________________
પશુ જ્યારે તે પ્રત્યક્ષ-પ્રધાન પ્રયાગ-પ્રણાલિના ચાકડામાં જ અતીન્દ્રિય–તવાને પકડવાની ચેષ્ટા કરે.
ત્યારે સ્વાભાવિ–કરી તે જ મહદ ંશે વિજ્ઞાનના પ્રાદુર્ભાવ થયેા છે.
નિષ્ફળ જાય.
આન્યા છે.
આ ક્ષેત્રે થઈ ગયેલ નોંધપાત્ર-વૈજ્ઞાવધુમાં પેાતાની પદ્ધતિની ઉપસ્વી- નિકોમાં વિલિયમ મેકડુગલ, ડૉ. રહાકારવાને બદલે ‘એ તત્ત્વના અસ્તિત્વનેાઈન, પ્રો. સી. ડી. બ્રોડ, ડો ગ જ ઈનકાર કરે' એવુ* બને. ડેશ્મા માડલેર, ડૉ. મિલન રીઝલ ત્યારે આ સંશયવાદ · જ્ઞાનની ડા. થેલ્પા મેાસ, ડી, સ્ટેનલી ક્રીયક્ષિતિજો વિસ્તારવાના માનવ-જાતિના’નર, ડૉ. એનાલ્ડ એરિક સ્વાસ, ડો. લક્ષ્યની પ્રાપ્તિના માગૅ વિઘ્નરૂપ થતા વિસિલિવ, મેડમ કુલાગિના, યુરીગેલેર, પ્રોફેસર ટેલર, ડો. શીગેમી સાસાકી, ડબલ્યુ જી. રાલ, ડૉ. જુલે આઈ ઝેન બુડે, ડા. ઈઆન સ્ટીવન્સન, ડૉ. જે. જી. પાટ, ડે. ડેન્નુટશ્મીટ, એડગર મિશેલ, ડા. કારલીસ એસીસ, મે. નિહાલાસ્કી, પ્રો, હાલ પૂરાદ, ડો. રાખ એચ, થાઉલેસ, એ. એમ. યુઇંગ, ડૉ. રેકસ સ્ટેન અને જોનકરન વગેરેને ગણનામાં લેવા પડે તેમ છે.
પરંતુ છેલ્લી અધીપાણી સદીથી આ બીજા પ્રકારના સશયવાદની ઉણપ અનેક તત્ત્વજિજ્ઞાસુ વૈજ્ઞાનિકાના લક્ષ્યમાં આવી ગઈ છે.
તેથી તેમણે જેમ-જેમ પાતાપેાતાની વિજ્ઞાનની શાખા-ઉપશાખામાં વધુ ઊ'ડા ઉતરવા માંડથુ', તેમ તેમ અંતિમ-તત્ત્વ અંગેના પેાતાના અનુમાનામાં અનિશ્ચિતતાના અંશ તેમને પ્રતીત થવા લાગ્યા છે.
વળી ભૌતિક, રાસાયણિક અને જૈવિક વિજ્ઞાનમાં અનેકાનેક શાખા-પ્રશાખાઓનું ખેડાણ થવા લાગતાં તે બધાના સંકલન દ્વારા વિજ્ઞાનની સીમા-અહારના ક્ષેત્રને વિજ્ઞાનની સીમામાં આણવા પ્રયાગ-પદ્ધતિમાં પણ જરૂરી-પરિવત ના સ્વીકારવામાં આવ્યાં છે.
આપણી પ્રસ્તુત–વિચારણાની દ્રષ્ટિએ મનેાવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે થયેલ વિકાસ અહિ... વધુ સંગત છે.
સામગ્રીને પરિણામે પરા-મના વિજ્ઞાન નામના એક નવા, અને દેશ-પરદેશમાં સ્વતંત્ર-વિજ્ઞાન તરીકે માન્યતા પામી ચૂકેલા
મને–વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે છેલ્લી અખી–સદીથી અનેક પ્રયોગા અને નવી અનુભવ-નોંધ
Jain Education International
આ વૈજ્ઞાનિકોએ ઇલેકટ્રા-એન્સેફેલાગ્રાફ, કીરલીયન ફોટોગ્રાફી, રેડીએશન ફોટાગ્રાફી, પેાલીગ્રાફ, વગેરેની મદદથી જગતમાંના ઇન્દ્રિયાતીત ક્ષેત્રગત અનેક રહસ્ય પ્રગટ કરવા પ્રયાગાત્મક સશાષન કાર્ય કર્યુ છે.
જગ-વિખ્યાત વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈને કહ્યુ` હતુ` કે
ભૌતિક-શાસ્ત્રોના પૂરતા ઊંડાણથી અભ્યાસ કરનાર કોઈ પણ વ્યક્તિ
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org