startling even to us, but, if it is not God, what can it be ?'. It may be of interest to note here incidentally that the Samkara-Vedantic tenet 'The soul is God' will not only embrace with warmth the Biblical 'No man hath seen God at any time' (John, I) but clearly explain it epistemologically. No man can see God because the seer in him, his ever 1 "Brhdaranyaka Upanishad," I, iv, 10 quoted approvingly in 'Samkara's commentary on the Vedanta Sutras, I, i. 4. 2 Of. "chandogya Upanishad," Vi, viii 7 and 'Samkara's commentary on it, 'Samkara's commentary on the Vedanta Sutras, I, i, 6, passim. soul, is itself God. The perceiving subject can never come to stand out there, epistemologically, as the perceived object. So, no man can ever come to see God as someone or something standing outside him. As the Brudaranyaka Upanishad puts it, 'You cannot see the seer of the seeing, the hearer of the hearing (III, iv, 2). Secondly, we all see things alike (when our senses do not function abnormally through drink, 'madness, and the like) because. the calm perceiver in us all is the same God who has created these things. Thus we all see a tree, for instance, as a tree in our normal state. One doesn't see it as a tall giant with shivering locks brandishing a mace, another as a beautiful maiden with curly hair, an oval face, and large dark eyes, another as a lion couchant, and so on. Arguments against the soul and Samkara's meeting them. Many are the scientific, semi-scientific, and unscientific and unmathematical arguments against a 'soul' in a man or woman doubting it, denying it, scoffing at it, holding it to be merely an 'epiphenomenon', questioning its habitation in the body, and so on; the advances of modern surgery alone will provide us with some powerful arguments to deny the soul with and For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dismiss it to the limbo of discredited stand as Voltaire's with respect to superstitions. We cannot stop to con. the soul. They sang sider them all, even mention them "They prate of God! ...... all, in an article of this length. We Let them but tell us what a soul is, then can only cast a very quick glance, or We shall believe in these mad, rather side-glance, at the matter as brainsick men.3 below : Catholic Samkara-Vedanta, which. (1) Says Bertrand Russell, perhaps is therefore not without a skeptic the most royal intellect of our cen- phase to it,4 will agree with all tury, on scientific and mathematical these and much more that might be grounds only on the firm foundation said on the soul in the like or even of unyielding despair can the soul's a worse vein, also because it is per. habitation henceforth be safely built, 1 fectly aware that man with his limi. ted senses, of limited powers, again, (2) Voltaire, a no mean intellect, is by nature a doubting animal...to says 'Four thousand volumes of me whose doubts about the soul, its taphysics cannot teach us what the imortality, God etc., as Samkara says soul is'-2 that is, the existence of somewhere in his works, there can the soul and what it is are highly be no end. When the great Upanishadic questionable.. (Samkara-Vedantic) scholar Naciketas (3) The Ranters, who may be questions Yama, the god of death, described as the left wing of the in the Katha Upanishad about death famous "Seeker Movement in Eng, and the beyond, about the soul, land took more or less the same whether it is or not, whether it is 1 Bertrand Russell quoted in J. W.N. immortal, Yama replies, 'Please do not Sullivan's 'Limitations of science' press me for the answer to the pro(PELICAN, 1933. p. 182). blem of the soul. Here even the gods 2 Voltaire's dictionary article on of yore had doubts. Indeed, it is not the soul. easy to know. Ask for some other 3 The Carol of the Ranters quoted thing, however great, as my third in Rufus Jones's Studies in boon promised to you, and I will Mystrical Religion'. grant it'.1 Thus Samkara-Vedanta 4 Cp. "The Vedanta is more sceptical will agree that there are doubts about or critical than even Kant's Critical and arguments against the soul by philosophy' (Max Muller in his 1 Cf. "Katha Upanishad," I, 9-25 and 'Six Systems', p. 172). Samkara's commentary on them, For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the very gods with many more senses, being Death necessarily knows of the much greater knowledge, far greater matter aright, to question him on the intellectual, argumentative, and heads, that is, kill oneself. other powers, than man. It will point A s for the seat of the soul in the out, however, that, say what you will body, Samkara will generally locate on the subject of the soul in the it in the heart although he will worst strain that you can command, admit that it is all-pervasive and is the soul cannot be denied success- thus in a senese everywhere in the fully, which is all that need count body-like a point PON, say, a circle for purposes of genuine philosophy which, by virtue of the fact that dealing with the soul. The short, it satisfies the equation to the baculine argument of Samkara against circle xa+y2=cmay be said to be the denial of the soul is 'It is even everywhere on it. Samkara will thus the soul of the person who denies concede in a measure to the Jaina it 2 That is to say, every denial philosophy that the soul is of the implies, in fact needs for it, an same size as the body it inhabits. It intelligent denier; the true denier in may be worth noting here that although the man or woman who denies the Samkara-Vedanta may seem to be a soul is itself his or her soul. Thus bloodlessly intellectual system all head will Samkara with a single short and no heart (as. Swami Vivekananda argument bury deep the whole world for one for one saw it nearly to be), it is not of light and laboured arguments indifferent to the emotional needs of against the soul so that none of them men and women, whence its locating can ever rise again. If even this the soul in the heart (which is argument of Samkara's, alongwith generally acknowledged to be the seat others in him in favour of the soul, of feelings and emotions) and not its immortality, its oneness with Truth, the wonderful head or the mysteryetc., doesn't resolve one of one's ridden 'pineal gland' where Descartes rie doubt about the soul, whether it is located it. or not, whether death destroys it or A question and its answer; not, the quickest and surest way to the JIVA and the MANAS. be enlightened on the head is, as the It might be asked here 'If man Katha Upanishad puts it naively, to is God (i. e., the perceiving soul in go to Yama, the god of death, who man is God), how is it that he some 2 Samkara's commentary on the times feels miserable, sometimes VEDANTA-SUTRAS, I, I, 4. depressed, sometimes angry, and the For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ like! Is not God (Brahman) above all possibie, not merely through the misery, sorrow, depression, anger, sense organs as is generally thought. fear, shame, etc. as He is held to be These shapes of the MANAS are in Samkara-Vedanta ?'. Samkara-Ve- called its VRTTIs (modalities) in danta will bring in here the JIVA, Samkara-Vedanta. In fact, even all the 'the empiric soul of the individual. so-called internal states such as joy, The JIVA, 'the empiric soul', is the misery, depression, sense of shame, 'atman' (the metaphysical soul which happiness, anger are but the VRTTIS is one with God, Brahman) plus the of the MANAS which the catman' MANAS (mind) of the individual. stationed in the heart perceives as Samkara-Vedanta will give conclusive the ever-unaffected 'witness' of its proofs of the existence in men and modalities. What is more, man-no women of such an entity as the less than woman-identifies his 'atman' MANAS. We cannot enter into this with the JIVA (which is the 'atman' subject in an article of this length plus the VRTTI, modality, of the dealing with the Samkara-Vedantic MANAS) because of his AVIDYA soul. We can only say that (primeval Nescience, Ignorance of the 'Samkara-Vedantic MANAS is Truth), and feels joyous, happy, miseroughly the equivalent of 'the table, angry, etc. according to the brain' in a living person of physiology VRTTIs (modalities) of his MANAS which none whose brain is in (mind). If the MANAS takes, say, a der will doubt or deny. Nuw. the triangular shape, the individual to MANAS, which according to Samkara- whom it belongs feels, let us say, Vedanta is matter, subtle matter, 1 uphappy; if it takes a circular shape, is always mobile except in the deep, he or she feels happy; if it takes a dreamless sleep of the individual skew-quadrilateral shape, he or she to whom it belongs. It assumes vari. feels cross, and so on. All the while ous (metapliysical) shapes according the soul (atman') in him or her is to its perceptions of object and the ever-unaffected 'witness' (pure presents them to the soul 'atman') consciousness) of the various states statrioned in the heart which then or modalities of his or her MANAS. comes to perceive the objects, it is In other words, it is the JIVA of thus that perception is rendered the individual, his or her 'atman' 1 CE. CHANDOGYA Upanishad, a plus his or her MANAS, that feels VI, vi-vii and Samkara's commen happy, miserable, angry, etc. The tary on them, fatman' is never miserable, angry, For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ depressed, etc. It simply is-like NIRGUNA BRAHMAN with which it is one. To put it all in an extremely simple, although perhaps a little crude, way, misery, sorrow, anger, etc. are 'states of mind', not states of the soul within. It is thus that Samkara-Vedanta will explain why man feels angry, miserable, pained at heart, etc. although he is in reality God who is lifted above all sorrow, anger, sense of shame, etc. Man is thus God playing the fool. It may not be out of place to observe here that the highest power of the soulknower or Truth-knower (BRAHMAJNANI) is not the ability to amass wealth, get the whole world of nibile women, perform miracles, etc. but the ability to command the MANAS in him to assume only certain modalities of his choice, especially the one which it assumes on man's direct perception of Truth (Brahman) which is sometimes called 'ineffable bliss'. 8 aware of our unconscious as well as of our conscious processes, but that this second personality never, in normal states, emerges and takes control of the body' ('Limitations of science', PELICAN, 1933, p. 154). Transmigration. The subject of the JIVA dealt with above takes us to the Advaitic philosophy of metempsychosis. It may outright be observed here that it is only the JIVA, 'the empiric soul', of the individual that transmigrates on his or her death, not his or her 'atman' which is one with Truth (Brahman). The JIVA will seem to resemble a number. As number two, for instance, can fly in a flash from 'two frogs' to 'two foxes' and attach itself to the latter as easily at it did. to the former, so does the JIVA of a being fly from it on its death and attach itself to another being that is born in the universe. The nature of one's rebirth depends on one's knowledge acquired. The greater one's knowledge, the higher proportionately, is one's rebirth in the universe. As Samkara says in his commentary on the chandogya Upanishad, VI, ix, 5, 'Births are in accordance with knowledge.' Man can thus ascend to godhead, even Godhead, through knowledge-or fall to the state of even inanimate matter It may be worth while nothing here that there are thus according to Samkara-Vedanta two souls as it were in a man 'and', we hasten to add, 'a woman'-, the JIVA and the 'atman', a philosophy to which advaned modern psychology will lend a mea sure of support. As J. W. N. Sillivan says, it has been suggested by advanced modern psychology that 'in all of us there is another personality, through ignorance or indifferenccto For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ knowledge since Transmigration might intervene owing to one's ensues from the highest state (of wrong actions. They will all be Prajapati, the Creative Deity) down- easily, very easily understandable wards to the lowest state of inani, with practically no effort, one can mate matter' (Samkara's commentary dash through them as through a few on the Brhdaranyaka Upanishad, pages of a delightful romance. It is introduction). Samkara will elsewhere the forty-seventh theorem that will add in his works that rebirth depen begin to offer resistance." ds also on one's works actions A few words more as below on Karmas). Transmigration in SamkaraVedanta will thus seem to be a the transmigration philosophy of 'function to use a rich mathematical Samkara which is a corollary to his term of knowledge and actions, F (k, Karmic philosophy, a categorical a) where k is knowledge and a imperative to use a well-known phrase of Kant's, are imperative. actions. The exact law' of rebirth or Samkara's philosophic stand is that transmigration is known only to the supreme Mathematician behind the there can be no injustice at all in the universe that is not righted in it universe governing it. Man, unen now or at some other time by Him. lightened man, cannot know it. As who is a strict Mathematician, not a Shakespeare has it in a tense context, Historian, Geographer, Engineer, "They say the owl was a baker's Biologist, psychologist, etc. as Jeans daughter. Lord, we know what we in modern times will have us note.2 are, but know not what we may be You cannot wrong-a man or woman, (after death) The most consoling nay, even a fly or a boulder, and part of the transmigration philosophy escape payment for it here or hereof Samkara, at any rate to those on after in the universe which is goverthe knowledge-way (Jnana Marga) to Truth, is that knowledge once acqui- 2 Cp. "We have already considered red is never lost. Once one has with disfavour the possibility of mastered. say, the first forty-six the- the universe having been planned orems of Euclid, one need not do by a biologist or an engineer, them again with effort as a reborn from the intrinsic evidence of his human being how many births SO- creation the Great Architect of ever as a fox, a lion, an ant, etc. the univers begins to appear as 1 HAMLET, IV, V, 41-43. (Globe pure mathematician-The Myster. edition.) ious Universe (1930), p. 134, For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ned by a strict mathematician. (The contrariam semper at aequalem esse question of what is right and what reactionem' (for every action there is is 'wrong' will crop up here, indeed a reaction which is equal to it in but we cannot enter in an article of magnitude and opposite in direction). this length into a discussion of this This may seem to us to be perfect vast, oceanic theme.) You cannot sin justice, indeed. It was not, for there but you have to pay for it in this or was what is called in physics 'fricin some other birth of yours on earth tional loss' in the kick of the bouor elsewhere in the universe which is lder to Dr. Johnson, and the poor bubbling with life in innumerable boulder had therefore only a kind of forms and consciousness. In other justice but not "perfect justice'. This words, death is not the end of thin. 'loss' sustained by the boulder can gs, although it may seem to be so, be righted cent per cent only if Dr. that good and bad, right and wrong, Johnson and the boulder change great and small, meet massed in death. places on earth, that is to say, only Transmigration, rebirth, secures if Dr. Johnson is reborn on earth perfect, mathematical, justice for at some near or far off time all, even the so-called inanimate ob- boulder and the boulder as Dr. Johnjects that are not really inanimate' son who kicks at the boulder a but Brahman (consciousness) as violently as Dr. Johnson did. "Thou Samkara will have us note. It is to shalt suffer as much and for as long be noted here that what may seem as thou hast made another suffer to us to be perfect justice' is not undeservedly, thou shalt be as happy soon close and critical analysis. and for as long as thou hast deserThus, the Biblical 'a tooth for a vedly made another happy', this may tooth' will seem to be perfect justice be said to be the spirit of Samkara's but is not for the one tooth may be transmigration philosophy which is old and useless and the other young a necessary corollary to his famous and useful. To give another instance. ice. Karr Karmic philosophy, and this austere When the fat Doctor Johnson violen- philosophy applies to the gods, men, tly kicked at an innocent boulder women, frogs, mice, spirits, devils, that had in no way harmed him, stones...... saying, to Boswell if we remember, 'I refute him (Berkely) thus, the A brief justification of God boulder pomptly returned the kick to as a mathematician. him in accordance with the New- A brief justification of God astonian third- law of motion 'Action being I primarily a mathematician to For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ which reference has been made above wing. According to science a funis as follows, God (Isvara) is the damental property of matter is its Giver to the universe of its laws indestructibility. How then can of science as we have already seen that in men and women, the soul Now, the exact sciences in their ('atman'), which perceives this be higher walks are all mathematics, itself destructible since the perceiver its symbols, equations, formulae etc. is greater than the perceived ? As as Eingstin, prof. A. N. Whitehead, Shelley puts it poetically. sir James Jeans, and others will Naught we know, dies, shall point out. Thus the laws of science that alone --which knows Be as a embedded in the universe, or in sword consumed before the sheath Nature if one will, and governing it By sighless lightning ? (Adonais, are expressible only in mathematical Stanza xx, "lines 6-8). .. language. As Sir James Jeans says, 'We conclusion have (in Nature) a perfect specifi The conclusion of Samkara-Vedacation of the pattern of events nta about the soul in fact the very written, as it necessarily must substance of Samkara Vedanta, is: be, in the language of mathematics, but this does not admit of 'Slokardhena pravaksyami yadukinterpreation in mechanical terms, or tam grantha kotibih Brahmasatyam indeed in any terms other than Jaganmithya Jivobrahmaiva napa rah. those of mathematics' ('physics and philosophy', 1942, p. 121-22). Patan 2. (North Gujarat) God is thus primarily a mathemati- Monday, 17/10/1983. cian, supreme of course. (K. N. Iyer) 1 I express in half a verse what On the immortality of the has been said in crores of treati. soul. ses : Brahman is (true), the perceiAn independent (i, e., non scri- ved universe is false, the indivi. ptural), scientific argument in favour dual soul is none other than of the soul's immortality is the follo B rahman,'. For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Zetetic Astronomy The Earth Not A Globe [ A viSayanuM AjathI 125 varSa pahelAnuM, lakhAela chapAela A eka ja pustaka che.] ' vimAna duniyAnI moTI meTI lAyabrerIo ane jUnA pustakAlayamAM tapAsyAM paNa AnI eka paNa nakala 18 varSa sudhI ghaNI mahenata karavA chatAM maLavA nahIM pAmela, pU. AtmArAmajI ma. zrI e paNa tavanirNaya prAsAda hiMdI graMthamAM (pA. 3ra7 upara) A graMthane ullekha karela. pU. AtmArAmajI ma. zrI ne pAzcAtya vidvAne sAthe saMparka sAre hoI pUjyazrInI A nodhane vajadavALI mAnI mArI nAnI vaya (vi. saM. 1998 mAM A graMtha vAMce tyArathI) 17 varSanI vayathI A prAcIna sAhityane meLavavA khUba prayatno karyA ane saM. 2006 thI te zAstrIya khagoLabhUgoLanA siddhAMte savajJakathita hAI kadI asatya hoya ja nahIM, e daDha zraddhAnA AdhAre vaujJAnika rIte A viSayanuM taTastha saMzodhana zarU thayuM ane A aMge paradezamAM ghaNe patravyavahAra thaye. jamana-IlenDa-amerikA-cIna-jApAna Adi dezonAM jUnAM graMthAlayansAyabrerIo-mukaselara sAthe khUba patravyavahAra karyo. paNa saravALe kyAMya A pustakane patto nahIM. lAgyo. chevaTe bhArata-hindustAnanI bhUmi Arya saMskAranI khANa, ratnaprasU ane ratnagarbhA-Adi vizeSaNothI zebhatI havAne sabala purAvo e maLyo ke - paradezamAM chapAela 100 varSa pUrvane A graMtha bahAranA videzamAM ghaNuM prayatna chatAM na maLe te chevaTe bhAratanA-uttara-gujarAta vibhAganA-mahesANuM jillAnAcANasmA gAme (jyAM 6 lAkha varSa prAcIna veluretInA zrI bhaTevA pArzvanAtha prabhu addhapadmAsana mukAme birAjamAna che) vi. saM. 2014nA comAsAmAM 10 varSa pachI zrI bhaTevA pArtha prabhunA derAsaranI 150 mI sAlagIrA prasaMge smArakagraMtha prakAzita karavAnI zrI saMghanI yojanAne sAkAra rUpa ApavA mATe prAcIna jJAnabhaMDArane vyavasthita karatAM eka bAju khUNAmAM eka jUnI peTInI aMdara UMDA peTALamAMthI phalazkepa pAnAnuM, atyaMta jUnI phAIlamAM jarA-jUnI dorIthI bAMdhela baMDala maLI AvyuM. januM te senuM ? e kahevatanA AdhAre meM sAcavIne khelyuM. prathama pAnuM vAMcatA mAruM haiyuM gajagaja uchaLI rahyuM. kemake je aMgrejI pustaka Earth Not A Globe nI tapAsa For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 varasethI huM karate hato eja graMthanI akSarazaH bhavya suMdara maDadAra trIjIcethI ebIsIDImAM lakhela ane citro sAthenI bhavya presa kApI-nakala joI khUba khUba AnaMda thayo. pachI te ene jatana karI jIvanI jema sAcavI rAkhI tenA uparathI bIjI nakala karAvI paNa barAbara na thavAthI mULa pratane barAbara jALavI rAkhI avasare jherokSa nakala karAvarAvI. enA uparathI aMgrejInA samartha vidvAna che. zrI ke. naTarAjana Ayara, pATaNa (u. gu) nA dhamapatnI zrI umAbahena (prophesara-vaDanagara keleja.) dvArA amArA saMpAdaka maMDaLamAMnA pI. jI. paTele khUba prayatna karI A graMtha sthAyI rahe tevI rIte zuddha aMgrejImAM A graMtha lakhAvI Ape tenA AdhAre A aMgrejI lakhANa rajU karyuM che. Ano zuddha gujarAtI anuvAda paNa che, umAbahena ane De. pI. jI. paTela karI rahyA che je avasare prakAzita karavA vicAraNA che. A kAryamAM ghaNAM nAmIanAmI puNyAtmAone pavitra sahayoga maLyo che. te badhAnI A take hArdika anamedanA karIe chIe. -prANa vijJAnanI vikRta asarano paDachAyo Aje yaMtravAdanA ravADe caDhela mAnavInA jIvananA dareka pAsAM yaMtravata gati. zIlatAne vadhAre anubhave che. paNa sAthe ja jADatA ane maMDalAkAre nimavAnI kiyA-lasyahInatA vadhatI jAya che. "jIvanamAM dareka pAsAnI saghaLI paddhati kendramAM samajaNa ke viziSTa Adarza rAkhavAthI sahelAIthI apanAvAya che. tathAkathita svarAjya (!) bhAratane maLyAne be dAyakA vItI javA chatAM vyavahArika jIvananA eka paNa kSetre kharekhara kAbU meLavAyA nathI. temAM paNa zikSaNa kSetra te vicAra karatAM khUba dayAmaNa kakSAe dekhAya che. Amane Ama ja kharekhara je taMtra cAlaze te jagatanA anya dezonA guru tarIke biradAvAte, viziSTa saMskRti saMpanna bhArata deza kharekhara khUba ja zocanIya dazAmAM - dhakelAI jaze. A bhAvInA eMdhANane dIrghadraSTithI pArakhI atyAre ja cAMpatA upAye, ajamAvavA ghaTe. For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Zetetic Astronomy Earth not a Globe For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Zetetic Astronomy Earth not a Globe an Experimental Inquiry into the Figure of the Earth Proving it a Plane without orbital or axial motion and the only Known material world; Its true position in the Universe, Comparatively recent formation, present Chemical Condition and Approaching Destruction by fire etc, etc, etc. By "Parallax" * Author of "Patriarchal longevity" and Other works, founder of the Modern Zetetic Philosophy The illustrations by George Davey, F. Z. S. Second Edition Revised and Enlarged London John B Day, 3 Savoy Street Strand, 1873 all Rights Reserved. For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction "parallax" the author of "Patriarchal Longevity" is the founder of the Modern Zetetic philosophy. He has published a book named 'Zetetic Astronomy-Earth not a globe' in 1873 in London. In this book he logically proves that the Earth is not round but a plane. He further proves by a number of experiments that the earth has not got either the orbital or axial motion. In this connection he has also discussed the problems of the solar and lunar eclipses, the cause of tides etc. In the days of Newton one needs courage of Conviction to establish a theory, exactly opposite to the modern Astronomical theory. The editors thank the author and the publisher, John B. Day, 3. Savoy street strand, London for their Cooperation. For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 Preface to free us from error, and to purify To the Second Edition and exalt our zetetic philosophy. In To the various critics who revi. a word, let us make friends, or at ewed unfavourably the first edition least, friendly and useful instruments of this work, and to those also who of our enemies, and if we cannot wrote and published replies to it, my convert them to the better cause, let thanks are due and now respectfully us carefully examine their objections, tendered. They pointed out several fairly meet them if possible, and matters which, on proper examination, always make use of them as beacons were not, as evidence, entirely satis- for our future guidance. In all direcfactory, and as my object is to dis- tions there is so much truth in our cover and to hold to that only which favour that we can well affort to be is true beyond doubt, I have omitted dainty in our selection and magnani. them in the present edition. The true mous, charitable, and condescending business of a critic is to compare towards those who simply believe, but what he reads with known and pro- cannot prove that we are wrong. We vable data, to treat impartially the need not seize upon very crude and evidence he observes, and point out ill-developed result which offers, or logical deficiencies and inconsistencies only seems to offer, the slightest with first principles, but never to chance of becoming evidence in our obtrude his own opinions. He should favour, as every theorist is obliged in fact, at all times take the place of to do if he would have his theory Astrea, the Goddess of justice and clothed and fit to be seen. We can firmly hold the scales in which the afford to patiently wait, carefully evidence is fairly weighed. weigh, and well consider every point I advise all my readers who have advanced, in the full assurance that becomezetetic not to be content simple truth, and not the mere opiwith anything less than this, and also nions of men, is destined, sooner or not to look with disfavour upon the later, to have ascendancy. objections of their opponents. Should "In Veritate Victoria" such objections be well or even pla "Parallax" usibly founded, they will only tend London September 24, 1872 For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UUDULILUILLORLUNNITT HATTIIIIIITTIR Tiit Zetetic Astronomy Chapter-1 Zetetic and Theoretic Defined and compared MIT The term Zetetic is derived from : the greek verb Zeteo; which means to search, or examine to proceed only by inquiry: to take nothing for granted, but to trace phenomena to their immediate and demonstrable causes. It is hereby used in contra- distinction from the word "theoretic" the meaning of which is speculative imaginary not tangible, scheming but not proving. :: None can doubt that by making special experiments, and collecting manifest and undeniable facts, arran- ging in logical order, and observing what is naturally and fairly deducible there from, the result must be more consistent and satisfactory than con- trary method of framing a theory or system assuming the existence and operation of causes of which there is no direct and practical evidence, and which is only claimed to be "admitted for the sake of argument" and for the purpose of giving apparent and plausible, but not a necessarily truthful explanation of phenomena. All theories are of this character, supposing instead of inqui. ring, imagining systems instead of learning from observation and experience the true constitution of things. Speculative men, by the force of genius may invent systems that will perhaps greatly admired for a time, the force of truth will sooner or later dispel; and while we are pleased with the deceit, true philosophy with all the arts and improvements that depend upon it, suffers. The real state of things escapes our observation; or if it presents itself to us, we are apt either to reject it wholly as fiction, or, by new efforts of a vain ingenuity to interweave it For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ with our own conceits and labour to make it tally with our favourite schemes. Thus by blending together parts so ill-suited the whole comes forth an absurd composition of truth and error. These have not done near so much harm as that pride and ambition which has led philosophers to think it beneath them to offer anything less to the world than a complete and finished system of Nature; and in order to obtain this at once, to take the liberty of inventing certain principles and hypothesis from which they pretend to explain all her mysteries. Theories are things of uncertain mode. They depend in a great measure, upon the humour and caprice of the age, which is times in love with one and times with another. some some The system of Copernicus was admitted by its author to be merely an assumption, temporary and incapable of demonstration. The following are his words : 'It is not necessary that hypotheses should be true, or even probable. It is sufficient that they lead to results of calculation which agree with calculation. Neither let anyone, so far as hypothesis is concerned expect anything certain from astronomy, since that science can afford nothing of the kind, lest, in case he should adopt for truth, things feigned for 19: another purpose, he should leave this Science more foolish than he come. The hypothesis of the terrestrial motion was nothing but an hypothesis, valuable only so far as it explained phenomena, and not considered with reference to absolute truth or falsehood. The Newtonian and all other "views" and "C Systems" have the same general character as the "hypothesis of the terrestrial motion" framed by Copernicus. The foundations or premises are always unproved, no proof is ever attempted, the necessity for it is denied, it is considered sufficient that the assumptions seem to explain the phenomena selected, In this way it is that theory suppla nts theory, and system gives way to system, often in rapid succession, as one failure after another compels opinions to change. Until the practice of theorising is universally relinquished philosophy will continue to be looked upon by the bulk of mankind as a vain and mumbling pretension, antogonistic to the highest aspirations of humanity. Let there be adopted a trueand practical free-thought method, with sequence as the only test of truth and consistency, and the philosopher may become the Priest of science and the real benefactor of his species, "Honesty of thought is to look truth in the face, not in the For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ side face, but in the full front; not merely to look at truth When found, but to seek it till found. There must be no tampering with conviction, no hedging, or mental prevarication, no making the wish father to the thought' no fearing to arrive at a particular result. To think honestly, then, is to think freely, freedom and honesty of thought are truly but interchangable terms. For how can he think honestly, who dreads his being landed in this or that conclusion ? Such a one has already predetermined in his heart how he shall think, and what he shall believe. Perfect truth, like perfect love, casteth out fear." 20 Let the method of simply, inquiry the Zetetic Process be exclusively adopted- experiments tried and facts collected not such only as COrroborate an already existing state of mind, but of every kind from hearing on the subject before a conclusion is drawn, or a conviction affirmed "Nature speaks to us in a peculiar language; in the language of phenomena. She answers at all times the questions which are put to her; and such questions are experimented. "Nature lies before us as a panorama, let us explore and find delight, she puts questions to us, and we may also question her, the answers may oft times be hard to spell but no dreaded Sphinx shall interfere when human wisdom falters." We have an excellent example of a "Zetetic" process in arithmetical operation, more especially so in what is called the "Golden Rule", or the "Rule of three". If a hundred-weight of any article costs a given sum, what I will sum other weight, less or more, be worth? The separate figures may be considered as the elements or facts in the inquiry; the placing and working of them as the logical arrangement of the evidence and the quotient, or answer, as the fair and natural deduction, the unavoidable or necessitated verdict. Hence in every Arithmetical or 'Zetetic' process, the conclusion arrived at is essentially quotient; which if the details are Correctly worked must of necessity be true and beyond the reach or power of contradiction. We have another example of the 'Zetetic process in our courts of Justice. A prisoner is placed at the bar, evidence for and against him as demanded; when advanced it is carefully arranged and patiently considered. It is then presented to the jury for solemn reconsideration and whatever verdict is given, it is advanced as the unavoidable conclusion necessitated by the whole of the evidence. In trials, for Justice, society would tolerate any other procedure not For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Assumption of guilt and prohibition the learned in philosophy ? what of all evidence to the contrary is a right have they to begin their disquipractice not to be found among any sitions with fanciful data, and then of the civilised nations of earth-scar to demand that, to these all surrouncely indeed, among savages and bar- dings phenomena be moulded. As barians, and yet assumption of premi. private individuals they have, of ses, and selection of evidence to course, a right to "do as they like corroborate assumptions, is everywh- with their own." but as authors and ere and upon all subjects the practice public teachers their unnatural efforof theoretical philosophers ! ts are immeasurably pernicious, like a The Zetetic process is also the poor animal tied to a stake in the most natural method of investigation, centre of a meadow, where it can Nature herself always teaches it, it, only feed in a limited circle, the is her own continual suggestion; theoretical philosopher is tethered to children invariably seek information his premises enslaved by his own by asking questions, by earnestly assumptions, and however great his inquiring from those around them, talent, his influence, his opportunities, Fearlessly, anxiously aud without he can only rob his fellow men of the slightest regard to consequences their intellectual freedom and indepenquestion after question, in rapid and dence, and convert them into exciting succession, will often proceed like himself In this respect astronofrom a child, until the most profound mical science is especially faulty. in bearing and philosophy. will feel It assumes the existence of puzzled to reply, and often the sear- data, it then applies these data to the ching cross-examinations of a more explanation of certain phenomena. If natural tyro can only be brought to the solution seems plausible it is an end by an order to retire-to bed considered that the data may be to scoool-to play to anywhere rather looked upon as proved demonstrated than that the fiery "Zetetic' ordeal by the apparently satisfactory explashall be continued. nation they have afforded, facts and If then both Nature and Justice, as explanations of a different character well as the common sense and prac are put aside as unworthy of regard, tical experience of mankind demand since that which is already assumed and will not be content with less or seems to explain matters, there need other than 'Zetetic' process, why it is be no further concern, guided by ignored and constantly violated by this principle, the secretary of the For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 Royal Astronomical Society (profe- Time wasted, energies thrown away, ssor Dr. Morgan, of Trinity college truth obscured and falsehood ramCambridge) reviewing a paper by the pant, constitute a charge, so grave author, in the Othenorum for march that coming generations will look 25th, 1865 says, " The evidence that upon them as the bitterest enemies the earth is round but cumulative of civilization, the heaviest drags and circumstantial, scores of pheno- on the wheels of progress and mena ask, separately and indepen- the most offensive embodiment of dently, what other explanation Can frivolity, pride of learning, and forbe imagined except the sphericitymality, worse than this by their poof the earth? It is thus candi- sition, their standing in the front clly admitted that there is no direct ranks of learning, they deceive the and positive evidence that the earth public. They appear to represent a solid phalanx of truth and wisdom, is round, that it is only "imagined" when in reality they are but as the or assumed to be so in order to flimsy ice of an hour's duration all afford an explanation of " scores of surface, without substance, or depth, phenomena." This is precisely the or reliablity, or power to save from language of Copernicus, of Newtion danger and ultimate destruction. and of all astronomers who have labou Let the practice of theorising red to prove the rotundity of the be abandoned as one oppresive to the earth. It is pitiful in the extreme reasoning powers, fatal to the full that after so many ages of almost development of truth, and in every unopposed indulgence, philosophers sense, inimical to the solid progress instead of beginning to seek, before of sound philosophy, everything else, the true constitution If to ascertain tae true figure and of the physical world, are still to be condition of the earth, we adopt the seen labouring only to frame hypo- Zetetic process, which truly is the theses, and to reconcile phenomena only one sufficiently reliable. We with imaginary and ever shifting shall find that instead of its being a foundation. Their labour is simply to globe-one of an infinite number of repeat and perpetuate the self dece- worlds moving on axes and in an ption of their predecessors. Surely orbit round the sun, it is the directly the day is not far distant when the contrary - a Plane without diurnal or very complications which their num- progressive motion, and unaccomerous theories have created, will star- panied by anything in firmament tle them into wakefulness, and con- analogous to itself, or in other vince then that for long ages past words, that it is the only known they have but been idly dreaming. material world. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COSMOLOGY OLD & NEW By Prof. G. R. Jain, M. Sc. (Alld) APPENDIX 'B' SATELLITES OF THE EARTH The first satellite is the moon, which has a diameter nearly 1/4 th of that of the Earth i, e, a little over 2000 miles and is situated at a distance of 239,000 miles or 60 Mahayojanas from us. Its mass is only 1/81 of that of the Earth, the latter being 5.87x1021 tons. It revolves round the Earth in a circular orbit and takes 27.3 days to complete the revolution. It is on this moon that the man has recently landed. Till now people believed in only one moon of the Earth but it is not true. Lars Danielsson of the Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweeden and W. H. IP of the Universtiy of California, San Diego, U.S. A., have recently discovered the second moon of the Earth which has been named TORO. They computed TORO's Orbit and found it to be in consonance with the Earth Moon system. Toro ha; a period of 1-6 years; i. e it takes 1.6 years to go completely round the Earth. At its closest approach it is at a distance of 12-2 million miles or 3000 Mahayojanas from the Earth. Nobel Laureate Hannes Allven and Gustaf Arrhenius, both of the University of California, San Diego (Physics Today, 24, 17) have suggested manned flights to the second moon for further investigation of the solar system. This agrees quite well with the Jain View that there are two moons of the Earth The two suns - According to Jain Cosmography there are two suns in Jambu Dvipa revolving round mount Sumerue371, Jambu Dvipa literally means-a land of oval shape with a bulge in the middle resembling a Jambolan fruit. Our Earth is a part of Jambu Dvipa. According to modern reckoning, our solar system is a part of a galaxy called the Milky way. This galaxy is exactly of the shape of a Jambolan (Jambu Phal). The Solar System is composed of a sun and nine Planets. Out of these Jupiter with its thirteen moons is the most interesting and mysterious planet... For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ On March 2, 1972 a little spacecraft named Pioneer-10 was launched from America. Last December it flew past Jupiter and transmitted back to Earth a wealth of valuable information. After taking measurements of Jupiter's temperature, magcntic field, radiation belts, atmospheric composition etc, and using the data sent by Pioneer-10 the American astronomers have advanced the hypothesis that Jupiter was originally the little brother to the Sun. (The Americin Span, May 1974) The above view has been confirmed by recent theory of Dr. E. M. Drobyshevski of the Academy of Sciences of USSR published in Nature of 5th July, 1974 according to which Jupiter was originally in the centre of the solar system and not the sun. This theory has ucceeded in resolving a number of Astronomical riddles. Ualike the planets Mercury, Venus and Mars which are solid, the Jupiter is made up of gases like hydrogen and helium akin to that of the sun. According to this theory sun and Jupiter formed a binary system in the beginning of the universe, the sun being evolved from the matter thrown out of Jupiter-(Read the article "Jupiter-A Dethroned king' published in 'Science Today, Sept-1974) The matter was referred to Dr. I. D. Serebreakov, Head of the Institute of Oriental Studies, Moscow (USSR) and the learned Dr. writes to inform us that the possibility of existence of such planetary systems (where two suns rule movement of planets) is proved by astronomers. He further adds : In some northern most area of our country some times, especially during severe frost (35degC-40degC below Zero) we can see such interesting meteorological phenomena like a sun in two circles (see picture in the Frontispiece). But this phenomena is temporary like a rainbow. The northern most region of USSR is arctic zone of the Earth which in the language of ancients is called the Sumeru (EE). In other words it means that the Phenomena of two suns is seen round about Sumeru. In support of this view we quote the following verses from Siddhanta Siromani of Sri Bhaskaracarya. laMkA kumadhye mamakoTirasyAH prAk pazcime romakapattanaMca / adhastataH siddhapuraM sumerUH saumye'tha yAmye baDavAnalazca // laMkApure'sya yadodayaH syAttadA dinAdha yamakoTipuryAm / adhastadA siddhapure'stakAlaH syAdromake rAtridalaM tadeva // (1, 2) Lanka is situated in the centre of the Earth, to the east of it is Yamakoti, and Romaka Pattana in the west. Siddhapura is situated in the antipodes and Sumeru in the north. At the time of sunrise in Lanka, it is noon in Yamakoti, sunset Siddhapura and midnight in Romaka Pattana. Yamakoti, Sumeru in the blia, it is noon For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '/TIT''11 khAsa vAMce ! vicAro ! vAMcIne satya jANo ! ! ! zuM pRthvI goLa che ? phare che ? 0 zuM e pole-11 caMdra para utaryuM che kharA ? A aMge tarka zuddha vaijJAnika sAbitIo joNavI hoya to pAlItANuM (saurASTra)mAM 50 lAkhanA kharce AkAra laI rahela zrI jabUdvIpa yojanA nihALavA jarUra padhAre ! ! tyAM (1) vizvane AkAra | (2) ApaNI pRthvI (3) divasa-rAta (4) graha mALA (5) caMdrakaLAnI vadhaghaTa (6) jItubheda (7) lAMbA TuMkA divasa rAta kema ? (8) bhArata-amerikA vacce 101 kalAkanuM sUrya prakAzanuM aMtara kema ? AvA aneka kUTa praznonA khulAsAo, aneka vividha moDale, nakazAo. mazIno AdithI jANavA maLaze ! ! ! jijJAsuo jarUra lAbha le ! ! ! zrI jaina Agama maMdira pAse | nivedaka bhAtAkhAtAnI pAchaLa, taLeTI pAlItANu ( saurASTra )-364rA | zrI vardhamAna jaina peDhI 1:4685 Ailu, Serving 1.Shasan Symandirkobatirih ry AvaraNa - dIpaka prinTarI - amadAvAda-380 001 For Personal & Private Use Only