Book Title: Dharm Sangraha Part 04
Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022042/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI mAnavijayajI ma. sA. kRta svopajJa TIkA tathA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNa samanvita dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 | | | | | | | T / | vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 zabdaza: vivecana mULa graMthakAra tathA svopajJa TIkAkartA che upAdhyAya zrI mAnavijayajI mahArAjA TippaNakartA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA, mAvacanikapratibhAdhAraka sava. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakArikA * paramapUjya AcAryabhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnAM sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMta zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. viduSI sA. zrI caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. zrI cArunaMditAzrIjI ma. sA.nAM ziSyA sAdhvIjI zrI cidgaditAzrIjI ja prakAzaka ja Blaue el zrutadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 zabdazaH vivecana vivecanakAra + - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2539 1 vi. saM. 2069 + AvRttiH prathama nakala H pa00 mUlya : rU.14pa-00 -Arthika sahayoga para ci. riddhi prakAzabhAI zAha pATaNa-muMbaI : mukhya prAptisthAna : tirtha, F15y/ mRtadevatA bhuvana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAjA, amadAvAda-19. phonaH 22174519 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAptisthAna para ke amadAvAda : gItArtha gaMgA "mRtadevatA bhavana', 5, jene marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 8 (079) 26404911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com * vaDodarA : zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana', I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITezana roDa, vaDodarA-390023. R (0265) 2391699 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI: zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, javAharalAla naherU roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. R (022) 25380014, 25689030 (mo.) 9322231110 Email : lalitent5@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-241. azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. - (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. (0261) 3228723 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa,. . c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. = (0288) 2778513 (mo.) 9723993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com * BANGALORE : Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. R (080) (O) 22875262 (R) 22259925 (Mo) 9448359925 Email: amitvgadiya@gmail.com rAjakoTaH zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. 8 (0281) 2233120 ' (mo.) 9427178613 Email : shree_veer@hotmail.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prakAzakIya A sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte. A aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasthajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake.. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhAza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. - "vijJAneva vinAnAti vijjanaparizrama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A viThThalmogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. A bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha.... "mRtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pugala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) phata, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccaya 4. karmavAda karNikA 5. sadgati tamArA hAthamAM ! 6. darzanAcAra 7. zAsana sthApanA 8. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 9. anekAMtavAda 10. praznottarI 11. praznottarI (hindI AvRtti) 12. cittavRtti 13. cittavRtti (hindI AvRtti) 14. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 15. manovijaya ane Atmazuddhi 16. bhAgavatI pravajyA paricaya dharma bhAga-1 (praNidhAna) 18. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vidhvajaya, siddhi, viniyoga) 19. lokottara dAnadharma "anukaMpA" Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? (hindI AvRtti) 24. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination? (aMgrejI AvRtti) 24. Status of religion in modern Nation State theory (wiely hiufa) 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI, 27. zrI upadhAna mAgepadezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra pA! (hindI AvRtti) 4. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 7. "Rakshadharma' Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8835 * gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmapaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. vizativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhUgI zabdazaH vivecana 9. samyaktva pasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadRSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAtriMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAtriMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAtriMzikA-18 zabdaza: vivecana 25. yogavivekadvAtriMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmagdhadvAtriMzikA- zabdaza: vivecana 27. bhikSudvAtriMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAtriMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadRSTinI sajjhAya zabdazaH vivecana 30. kevalimuktivyavasthApanandvAtriMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAtriMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMcArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvandvAtriMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAtriMzika-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAtriMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA-13 zabdaza: vivecana * Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 38. apunabaMdhakAtrizikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabadazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45, devapuSakAradvAtrizikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayAtrizikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRtti dvAnizikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAtrizikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAtrizikA-3 zabadazaH vivecana 51. dezanAdvAtrizikA-2 zabdazaH vivecana para. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana pa3. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana pa4. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajjanastutihAsiMzikA-32 zabdazaH vivecana pa. pUrvasevA tAtrizikA-12 zabdazaH vivecana pa7. IzAnugrahavicAradvAlizikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezatAnopAyaDhAtrizikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayatAsiMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. guratattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAtrizikA-31 zabdazaH vivecana 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAiizakA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecana 78, 150 gAthAnuM ThaMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81, SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82. amRtavelanI moTI sakjhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. paknIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 888, upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhauga-1 99. vAdadvAciMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAhata-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijjA zabdazaH vivecana 105. sakhyattvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAdvAciMzikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasiA rAIA pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108. saMmatitarka prakaraNa zloka sparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110. vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bAra bhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4nA saMkalananI veLAe prAstAvika anAdi anaMtakALathI bhavATavImAM bhramaNa karatA jIva mAtranI jhaMkhanA sukha che, paraMtu jIvanI karuNa sthiti e che ke sAcuM sukha kyAM maLe tenI khabara nathI mATe ja paribhramaNa cAlu che. puNyasaMyoge Aryadeza-AryakuLamAM janma pAmatA dharmathI sukha maLe che. dharma jIvanamAM karavA jevo che vagere zabdo kAne athaDAtA. paraMtu kharekhara dharma eTale zuM ? dharma kone kahevAya ? What is the religion jIvanI jijJAsAne kAraNe thoDI thoDI samaja AvatI gaI. dharmanuM kSetra ghaNuM vizALa che. traNa lokamAM pratiSThita dharma che. "" dhAraNa karavuM. dhAtu parathI banela dharma zabdano vyutpatti artha zAstramAM - dhAraNa kare te dharma arthAt durgatimAM patita evA AtmAne dhAraNa karI sadgatimAM sthApana karanAra "dharma' karela che. bhavodadhitAraka tIrthakare sthApela dharma. be prakArano :- 1. sAdhudharma, 2. zrAvakadharma. paraMtu vyaktibheda, bhUmikA bhede, saMyogabhede - dharmanA aneka prakAro thAya che. nigodathI nirvANa - avyavahAra rAzithI vyavahArarAzimAM AvI, cauda guNasthAnakanA kramAroha svarUpe cetana evA AtmAnI AtmakathAnA nirUpaNa dvArA sAMgopAMga mokSamArganuM kathana je jainadarzanamAM che tevuM anya darzanamAM kyAMya nathI. tIrthakare arthanI dezanA ApI ane gaNadhare jinavacanane sUtrAtmaka rIte dvAdazAMgInI racanA karI AtmAnA sAcA sukhane batAvanAra anupama zrutajJAnanI bheTa dharI. A amUlya anupama zrutavArasone prAcIna maharSio, viziSTa kRtadhara - pUrvadharo - ApaNA pUrvajoe ApaNA sudhI pahoMcADI vartamAna peDhI para ananya upakAra karyo che. pUjya jagadguru hIrasUri ma.sA.nI pAMcamI pATane zobhAvanAra upAdhyAya zrI mAnavijayajI kRta prastuta graMtha dharmasaMgraha.. "maitrAdi bhAvothI saMmizra aviruddha evA vacanathI yathodita evuM je anuSThAna te dharma che." graMthakArazrIe vyavahAranayathI dharmanuM lakSaNa karI caramAvarta yathApravRttikaraNa pAmela bhavyajIve mokSanI maMjhila-mokSamArga dvArA kaI rIte prApta karavI arthAt kramasara kaI bhUmikA prApta karI siddhi hAMsala karavI tenA nirUpaNa mATe graMthakArazrIe caramAvarta dharmayauvanakAla, AdidhArmika, apunabaMdhaka, maityAdi dRSTi, samyakta, dezavirati, sarvavirati, pramatta guNasthAnaka, apramattaguNasthAnaka sudhInA kramArohane AvarI lIdhela che. sAmAnya dharma ane vizeSa dharmanA vibhAgIkaraNathI zrAvakadharma dvArA ane sApekSa yatidharma - nirapekSa yatidharma dvArA sAdhudharmanuM nirUpaNa prastuta graMthamAM karela che. mULa gAthA-159 ane uddharaNa sahita 14,602 zloka pramANa hovAthI graMthakArazrIe kRtinuM nAma "dharmasaMgraha rAkhela che. jinavacanamAM aDaga zraddhA dharAvanAra sAdhudharmanuM paribhAvana karanAra niHspRhI bAravratadhArI suzrAvaka paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe potAnI AgavI suMdara zailIthI te te bhUmikAnA bhAvone kholIne dharmano marma samajAvavAno suMdara prayAsa karyo che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dharmasaMgraha bhAga-4 | prAstAvika kaSa-cheda-tApazuddha dharmanuM svarUpa, AdidhArmika AdinI bhUmikA, samyaktanuM dravyathI-bhAvathI svarUpa tathA dasa prakAranA samyaktane khUba dhyAnathI vAMcI manana karavA yogya che. vaLI, zrAvakadharmanA bAravratanA avAMtara bhAMgA che ane bhagavAne batAvela zrAvakadharma mokSanuM kAraNa kaI rIte bane che. zrAvakadharmanA anuSThAnanA yogya bhAvonI sUkSmatA vivecanakAra suzrAvakazrI pravINabhAIe saraLa bhASAmAM suMdara rIte batAvI che, jene vAMcatA-manana karatA zrAvakadharmanuM rahasya samajAtuM jAya ? sAthe sAthe sarvajJa evA tIrthaMkara pratye bahumAnabhAvanI vRddhi thAya ke kevo sarasa dharma prabhue cAritradharma batAvyo che. -: RNa svIkAra :yogabIja prAptinA tera kAraNamAMthI eka kAraNa evA graMthalekhana karavAno anupama avasara mane prApta thayo. gADha mithyAtvanA prabaLa kAraNa moha sAmrAjyathI gherAyela saMsArathI zAMta prazAMta upazAMta saumya dharmasAmrAjyano yatkiMcit mujajIvanamAM anubhava karAvanAra jaDa-cetana evA upakArIono yatkiMcit RNa svIkAra; kema ke sAco RNa svIkAra mokSamArgamAM AgaLa vadhI samakitanA sahAre bhAvacAritranA yathArtha pAlana dvArA sAmarthya yogathI kevalajJAna pAmI yoganirodha karI nirvANane hAMsala karI siddhipadane varazu tyAre thaze. paraMtu te pAmI zakAya tenA mATe preraNA-sAmagrI Adi arpaNa karanAra jagatamAM jeno joTo na jaDe tevA sudeva-suguru-sudharmane pradAna karanAra paramAtmAnI asIma kRpA muja para Utare te ja abhyarthanA. tubhyaM namastri bhuvanAtiharAya nAtha ! tubhyaM namastrijagataH paramezvarAya / tubhyaM namaH kSititalA'malabhUSaNAya, tubhyaM namo jinabhavodadhi zoSaNAya / / anaMtA arihaMta ane anaMtA siddhono upakAra samagra jIvasRSTi upara che paraMtu vartamAna bhavamAM jenA darzana-vaMdana-arcana-pratimA dvArA ananya upakAra thayo che tevA vailokyalalAyabhUta, tribhuvanArtihara, kSititalAmalabhUSaNa, bhavodadhi zoSaNa karanAra jaganUru zatruMjaya zaNagAra zrI AdinAtha pragaTa prabhAvI zaMkhezvara maMDana zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya, zAMtidAyaka zrI zAMtinAtha, Asanna upakArI carama tIrthapati zrI mahAvIrasvAmI vasu dvArA arpita vAsupUjya svAmI ane zreyakArI evA zreyAMsanAtha evA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. mArA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. ajJAnatimirAndhAnAm jJAnAJjanazalAkayA / netramunmilItaM yena tasmai zrI gurave namaH / / "suhaguru jogo - tabbayaNasevaNA AtmavamakhaMDA" muja saMyamajIvananA sArthavAha, rakSaNahAra, tAraNahAra mArgadarzaka sadguruvaryano yoga-yogAvaMcaka banI phalAvaMcakayogamAM pariNamana pAme tevI mahecchA. vadhu to zuM kahevuM ! paramodhyAya zrI yazovijayajI ma.sA.nA zabdo yAda Ave che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4prAstAvika "samakitadAyaka guru taNo pacyavacAra na thAya, bhava koDAkoDI karI karatA sarva upAya." moha ane ajJAnane kAraNe kAlapuTa viSa jevA viSama viSayakaSAyanA tophAnI vamaLamAM gherAyela bhavya jIvane zuddha dharmanuM pradAna karI dharmazravaNa naukA dvArA hemakhema kinAre pahoMcADanAra, 84 lAkha jalanidhi taraNa pravahaNa, bhavodadhitrAtA, bhavyajIva pratibodhaka, sUkSmatattvavivecaka, adhyAtmasaMpanna bhAvAcAryanA lakSyane smRtimAM rAkhI pravajyA paryAyane paropakAramAM pravartAvatA dharmatIrtharakSaka, zrutarakSaka, samyajJAna dAtA ananyopakArI anupameya guruvarya AcAryadeveza zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjAnA pAda paMkaje muja pApAtmAnA nata mastake anaMtAnaMta koTizaH vaMdana hojo.. mokSanA eka mAtra kAraNa evA cAritrane vezathI arpaNa karI svanI nizrAmAM sAraNAdi dvArA dharmano kharo marma samajAvI saMyamarathane mokSapatha para AgaLa dhapAvavA mATe kaTibaddha evA hitaciMtakacAritrasaMpanna vidUSI sAdhvIratnA paramapUjya guruvarya cArunaMditAzrIjI ma.sA.nI kRpA muja para sadA varasatI raho, evI aMtaranI abhilASA. svAthyanI pratikULatAmAM AtmAnI svasthatA dvArA samAdhi ApanAra, bIjAnA doSone khamI khAvAno anupama guNa dharAvanAra, sva nAmane sArthaka karavAmAM tatpara evA zatAdhika zramaNI gaccha pravartaka hitakAMkSI pravartanI vidUSI sAdhvIratnA paramopakArI paramapUjya caMdrAnanAzrIjI ma.sA. - dAdIgurunA AzIrvAdathI mAruM saMyamajIvana naMdanavana samu banI rahe tevI abhyarthanA. agRhItA saMketAne paNa prAjJa kahevaDAve evI maMdabuddhivALI mane - eka paththarane dhIratA - auryaguNathI sAttvika vAlyanA TAMkaNAthI ghaDanAra, sAdhujIvananA hArdane samajAvanAra ane prastuta graMthanI saMkalanA mATe yogya banAvanAra zilpI evA suzrAvaka zrI pravINabhAI paMDitanI muja para vaDIla tarIkenI chatrachAyA dazavidha yatidharmanA pAlanarUpa saMyamajIvanamAM sadA rahe. - "sahAya kare te sAdhune sArthaka karatA ratnatrayInI ArAdhanAmAM sahAya karanAra - khAsa samyakajJAnanI prApti mATe anukULatA karI ApanAra gurubhaginI ane laghubhaginInI huM sadA upakRta chuM. "jA saMyamapaMthe dIkSArthI tAro paMtha sadA ujamALa rahe...." aMtaranA AzIrvAdanI dIkSAnI rajA ApI eka ja bhavamAM navo janma ApanAra bhautika upakArI mAtuzrI caMdrAbahena ane pitAzrI sUryakAntabhAI tathA parivArajanano upakAra - kRtajJatA guNathI kahI visarAya tema nathI. - rAjanagaranI dhanya dharA jeNe sanmArgadAtA-mokSamArga dharUpaka vyAkhyAna vAcaspati AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA.nI pAlakhInA darzana karAvyA ane aneka mahAtmAono meLApa. karAvI nAmathI dharmanA kSetramAM praveza karAvyo. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | prAstAvika dIkSAdAtA-paramapUjya hitarucivijayajI ma.sA. vaDI dIkSAdAtA-AcAryadeveza zrImadvijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. gharanI mamatA choDAvanAra AcAryadeveza zrImadvijaya kIrtiyazasUrIzvarajI ma.sA., hitaciMtA karanAra AcAryadeveza zrImadvijaya harSavardhanasUrIzvarajI ma.sA. tathA saMyamajIvanamAM sahAyaka thanAra aneka mahAtmAonI huM RNI chuM. A yatkiMcit RNa svIkAra dvArA sAco RNa svIkAra karI zake tevI paramapitA paramezvarane prArthanA. prAdurbhAva pAmela muktinI jhaMkhanAnuM kiraNa uvala banI zIdhra mukti Ape tevA puruSArthane icchatI bhavya jIva evA vAcakajIvamAM muktinI jhaMkhanA jAge tevI jhaMkhanA muktinI zubhAbhilASA. | guma bhavatu Aso suda-15 (zaradapUrNimA), vi. saM. 2068, tA. 29-102012, somavAra gItArthagaMgA, zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA, pAlaDI, amadAvAda-380 007. vyAkhyAnavAcaspati paramapUjya AcArya bhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMta zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. sA. caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. cArunaMditAzrIjI ma. sA.nA ziSyA sAdhvIjI cihnaditAzrIjI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / saMkalanA A dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4nI saMkalanA jIvo sAmAnya gRhasthadharma sevIne upadezAdi pAme che tyAre samyaktane prApta kare che. ane samyaktane pAmelA jIvone saMsAranA ucchedanI utkaTa icchA thAya che tethI zaktino saMcaya thAya to dezavirati dharma svIkAre che. ane dezaviratine pAmelA zrAvako kaI rIte zakti anusAra bAra vrato pALe che tenuM svarUpa atyAra sudhI batAvyuM. have dezaviratine pAmelA zrAvako sarvaviratinA zaktinA saMcaya arthe kaI rIte jinapUjA kare che ane jinapUjA karyA pachI vidhipUrvaka kaI rIte caityavaMdana kare che tenuM vistArathI varNana prastuta bhAgamAM karela che. jenuM samyagu bhAvana karavAthI vidhizuddha pUjA karavAnI zaktino saMcaya thAya che ane caityavaMdana kALamAM bolAtA sUtronA arthonuM prastutamAM je prakAre varNana karAyuM che tenuM samyagu bhAvana karIne je zrAvaka te prakAre bhagavAnanI bhaktimAM yatna kare che te zrAvaka sarvaviratine anukULa zaktinA saMcayavALA thAya che. kvacit A bhavamAM sarvaviratinI zaktino saMcaya na thAya topaNa samyag rIte sevAyelA zrAvakadharmathI ane vidhi zuddha jinapUjA karavAnA baddha abhilASathI zakti anusAra yatna karatA hoya to avazya devabhavane pAmIne janmAMtaramAM sarvaviratine prApta karaze. jethI parimitabhavamAM saMsArano kSaya karI zake che. tethI kvacit vizeSa zakti na hoya to paNa vAraMvAra zrAvakadharmanuM bhAvana karavuM joIe. prastuta bhAgamAM varNana karAyela jinapUjAnI vidhinuM vAraMvAra bhAvana karavuM joIe. jenAthI paNa puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarAnA bhAgI thAya che. mATe asagrahano tyAga karIne jinavacanamAM sthira zraddhApUrvaka mahApuruSothI racAyela prastuta graMtha sarva kalyANanuM eka kAraNa che tevI sthirabuddhi karIne vAraMvAra adhyayana karavuM joIe. chadmasthatAne kAraNe zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha jo kAMIpaNa lakhAyuM hoya to trividha trividha micchA mi dukkaDaM. - pravINacaMdra khImajI motA Aso suda-1pa (zaradapUrNimA), vi. saM. 2018, tA. 29-10-2012, somavAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona: 079-32447014 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | anukramaNikA anukramaNikA bloka naM. vigata , pAnA naM. 60 1thI 22 61 22thI 200 dvitIyAyikAra :zrAvakanI dinacaryA jAgaraNavidhi, namaskAragaNanavidhi, jApavidhi, dharmajAgarikAsvarUpa, prabhAtiyakartavya, pratyAkhyAnakaraNa, pratyAkhyAnakaraNakAla, caityanA pAMca bhedo. jinapUjanavidhi snAnavidhi, dravyasnAnanuM svarUpa, pUjAthe vastravidhi, jinanapanAdividhi, aMgapUjAnuM svarUpa, agrapUjAnuM svarUpa, caityavaMdananuM svarUpa, avasthAtrayanI bhAvanA, pUjAnA bhedo, jinagRhagamanavidhi, pAMca prakAranA abhigamonuM svarUpa, naiSidhikatraya, pradakSiNAtraya, jinapUjAvidhi, snAtrapUjAvidhi, RddhirahitazrAvakanuM kartavya, jinadarzananuM phala, dazatrikanuM svarUpa, 'IriyAvahiA' sUtranuM vivaraNa, " micchAmi dukkaDa' bhaMgo, "tassa uttarI' sUtranuM vivaraNa, "annattha' sUtranuM vivaraNa, kAyotsarganA doSo 19. caityavaMdanavidhi "namutthaNa' sUtranuM vivaraNa, 'arihaMtaceiyANaM' sUtranuM vivaraNa, logassa" sUtranuM vivaraNa, "puSparavaradI" sUtranuM vivaraNa, "siddhANaM buddhANaM' sUtranuM vivaraNa, 'veyAvaccagarANa" sUtranuM vivaraNa, "jayavIyarAya" sUtranuM vivaraNa. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM aha~ namaH / hI zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / namaH | pU. upAdhyAya zrI mAnavijayajI kRta svopajJa TIkA samanvita tathA laghuharibhadra mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNI yukta dharmasaMgraha bhAga-4 zabdazaH vivecana tra dvitIya khaMDa dvitIya adhikArI avataraNikA: idAnIM mahAzrAvakasya dinacaryArUpaM uktazeSa vizeSato gRhasthadharmamAha - avataraNikArya : have mahAzrAvakanI dinacaryArUpa ukta zeSarUpa pUrvamAM zrAvakanAM bAravratAdi AcAro batAvyA temAM rahela zeSarUpa vizeSathI gRhasthadharmane kahe che - zloka : nare vivo , svadravya chupayoganam sAmAyikAdikaraNaM, vidhinA caityapUjanam / / 60 / / anvayArtha: namasvarekhAvanothaH=namaskArathI avabodha=vidrAno tyAga, dravyAghupayoganazvadravyAdinuM upayojana svadravya-svakSetrAdinI vicAraNA, sAmayidira sAmAyikAdinuM karaNa, vidhinA tyapUrvanavidhithI caityapUjana (zrAvakano vizeSathI gRhastha dharma che.) in60 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhikAra | CIS-10 doDArtha : namaskArathI nidrAno tyAga, svadravyAdinI vicAraNA, sAmAyika AdinuM karaNa, vidhithI caityapUjana zrAvakano vizeSathI gRhasthagharma che. ll10I. Tos: 'namaskAreNa' sakalakalyANapuraparamazreSThibhiH parameSThibhiradhiSThitena 'namo arihaMtANa'mityAdipratItarUpeNa 'avabodho' nidrAparihAraH, tatpAThaM paThanidrAM jahyAdityarthaH, ayaM vizeSato gRhidharmo bhavatItyevamagre'pyanvayaH / .. tathA svasmin Atmani, dravyAdeH-dravyakSetrakAlabhAvAnAmupayojanam upayogakaraNam, yathA-dravyataH ko'ham ? zrAddho'nyo vA, ke mama gurava ityAdi, kSetrata:-kutra? grAme nagare svagRhe'nyagRhe vA upari adho vA vasAmIti, kAlato rAtrirvA dinaM vetyAdi, bhAvataH kiMkulaH? kiMdharmaH?, kiMvrato vA'smItyAdismaraNam / atrAyaM vidhiniMdrAcchede, zrAvakeNa tAvatsvalpanidreNa bhAvyaM yathA pAzcAtyarAtrau svayamevotthIyate, tathA sati aihikAmuSmikakAryasiddhyAdayo'nekaguNAH na cedevaM tadA paJcadazamuhUrtA rajanI, tasyAM jaghanyato'pi caturdaze brAmye muhUrte namaskAraM smaran uttiSThet, tato dravyAdhupayogaM karoti, tathApi nidrAnuparame nAsAnizvAsarodhaM karoti, tato vinidraH kAyikI cintAM karoti, kAsitAdizabdamapi uccasvareNa na kuryAt, hiMsakajIvajAgaraNena hiMsAdyanarthapravRtteH uttiSThazca vahamAnanAsikApakSIyaM pAdaM prathamaM bhUmyAM dadyAditi nItiH, atra nidrAtyAgasamaye AtyantikatabahumAnakAryabhUtaM maGgalArthaM namaskAram avyaktavarNaM smarediti vizeSaH, yadAhuH"parameTThiciMtaNaM mANasaMmi sijjAgaeNa kAyavvaM / suttAviNayapavittI, nivAriA hoi evaM tu / / 1 / / " anye tu na sA kAcidavasthA yasyAM namaskArasyAnadhikAra iti manvAnA avizeSeNaiva namaskArapAThamAhuH, etanmatadvayamAdyapaJcAzakavRttyAdAvuktam zrAddhadinakRtye tvevamuktam - "sijjAThANaM pamuttUNaM, ciTThijjA dharaNIale / bhAvabandhuM jagannAhaM, namukkAraM tao paDhe / / 1 / / " [gA. 9] yatidinacaryAyAM caivam - 'jAmiNipacchimajAme, savve jaggaMti bAlavuDDAI / . paramiTThiparamamaMtaM, bhaNaMti sattaTThavArAo / / 1 / / [gA. 3] ...... .. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | do-50 namaskAraparAvarttanavidhistvevaM yogazAstre'STamaprakAze - "aSTapatre sitAmbhoje, karNikAyAM kRtasthitim / AdyaM saptAkSaraM mantraM, pavitraM cintayettataH / / 1 / / siddhAdikacatuSkaM ca, dikpatreSu yathAkramam / cUlApAdacatuSkaM ca, vidikpatreSu cintayet / / 2 / / vizuddhyA cintayannasya, zatamaSTottaraM muniH / bhuJjAno'pi labhetaiva, caturthatapasaH phalam / / 3 / / " [gA. 33-5] mukhyaphalaM tu svargApavargAveva, yatastatraiva - : "pravRttiheturevaitadamISAM kathitaM phalam / phalaM svargApavargau tu, vadanti paramArthataH / / 1 / / " [yogazAstre 8140] tathAgaNanAzaktau karajApo nandAvarttazaGkhAvarttAdirapi bahuphalaH uktaM ca - * "karaAvatte jo paMcamaMgalA sAhupaDimasaMkhAe / NavavArA Avattai, chalaMti taM no pisAyAI / / 1 / / " [namaskArapaJcaviMzati 16] bandhanAdikaSTe tu viparItazaGkhAvadinA'kSaraiH padairvA viparItanamaskAraM lakSAdi japet, sadyaH klezanAzaH syAt, yadyapi mukhyavRttyA nirjarAyai eva samyagdRzAM gaNanamucitam, tathApi tattadravyakSetra-kAla-bhAvasAmagrIvazenaihikAdyarthamapi smaraNaM kadAcidupakArIti zAstre upadiSTaM dRzyate, yato yogazAstre"pItaM stambhe'ruNaM vazye, kSobhaNe vidrumaprabham / kRSNaM vidveSaNe dhyAyet, karmaghAte zaziprabham / / 1 / / " [8 / 31] iti / karajApAdyazaktastu ratnarudrAkSAdijapamAlayA svahRdayasamazreNisthayA paridhAnavastracaraNAdAvalagantyA mervanullaGghanAdividhinA japet, yataH "agulyagreNa yajjaptaM, yajjaptaM merulaGghane / vyagracittena yajjaptaM, tatprAyo'lpaphalaM bhavet / / 1 / / saGkhalAdvijane bhavyaH, sazabdAnmaunavAn zubhaH / maunajAnmAnasaH zreSTho, jApaH zlAghyaH paraH paraH / / 2 / / " zrIpAdaliptasUrikRtapratiSThApaddhatAvapyuktam - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha lAga-4 | dvitIya adhivA / PAIS-50 _ "jApastrividho-mAnasopAMzubhASyabhedAt tatra mAnaso manomAtravRttinirvRttiH svasaMvedyaH, upAMzustu parairazrUyamANo'ntaHsaJjalparUpaH, yastu paraiH zrUyate sa bhASyaH, ayaM yathAkramamuttamamadhyamA'dhamasiddhiSu zAntipuSTyabhicArAdirUpAsu niyojyaH, mAnasasya yatnasAdhyatvAd bhASyasyAdhamasiddhiphalatvAdupAMzoH sAdhAraNatvAditi, namaskArasya paJcapadIM navapadIM vA'nAnupUrvImapi cittaikAgryArthaM gaNayet, tasya ca pratyekamekaikAkSarapadAdyapi parAvRttya(vartya), sa ca prakAro yogazAstrASTamaprakAzAd jJeyaH, tathA - "mantraH praNavapUrvo'yaM, phalamaihikamicchubhiH / dhyeyaH praNavahInastu, nirvANapadakAGkSibhiH / / 1 / / " [8171] evaM ca vidhinA jApo vidheyaH, jApAdezca bahuphalatvAt, yataH"pUjAkoTisamaM stotraM, stotrakoTisamo japaH / japakoTisamaM dhyAnaM, dhyAnakoTisamo layaH / / 1 / / " dhyAnasiddhyai ca jinajanmabhUmyAdirUpaM tIrthamanyadvA svAsthyahetuM viviktasthAnAdyAzrayet, yaduktaM . dhyAnazatake "niccaM cia juvaipasUnapuMsagakusIlavajjiaM jaiNo / ThANaM viaNaM bhaNiaM, visesao jhANakAlaMmi / / 1 / / thirakayajogANaM puNa, muNINa jhANesu niccalamaNANaM / gAmaMmi jaNAiNNe, suNNe raNNe va na viseso / / 2 / / to jattha samAhANaM, hoi maNovayaNakAyajogANaM / bhUovaroharahio, so deso jhAyamANassa / / 3 / / kAlo'vi succia jahiM, jogasamAhANamuttamaM lahai / nau divasanisAvelAi, niyamaNaM jhAiNo bhaNiaM / / 4 / / " [gA. 35-8] ityAdi / namaskArazcAtrAmutra cAtyantaguNakRt, yato mahAnizIthe - "nAsei corasAvayavisaharajalajalaNabaMdhaNabhayAiM / ciMtijjato rakkhasaraNarAyabhayAiM bhAveNaM / / 1 / / anyatrApi'jAevi jo paDhijjai, jeNaM jAyassa hoi phalariddhI / avasANevi paDhijjai, jeNa mao sumgaiM jAI / / 1 / / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra / zloka-60 AvayahiMpi paDhijjai, jeNa ya laMghei AvayasayAiM / riddhIevi paDhijjai, jeNa ya sA jAi vitthAraM / / 2 / / navakAraikkaakkhara, pAvaM pheDei sattaayarAiM / paNNAsaM ca paeNaM, paMcasayAiM samaggeNaM / / 3 / / jo guNai lakkhamegaM, pUei vihIi jiNanamukkAraM / titthayaranAmagoaM, so baMdhai natthi saMdeho / / 4 / / aDheva ya aTThasayA, aTThasahassaM ca aTThakoDIo / jo guNai aTThalakkhe, so taiabhave lahai siddhiM / / 5 / / " [namaskArapaJcaviMzatiH ] iti / dravyAdhupayojanamityatrAdizabdAddharmajAgaryA'pi gRhItA bhavati, sA caivam - "kiM me kaDaM? kiM ca mekiccasesaM?, kiM sakkaNijjaM na samAyarAmi ? / kiM me paro pAsai? kiM ca appA, kiMvAhaM khaliaM na vivajjayAmi / / 1 / / " ityAdi / zraya sthAnandrAmavAraAa vihitaiitti (zarvAniva vRtti-2, mA. 22-22) TIkArca - mAre' ... siddhi namaskAthI=sakala kalyANarUpa nagaranA paramazreSThi evA parameSThithI adhiSThita 'namo arihaMtANaM' ItyAdi pratItarUpa namaskArathI, avabodha=nidrAno parihAra. arthAt namaskAranA pAThane bolato nidrAno tyAga kare. A=namaskArathI jAge e, vizeSathI gRhastha dharma che. e pramANe AgaLamAM paNa=bIjAM padomAM paNa, avaya karavo. ane potAnAmAM=AtmAmAM, dravyAdinuM upayojana dravya-kSetra-kAla-bhAvonA upayoganuM karaNa. kaI rIte dravya-kSetra-kAla-bhAvanA upayogane kare te "yathA'thI batAve che - dravyathI huM koNa chuM? zrAvaka chuM ke anya chuM? koNa mArA guru che? ItyAdi dravyathI che. kSetrathI kyAM? gAmamAM-nagaramAM-svagRhamAM ke atyagRhamAM athavA upara ke nIce vasu chuM? e vicAre. kAlathI rAtri che ke divasa che? ItyAdi vicAre. bhAvathI kya kuLa ? mAruM kya kuLa che? mAro kyo dharma che? ane huM kyAM vratavALo chuM? ityAdinuM smaraNa kare. ahIM jAgrata thatI vakhate nidrAnA ucchedamAM A vidhi che. zrAvake svalpa nidrAvALA thavuM joIe je pramANe pAchalI rAtrimAM svayaM ja UThI jAya ane tema karAya cha7=pazcAt rAtrimAM svayaM UThI javAthI A loka ane paralokanA kAryasiddhi Adi aneka guNo thAya che. jo A pramANe na kare tojo pAchalI rAtamAM svayaM na UThe to paMdara muhUrtanI rAtri che. temAM jaghanyathI paNa caudamA brAhmI muhUrtamAM namaskAranuM smaraNa karato UThe. tyAra pachI dravyAdino upayoga kare che. topaNa nidrA dUra na thAya to nAsikAnA vizvAsano virodha kare. tyAra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-60 pachI nidrA vagarano kAyikI ciMtA kare che. ane udharasa Adi zabda paNa ucca svarathI na kare; kema ke hiMsakajIvatA jAgaraNathI hiMsAdinA anarthatI pravRtti che. ane UThelo vahetI nAsikAnA pakSavALA, pAdane prathama bhUmimAM sthApana kare e nIti che. arthAt DAbI ke jamaNI je bAjunI nAsikA cAlatI hoya te bAjunA pagane prathama bhUmimAM sthApana kare te nIti che. ahIM=navakAranA smaraNakALamAM nidrAnA tyAganA samayamAM AtyaMtika tenA bahumAnanA kAryabhUta maMgala arthe avyakta varNavALo navakAra smaraNa kare. e vizeSa che. jene kahe che - "zadhyAgatazadhyAmAM rahelA evA zrAvake, manamAM parameSThinuM ciMtana karavuM joIe. e rIte vaLI=manamAM ciMtana kare e rIte vaLI, sUtranA avinayanI pravRtti nivArita thAya che." vaLI, anya kahe che. te koI avasthA nathI jemAM namaskArano adhikAra che. e rIte mAnatA avizeSathI ja=manamAM nahi paraMtu spaSTa uccAra rUpe, namaskAranA pAThane kahe che. A banne mata Adya paMcAzakavRtti AdimAM kahevAyA che. 'zrAddhadinakRtyamAM vaLI A pramANe kahevAyuM che. zayyAsthAnane choDIne dharatItalamAM rahe." tyAra pachI bhAvabaMdhu jagatanA nAtha evA navakArane bole. ane 'yatidinacaryAmAM A pramANe che - "rAtrinA pAchalA pahoramAM bAla-vRddhAdi sarva jAge che. parameSThinA parama maMtrane sAta-ATha vAra bole che." IIII. (yatidinacaryA gAthA-3) vaLI namaskAranA parAvartananI vidhi yogazAstranA AThamA prakAzamAM A pramANe che - "AThapatravALA zitAsmojanI kaNikAmAM karAyelA sthitivALA Adya sAta akSaravALA pavitra maMtranuM namo arihaMtANaM e pavitramaMtranuM ciMtana kare. IIII tyAra pachI siddhAdika catuSkane cAra dizAonI pAMdaDIomAM yathAkrama ane cUlApAda catuSkane vidizAonA patromAM ciMtana kare. rA - vizuddhithI AnuM namaskAra mahAmaMtranuM, 108 vakhata ciMtana karatA muni khAtAM paNa upavAsanA phaLane prApta kare che." (yogazAstra 8 gAthA 33 thI 35) vaLI mukhyaphala svarga-apavarga ja che. je kAraNathI tyAM ja yogazAstramAM ja kahevAyuM che. "pravRttinA hetu ja Aeka upavAsa, AmanuM=108 navakAranuM, phaLa kahevAyuM che. vaLI, paramArthathI svarga ane mokSaphaLa kahe cheyogIo kahe che." (yogazAstra 8/40) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 dvitIya adhikAra | zloka-10 te prakAranI gaNanAnI azaktimAM karajApa naMdAvarta-zaMkhAvarta Adi paNa bahulavALo che. ane kahevAyuM che. karaAvartamAM je puruSa pAMca maMgalane sAdhunI pratimAnI saMkhyAthI=bAra saMkhyAthI, nava vakhata Avartana kare che tene pizAcAdi chalatA nathI." II1 (namaskAra paMcaviMzati 16) vaLI baMdhanAdi kaSTamAM viparIta zaMkhAvarta Adi akSaro vaDe athavA pado vaDe viparita namaskAra lakSAdi jApa kare. sa0 kaleza nAza thAya. jo ke mukhta vRttithI nirjarA mATe ja samyagdaSTione gaNana=navakAranuM gaNana ucita che. topaNa te te dravya-kSetra-kAla-bhAvanI sAmagrInA vazathI ehikAdi arthe paNa smaraNa=navakAranuM smaraNa kyAreka upakArI che. e pramANe zAstramAM upadiSTa dekhAya che. je kAraNathI yogazAstramAM kahevAyuM che. "staMbhamAM staMbhanamAM pIta, vazyamAM=vaza karavAmAM, aruNa, kSobhaNamAM=bIjAne kSobha karAvavAmAM, vidramaprabha=vidramaratvanI prabhAnA varNanuM, vidveSaNAmAM=bIjAne dveSa utpanna karAvavAmAM kRSNa ane karmanA ghAtamAM zazInI prabhAvALuM dhyAna kare." (yogazAstra 8531) vaLI, karajApAdimAM azakta puruSa svahadayanI samazreNImAM rahela paridhAna vastra-caraNAdimAM nahi sparzatI evI ratna-rudra-akSAdinI japamAlAthI merunA abulaMghanAdi vidhithI jApa kare. je kAraNathI kahevAyuM che. aMgulInA agrathI je jApa karAyuM, merunA ullaMghanathI je jApa karAyuM, vyagracittathI je jApa karAyuM te prAyaH alpa phaLavALuM thAya che. [1] saMkula sthAnathI=ghaNA lokoyukta sthAnathI, vijanamAM ekAMtamAM, bhavya=jApa zreSTha che. sazabdathI=uccAraNathI karAtA jApathI maunavALo jApa zubha che. mauna jApathI mAnasajApa zreSTha che. upara-uparano jApa glAdhya che." rA. zrI pAdaliptasUrikRti pratiSThApaddhatimAM paNa kahevAyuM che - "jApa mana, upAMzu ane bhASyanA bhedathI traNa prakArano che. tyAM traNa prakAranA jApamAM, mAnasajApa mana mAtranI vRttinI nivRtti svasaMvedya cheHmana mAtranuM jApane anukULa nirmANa svasaMvedya che. vaLI upAMzu jApa para vaDe nahi saMbhaLAto aMta:jalpa rUpa che-vacanarUpa che. vaLI bIjA vaDe je saMbhaLAya che te bhASya che. AetraNa prakArano jApa, zAMti-puSTi-abhicArAdirUpa uttama-madhyama-adhama siddhiomAM yathAkrama niyojana karavo; kema ke mAnasanuM yatnasAdhyapaNuM che. bhASyanuM adhama siddhaphalapaNuM che ane upAMzunuM sAdhAraNapaNuM che. namaskAranI pAMcapadI athavA navapadI=namaskAra mahAmaMtranAM pAMca pado athavA navapado, anAnupUrvIthI paNa cittanI ekAgratA mATe gaNavAM joIe. ane tenA pratyeka ekaeka akSara padAdine paNa parAvartana karIne gaNavA joIe. ane te prakAra yogazAstranA AThamA prakAzathI jANavo. "praNavapUrvaka A maMtra=13jhapUrvaka A maMtra, aihikaphalanA Icchuo vaDe dhyeya che. vaLI, praNava hIna=4' vinA, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-60 nirvANapadanI kAMkSAvALAo vaDe dhyeya che." (yogazAstra 8/71) ane A rIte=pUrvamAM batAvyuM e rIte, vidhithI jApa karavo joIe=jAgyA pachI navakArano vidhipUrvaka jApa karavo joIe; kema ke jApAdinuM bahuphalANuM che. je kAraNathI kahevAyuM che - "pUjAnA koTisama stotra che=koDa vakhata karAyelI pUjA samAna stotrapUjA che. stotranA koTi samAna jApa che-koDa vakhata karAyela stotra samAna jApa che. japa koTi samAna dhyAna che=kroDa vakhata karAyela japa samAna dhyAna che. dhyAna koTisama laya che kroDa vakhata karAyela dhyAna samAna laya che." III ane dhyAna siddhi mATe jinajanmabhUmi Adi rUpa tIrthakSetra athavA anya svAthyanA hetu ekAMta sthAnAdino Azraya karavo joIe. je kAraNathI dhyAnazatakamAM kahevAyuM che - "yatine nitya ja strI-pazu-napuMsaka kuzIlavajita sthAnamAM rahevuM kahevAyuM che. vizeSathI dhyAnakAlamAM. 1|| . vaLI sthirakRtayogavALA nizcala manavALA munione gAmamAM, janaAkIrNamAM, zUnyamAM ke araNyamAM dhyAna karavAmAM koI vizeSa nathI. rA. te kAraNathI dhyAna karanArane jyAM mana-vacana-kAyAnA yogonuM samAdhAna thAya=sthiratA thAya. jIvonA uparodhathI rahita dhyAna karanArAno te deza che. III kAla paNa sUcita che. jemAM uttama yogasamAdhAna prApta thAya che. paraMtu dhyAna karanAranA divasa-rAtrinI velAdi niyamathI kahevAyA nathI." jA (dhyAnazataka gA. 35-38) ane namaskAra A loka ane paralokamAM atyaMta guNane karanAra che. je kAraNathI 'mahAnizIthamAM kahevAyuM che - "bhAvathI (namaskAra mahAmaMtranuM) citavana karanArA puruSanA cora-vyApada jaMgalI pazu-viSadhara-jala-agni-baMdhananA bhayAdi nAza pAme che. rAkSasa-raNa ane rAjAnA bhayAdi nAza pAme che." III. anyatra paNa kahevAyuM che - "janmelo paNa jo navakAra bole che. je kAraNathI janmelAne phalanI riddhi thAya che. avasAnamAM paNa mRtyu samayamAM paNa, navakAra bole che. jenAthI marelo sugatimAM jAya che. AvA ApattimAM AvelA vaDe paNa namaskAra bolavuM joIe. je kAraNathI ApattionuM ullaMghana thAya. RddhimAM paNa bolavuM joIe=navakAra bolavo joIe. je kAraNathI te=Rddhi, vistArane pAme che. rA. namaskArano eka akSara sAta sAgaropamanA pApano nAza kare che. eka pada gaNavAthI pacAsa sAgaropamanA pApano nAza thAya che. ane samagra navakAra gaNavAthI pa00 sAgaropamanA pApano nAza thAya che. AvA je puruSa eka lAkha navakAra gaNe che. vidhithI jinanamaskAranI pUjA kare che, te tIrthaMkaranAmagotrano baMdha kare che. saMdeha nathI. jA je puruSa ATha kroDa, ATha lAkha, ATha hajAra AThaso ne ATha (8,08,08,808) navakAra gaNe che te trIjA bhavamAM siddhine pAme che." IfpA (namaskAra paMcaviMzati) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-10 tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. vyAghupayoga ..... viditi dravyAdinuM upayojana e pramANe mULa gAthAmAM kahyuM. emAM Adi' zabdathI dharmajAgarikA paNa grahaNa karAya che ane te A pramANe che - "mArA vaDe zakti anurUpa zuM kRtya karAyuM che? zuM mAruM kRtya zeSa che? kyuM zakya kRtya huM nathI karato ? zuM mAruM alita=smalanA karAyela kRtya, para jue che ? ane zuM mAro AtmA skUlanAne jue che ? athavA zuM huM alita kRtyane tyAga karato nathI ?" in1u (dazavaikAlika cUlikA-2, gAthA 11-12) ItyAdi AvuM bIjuM anya ciMtana kare. AnaMda-kAmadeva vaDe paNa A rIte dharmajAgarikA karAyelI saMbhaLAya che. bhAvArtha : je zrAvaka vidhipUrvaka bAra vratonuM pAlana kare che ane sAtakSetramAM dhana vapanAdi kare che tema ja bhUmikAnusAra ucita anukaMpA kare che te mahAzrAvaka che tema atyAra sudhI batAvAyuM. ane te mahAzrAvaka pratidina zuM kRtyo kare che ? te batAvatA kahe che - savAranA jAge tyAre sakala kalyANanA kAraNabhUta namaskArathI jAgrata thAya. tethI namaskAranAM bolAyelAM padothI citta sadA bhAvita rahe. kaI rIte namaskAra gaNe te batAvatAM kahe che - zrAvake svalpa nidrAvALA thavuM joIe. ane rAtrinA cothA pahoramAM svayaM UThI javuM joIe. jethI A lokanA ane paralokanA kAryanI siddhinA aneka guNo prApta thAya che. arthAt savAranA vahelA UThavAthI dehanuM Arogya sAruM rahe che. svasthatApUrvaka eka prahara sudhI ucita dharmakRtyathI citta bhAvita karavAthI cittamAM saMkalezo alpa-alpatara thAya che paralokamAM paNa sugati dinI prApti thAya che. tethI zrAvake savAramAM eka prahara pUrve jAgrata thaI dharmaparAyaNa thavuM joIe. vaLI koIka rIte zarIranI jaDatAne kAraNe eka prahara pUrve UThI na zake to sUryodaya pUrve jaghanyathI be ghaDI pUrve brAhmI muhUrtamAM namaskAranA smaraNapUrvaka UThavuM joIe. ahIM prazna thAya ke UThatAnI sAthe zrAvake kaI rIte namaskAra gaNavo joIe ? tethI kahe che - nidrAnA tyAga samaye paMcaparameSThi pratye atyaMta bahumAnapUrvaka maMgala mATe zrAvake avyaktavarNavALA namaskAranuM smaraNa karavuM joIe. arthAt manamAM navakAranuM smaraNa karavuM joIe. phakta cittane zrAvake te rIte bhAvita rAkhavuM joIe ke jagatamAM paMcaparameSThi ja jIva mATe sarva kalyANanA kAraNarUpa che. mATe tenA pratye atyaMta bahumAnabhAva skurAyamAna thAya ane potAnA jIvanamAM karAyelo namaskAra maMgalarUpa thAya=sarva kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane te rIte smaraNa karavuM joIe. ane jeonA cittamAM paMcaparameSThimAM rahelA uttamapuruSo ja bhaktipAtra che ane te avasthA ja prAptavya che tevI sthira buddhi che teo te prakAranA upayogapUrvaka namaskAra gaNe to avazya te namaskAranuM smaraNa te mahAtmA mATe maMgaLarUpa bane che. vaLI, keTalAka mahAtmAo kahe che ke namaskAra gaNavA mATe evI koI avasthA nathI ke je avasthAmAM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / bloka-60 namaskAranuM uccAraNa thaI na zake. mATe nidrAnA tyAgakALamAM paNa spaSTa uccAraNapUrvaka namaskAra gaNavo joIe; kema ke spaSTa uccAraNapUrvaka bolavAthI te prakAranA bhAvo ullasita thAya che. ane zarIranI sUtelI avasthA, beThelI avasthA ke anya koI paNa avasthA hoya te avasthAmAM navakAranuM smaraNa karavAmAM koI bAdha nathI. AthI koIka rIte dariyAmAM paDatA paNa uttamapuruSo navakAranuM smaraNa kare che. vaLI, "zrAddhadinakRtyamAM A pramANe kahevAyuM che. zayAsthAnane mUkIne jamIna upara besavuM joIe. tyAra pachI bhAvabaMdhu jagatanA nAtha evA namaskArano jApa karavo joIe. tethI "zrAddhavidhi' vacanAnusAra pathArImAMthI UThIne ucita sthAne besavuM joIe. ane tyAra pachI AtmA mATe bhAvathI baMdhu evA namaskArane gaNavo joIe; kema ke jema baMdhu sadA ApattimAM upakAraka bane che tema saMsArI jIvo karmane paravaza hovAthI bhAva ApattimAM che. te bhAva ApattikALamAM baMdhunI jema namaskAra AtmAnuM hita karanAra che. tethI namaskAranA pAramArthika svarUpanA bodhapUrvaka jeo tenuM smaraNa kare che tenA mATe namaskAra bhAvabaMdhu che. vaLI A namaskAra jagatano nAtha che; kema ke jema nAtha zaraNAgatane upadravamAMthI rakSaNa kare che ane sukhapUrvaka jIvI zake te prakAre tenI ciMtA kare che tema jeo paMcaparameSThinA svarUpathI vAsita thaIne navakAra gaNe che tethI smaraNa karAyelo namaskAra saMsAramAM thatA sarva upadravothI AtmAnuM rakSaNa kare che. cittane svasthatA ApAdAna kare che. ane tevA jIvo saMsAramAM jyAM sudhI che tyAM sudhI sadgatinI prApti dvArA sukhapUrvaka jIvI zake che. vaLI, yatidinacaryAmAM A pramANe kahyuM che. rAtrinA chellA praharamAM bAla, vRddha sarvae jAgavuM joIe ane paramamaMtrarUpa paMcaparameSThine sAta-ATha vAra gaNavo joIe. tethI te vacanAnusAra savAramAM sAtathI ATha navakAra avazya gaNavA joIe ane A namaskAra paramamaMtra che; kema ke bhAva Arogyane karanAra che. arthAt bhAvarogarUpa mohano nAza karanAra che. te prakAre smRtimAM lAvIne atyaMta upayogapUrvaka sAta-ATha navakAra bolavA joIe. A rIte savAramAM navakAra gaNavAnA viSayamAM judAM judAM zAstronA abhiprAyo batAvyA te sarva pramANabhUta che. tethI te vacanAnusAra savAramAM navakAra bolavAmAM koI bAdha nathI. vaLI, yogazAstramAM namaskAranA parAvartananI viziSTa vidhi batAvI che. tethI jenI buddhi kuzaLa che ane te prakAre navakAra gaNavA samartha che tene te prakAre navakAra gaNavo joIe. kaI rIte navakAra gaNavo joIe ? te spaSTa kare che - hRdayakamaLamAM ATha patronA kamaLanuM ciMtavana kare. ane tenA madhyabhAgamAM je karNikA che temAM "namo arihaMtANaM' e prakAranA sAta akSarone buddhithI sthApana kare ane te pavitra padanuM ciMtavana kare. tyAra pachI cAra dizAmAM yathAkrama "namo siddhANaM' Adi cAra padone sthApana kare=jema "namo arihaMtANaM' padanA akSaronuM sthApana karyuM tema "namo siddhANaM' Adi padonA akSaronuM sthApana kare ane cAra vidizAnA patromAM chellAM cAra padonuM ciMtavana kare. A prakAre ciMtavana karatAM vizuddhipUrvaka 108 navakAra gaNavAthI munine eka upavAsanuM phaLa maLe che. arthAt eka upavAsa karI je nirjarA muni prApta karI zake che te nirjarA traNa guptivALA muni ekaso ATha navakAranA jApathI prApta kare che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-60 navakAra pratye utsAhathI pravRtti thAya ta6 arthe eka upavAsanuM phaLa maLe tema kahela che. paramArthathI to A rIte traNa guptivALA je sAdhu vizuddhipUrvaka ekaso ATha navakAra gaNe che. te mahAtmA navakArathI vAsita citta hovAne kAraNe avazya devalokamAM jAya che ane uttarottara uttama bhAvonI prApti dvArA mokSane prApta kare che. tethI paMcaparameSThinA guNomAM praNidhAnapUrvaka upayoga rAkhI gaNAyelA namaskArathI mahAtmAne svarga ane mokSanA uttama phaLanI prApti che, e pramANe "yogazAstramAM kahela che. vaLI, jeo yogazAstramAM batAvela vidhi anusAra navakArano jApa karavA samartha nathI tevA mahAtmAe paNa naMdAvarta-zaMkhAvarta AdithI "kara jApa" karavo joIe. je bahu phalavALo che. tethI zrAvake vAraMvAra paMcaparameSThinA svarUpathI AtmAne bhAvita karI paMcaparameSThinuM pAramArthika svarUpa cittamAM te rIte sthira karavuM joIe ke jethI namaskAranA smaraNakALamAM satata te svarUpanI upasthiti thAya ane te rIte savAranA UThatI vakhate navakArano jApa karavo joIe ane te jApa eka navakArano kare, sAta-ATha navakArano kare ane adhika svasthatA hoya to ekaso ATha (108) navakArano jApa kare te ucita che. vaLI, te jApa yogazAstra vidhi anusAra batAvela che te zakya hoya to te rIte kare ane te rIte zakti na hoya to naMdAvarta-zaMkhAvartathI kara jApa zakti anusAra kare. vaLI, koI zrAvakane baMdhanAdi kaSTanI prApti thaI hoya to viparIta zaMkhAvarta Adi dvArA akSaro ane padothI viparIta namaskArano jApa lAkha Adi vAra karavo joIe. jethI tarata klezano nAza thAya. jo ke, samyagdaSTi jIvoe paMcaparameSThinA guNothI AtmAne bhAvita karIne karmonI nirjarA karavA arthe navakAra gaNavo ucita che. topaNa jyAre viSama saMyogo Ave tyAre cittanA klezanA nivAraNa arthe ane prApta thayela ApattinA nivAraNa arthe navakAranuM smaraNa karavuM joIe. te paNa upakArI che mATe saMsAranI ApattinA nivAraNa mATe navakAra na ja gaNAya tevo ekAMta niyama nathI. phakta jeone saMsAranI ApattinA nivAraNanA upAya arthe navakAra jaNAya che paraMtu saMsAranA ucchedanA prabaLa kAraNarUpa navakAra che tevo bodha nathI, tethI mAtra A lokanA ja AzayathI navakAra gaNe che te ucita nathI. paraMtu zrAvake potAnuM zrAvakajIvana kleza vagaranuM prApta thAya ane sukhapUrvaka sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya tevI sthiti potAne sadA prApta thAya ane temAM vijJakArI sarva ApattionA nivAraNa arthe paNa namaskArano jApa karavo ucita che. ane avazeSakALamAM sadA paMcaparameSThinA guNothI huM AtmAne vAsita karuM jethI karmonI nirjarAnI prApti dvArA pote paNa siddha avasthAne prApta kare ane siddhAvasthAnI prApti na thAya tyAM sudhI sudevatva ane sumanuSyatvanI prApti thAya tevA nirmaLa adhyavasAyathI sadA navakArano jApa karavo joIe. vaLI, jeo karajApa Adi dvArA paNa navakAranuM smaraNa karavA asamartha che teo rudrAkSAdinI japamALA dvArA vidhipUrvaka 108 navakArano jApa kare. te vakhate te mALAne hRdayanI sAme samazreNIthI dhAraNa kare ane te mALA potAnA vastra ke paga Adine sparze nahi te rIte dhAraNa kare ane pharI pharI mALAno jApa karavo hoya tyAre merunuM ullaMghana na thAya te prakAre vidhipUrvaka jApa kare. A sarva bAhyavidhi che. aMtaraMgavidhi to Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-10 paMcaparameSThi pratye vadhatA jatA bahumAnathI utpanna thatA rAgane kAraNe citta temanA guNothI bhAvita thAya te prakAranA praNidhAnapUrvaka jApa karavo joIe. vaLI, jApanA viSayamAM pAdaliptasUrIzvarajInuM vacana A pramANe che - jApa traNa prakArano che. manathI, upAMzuthI ane bhASyanA bhedathI. tyAM mAnasajApa eTale mAtra namaskAranAM padonuM manamAM smaraNa jemAM zabdoccAraNa nathI paraMtu jema pratimAnI upasthiti karatI vakhate cakSu sAme pratimAnI AkRtinI upasthiti thAya che, tema kamaLapatrAdi para sthApana karAyelA namaskAranAM padone kramasara jovA mATeno manovyApAra je jApamAM thAya che te "mAnasajApa' che. paraMtu sAkSAt zabdollekhapUrvaka manathI jApa karAto nathI. vaLI, bIjA vaDe na saMbhaLAya tevo aMtaraMga jalpAkArarUpa je zabdathI jApa karAya che te upAMzu jApa' che. ane je jApa spaSTa uccAraNapUrvaka bIjA sAMbhaLI zake te pramANe karAya che te bhASyajApa' che. mAnasajApa viziSTa prakAranA yatnathI sAdhya hovAne kAraNe sarva zreSTha che. 'upAMzu jApa" madhyama che ane 'bhASyajApa' jaghanya che. Ama chatAM AdyabhUmikAmAM bhASyajApathI ja arthanI upasthiti sukhapUrvaka thAya che. suabhyastadazAmAM upAMzu jApathI paNa arthanI upasthiti thaI zake che. tethI te vakhate upAMzu jApa ja adhika iSTa che. ane atyaMta suabhyastadazAmAM mAnasajApathI paNa paMcaparameSThinA bhAvonI upasthiti thaI zake che. tethI te bhUmikAmAM mAnasajApa ja zreSTha che. mATe potAnI bhUmikAnusAra je jApano balasaMcaya thayo hoya te prakAre jApamAM yatna karavo joIe. vaLI, cittadhairya mATe navakAranAM pAMca padone ke navapadone paNa zrAvake AnupUrvAthI gaNavAM joIe. A prakAre vidhipUrvaka jApa karavo joIe; kema ke jApanuM bahuphalANuM che. kema jApanuM bahuphalANuM che ? temAM sAkSI Ape che - koI vyakti bhagavAnanA guNonA parijJAnapUrvaka bhagavAnanI pUjA kare ane koI vyakti bhagavAnanA guNonA parijJAnapUrvaka bhagavAnanI stuti kare to pUjA karatAM stotramAM koTigaNuM phaLa maLe che. vaLI, koI puruSa bhagavAnanA guNonA parijJAnapUrvaka japa kare to stotra karatAM koTigaNuM phaLa jApamAM maLe che. vaLI bhagavAnanA guNonA parijJAnapUrvaka bhagavAnanuM dhyAna kare to jApa karatAM koTigaNuM phaLa dhyAnathI maLe che. vaLI, koI bhagavAnanA guNomAM laya pAme to dhyAna karatAM koTigaNuM phaLa layamAM maLe che. jema zreNika mahArAjA bhagavAnanA guNomAM laya pAmyA to tIrthakara nAmakarma upArjana karyuM. jenA phaLarUpe viraprabhunA sadaza AvatI covIsImAM prathama tIrthakara thaze. tethI zakti anusAra zrAvake jema bhagavAnanI pUjAmAM yatna karavo joIe, bhagavAnanI stotra pUjAmAM yatna karavo joIe tema japanI paNa zakti keLavavI joIe. jApanA atizaya abhyAsathI ja dhyAnanI prApti thAya che. ane suabhyasta dhyAna thAya tyAre layanI prApti thAya che. vaLI, japa dvArA saMcita vIryavALA zrAvake dhyAnamAM paNa udyama karavo joIe ane dhyAna karavA arthe jinajanmabhUmi Adi rUpa tIrthasthAna ke anya tIrthabhUmimAM Azraya karavo joIe athavA dhyAnane anukULa svAzmano hetu evA ekAMta sthAnano Azraya karavo joIe. AnAthI e prApta thAya ke atyaMta upayogapUrvaka Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-60 navakAranA jApathI dhyAnanuM baLa saMcaya thAya che. ane dhyAnanuM baLa saMcaya thayA pachI ucita sthAnamAM samartha zrAvake dhyAna mATe udyama karavo joIe. jethI sarva kalyANanI paraMparAnI prApti thAya. - zrAvaka savAramAM UThIne prathama navakArathI jAgrata thAya. tyAra pachI svadravyAdino upayoga kare. kaI rIte svadravyAdino upayoga kare ? te spaSTa kare che - dravyathI huM koNa chuM ? bhagavAnanA vacanamAM huM zraddhAvALo chuM ke zraddhA vagarano chuM ? A prakAre vicAravAthI potAne bhagavAnanA vacanamAM zraddhA hoya to jinavacanAnusAra sarva kRtya karavAne anukULa deDhavIryano saMcaya thAya che; kema ke pote bhagavAnanA vacana pratyenI rucivALo hovA chatAM tenuM smaraNa nahi hovAthI bhagavAnanA vacanAnusAra kRtya karavAnuM vIrya ullasita thatuM nathI ane pratidina te rIte smaraNa karavAthI zakti anusAra divasa daramiyAna kRtya karavAnuM vIrya ullasita thAya che. vaLI bhagavAnano upadeza apramAdasAra che. bhagavAnanA vacanamAM jene ruci hoya teNe svabhUmikAnusAra avazya apramAda karavo joIe. A prakAre dravyathI huM koNa chuM ? ema ciMtana karavAthI apramAdabhAvanI upasthiti thAya che. vaLI, vicAre ke mArA guru koNa che ? jethI potAnA gurunA guNonA smaraNapUrvaka temanA vacanAnusAra sarva ucita pravRtti karavAnuM daDha vIrya ullasita thAya che. vaLI, kSetrathI vicAre ke huM kyAM vasyo chuM ? jethI sahasA UThIne gamanAdinA kriyAkAlamAM staMbha AdithI skUlanA thavAno saMbhava rahe nahi. kALathI vicAre ke A kyo kALa che ? jethI te kALane anurUpa ucitakRtya karavA mATeno saMkalpa thAya che. vaLI, bhAvathI vicAre ke huM kyA kuLamAM janmyo chuM ? jethI potAnA kuLane kalaMka lAge tevuM koI anucita kRtya potAnAthI na thAya tevI jAgRti Ave che. vaLI, mAro dharma zuM che ? tenuM smaraNa karavAthI potAnAM ucita kRtyo karavAnuM sarvIrya ullasita thAya che. vaLI, mArAM kyAM vrato che ? tenuM smaraNa kare jethI svIkArAyelA vratanI maryAdAthI viparIta pravRtti anAbhogathI paNa divasa daramiyAna thAya nahi. A rIte dravyAdinuM ciMtana karyA pachI kAyikI citA mATe zrAvaka usthita thAya ane jo haju nidrAvasthA dUra thaI na hoya to zvAsa rodha karIne jAgrata thAya jethI khaMbhAdi sAthe athaDAvAno prasaMga prApta na thAya. ane tyAra pachI kAyikI ciMtA mATe jAya. vaLI, khAMsI vagere Ave topaNa ucca svarathI kare nahi; kema ke koI hiMsaka jIvo jAge to hiMsAdinI pravRtti teo kare temAM pote nimitta bane. vaLI, jAgyA pachI kAyikI kriyA karavA jatA pUrve je nAsikAmAM zvAsa vahana thato hoya te bAjunA pagane bhUmimAM prathama sthApana kare. jethI divasa daramiyAna koI azubha nimittonI prApti na thAya. A rIte jAgrata thavAnI vidhi karyA pachI zrAvake dharmajAgarikA karavI joIe. kaI rIte dharmajAgarikA karavI joIe ? te dazavaikAlikanA vacanathI spaSTa kare che - mArA vaDe zuM ucita kRtya karAyuM ?" A prakAre vicAravAthI zrAvakane smaraNa thAya che ke vartamAnanA manuSyabhavamAM mArA AtmAnA hita arthe mArI zakti anusAra meM zuM ucita kRtyo karyA che ? jenAthI sukhapUrvaka sadgatinI paraMparA dvArA huM saMsArano aMta karavA samartha banIza e pramANe sUkSma avalokana karavAthI zakti anusAra ucita kRtyo karavAnA prayatnamAM kaMI pramAda vartato hoya to te dUra thAya che. vaLI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-10 vicAre che ke "zuM mAruM kRtya zeSa che ?" arthAt vartamAnabhavamAM mArI zakti anusAra meM je kaMI kRtyo karyAM che tenAthI anya avazeSa kRtya zuM karavA jevAM che ? ke je kRtya karavAthI sarvaviratine anukULa zakti saMcaya thAya. jenA kAraNe cAragatinA paribhramaNarUpa saMsArano zIdhra aMta thAya. A pramANe smaraNa karavAthI vartamAnanA bhavamAM AgAmI ucita kRtyo apramAdapUrvaka thAya che ane je zrAvaka sadA potAnI zakti anusAra apramAdathI ucita kRtyo kare che tevA mahAtmAmAM zaktine gopavyA vagara hita sAdhavAnA viSayamAM apramAda thAya tevA uttama saMskAronuM AdhAna thAya che. jethI apramAdabhAvanA baLathI te mahAtmA zIdhra saMsArasAgarane taraze. vaLI vicAre che ke "kayuM zakya kRtya huM smaraNa karato nathI ?" tema vicAravAthI mAtrA sthUlathI meM A kRtya karyuM che, A kRtya karyuM nathI tema mAnIne saMtoSa thato nathI. paraMtu AtmasAkSIe potAnI ucita kRtyo karavAnI zaktinuM samAlocana thAya che ane zakti hovA chatAM pramAdane vaza te zakya kRtya karavAnuM pote smaraNa na karato hoya to tenI niMdA karIne te zakya kRtya karavA mATe utsAhita thAya che. vaLI, zrAvaka vicAre che ke yogamArganI pravRtti atiduSkara che. tethI pramAdavaza meM je kaMI skUlanA karI che te mArI kaI skUlanAne bIjA jIvo jonArA che ? A pramANe vicAravAthI potAnI skUlanAne anya paNa joI rahyA che, chatAM balavAna rAgAdine vaze nirlajja thaIne pote evuM kRtya karato hoya to tenAthI lajjA pAmIne paNa nivartana pAme che. vaLI vicAre che ke "kaI skUlanAo mAro AtmA joto nathI ?" jethI saMvega utpanna thato nathI. arthAt thayelI skUlanA pratye tIvra jugupsArUpa saMvega utpanna thato nathI. A rIte vicAravAthI potAnI skUlanA koI jotA na hoya topaNa nimittane pAmIne pote indriyane vaza thaIne je sUkSma skUlanAo karIne potAnA yogamArgane malina kare che. chatAM mUDhatAne kAraNe je tenI upasthiti thatI nathI te dUra thAya che. ane potAnI zakti anusAra yogamArganI pravRttimAM je skUlanAo che tenuM smaraNa karIne te skUlanAone dUra karavAne anukULa tIvra saMvega thAya che. vaLI, vicAre che ke "huM kaI skUlanA dUra karavA yatna karato nathI" te prakAre vicAravAthI upasthiti thAya che ke jIvane pramAda madhura lAge che ane pramAdane vaza yogamArganI pravRttimAM je paNa skUlanAo kare che te skUlanAo potAne dekhAvA chatAM te smalanAone dUra karavA utsAha thato nathI ane tenuM smaraNa thavAthI bhaya pedA thAya che ke jo A rIte mArI pravRttinI skUlanAone huM dUra karIza nahi to pramAda karavAnI pravRtti sthira-sthiratara thaze ane vadhato jato pramAda vinAzanuM kAraNa banaze. mATe mAre mArI ucita pravRttimAM thoDI alanA paNa thatI hoya to tene avazya dUra karavI joIe. ane zAstramAM saMbhaLAya che ke AnaMda-kAmadeva Adi paNa A rIte dharmajAgarikA karIne mahAzrAvaka thayA. jethI ekAvatArI banyA. mATe mAre paNa cAragatinA paribhramaNano aMta karavo hoya to A rIte dharmajAgarikA karIne apramAdane keLavavo joIe. TIkA : athottarArddhavyAkhyA-'sAmAyikAdI'tyAdi, sAmAyikaM-muhUrtaM yAvatsamabhAvarUpanavamavratArAdhanaM prathamAvazyakaM vA, AdizabdAt SaDvidhAvazyakapratibaddharAtrikapratikramaNagrahaNam, tadvidhiragre Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharbhasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhiRICos-50 vakSyate atra ca pANmAsikatapaHkAyotsarge'dya kA tithiH? kiM vA'rhatAM kalyANakamityAdi vimRzya taddinakarttavyaM pratyAkhyAnaM cintayitvA svayaM kuryAtpratyAkhyAnam, yataH zrAddhadinakRtye - "chaNhaM tihINa majhami, kA tihI ajja vAsare? / kiM vA kallANagaM ajja?, loganAhANa saMtiaM / / 1 / / paccakkhANaM tu jaM taMmi, diNaMmi giNhiyavvayaM / ciMtiUNaM susaDDho u, kuNai aNNaM tao imaM / / 2 / / " [gA. 21-2] ti / atha ca yo na pratikrAmati tenApi rAgAdimayakusvapnapradveSAdimayaduHsvapnayoraniSTasUcakatAdRksvapnasya ca pratighAtAya strIsevAdikusvapnopalambhe'STottarazatocchvAsamAno'nyathA tu zatocchvAsamAnaH kAyotsargaH kAryaH, yaduktaM vyavahArabhASye - "pANivaha 1 musAvAe 2, adatta 3 mehuNa 4 pariggahe suviNe / sayamegaM tu aNUNaM, UsAsANaM jhavijjAhi / / 1 / / mahavvayAI jhAijjA, siloge paMcavIsaI / itthIvippariAse, sattAvIse siloio / / 2 / / prANivadhAdicatuSke svapne kRte kArite'numodite ca, maithune tu kRte dvitIyagAthottarArddha'STottarazatocchvAsotsargasyoktatvAt kArite'numodite ca zatamekamanyUnamucchvAsAnAM kSapayet-paJcaviMzatyucchvAsapramANaM caturviMzatistavaM caturo vArAn dhyAyediti bhAvaH / 1 / athavA mahAvratAni dazavaikAlikazrutabaddhAni kAyotsarge dhyAyet, teSAmapi prAyaH paJcaviMzatizlokamAnatvAt / athavA yAn tAn vA svAdhyAyabhUtAn paJcaviMzatiM zlokAn dhyAyet" [] iti tadvRttau / AdyapaJcAzakavRttAvapi 'jAtu mohodayAtkusvapne strIsevAdirUpe tatkAlamutthAyeryApathikIpratikramaNapUrvakamaSTottarazatocchvAsapramANaH kAyotsarga kAryaH' [ ] iti / zrAddhavidhau tvayaM vizeSa:-'kAyotsarge kRte'pi pratikramaNavelAyA arvAg bahunidrApramAde punarevaM kAyotsargaH kriyate, jAtu divA'pi nidrAyAM kusvapnAdyupalambhe evaM kAyotsargaH karttavyo vibhAvyate, paraM tadaiva kriyate sandhyApratikramaNAvasare veti nirNayo bahuzrutagamya iti' [pa. 37] . pratikrAmakasya ca pratyAkhyAnoccArAtpUrvaM saccittAdicaturdazaniyamagrahaNaM syAt, apratikrAmakenApi sUryodayAtprAk caturdazaniyamagrahaNaM yathAzakti namaskArasahitagranthisahitAdidvayAsanaikAzanAdiyathAgRhItasaccittadravyavikRtinaiyatyAdiniyamoccAraNarUpaM dezAvakAzikaM ca kAryamiti zrAddhavidhivRttilikhitAnuvAdaH / [pa. 38] Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | CTs-50 kSodakSamazcAyam, yato namaskArasahitapauruSyAdikAlapratyAkhyAnaM sUryodayAtprAgevoccArayituM yuktam, natu tatpazcAt, kAlapratyAkhyAnasya 'sUre uggae' iti pAThabalAt sUryodayenaiva saMbaddhatvasiddheH, zeSANi saGketAdIni tu pazcAdapi kRtAni zudhyanti / yataH zrAddhavidhivRttau - "namaskArasahitapauruSyAdikAlapratyAkhyAnaM sUryodayAt prAg yadyuccAryate tadA zudhyati, nAnyathA, zeSapratyAkhyAnAni sUryodayAtpazcAdapi kriyante, namaskArasahitaM ca yadi sUryodayAtprAguccAritaM tadA tatpUrteranvayi pauruSyAdikAlapratyAkhyAnaM kriyate svasvAvadhimadhye, namaskArasahitoccAraM vinA sUryodayAdanu kAlapratyAkhyAnaM na zudhyati, yadi dinodayAtprAg namaskArasahitaM vinA pauruSyAdi kRtaM tadA tatpUrterUrdhvamaparaM kAlapratyAkhyAnaM na zudhyati, tanmadhye tu zudhyatIti vRddhavyavahAraH" / zrAvakadinakRtye'pi-paccakkhANaM tu jaM taMmI[gA. 22] ti gAthArthaparyAlocanayeyameva velA pratipAditA saMbhAvyate / pravacanasAroddhAravRttAvapi 'ucie kAle vihiNa' [gA. 213] tti gAthAvyAkhyAyAm - "ucitakAle vidhinA prAptaM yat spRSTaM tadbhaNitam, idamuktaM bhavati-sAdhuH zrAvako vA pratyAkhyAnasUtrArthaM samyagavabudhyamAnaH sUrye anudgata eva svasAkSitayA caityasthApanAcAryasamakSaM vA svayaM pratipannavivakSitapratyAkhyAnaH pazcAccAritrapavitragAtrasya gItArthasya guroH samIpe sUtroktavidhinA kRtikarmAdivinayaM vidhAya rAgAdirahitaH sarvatropayuktaH prAJjalipuTo laghutarazabdo guruvacanamanUccaran yadA pratyAkhyAnaM pratipadyate tadA spRSTaM bhavatIti" [bhA. 2, pa. 137] / tathA pratyAkhyAnapaJcAzakavRttAvapi 'gihNai' [5|5]ttigaathaa, 'gRhNAti pratipadyate, pratyAkhyAnamiti prakRtaM, svayaM gRhItamAtmanA pratipannaM vikalpamAtreNa svasAkSitayA vA caityasthApanAcAryasamakSaM vA, kadA gRhNAtItyAha-'kAle' pauruSyAdike AgAmini sati, na punastadatikrame, anAgatakAlasyaiva pratyAkhyAnaviSayatvAt, atItavarttamAnayostu nindAsaMvaraNaviSayatvAditi' [paJcAzakavRttiH pa. 89] itthaM ca bahugranthAnusAreNa kAlapratyAkhyAnaM sUryodayAtprAgevoccAryam, nAnyatheti tattvam / / atha pratyAkhyAnakaraNAnantaraM yatkarttavyaM tadAha-vidhineti' vidhinA-anupadameva vakSyamANapuSpAdisaMpAdanamudrAnyasanAdinA prasiddhena caityapUjanaMdravyabhAvabhedAdarhatpratimArcanam, anvayaH prAgvadeva / caityAni ca bhakti 1 maGgala 2 nizrAkRtA 3 'nizrAkRta 4 zAzvata 5 caityabhedAtpaJca, yataH'bhattI maMgalaceia nissakaDamanissaceie vAvi / sAsayaceia paMcamamuvaiTeM jiNavariMdehiM / / 1 / / ' [pravacanasAroddhAre 659] tatra nityapUjArthaM gRhe kAritA'rhatpratimA bhakticaityam, gRhadvAropari tiryakkASThamadhyabhAge ghaTitaM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-10' maGgalacaityam, gacchasatkaM caityaM nizrAkRtam, sarvagacchasAdhAraNam anizrAkRtam 4, zAzvatacaityaM prasiddham 5, uktaM ca'gihajiNapaDimAe~ bhatticeiaM uttaraMgavaDiaMmi / jiNabiMbaM maMgalaceiaMti samayannuNo biti / / 1 / / nissakaDaM jaM gacchasaMtiaM tadiaraM anissakaDaM / siddhAyayaNaM ca imaM, ceiapaNagaM viNiddiSTuM / / 1 / / ' [pravacanasAroddhAre 660-1] iti / tatra cedaM bhakticaityamiti jJeyam, maGgalacaityamiti yogazAstravRttAvuktam, tacca prAguktatrividhajinapratimApekSayA bhAvyamityalaM prasaGgena / / 60 / / pUjanaM ca vidhinaiva vidhIyamAnaM phalavadbhavati, yataH pUjApaJcAzake 'vihiNA u kIramANA savvA'vi a phalavaI bhave ceTThA / hatnomAvi vuiM pukha? nipU3 3yatnodimA IIT' [42] ti TIkArya :athottaraddhicADyA . prasana have uttarArdhanI vyAkhyA karAya che. sAmAyika' ItyAdi pratIka che. sAmAyika muhUrta sudhI samabhAvarUpa navamA vratanuM ArAdhana che. athavA prathama Avazyaka che. Adi zabdathI=sAmAyikAdimAM rahelA Adi zabdathI kavidha Avazyaka sAthe pratibaddha rAtrika pratikramaNanuM grahaNa che. ane tenI vidhi-rAtrika pratikramaNanI vidhi, AgaLamAM kahevAze ane ahIM cha mAsika tapatA kAyotsargamAM tapaciMtavANInA kAyotsargamAM, A vidhi che. Aje kaI tithi che ? athavA kyA arihaMta bhagavAnanuM kalyANaka che? ItyAdi vicArIne te divasanuM kartavya pratyAkhyAnanuM ciMtavana karInekaravA yogya tapanuM ciMtavana karIne, svayaM pratyAkhyAna kare. je kAraNathI "zrAddhadinakRtyamAM kahevAyuM che - "cha tithinI madhye AjanA divase kaI tithi che.? athavA kyuM Aje lokanAtha saMbaMdhI kalyANaka che. ll1/I vaLI, te divasamAM grahaNa karavA yogya je paccakhANa che tenuM citavana karIne zrAvaka tyAra pachI anya A kare." parA (zrAddhadinakRtya gA. 21-22) ane je zrAvaka pratikramaNa karatA nathI tenA vaDe paNa rAgAdimaya kusvapna-pradveSAdimaya du:svapnanA, ane atisUcaka evA prakAranA svapnanA pratighAta mATe strIsevAdi kusvapnanI prAptimAM 108(ekaso ATha) zvAsocchavAsa mAnavALo, vaLI anyathA-kusvapnathI bIjA prakAranA svapnanI prAptimAM, so zvAsocchavAsa mAnavALo kAyotsarga karavo joIe. je kAraNathI vyavahArabhASyamAM kahevAyuM che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-10 "prANIvadha, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigrahanA svapnamAM anyUna ekaso zvAsozvAsanuM dhyAna kare." II1TI "mahAvrata AdinuM ra5 zvAsozvAsa siloge=4 vakhata dhyAna kare. ane strI viparyAsamAM sattAvIza zvAsocchavAsanuM siloIo-4 vakhata dhyAna kare." rA. "bIjI gAthAnA uttarArdhamAM maithuna karAye chate 108 ucchavAsa pramANanuM uktapaNuM hovAthI kRta-kArita ane anumodita viSayaka prANIvadha Adi catuSkanA svapnamAM=maithuna avatane choDIne cAra avratanA svapnamAM anyUna ekaso ucchavAsano kAussagna kare. arthAt paccIsa uzvAsa pramANa logassa sUtra cAra vakhata bole. e prakArano bhAva che." II1II athavA "dazavaikAlika zruta sAthe baddha mahAvratonuM kAyotsargamAM dhyAna kare. teonuM paNa=mahAvratonuM paNa, prAya: paccIza zloka mAnapaNuM che. athavA je te svAdhyAyabhUta paccIza zlokanuM dhyAna kare." e pramANe tenI vRttimAM che=vyavahArabhASyanI TIkAmAM che. - Adya (prathama) paMcAzakanI vRttimAM paNa "mohanA udayathI strIsevAdi kusvapnamAM tatkAla UThIne IryApathikI pratikramaNapUrvaka ekaso ATha (108) ucchavAsa pramANa kAyotsarga karavo joIe." e pramANe kahevAyuM che. vaLI, 'zrAddhavidhimAM A vizeSa che. pratikramaNanI velAnI pUrve kAyotsarga karAye chate bahu nidrAnA pramAdamAM pharI e rIte=pahelAM kAussagna karyo e rIte, kAussagna karAya che. athavA divase paNa nidrAmAM kusvapna AdinI prAptimAM A pramANe kAyotsarganA kartavyanuM vibhAvana karAya che. phakta tarata ja karavo joIe ke saMdhyA pratikramaNanA avasare karavo joIe e nirNaya bahuzruta gamya che. (zrAddhavidhi 5. 37) ane pratikramaNa karanAra zrAvakane pratyAkhyAnanA uccArathI pUrve sAmAyika grahaNa kare te pahelAM, sacittAdi 14 niyamanuM grahaNa karavuM joIe. ane pratikramaNa nahi karanArA vaDe paNa sUryodayathI pUrve - cauda niyamanuM grahaNa ane yathAzakti namaskAra sahita, graMthi sahita Adi besaNuM-ekAsaNuM Adi yathAgRhIta sacittadravya ane vigaInA taiyatyAdi niyamanA uccArarUpa dezAvagAsika karavuM joIe. e pramANe zrAddhavidhivRttino likhita anuvAda che. (5. 38) ane A kSodakSama che= svIkAravA yogya che. je kAraNathI navakArasahita porisI AdinuM kAla pratyAkhyAta sUryodayanI pUrve ja uccAraNa karavA mATe yukta che. paraMtu tenI=sUryodayanI pazcAt nahi; kema ke kAlapratyAkhyAnanuM 'sUre uggae' e pAThanA baLathI sUryodayanI sAthe saMbaMdhatvanI siddhi che. vaLI, zeSa saMketAdi paccakhANa pAchaLathI paNa karAyelA zuddha thAya che. je kAraNathI "zrAddhavidhi vRttimAM kahevAyuM che - namaskAra sahita porisI AdinuM kAlapratyAkhyAna sUryodayathI pUrvamAM jo uccAraNa karAya to zuddha thAya che. anyathA nahi. zeSa pratyAkhyAno sUryodaya pachI paNa karAya che ane namaskAra sahita=navakArazInuM paccakhkhANajo sUryodayathI pUrvamAM uccArita hoya to=karAyuM hoya to, tenI pUrtinA avayamAM=navakArazInA paccakhANanI prAptinI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-10 pUrvamAM, porisI Adi kAlapratyAkhyAna sva-sva avadhimAM karAya che. ane sUryodaya pachI navakAra sahita uccAra vagara kAlapratyAkhyAna zuddha thatuM nathI. jo divasanA udayapUrve namaskAra sahita vinA porisI Adi karAI hoya=navakArazInA paccakhANa vagara porisI Adi karAI hoya tenI pUrtinA pachI=porisInI kAla avadhi pachI, bIjuM kAla pratyAkhyAna=AgaLanuM sAmraporisI Adi pratyAkhyAna zuddha thatuM nathI. vaLI, tenI madhyamAM=porisI Adi paccakhkhANanA kALanI samApti pUrve, zuddha thAya che=AgaLanuM paccakhkhANa grahaNa karavAmAM Ave to zuddha thAya che. e pramANe vRddha vyavahAra che." zrAvakadinakRtyamAM paNa - vaLI paccakhANa " tamI' (gA. 22) e pramANenA gAthAnA paryAlocanathI A ja velA=uttarottaranA paccakhANanA grahaNanI velA, pratipAdana karAyelI saMbhAvanA karAya che. pravacanasArodvAranI vRttimAM paNa ucitakAle vidhithI' (gA. 213) e prakAranI gAthAnI vyAkhyAmAM kahevAyuM che - "ucitakAle vidhithI prApta je sparzAyeluM=je paccakhkhANa sparzAyeluM, te kahevAyuM. A kahevAyeluM thAya che. sAdhu athavA zrAvaka paccakhANa sUtranA arthane samyapha jANato sUryano udaya nahi thaye chate ja svasAkSIpaNAthI caitya ke sthApanAcArya samakSa svayaM svIkArAyelA vivakSita pratyAkhyAnavALo pAchaLathI cAritrathI pavitra gAtravALA gItArthagurunI samIpe sUtrokta vidhithI kRtikarmAdi vinaya karIne rAgAdithI rahita sarvatra upayukta prAMjalIpuTavALA=be hAtha joDelo, laghutara zabdavALo guruvacanane anusarato jyAre pratyAkhyAna svIkAre che tyAre spaSTa thAya che=paccakhANano adhyavasAya sparzAyelo thAya che." ane pratyAkhyAnapaMcAzakanI vRttimAM paNa "ji" (55) e prakAranI gAthA pratyAkhyAna grahaNa kare che svIkAre che e pramANe prakRti che. svayaM gRhIta AtmA vaDe vikalpa mAtrathI svIkArAyeluM athavA svasAkSIpaNAthI svIkArAyeluM athavA caitya sthApanAcArya samakSa svIkArAyeluM kyAre grahaNa kare che? ethI kahe che - kAle'=porisI Adi AgAmI hote chatraporisI paccaSmANano samaya thayo na hoya tyAre grahaNa kare che. paraMtu tenA atikramamAM nahi; kema ke anAgatakAlanA ja pratyAkhyAnanuM viSayapaNuM che. vaLI, atIta ane vartamAnanuM nidA ane saMvaraNanuM viSayapaNuM che. (paMcAzakavRtti 5. 89) ane A rIte atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, bahu graMthonA anusArathI kAlapratyAkhyAna sUryodayathI pUrve ja uccAraNa karavuM joIe, anyathA nahi, e prakAranuM tatva che. have pratyAkhyAna karyA pachI je kartavya che tene kahe che - vidhithI anupada ja have pachInA zlokomAM batAvaze e pramANe, prasiddha vacamANa puSpAdi saMpAdana, mudrAnuM sthApana AdithI caityapUjakadravya-bhAvanA bhedathI at pratimAnuM arcana, avaya pUrvanI jema ja che=aham pratimAnuM arcana vizeSathI gRhastha dharma che e pramANe pUrvanI jema ja anvaya Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-60 che ane caityo - 1 bhakti, 2 maMgala, 3 nizrAkRta, 4 atizrAkRta ane 5 zAzvata caityanA bhedathI pAMca che. je kAraNathI kahevAyuM che - "bhakti-maMgalacaitya, nizrAkRta-anizrAkRtacaitya, zAzvata caitya pAMca jinezvara vaDe kahevAyAM che." (pravacanasArodvAra 659) tyAM=pAMca caityamAM nitya pUjA mATe gharamAM karAyelI arhat pratimA 'bhakti caitya' che. gharanA dvAra upara tiAkASThanA madhyabhAgamAM ghaDAyeluM 'maMgala caitya' che gaccha saMbaMdhI caitya nizrAkRta che. sarva gaccha sAdhAraNa atizrAkRta che. zAzvata caitya prasiddha che. ane kahevAyuM che "gharanI jinapratimA bhakti caitya che. uttaraMgamAM ghaDAyeluM jinabiMba maMgala caitya che. e pramANe samayanA jANanArA kahe che." / / 1 / / "nizrAkRta je gaccha saMbaMdhI che. tenAthI itara anizrAkRta che. ane siddhAyatana A caityapannaga pAMca caitya, batAvAyAM che." (pravacanasAroddhAra 660-1) ane tyAM=pAMca caityamAM, A bhakti caitya e pramANe jANavuM. maMgala caitya e pramANe 'yogazAstra'nI vRttimAM kahevAyuM che. ane te pUrvamAM kahela traNa prakAranI jinapratimAnI apekSAe hovuM joIe. ethI prasaMgathI saryuM. IIF | bhAvArtha: zrAvake namaskAranA smaraNapUrvaka UThavuM joIe. tyAra pachI svadravyAdino upayoga karavo joIe. tyAra pachI zuM ka2vuM joIe ? te batAvatAM kahe che - sAmAyikAdi cha Avazyako zrAvake ka2vAM joIe. arthAt rAI pratikramaNa karavuM joIe. jenI vidhi . svayaM graMthakArazrI AgaLa batAvaze. mATe ahIM tene batAvatA nathI. paraMtu rAI pratikramaNamAM je tapaciMtavaNIno kAussagga karAya che te kAussaggamAM tapanA ciMtavana vakhate kaI tithi che, kayA tIrthaMkaranuM kalyANaka che ? ityAdino vicAra karIne potAnI zakti anusAra te divase karavA yogya paccakkhANanuM ciMtavana karIne zrAvake svayaM paccakkhANa grahaNa ka2vuM joIe. arthAt rAI pratikramaNakAlamAM tapaciMtavaNInA kAussaggamAM paccakkhANano vicAra karyA pachI chelle paccakkhANa Avazyaka Ave tyAre svayaM paccakkhANa grahaNa karI levuM joIe; kema ke sUryodaya pahelAM paccakkhANanuM grahaNa Avazyaka che. tethI guru pAse paccakkhANa lenAre paNa savAramAM sUryodaya pUrve ja pratikramaNa vakhate svayaM paccakkhANa grahaNa karI levuM joIe. vaLI je zrAvako savAranA pratikramaNa karatA nathI teoe paNa rAtrinA viSayamAM koI kusvapna ke duHsvapna AveluM hoya tenI zuddhi arthe kAyotsarga karavo joIe. temAM cothA vrata viSayaka koIka kusvapna AveluM hoya to 108 zvAsocchavAsa pramANa kAussagga karavo joIe ane te sivAya anya koI vrata viSayaka viparIta AcaraNAnuM svapna AvyuM hoya to so (100) zvAsocchavAsa pramANa kAussagga ka2vo joIe. AnAthI e prApta thAya ke je zrAvaka sAmAyikAdi cha Avazyaka karIne potAnA bhAvanI vizuddhi karI zake tema che tevA zrAvake rAI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-60 21 pratikramaNa avazya karavuM joIe ane je zrAvakone tevo zaktisaMcaya thayo nathI athavA koI kAraNe teo rAI pratikramaNa karatA nathI teone paNa rAtri daramiyAna prApta thayelA kusvapnanI zuddhi arthe avazya kAussagna karavo joIe; kema ke rAtri daramiyAna UMghamAM paNa je AraMbha-samAraMbhanI pravRtti thaI che ke je vikAro thayA che tenAthI baMdhAyelAM karmonA nAzano upAya kusumiNa-dusumiNano kAussagga che. mATe te kAussagna karI tenI zuddhi karavI joIe. jethI rAtri daramiyAna zrAvakAcArane malina kare tevA koI bhAvo thayA hoya tenI zuddhi thAya. vaLI, jeo rAI pratikramaNa kare che teoe pratikramaNano prAraMbha karyA pUrve ja cauda niyamane dhAravA joIe; kema ke sAmAyika daramiyAna te niyamo dhAraNa karavA ucita nathI. ane te 14 niyamane dhAravAnI pravRtti sUryodaya pahelAM karavI Avazyaka che mATe pratikramaNa karanAra prathama cauda niyama dhArIne pachI rAI pratikramaNa karavuM joIe. vaLI, jeo rAI pratikramaNa karatA nathI teoe paNa cauda niyama sUryodaya pUrve grahaNa karavA joIe ane potAnI zakti anusAra navakArazI AdinuM paccakhANa paNa sUryodaya pahelAM grahaNa karavuM joIe ane 14 niyama dhArelA hoya to dezAvagAsika paccakhkhANa paNa karavuM joIe. vaLI, savAranA paccakhkhANanA viSayamAM judAM judAM vacano che. je sarvane graMthakArazrIe batAvelAM che. tenAthI e phalita thAya che ke zrAvake divasa mATe je paccakhkhANa karavuM che te paccakhkhANanuM grahaNa sUryodaya pUrve ja karavuM joIe. ane sUryodaya pahelAM navakArazInuM paccakhANa kareluM hoya ane pAchaLathI porisI karavAnI icchA thAya to navakArazInA paccakhANanA samayanI prApti pUrve porisInuM paccakhANa levuM joIe ane savAranA sUryodaya pahelAM porisInuM paccakhANa kareluM hoya ane sADhaporisInuM paccakhANa karavuM hoya to porisInA paccakhANanI prApti pUrve sADhaporisInuM paccakhkhANa karavuM joIe ane te rIte kareluM paccakhkhANa zuddha thAya. vaLI, sUryodaya pUrve svayaM navakArazI, porisI ke anya je. koI paccakhANa grahaNa karela hoya te jinAlayamAM jAya tyAre tIrthaMkaranI sAkSIe grahaNa kare ane guru pAse jAya tyAre gurusAkSIe grahaNa kare. Ama chatAM jinAlaya ke guru pAsethI je paccakhANa grahaNa karavAnuM hoya te paccaSmANano samaya thayo na hoya tenA pUrve ja grahaNa karavuM joIe. jema porisInuM paccakhkhANa guru pAsethI grahaNa karavuM hoya to porisInA paccakhkhANano samaya Avyo hoya tenI pUrve ja grahaNa karavuM joIe. paraMtu porisIno samaya atikrAMta thayelo hoya ane tyAra pachI paccakhkhANa levAmAM Ave to te paccakhANa zuddha thAya nahi. A rIte paccakhkhANanA grahaNa viSayaka sAmAnyathI zAstramaryAdA che. ane paccakhkhANa karavA dvArA zrAvake saMvarabhAvanI vRddhi thAya te rIte AtmAne bhAvita karavo joIe. AhArasaMjJA tirodhAna thAya te prakAre yatna karavo joIe ane sadA vicAravuM joIe ke aviratimAMthI cittane nivartana karIne viratimAM javA mATe paccakhANa che. mATe svazakti anusAra paccakhANa karIne saMpUrNa pApanI viratinI zaktino saMcaya thAya te rIte yatna karavo joIe. A prakAre AtmAne bhAvita karIne virati pratyeno rAga daDha thAya te prakAre paccakhANa grahaNa karavuM joIe ane grahaNa karAyelA paccakhkhANanuM niSThAthI pAlana karavuM joIe. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-10-61 vaLI, paccakhANa grahaNa karyA pachI zrAvake vidhipUrvaka caityanuM pUjana karavuM joIe. tenI vidhi svayaM graMthakArazrI AgaLa batAvaze. phakta caityo keTalAM che ? tenI vicAraNA TIkAmAM graMthakArazrIe kahela che - te pramANe gRhasthanA ghare je caitya che te bhakti caitya che ane te caityanI zrAvake vidhipUrvaka bhakti karavI joIe. tyAra pachI saMghanA caityamAM jaIne vizeSathI pUjA karavI joIe. te svayaM graMthakArazrI AgaLa batAvaze. IIkaoll avataraNikA - tadvidhimAha - avataraNitArtha - tenI vidhine kahe cheHcaityapUjananI=jinapratimAnA pUjananI, vidhi kahe che - zloka - samyak snAtvocite kAle, saMsnApya ca jinAn kramAt / . puSArastutima, pUnaviti tathiH pAdarA anvayArtha: rite zAne=ucita kAle, sIsamyapha nAtvA=snAna karIne, ra=ane, ninA--jinone, saMnnAtha snAna karAvIne, ane, mA=kramathI, puNAdarasuttimA=puSpa-AhAra-stuti vaDe, pUna=pUjavA joIe, kRttikae prakAre, tathi =tenI vidhi che. I615 zlokArca - ucitakAle samyapha snAna karIne vidhipUrvaka snAna karIne ane jinone snAna karAvIne ane kramathI puSpa-AhAra-stuti vaDe pUjavA joIe=jinone pUjavA joIe e prakAre tenI vidhi che caityapUjananI vidhi che. II61]. TIkAH cite' nipUnAthA yoje 'Atre navasare "sa' vidhinA 'nAtvA' svayaM snAna kRtvA 'H' punaH "jinAn' arhatpratimAH 'saMsnApya' samyag snapayitvA 'kramAt' puSpAdikrameNa natu tamullaGghya, puSpANi-kusumAni, puSpagrahaNaM ca sugandhidravyANAM vilepanagandhadhUpavAsAdInAmaGganyasanIyAnAM ca vastrA-''bharaNAdInAmupalakSaNam, AhArazca-pakvAtraphalA'kSatadIpajalaghRtapUrNapAtrAdirUpaH, stutiHzakrastavAdisadbhUtaguNotkIrtanarUpA, tato dvandvastAbhiH 'pUjayediti' tasya caityapUjanasya vidhiriti Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zloDa-51 kriyAkArakasaMbandhaH / tatra jinapUjAyA utsargataH ucitaH kAlaH sandhyAtrayarUpaH, apavAdatastu vRttikriyA virodhena AbhigrahikaH / yata uktaM paJcAzake " so puNa iha viNNeo, saMjhAo tiNNi tAva oheNaM / vittikiri A'viruddho, ahavA jo jassa jAvaio / / 1 / / " [ 4 / 5 ] asyA aparArddhavyAkhyA-vRttikriyA :- rAjasevA vaNijyAdIni karmANi, tAsAmaviruddhaH - abAdhako vRttikriyA'viruddhaH, athaveti vikalpArthaH, tatazcApavAdata, ityuktam bhavati, yaH pUrvAhNAdiryasya-rAjasevaka-vANijakAdeH 'jAvaio'tti yatparimANo yAvAn sa eva yAvatko - muhUrttAdiparimANaH, sa tasya tAvatkaH pUjAkAlo bhavati, na punaH sandhyAtrayarUpa eveti' [ ] samyag snAtvA saMsnApya cetyatra samyakpadAbhyAM sakalo'pi snAnAdividhirjinapratimAsnapanAdividhizca sUcitaH / tatra snAnavidhiH- uttiGgapanakakunthvAdyasaMsaktavaiSamyazuSirAdidoSAdUSitabhUmau parimitavastrapUtajalena saMpAtimasattvarakSaNAdiyatanArUpaH, uktaM ca dinakRtye " tasAijIvarahie, bhUmibhAge visuddhae / phAsuNaM tu nIreNaM, iareNaM galieNa u / / 1 / / kAUNaM vihiNA NhANaM" [ zrAddhadinakRtye gA. 23-4] ti / tatra vidhinA-parimitodakasaMpAtimasattvarakSaNAdiyatanayeti tadvRttileza: [ pa 40] / paJcAzake'pi"bhUmIpehaNajalachANaNAijayaNA u hoi pahANAo / etto visuddhabhAvo, aNuhavasiddho ccia buhANaM ||1 / / " [ 4 / 11] 23 vyavahArazAstre tu "nagnArtaH proSitAyAtaH; sacelo bhuktabhUSitaH / naiva snAyAdanuvrajya bandhUn kRtvA ca maGgalam ||1||" ityAdi / snAnaM ca dravyabhAvAbhyAM dvidhA, tatra dravyasnAnaM jalena zarIrakSAlanam, tacca dezataH sarvato vA, tatra dezato malotsargadantadhAvanajihvAlekhanakaracaraNamukhAdikSAlanagaNDUSakaraNAdi, sarvatastu sarvazarIrakSAlanamiti tatra ca malotsargo maunena niravadyArhasthAnAdividhinaivocitaH, yataH .." mUtrotsargaM malotsargaM, maithunaM snAnabhojanam / sandhyAdikarma pUjAM ca kuryAjjApaM ca maunavAn / / 1 / / " vivekavilAse'pi - Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dharmasaMgraha bhAga-4 dvitIya madhikAra| do-1 __ "maunI vastrAvRttaH kuryAdinasandhyAdvaye'pi ca / udaGmukhaH zakRnmUtre, rAtrau yAmyAnanaH punaH / / 1 / / " iti / dantadhAvanamapi"avakAgranthisatkUrce, sUkSmAgraM ca dazAGgulam / kaniSThAgrasamasthaulyaM, jJAtavRkSaM subhUmijam / / 1 / / kaniSThikAnAmikayorantare dantadhAvanam / AdAya dakSiNAM daMSTrAM, vAmAM vA saMspRzastale / / 2 / / tallInamAnasaH svastho, dantamAMsavyathAM tyajan / uttarAbhimukhaH prAcImukho vA nizcalAsanaH / / 3 / / " ityAdinItizAstroktavidhinA vidheyam / gaNDUSo'pi"abhAve dantakASThasya, mukhazuddhividhiH punaH / / kAryo dvAdazagaNDUSairjihvollekhastu sarvadA / / 1 / / " iti vidhinA kAryo'pratyAkhyAninA, pratyAkhyAninastu dantadhAvanAdi vinApi zuddhireva, tapaso mahAphalatvAt idaM ca dravyasnAnaM vapuHpAvitryasukhakaratvAdinA bhAvazuddhihetuH / uktaM cASTake "jalena dehadezasya, kSaNaM yacchuddhikAraNam / prAyo'nyAnuparodhena, dravyasnAnaM taducyate / / 1 / / " [snAnASTake gA. 2] . dehadezasya tvaGmAtrasyaiva, kSaNaM natu prabhUtakAlam, prAyaH zuddhiheturnatvekAntena, tAdRgrogagrastasya kSaNamapyazuddheH, prakSAlanArhamalAdanyasya malasya karNanAsAdyantargatasyAnuparodhena-apratiSedhena yadvA prAyo jalAdanyeSAM prANinAmanuparodhena-avyApAdanena dravyasnAnaM-bAhyasnAnamityarthaH / "kRtvedaM yo vidhAnena, devatAtithipUjanam / karoti malinArambhI, tasyaitadapi zobhanam / / 2 / / " [snAnASTake gA. 3] vidhAnena-vidhinA, atithiH sAdhuH, malinArambhI gRhasthaH / dravyasnAnasya zobhanatve hetumAha"bhAvazuddhenimittatvAttathAnubhavasiddhitaH / kathaJciddoSabhAve'pi, tadanyaguNabhAvataH / / 3 / / " yugmam [snAnASTake gA.4] doSo'pkAyavirAdhanAdiH tasmAd doSAdanyo guNaH-saddarzanazuddhilakSaNaH, yaduktam Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya madhibhAra / -51 "pUAe kAyavaho, paDikuTTho so u kiMtu jiNapUA / sammattasuddhiheutti bhAvaNIA u NiravajjA / / 1 / / " anyatrApyuktaM-'dravyasnAnAdike yadyapi SaTkAyopamardAdikA kAcidvirAdhanA syAt, tathApi kUpodAharaNena zrAvakasya dravyastavaH kartumucitaH / yadAhuH "akasiNapavattagANaM, virayAvirayANa esa khalu jutto / / . saMsArapayaNukaraNe, davvathae kUvadiTuMto / / 1 / / " [paJcAzakapra. 4 / 42] idamuktaM bhavati-yathA kUpakhananaM zramatRSNAkardamopalepAdidoSaduSTamapi jalotpattAvanantaroktadoSAnapohya svopakArAya paropakArAya ca kila bhavati, ityevaM snAnAdikamapyArambhadoSamapohya zubhAdhyavasAyotpAdanena viziSTAzubhakarmanirjaraNapuNyabandhakAraNaM bhavatIti / iha kecinmanyante-pUjArthasnAnAdikaraNakAle'pi nirmalajalakalpazubhAdhyavasAyasya vidyamAnatvena kardamalepAdikalpapApAbhAvAdviSamamidamitthamudAharaNam, tataH kiledamitthaM yojanIyaM-yathA kUpakhananaM svaparopakArAya bhavati, evaM snAnapUjAdikaM karaNAnumodanadvAreNa svaparayoH puNyakAraNaM syAditi / na ca tadAgamAnanu (mAnu) pAti, yato dharmArthapravRttAvapyArambhajanitasyAlpapApasyeSTatvAt / kathamanyathA bhagavatyAmuktam "tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA paDihayapaccakkhAyapAvakammaM aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANe bhaMte! kiM kajjai? go0 ! appe pAve kamme bahuariA se NijjarA kajjai" / [ ] tathA glAnapraticaraNAnantaraM paJcakalyANakaprAyazcittapratiprattirapi kathaM syAditi paJcAzakavRttau [4 / 11,] tatsUtramapi"pahANAivi jayaNAe, Arambhavao guNAya NiameNaM / suhabhAvaheuo khalu, viNaNeaM kUvaNAeNaM / / 1 / / " [paJcAzakapra. 4 / 10] ityalaM prasaGgena / evaM ca devapUjAdyarthameva gRhasthasya dravyasnAnamanumatam, tena dravyasnAnaM puNyAyeti yatprocyate tannirastaM mantavyam, bhAvasnAnaM ca zubhadhyAnarUpam, yataH"dhyAnAmbhasA tu jIvasya, sadA yacchuddhikAraNam / . malaM karma samAzritya, bhAvasnAnaM taducyate / / 1 / / " [aSTakaprakaraNe 2 / 6] iti / kasyacit snAne kRte'pi yadi gaDukSatAdi sravati, tadA tenAGgapUjAM svapuSpacandanAdibhiH parebhyaH kArayitvA'grapUjA bhAvapUjA ca svayaM kAryA, vapurapAvitrye pratyutAzAtanAsambhavena svayamaGgapUjAyAM niSiddhatvAd / uktaM ca Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 "niHzUkatvAdazauce'pi, devapUjAM tanoti yaH / puSpairbhUpatitairyazca, bhavataH zvapacAvimau / / 1 / / " iti / tatra snAnAnantaraM pavitramRdugandhakASAyikAdyaMzukenAGgarUkSaNaM tathA potikamocanapavitravastrAntaraparidhAnAdiyuktyA klinnAGghribhyAM bhUmimaspRzan pavitrasthAnamAgatyottarAmukhaH saMvyayate divyaM navyamakIlitaM zvetAMzukadvayam, yataH "vizuddhiM vapuSaH kRtvA, yathAyogyaM jalAdibhiH / dhautavastre vasIta dve, vizuddhe dhUpadhUpite / / 1 / / " dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zlo-51 loke'pyuktam " na kuryAtsandhitaM vastraM, devakarmaNi bhUmipa ! / na dagdhaM natu vai cchinnaM, parasya tu na dhArayet / / 1 / / kaTispRSTaM tu yadvastraM purISaM yena kAritam / samUtramaithunaM vA'pi tadvastraM parivarjayet / / 2 / / ekavastro na bhuJjIta na kuryAddevatArcanam / na kaJcukaM vinA kAryA, devArcA strIjanena tu / / 3 / / ' evaM hi puMsAM vastradvayaM strINAM ca vastratrayaM vinA devapUjAdi na kalpate dhautavastraM ca mukhyavRttyA'tiviziSTaM kSIrodakAdikaM zvetameva kAryam, udAyananRparAjJIprabhAvatIprabhRtInAmapi dhautAMzukaM zvetaM nizIthAdAvuktam, dinakRtyAdAvapi 'seavatthaniaMsaNo' [ zrA. di. gA. 24 |tti / kSIrodakAdya - zaktAvapi dukUlAdidhautikaM viziSTameva kAryam / yaduktaM pUjASoDazake 'sitazubhavastreNa' [ 915/ iti / tadvRttiryathA - 'sitavastreNa ca zubhavastreNa ca, zubhamiha zubhrAdanyadapi paTTayugmAdi raktapItAdivarNaM parigRhyata' | zrI yazobhadrasUrikRtavRttau 9 / 5] iti / 'egasADiaM uttarAsaMgaM karei' ityAgamaprAmANyAduttarIyamakhaNDameva kAryam, natu khaNDadvayAdirUpaM tacca vastradvayaM bhojanAdikArye na vyApArya, prasvedAdinA'zucitvApatteH vyApAraNAnusAreNa ca punaH punardhAvanadhUpanAdinA pAvanIyam, pUjAkArye'pi svalpavelameva vyApAryam, parasatkamapi ca prAyo varjyaM, viziSya ca bAlavRddhastryAdisatkam, na ca tAbhyAM prasvedazleSmAdi spheTanIyam, vyApAritavastrAntarebhyazca pRthag mocyamiti 'samyag snAtve 'tyaMza; pradarzitaH / / 61 / / . TIDArtha : 'ucite' pradarzitaH / ucita AjamAM ninayubhanA yogya avasaramAM, sabhya = vidhithI, svayaM ..... Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 snAna karIne vaLI jinone=jinapratimAone, samyapha snAna karAvIne, kramathI puSpAditA kramathI, paraMtu tene ullaMghIne nahiHpuSpAditA kramanA ullaMghanathI nahi, puSpophUlo ane puSpanuM grahaNa vilepana-gaMdha-dhUpa-vAsAdi sugaMdhI dravyonuM ane vastra-AbharaNa Adi aMga upacasa dravyanuM upalakSaNa che ane pakavAnna-phaLa-akSata-dIpa-jalavRta pUrNa pAtrAdirUpa AhAra che. zakrastavAdi sadbhUta guNanA utkIrtanarUpa stuti che. tyAra pachI kaMTha samAsa che. tenAthI=puSpAdithI, pUjA karavI joIe. e prakAre tenI=caityapUjananI vidhi che. e prakAre kriyAkArano saMbaMdha che. tyAM jinapUjAno utsargathI ucitakAla saMdhyAtrayarUpa che. vaLI, apavAdathI AjIvikA kriyAnA avirodhathI Abhigrahika cheHgrahaNa karAyela che, je kAraNathI paMcAzakamAM kahevAyeluM che - . "te=kAla, vaLI ahIM jinapUjAmAM, jANavo. oghathI traNa saMdhyA athavA AjIvikAnI kriyAthI aviruddha je jene jeTalo hoya teTalo kALa jANavo." ema avaya che. ll1n (paMcAzaka 4/5). AnA aparAdhanI vyAkhyAHpaMcAzakanA uttarArdhatI vyAkhyA - vRttikriyA=rAjasevA vANijyAdi kAryo. teono aviruddhaabAdhaka e vRttikriyA aviruddha athavA e zabda vikalpa arthavALo che ane tethI apavAdathI e pramANe kahevAyeluM thAya che=bIjo vikalpa apavAdathI e pramANe kahevAyeluM thAya che, je pUrva aDvAdi=divasano pUrvabhAga Adi, jeno=rAjasevaka-vANijakAdino jeTalA parimANavALo=jeTalo, te ja yAvat muhUrta Adi parimANa. te teno teTalo ja pUjAkAla thAya che. paraMtu saMdhyAtrayarUpa ja nahi." samyapha snAna karIne ane saMskApana karAvIne jinapratimAne snAna karAvIne, e prakAranA ahIM kathanamAM, samyapha pado dvArA=samyapha stAnamAM samyapha pada che ane jinasaMstAnamAM 'samuM pada che te pado dvArA sakala paNa snAnAdi vidhi ane jinapratimAnI svapanAdi vidhi sUcita thAya che. tyAM utiMga-pataka-kuMthuvAdithI AsaMsakta-vaiSamya zuSirAdi doSathI adUSita bhUmimAM parimita ane vastrathI gALela jala vaDe saMpAtijIvonA rakSaNAdinI yatanArUpa snAnavidhi che. ane "dinakRtyamAM kahevAyuM che - trasAdi jIva rahita vizuddha evI bhUmibhAgamAM ItarathI gAlita evA prAsuka pANIthI=vastrAdithI gALelA prAsuka jalathI, vidhipUrvaka snAna karIne pUjA karavI joIe" ema avaya che. (zrAddhadinakRtya gA. 23-24). tyAM vidhithI parimita pANI ane saMpAtimajIvonA rakSaNa AdinI yatanAthI snAna karavuM joIe. e pramANe tenI vRtti leza che=zrAddhadinakRtyanI vRtti leza che. (5.40) ane paMcAzakomAM paNa kahyuM che. snAna AdimAM, bhUminuM prakSaNa, pANIne gALavuM Adi yatanA hoya che. AnAthIyetanAthI, vizuddhabhAva budhone anubhavasiddha che." (paMcAzaka 4-11). vaLI vyavahArazAstramAM kahevAyuM che - "nagna, Arta-asvastha, proSitoyAta-kyAMka mokalela pAcho Avelo, sacela=vastra sahita, mukta-bhUSita=jamIne Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 UThelo, baMdhuonI pAchaLa rahIne=baMdhuone vaLAvIne ane maMgala karIne snAna kare nahi ja." ane snAna dravya-bhAva dvArA be prakAranuM che. tyAM=be prakAranA stanamAM, pANIthI zarIranuM kSAlana dravyasnAna che. ane te dravyasnAna dezathI athavA sarvathI che. temAM dravyathI be prakAranA jJAnamAM, malano utsarga daMtadhAvana-jillAlekhana hAtha-paga AdinuM kSAlaka-kogaLA karavA Adi dezathI dravyasnAna che. vaLI sarvathI dravyasnAna AkhA zarIranuM kSAlana che. ane tyAM dravyastAnamAM mala utsarga motathI niravagha yogya sthAnAdimAM vidhithI ucita che. je kAraNathI kahevAyuM che - "mUtra utsargane-mala utsargane-maithunane-snAnane-bhojanane-saMdhyAdikarmane-pUjAne ane jApane maunavALo kare." vivekavilAsamAM paNa kahevAyuM che - "maunI vastrathI AvRta divase ane saMdhyAdvayamAM paNa=divasamAM game tyAre ane savAre-sAMje paNa, uttara sanmukha mala-mUtrane kare. vaLI rAtrimAM dakSiNa sanmukha kare." tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. daMtadhAvana paNa - "avakra-agraMthavALuM suMdara kUcAvALuM-sUkSma agravALuM ane daza aMgula lAMbuM kaniSThA AMgaLInA AgaLanA bhAga jevuM sthUla jANItA vRkSavALuM, suMdara bhUmimAM thayeluM kaniSThA ane anAmikA AMgaLInI vacamAM rAkhelA, daMtadhAvanane=dAtaNane, grahaNa karIne DAbI ke jamaNI bAjunI dADhanA talamAM saMskRza karato tallIna mAnasavALo dAMta ghasavAmAM lIna mAnasavALo svastha dAMtanA mAMsanI vyathAne tyAga karato uttaradizA athavA pUrva dizA sanmukha nizcala AsanavALo" ItyAdi ItyAdi nItizAstramAM kahela vidhithI karavuM joIe. kogaLA paNa - "vaLI dAtaNanA abhAvamAM bAra kogaLA vaDe mukhazuddhinI vidhi karavI joIe. vaLI haMmezAM jIbhano ullekha karavo joIe=ula utAravI joIe." e vidhithI apratyAkhyAnIe karavuM joIe. vaLI paccakhANavALAne daMtadhAvanAdi vinA paNa zuddha ja che; kema ke tapanuM mahAphalANuM che. ane A dravyasnAna zarIranI pavitratA ane zarIranA sukhakarapaNA AdithI bhAvazuddhino hetu che. ane aSTakamAM kahevAyuM che - prAyaH anyanA anuparodhathI=bIjAnA apIDanathI, jalathI dehanA dezanuM kSaNa mATe je zuddhinuM kAraNa che te dravyasnAna kahevAya che." (stAnASTaka gAthA 2) dehadezanuM tvacA mAtranuM ja kSaNa mATe paraMtu ghaNA samaya mATe nahi, prAya: zuddhino hetu che paraMtu ekAMte zuddhino hetu nathI; kema ke tevA prakAranA rogagrasta jIvane kSaNa mATe paNa azuddhi che kSaNa mATe paNa snAnathI zuddhi nathI. prakSAlana yogya malathI anya kAna-nAka Adi aMtargata malano anuparodha hovAthI=apratiSedha hovAthI aMtargata mala svaccha thato nahi hovAthI, ekAMta zuddhi nathI. ema avaya che. athavA prAyaH jalathI anya prANIono anuparodha hovAthI anAza hovAthI, dravyasnAna che bAhya snAna che. "malina AraMbhI je=zrAvaka, vidhAnathI zAstrokta vidhithI Ane karIne=snAna karIne, devatA-atithinuM pUjana Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 kare che=bhagavAna ane susAdhunI bhakti kare che. tenuM zrAvakanuM, A paNa dravyasnAna paNa, zobhana che." (stAnASTaka gA. 3) vidhAnathI vidhithI, atithi sAdhu, malita AraMbhI gRhastha, dravyastAnanA suMdarapaNAnA hetune kahe che - te prakAranA anubhavanI siddhithI bhAvazuddhinuM nimittapaNuM hovAthI kathaMcit doSanA bhAvamAM paNa tenA anyaguNano bhAva hovAthI=stAnanA acaguNano bhAva hovAthI, dravyasnAna zobhana che." (stAnASTaka gA. 4) doSa paNa akAya virAdhanAdi che. te doSathI atyaguNa samyagdarzananI zuddhirUpa che. je kAraNathI kahevAyuM che - "pUjAmAM kAyavadha che. te vaLI =kAyavadha vaLI, pratikRSTa che-niSiddha che. paraMtu jinapUjA samyaktanI zuddhino hetu che ethI niravagha bhAvana karavI-jinapUjA niravagha bhAvana karavI." anyatra paNa kahevAyuM che - dravya snAnAdimAM jo ke SakAyanA upamadanAdi koI virAdhanA thAya topaNa kUvAnA daSTAMtathI zrAvakane dravyastava karavo ucita che. jene kahe che - "akRSNa pravartaka viratAviratadezaviratidhara zrAvakane A dravyastava kharekhara yukta che. saMsAranA pratanukaraNa evA dravyastavamAM kUpadaSTAMta che." (paMcAzaka 4/42). A kahevAyeluM thAya che. je prakAre zrama, tRSNA, kAdavanA upalepa Adi doSathI duSTa paNa kUpakhanana jalanI utpattimAM anaMtara kahevAyelA doSone dUra karIne svanA upakAra mATe ane paropakAra mATe kharekhara thAya che e rIte snAnAdika paNa AraMbhadoSane dUra karIne zubha adhyavasAyanA utpAdanathI viziSTa azubhakarmanuM nirjaraNa ane puNyabaMdhanuM kAraNa thAya che. "ti' zabda 'mu mavati'nA kathananI samApti mATe che. ahIM=stAnamAM, keTalAka mAne che - pUjA mATe snAnAdi karaNa kAlamAM paNa nirmaLa jalatulya zubha-adhyavasAyanuM vidyamAnapaNuM hovAthI kAdavanA lepa Adi jevA pApano abhAva hovAthI viSama A prakAranuM A udAharaNa che=pUrvamAM batAvyuM e prakAranuM phUpakhanananuM udAharaNa che. tethI kharekhara A kUpakhatananuM daSTAMta, A rIte yojana karavuM. je prakAre kUpakhanana svaparopakAra mATe thAya che e rIte snAnapUjAdi karaNa-anumodana dvArA sva-paranA puNyanuM kAraNa thAya. 'tti' zabda "vi'nA kathananI samApti mATe che. ane A=koIkanuM kathana, Agama anupAtI nathI. je kAraNathI dharmArtha pravRttimAM paNa AraMbhajanita alpapApanuM ISTapaNuM che. kevI rIte anyathA bhagavatImAM kahevAyuM che ? 'bhagavatIsUtra'nuM kathana spaSTa kare che - , "tevA prakAranA zramaNa athavA mAhaNa athavA pratihata paccakhANa pApakarmavALAne amAsukathI aSaNIyathI azana-pAna-khAdima-svAdimathI pratilAbhane karato gRhastha he bhagavana ! zuM kare che ? tene bhagavAna kahe che - he gautama ! alpa pApakarma bahutara nirjarA kare che." Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 : ane glAna praticaraNa pachIeglAnanI sevA pachI, paMcakalyANaka prAyazcittanI prApti paNa kevI rIte thAya ? "ti' zabda A Agama anupAtI nathI e kathananI samApti mATe che. paMcAzakavRttimAM tenuM sUtra paNa che - AraMbhavALA gRhasthane yatanAthI snAnAdi paNa zubhabhAvano hetu hovAthI niyamathI guNa mATe kUpadagaMtathI jANavuM." (paMcAzaka pra. 4/10) ethI prasaMgathI saryuM. ane A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, devapUjAdi mATe ja gRhasthane dravyasnAna anumata che. tethI dravyasnAna puNya mATe che. e pramANe je kahevAya che, te nirasta jANavuM. ane bhAva snAna zubhadhyAnarUpa che. je kAraNathI kahevAyuM che - "vaLI, dhyAnarUpI pANIthI jIvane sadA je zuddhinuM kAraNa che, karmarUpa malane AzrayIne te bhAva snAna kahevAya che." (aSTakaprakaraNa 2/6). ti" zabda uddharaNanI samApti mATe che. koI zrAvakane snAna karAve chate paNa jo gUmaDAnA kSatAdi kare che. to tenA vaDe svapuSpa-caMdana Adi dvArA bIjA pAsethI aMgapUjA karAvIne agrapUjA ane bhAvapUjA svayaM karavI joIe. zarIranI apavitratAmAM UlaTI AzAtanAno saMbhava hovAne kAraNe svayaM aMgapUjAmAM niSiddhapaNuM che. ane kahevAyuM che. niHzUkapaNAthI azaucapaNAmAM paNa je devapUjA kare che ane je bhUmi para paDelAM puSpothI pUjA kare che te baMne cAMDAla thAya che." rUti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. tyAM snAna pachI pavitra mRdu sugaMdhI kASAyika vastra dvArA aMgane luchavuM joIe ane potaDInA mocatapUrvaka pavitra vastrAMtaranA paridhAna AdinI yuktithI bhInI AMgaLIo dvArA bhUmine nahi sparzato pavitra sthAnamAM AvIne uttara sanmukha divya navA akIlita zveta vastradraya paridhAna kare. je kAraNathI kahevAyuM che - yathAyogya jalAdithI zarIranI vizuddhi karIne dhUpathI dhUpita evA vizuddha be dhoelAM vastra paheravAM joIe." lokamAM paNa kahevAyuM che - "he bhUmipa ! devakarmamAM sAMdheluM vastra dhAraNa karavuM joIe nahi. dagdhabaLI gayeluM vastra dhAraNa karavuM joIe nahi. chinna =phATI gayeluM vastra dhAraNa karavuM joIe nahi. vaLI, bIjAnuM pahereluM vastra dhAraNa karavuM joIe nahi." IIII. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 , "vaLI, kamarane sparzAyeluM je vastra ane jenA vaDe maLa karAyuM hoya, samUtra maithunavALuM paNa te vastra varjavuM joIe." rA' "eka vastravALo AhAra vApare nahi. devatAnuM arcana kare nahi. vaLI, strIjana vaDe kaMcuka vagara devapUjA karavI joIe nahi." 3aaaa e rIte puruSone vastradraya ane strIone traNa vastra vinA devapUjA kalpatI nathI. ane dhoyeluM vastra mukhyavRttithI ativiziSTa kSIra udakAdi jevuM zveta ja karavuM joIe. udAyamarAjAnI rANI prabhAvatI Adine paNa dhoeluM zveta vastra "nizItha' AdimAM kahevAyuM che. dinakRtya' AdimAM paNa "revanthanamaMsano' (zrA. gA. 24) - zvetavastra nidarzana e pramANe kahevAyuM che. kSIrodakAdinI azaktimAM paNa dukUlAdi dhotika dhoyelA viziSTa ja karavA joIe. je kAraNathI pUjA SoDazakamAM zveta zubhavastrathI (9/5) e pramANe kahevAyuM che. tenI vRtti A pramANe che - zvetavastrathI ane zubhavastrathI, zubha ahIM zubhathI anya paNa paTTadyummAdi rakta-pItAdi varNa grahaNa karAya che. (zrI yazobhadrasUrikRta vRtti 95) 'ti' zabda vRttinA kathananI samApti mATe che. "eka sADI uttarAsaMga kare." e pramANe AgamatA pramANathI khesa paNa akhaMDita ja kare. paraMtu khaMDa dvayAdirUpa nahi ane te vastradraya bhojanAdi kAryamAM vAparavA joIe nahi; kema ke parasevAdithI azucipaNAnI Apatti che. ane vyApAra anusArathI=pUjAmAM karAyelA vastranA upayoga anusArathI pharI pharI dhovA ane dhUpanAdi dvArA pavitra karavA joIe. pUjAkAryamAM paNa svalpa velA ja vyApAra karavo joIe. pUjAnA kAryamAM paNa pUjA arthe AnuSaMgika kAryomAM paNa, svalpa velA ja vastra dhAraNa karavAM joIe. (jethI parasevAdine kAraNe bhagavAnanI bhaktikALamAM AzAtanAno prasaMga na Ave) ane bIjAnAM vastra paNa prAyaH varSa che. ane vizeSa karIne bAla, vRddha-strI Adi saMbaMdhI vastra vajarya che. ane tenA dvArA=pUjAnAM vastro dvArA, parasevo lekhAdi sApha karavAM joIe nahi. ane vyApArita evA vastrAMtarathI=upayoga karAyelAM evAM vastrothI, pRthak mUkavAM joIe. e pramANe "sakhyam smAtA e aMza pradarzana karAyo. bhAvArtha :zrAvakanI snAnavidhiH zrAvaka zAstravidhi anusAra snAna karIne pUjAnA ucitakALe bhagavAnanI pratimAnuM prakSAlane karIne kramasare puSpapUjA kare. pachI AhArapUjA kare ane pachI stutipUjA kare. A kathanathI e prApta thAya ke zrAvaka prathama vidhipUrvaka snAna karyA pachI bhagavAnano prakSAla karyA pachI aMgapUjA kare te sarvanuM puSpapUjAthI grahaNa che, agrapUjA kare te sarvanuM AhArapUjAthI grahaNa che ane caityavaMdana kare tenuM stutipUjAthI grahaNa che. A prakAre vidhipUrvaka pUjA karavAthI zrAvakanuM citta bhagavAnanA guNothI vAsita thAya che tethI ghaNAM karmonI nirjarA thAya che. ane zrAvaka mATe bhagavAnanI pUjAno kALa trisaMdhyA che. tethI savAre-madhyAhna ane saMdhyAkALe ema traNa saMdhyAe zrAvake jinapUjA karavI joIe. jethI divasa daramiyAna niraMtara bhagavAnanA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 guNothI citta vAsita rahe. A prakAre saMkSepathI zlokano artha karyA pachI TIkAkAra 'sabhya nAtvA' e aMzane grahaNa karIne zrAvake kaI rIte snAna karavuM joIe ? teno vistArathI artha kare che - zrAvakane bhagavAnanI bhakti arthe snAna karavAnI vidhi che. tethI zrAvaka je sthAnamAM snAna kare te sthAnamAM koI trasajIvonI hiMsA na thAya tenI ucita jayaNA kare. tethI vartamAnamAM paNa zrAvako gRha AdimAM snAna karatA hoya tyAre koI trasajIvanI hiMsA na thAya tenI ucita yatanA karavI joIe. vaLI zrAvaka, vastrathI gALeluM ane dehanI zuddhi mATe Avazyaka hoya teTalA parimita jalathI snAna karavuM joIe. tethI je zrAvaka potAnA saMyogAnusAra jIvarakSA mATe ucita yatanA kare che tenuM dayALu citta varte che. vaLI, huM dehanI zuddhi karIne bhagavAnanI bhakti karuM evA prakArano zubha adhyavasAya snAnakALamAM varte che. tethI snAnanI kriyA paNa bhagavAnanI pUjAnuM aMga bane che. vaLI, snAna be prakAranuM che. (1) dravyasnAna ane (2) bhAvasnAna. dravyasnAna jala dvArA zarIranI zuddhirUpa che ane te paNa dezathI ane sarvathI ema be bhedavALuM che. temAM dravyasnAna dezathI maLazuddhi, mukhazuddhi vagere svarUpa che. ane dravyasnAna sarvathI saMpUrNa zarIranI zuddhi che. tethI zrAvake bhagavAnanI bhakti arthe jatAM pUrve maLazuddhi, mukhazuddhi ane snAnathI zarIranI saMpUrNa zuddhi karyA pachI bhagavAnanI pUjA karavI joIe. phakta jeone paccakhkhANa hoya teone mukhazuddhi vagara paNa bhagavAnanI pUjAno adhikAra che; kema ke tapanA adhyavasAyathI ja cittanI zuddhi rahe che ane jeone tapa nathI teone to mukhazuddhipUrvaka ja dehazuddhi karavAthI mAruM zarIra pavitra che. skUrtivALuM che, ityAdi pariNAmathI ja bhAvazuddhino hetu bane che. tethI jeo mukhazuddhi karyA vagara ke yathA-tathA snAna karIne pUjA kare che teone te prakAranI bhAvazuddhi thatI nathI. mATe bhagavAnanI bhaktinA arthe zakya eTalI dehanI zuddhi thAya te mATe ucita yatanA karyA pachI ja pUjA mATe yatna karavo joIe. vaLI, snAnanI kriyAthI yatanAparAyaNa zrAvaka dvArA paNa apUkAyanA jIvonI virAdhanA thAya che tyAre trasAdi jIvonI paNa virAdhanA thavAno saMbhava che. topaNa bhagavAnanI bhaktinA adhyavasAyapUrvaka ane zAstravidhinA smaraNapUrvaka nirarthaka jIvahiMsAnA parivAra mATe yatanAparAyaNa zrAvake kUpakhanananA udAharaNathI dravyasnAna karavuM ucita che. ane te dravyasnAna dravyastavanuM aMga hovAthI bhagavAnanI pUjA svarUpa che. tethI dravyasnAna karatI vakhate kyAreka pramAdane vaza koIka hiMsA thayelI hoya topaNa bhagavAnanI bhakti karavAnA nirmaLa adhyavasAyathI tenI zuddhi thAya che. jema kUvAne khodavAmAM zrama-tRSA-kAdava vagere lAge che topaNa jalanI prApti thayA pachI te jala dvArA zramAdi doSo dUra thAya che ane potAne ane bIjAne sadA jalanI prApti thavAthI sva-parano upakAra thAya che te rIte snAnAdinI kriyAmAM koIka AraMbhadoSa thayo hoya te bhagavAnanI bhaktinA zubha adhyavasAyathI dUra thavAne kAraNe viziSTa puNyabaMdha ane nirjarAnI prApti thAya che. vaLI, keTalAka kahe che ke pUjA mATe snAnAdikALamAM huM bhagavAnanI bhakti karuM ane zAstravidhi anusAra snAna kare tevo nirmaLa adhyavasAya varte che. tethI leza paNa pApabaMdha zrAvakane thato nathI. mATe "kUpakhanana'nuM Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-1 33 dRSTAMtanuM yojanA anya prakAre karavuM. kaI rIte yojana karavuM ? te batAve che - jema kUvAnuM khodavuM sva-paranA upakAra mATe thAya che, e rIte snAnapUjAdinI kriyA potAne karaNarUpe puNyabaMdhanuM kAraNa bane che ane bIjAne anumodanarUpe puNyabaMdhanuM kAraNa bane che. A kathana AgamavacanAnusAra nathI; kema ke dharma mATe pravRtta thayelA jIvo pramAdane vaza je AraMbhadoSa kare che temAM alpapApabaMdha thAya che. AthI ja "bhagavatIsUtramAM kahela che ke susAdhune doSita bhikSA Ape tene alpapApabaMdha ane bahu nirjarA thAya che. koI sAdhu glAna sAdhunI sevA kare te vakhate koIka ayatanA thayelI hoya tene AzrayIne paMcakalyANaka prAyazcitta ApavAmAM Ave che. tethI nakkI thAya che ke pramAdane vaza snAnAdi kAlamAM koIka alanA thaI hoya tenAthI zrAvakane pApabaMdha thAya che. te paNa bhagavAnanI pUjAnA bhaktinA zubha adhyavasAyathI zuddha thAya che. mATe je zrAvaka bhagavAnanA guNonA paramArthane jANanArA che ane bhagavAnanI bhakti arthe snAna kare che chatAM snAnanA prAraMbhathI mAMDIne pUjAnA pravRttikAlamAM sarvatra zAstravidhi anusAra upayoga rAkhI zakatA nathI teone AzrayIne "phUpakhanana" dRSTAMtanuM yojana graMthakArazrIe je pramANe karyuM che te pramANe yojana karavuM; kema ke jema kUvAnA khodavAthI kAdavAdithI jIva kharaDAya che tema snAnAdimAM pramAdane vaza kaMIka ayatanA thAya che, tyAre karmabaMdha thAya che. topaNa jema kUvo khodavAthI pANInI prApti thAya tyAre te pANIthI kAdavAdi dUra karI zakAya che tema pramAdane vaza thayela khalanAthI baMdhAyela pApa paNa bhagavAnanI bhaktinA zubha adhyavasAyathI dUra thAya che. vaLI jeo parNavidhi anasAra snAnanI kriyA ane bhagavAnanI pUjAnI kriyA kare che teone leza paNa pApabaMdhanI prApti nathI. ane teone AzrayIne "kUpakhanananA daSTAMtanuM yojana "keTalAka kahe che te pramANe karavuM ucita che. tema upAdhyAya yazovijayajI ma. sAhebe pratimAzataka'mAM spaSTa karela che. ane bhagavatImAM je kahela che ke sAdhune azuddhadAnathI alpa pApabaMdha ane bahu nirjarA thAya che te paNa mugdhazrAvakane AzrayIne che. vivekasaMpanna zrAvaka to kAraNe azuddhadAna Ape tyAre leza paNa pApabaMdha nathI. ekAMte nirjarA che. vaLI, glAnanI sevAmAM sAdhune paMcakalyANaka prAyazcittanI prApti kahI che te agItArtha sAdhune AzrayIne che. gItArtha sAdhu bhagavAnanA vacanAnusAra buddhipUrvaka glAnanI vaiyAvacca kare tyAre koI prakAranA prAyazcittanI prApti nathI. phakta vaiyAvacca karatI vakhate zAstravidhimAM koI skUlanA thaI hoya tene AzrayIne prAyazcittanI prApti che. tethI je zrAvaka dravyasnAnathI mAMDIne bhagavAnanI pUjAnI vidhi sarva aMzathI zAstra anusAra kare che te zrAvakonI snAnanI kriyAmAM thatI hiMsA ke bhagavAnanI bhaktimAM thatI hiMsA azakya parihAra hovAthI ane vidhizuddha bhagavAnanI bhakti karavAno adhyavasAya hovAthI teone hiMsAkRta leza paNa karmabaMdha nathI. phakta pUjAkALamAM je vidhinI smalanA thAya che tenAthI alpa karmabaMdha thAya che ane te paNa bhagavAnanI bhakti karavAnA nirmaLa adhyavasAyathI dUra thAya che. A rIte bhagavAnanI pUjA mATe zrAvakane dravyasnAna zAstrasaMmata che. tethI je kRtyo karavAnuM zAstra kahetuM hoya te kRtyo karavAthI te jIvane ekAMte puNyabaMdha ane nirjarAnI prApti thAya che. paraMtu kyAreya paNa pApabaMdha thato nathI. phakta zAstravidhimAM yatna hovA chatAM je kaMI skUlanA thAya che tenA kRta pApabaMdha thAya Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 che chatAM vidhizuddha pUjA karavAnA adhyavasAyavALA jIvane bhagavAnanI bhaktithI te pApanI zuddhi thAya che. ane jeo sarvathA bhagavAnanA vacanathI nirapekSa snAnAdi kare che ane pUjAdi kare che teone bhagavAnanA vacanAnusA2 pUjA karavAno leza paNa adhyavasAya nathI, teonI snAnAdi kriyA ke pUjAdi kriyA karmabaMdhanuM kAraNa bane che. mATe bhadrakaprakRtivALA jIvo mugdhatAthI bhagavAnanI pUjA karatA hoya, ajJAnane vaza avidhithI pUjAdi karatA hoya chatAM upadezAdine pAmIne vidhipUrvaka pUjAdi kare tevI manovRttivALA che. teonI pUjA teTalA aMzathI puNyabaMdha ane nirjarAnuM kAraNa che. ane jeTalA jeTalA aMzathI vidhinuM pAlana kare che teTalA teTalA aMzathI mahAnirjarAnI prApti thAya che. mATe zrAvake bhagavAnanI pUjAkALamAM aMtaraMga upayoga vItarAganA guNanA smaraNamAM pravarte te rIte yatna karavo joIe. ane bAhya sarvakriyA zAstravidhinuM smaraNa karIne ka2vI joIe. ane bhagavAnanI bhaktimAM jenI AvazyakatA nathI evI koI hiMsA na thAya tenI ucita yatanA karavI joIe. vaLI, bhagavAnanI pUjAmAM bhAvasnAna zubhadhyAna che. tethI pUjA daramiyAna zrAvaka bhagavAnanA guNonuM jeTalA aMzathI smaraNa kare che teTalA aMzathI tenuM zubhadhyAna varte che. ane je zrAvakanuM citta askhalita bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka sarva pravRtti kare che te zrAvakane bhagavAnanI pUjA daramiyAna satata zubhadhyAnarUpa bhAvasnAna varte che. jenAthI karmarUpI malano nAza thAya che. TIkA H atha 'jinAn saMsnApye'tyaMzaH pradarzanIyaH, tatra jinasnapanAdividhizca samastapUjAsAmagrImelanapUrvakaH,' sA ceyam-tathAhi - zubhasthAnAtsvayamArAmikAdikaM sumUlyArpaNAdinA saMtoSya pavitrabhAjanAcchAdanahRdayAgrasthakarasaMpuTadharaNAdividhinA puSpAdyAnayed, vaizvAsikapuruSeNa vA''nAyayet jalamapi ca tathA, tato'STapuTottarIyaprAntena mukhakozaM vidadhyAt / yato dinakRtye "jALa vihinA hALuM, seavasthaniyaMtaLo | muddosa tu jALa, ziviMvALi pamakhkhaN / / / / " [zrAddhavinatye . 24] tti / tamapi ca yathAsamAdhi kuryAt, nAsAbAdhe tu nApi, yataH pUjApaJcAzake "vattheNa baMdhiUNaM, NAsaM ahavA nahAsamAhI" [4 / 20] tavRttiryathA-vastraLa-vasanena, valllA-trAvRtya, nAzAM-nAziAmathavruti vikalpArtho, yathAsamAdhi- samAdhAnAnatikrameNa, yadi hi nAsAbandhe asamAdhAnaM syAttadA tAmabaddhvA SpItyarthaH, sarvaM yatnena kAryamityanuvarttate iti / [ paJcAzakavRttiH pa. 78 e] yuktimacca mukhe vastrabandhanaM, bhRtyA api[tathA ] svAmino' GgamardanazmazruracanAdikaM kurvanti, yaduktam- - "bandhittA kAsavao, vayaNaM aTThagguNAe pottIe / patthivamuvAsae khalu vittinimittaM bhayA ceva / / 1 / / "tti / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | 25-51 tathA pramArjitapavitrAvagharSe'saMsaktazodhitajAtyakesarakarpUrAdimizrazrIkhaNDaM saMgharghya bhAjanadvaye pRthagutsArayet / tathA saMzodhitajAtyadhUpaghRtapUrNapradIpAkhaNDacokSAdivizeSAkSatapUgaphalaviziSTAnucchiSTanaivedyahRdyaphalanirmalodakabhRtapAtrAdisAmagrI saMyojayed, evaM dravyataH zucitA, bhAvataH zucitA tu rAgadveSakaSAyeSyahikAmuSmikaspRhAkautukavyAkSepAdityAgenaikAgracittatA / uktaM ca"manovAkkAyavastrorvIpUjopakaraNasthiteH / zuddhiH saptavidhA kAryA, zrIarhatpUjanakSaNe / / 1 / / " evaM dravyabhAvAbhyAM zuciH san gRhacaitye"Azrayan dakSiNAM zAkhAM, pumAn yoSittvadakSiNAm / . yatnapUrvaM pravizyAntardakSiNenAhriNA tataH / / 2 / / sugandhimadhurairdravyaiH; prAGmukho vA'pyudaGmukhaH / vAmanADyAM pravRttAyAM, maunavAn devamarcayet / / 3 / / " ityAdhuktena naiSedhikItrayakaraNapradakSiNAtrayacinta(viraca)nAdikena ca vidhinA devatA'vasarapramArjanapUrva zucipaTTakAdau padmAsanAsInaH pUrvotsAritadvitIyapAtrasthacandanena devapUjAsatkacandanabhAjanAdvA pAtrAntare hastatale vA gRhItacandanena kRtabhAlakaNThahRdudaratilako racitakarNikAGgadahastakakaNAdibhUSaNazcandanacarcitadhUpitahastadvayo lomahastakena zrIjinAGgAnirmAlyamapanayet / nirmAlyaM ca'bhogaviNaTuM davvaM, nimmallaM biMti gIattha' [ceiavaMdaNamahAbhAsa gA. 89]tti bRhadbhASyavacanAt / 'yajjinabimbAropitaM sadvicchAyIbhUtaM vigandhaM jAtam, dRzyamAnaM ca niHzrIkaM na bhavyajanamanaHpramodahetustannirmAlyaM bruvanti bahuzrutA' [tulA-savAcAravRtti pa. 53] iti saGghAcAravRttyuktezca bhogavinaSTameva / natu vicArasAraprakaraNoktaprakAreNa DhaukitAkSatAdenirmAlyatvamucitam, zAstrAntare tathA'dRzyamAnatvAd, akSodakSamatvAcca, tattvaM punaH kevaligamyam / varSAdau ca nirmAlyaM vizeSataH kunthvAdisaMsakteH pRthag pRthag janAnAkramyazucisthAne tyajyate, evamAzAtanApi na syAt, snAtrajalamapi tathaiva / tataH samyag zrIjinapratimAH pramAM uccaiHsthAne bhojanAdAvavyApAryapavitrapAtre saMsthApya ca karayugadhRtazucikalazAdinA'bhiSiJcet / jalaM ca pUrvaM ghusRNAdhunmizraM kAryam / yato dinakRtye"ghusiNakappUramIsaM tu, kAuM gaMdhodagaM varaM / tao bhuvaNanAhassa, ehaveI bhattisaMjuo / / 1 / / " [zrAddhadina. gA. 59] 'ghusRNaM-kuGkumam, karpUro-ghanasArastAbhyAM mizram, tuzabdAtsarvoSadhicandanAdiparigrahaH' iti tadvRttiH / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | do-51 snapanakAle ca-'bAlattaNaMmi sAmiya!, sumerusiharaMmi kaNayakalasehiM tiasAsurehi Nhavio, te dhannA jehi diTTho'sI'tyAdi cintyam / pUjAkSaNe ca mukhyavRttyA maunameva kArya, tadazaktau sAvadyaM vacastyAjyameva anyathA naiSedhikIkaraNanairarthakyApattiH, kaNDUyanAdyapi heyameva, yataH"kAyakaNDUaNaM vajje, tahA khelavigicaNaM / / thuithuttabhaNaNaM ca(ceva), pUaMto jagabaMdhuNo / / 1 / / " [zrAddhadina. gA. 58] tataH suyatnena bAlakakUrcikAM vyaapaayyekenaanggruukssnnen sarvato nirjalIkRtya dvitIyena ca dhUpitamRdUjjvalena tena muhuH muhuH sarvataH spRzet, evamaGgarUkSaNadvayena sarvapratimA nirjalIkAryAH / yatra yatra svalpo'pi jalakledaH tiSThati tatra tatra zyAmikA syAditi sA sarvathA vyapAsyate na ca paJcatI caturviMzatipaTTakAdau mithaH snAtrajalasparzAdinA doSa AzaGkyo, yadAhuH"rAyappaseNaijje, sohamme suuriaabhdevss..| jIvAbhigame vijayApurIi vijayAidevANaM / / 1 / / bhiMgAilomahatthayalUhaNayAdhUvadahaNamAIaM / paDimANaM sakahANa ya, pUAe ikkayaM bhaNiaM / / 2 / / nivvuajiNiMdasakahA, saggasamuggesu tisuvi loesu / annonnaM saMlaggA, NhavaNajalAIhiM saMpuTThA / / 3 / / puvvadharakAlavihiA, paDimAi saMti tisu vi khittesu / vattakkhA 1 khettakkhA 2 mahakkhayAgaM ca diTThA ya / / 4 / / " [saMbodha. devAdhi. 175-7] gaMthadiTThatti-granthe-pratiSThASoDazakAdau dRSTA, taduktaM"vyaktyAkhyA khalvekA, kSetrAkhyA cAparA mahAkhyA ca / yastIrthakRdyadA kila, tasya tadAdyeti samayavidaH / / 1 / / RSabhAdyAnAM tu tathA, sarveSAmeva madhyamA jJeyA / saptatyadhikazatasya tu, carameha mahApratiSTheti / / 2 / / " [SoDazaka 8 / 2-3] itthaM ca ekasyAhataH pratimA vyaktyAkhyA 1, ekatra paTTAdau caturviMzatiH pratimAH kSetrAkhyA 2, evaM saptatizatapratimA mahAkhyA 3 / "mAlAdharAiANavi, dhuvaNajalAI phusei jiNabiMbaM / putthayapattAINavi, uvaruvariM pharisaNAIaM / / 5 / / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha mAna-4 / dvitIya madhidAra / -11 tA najjaI no doso, karaNe cauvIsavaTTayAINaM / AyaraNAjuttIo, gaMthesu a dissamANattA / / 6 / / " [saM. pra. de. 178-179] bRhadbhASye'pyuktaM"jiNariddhidaMsaNatthaM, egaM kArei koi bhattijuo / pAyaDiapADiheraM, devAgamasohiaM ceva / / 1 / / dasaNanANacarittA''rAhaNakajje jiNattiaM koI / paramiTThinamokkAra, ujjamiuM koi paMca jiNA / / 2 / / kallANayatavamahavA, ujjamiuM bharahavAsabhAvitti / bahumANavisesAo, keI kAriMti cauvIsaM / / 3 / / ukkosa sattarisayaM, naraloe viharaitti bhattIe / sattarisayaMpi koI, biMbANaM kArai dhaNaDDho / / 4 / / " [ceiavaMdaNa mahAbhAsa 27-30, saMbodha pra. de. 180-183] tasmAtritIrthIpaJcatIrthIcaturviMzatipaTTAdikAraNaM nyAyyameva dRzyate tathA sati tatprakSAlanAdyapi nirdoSameva aGgarUkSaNaM hastAdi ca pRthakbhAjanasthazuddhajalena thAlyam, natu pratimAkSAlanajalena, candanAdivaditi jinasnapanavidhiH / TImArtha : atha 'jinAn ..... jinasnapanavidhiH / ve 'hinIne snAna savIna' se stai satsal iza pradarzanIya che. ane tyAM jinatA snAna karAvavA AdinI vidhi samasta pUjAsAmagrInA melanapUrvaka che. sate. tI sAmagrI, mA che. sane ta sAmagrI 'tathAhi thI patA cha - mALI Adine sumUlyanA arpaNa AdithI saMtoSa ApIne zubha pavitra bhAjatamAM AcchAdana karAyelA hadayanA agrabhAgamAM rahelA karasaMpuTamAM dharaNa Adi vidhithI zubhasthAnathI=bagIcAdimAM gaMdakI vagaranA zubhasthAnathI, svayaM puSpAdi lAve. athavA vizvAsu puruSo dvArA maMgAve ane jala paNa te prakAre lAve. tyAra pachI ATha paDavALA khesanA cheDAthI mukhakozane bAMdhe. je kAraNathI hinakRtya'mAM vAyu cha - vidhithI snAna karIne suMdara vastro dhAraNa karanAro zrAvaka mukhakozane karIne gRhabibonI prArthanA kare." ( zrAtya . 24) 'tti' za6 G62vI samApti marthe . ane te paNa mukhakoza paNa, yathAsamAdhi kare=bhagavAnanI bhaktimAM upayoganI skUlanA na thAya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmasaMgraha bhAga-4) dvitIya adhikAra | zloka-1 te pramANe kare. vaLI, zvAsanI bAdhAmAM na paNa kare=nAsikAnI nIce paNa mukhakoza bAMdhe. je kAraNathI pUjApaMcAzakamAM kahevAyuM che - "vastrathI nAsikAne bAMdhIne athavA yathAsamAdhithI" (pUjApacAzaka 4/20) AnI vRtti-pUjApaMcAzakanI vRtti 'AthA'thI batAve che - "vastrathI nAsAneranAsikAne, bAMdhIne AvRta karIne, athavA e vikalpArtha cheHbIjA vikalpa mATe che. yathAsamAdhi=samAdhAnanA atikramathI=bhagavAnanI pUjAmAM upayoganI skUlanA na thAya e rIte, jo nAsikAnA baMdhamAM asamAdhAna thAya zvAsa rUMdhAvAnA kAraNe bhagavAnanI bhaktimAM upayoga na rahe, to tene bAMdhyA vagara paNa=nAsikA upara mukhakoza bAMdhyA vagara paNa nAsikAnI nIce mukhakoza bAMdhIne paNa, pUjA kare. e pramANe artha che - sarva kRtya yatnathI karavuM joIe e prakAre uparanA zlokathI anuvartana pAme che." (paMcAzakavRtti pa. 78e) ane mukha upara vastranuM baMdhana yuktivALuM che. kema mukha upara vastranuM baMdhana yuktivALuM che ? te spaSTa kare che - sevaka paNa svAmInA aMgamardana, dADhImUchanI racanAdi mukha upara vastrabaMdhana bAMdhI kare che mukhyabaMdhanapUrvaka kare che. je kAraNathI kahevAyuM che - vRtti nimitte AjIvikA nimitte, ane bhayathI nicce hajAma AThaguNA vastrathI=ATha paDavALA vastrathI mukhane bAMdhIne, rAjAnI upAsanA kare che." 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane pramAjita pavitra avagharSamAM ghasavAnA paththara upara, asaMsakta jIva rahita, zodhita=sApha kareluM, jAtya zuddha kesara kapUrAdithI mizra evA zrIkhaMDana=caMdanane ghasIne bhAjatadvayamAM judA utAre be bhAjanamAMthI eka bhAjanamAM kesaramizrita caMdana ane bIjA bhAjanamAM kapUramizrita caMdanane sthApana kare. ane saMzodhita jAtyadhUpa zuddha dhUpa, ghIthI pUrNa pradIpa, akhaMDa cokSAdikakhaMDita na thayA hoya evA cokhA Adi, vizeSa ane akSata evA pUgaphala zreSTha akhaMDa sopArI, viziSTa anucchiSTa naivedya zreSTha koTinuM ane tUTeluM nahi evA naivedya, havaphala hadayane game evuM uttamaphaLa, nirmaLa pANIthI bharAyelA pAtrAdinI sAmagrIne saMyojita kare. A rIte dravyathI sUcitA=pavitratA, che. vaLI, bhAvathI zucitA rAga-dveSa-kaSAya-IrSA, A loka-paralokanI spRhA, kautuka, vyAkSepa AdinA tyAgathI ekAgra-cittatA che. ane kahevAyuM che - zrI arihaMtanI pUjAnA kALamAM mana-vacana-kAyA-vastra-bhUmipUjAnAM upakaraNa-sthitithI zuddhi sAta prakAre karavI joIe." A rIte dravya-bhAva dvArA zucine karato gRhacaityamAM "dakSiNa zAkhAne Azraya karato puruSa vaLI adakSiNazAkhAne Azraya karatI strI, yatnapUrvaka dakSiNa pagathI=jamaNA pagathI, aMdara praveza karIne= jinAlayamAM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 39 praveza karIne, tyAra pachI sugaMdhI madhura dravyo vaDe pUrvAbhimukha athavA uttarAbhimukha DAbI vADI pravRtta thaye chate maunavALo devanI pUjA kare." ItyAdi ukta ane vaidhikatraya karaNa pradakSiNAtraya ciMtana Adi vidhithI devatAnA avasaranA pramArjanApUrvaka=jinAlayanA sthAnanA pramArjatApUrvaka zucipaTyakAdimAM pavitra vastrAdimAM, padmAsanamAM beThelo pUrvamAM utsArita bIjA pAtramAM rahelA caMdanathI=pUrvamAM kahyA pramANe ghasIne taiyAra karelA bIjA pAtramAM rahelA caMdanathI, athavA devapUjAnA saMbaMdhita caMdananA bhAjanathI pAtrAMtaramAM ke hastakalamAM grahaNa karAyelA caMdanathI mastaka=kapALa upara, kaMTha upara, hadaya upara, udara upara karAyelA tilakavALo racanA karela kaNikA aMgada hastakaMkaNAdi bhUSaNavALo caMdanathI carcita dhUpita hastadvayavALo lomahastathI=morapIMchIthI, zrI jinanAM aMgonuM nirmAlya dUra kare. ane nirmAlya"bhoga vinaSTa dravyane gItArtha nirmAlya kahe che. (caityavaMdana mahAbhAsa. gA. 89) e pramANe bRhabhAganA vacanathI "ane je jinabiMbamAM Aropita chatuM vichAyIbhUta=llAnIbhUta vigaMdhavALuM thayuM=sugaMdha vinAnuM thayuM. ane dazyamAna zobhA vagaranuM bhavyajananA manane pramodano hetu nathI tene nirmAlya bahuzruto kahe che. (saMghAcAravRtti pa. 53) e pramANe saMghAcAranI vRttinI ukti hovAthI bhoga vinaSTa ja che=bhoga vinaSTa ja nirmAlya che. paraMtu vicArasAranA prakaraNa vaDe ukta prakArathI daherAsaramAM mUkAyelA akSatAdinuM nirmAlyapaNuM ucita nathI; kema ke zAstrAMtaramAM te prakAre adazyamAnapaNuM che=te pramANe lakhANanI aprApti che ane akSodakSamapaNuM che=svIkArI zakAya tevuM nathI. tatva vaLI kevalIgamya che. ane varSAdimAM kuMthuvAdinI saMsakita hovAthI nirmAlyanuM vizeSathI pRtha-pRthar, lokathI anAkrakhya evA pavitra sthAnamAM tyAga karAya che=jyAM loko avara-javara na karatA hoya tevA pavitra sthAnamAM tyAga karAya che. e rIte AzAtanA paNa na thAya. snAtrajala paNa te pramANe ja=snAtrajala paNa lokonI avarajavara vagaranA pavitra sthAnamAM tyAga karAya che. tyAra pachI zrI jinapratimAnuM samyapha pramArjana karIne UMcA sthAnamAM ane bhojanAdi mATe avyApArya evA nahi vaparAtA evA, pavitra pAtramAM saMsthApana karIne baMne hAthamAM dhAraNa karelA pavitra kaLazAdithI abhiSeka kare. ane jala pUrvamAM ghasAyelA kesarAdithI utmizra karavuM joIe=kesarAdithI yukta karavuM joIe. je kAraNathI "dinakRtyamAM kahevAyuM che - "vaLI kesara kapUrathI mizra gaMdhavALuM zreSTha udaka karIne=zreSTha sugaMdhI pANI karIne, tyAra pachI bhaktithI yukta bhuvananA nAthane snAna karAve. (zrAddhadinakRtya gA. 59). zlokamAM ghUsaNuM zabda kesara arthamAM che. kapUra zabda ghanasAranA arthamAM che. te baMnethI mizra karIne jinapratimAne snAna karAvavuM joIe. ema avaya che. tu' zabdathI sarvaauSadhi caMdanAdinuM grahaNa che." e pramANe tenI vRtti che. ane svapanakALamAM "he svAmI !' bAlapaNAmAM meruzikhara upara suvarNonA kaLazathI devatA ane asuro vaDe navaDAvelA jeoe tamane joyA hatA teo dhanya che. ityAdi ciMtana karavuM ane pUjAkSaNamAM mukhyavRttithI mauna ja karavuM joIe ane tenI azaktimAM sAvaghavacanano tyAga ja Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40, dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 karavo joIe. anyathA sAvadhavacana tyAga karavAmAM na Ave to, aidhikIkaraNanA nairartharUpanI prApti che. khaNaja Adi paNa heya ja che. je kAraNathI kahevAyuM che - "jagatabaMdhunI pUjA karato zrAvaka kAyAnI khaNajanuM, zleSmane kADhavAnuM ane stuti-stotra bolavAnuM varjana kare." (zrAddhadinakRtya gA. 58). tyAra pachI suyatnathI vALAkUMcIne vyAprata karIne eka evA aMgabhUMchaNAthI sarvathI nirjalI karIne zrI jitane jalarahita karIne ane dhUpathI dhUpita evA mRdu ujjavala bIjA aMgabhUMchaNAthI dhIme dhIme sarvathI sparza kare. e rIte be aMgabhUMchaNAthI sarva pratimA korI karavI joIe. jyAM jyAMka pratimAmAM je je sthAne, svalpa paNa jalanI bhInAza rahe che tyAM tyAM zyAmikA thAya. ethI te= jalanI bhInAza sarvathA dUra karAya che. ane paMcatIrthI ke covIzInA paTakAdimAM paraspara snAtrajalanA sparzAdithI doSanI AzaMkA karavI nahi. je kAraNathI kahe che - "rAyapAseNIya sUtramAM saudharma devalokamAM sUryAbhadevanA (adhikAramAM) 'jIvAbhigama sUtramAM vijayAdi devonA vijayApurInA (adhikAramAM) bhigAI=kaLaza, lomahasta=morapIMchI, aMgabhUMchaNAM, dhUpadanAdi pratimAnI dADhAnI pUjAmAM eka kahevAyuM che. nirvANa pAmelA jinezvaronI dADhA traNeya lokamAM dAbaDAomAM anyonya saMlagna nahUNajalAdithI saMpRSTa che=sparzAyelI che. pUrvadhara kAlavihita pratimA pUrvadharanA kALamAM karAyela pratimA, traNe paNa kSetromAM hoya chebharata airavata mahAvidehamAM hoya che, kevI pratimA hoya che ? te batAve che - 1 vyakti AkhyA 2 kSetra AkhyA 3 mahAkhyA thanArI dekhAya che." graMthamAM=pratiSThA SoDazaka AdimAM dekhAya che. te kahevAyuM che - "vyakti nAmanI eka=vyakti nAmanI eka pratiSThA che. kSetra nAmanI bIjI pratiSThA che ane mahAkhyA pratiSThA chetrIjI mahAkhyA pratiSThA che. je tIrthakara jyAre che temanI te tIrthakaranI te=pratimA, Adya che vyakti Akhya pratiSThAvALI pratimA che. e pramANe samayanA jANanArA kahe che." III ane vaLI RSabhAdi sarva ja tIrthakaronI madhyamA jANavI. vaLI=RSabhAdi covIza tIrthakaronI pratiSThA e kSetrAkhyArUpa madhyamAM pratiSThA jANavI. vaLI, ekaso sIttera tIrthakaronI carama mahAkhyA pratiSThA ahIM jANavI." rA. (pratiSThA SoDazaka 8/2-3) ane A rIte= pratiSThA SoDazakamAM kahyuM e rIte, eka tIrthakaranI pratimA vyakti Akhya che. paTTakAdimAM ekatra covIza tIrthakaranI pratimA kSetrA che. e rIte ekaso sItera tIrthakaronI pratimA mahAkhe che. "mAlAdharAdinuM paNa dhovANajalAdi jinabiMbane sparze che parikaramAM rahelA jinabibanA prakSAla karatI vakhate mAlAdharAdinuM dhovANajalAdi jinapratimAne sparze che. pustaka patrAdinuM paNa upara-uparamAM sparzanAdi thAya che=eka pustaka upara atya-anya pustaka mUkavAmAM Ave tyAre ke eka patrAdi upara anya-anya patrAdi mUkavAmAM Ave tyAre ekabIjAnuM sparzanAdi thAya che..... pA "te kAraNathI covIzInA paTakAdinA karaNamAM doSa vidyamAna nathI covIzInA paTyakAdimAM ekabIjA tIrthakaranA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 pakSAlanuM jala ekabIjA tIrthakarane sparze temAM doSa nathI, kema ke AcaraNAnI yukti che te prakAre covIzI karavAnI AcaraNA che. athavA te prakAre parikAravALA jinabiMba karAvavAnI AcaraNA che. athavA te prakAre pustakAdi sthApana karavAnI AcaraNA che. e yuktithI doSa nathI ane graMthomAM dekhAya che paTakAdi karavAmAM vidhAno dekhAya che mATe doSa nathI." li6aaaa (saMbodhaprakaraNa gA. 178-179) bRhabhASyamAM paNa kahevAyuM cheegraMthomAM je dekhAya che tema je pUrvamAM kahyuM tethI graMthomAM tevI AcaraNA kyAM dekhAya che te batAvatA kahe che ke bRhakalpabhASyamAM paNa kahevAyuM che - bhaktiyukta koI zrAvaka pragaTa prAtihAryavALA ane devAgamathI zobhita eka pratimAne jinaRddhinA darzana mATe karAve che." 1II. darzana-jJAna-cAritranI ArAdhanA mATe koI zrAvaka traNa jinapratimAne karAve che. parameSThinA namaskAranA ujamaNA mATe pAMca jinapratimA bharAve che." rA. "athavA kalyANakatapanA ujamaNA mATe bahumAna vizeSathI bharatakSetramAM thayelA covIza tIrthakaronI pratimA koI zrAvaka karAve che." [3 "manuSyalokamAM utkRSTathI ekaso sIttera tIrthakaro vicare che. ethI bhaktithI koI dhanADhya ekaso sIttera paNa jitabibone karAve che." jA (saMbodhaprakaraNa devasvarUpa adhikAra, gA. 183thI 186, caityavaMdanamahAbhASya 27thI 30). te kAraNathI traNa tIrthI, paMcatIrthI, covIsI Adi paTTAdinuM karAvavuM vyAdhya dekhAya che. tema hote chate tenA pakSAlana Adi paNa nirdoSa ja che. aMganuM rakSaNa ane hastAdi pRthak bhAjapamAM rahelA zuddha pANIthI dhovA joIe. pratimAnA pakSAlanA pANIthI nahi, caMdanAdinI jema=tilaka karavA mATenuM kesara juduM rakhAya che tema hAtha dhovAnuM pANI prakSAlanA pANIthI juduM rAkhavuM joIe. e pramANe jinarUpatanI vidhi che. bhAvArtha :prabhunA prakSAlanI vidhiH zrAvaka vidhipUrvaka snAnAdi karIne bhagavAnano prakSAla karatA pahelAM bhagavAnanI bhaktinI sarva sAmagrI ekaThI kare che. kaI rIte ekaThI kare che ? te batAvavA arthe kahe che - zrAvaka bhagavAnanI bhaktinA arthe mALIne saMtoSa thAya e rIte dhana ApIne mALInA bagIcAmAM je suMdara sthAna hoya te sthAnathI pavitra bhAjanamAM puSpo lAve. tethI e prApta thAya ke bagIcAmAM jyAM gaMdakI Adi hoya tevA sthAnathI puSpo na lAve paraMtu suMdara sthAnathI puSpo lAve ane bhagavAnanI bhakti mATe A puSpo che tethI nAbhithI uparanA bhAgamAM be hAtha vaDe dhAraNa kare. jenA kAraNe uttama puruSonI bhakti arthe A puSpo che e prakArano bahumAnabhAva abhivyakta thAya che ane svayaM lAvI zake tema na hoya to vizvAsu puruSa dvArA te prakAre suMdara puSpo maMgAve. vaLI, bhagavAnanA prakSAla arthe pANI paNa zubha sthAnathI suMdara Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 bhAjanamAM e rIte lAve ke jethI bhagavAna pratyenI bhaktinI abhivyakti thAya. vivekapUrvaka puSpa lAvavAnI, jala lAvavAnI sarva kriyAmAM vItarAga pratyeno bahumAnabhAva vRddhi pAme che tethI mahAnirjarA thAya che. vaLI, bhagavAnano prakSAla karavA mATe mukhakoza bAMdhe ane mukhakoza bAMdhatI vakhate paNa bhagavAnanI bhaktimAM vighna na thAya ane upayoga bhagavAnanA guNomAM sthira rahI zake tema jaNAya to nAsikA upara mukhakoza bAMdhe ane zvAsa levAmAM bAdha thato hoya to nAsikAnI nIce paNa bAMdhe; kema ke nAsikA upara mukhakoza bAMdhavAthI bhagavAnanA guNomAM cittane sthira karavAmAM skhalanA thatI hoya to mukhakozane nAsikAnI nIce bAMdhavo ucita che. tyAra pachI bhagavAnanI bhakti mATe kesara-kapUra AdithI mizrita caMdanane ghase. vaLI, dhUpa-dIpa Adi pUjAnI anya sAmagrI ekaThI kare. A rIte sarva dravyasAmagrI ekaThI kare. ane cittane sAMsArika bhAvothI para karIne jinaguNamAM ekAgra thAya te prakAre bhAvathI potAnA AtmAne pavitra kare. A rIte uttamasAmagrI ane uttamabhAvathI pavitra thayela zrAvaka gRhacaityamAM bhagavAnanI bhakti ka2vA arthe traNa nisIhI bole. traNa pradakSiNA kare. vidhipUrvaka jinAlayanuM pramArjana kare. tyAra pachI pavitra paTakAdi upara padmAsanamAM bese. ane bhagavAnanI bhakti arthe je kesarAdi ghasela che temAMthI anya pAtramAM ke hAthamAM kesara juduM grahaNa karIne potAnA kapALa para tilaka kare. kaMTha para tilaka kare. hRdaya para tilaka kare. ane A rIte karAyela tilakavALo ane uttama alaMkArone dhAraNa karelo tathA caMdanathI carcita ane dhUpathI pita hastakrayavALo evo zrAvaka mo2pIMchIthI jinanA aMgathI nirmAlyane dUra kare. A sarva kRtyamAM alaMkArothI bhUSita thavuM, hAthane dhUpathI dhUpita ka2vA te sarva kriyA bhagavAnanA pratyenI bhaktinA atizaya arthe che; kema ke uttamapuruSanI bhakti arthe alaMkRta thaIne javuM joIe. ane hastAdimAMthI paNa azucivALA padArtho paNa bhagavAnane na sparze te arthe caMdanathI carcita kare. dhUpathI dhUpita kare te sarva kRtyakALamAM bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhi thAya che. jinapratimAnuM nirmAlya dUra karIne jinapratimAne UMce sthAne sthApana karIne uttamadravyothI mizrita evA jalathI bhagavAnano abhiSeka ka2vo joIe. ane bhagavAnanI pUjAkALamAM zrAvake mukhyavRttithI mauna ja dhAraNa karavuM joIe ane mauna dhAraNa na karI zake to sAvadyavacanano sarvathA tyAga karavo joIe. tethI e prApta thAya ke zrAvake manamAM bhagavAnanA guNonuM smaraNa te rIte karavuM joIe ke jethI vItarAga pratyeno bahumAnabhAva vRddhi pAme. tyAra pachI atyaMta yatanApUrvaka vALAkuMcIthI bhagavAnane svaccha karavA joIe ane be aMgapUMchaNAMthI bhagavAnane nirjala ka2vA joIe. arthAt prathama aMgapUMchaNAMthI saMpUrNa pratimAnI bhInAza dUra thAya e rIte yatna karavo.joIe ane bIjA aMgapUMchaNAMthI ekadama haLavA hAthe bhagavAnane sparza karavo joIe jethI leza paNa pANIno aMza pratimA upara rahe nahi. TIkA H atha pUjAvidhiH- pUjA cAGgAgrabhAvabhedAttridhA, tatra snapanamaGgapUjaiva, tataH 'aMhi 2 jAnu 4 ai 6 se 8, mUrdhni 9 pUjAM yathAkramamityuktervakSyamANatvAt sRSTyA navAGgeSu karpUrakuGkumAdimizragozIrSacandanAdinA'rcayet / ke'pyAhuH - pUrvaM bhAle tilakaM kRtvA navAGgapUjA kAryA / zrIjinaprabhasUri : Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Gls-11 kRtapUjAvidhau tu "sarasa surahicaMdaNeNaM devassa dAhiNajANudAhiNakhaMdhaniDAlavAmakhaMdhavAmajANulakkhaNesu paMcasu hiAehiM saha chasu vA aMgesu pUaM kAUNa paccaggakusumehiM gaMdhavvAsehiM ca pUei" ityuktam, tataH sadvarNaiH sugandhibhiH sarasairabhUpatitairvikAzibhirazaTitadalaiH pratyagraizca prakIrNairnAnAprakAragrathitairvA puSpaiH pUjayet, puSpANi ca yathoktAnyeva grAhyANi / yataH "na zuSkaiH pUjayeddevaM, kusumairna mahIgataiH / na vizIrNadalaiH spRSTai zubhai vikAzibhiH / / 1 / / kITakozApaviddhAni, zIrNaparyuSitAni ca / varjayedUrNanAbhena, vAsitaM yadazobhitam / / 2 / / pUtigandhInyagandhIni, amlagandhAni varjayet / malamUtrAdinirmANAducchiSTAni kRtAni ca / / 3 / / " sati ca sAmarthya ratnasuvarNamuktAbharaNaraupyasauvarNapuSpAdibhizcandrodayAdivicitradukUlAdivastraizcApyalaGkuryAd, evaM cAnyeSAmapi bhAvavRddhyAdiH syAt / yataH"pavarehiM sAhaNehiM, pAyaM bhAvovi jAyae pavaro / naya anno uvaogo, eesi sayANa laTThayaro / / 1 / / " [sambodhapra. devAdhi. 170, paJcAzaka 4 // 16] tti / .. zrAddhavidhivRttau tu-'granthima 1 veSTima 2 pUrima 3 saGghAtima 4 rUpacaturvidhapradhAnAmlAnavidhyAnItazatapatrasahasrapatrajAtIketakacampakAdiviziSTapuSpairmAlA 1 mukuTa 2 ziraska 3 puSpagRhAdi viracaye[pa. 54]ditivizeSaH / __candanapuSpAdipUjA ca tathA kAryA yathA jinasya cakSurmukhAcchAdanAdi na syAt sazrIkatAtirekazca syAt, tathaiva draSTraNAM pramodavRddhyAdisaMbhavAt / anyo'pyaGgapUjAprakAraH kusumAJjalimocanapaJcAmRtaprakSAlanazuddhodakadhArApradAnakuGkumakarpUrAdimizracandanavilepanAGgIvidhAnagorocanamRgamadAdimayatilakapatrabhaGgyAdikaraNapramukho bhakticaityapratimApUjAdhikAre vakSyamANo yathAsvaM jJeyaH tathA jinasya haste sauvarNabIjapUranAlikerapUgIphalanAgavallIdalanANakamudrikAdimocanaM kRSNAgurvAdidhUpotkSepasugandhavAsaprakSepAdyapi sarvamaGgapUjAyAmantarbhavati / tathoktaM bRhadbhASye"NhavaNavilevaNaAharaNavatthaphalagaMdhadhUvapupphehiM / kIrai jiNaMgapUA, tattha vihI esa nAyavvo / / 1 / / " tti / tatra dhUpo jinasya vAmapArzve kArya ityagrapUjA 1 / / tato ghRtapUrNapradIpaiH zAlyAditandulAkSatairbIjapUrAdinAnAphalaiH sarvanaivedyairnirmalodakabhRtazaGkhAdipAtraizca pUjayet / tatra pradIpo jinasya dakSiNapArzve Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dharmasaMgraha lAga-4 / dvitIya adhibhAra / PRTs-11 sthApyaH, akSataizcAkhaNDai raupyasauvarNaiH zAleyairvA jinapurato darpaNa 1 bhadrAsana 2 varddhamAna 3 zrIvatsa 4 matsyayugma 5 svastika 6 kumbha 7 nandAvartta 8 rUpASTamaGgalAnAlekhayet / anyathA vA jJAnadarzanacAritrArAdhananimittaM sRSTyA puJjatrayeNa paTTAdau viziSTAkSatAn pUgAdiphalaM ca Dhaukayet, navInaphalAgame tu pUrvaM jinasya purataH sarvathA Dhaukyam / naivedyamapi sati sAmarthya kUrAdyazana 1 zarkarAguDAdipAna 2 phalAdikhAdya 3 tAmbUlAdisvAdyAn 4 Dhokayet / naivedyapUjA ca pratyahamapi sukarA mahAphalA ca dhAnyasya ca viziSya, Agame'pi rAddhadhAnyasyaiva pratipAdanAdyata AvazyakaniyuktI samavasaraNAdhikAre-'kIrai balI' [ ] ti / nizIthe'pi-'tao pabhAvaIdevIe savvaM balimAi kAuM bhaNiaM 'devAhidevo vaddhamANasAmI tassa paDimA kIrautti' vAhio kuhADo, duhA jAyaM, picchai savvAlaMkAravibhUsiaM bhagavao paDimaM' [ ] nizIthapIThe'pi balitti asivovasamanimittaM kUro kijjaI' [ ] mahAnizIthe'pi tRtIyAdhyayane 'arihaMtANaM bhagavaMtANaM gaMdhamallapaIvasaMmajjaNovalevaNavicittabalivatthadhUvAIehiM pUAsakkArehiM paidiNamabbhaccaNaM pakuvvANA titthuppaNaM (NNaI) karAmotti [ ] / tato gozIrSacandanarasena paJcAGgulitalaimaNDalAlekhanAdi puSpaprakArArAtrikAdi gItanRtyAdi ca kuryAt / sarvamapyetadagrapUjaiva / yadbhASyam "gaMdhavvanaTTavAialavaNajalArattiAi dIvAI / jaM kiccaM taM savvaMpi, oaraI aggapUAe / / 1 / / " [gA. 205] ityagrapUjA 2 / / bhAvapUjA tu jinapUjAvyApAraniSedharUpatRtIyanaiSedhikIkaraNapUrvaM jinAddakSiNadizi pumAn strI tu vAmadizi AzAtanAparihArArthaM jaghanyato'pi saMbhave navahastamAnAdasaMbhave tu hastArddhamAnAd utkRSTatastu SaSTihastamAnAdavagrahAbahiH sthitvA caityavandanAM viziSTastutyAdibhiH kuryAt / Aha ca"taiA u bhAvapUjA, ThAuM ciivaMdaNocie dese / jahasatti cittathuithuttamAiNA devavaMdaNayaM / / 1 / / " nizIthe'pi-'so u gaMdhArasAvao thayathuIhiM thuNaMto tattha giriguhAe ahoratta nivasio' [ ] tathA vasudevahiNDau-'vasudevo paccUse kayasamattasAvayasAmAiAiniamo gahiapaccakkhANo kayakAusaggathuivaMdaNo' [ ] tti / evamanekatra zrAvakAdibhirapi kAyotsargastutyAdibhizcaityavandanA kRtetyuktam / sA ca jaghanyAdibhedAnidhA, yadbhASyam"namukkAreNa jahannA, ciivaMdaNa majjha daMDathuijualA / paNadaMDathuicaukkagathayapaNihANehiM ukkosA / / 1 / / " [caityavaMdana mUlabhASya gA. 23] vyAkhyA-namaskAreNa aJjalibandhazironamanAdilakSaNapraNAmamAtreNa, yadvA namo arihaMtANamityAdinA, Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 dharmasaMgraha bhAga-4 | ditIya adhikAra | PRI5-51 athavaikazlokAdirUpanamaskArapAThapUrvakanamaskriyAlakSaNena karaNabhUtena, jAtinirdezAd bahubhirapi namaskAraiH kriyamANA jaghanyA svalpA, pAThakriyayoralpatvAt, vandanA bhavatIti gamyam tatra praNAmazca paJcadhA"ekAGgaH ziraso nAme, syAd dvyaGgaH karayordvayoH / trayANAM nAmane vyaGgaH, karayoH zirasastathA / / 1 / / caturNAM karayorjAnvornamane caturaGgakaH / zirasaH karayorjAnvoH, paJcAGgaH paJcanAmane / / 2 / / " iti 1 // tathA daNDakazca-arihantaceiyANamityAdizcaityastavarUpaH, stutiH-pratItA, yA tadante dIyate, tayoryugalaM-yugmameta eva vA yugalaM madhyamA, etacca vyAkhyAnamimAM kalpagAthAmupajIvya kurvanti, tadyathA"nissakaDamanissakaDe, vAvi ceie savvahiM thuI tiNNi / velaM va ceiANi va, nAuM ekkikkiyA vAvi / / 1 / / " [ceiavaMdaNa mahAbhAsa gA. 164] yato daNDakAvasAne ekA stutirdIyate iti daNDakastutiyugalaM bhavati 2 / / tathA paJcadaNDakaiHzakrastava 1 caityastava 2 nAmastava 3 zrutastava 4 siddhastavAkhyaiH 5 stuticatuSTayena stavanena jaya vIyarAyetyAdipraNidhAnena cotkRSTA / idaM ca vyAkhyAnameke "tiNNi vA kaDhaI jAva, thuIo tisiloiA / tAva tattha aNuNNAyaM, kAraNeNa pareNa vA(vi) / / 1 / / " [pravacanasAroddhAre 439] ityetAM kalpagAthAM 'paNihANaM muttasuttIe' iti ca vacanamAzritya kurvanti 3 / / vandanakacUrNAvapyuktaM"taM ca ceiavaMdaNaM jahannamajjhimukkosabheao tivihaM, jao bhaNiaMnavakAreNa jahannA, daMDagathuijualamajjhimA NeyA / saMpuNNA ukkosA, vihiNA khalu vaMdaNA tivihA / / 1 / / " tattha navakAreNa egasilogoccAraNao paNAmakaraNeNa jahaNNA, tahA arihaMtaceiANamiccAidaMDagaM bhaNittA kAussaggaM pArittA thuI dijjaitti daMDagassa thuie a jualeNaM-dugeNaM majjhimA, bhaNiaMca kappe"nissakaDamanissakaDe, vAvi ceie savvahiM thuI tiNNi / velaM va ceiANi va, nAuM ekkekkiA vAvi / / 1 / / " Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 "tahA sakkatthayAidaMDagapaMcagathuicaukkapaNihANakaraNato saMpuNNA esA ukkosatti' / 'anne biMti igeNaM, sakkathaeNaM jahannavaMdaNayA / taddugatigeNa majjhA ukkosA cauhiM paMcahiM vA / / 1 / / " [ caityavaMdanabhASya gA. 20 ] athavA prakArAntareNa vandanAtraividhyam, yathA paJcAzake 44 'ahavAvi bhAvabheA, ogheNaM apuNabaMdhagAINaM / savvA tivihA NeA, sesANamimA Na jaM samae / / 1 / / " [3 / 3] vyAkhyA- athavApIti nipAtaH pUrvoktaprakArApekSayA prakArAntaratvadyotanArthaH, bhAvabhedAt-pariNAmavizeSAt, guNasthAnakavizeSasambhavAt, pramodamAtrarUpAdvA, vandanAdhikAre jIvagatA tridhA jJeyeti saMbandhaH / oghena- sAmAnyenAvivakSitapAThakriyAlpatvAditayetyarthaH / keSAmityAha - 'apunarbandhakAdInAM ' vandanAdhikAriNAM, tatrApunarbandhakaH - samyaktvaprAptiprakrame vyAkhyAtapUrvaH, AdizabdAdaviratasamyagdRSTidezasarvaviratagrahaH, sarvA'pi - namaskArAdibhedena jaghanyAdiprakArApi, AstAmekA kAciditi / tatrApunarbandhakasya jaghanyA tatpariNAmasya vizuddhyapekSayA jaghanyatvAd, aviratasamyagdRSTermadhyamA, tatpariNAmasya vizuddhimaGgIkRtya madhyamatvAt, sAmAnyaviratasyotkRSTA tatpariNAmasya tathAvidhatvAdeveti / athavA apunarbandhakasyApi tridhA pramodarUpabhAvatraividhyAdevamitarayorapIti / athA punarbandhakA dInAmiti kasmAduktam ? mArgAbhimukhAderapi bhAvabhedasadbhAvAdityatrAha - 'zeSANAm' apunarbandhakAdivyatiriktAnAM sakRdbandhakamArgAbhimukhamArgapatitataditaramithyAdRzAM " ima tti iyamadhikRtabhAvabhedena bhedavatI (anyA) tu syAdapi, na naiva, yad - yasmAt, samaye - siddhAnte, bhaNitetizeSaH, teSAM tadyogyatAvikalatvAditi gAthArthaH " [ paJcAzakaTIkA pa. 54] itthaM ca bhAvavandanAyAH zuddhadravyavandanAyAzcAdhikAriNo'pi ete traya eva, sakRdbandhakAdInAM tu azuddhadravyavandanaiva, yatastatraiva " ete'higAriNo iha, Na u sesA davvao vi jaM esA / iarI jogAe, sesANa u appahANa || 1 || " [ paJcAzaka 3 | 7] tti, kaNThyA / navaraM 'iyarIe 'tti itarasyA bhAvavandanAyA yogyatvena yA pradhAnA dravyavandanA sA'dhikAriNAm, zeSANAM sakRdbandhakAdInAM tu bhAvavandanAyA akAraNatvAdapradhAnetibhAvaH evaM ca jaghanyAdyekaikasyA api caityavandanAyA adhikAritrayasaMbhavAnnavadhA caityavandaneti jJeyam iha ca kecinmanyante - zakrastavamAtrameva vandanaM zrAvakasya yuktam, jIvAbhigamAdiSu tanmAtrasyaiva tasya devAdibhiH kRtatvena pratipAditatvAt, tatastadAcaritaprAmANyAttadadhikatarasya ca gaNadharAdikRtasUtre Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 /dvitIya madhikAra/Go-11 47 'nabhidhAnAna zakrastavAtiriktaM tadastIti / atrocyate, yaduktamAcaritaprAmANyAditi tadayuktam, yato yadidaM jIvAbhigamAdisUtraM tadvijayadevAdicaritAnuvAdaparameveti na tato vidhivAdarUpAdhikRta-vandanocchedaH kartuM zakyaH, teSAM hyaviratatvAt pramattatvAcca tAvadeva tat yuktam, tadanyeSAM punarapramAda-vizeSavatAM vizeSabhaktimatAM tadadhikatve'pi na doSaH yadi punarAcaritamavalambya pravRttiH kAryA tadA bahvanyadapi karttavyaM syAd vidheyatayA'GgIkRtamapi varjanIyaM syAditi / yaccoktam 'tadadhika-tarasyAnabhidhAnAditi' tadayuktam, 'tiNNi vA kaDDaI jAva, thuIo tisiloiA' [ceiyavaMdaNamahAbhAsa gA. 823] ityAdivyavahArabhASyavacanazravaNAt, sAdhvapekSayA taditi cenmaivam, sAdhuzrAvakayordarzanazuddheH karttavyatvAd, darzanazuddhinimittatvAcca vandanasya tathA saMvegAdikAraNatvAdazaThasamAcaritatvAjjItalakSaNasyehopapadyamAnatvAt caityavandanabhASyakArAdibhiretatkaraNasya samarthitatvAcca tadadhikataramapi nAyuktamityalaM prasaGgena / caityavandanAzca pratyahaM sapta mahAnizIthe sAdhoH proktAH, zrAddhasyApyutkarSataH sapta yad bhASyam"paDikamaNe 1 ceia 2 jimaNa 3 carima 4 paDikkamaNa 5 suaNa 6 paDibohe 7 / / ciivaMdaNa ia jaiNo, satta u velA ahoratte / / 1 / / paDikamiNo(mao) gihiNovi hu, sagavelA paMcavela iarassa / / pUAsu tisaMjhAsu a, hoi tivelA jahanneNaM / / 2 / / " [caityavandanamUlabhASya gA. 59-60] tatra dve AvazyakayoH 2 dve svApAvabodhayoH 4 trikAlapUjAnantaraM tistrazceti sapta 7, ekAvazyakakaraNe tu SaT, svApAdisamaye tadakaraNe paJcAdayo'pi, bahudevagRhAdau tu samadhikA api, yadA pUjA na syAttadApi trisandhyaM devA vandyAH zrAddhena / yadAgamaH_ 'bho bho devANupiA? ajjappabhiie jAvajIvAe tikAliaM avvakkhittAcalegaggacitteNaM ceie vaMdiavve, iNameva bho maNuattAo asuiasAsayakhaNabhaMgurAo sAraM ti, tattha puvaNhesu tAva udagapANaM na kAyavvaM jAva ceie sAhU a na vaMdie, taha majjhaNhe tAva asaNakiriaMna kAyavvaM jAva ceie na vaMdie, tahA avaraNhe ceva tahA kAyavvaM jAva avaMdiehiM ceiehiM no sijjAyalamaikkamijja' [ ] tti / tathA'supabhAe samaNovAsagassa pANaMpi kappai na pAuM / no jAva ceiAI, sAhUvi a vaMdiA vihiNA / / 1 / / majjhaNhe puNaravi vaMdiUNa niameNa kappaI bhottuM / puNa vaMdiUNa tAI, paosasamayaMmi to suai / / 2 / / ' tti / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dharbhasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhira | Gos-51 utkRSTatazcaityavandanavidhizca savistaramagre vakSyate / gItanRtyAdyagrapUjAyAmuktaM bhAvapUjAyAmapyavatarati, tacca mahAphalatvAnmukhyavRttyA svayaM karotyudAyananRparAjJI prabhAvatI yathA, yannizIthacUrNi: "pabhAvaI NhAyA kayabalikammA kayakouamaMgallA sukkillavAsaparihiA jAva aTThamicauddasIsu a bhattirAgeNa ya sayameva rAo naTTovayAraM karei, rAyAvi tayANuvittIe murayaM vAeti" [] pUjAkaraNAvasare cArhacchadmasthakevalisthasiddhasthAvasthAtrayaM bhAvayet / yadbhASyam"NhavaNaccagehiM chaumattha 1 vatthapaDihAragehiM kevaliaM 2 / paliaMkussaggehi a, jiNassa bhAvijja siddhattaM / / 1 / / " [caityavandanamUlabhASye gA. 12] snApakaiH parikaroparighaTitagajArUDhakarakalitakalazairamarairarcakaizca-tatraiva ghaTitamAlAdhAraiH kRtvA jinasya chadmasthAvasthAM bhAvayet / chadmasthAvasthA tridhA-janmAvasthA 1, rAjyAvasthA 2, zrAmaNyAvasthA 3 ca / tatra snapanakArairjanmAvasthA 1, mAlAdhArai rAjyAvasthA 2, zrAmaNyAvasthA bhagavato'pagatakezazIrSamukhadarzanAtsujJAtaiva 3 / prAtihAryeSu parikaroparitanakalazobhayapArzvaghaTitaiH patraiH kaGkelliH 1, mAlAdhAraiH puSpavRSTiH 2, vINAvaMzakaraiH pratimobhayapArzvavartibhirdivyo dhvaniH 3, zeSANi sphuTAnyeva iti bhAvapUjA 3 / anyarItyA'pi pUjAtrayaM bRhadbhASyAdyuktam yathA"paMcovayArajuttA, pUA aTThovayArakaliA ya / riddhiviseseNaM puNa, neA savvovayArAvi / / 1 / / tattha ya paMcuvayArA, kusuma 1 'kkhaya 2 gaMdha 3 dhUva 4 dIvehiM 5 / / kusuma 1 kkhaya 2 gaMdha 3 paIva 4 dhUva 5 nevejja 6 phala 7 jalehiM 8 puNo / aTThavihakammadalaNI, aTThavayArA havai pUA / / 2 / / savvovayArapUA, NhavaNaccaNavatthabhUsaNAIhiM / phalabalidIvAIhiM, naTTagIArattiAhiti / / 3 / / " [caitya.ma.bhA. 209-212] zAstrAntare cAnekadhA'pi pUjAbhedA uktAH santi, tadyathA"sayamANayaNe paDhamA, bIA ANAyaNeNa annehiM / / taiA maNasA saMpADaNeNa varapuSphamAINaM / / 1 / / " [sambodhapra. devAdhi. 189] iti / kAyavAGmanoyogitayA karaNakAraNAnumatibhedatayA ca pUjAtrikam / tathA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4G dharmasaMgraha lAga-4 | dvitIya adhikAra | Ros-51 _ 'pUaMpi puSphAmisathuipaDivattibheao caubvihaMpi jahAsattIe kujjA' lalitavistarAdau tu-puSpAmiSastotrapratipattipUjAnAM yathottaraM prAdhAnya' [] mityuktam, tatrAmiSamazanAdi bhogya vastu, pratipattiH punaravikalAptopadezaparipAlanA ityAgamoktaM pUjAbhedacatuSkam / tathA [sambodhapra. devAdhi. 191] "duvihA jiNiMdapUA, davve bhAve a tattha davvaMmi / davvehiM jiNapUA, jiNaANApAlaNaM bhAve / / 1 / / " [sambodhapra. devAdhi. 191] iti bhedadvayyapi / tathA saptadazabhedA yathA"NhavaNavilevaNa aMgaMmi 1, cakkhujualaM ca vAsapUAe 2 / pupphAruhaNaM 3 mAlAruhaNaM 4 taha vannayAruhaNaM 5 / / 1 / / cuNNAruhaNaM jiNapuMgavANa 6 AharaNarohaNaM ceva 7 / puSphagiha 8 puSphapagaro 9 ArattImaMgalapaIvo 10 / / 2 / / dIvo 11 dhUvukkhevo 12, nevejjaM 13 suhaphalANa DhoaNayaM 14 / gIaM 15 narse 16 vajjaM 17, pUAbheA ime satara / / 3 / / " ekaviMzatibhedAstvanupadameva vakSyamANA jJeyAH / ete sarve'pyaGgAdipUjAtraye sarvavyApake'ntarbhavanti / agAdipUjAtrayaphalaM tvevamAhuH"vigghovasAmagegA, abbhudayasAhaNI bhave bIA / nivvuikaraNI taiA, phalayAu jahatthanAmehiM / / 1 / / " [sambodhapra. devAdhi. 194, ceiavaMdaNamahAbhAsa 213] [sAttvikyAdibhedairapi pUjAtraividhyamuktam, yato vicArAmRtasaMgrahe"sAttvikI rAjasI bhaktistAmasIti tridhA'thavA / jantostattadabhiprAyavizeSAdarhato bhavet / / 1 / / arhatsamyagguNazreNiparijJAnaikapUrvakam / amuJcatA manoraGgamupasarge'pi bhUyasi / / 2 / / arhatsambandhikAryArthaM, sarvasvamapi ditsunA / bhavyAGginA mahotsAhAt, kriyate yA nirantaram / / 3 / / bhaktiH zaktyanusAreNa, niHspRhAzayavRttinA / sA sAttvikI bhavedbhaktirlokadvayaphalAvahA / / 4 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4o dharbhasaMgraha bhAga-4 /dvitIya madhira/ do-11 yadaihikaphalaprAptihetave kRtanizcayA / lokaraJjanavRttyarthaM, rAjasI bhaktirucyate / / 5 / / dviSadApatpratIkArakRte yA kRtamatsaram / dRDhAzayAt vidhIyeta, sA bhaktistAmasI bhavet / / 6 / / rajastamomayI bhaktiH, suprApA sarvadehinAm / durlabhA sAttvikI bhaktiH, zivAvadhisukhAvahA / / 7 / / uttamA sAttvikI bhaktirmadhyamA rAjasI punaH / jaghanyA tAmasI jJeyA'nAdRtA tattvavedibhiH / / 8 / / " ] atra ca prAguktamaGgAgrapUjAdvayaM caityabimbakAraNayAtrAdizca dravyastavaH / yadAha"jiNabhavaNabiMbaThAvaNajattApUAi suttao vihiNA / davvatthaotti te u, bhAvatthayakAraNatteNaM / / 1 / / . NiccaM cia saMpuNNA, jaivihu esA na tIrae kAuM / tahavi aNuciTThiavvA, akkhayadIvAidANeNaM / / 2 / / [ceiavaMdaNamahAbhAsa 216] egapi udagabiMdU, jaha pakkhittaM mahAsamudaMmI / jAyai akkhayamevaM, pUAvihu vIarAgesu / / 3 / / eeNaM bIeNaM, dukkhAi apAviUNa bhavagahaNe / accaMtudArabhoe, bhottuM sijhaMti savvajiA / / 4 / / pUAe maNasaMtI, maNasaMtIe a uttamaM jhANaM / suhajhANeNa ya mukkho, mukkhe sukkhaM nirAbAhaM / / 5 / / " [sambodha pra. devAdhi. 195-9] iti / pUjAdividhisaMgrAhakaM umAsvAtivAcakakRtaM prakaraNaM caivam"snAnaM pUrvAmukhIbhUya, pratIcyAM dantadhAvanam / udIcyAM zvetavastrANi, pUjA pUrvottarAmukhI / / 1 / / gRhe pravizatAM vAmabhAge zalyavivarjite / devatAvasaraM kuryAtsArddhahastova'bhUmike / / 2 / / nIcairbhUmisthitaM kuryAddevatAvasaraM yadi / nIcarnIcaistato vaMzaH, santatyApi sadA bhavet / / 3 / / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | PRTs-1 pUjakaH syAdyathA pUrvaM, uttarasyAzca saMmukhaH / dakSiNasyA dizo varja, vidigvarjanameva hi / / 4 / / pazcimAbhimukhaM kuryAt, pUjAM jainendramUrtaye / caturthasantaticchedo, dakSiNasyAM na santatiH / / 5 / / AgneyyAM tu yadA pUjA, dhanahAnirdine dine / vAyavyAM santatirnaiva, nairRtyAM ca kulakSayaH / / 6 / / aizAnyAM kurvatAM pUjA, saMsthiti va jAyate / aMhri 2 jAnu 4 karAM 6 seSu 8, mUrdhni 9 pUjA yathAkramam / / 7 / / zrIcandanaM vinA naiva, pUjA kAryA kadAcana / bhAle kaNThe hRdambhojodare tilakakAraNam / / 8 / / navabhistilakaiH pUjA, karaNIyA nirantaram / prabhAte prathamaM vAsapUjA kAryA vicakSaNaiH / / 9 / / madhyAhne kusumaiH pUjA, sandhyAyAM dhUpadIpakRt / vAmAMse dhUpadAhaH syAdagratUraM tu saMmukham / 10 / / arhato dakSiNe bhAge, dIpasya vinivezanam / dhyAnaM tu dakSiNe bhAge, caityAnAM vandanaM tathA / / 11 / / hastAtpraskhalitaM kSitau nipatitaM lagnaM kvacit-pAdayoryanmUordhvagataM dhRtaM kuvasanairnAmeradho yad dhRtam / spRSTaM duSTajanairghanairabhihataM yaddaSitaM kITakaistyAjyaM tatkusumaM dalaM phalamatho bhaktairjinaprItaye / / 12 / / naikapuSpaM dvidhA kuryAnna chindyAtkalikAmapi / campakotpalabhedena, bhaveddoSo vizeSataH / / 13 / / . gandhadhUpAkSataiH sragbhiH, pradIpairbalivAribhiH / pradhAnaizca phalaiH pUjA, vidheyA zrIjinezituH / / 14 / / zAntau zvetaM tathA pItaM, lAbhe zyAma parAjaye / maGgallArthe tathA raktaM, paJcavarNaM ca siddhaye / / 15 / / paJcAmRtaM tathA zAntau, dIpaH syAtsaghRtairguDaiH / vahnau lavaNanikSepaH, zAntyai tuSTyai prazasyate / / 16 / / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 - dharbhasaMgraha bhAga-4 | dvitIya madhira | Gos-51 khaNDite sandhite chinne, rakte raudre ca vAsasi / dAnaM pUjA tapo homasaGkhyA (ndhyA)di niSphalaM bhavet / / 17 / / padmAsanasamAsIno, nAsAgranyastalocanaH / / maunI vastrAvRtAsyo'tha, pUjAM kuryAjjinezituH / / 18 / / snAtraM 1 vilepana 2 vibhUSaNa 3 puSpa 4 dAma 5 dhUpa 6 pradIpa 7 phala 8 tandula 9 patra 10 pUgaiH 11 / naivedya 12 vAri 13 vasanai 14 zcamarA 15 tapatra 16 vAditra 17 gIta 18 naTana 19 stuti 20 kozavRddhyA 21 / / 19 / / ityekaviMzatividhA jinarAjapUjA, khyAtA surAsuragaNena kRtA sadaiva / khaNDIkRtA kumatibhiH kalikAlaMyogAdyadyatpriyaM tadiha bhAvavazena yojyam / / 20 / / " iti / evamanyadapi jinabimbavaiziSTyakaraNacaityagRhapramArjanasudhAdhavalanajinacaritrAdivicitracitraracanasamagraviziSTapUjopakaraNasAmagrIsamAracanaparidhApanikAcandrodayatoraNapradAnAdi sarvamaGgAdipUjAyAmantarbhavati, sarvatra jinabhaktereva prAdhAnyAt / gRhacaityopari ca dhautikAdyapi na mocyam, caityavat tatrApi caturazItyAzAtanAyA varz2anIyatvAd / ata eva devasatkapuSpa-dhUpa-dIpa-jalapAtracandrodayAdinA gRhakArya kiJcidapi na kAryameva, nApi svagRhacaityaDhaukitacokSapUgIphalanaivedyAdivikrayotthadravyaM vyApAryam, caityAntare tu sphuTaM tatsvarUpaM sarveSAM purato vijJapyAropyam, anyathA'rpaNe ca mudhAjanaprazaMsAdidoSaprasaGgaH / gRhacaityanaivedyAdyapyArAmikasya mukhyavRttyA mAsadeyasthAne na deyam, zaktyabhAve ca AdAveva naivedyArpaNena mAsadeyoktau tu na doSa iti pUjAvidhiH / TArtha :___ atha pUjAvidhiH ..... na doSa iti pUjAvidhiH / ve pUjAvidhi cha. sane pU0 aMga-ayasane bhAvanA bhedathI traNa prakAranI che. tyAM prakSAla aMgapUjA ja che. tyAra pachI be aMgUThA para, be jAnu para, be hAtha para, be khabhA para, mastaka upara pUjAno yathAkrama e pramANe uktinuM vakSyamANapaNuM hovAne kAraNe sRSTithI nava aMgamAM kapUra kesarAdi mizrita gozISa caMdanAdi dvArA pUjA karavI joIe. keTalAka kahe che. prathama bhagavAnanA kapALa upara tilaka karIne tava aMgamAM pUjA karavI joIe. vaLI zrIjinaprabhasUrikRta pUjAvidhimAM "suMdara sugaMdhI caMdana vaDe devanI dakSiNa jAnu jamaNo jAnu, jamaNo khabho ane niDAla=mastaka, DAbo khabho DAbo jAnu lakSaNavALAM pAMca aMgomAM athavA hRdaya sahita cha aMgomAM pUjA karIne pratyagra kusumo vaDeHkhIlelAM puSpo vaDe ane sugaMdhI vastro vaDe pUjA karavI joIe." e pramANe vAyu cha - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 tethI sArA varNavALAM sugaMdhI, sarasa, bhUmi para nahi paDelAM, khIlelAM, nahi tUTelI pAMdaDIvALAM ane pratyagra=zreSTha, prakIrNaka=chUTAM puSpo athavA vividha prakArathI gUMthAyelAM puSpothI pUjA karavI joIe. ane puSpo pUrvamAM kahelAM che evAM ja grahaNa karavAM joIe. je kAraNathI kahevAyuM che 53 "zuSka puSpothI devanI pUjA karavI joIe nahi. bhUmi para paDelAM puSpothI pUjA karavI joIe nahi. vizIrNa dalavALAM puSpothI pUjA karavI joIe nahi. azubha vastunI sAthe sparzelAM puSpothI pUjA karavI joIe nahi. avikasita puSpothI pUjA karavI joIe nahi." / / 1 || - "kITakozathI kANAM paDelAM puSponuM varjana kare. zIrNa thayelAM puSponuM varjana kare=cImaLAyelAM puSponuM varjana kare. paryuSita=vAsI hoya evAM puSponuM varjana kare. UrNanAmathI vAsita hoya=karoLiyAnA jALAvALAM je azobhita hoya evAM puSponuM varjana kare." / / 2 / / "kharAba gaMdhavALAM puSponuM varjana kare, sugaMdha vagaranAM puSponuM varjana kare. khATI gaMdhavALAM puSponuM varjana kare. malamUtrAdinA nirmANathI ucchiSTa=uchera karAyelAM puSponuM varjana kare. ane malamUtrAdinA nirmANathI karAyelAM puSponuM varjana kare=bhagavAnanI bhaktimAM evAM puSpono upayoga na kare. // 3 // - ane sAmarthya hote chate ratna, suvarNa, motInAM AbharaNa, rajata ane suvarNanAM puSpo vaDe, caMdrodayAdi vicitra duphUlAdi vastro vaDe paNa jinapratimAne alaMkRta kare. ane A rIte anyajIvone paNa bhAvavRddhi Adi thAya. arthAt te prakAre bhagavAnanI bhakti Adi joIne anyajIvone paNa bhAvavRddhi thAya." je kAraNathI kahevAyuM che "pravara sAdhano vaDe=zreSTha pUjAnI sAmagrI vaDe, prAya: bhAva paNa zreSTha thAya che ane saMtapuruSone Amano=zreSTha sAmagrIno zreSThatara anya upayoga nathI=bhagavAnanI bhakti sivAya zreSThatara anya upayoga nathI." (saMbodhaprakaraNa deva adhikAra gA. 170, paMcAzaka 4/16) - zrAddhavidhinI TIkAmAM vaLI graMthima="gUMthAyela, veSTima, pUrima, saMghAtimarUpa cAra prakAranAM pradhAna, amlAna, vidhithI lAvela, so pAMdaDIvALAM, hajAra pAMdaDIvALAM jAI-ketakI-caMpaka Adi viziSTa puSpo vaDe mALA-mugaTa-ziraskapuSpagRhAdinI viracanA karavI joIe." (5. 54) e pramANe vizeSa che. ane caMdana-puSpAdinI pUjA te pramANe karavI joIe, je pramANe jinapratimAnAM cakSu ane mukhanuM AcchAdana Adi na thAya. ane zobhAno atireka thAya; kema ke te rIte ja=mukhanuM AcchAdana na thAya ane zobhAno atireka thAya te rIte ja, jonArane pramodanI vRddhi Adino saMbhava che. anya paNa aMgapUjAno prakAra kusumanI aMjalinuM mocana, paMcAmRtathI prakSAlana, zuddha pANInI dhArAnuM pradAna, kesara-kapUrAdithI mizrita caMdananA vilepanathI AMgInuM vidhAna-gorocana-kastUrI-Adimaya tilakapatra bhaMgyAdikaraNa vagere 'bhakticaityapratimApUjAdhikAramAM'=bhakti caityanA pratimAnI pUjAnA adhikAramAM vakSyamANa yathAyogya jANavuM. ane bhagavAnanA hastamAM suvarNanAM bIjorAM nAriyeLa, sopArI, nAgavallInAM dala, nANakamudrikAdinuM mocana, kRSNAgaru Adi dhUpano utsepa, sugaMdhIvAsanuM prakSepa Adi paNa sarva aMgapUjAmAM aMtarbhAva pAme che. te pramANe 'bRhadbhASya'mAM kahevAyuM che Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | bloka-1 "vaNa, vilepana, AharaNa, vastra, phala, gaMdha, dhUpa, puSpo vaDe jinapUjA karavI joIe. tyAM A vidhi jANavo." II1/ 'tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. tyAM dhUpa jinanI DAbI bAju karavo joIe. e agrapUjA che. tyAra pachI ghIthI pUrNa pradIpathI, zAlyAdi taMdula akSata vaDe, bIjorAdi judAM judAM phalo vaDe, sarva prakAranA vaivedya vaDe ane nirmala pANIthI bharelAM zaMkhAdi pAtro vaDe pUjA karavI joIe. tyAM pradIpa jinapratimAnI jamaNI bAjumAM sthApana karavo joIe. ane akhaMDa akSata vaDe athavA cAMdI-suvarNanA cokhA vaDe jinanI AgaLa darpaNa, bhadrAsana, vardhvamAna, zrIvatsa, matsyayugma, svastika, kuMbha, naMdAvartarUpa aSTamaMgalanuM Alekhana karavuM joIe. athavA anya prakAre jJAna-darzana-cAritranI ArAdhanA nimite sRSTithI guMjatraya dvArA paTTAdimAM viziSTa akSatane ane sopArI Adi phaLane sthApana kare. vaLI navA phaLanA AgamanamAM prathama jinanI AgaLa sarva prakAre sthApana kare. vaivedya paNa sAmartha hote chate kurAdinuM azana, zarkarAguDAdinuM pAna, phalAdi khAdha padArtha, tAMbUla Adi svAdya padArthane mUkavA joIe. ane naivedhapUjA pratidivasa paNa sukara ane mahAphaLavALI ane vizeSa karIne dhAvyanI AgamamAM paNa rAMdhelA dhAvyanI ja pratipAdana karAyela che. je kAraNathI "AvazyakatiktinA 'samavasaraNa adhikAramAM balIne kare che" e pramANe kahevAyuM che. "nizIthamAM paNa - "tyAra pachI prabhAvatIdevIe sarva bali Adi karIne kahyuM "devAdhideva vardhamAna svAmI tenI pratimA karo-tenI pratimA darzana Apo. e pramANe kahIne kuhADo mAryo=prabhAvatIdevIe kuhADo mAryo. be prakAre thayuM te peTI be bhAgarUpe thaI. bhagavAnanI pratimAne sarva alaMkArothI vibhUSita prabhAvatIdevI jue che." 'nizIthapIThamAM paNa bali e upadravanA upazama nimitte dUra karAya che. "mahAnizItha'mAM paNa trIjA adhyayanamAM arihaMtabhagavaMtonA gaMgha-malla-pradIpa-saMmArjana=sArI rIte sApha karavAM, upalepana-vividha prakAranAM bali-vastra-dhUpAdi vaDe pUjAsatkArathI pratidina abhyarthanA karato huM tilthappaNa=tIrthauppaNaMne karuM chuM. tyAra pachI gozISacaMdananA rasathI paMcAMgulinA tala vaDe maMDala AlekhanAdi puSpanI racanA ArAtri Adi ane gIta nRtyAdi karavAM joIe. sarva paNa A agrapUjA ja che. je kAraNathI bhASya che. "gaMdhabbA naTavAIa lavaNa jala AratI Adi dIvAdi je kaMI che te sarva paNa agrapUjAmAM avatAra pAme che." (gA. 205) e pramANe agrapUjA che. rA bhAvapUjA vaLI jinapUjAnA vyApAranA niSedharUpa trIjI vaiSadhikIkaraNapUrvaka jinanI jamaNI bAjue puruSa vaLI strI DAbI bAjue AzAtananA parihAra mATe jaghanyathI paNa saMbhava hote jIte nava hAtha pramANathI vaLI asaMbhavamAM asaMbhava hote chate, aDadhA hAtha pramANathI vaLI utkRSTathI sAITha (60) hAtha pramANa avagrahathI bahAra rahIne viziSTa stuti Adi vaDe caityavaMdatAne karavI joIe. ane kahe che - . Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 papa - "vaLI trIjI bhAvapUjA caityavaMdananA, ucitadezamAM rahIne yathAzakti vividha prakAranI stuti-stotra AdithI devavaMdana karavA joIe." III "nizItha'mAM paNa. "vaLI te gaMdhAra zrAvaka stava stutithI stuti karato tyAM parvatanI guphAmAM ahorAtra rahyo." ane vasudevahindImAM prabhAtamAM karAyelA samagra zrAvakanA sAmAyika Adi niyamavALo, grahaNa karAyelA paccakhkhANavALo, karyA che kAussagna stuti vaMdana jemaNe evA vasudeva hatA." tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. A rIte aneka sthAnamAM zrAvakAdi vaDe paNa kAyotsarga-stuti AdithI caityavaMdanA karAI. e pramANe kahevAyuM. ane te=caityavaMdanA, jaghanyAdi bhedathI traNa prakAranI che. je kAraNathI bhASya che. navakArathI jaghanyathI caityavaMdana che. daMDa ane stuti yugalathI madhyama caityavaMdana che. pAMca daMDaka stuti catuSka stavana ane praNidhAnathI utkRSTa caityavaMdana che." (caityavaMdana mUlabhASya gA. 23) vyAkhyA-navakArathI aMjalibaMdha ziromanAdi lakSaNa pramANa mAtrathI athavA namo arihaMtANaM ItyAdithI athavA eka zlokAdirUpa namaskAranA pAThapUrvaka namakriyArUpa karaNabhUtathI, jAtino nirdeza hovAthI ghaNA paNa namaskArathI karAtI jaghanya svalpa vaMdanA thAya che; kema ke pATha ane kriyAnuM alpapaNuM che. caityavaMdana bhASya'nA uddharaNamAM "namuvAre nannA' pachI "vandranA mavati' adhyAhAra che e batAvavA mATe "vandranA mavatIti tha' kahela che. ane tyAM=namaskAranI kriyAmAM praNAma pAMca prakAranA che. "mastakanA nAma=mastakanA namanamAM, eka aMga thAya. karadrayanA namanamAM be aMga thAya. traNanA namanamAM traNa aMga thAya. kyAM traNa aMganA namanamAM traNa aMga thAya ? tethI kahe che - karadraya ane mastakanA manamAM traNa aMga thAya che." IInA "cAranA=be kara ane be jAnuM rUpa cAranA, namanamAM catu aMga thAya cAra aMgathI namaskAra thAya. ane mastaka, be kara ane be jAnurUpa pAMcanA manamAM paMcAga thAya=paMcAga praNAma thAya." iArA ti' uddharaNanI samApti arthe che. ane daMDaka="caityavaMdanabhASya'mAM kahela daMDaka arihaMta ceiANaM' ItyAdi caityastava svarUpa che. stuti pratIta che. je tenA aMtamAM apAya che=stuti arihaMtaceIANa ItyAdinA aMtamAM bolAya che. te baMnenuM yugala athavA A ja=daMDaka ane stuti e ja yugala madhyamAM che. ane A vyAkhyAna= "caityavaMdanabhArtha'nuM A vyAkhyAna, A kalpagAthAne AzrayIne karAya che. te A pramANe - nizrAkRta ane anizrAkRta sarva caityamAM paNa traNa stuti karavI joIe. velAne samayane ane caityone jANIne eka-eka paNa stuti karavI joIe." (caityavaMdanamahAbhASya gA. 164) je kAraNathI daMDakanA avasAnamAM arihaMta ceIANe rUpa sUtranA aMtamAM, eka stuti karAya che, ethI daMDaka stuti yugala thAya che. ane pAMca daMDako vaDe 1 zakrastava arthAt namuttharaM sUtra, 2 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 caityastava arihaMtaceIANaM sUtra, 3 nAmastava=logassa sUtra, 4 zrutastava=puphakharavaradIva sUtra, 5 siddhastava=siddhANaM-buddhANaM rUpa pAMca daMDaka vaDe, stuticatuSTaya vaDe, stavana vaDe ane jayavIyarAya ityAdi praNidhAna vaDe utkRSTa caityavaMdanA che. ane A vyAkhyAna eka AcArya kahe che. traNa stuti traNa zlokavALI jyAM sudhI bole tyAM sudhI tyAM jina maMdiramAM, sAdhune rahevAnuM anujJAta che ane kAraNathI vadhu samaya paNa yatione jinamaMdiramAM rahevA mATe anujJA che. (utkRSTa caityavaMdana karavA mATe traNa kAyotsarga karAya che ane temAM siddhANaM buddhANaM' sUtra bolAya che tenA traNa zloko sudhI sAdhune jinamaMdiramAM rahevAnI anujJA che ane tenAthI adhika kAraNa hoya to rahevAmAM niSedha nathI. te sivAya sAdhune jinAlayamAM rahevuM ucita nathI.) ane A kalpagAthA 'praNidhAna muktAzaktithI' e pramANe vacanane AzrayIne kare che. vaMdanakacUNimAM paNa kahevAyuM che - "ane te caityavaMdana jaghanya, madhyama, utkRSTanA bhedathI trividha che. je kAraNathI kahevAyuM che - navakArathI jaghanya, daMDaka-stuti yugala madhyama jANavuM. utkRSTa vidhithI saMpUrNa vaMdanA che. kharekhara vaMdanA traNa prakAranI che." II15 tyAM namaskArathI eka zlokanA uccAraNathI, praNAmakaMraNathI jaghavya vaMdanA che. tathA arihaMtaceIANaM ItyAdi daMDakane bolIne kAussagnane pArIne stuti bolavI joIe. e pramANe daMDakanA ane stutinA yugalathI=dugathI, madhyama jANavI. ane kalpamAM kahevAyuM che - nizrAkRta ane anizrAkRta sarva caityomAM paNa traNa stuti karavI joIe. velAna=samayane ane caityone jANIne eka-eka paNa stuti karavI joIe." III ane zakrastava Adi daMDakapaMcaka, stuticatuSka praNidhAnanA karaNathI saMpUrNa A utkRSTa vaMdanA che." anya kahe che. eka zakastavathI jaghanya vaMdanA te dugatigathIetraNa dugathI, madhyama ane cAra athavA pAMcathI utkRSTa jANavI." ILA (catyavaMdanabhASya gA. 20) athavA prakArotarathI vaMdanAnA vaividhyate kahe che. je pramANe paMcAzakamAM kahyuM che. "athavA bhAvanA bhedathI oghathI apunabaMdhakAdinI sarva vaMdanA trividha jANavI=pUrvamAM varNana karAyelI jaghanyamadhyama-utkRSTa sarva caityavaMdanA trividha jANavI. zeSa jIvone A vaMdanA nathI. je kAraNathI zAstramAM kahevAyuM che." [paMcAzaka (33). vyAkhyA - 'athavA e nipAta che. pUrvokta prakAranI apekSAe prakAra taranA ghotana mATe che ane te prakArAMtara ja spaSTa kare che. bhAvabhedathI pariNAmavizeSathI, guNasthAnakavizeSano saMbhava hovAne kAraNe athavA pramoda mAtrarUpa bhAvabhedathI vaMdanAdhikAramAM jIvagata vaMdanA traNa prakAranI jANavI ema saMbaMdha che. oghathI=sAmAnyathI=avivakSita pAThakriyArUpasvAdipaNAthI=pUrvamAM jaghanyAdi caityavaMdanAmAM je pAThAdinI vivakSA karI te vivakSA vagara sAmAnyathI, e pramANe artha che. kone vaMdanA hoya che ? ethI kahe che - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 57 apunabaMdhakAdi jIvone=vaMdanA adhikArI jIvone, badhI vaMdanA trividha jANavI ema anvaya che. tyAM apunabaMdhaka samyaktvaprAptinA prakramamAM vyAkhyAtapUrva che=pUrvamAM batAvAyuM che. 'Adi' zabdathI= apunarbaMdhakAdimAM rahelA 'Adi' zabdathI avirata samyagdaSTi, dezavirata ane sarvaviratanuM grahaNa che. apunarbaMdhakAdinI sarva paNa vaMdanA namaskArAdinA bhedathI jaghanyAdi prakAravALI paNa, koI eka vaMdanA dUra raho paraMtu sarva paNa vaMdanA trividha jANavI ema anvaya che. tyAM apunarbaMdhakane jaghanya vaMdanA che; kema ke tenA pariNAmanuM vizuddhinI apekSAe jaghanyapaNuM che. avirata samyagdaSTinI vaMdanA madhyama che; kema ke tenA pariNAmanuM vizuddhine AzrayIne madhyamapaNuM che. sAmAnya viratane dezaviratidhara ane sarvaviratidhara ubhaya sAmAnya viratane, utkRSTa vaMdanA che; kema ke tenA pariNAmanuM tevA prakArapaNuM ja che=utkRSTapaNuM ja che. athavA apunabaMdhakanI paNa vaMdanA trividha che; kema ke pramodarUpa bhAvanuM trividhapaNuM che. e rIte itaranI paNa=samyagdaSTi AdinI paNa pramodane AzrayIne vaMdanA trividha jANavI. 'tha'thI zaMkA kare che. apunabaMdhakAdine bhAvabhedathI traNa prakAranI vaMdanA hoya che. e pramANe kema kahevAya ? mArNAbhimukha Adine paNa bhAvabhedano sadbhAva che. e prakAranI zaMkA karIne 'paMcAzaka'nI gAthAnA chellA padathI kahe che - "zeSa jIvone=apunabaMdhakAdithI vyatirikta jIvone=sakRbaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita ane tenAthI itara evA mithyAdaeNSTijIvone A=adhikRta bhAvabhedavALI vaMdanA, nathI ja. je kAraNathI siddhAMtamAM kahevAI che; kema ke teonuM=sakRtabaMdhakAdi jIvonuM, tadyogyatA vikalapaNuM che. e pramANe gAthArtha che." ane A rIte=paMcAzakanI gAthAnI TIkAnusAre varNana karyuM e rIte ane pUrvamAM jaghanyAdi caityavaMdanAdi bhedo batAvyA e rIte, bhAvavaMdanAnA ane zuddhadravyavaMdanAnA adhikArIne paNa A traNa ja vaMdanAo che. vaLI sakRtabaMdhakAdi jIvone azuddha vyavaMdanA ja che. je kAraNathI tyAM ja='paMcAzaka'mAM ja kahevAyuM che - "ahIM=vaMdanAmAM, A adhikArI che=apunarbaMdhakAdi jIvo vaMdanAnA adhikArI che. zeSajIvo adhikArI nathI. je kAraNathI AdravyavaMdanA paNa, itaranA yogyapaNAthI che=bhAvavaMdanAnA yogyapaNAthI che. vaLI zeSane apradhAnapaNAthI che." (paMcAzaka 3/7) phakta zlokamAM 'vaTI' zabda 'tara' evI bhAvavaMdanAnA yogyapaNAthI che. je pradhAna dravyavaMdanA che te adhikArIne che=apunarbaMdhakAdi jIvone che. vaLI, zeSa evA sakRtabaMdhakAdi jIvone bhAvavaMdanAnuM akAraNapaNuM hovAthI apradhAnadravyavaMdanA che. e prakArano bhAva che=zrlokano e prakArano bhAva che ane A rIte=atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, jaghanyAdi eka-ekanI paNa caityavaMdanAnA adhikArItrayano saMbhava hovAthI navaprakAranI caityavaMdanA che. e pramANe jANavuM. ane ahIM keTalAka mAne che. zakrastavamAtra ja vaMdana zrAvakane yukta che; kema ke jIvAbhigamAdimAM tanmAtra ja tenuM=zakrastavamAtra ja vaMdananuM, devAdi vaDe kRtatvena pratipAditapaNuM che, tethI tenA AcaritanA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa8 dharmasaMgraha bhAga-4dvitIya adhikAra | zloka-1 prAmAyathI devonA AcaritanA prAmANyathI ane tenA adhikataratuM=namutthaNaMthI adhikataranuM gaNadharAdithI karAyelA jIvAbhigamAdi sUtramAM anabhidhAna hovAthI zakastavathI atirikta te nathI=paityavaMdana nathI. "tti' zabda koIkanI mAnyatAnA kathananI samApti mATe che. ahIM pUrvapakSInI zaMkAmAM graMthakArazrI kahe che. AcaritanuM prAmAya che e pramANe je pUrvapakSI vaDe kahevAyuM te ayukta che. je kAraNathI je A jIvAbhigamAdi sUtra te vijayadevAdi caritranA anuvAda para che. ethI tenAthI jIvAbhigamAdinA vacanathI, vidhivAdarUpa adhikRta vaMdanano uccheda karavo zakya nathI, kema ke teonuM vijayadevAdinuM aviratapaNuM che. pramattapaNuM che. te kAraNathI teTaluM ja yukta che aviratapaNuM hovAthI devatAone zakrastava mAtra caityavaMdanayukta che. vaLI temanAthI anya apramAda vizeSavALA, vizeSa bhaktivALA zrAvakone tenA adhikatvamAM paNa zakrastavathI adhika sUtravALA caityavaMdanamAM paNa doSa nathI. vaLI jo AcaritanuM avalaMbana laIne=devAdithI AcaritanuM avalaMbana laIne, pravRtti kartavya hoya to ghaNuM anya paNa kartavya thAya. vidheyapaNAthI aMgIkRta paNa varjanIya thAya. ethI je tenAthI zakastavathI adhikataranuM abhidhAna hovAthI e pramANe je pUrvapakSI vaDe kahevAyuM te ayukta che; kema ke traNa zloka pramANa traNa stuti jyAM sudhI kare che. (caityavaMdanamahAbhASya gA. 823) ityAdi vyavahArabhASyanA vacananuM zravaNa che. sAdhunI apekSAe te che=vyavahArabhASyanuM vacana che. ema pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che. ema na kahevuM; kema ke sAdhune ane zrAvakane darzanazuddhinuM kartavyapaNuM che. ane vaMdananuM darzanazuddhinuM nimitapaNuM che. ane saMvegAdinuM kAraNa paNuM hovAthI, azaTha samAcaritapaNuM hovAthI jItalakSaNanuM ahIM upaparamAtapaNuM hovAthI=caityavaMdanamAM zakrastavathI adhika sUtranuM upapadyamAnapaNuM hovAthI ane caityavaMdana bhASakAra Adi vaDe AnA karaNanuM zakrastavathI adhika sUtrathI caityavaMdanano karaNanuM, samarthitapaNuM hovAthI, tenuM adhikatara paNa=namuhUNaMthI adhikasUtranuM caityavaMdana paNa ayukta nathI. ethI prasaMgathI saryuM. ane "mahAnizItha'mAM pratidivasa sAta caityavaMdanA sAdhune kahevAI che. zrAvakane paNa utkarSathI sAta kahevAI che. je kAraNathI bhASya che. , "1 pratikramaNamAM rAI pratikramaNamAM, 2 caityamAM=jinamaMdiramAM, 3 jamaNamAM paccakhANa pAratI vakhate, 4 carima=chelluM, 5 pratikramaNamAM=sAMje devasie pratikramaNamAM, 6 sUtI vakhate=saMthArA porisI bhaNAve tyAre, 7 pratibodhamAM=savAre jAgyA pachI, A caityavaMdanA yatine sAta vakhata ahorAtrimAM che." III pratikramaNa karanAra gRhasthane sAta vakhata caityavaMdana hoya che. Itarane=ubhayataMka pratikramaNa nahi karanAra gRhasthane, pAMca vakhata caityavaMdana hoya che. ane jaghanyathI trisaMdhyA pUjAmAM traNa vakhata caityavaMdana hoya che." mArA (caityavaMdanamUla bhASya gA. 59-60) tyAM caityavaMdanamAM, AvazyakatAM be, sUvAnAM ane jAgavAnAM be ane trikAlapUjAnAM traNa e pramANe sAta caityavaMdana hoya che. eka AvazyakatA karaNamAM zrAvakane cha caityavaMdana hoya che. sUvA AdinA samayamAM sUvAnA ane jAgavAnA samayamAM, tenA akaraNamAM-caityavaMdananA akaraNamAM, Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 pAMca paNa caityavaMdana hoya che. vaLI, ghaNAM devagRhAdimAM adhika paNa hoya che=pAMcathI adhika paNa caityavaMdana hoya che. jyAre pUjA na thAya tyAre paNa zrAvake trisaMdhyA devanuM vaMdana karavuM joIe. je kAraNathI AgamamAM che. "he devAnupriya ! AjathI mAMDI jAvava sudhI traikAlika avyAkSipta, acala, ekAgra cittathI caityane vaMdana karavuM joIe. he devAnupriya ! azuci, azAzvata, kSaNabhaMgura evA manuSyapaNAno sAra A ja che-ekAgra cittathI caityavaMdana karavuM joIe e ja sAra che. tyAM pUrvAthnamAM=divasanA prAraMbhamAM, tyAM sudhI AhAra-pANI na karavA joIe jyAM sudhI caitya ane sAdhune vaMdana na kare tathA madhyAhnamAM tyAM sudhI AhAra na karavo joIe jyAM sudhI caityane vaMdana na kare ane aparAhmamAM=divasanA aMtima bhAgamAM=saMdhyA samaye, te prakAre caityavaMdana karavuM joIe jyAM sudhI avaMdita caitya vaDe saMdhyAno samaya atikrama na thAya." 'tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane "suprabhAtamAM zrAvakane pANI paNa pIvuM kalpatuM nathI. jyAM sudhI caityone ane sAdhune vidhithI vaMdana na karyAM hoya." ||1|| "madhyAhne pharI paNa niyamathI vaMdana karIne jamavuM kalpe che. vaLI teone vaMdana karIne, tyAra pachI rAtrimAM sUe." 112 11 'tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane utkRSTa caityavaMdanavidhi savistara AgaLamAM kahevAze. gItanRtyAdi agrapUjAmAM kahevAyeluM kRtya bhAvapUjAmAM paNa avatAra pAme che. ane te=gIta-nRtyAdi agrapUjAmAM kahevAyeluM kRtya mahAlapaNuM hovAne kAraNe mukhyavRttithI zrAvaka svayaM kare che je pramANe udAyatarAjAnI rANI prabhAvatI karatI hatI. je kAraNathI 'nizIthacUrNi'mAM kahevAyuM che. "prabhAvatI snAna karelI, kRta balikarmavALI, karelAM che kautuka maMgalavALI, zveta vastronA paridhAnavALI yAvat AThama-caturdazImAM bhaktirAgathI svayaM ja rANI nRtyano upacAra kare che. rAjA paNa tenA anuvartanathI mRdaMga vagADe che." ane pUjAkaraNanA avasaramAM bhagavAnanI chadmastha, kevalIstha, siddhastha traNa avasthAnuM bhAvana karavuM joIe. je kAraNathI bhAse che. "havaNacakra vaDe chadmastha, vastra-prAtihArya vaDe kevalIpaNuM, jinanI paliaMka ane kAussagga mudrAthI siddhapaNuM bhAvana karavuM joIe." (caityavaMdanamUla bhASya gA. 12) parikaranA uparamAM ghaTita=ghaDAyelA, gajaArUDha hAthamAM dhAraNa karelA kaLazothI, snApaka evA devo vaDe=snAna karAvanArA devo vaDe ane arcaka=pUjA karanArA devo vaDe tyAM ja=parikaramAM ghaTita mAlAdhArI devo vaDe AlaMbana karIne=emanuM avalaMbana laIne, jinatI chadmastha avasthAne bhAvana Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 karavI joIe. chadmastha avasthA traNa prakAranI che. 1 janmAvasthA 2 rAjyavasthA ane 3 zramaNAvasthA. tyAM traNa avasthAmAM, snAna karAvanArA devo vaDe janmAvasthA bhAvana karavI. mAlAne dhAraNa karanArA devo vaDe rAjyAvasthA dhAraNa karavI. bhagavAnanI zramaNa avasthA dUra karAyela kezavALA mastaka ane mukhadarzanathI sujJAta ja che. prAtihAryomAM parikaranA uparitana=uparanA bhAgamAM rahelA, kaLazonI baMne bAju ghaDAyelA patro vaDe kaMkeli, mAlAdhArI devo vaDe puSpavRSTi, pratimAnI baMne bAju vINA ane vagADanArA devo vaDe divyadhvani ane zeSa prAtihAryo spaSTa ja che. e pramANe bhAvapUjA che. anyarItithI paNa pUjAtraya bRhadbhASyamAM kahevAI che. je A pramANe - "paMcopacArayukta pUjA aSTopacAra kalita. vaLI Rddhi vizeSathI sarvopacAravALI paNa pUjA jANavI." . "tyAM traNa prakAranI pUjAmAM, paMcopacAra 1 puSpa 2 akSata 3 gaMdha 4 dhUpa 5 dIpako vaDe. vaLI, 1 puSpa ra akSata 3 gaMdha 4 dIpaka 5 dhUpa 6 naivedya 7 phala 8 jala vaDe ATha prakAranAM karmone nAza karanArI ATha prakAranI pUjA thAya che." rA. snAna, arcana, vastra, bhUSaNAdi vaDe phala, bali, dIvAdi vaDe nRtya-gIta-AratI Adi vaDe sarvopacAra pUjA che." Ila (caityavaMdana mahA bhASya 209-212). ane zAstrAMtamAM aneka prakAranA paNa pUjAnA bhedo kahevAyA che. te A pramANe - svayaM AnayanamAM prathamA, anya vaDe maMgAvavAmAM bIjI ane manathI saMpAdita zreSTha puSpAdi vaDe trIjI pUjA jANavI." (saMbodhaprakaraNa devAdhikAra 189) 'tti' uddharaNanI samApti arthe che. kAyayogIpaNAthI-vacanayogIpaNAthI-manoyogIpaNAthI ane karaNa-karAvaNa-anumatinA bhedapaNAthI pUjAtrika che. ane pharI paNa puSpa-AmiSa-stuti-pratipattinA bhedathI cAra prakAranI paNa yathAzaktithI pUjA karavI joIe." vaLI lalitavistaradimAM paNa - "puSpa-AmiSa-stotra-pratipatti pUjAnuM yathottara prAdhAnya che. e pramANe kahevAyuM che. tyAM AmiSa azanAdi bhogya vastu che. vaLI, pratipatti avikala AptanA upadezanI paripAlanA che. e pramANe Agama ukta pUjAnA cAra bhedo che." (saMbodhaprakaraNa devAdhikAra 191) ane "dravya ane bhAvanA bhedathI jinapUjA be prakAranI che. tyAM dravyomAM dravyapUjAmAM dravyothI jinapUjA che=uttamadravyothI jinapUjA che. ane bhAvamAM=bhAvapUjAmAM, jinAjJAnuM pAlana jinapUjA che." (saMbodhaprakaraNa devAdhikAra 191) e pramANe bhedadvaya paNa che ane sattarabhedo che. je A pramANe - jinezvaranA aMga upara 1 snAna-vilepana, 2 cakSuyugala ane vAsapUjA, 3 puSponuM AropaNa, 4 mALAnuM AropaNa, 5 ane varNanuM AropaNa, 6 cUrNanuM AropaNa, 7 AbharaNanuM AropaNa, 8 puSpagRha, 9 puSpano prakara, 10 AratI-maMgaladIvo, 11 dIvo, 12 dhUpano ukSepa, 13 naivedya, 14 suMdara phaLone mUkavAM, 15 gIta, 16 nRtya, 17 vAjitra. A sattara pUjAnA bhedo che." (gAthA 1thI 3). Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | bloka-1 vaLI ekavIsa bhedo anupada jannatarata ja kahevAnArA jANavA. A sarva paNa=atyAra sudhI varNana karAyelA sarva paNa pUjAnA bhedo sarvavyApaka evA aMgAdi pUjAtrayamAM aMtarbhAva pAme che. vaLI aMgAdi pUjAtrayanuM phala A pramANe kahe che - "vighna upazAmaka eka che=aMgAdi traNamAMthI prathama pUjA che. abhyadayasAdhanI bIjI pUjA che ane nivRttine karanArI trIjI pUjA phalathI yathArtha nAmavALI che." 1 (saMbodhaprakaraNa devAdhikAra 194, caityavaMdanamahAbhASya 213). ane sAtvikI Adi bhedo vaDe paNa pUjAnuM vaividhya kahevAyuM che. je kAraNathI vicAraamRtasaMgrahamAM kahevAyuM che - "sAtvika bhakti, rAjasI bhakti athavA tAmasI bhakti e pramANe traNa prakAranI pUjA che. jIvanA te te abhiprAya vizeSathI=sAtvika-rAjasI ane tAmasI rUpa abhiprAya vizeSathI, arihaMtanI bhakti thAya che." TI1TI arihaMtanA samyapha guNazreNInA parijJAna eka pUrvaka niHspRha AzayavRttithI ghaNA paNa upasargamAM manoraMgane nahi mUkatA=bhagavAnanI bhaktinA adhyavasAyane nahi mUkatA, arihaMta saMbaMdhI kArya mATe sarvasva paNa ApavAnI icchAvALA evA bhavyajIva vaDe mahAutsAhathI je bhakti zakti anusAra niraMtara karAya che te lokaAyanA phalane lAvanArI =A loka ane paralokamAM uttamaphalane ApanArI, sAtvika bhakti thAya che." (vicArAmRtasaMgraha 23-4) "jyAre lokaraMjananI vRtti mATe aihika phalanI prAptinA hetu mATe karAyelA nizcayavALI bhakti rAjasI kahevAya che." iAMpA "zatru dvArA prApta thayelI ApattinA pratikAra mATe je bhakti daDhaAzayathI kRtamatsarapUrvaka zatru pratye karAyelA matsarapUrvaka, karAya che. te bhakti tAmasI che." list "raja: ane tamomayI bhakti=rAjasI ane tAmasI bhakti sarva jIvone suprApta che. zivanA avadhivALA sukhane lAvanArI=mokSanA sukhane lAvanArI, sAtvika bhakti durlabha che." IIchA "sAtvika bhakti uttama, rAjasI bhakti madhyama, vaLI tAmasI bhakti jaghanya jANavI. tatvanA jANanArAo vaDe madhyama ane jaghanya bhakti anAdata che=sevatA nathI." 58 (vicAraamRtasaMgraha) ane ahIM pUrvamAM kahela aMgapUjA-agrapUjA draya, caityabiMbanuM karAvavuM ane yAtrAdi dravyastava che. jete kahe che - sUtrathI jinabhavana, bibasthApana, yAtrA, pUjAdi vidhithI karAyelAM te bhAvastavanA kAraNapaNA vaDe dravyastava che." III - "jo ke nitya ja saMpUrNa A=pUjA, karavA mATe samartha nathI zrAvaka samartha nathI topaNa akSata-dIvAdinA dAnathI karavI joIe." iArA (caityavaMdanamahAbhASya 216) "jo eka paNa pANInuM biMdu mahAsamudramAM pralipta karAyeluM (akSaya thAya che.) e rIte vItarAgamAM pUjA paNa akSaya thAya che." li3il Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 "A bIjathI=bhagavAnanI pUjAthI prApta thayelA bIjathI, bhavagrahaNamAM du:khAdine prApta karyA vinA atyaMta udAra bhogone bhogavIne sarva jIvo siddha thAya che." / / 4 / / 62 "pUjAthI mananI zakti (prApta thAya che.) ane mananI zaktithI uttama dhyAna (prApta thAya che.) ane zubhadhyAnathI mokSa thAya che. mokSamAM nirAbAdha sukha che." pa|| (saMbodha prakaraNa, devAdhikAra 195-9) 'kRti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane umAsvAtivAcakakRta pUjAsaMgrAhaka prakaraNa A pramANe che - "snAnapUrvAbhimukha thaIne, pazcima dizAmAM daMtadhAvana, uttaradizAmAM zveta vastro dhAraNa karavAM joIe ane pUjA pUrva-uttarAdhimukha karavI joIe." / / 1 / / "gharamAM praveza karatA puruSanI DAbI bAjumAM zalya rahita doDha hAtha UMcI bhUmimAM devatAnuM sthAna karavuM joIe." vArasA "jo nIcI bhUmimAM rahela sthAnamAM devatAnuM sthAna karAya to saMtatithI paNa vaMza sadA nIce-nIce jAya che." / / 3 / / "je pramANe pUrvasanmukha ane uttarasanmukha pUjaka thAya. (te pramANe pUjA karavI joIe.) dakSiNa dizAnuM varjana kare. vidizAnuM varjana ja kare." / / 4 / / "jainendramUrtinI pazcimAbhimukha pUjA kare to caturtha saMtatino uccheda thAya=cothI peDhIno nAza thAya. dakSiNa dizAmAM kare=dakSiNAbhimukha kare to saMtati na thAya." IIII "agnikhUNAmAM=agnikhUNA sanmukha, pUjA kare to divase-divase dhanahAni thAya. vAyavyakhUNAmAM pUjA kare to saMtati na ja thAya. ane naiRtyakhUNAmAM jinapratimAnI pUjA kare to kulano kSaya thAya." / / 6 / / "izAnakhUNAmAM pUjA karatAM saMsthiti na thAya=sArI sthiti na thAya. be pagamAM=paganA aMgUThe, be jAnu para, be khabhA para ane mastaka upara pUjA yathAkrama che." / / 7 / / "caMdana vagara kyAre paNa pUjA karavI joIe nahi. prabhunA kapALe, kaMThamAM, hRdayamAM, udara upara tilaka karavuM joIe." / / 8 / / "nava tilako vaDe niraMtara pUjA karavI joIe. vicakSaNa puruSoe prabhAtamAM prathama vAsakSepa pUjA karavI joIe." ||9| "madhyAhne puSpothI pUjA karavI joIe. saMdhyAmAM dhUpa-dIpathI pUjA karavI joIe. bhagavAnanI DAbI bAju dhUpadAha=dhUpadAnI, rAkhavI joIe. vaLI prabhunI sanmukha vAjiMtrapUjA karavI joIe." / / 10 / "arihaMtanI jamaNI bAju dIpanuM sthApana karavuM joIe. vaLI jamaNI bAju dhyAna ane caityonuM vaMdana karavuM joIe." / / 11 / "hAthathI praskhalita, jamInamAM paDeluM, kyAreka be paga vaDe lAgeluM je mastaka upara dhAraNa karAyela hoya, kharAba vastrothI dhAraNa karAyela hoya, nAbhithI nIce dhAraNa karAyela hoya, duSTajano vaDe sparzAyeluM hoya, ghana vastuthI abhihata thayeluM hoya=koI vastuthI coLAI gayuM hoya, je kIDAo vaDe dUSita che te puSpadala=jinapUjAnI sAmagrI, phala jinaprIti arthe=bhagavAnanI bhakti mATe bhakto vaDe tyAjya che." / / 12 / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u3 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | bloka-1 eka puSpane be prakAre karavuM joIe nahi. kalikAne paNa chedavI joIe nahi. caMpaka ane kamaLanA bheda karavAthI vizeSathI doSa thAya." I13. gaMdha-dhUpa ane akSata vaDe, dIvAo vaDe, bali-jala vaDe ane pradhAna evAM phaLo vaDe jinezvaranI pUjA karavI joIe." n14mA "zAMti mATe zvetavarNa tathA lAbha mATe pILo varNa, parAjaya mATe=zatrunA parAjaya mATe zyAma varNa tathA maMgala arthe rakta varNa ane siddhi mATe paMcavarNa (vastra dhAraNa karavAM joIe.)" 15 zAMti mATe paMcAmRta tathA ghI sahita goLa vaDe dIvo thAya. zAMti ane tuSTi mATe agnimAM lavaNano nikSepa prazaMsA karAya che." I16" "khaMDita thayela=phATeluM, sAMdheluM, chedAyeluM, lAla ane raudra bahu bhapakAvALA vastramAM dAna-pUjA-tapa-homa-saMdhyAdi niSphaLa thAya." II17nA padmAsanamAM rahelo nAsAgramAM sthApana karAyelAM locanavALo maunI vastrathI AvRta mukhavALo evo zrAvaka bhagavAnanI pUjA kare." II18TI "1 snAtra=bhagavAnanI prakSAlapUjA 2 vilepana 3 vibhUSaNa 4 puSpa 5 mALA 6 dhUpa 7 dIpaka 8 phala 9 akSata 10 patra 11 sopArI vaDe 12 naivedya 13 jala 14 vastra vaDe 15 cAmara 16 Atapatrakachatra 17 vAjiMtra 18 gIta 19 nRtya 20 stuti 21 kozavRddhithI bhagavAnanI pUjA karavI joIe ema gAthA-18 sAthe saMbaMdha che." 19 "A pramANe ekavIza prakAranI jinarAjanI pUjA kahevAI che. haMmezAM sura-asuranA samudAya vaDe karAyelI ja che. kumatio vaDe kalikAlanA yogathI khaMDita karAyelI che. je je priya che te ahIM bhAvanA vazathI yojavI joIe=te te prakAranI pUjA karavI joIe." ra0. 'ti' uddharaNanI samApti arthe che. A rIte bIjuM paNa jinabiMbanA vaiziyakaraNa=jinabiMbanI viziSTa prakAre pUjAnuM karaNa, caityagRhanuM pramArjana, amRtathI dhavala jinacaritrAdinA vicitra citranuM racata, samagra viziSTa pUjAnA upakaraNanI sAmagrInuM samAracata, paridhApatikA caMdrodayacaMdaravA-toraNAdinuM pradAnAdi sarva aMgAdi pUjAmAM aMtarbhAva pAme che; kema ke sarvatra jinabhaktinuM ja prAdhAnya che ane gharanA caityanI upara dhotiyAdi paNa mUkavAM joIe nahi. tyAM paNa=gRhacaityamAM paNa, 84 AzAtanAnuM varjana karavuM joIe. AthI ja gRhacaityamAM paNa coryAzI (84) AzAtanAnuM varjana karavuM joIe, AthI ja, devasaMbaMdhI puSpa-dhUpa-dIpa-jalapAtra-caMdrodayAdi vaDe koI paNa gharanuM kArya karavuM ja joIe nahi. vaLI, svagRha caityamAM mUkAyelAM akSata, sopArI, naivedyAdi vecIne utpanna thayeluM dravya vAparavuM nahi=potAnA gRhacaityamAM vAparavuM joIe nahi. vaLI, caityAMtaramAM saMghanA daherAsaramAM, spaSTa tenuM svarUpa sarvanI AgaLa jaNAvIne mUkavuM joIe ane anyathA arpaNamAM=lokone spaSTa jaNAvyA vagara gRhacaityanA dravyanA arpaNamAM, mugdhajanonI prazaMsAdinA doSano prasaMga che. gRhacaityanA naivedhAdi paNa mALIne mukhyavRttithI mAladeya sthAnamAM=mahinAnA pagAra ApavAmAM, ApavAM joIe nahi. ane zaktinA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u4 dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-1 abhAvamAM AdimAM ja naivedyanA arpaNa dvArA mahinAnA pagAranA ApavAnuM kathana karAve chate doSa nathI e pramANe pUjAvidhi che. bhAvArtha :aMgapUjA - agrapUjA - bhAvapUjA : bhagavAnanI pUjA aMgapUjA-agrapUjA ane bhAvapUjAnA bhedathI traNa prakAranI che. tethI prakSAlAdithI mAMDIne uttamadravyothI bhagavAnanA aMga upara je pUjA karavAmAM Ave che te aMgapUjA che. vivekasaMpanna zrAvaka aMgapUjA karatI vakhate bhagavAnanI siddhamudrAne smRtimAM rAkhIne bhagavAna tulya thavAne anukULa vItarAga pratyeno rAga vRddhi pAme te rIte maunapUrvaka aMgapUjA kare. tyAra pachI gabhArAnI bahAra AvIne dhUpa-dIpa Adi bAhya sAmagrIthI je pUjA karAya che te "agrapUjA' che ane bAhya sAmagrIthI pUjA karyA pachI bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka bhagavAnanA guNothI bhAvita mativALA zrAvako je caityavaMdana kare che te 'bhAvapUjA che; kema ke namutthaNa Adi sUtro dvArA paramAtmAnA pAramArthika svarUpanuM smaraNa thAya te prakAre bhAvone ullasita karavA yatna kare che. jo ke traNe pUjA daramiyAna zrAvaka vitarAganA guNothI AtmAne bhAvita kare che. tethI aMgapUjA paNa bhAvapUjAthI saMvalita che. topaNa bhagavAnanA aMgane sparza kare tevI ucita kriyA che pradhAna jemA evI uttamabhAvothI saMvalita bhagavAnanI aMgapUjA che. vaLI, aMgapUjA karatI vakhate paNa bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka uttama dhUpAdi dravyothI bhagavAnanI bhaktino adhyavasAya che. vaLI agrapUjA paNa bhAvapUjAthI saMvalita che topaNa bhagavAnanI agramAM uttamadravyone avalaMbIne bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhine anukULa bhAvothI yukta pUjA hovAthI "agrapUjA' kahevAya che. aMgapUjA ane agrapUjA karIne bhAvothI saMpanna thayela zrAvaka bhagavAna pratyenI bhaktinA bhAvonI atyaMta vRddhi arthe IryApratikramaNa karIne traNa guptiono prakarSa kare che. jethI sAdhunI jema sarvaviratine anukULa atyaMta zaktino saMcaya thAya. tyAra pachI bhagavAnanA guNomAM atyaMta arpita mAnasa che jenuM tevo zrAvaka caityavaMdananI kriyA kare che te kriyAmAM bAhya sAmagrI vagara sAkSAt bhagavAnanA guNonuM atizaya smaraNa thAya tevAM stotrone avalaMbIne bhagavAnanI bhakti kare tevA bhAvanI pradhAnatA hovAthI bhAvapUjA' kahevAya che. A traNeya prakAranI pUjAkALamAM bhagavAnanI yoganirodha avasthAnuM atyaMta smaraNa karIne ane tene anukULa balasaMcaya thAya te rIte zrAvakano upayoga hovAthI eka vakhata karAyelI paNa bhagavAnanI pUjA saMsAranA paribhramaNane atyaMta parimita karanAra che. mATe vivekasaMpanna zrAvake pUjAnI vidhinuM yathArtha jJAna karIne daDhapraNidhAnapUrvaka pUjAmAM yatna karavo joIe. vaLI, zrAvake potAnI zaktinuM samAlocana karI bhagavAnanI bhaktinI atizaya vRddhi thAya tema uttamadravyothI bhagavAnanI aMgapUjA karavI joIe. vaLI, je zrAvakane bhagavAnanA guNono atizaya bodha hoya, pUjAkALamAM te guNonuM smaraNa hoya ane uttama sAmagrIne kAraNe je prakAranA bhAvano atizaya thAya tene anurUpa Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 65 zreSThakoTinuM puNyAnubaMdhI puNya ane mahAnirjarAnI prApti te zrAvakane thAya che. AthI ja vaibhava saMpanna zrAvaka potAnA vaibhavane anurUpa zreSThakoTinI sAmagrIthI ja bhagavAnanI bhakti kare che. tuccha sAmAnya dravyathI bhagavAnanI bhakti kare to lokottama puruSa pratye viziSTa bhakti thAya nahi. viziSTa bhakti na thavAthI tevA prakArano bahumAna bhAva paNa thAya nahi jethI viziSTa nirjarA ane viziSTa puNyabaMdha paNa thAya nahi. mATe alpa zaktivALA zrAvaka paNa bhagavAnanI bhaktinA prakarSa arthe dhanAdinA arjanamAM yatna karIne dhana prApta kare ane prApta thayelA dhanane bhagavadbhaktimAM zaktinA atizayathI vApare to bhAvano atizaya thAya che ane je prakAranA uttamabhAvo thAya te prakAre phaLano atizaya paNa prApta thAya che. mATe bhagavAnanI bhaktimAM uttama sAmagrI, bhagavAnanA guNono sUkSmabodha ane bhagavAnanI pUjAkALamAM bhagavAnanA guNonA smaraNamAM daDha vyApAra te sarva aMgothI yukta bhagavAnanI pUjA karavAmAM Ave to bhagavAnanA guNonA dRDha saMskAro AtmAmAM paDe che. tethI bhagavAnanA guNo pratye je aMzathI bahumAnano atizaya thAya che te aMzathI te guNonI prAptimAM pratibaMdhaka karmano nAza thAya che ane jema jema vItarAgatAnA pratibaMdhaka karmano nAza thAya tema tema vItarAgatAnI prAptinuM prabaLa kAraNa evuM cAritra sulabha thAya che. AthI dravyastavane bhAvatavanuM kAraNa kahevAmAM Ave che. vaLI, bhagavAnanI uttama dravyothI pUjAmAM paNa aMgapUjA ryA pachI ghaNA bhAvothI saMcita thayelo zrAvaka agrapUjA kare che tyAre bhAvono prakarSa thAya che. mATe aMgapUjA karatAM agrapUjAne zreSThapUjA kahI che. ane agrapUjA karatAM paNa bhagavAnanA caityavaMdanakALamAM ghaNA bhAvono saMcaya thayelo hovAthI tathA sUtra ane arthamAM arpita mAnasa hovAthI zrAvakane potAnI bhakti anusAra agrapUjA karatAM paNa caityavaMdanakALamAM bhAvano prakarSa thAya che. tethI agrapUjA karatAM paNa stotrapUjAne vizeSa prakAranI kahela che. ane A rIte bhagavAnanI pUjA karavAthI sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya che tyAre traNa guptinA sAmrAjyarUpa bhAvacAritranI prApti thAya che. je pratipatti pUjA che. AthI ja aMgapUjA, agrapUjA, stotrapUjA ane pratipatti pUjA ema cAra pUjA batAvIne pUrva-pUrva pUjA karatAM uttara-uttaranI pUjA zreSTha che tema kahela che. vaLI, zrAvaka aMgapUjA, agrapUjA karyA pachI caityavaMdanarUpa bhAvapUjA kare che te sAmAnyathI utkRSTa caityavaMdanarUpe kare che topaNa prasaMge ghaNAM caityonI pUjA karavAnI hoya ke anya viziSTa kAraNa hoya tyAre te bhAvapUjAne jaghanya, madhyama ke utkRSTa bhedamAMthI koI eka prakAre kare che. vaLI te jaghanya paNa bhAvapUjA avAMtara bhedonI dRSTie aneka prakAre prApta thAya che. madhyama paNa bhAvapUjA avAMtara bhedonI apekSAe aneka prakAranI prApta thAya che ane utkRSTa paNa bhAvapUjA avAMtara bhedonI apekSAe aneka prakAranI prApta thAya che. A traNa bhedo bAhya AcaraNAne AzrayIne jaghanya-madhyama-utkRSTathI graMthakArazrIe judA judA sAkSIpATho dvArA batAvela che. tethI e phalita thAya ke koI evuM kAraNa hoya ke zarIranI anukULatA Adi vizeSa saMyoga na hoya to "namo jiNANaM' ke "mathaeNa vaMdAmi pUrvaka bhagavAnanA mukhanAM darzana karIne namaskAra kare tyAre paNa te namaskAranI kriyAkALamAM bhagavAnanA guNonuM smaraNa thavAthI jaghanya bhAvapUjAnI prApti thAya che ane teTalI alpakAlIna kriyA paNa bhAvapUjA bane che. AthI ja zrAvaka jinAlaya pAsethI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u6 dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-1 pasAra thatAM vizeSa saMyoga na hoya topaNa bhagavAna pratyenA bahumAnane kAraNe bhagavAnanA mukhane joIne saMtoSa pAme che. saMyogAnusAra jinane namaskAra karIne ekAda stuti bole che. te paNa bhAvapUjA ja che. phakta bhAvanA prakarSa arthe pratidina aMgapUjA, agrapUjAdi karIne je zrAvaka viziSTa prakAranI bhAvapUjA karato hoya te zrAvaka A rIte jinAlaya pAsethI jatI vakhate ke anya anya jinAlayomAM javAnA prasaMge eka-eka stutithI bhAvapUjA kare tyAre tenA pravardhamAnabhAvane anurUpa mahAnirjarAnI prApti thAya che. tethI zrAvake jinanI yogamudrAnuM smaraNa nitya karavuM joIe ane vicAravuM joIe ke mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga te pAMca prakAranA bhAvamalo che. te bhAvamalo saMsAranuM kAraNa che. ane pAMca bhAvamalone dUra karIne bhagavAne yoganirodhanI avasthAne prApta karI che. tathA sarva duHkhonA aMtarUpa saMsArano aMta karyo che. tene batAvanArI A yoganirodhanI mudrA jinapratimAmAM che. te jinapratimAnI mudrAne joIne temanA tulya thavA mATenI zaktino saMcaya karavA arthe mAre nitya lokottama puruSa evA bhagavAnanI pUjA karavI joIe. A prakArano Azaya je zrAvakane sthira thayela che ane je zrAvakane satata bhAvamala vagaranI avasthA smRtimAM rahe che tevA mahAtmAone bhagavAnanI mudrA jovAthI je AnaMda prApta thAya che te AnaMda jagatanA koI padArthothI prApta thato nathI; kema ke te mahAtmAne haMmezAM smaraNamAM hoya che ke bhAvamalarUpI kAdavamAM mAro AtmA khUcelo che tenAthI ja karma bAMdhIne sarva prakAranI saMsAranI viDaMbanA prApta kare che ane mahAsAttvika evA bhagavAne svaparAkrama karIne saMpUrNa bhAvamalano nAza karyo tyAre yoganirodha avasthAne pAmyA ane te yoganirodha avasthA svarUpe ja bhagavAnanI mUrti kAussagnamudrAmAM ke padmAsanamudrAmAM hoya che tene jovA mAtrathI zrAvakane te avasthAnuM smaraNa thAya che ane jene je vastu atyaMta priya hoya te vastu jovAthI haMmezAM prItino atizaya thAya che ane vivekasaMpanna zrAvakane siddhAvasthAnI prAptinA ati Asanna kAraNarUpa yoganirodha avasthA atyaMta priya hoya che. tethI te avasthAne joIne zrAvakane atyaMta AnaMda thAya che ane tevI uttama avasthAvALA bhagavAnanI bhakti karIne tatulya avasthAnI prApti karavA mATe sadA zrAvaka yatna kare che. vaLI anya prakAre vaMdanAnA saividhyane batAve che - apunabaMdhaka jIvone jaghanya vaMdanA hoya che. avirata samyagdaSTi jIvone madhyama vaMdanA hoya che tathA dezavirati ane sarvaviratidhara sAdhune utkRSTa vaMdanA hoya che. tethI e prApta thAya ke jeone saMsAranuM kaMIka vAstavika svarUpa dekhAyuM che, saMsArathI para avasthA pAmelA siddha bhagavaMtanuM svarUpa samajAya che. tethI saMsArathI para avasthAne pAmelA tIrthakaranI bhakti karIne huM mArA AtmAnuM hita sAdhuM evI nirmaLaprajJA pragaTa thaI che topaNa siddhAvasthAnuM pAramArthika zuddha svarUpa hajI spaSTa jaNAyuM nathI. tethI ja tenI prApti mATe rAta-divasa svazakti anusAra daDha udyama karAve tevI sUkSmaprajJA pragaTI nathI. tethI tattvane jovAnA viSayamAM skUlabodhavALA apunabaMdhaka jIvo che chatAM kaMIka bhagavAnanI siddhamudrAnuM bhAna karIne bhagavAnanI bhakti kare che. teonI bhagavAnanI bhakti mokSaprAptinuM kAraNa hovA chatAM atyaMta AghabhUmikAnI bhakti che tethI jaghanya bhakti che. mATe tevA jIvo svabhUmikAnusAra uttamadravyothI upayogapUrvaka bhagavAnanI bhakti Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 karatA hoya to paNa sUkSmabodha nahi hovAthI samyagdaSTi Adi jIvo jevI zreSTha bhakti karI zakatA nathI chatAM svabhUmikAnusAra bhagavAnanI bhakti karIne ja kramasara te jIvo avazya sUkSmabodhavALA thAya che. ane krame karIne samyaktAdi guNone paNa prApta kare che. tethI teonI bhagavAnanI bhakti jaghanya bhakti hovA chatAM saphaLa che. vaLI, jeo apunabaMdhaka dazA pAmyA nathI tevA sakRtabaMdhakAdi jIvo bhagavAnanI bhakti kare che chatAM bhagavAnanA pAramArthika svarUpa viSayaka leza paNa teone Uha thato nathI. tethI lokottama puruSanA lokottamapaNAne jANavAne abhimukha paNa teone jijJAsA thatI nathI. tevA jIvonI azuddha bhakti che. jyAre apunabaMdhakanI jaghanya paNa bhagavAnanI vaMdanA zuddha hovAthI uttarottara zuddhi dvArA avazya kalyANanuM kAraNa che. samyagdaSTi jIvo saMsAranA cAra gatinA paribhramaNane spaSTa jonArA che ane saMsAranI cAra gatinI viDaMbaNAo sadA temane smRtimAM rahe che. tethI tenAthI mukta thavA mATenI utkRSTa icchAvALA che ane karmathI mukta avasthA AtmAnI sarvottama avasthA che tevo spaSTabodha che. tethI satata mokSaprAptinI utkaTa icchAvALA che ane svazakti anusAra pratidina jinavacananA paramArthane jANIne muktinI prAptinA upAyane sUkSma-sUkSmatara jANavA mATe yatna karanArA che ane zakti anusAra apramAdabhAvathI sadA mokSanA upAyane sevanArA che. evA mahAtmAone arihaMtanI pratimAne jotAMnI sAthe ja saMpUrNa karma rahita evI siddhaavasthAnuM smaraNa thAya che ane tevI siddhAvasthAnI prAptino eka upAya bhagavAnanI bhakti che. tethI sUkSmabodhapUrvaka samyagdaSTi jIvo svabhUmikAnusAra je bhagavAnanI caityavaMdanA kare che te madhyama vaMdanA che. vaLI, samyakta pAmyA pachI samyagdaSTi jIvone traNa guptino prakarSa saMsAranA ucchedanuM prabaLa kAraNa che - tevo sthira nirNaya che. tethI svazakti anusAra guptine pragaTa karavA arthe sadA udyama kare che ane jeomAM mahAbala saMcaya thayo che teo saMyamane grahaNa karIne sadA traNa-guptiothI gupta rahenArA bhAvasAdhu che. ane jeomAM traNa guptinuM pUrNa baLa saMcaya thayo nathI. topaNa kaMIka aMzathI guptinA baLano saMcaya thayo che ane saMpUrNa traNa guptinA baLane saMcaya karavAthuM yatna kare che teo dezaviratidhara zrAvako che. dezaviratidhara zrAvaka ke sarvaviratidhara muni je bhagavAnanuM caityavaMdana kare che te utkRSTa vaMdanA che; kema ke je je aMze guptino pariNAma sthira thayelo hoya te te aMzathI gupta thaIne jeo bhagavAnanA guNomAM lIna thAya che teonuM citta caityavaMdanakALamAM vizeSa prakAranA bhagavAnanA pAramArthika svarUpane sparzanAruM hoya che. A rIte pUlabodhavALA apunabaMdhaka jIvo bhaktikALamAM AdyabhUmikAthI bhagavAnanA guNone sparza kare che. tethI teonI jaghanyabhakti che. vaLI, jeo sUkSmabodhavAnA che tevA samyagdaSTi jIvo caityavaMdanakALamAM potAnA sUkSmabodhane anurUpa bhagavAnanA guNone sparzanArA che tethI temanI "madhyama vaMdanA' che. ane traNa guptiothI gupta evA mahAtmAo vizeSa prakAre bhagavAnanA guNonA sUkSmabhAvone sparzIne caityavaMdana kare che, tethI teonuM utkRSTa caityavaMdana che. A rIte eka ja caityavaMdananI kriyA guNasthAnakanA bhedathI jaghanya, madhyama ane utkRSTanA bhedane prApta kare che. vaLI, apunabaMdhaka jIvone paNa bhagavadbhaktikALamAM thatA pramodabhAvanA vaicitryanA kAraNe traNa prakAranI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | bloka-1 bhakti prApta thAya che. te ja rIte samyagdaSTi jIvane ane viratidharane paNa caityavaMdanakALamAM thatA pramodabhAvanA vaicitryane kAraNe traNa prakAranI bhakti prApta thAya che. tethI e prApta thAya ke skUlabodhavALA apunabaMdhaka jIvo paNa potAnI bhUmikAnusAra uttama sAmagrIthI bhagavAnanI bhakti karatA hoya chatAM bhagavAnanA guNomAM lInatAne anukULa upayoganI sthiratAne kAraNe kyAreka sAmAnya pramodabhAva varte che to kyAreka bhagavAnanA guNomAM adhika sthiratA prApta thAya to adhika pramodabhAva varte che. tenuM kAraNa bahulatAe apunabaMdhaka jIvo paNa kalyANamitranA yogane ane sadgurunA yogane sevanArA hoya che. ane kalyANamitranA upadezathI ke sadgurunA upadezathI kaMIka sUkSmapadArthanI prApti thAya to bhagavadbhaktikALamAM apunabaMdhaka jIvone pUrva karatA vizeSa prakArano upayoga ullasita thAya che. tethI bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka temAM thayelI lInatAthI harSanI abhivyaktirUpa pramodabhAvano utkarSa thAya che. A rIte apunabaMdhaka jIvone pramodabhAvanA utkarSa ane apakarSane AzrayIne jaghanyAdi traNa prakAranI vaMdanA prApta thAya che. vaLI samyagdaSTi jIvo jo ke bhagavAnanA guNonA sUkSmabodhavAnA che topaNa kalyANamitranA yogathI, zAstranA adhyayanathI ke sadgurunA upadezAdithI ke anya koI nimittathI bhagavAnanA svarUpa pratye vizeSa Avarjita pariNAmavALA thAya che tyAre caityavaMdanakALamAM lInatAne kAraNe vizeSa prakArano harSa thAya che. tethI bhagavAnanI pUjAkALamAM vartatA sUkSma-sUkSmatara bodhajanya bhAvanA vaicitryathI samyagdaSTi jIvane paNa svabhUmikAnusAra karAtI caityavaMdananI kriyA jaghanya-madhyama ane utkRSTanA bhedathI traNa prakAranI thAya che. AthI ja mayaNAsuMdarIne bhagavAnanI bhakti karatAM pratidina amRta anuSThAnanI prApti thatI na hatI. paraMtu koI prasaMge te prakAranI lInatA AvavAne kAraNe amRta anuSThAnanI prApti thaI. AthI samyagdaSTi jIvo paNa potAnI avirativALI avasthAmAM satata viratine anukULa balasaMcaya thAya tadarthe zAstraadhyayana, sadguruno yoga, kalyANamitrano yoga vagere karIne potAnAmAM pragaTa thayelo nirmaLa kSayopazama dRDhadaDhatara thAya te rIte yatna kare che ane tevA yatnane kAraNe ja bhagavAnanI bhaktikALamAM upayoganA prakarSajanita atyaMta pramodabhAva thAya che. mATe kalyANanA arthI jIvoe jema bhagavAnanI bhaktimAM sadA udyama karavo joIe tema muktinA pAramArthika svarUpane ane tenI prAptinA ucita upAyone sUkSma-sUkamatarA jANavA mATe sadA kalyANamitranI ke sadgurunI sevA karavI joIe. jethI sUkSma tattvanI prApti dvArA bhagavAnanI bhakti karIne guNasthAnakanI vRddhinI prApti thAya. vaLI dezaviratidhara zrAvaka ke sarvaviratidhara muni traNa guptivALA hovAthI svabhUmikAnusAra avazya gupta thaIne caityavaMdana kare che. topaNa zAstraadhyayanAdina nimittathI jyAre viziSTa cittanuM nirmANa thAya tyAre bhagavAnanI bhaktimAM paNa te prakAranA sUkSma upayoganI prApti thAya che. jethI pUrvamAM prApta thayelI gupti paNa bhagavAnanI bhaktikALamAM atizaya atizayatara thAya che. tenA kAraNe bhagavAnanA guNomAM lInatArUpa tattvane sparze evA uttamabhAvathI janya pramodanA bhedathI traNa prakAranI caityavaMdanA prApta thAya che. "mahAnizIthasUtramAM sAdhune pratidina sAta vakhata caityavaMdana karavAnuM vidhAna che. ane zrAvakane paNa utkRSTathI 7 vakhata caityavaMdana karavAnuM vidhAna che. tethI je zrAvaka be vakhata Avazyaka kRtya kare che te vakhate Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4dvitIya adhikAra | zloka-1 69 pratikramaNamAM be caityavaMdana thAya che. sUtI vakhate eka ane jAgatI vakhate eka ema be caityavaMdana zrAvaka kare che ane trikALapUjAmAM traNa caityavaMdana kare che. ema kula zrAvakane sAta caityavaMdana thAya che. tethI je zrAvako atyaMta saMvRta pariNAmavALA che, tethI saMyamanI ati najIka pariNativALA che ane tene kAraNe AtmAne tattvathI atyaMta bhAvita karyo che, chatAM sarvaviratinI zaktino saMcaya thayelo nathI topaNa apramAdabhAvathI zrAvakanAM kRtyo kare che teo savAranA pratikramaNakALamAM huM Avazyaka kare che te vakhate eka caityavaMdana kare che, saMdhyAkALamAM pratikramaNa vakhate eka caityavaMdana kare che, sUtI vakhate eka caityavaMdana kare che ane savAranA UThatI vakhate eka caityavaMdana kare che. A rIte je zrAvaka bhagavAnanA guNothI atyaMta bhAvita che ane atyaMta upayogapUrvaka caityavaMdana karIne satata bhagavAnanA guNothI AtmAne atyaMta bhAvita kare che tevA zrAvakane pAramArthika trikALa pUjAnAM traNa ane anya 4 caityavaMdana ema 7 caityavaMdana bhAvathI thAya che. zeSa mugdha zrAvaka zAstranuM zravaNa karIne A rIte 7 caityavaMdana karatA hoya topaNa AcAra mAtrathI 7 caityavaMdana thAya che. teo caityavaMdanakALamAM bhagavAnanA guNothI raMjita citta karI zakatA nathI. ane jeo daDha praNidhAnapUrvaka A rIte 7 caityavaMdana kare che teonuM citta bahulatAe dareka caityavaMdanakALamAM bhagavAnanA pAramArthika guNone sparze tevuM nirmaLa-nirmaLatara thAya che. jenA kAraNe saMsAranA ucchedane anukULa satata pravardhamAna pariNAma tevA mahAtmAne sadA varte che. tevA mahAtmAo kadAca baLa saMcaya na thayo hoya to sarvavirati grahaNa na kare topaNa pratidina zrAvakAcAranA baLathI sarvaviratinA prAptinA prabaLa kAraNarUpa evI pariNatino saMcaya satata karatA hoya che. jethI janmAMtaramAM avazya sarvaviratinI prApti thAya che. jema pradezIrAjA kezIgaNadhara pAsethI dharmane pAmyA pachI satata svabhUmikAnusAra zreSTha zrAvakadharmanuM pAlana karIne prathama devalokamAM gayA che. ane tyAMthI mahAvidehamAM jaIne mokSane pAmaze. tethI zrAvakAcAra pALIne paNa sarvaviratine anukULa zreSTha baLasaMcaya thayela hovAthI devabhavamAM jaIne paNa uttama bhAvonI puSTi karIne te mahAtmA sukhapUrvaka saMsArano kSaya karI zakaze. mATe saMsArathI bhaya pAmelA ane saMsAranA upadravathI mukta thavAnA arthI jIve zakti hoya to avazya sAta caityavaMdana karavAM joIe. jethI zIdhra saMsArano aMta thAya. phakta saMkhyAnI parigaNanA karIne 7 caityavaMdana karavA mAtrathI saMtoSa mAnavo joIe nahi. bhagavAnanI pUjAkALamAM bhagavAnanI chadmasthAvasthAnI traNa bhUmikA zrAvake bhAvana karavI joIe. je piMDastha ane padasthAvasthA svarUpa che. jemAM janmAvasthA ane rAjyavasthA te piMDasthAvasthA che. sAdhupaNAnI avasthA te padasthAvasthA che. ane aSTa prAtihAryayukta rUpatha avasthA che. ane siddhAvasthA te rUpAtIta avasthA che. sAmAnyathI tIrthakarano caramabhava sarva anya jIvo karatAM ati uttamakoTino hoya che. tethI janmathI paNa prabhu nirmaLa evA matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAnavALA hoya che ane AthI ja tIrthakaronI guNasaMpattithI ane puNyAIthI Avarjita thayelA devatA-indro vagere prabhuno janmotsava kare che. tethI pUjAkALamAM zrAvake vicAravuM joIe ke sAmAnya manuSyajIvano bAlyakALa tuccha ane asAra hoya che. jyAre tIrthakara garbhathI mAMDIne nirmaLakoTinA matijJAnavALA, nirmaLakoTinA zrutajJAnavALA, nirmaLakoTinA avadhijJAnavALA hoya che. jethI svabhUmikAnusAra atyaMta ucita pravRtti karanArA hoya che. ane potAnuM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 evA prakAranuM bhogakarma hoya ke je bhogathI kSINa thAya tema che. to rAjyAdi svIkAre che topaNa rAjyAvasthAmAM paNa yogI jevuM temanuM uttama citta hoya che. jethI atyaMta ucita pravRtti karIne sarvajIvonuM hita karanArA hoya che ane ucitakALe saMsAranA uccheda arthe saMyama grahaNa kare che tyAre mana:paryavajJAna thAya che. tethI nirmaLakoTinA cAra jJAnayukta mahA sAttvika evA tIrthakaro mohanI sAme subhaTanI jema potAnA cAra prakAranA nirmaLajJAnathI satata yuddha karIne mohano nAza kare che ane jyAre vItarAga-sarvajJa thAya che tyAre tIrthakara nAmakarmano vipAka zarU thAya che. tethI jagatanA upakAra arthe sanmArganuM sthApana kare che. je bhagavAnanI karmakAya avasthA che. te karmakAya avasthAnuM ciMtana te rUpaDdhyAna svarUpa che. vaLI bhagavAna ucitakALe yoganirodha karIne sarva duHkhono aMta kare che tyAre rUpAtIta avasthAnI prApti thAya che. ane tenuM ciMtana rUpAtIta dhyAna svarUpa che. A sarva avasthAnuM ciMtana bhagavAnanI pUjAkALamAM karavAthI jagatamAM lokottama puruSa kevA hoya che tenuM smaraNa rahe che. ane temanA guNothI bhAvita thaIne bhagavAnanI pUjA karavAthI potAnAmAM paNa tevA uttamaguNone anukULa zreSTha prakAranA saMskAro AdhAna thAya che. ane pUjAkALamAM bhAvano prakarSa thAya to tIrthakara nAmakarmanA baMdhanI prApti thAya che. vaLI, anya rIte pUjAnA traNa bhedo che. paMcopacAra pUjA, aSTopacAra pUjA ane riddhivizeSathI yukta evI sarvopacAra pUjA che. tethI koI zrAvaka puSpa, akSata, sugaMdhI dravyo, dhUpa ane dIpaka vaDe bhagavAnanI pUjA kare te paMcopacAra pUjA kahevAya. te rIte koI ATha prakAre pUjA kare te aSTopacAra pUjA kahevAya ane koI zrAvaka potAnI sarva RddhithI bhagavAnanI pUjA kare to sarvopacAra pUjA kahevAya. A bheda anusAra bAhya samRddhithI traNa prakAranI pUjA thAya che, chatAM je prakAranI je zrAvakanI zakti hoya te prakAranI pUjA daDha praNidhAnapUrvaka kare tenA bhAvane anurUpa saMsArano kSaya avazya thAya che mATe pUjAno koI eka niyata prakAra nathI. jenI je prakAranI zakti hoya ane je pramANe saMyoga hoya te pramANe bhAvanA prakarSArthe ucita yatnapUrvaka pUjA karavI joIe. AthI ja "SoDazaka graMtha'mAM paMcAMga praNipAtane paNa "paMcopacAra pUjA' kahela che ane aSTAMga praNipAta aSTopacAra pUjA kahela che. tethI koI zrAvakanI tevI koI zakti na hoya ke koI evA saMyoga na hoya tema ja uttamadravyothI pUjA karI zake tema na hoya chatAM bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka paMcAMga praNipAta kare tyAre pAMca aMgo dvArA bhagavAnanA guNo pratye bhaktino atizaya thAya te prakAre dRDha yatna kare to avazya zreSThakoTinA bhAvanA baLathI pUjAnA zreSThaphaLane pAme che. ane AthI ja jyAre amarendra saudharma devalokamAM ulkApAta karIne saudharmendra dvArA parAjaya pAmIne vIra bhagavAnanA caraNano Azraya kare che tyAre saudharmendra tenA aparAdhane bhUlI jAya che. tyAra pachI bhagavAna pratyenI bhaktithI potAnI sarva samRddhipUrvaka bhagavAna pAse camarendra nRtya kare che. ane te nRtyakALamAM thayelA bhAvanA prakarSane kAraNe amarendra ekAvatArI thAya che. tethI aMgapUjA, agrapUjA ke bhAvapUjA sarva pUjAmAM cittanA praNidhAnanI ja pradhAnatA che ane sUkSmabodhanI pradhAnatA che. tethI bhagavAnanA guNono sUkSmabodha karIne potAnI zaktinA prakarSathI daDha praNidhAnapUrvaka karAyelI sarva prakAranI pUjAo mahAphalavALI thAya che ane bhAvaprakarSanA aMgabhUta anya sarva pUjAnA prakAro che. mATe bhAvanA prakarSanA arthI jIve uttama Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 sAmagrIthI svazakti anusAra sarva prakAre pUjA karavI joIe. vaLI anya rIte paNa traNa prakAranI pUjA kahevAI che. 1. sAttvika pUjA, 2. rAjasI pUjA, 3. tAmasI pUjA. sAtvikI pUjA: jeo bhagavAnanA guNonA parijJAnapUrvaka upasargamAM paNa manane bhagavAnanA guNomAM sthira rAkhIne bhakti kare che tevA mahA utsAhavALA niHspRha AzayavALA bhavyajIvo vaDe svazakti anusAra je bhakti niraMtara karAya che te "sAttvikI bhakti che. je bhakti A lokamAM paNa sukhane ApanAra che ane paralokamAM paNa sukhanI paraMparAne karanAra che. tethI ekAMta sukhane karanArI che. A sAttvikI bhakti taratamatAthI aneka bhUmikAnI hoya che. tethI jene bhagavAnanI bhaktimAM jeTalo sUkSmabodha ane bhagavAnanI bhaktinA kALamAM jeTalA sattvano prakarSa, tene anusAra tenI sAttvikI bhakti utkarSa-apakarSavALI bane che. rAjasI pUjA A lokanAM mAna-khyAti Adi mATe je karAya te rAjasI bhakti che. tenAthI loko raMjita thAya che. ane lokaprazaMsAdithI potAne saMtoSa thAya che ane lokaprazaMsA ja tenI bhaktimAM utsAhanuM kAraNa che tevI asAra bhakti rAjasI bhakti che. tAmasI pUjA koIkanA pratye IrSAthI bhakti karavAmAM Ave te tAmasI bhakti che. tAmasI bhaktimAM koIkanI utkarSavALI bhakti jovAthI tenAthI huM adhika chuM tevI batAvavAnI vRtti thAya che. ane tenI adhika bhakti joIne tenA pratye dveSa thAya che. jema kuMtalArANIe anya rANIonI suMdara bhakti joI dveSa thato hato tevI bhakti tAmasI bhakti kahevAya che. A traNa bhaktimAM sAttvika bhakti zreSTha che. rAjasI bhakti ane tAmasI bhakti zreSTha nathI. tethI vivekI puruSe karavA jevI nathI. TIkA :___ atha gRhacaityapUjAnantaraM yatkarttavyaM tadAha-'tata iti tato devapUjAnantaraM 'svayam'AtmanA jinAnAmagrataH=puratastatsAkSikamitiyAvat 'pratyAkhyAnasya' namaskArasahitAdyaddhArUpasya granthisahitAdeH saGketarUpasya ca karaNam-uccAraNaM vizeSato gRhidharmo bhavatIti pUrvapratijJAtena sambandhaH / tathA 'vidhine'ti padamubhayatrApi yojyam, tato vidhinA jinagRhe trividhapratimApekSayA bhakticaityarUpe paJcavidhacaityApekSayA tu nizrAkRte'nizrAkRte vA gatvA vidhinA jinasya bhagavataH, pUjanaMpuSpAdibhirabhyarcanam, vandanaM-stutirguNotkIrttanamityarthaH tacca jaghanyato namaskAramAtramutkarSatazceryApathikI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | do-11 pratikramaNapUrvakazakrastavAdibhiH daNDakairiti / ___ atra vidhinA jinagRhe gamanamuktam, tadvidhizca-yadi rAjA mahaddhikastadA 'savvAe iDDIe, savvAe, juie, savvabaleNaM, savvaporiseNaM' [ ] ityAdivacanAt prabhAvanAnimittaM mahA devagRhe yAti / atha sAmAnyavibhavastadauddhatyaparihAreNa yathAnurUpADambaraM bibhrat mitraputrAdiparivRto yAti, tatra gatazca puSpatAmbUlAdisacittadravyANAM parihAreNa 1, kirITavarjazeSAbharaNAdyacittadravyANAmaparihAreNa 2, kRtaikapRthulavastrottarAsaGgaH, etacca puruSaM prati draSTavyam, strI tu savizeSaprAvRtAGgI vinayAvanatatanulateti 3, dRSTe jinendre'JjalibandhaM zirasyAropayan 'namo jiNANaM'iti bhaNanapraNamane 4, [ayamapi savAcAravRttau strINAM niSiddhaH, tathAca pAThaH- ekazATikottarAsaGgakaraNaM 1 jinadarzane zirasi aJjalibandhazceti 2 dvau puruSamAzrityoktI, strI tu savizeSaprAvRtAGgI vinayAvanatatanulateti / ' tathA cAgamaH'viNaoNayAe gAyalaTThIe' [ ]tti, etAvatA zakrastavapAThAdAvaNyAsAM zirasyaJjalinyAso na yujyate, tathAkaraNe hRdAdidarzanaprasakteH, yattu 'karayalaM jAva kaTTa evaM vayAsI'[ ]tyuktaM draupadIprastAve tadbhaktyarthaM nyuJchanAdivadaJjalimAtrabhramaNasUnaparam, na tu puruSaiH sarvasAmyArthaM, na ca tathAsthitasyaiva sUtroccArakhyApanaparaM vA, anyadapi nRpAdivijJapanAdAvapyAdau tathA bhaNanAt' [tulA saGghAcAravRtti pa. 152-3] ityAdyuktaprAyaM paribhAvyamatrAgamAdyavirodheneti manasazcaikAgryaM kurvanniti paJcavidhAbhigamena naiSedhikIpUrva pravizati, yadAha "saccittANaM davvANaM viusaraNayAe 1 / acittANaM davvANaM aviusaraNayAe 2 / egallasADaeNaM uttarAsaMgeNaM 3 / cakkhuphAse aMjalipaggaheNaM 4 / maNaso egattIkaraNeNaM 5 ti" [bhagavatIsUtra 25, jJAtAdharmakathA adhyayana 1 sU. 22, pa. 46 e] rAjAdistu caityaM pravizaMstatkAlaM rAjacihnAni tyajati / yataH"avahaTTa rAyakakuAI, paMca vararAyakakuarUvAiM / khaggaM 1 chatto 2 vANaha 3 mauDaM 4 taha cAmarAo a 5 / / 1 / / " [vicArasAre gA. 665, zrAddhadinakRtye gA. 50] agradvArapraveze manovAkkAyairgRhavyApAro niSidhyate iti jJApanArthaM naiSedhikItrayaM kriyate, paramekaivaiSA gaNyate, gRhAdivyApArasyaikasyaiva niSiddhatvAt, kRtAyAM ca naiSedhikyAM sAvadhavyApAravajanameva nyAyyam, anyathA tadvaiyarthyApatteH / yato dinakRtye"miho kahAu savvAu, jo vajjei jiNAlae / tassa nisIhiA hoi, ii kevalibhAsiaM / / 1 / / " [zrAddhadinakRtye gA. 56] ti / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___73 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | do-51 tato mUlabimbasya praNAmaM kRtvA sarvaM hi prAyeNotkRSTaM vastu zreyaskAmairdakSiNabhAga eva vidheyamityAtmano dakSiNAGgabhAge mUlabimbaM kurvan jJAnAditrayArAdhanArthaM pradakSiNAtrayaM karoti / uktaM ca"tatto namo jiNANaMtti bhaNia addhoNayaM paNAmaM ca / kAuM paMcagaM vA, bhattibbharanibbharamaNeNaM / / 1 / / " [ceiavaMdaNa mahAbhAsa 189] "pUaMgapANiparivAraparigao gahiramahuraghoseNaM / paDhamANo jiNaguNagaNanibaddhamaMgallathuttAiM / 2 / / " "karadhariajogamuddo, pae pae pANirakkhaNAutto / dijjA payAhiNatigaM, egaggamaNo jiNaguNesuM / / 3 / / " "gihaceiesu na ghaDai, iaresuvi jaivi kAraNavaseNaM / tahavi na muMcai maimaM, sayAvi takkaraNapariNAmaM / / 4 / / " [ceiavaMdaNamahAbhAsa 191-2] pradakSiNAdAne ca samavasaraNasthacatUrUpaM zrIjinaM dhyAyan garbhAgAradakSiNapRSThavAmadikAyasthabimbatrayaM vandate, ata eva sarvasyApi caityasya samavasRtisthAnIyatayA garbhagRhabahirbhAge dikatraye mUlabimbanAmnA bimbAni kurvanti, evaM ca 'varjayedarhataH pRSTha'mityukto'rhatpRSThanivAsadoSo'pi caturdikSu nivarttate, tatazcaityapramArjanapotakalekhyakAdivakSyamANa yathocitacintApUrvaM vihitasakalapUjAsAmagrIko jinagRhavyApAraniSedharUpAM dvitIyAM naiSedhikI mukhamaNDapAdau kRtvA mUlabimbasya praNAmatrayapUrvakaM pUrvoktavidhinA pUjAM kurute, yadbhASyam"tatto nisIhiAe, pavisittA maMDavaMmi jiNapurao / mahinihiajANupANI, karei vihiNA paNAmatigaM / / 1 / / " "tayaNu harisullasaMto, kayamuhakoso jiNiMdapaDimANaM / avaNei rayaNivasiaM, nimmallaM lomahattheNaM / / 2 / / " "jiNagihapamajjaNaM to, karei kArei vAvi anneNaM / .. jiNabiMbANaM pUaM, to vihiNA kuNai jahajogaM / / 3 / / " [ceiavaMdaNamahAbhAsa 193-5] atra ca vizeSataH zuddhagandhodakaprakSAlanakuGkumamizragozIrSacandanavilepanAGgIracanagorocanamRgamadAdipatrabhaGgakaraNanAnAjAtIyapuSpamAlAropaNacInAMzukavastraparidhApanakRSNAgurumizrakarpUradahanAnekadIpodyotanasvacchAkhaNDAkSatASTamaGgalAlekhanavicitrapuSpagRharacanAdi vidheyam / yadi ca prAkkenApi pUjA kRtA syAttadA viziSTAnyapUjAsAmagryabhAve tAM notsArayet, bhavyAnAM tadarzanajanyapuNyAnubandhipuNyabandhasyAntarAyaprasaGgAt, kintu tAmeva vizeSayed, yad bRhadbhASyam Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dharmasaMgraha bhAga - 4 / dvitIya adhikAra / zloDa-51 " aha puvviM, cia keNai, havijja pUA kayA suvihaveNaM / taMpi savisesasohaM, jai hoi tahA tahA kujjA / / 1 / / " " nimmallaMpi na evaM, bhaNNai nimmallalakkhaNAbhAvA / bhogaviNa davvaM, nimmallaM biMti gIatthA / / 2 / / " " itto ceva jiNANaM, puNaravi ArovaNaM kuNaMti jahA / vatthAharaNAINaM, jugaliakuMDaliamAINaM / / 3 / / " "kahamannaha egAe, kAsAIe jiNidapaDimANaM / aTThayaM lUhaMtA, vijayAI vaNNiA samae ||4 / / " evaM mUlabimbasavistarapUjAnantaraM sRSTyA sarvAparabimbapUjA yathAyogaM kAryA, dvArabimbasamavasaraNabimbapUjApi mukhyabimbapUjAdyanantaraM garbhagRhanirgamasamaye karttavyA saMbhAvyate na tu praveze / praNAmamAtraM tvAsannArcAdInAM pUrvamapi yuktameva, tRtIyopAGgAvisaMvAdinyAM saGghAcAroktavijayadevavaktavyatAyAmitthameva pratipAdanAt / tathAhi " to gantu suhammasahaM, jiNasakahA daMsaNaMmi paNamittA / ughADittu samuggaM, pamajjae lomahatyeNaM / / 1 / / " "surahijaleNigavIsaM, vArA pakkhAliANuliMpittA | gosIsacaMdaNeNaM, tA kusumAIhi accei / / 2 / / " "to dArapaDimapUaM, sahAsu paMcasuvi karai puvvaM va / dAraccaNAisesaM, taiauvaMgAo nAyavvaM ||3|| " [ saGghAcAravRttau pa. 61 gA. 48-50 ] tasmAnmUlanAyakasya pUjA sarvebhyo'pi pUrvaM savizeSA hi kAryA, uktamapi "uciattaM pUAe, visesakaraNaM tu mUlabiMbassa / jaM par3ai tattha par3hamaM, jaNassa diTThI saha maNeNaM / / 1 / / " ziSya : "pUAvaMdaNamAI, kAUNegassa sesakaraNaMmi / nAyagasevagabhAvo, hoi kao loganAhANaM / / 2 / / " "egassAyarasArA, kIrai pUA'varesi thovayarI / esA'vi mahAvaNNA, lakkhijjai NiuNabuddhIhiM / / 3 / / ". Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | do-11 AcAryaH-"nAyagasevagabuddhI, na hoi eesu jANagajaNassa / picchaMtassa samANaM, parivAraM pADiherAI / / 4 / / " [ceiavaMdaNamahAbhAsa 197, sambodhapra. devAdhi. 60] "vavahAro puNa paDhama, paiThThio mUlanAyago eso / avaNijjai sesANaM, nAyagabhAvo na uNa teNaM / / 5 / / " "caMdaNapUa(Na)baliDhoaNesu, egassa kIramANesu / AsAyaNA na diThThA, uciapavittassa purisassa / / 6 / / " "jaha mimmayapaDimANaM, pUA pupphAiehiM khalu uciA / kaNagAinimmiANaM, uciatamA majjaNAIhiM / / 7 / / " "kallANagAIkajjA, egassa visesapUakaraNevi / nAvaNNApariNAmo, jaha dhammijaNassa sesesu / / 8 / / " [ceiavaMdaNamahAbhAsa 197, 39, 40, 50, 51, 52, 53, 54] "uciapavattiM evaM, jahA kuNaMtassa hoi nAvaNNA / taha mUlabiMbapUAvisesakaraNevi taM natthi / / 9 / / " "jiNabhavaNabiMbapUA, kIraMti jiNANa no kae kiMtu / suhabhAvaNAnimittaM, buhANa iyarANa bohatthaM" / / 10 / / "ceihareNaM kei, pasaMtarUveNa kei biMbeNaM / pUyAisayA anne, anne bujhaMti uvaesA / / 11 / / " [sambodhapra. devAdhi. 61-71, ceiavaMdaNamahAbhAsa 142-3] iti / 'pUrvaM mUlabimbapUjA yuktimatyevetyalaM prasaGgena, savistarapUjAvasare ca nityaM vizeSatazca parvasu tripaJcasaptakusumAJjaliprakSepAdipUrvaM bhagavataH snAtraM vidheyam' tatrAyaM vidhiH yogazAstravRttizrAddhavidhivRttilikhitaH prAtaH pUrvaM nirmAlyotsAraNaM prakSAlanaM sakSepapUjA ArAtrikaM maGgalapradIpazca, tataH snAtrAdisavistaradvitIyapUjAprArambhe devasya puraH sakuGkumajalakalazaH sthApyaH, tataH "muktAlaGkArasArasaumyatvakAntikamanIyam / sahajanijarUpanirjitajagattrayaM pAtu jinabimbam / / 1 / / " Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhira|RCo-11 ityuktvAlaGkArottAraNaM"avaNiakusumAharaNaM, payaipaichiamaNoharacchAyaM / jiNarUvaM majjaNapIDhasaMThiaM vo sivaM disau / / 2 / / " ityuktvA nirmAlyottAraNaM, tataH prAguktakalazaDhAlanaM pUjA ca, atha dhautadhUpitakalazeSu snAtrArhasugandhijalakSepaH, zreNyA teSAM vyavasthApanam, sadvastreNAcchAdanaM ca, tataH svacandanadhUpAdinA kRtatilakahastakaGkaNahastadhUpanAdikRtyAH zreNisthAH zrAvakAH kusumAJjalipAThAn paThanti, tatra"sayavattakuMdamAlaibahuvihakusumAiM paMcavaNNAiM / jiNanAhaNhavaNakAle, diti surA kusumaMjaliM hiThThA / / 1 / / " ityuktvA devasya mastakeSu puSpAropaNam"gaMdhAiDDiamahuaramaNaharajhaMkArasaddasaMgIA / jiNacalaNovari mukkA, harau tumha kusumaMjalI duriaM / / 1 / / " ityAdipAThaiH pratigAthAdipAThaM jinacalanoparyekena zrAvakeNa kusumAJjalipuSpANi kSepyANi, sarveSu kusumAJjalipATheSu ca tilakapuSpapatradhUpAdivistaro jJeyaH / athodAramadhurasvareNAdhikRtajinajanmAbhiSekakalazapAThaH, tato ghRtekSurasadugdhadadhisugandhijalapaJcAmRtaiH snAtrANi, snAtrAntarAleSu ca dhUpo deyaH, snAtrakAle'pi jinaziraH puSpairazUnyaM kAryaM, yadAhu'divaitAlazrIzAntisUrayaH"A snAtraparisamApterazUnyamuSNISadezamIzasya / sAntardhAnAbdhArApAtaM puSpottamaiH kuryAt / / 1 / / " [arhadabhiSeke parva. 3 / zlo. 4] . snAtre ca kriyamANe nirantaraM cAmarasaGgItatUryAdyADambaraH sarvazaktyA kAryaH, sarvaiH snAtre kRte punarakaraNAya zuddhajalena dhArA deyA, tatpAThazcAyam "abhiSekatoyadhArA, dhAreva dhyAnamaNDalAgrasya / bhavabhavanabhittibhAgAn, bhUyo'pi bhinattu bhAgavatI / / 1 / / " [arhadabhiSeke parva 3 / zlo. 12] tato'GgarUkSaNavilepanAdipUjA prAkpUjAto'dhikA kAryA, sarvaprakArairdhAnyapakvAnazAkavikRtiphalAdibhirbaliDhaukanam, jJAnAdiratnatrayADhyasya lokatrayAdhipaterbhagavato'gre puJjatrayeNocitam / snAtrapUjAdikaM pUrvaM zrAvakairvRddhalaghuvyavasthayA, tataH zrAvikAbhiH kArya, jinajanmamahe'pi pUrvamacyutendraH svasurayutastato yathAkramamanye indrAH snAnAdi kurvanti snAtrajalasya ca zeSAvacchIrSAdau kSepe'pi na doSaH sambhAvyo, yaduktaM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zlo-51 haima zrIvIracaritre "abhiSekajalaM tattu, surAsuranaroragAH / vavandire muhuH sarvAGgINaM ca paricikSipuH / / 1 / / " zrIpadmacaritre'pyekonatriMze uddeze ASADhazuklASTamyA Arabhya dazarathanRpakAritASTAhnikAcaitya snAtramahAdhikAre "taM NhavaNasaMtisalilaM, naravaiNA pesiaM sabhajjANaM / taruNavayAhi uM, chUDhaM cia uttamaMge || 1 / / " "kaMcuihatthovagayaM, jAva ya gaMdhodayaM cirAvei / tAvaya varaggamahisI, pattA sogaM ca kovaM ca / / 2 / / " ityAdi / "sA kaMcuiNA kuddhA, ahisittA teNa saMtisalileNaM / nivvavi amANasaggI, pasannahiayA tao jAyA || 3 || " bRhacchAntistave'pi - ' zAntipAnIyaM mastake dAtavya' mityuktam, 77 zrUyate'pi jarAsandhamuktajarayopadrutaM svasainyaM zrInemigirA kRSNenArAddhanAgendrAtpAtAlastha zrIpArzvapratimAM zaGkhezvarapure AnAyya tatsnapanAmbunA paTUcakre / jinadezanAsadmani nRpAdyaiH prakSiptaM kUrarUpaM balimarddhapatitaM devA gRhNanti, tadarddhArddhaM nRpaH, zeSaM tu janAH / tatsikthenApi zirasi kSiptena vyAdhirupazAmyati, SaNmAsAMzcAnyo na syAd ityAgame'pi / tataH sadgurupratiSThitaH prauDhotsavAnIto dukUlAdimayo mahAdhvajaH pradakSiNAtrayAdividhinA pradeyaH, sarvairyathAzakti paridhApanikA ca mocyA / athArAtrikaM samaGgaladIpamarhataH purastAdudyotyam, AsannaM ca vahnipAtraM sthApyam tatra lavaNaM jalaM ca pAtayiSyate "uvaNeu maMgalaM vo, jiNANa muhalAlijAlasaMvaliA / titthapavattaNasamae, tiasavimukkA kusumavuTThI / / 1 / / " ityuktvA prathamaM kusumavRSTiH, tataH "uaha paDibhaggapasaraM, payAhiNaM muNivaI kareUNaM / paDai saloNattaNalajjiaM va loNaM huavahaMmi / / 1 / / " ityAdipAThairvidhinA jinasya triH sapuSpalavaNajalottAraNAdi kAryam, tataH sRSTyA pUjayitvA ArAtrikaM sadhUpotkSepamubhayata uccaiH sakalazajaladhAraM paritaH zrAddhaiH prakIryamANapuSpaprakaram Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhira| los-51 "maragayamaNighaDIavisAlathAlamANikkamaMDiapaIvaM / NhavaNayarakarukkhittaM, bhamau jiNArattiaM tumhaM / / 1 / / " ityAdipAThapUrvaM pradhAnabhAjanasthaM sotsavamuttAryate trivAram, yaduktaM triSaSTIyAdicaritre- . "kRtakRtya ivAthApasRtya kiJcitpurandaraH / purobhUya jagadbharturArAtrikamupAdade / / 1 / / " . "caladdIpatviSA tena,cakAsAmAsa kauzikaH / bhAsvadoSadhicakreNa, zRGgeNeva mahAgiriH / / 2 / / " "zraddhAlubhiH suravaraiH, prakIrNakusumotkaram / bharturuttArayAmAsa, tatastridazapuGgavaH / / 3 / / " [11598-600] maGgalapradIpo'pyArAtrikavatpUjyate"kosaMbisaMThiassa va, payAhiNaM kuNai-mauliapaIvo / jiNa ! tuha daMsaNe somadiNayaruvva maMgala paIvo / / 1 / / " "bhAmijjaMto surasuMdarIhiM tuha nAha ! maMgalapaIvo / kaNayAyalassa najjai, bhANuvva payAhiNaM dito / / 2 / / " iti pAThapUrvaM tathaivottAryate, dedIpyamAno jinacalanAgre mucyate, ArAtrikaM tu vidhyApyate na doSaH, pradIpArAtrikAdi ca mukhyavRttyA ghRtaguDakarpUrAdibhiH kriyate, vizeSaphalatvAt, loke'pyuktam"puraH prajvAlya devasya, karpUreNa tu dIpakam / azvamedhamavApnoti, kulaM caiva samuddharet / / 1 / / " atra muktAlaGkAretyAdigAthAH zrIharibhadrasUrikRtAH saMbhAvyante, tatkRtasamarAdityacaritragranthasyAdau 'uvaNeu maMgalaM vo' iti namaskAradarzanAt, etAzca gAthAH zrItapApakSAdau prasiddhA iti na sarvA likhitAH / snAtrAdau sAmAcArIvizeSeNa vividhavidhidarzane'pi na vyAmohaH kAryaH, arhadbhaktiphalasyaiva sarveSAM sAdhyatvAt gaNadharAdisAmAcArISvapi bhUyAMso bhedA bhavanti, tena yadyaddharmAdyaviruddhamarhadbhaktipoSakaM tattana keSAmapyasaMmatam, evaM sarvadharmakRtyeSvapi jJeyam, iha lavaNArAtrikAdyuttAraNaM saMpradAyena sarvagaccheSu paradarzaneSvapi ca sRSTyaiva kriyamANaM dRzyate, zrIjinaprabhasUrikRtapUjAvidhau tvevamuktam-'lavaNAiuttAraNaM pAlittayasUrimAipuvvapurisehiM saMhAreNa aNunnAyaMpi saMpayaM siTThie kArijjai' [ ]tti / snAtrakaraNe ca sarvaprakAra Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | do-11 savistarapUjAprabhAvanAdisaMbhavena pretya prakRSTaM phalaM spaSTam, jinajanmasnAtrakartRcaturSaSTisurendrAdyanukArakaraNAdi cAtrApIti snAtravidhiH / pratimAzca vividhAstatpUjAvidhau samyaktvaprakaraNa ityuktam"gurukAriAi keI, anne sayakAriAi taM biMti / vihikAriAi anne, paDimAe pUaNavihANaM / / 1 / / " vyAkhyA-guravo mAtRpitRpitAmahAdayastaiH kAritAyAH kecidanye svayaMkAritAyAH vidhikAritAyAstvanye pratimAyAstatpUrvAbhihitaM pUjAvidhAnaM bruvanti karttavyamiti zeSaH, avasthitapakSastu gurvAdikRtatvasyAnu-payogitvAt mamatvAgraharahitena sarvapratimA avizeSeNa pUjanIyAH [zrAddhavidhivRttiH pa. 59-60] na caivamavidhikRtAmapi pUjayatastadanumatidvAreNAjJAbhaGgalakSaNadoSApattiH, AgamaprAmANyAt, tathAhi zrIkalpabRhadbhASye"nissakaDamanissakaDe, ceie savvahiM thuI tinni / / velaM va ceiANi a, nAuM ikkikkiA vAvi / / 1 / / " nizrAkRte gacchapratibaddhe, anizrAkRte tadviparIte caitye, sarvatra tisraH stutayo dIyante, atha praticaityaM stutitraye dIyamAne velAyA atikramo bhavati bhUyAMsi vA tatra caityAni, tato velAM caityAni ca jJAtvA praticaityamekaikA'pi stutirdAtavyA / / / ayaM caityagamanapUjAsnAtrAdividhiH sarvo'pi RddhiprAptamAzrityoktaH, tasyaivaitAvadyogasaMbhavAt, aR(nR)ddhiprAptastu zrAddhaH svagRhe sAmAyikaM kRtvA kenApi saha RNavivAdAdyabhAve IryAdhupayuktaH sAdhuvaccaityaM yAti, na puSpAdisAmagryabhAvAd dravyapUjAyAmazaktaH sAmAyikaM pArayitvA, kAyena yadi puSpagrathanAdi kAryaM kartavyaM syAt tatkaroti, na ca sAmAyika tyAgena dravyastavasya karaNamanucitamiti zakyaM, sAmAyikasya svAyattatayA zeSakAle'pi sukaratvAt, caityakRtyasya ca samudAyAyattatvena kAdAcitkatvAt, dravyastavasyApi zAstre mahAphalatvapratipAdanAcca / yataH padmacaritre"maNasA hoi cautthaM, chaTThaphalaM uTThiassa saMbhavai / gamaNassa payAraMbhe, hoi phalaM aTThamovAso / / 1 / / " "gamaNe dasamaM tu bhave, taha ceva duvAlasaM gae kiMci / majjhe pakkhuvavAso, mAsuvavAsaM ca diTuMmi / / 2 / / " "saMpatto jiNabhavaNe, pAvai chammAsiaM phalaM puriso / saMvacchariaM tu phalaM, dAruddesaTThio lahai / / 3 / / " Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharbhasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Cos-51 "pAyakkhiNeNa pAvai, varisUsayaM taM phalaM tao jiNe mahie / pAvai varisasahassaM, aNaMtapuNNaM jiNe thuNie / / 4 / / " "sayaM pamajjaNe puNNaM, sahassaM ca vilevaNe / sayasAhassiA mAlA, aNaMtaM gIavAie / / 1 / / " tti / prastAve ca tasmin kriyamANe vizeSapuNyalAbhaH, yadAgamaH"jIvANa bohilAbho, sammaddichiNa hoi piakaraNaM / / ANA jiNiMdabhattI, titthassa pabhAvaNA ceva / / 1 / / " evamaneke guNAstatastadeva karttavyam, yaduktaM dinakRtye"evaM vihI imo savvo, riddhimaMtassa desio / iyaro niyayagehammi, kAuM sAmAiaM vayaM / / 1 / / " "jai na kassai dhArei, na vivAo a vijjae / uvautto susAhuvva, gacchae jiNamaMdire / / 2 / / " "kAeNa atthi jai kiMci, kAyavvaM jiNamaMdire / tao sAmAiaM mottuM, karejja karaNijjayaM / / 3 / / " [zrAddhadinakRtye gA. 77-9] atra ca sUtre vidhinA jinasya pUjanaM vandanaM cetyuktyA dazatrikAdicaturviMzatimUladvArairbhASyAdyuktaH sampUrNo vandanAvidhirupalakSitaH, sa ca yathA"tinni nisIhI tinni u payAhiNA tinni ceva ya paNAmA / tivihA pUA ya tahA, avatthatiabhAvaNaM ceva / / 1 / / " . "tidisinirikkhaNaviraI, payabhUmipamajjaNaM ca tikkhutto / vaNNAitiaM muddAtiaM ca tivihaM ca paNihANaM / / 2 / / " "pupphAmisathuibheA, tivihA pUA avatthatiagaM tu / chaumatthakevalittaM, siddhattaM bhuvaNanAhassa / / 3 / / " "vaNNAitiaM tu puNo, vaNNatthAlaMbaNassarUvaM tu / maNavayakAyAjaNiaM, tivihaM paNihANamavi hoi / / 4 / / " "tathA paMcaMgo paMNivAo, thayapADho hoi jogamuddAe / vaMdaNa jiNamuddAe, paNihANaM muttasuttIe / / 5 / / " Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | GIs-11 "do jANU dunni karA, paMcamayaM hoi uttamaMgaM tu / sammaM saMpaNivAo, neo paMcaMgapaNivAo / / 6 / / " vandanapaJcAzakavRttau tu paJcAGgyapi svatantrA mudrAtvena pratipAditA, tathA ca tatpAThaH"praNipAtadaNDakapAThasyAdAvavasAne ca praNAmaH paJcAGgamudrayA kriyate, paJcAGgAni-avayavAH karajAnudvayottamAGgalakSaNAni vivakSitavyApAravanti yasyAM sA tathA, paJcAGgyA api mudrAtvamaGgavinyAsavizeSarUpatvAdyogamudrAvaditi" [3/17, pa.59] "aNNoNaMtari aMgulikosAgArehiM dohiM hatthehiM / piTTovarikupparasaMThiehiM taha jogamuddatti / / 7 / / " "cattAri aMgulAI, purao UNAi~ jattha pacchimao / pAyANaM ussaggo, esA puNa hoi jiNamuddA / / 8 / / " "muttAsuttImuddA, jattha samA dovi gabbhiA hatthA / te puNa niDAladese, laggA anne alaggatti / / 9 / / " [paJcAzaka0 3 / 19-21] ityAdi / vidhinaiva kriyamANaM devapUjAdi dharmAnuSThAnaM mahAphalam, anyathA tvalpaphalaM, sAticAratAyAM ca, pratyuta pratyapAyAderapi sambhavaH, avidhinA caityavandane mahAnizIthe prAyazcittasya pratipAdanAt, tathAhi tatsaptamAdhyayane-'avihIe ceiAI vaMdijjA, tassa NaM pAyacchittaM uvaisijjA, jao avihIe ceiAiM vaMdamANo aNNesiM asaddhaM jaNei ii kAUNaM tti, ata eva ca pUjAdipuNyakriyAprAnte sarvatrAvidhyAzAtanAnimittaM mithyAduSkRtaM deyam / TArtha:atha ..... deyam / 4ve yetyA pUna pachI zrAvane tavya cha ta he cha - tyAra pachI=devapUjA pachI, bhagavAnanI AgaLa=bhagavAnanI sAkSIe, svayaM namaskAra sahita addhArUpa paccakakhANane=navakArazI AdinA paccakakhANane ane graMthi sahitAdi saMketarUpa paccakhANane kare uccAraNa kare, e vizeSathI gRhastha dharma che, e pramANe pUrvanA kathana sAthe saMbaMdha che. ane 'vidhithI' e prakAre pada baMne ThekANe paNa yojavuM. tyAra pachI vidhithI trividha pratimAnI apekSAe bhakti caityarUpa jinagRhamAM vaLI paMcavidhacatyanI apekSAe nizrAkRta athavA anizrAkRta jinagRhamAM jaIne vidhithI jinanuM bhagavAnanuM, pUjana karavuM joIe=puSpAdithI arcana karavuM joIe. vaMdana karavuM joIe=stuti vaDe karIne guNanuM utkIrtana karavuM joIe. ane te vaMdana-pUjana, jaghanyathI namaskAra mAtra ane utkarSathI IryApathikI pratikramaNapUrvaka zakrastavAdi daMDaka vaDe karavuM joIe. ahIM vidhithI jinagRhamAM gamana kahevAyuM ane te vidhi - jo rAjA ane mahARddhivALA hoya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 to sarva RddhithI, sarva vibhUtithI, sarva balathI ane sarva puruSArthathI ityAdi vacana hovAthI prabhAvanA nimitte mahARddhithI devagRhamAM jAya che ane jo sAmAnya vaibhava hoya to auddhatyanA parihArathI potAnI zakti anurUpa ADaMbarane dhAraNa karato mitra-putrAdithI parivRta devagRhamAM jAya che. ane tyAM gayelo puSpa, tAMbUla Adi sacitta dravyonA parihArathI, mugaTa choDIne zeSa AbharaNAdi acitta dravyonA parihArathI, karyuM che eka pRthula vastranuM uttarAsaMga jeNe evo ane A puruSane AzrayIne jANavuM=uttarAsaMga karavAnI vidhi puruSane AzrayIne jANavI. strI vaLI savizeSa DhAMkelA aMgavALI vinayathI namelA zarIravALI jAya che. ane jinendrane joIne aMjalibaMdhane mastaka upara AropaNa karatI 'namo jiNANaM' e pramANe bole che ane namaskAra kare che. ane [A paNa=bhagavAnane joIne mastake aMjalibaMdha hAthanuM AropaNa karavuM e paNa saMghAcAravRttimAM strIone niSiddha che. ane te pramANe pATha che. eka sATikAvALuM uttarAsaMga karavuM ane jinanuM darzana thaye chate mastaka para aMjalibaddha karavuM e baMne kathana puruSane AzrayIne kahevAyAM che. vaLI strI savizeSa DhAMkelA aMgavALI vinayathI namelA zarIravALI hoya che. ane te pramANe Agama che - "vinayathI upanata gAtra yaSTi vaDe" ATalAthI=ATalA pAThathI, zakrastavAdimAM paNa Amane=strIone, mastaka para aMjalinyAsa ghaTato nathI; kema ke te prakAre karavAmAM hRdaya AdinA darzananI prasakita che. je vaLI, 'raivataM khAva du' e pramANe bole che ema draupadInA prastAvamAM kahevAyuM. te bhakti mATe cuMcchanAdinI jema aMjalimAtranA bhramaNane sUcanapara che=sUcana karanAra che. paraMtu puruSonI sAthe sarva sAmya mATe nathI. athavA te prakAre rahelI ja draupadI=UMcA hAtha karIne rahelI ja draupadI, sUtra uccAraNamAM tatpara che ema na kahevuM; kema ke anyapaNa nRpAdi vijJapanAdi AdimAM te pramANe kathana che=strIoe UMcA hAtha karIne karavuM joIe nahi te pramANe kathana che ityAdi uktaprAya AgamAdinA avirodhathI paribhAvana karavuM joIe.] ane manane ekAgra karato zrAvaka pAMca prakAranA adhigamathI vaiSadhikIpUrvaka praveza kare che. jene kahe che - "sacitta dravyanA tyAgathI, acitta dravyanA atyAgathI, ekasATikAvALA uttarAsaMgathI, cakSunA darzanamAM aMjalinA pragahathI, mananA ekAgrakaraNathI jinAlayamAM praveza karavo joIe ema anvaya che." (bhagavatIsUtra 2-5, jJAtAdharmakathA adhyayana 1 sU. 22, 5. 46e) vaLI rAjAdi caityamAM praveza karatAM tatkAla rAjacihnono tyAga kare che je kAraNathI kahevAyuM che "rAjacihnone choDIne jinAlayamAM praveza kare ema anvaya che. rAjacihno kyAM che te kahe che. 5 zreSTha rAjacihno che. 1. khaDga, 2. chatra, 3. pagarakhAM, 4. mugaTa ane 5. cAmara." (vicArasAra gA. 665, zrAddhadinakRtya gA. 50) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikArI zloka-1 agradvAranA pravezamAM mana-vacana-kAyA dvArA gRhavyApArano niSedha karAya che. e jJApana mATe AdhikItraya karAya che. paraMtu eka ja A gaNAya che; kema ke gRhAdi vyApAra ekanuM ja niSiddhapaNuM che ane naidhikI karAye chate sAvaghavyApAranuM varjana ja thAya che. anyathA=sAvadhavyApAranuM varjana na karavAmAM Ave to tenA vaiyarthanI prApti cheHnIsihi prayoganA vyarthapaNAnI prApti che. je kAraNathI "dinakRtyamAM kahevAyuM che - paraspara sarva kathAono jinAlayamAM je tyAga kare che tenI kevalIbhASita. auSadhikI ahIM=jinAlayamAM thAya che." (zrAddhadinakRtya gA. 56) tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. tyAra pachI=jinAlayamAM praveza karyA pachI, mUlabiMbane praNAma karIne prAyaH sarva utkRSTa vastu zreyakAmanAvALA puruSe jamaNIbAju ja karavI joIe. ethI potAnI jamaNIbAjumAM mUlabiMbane. karato zrAvaka jJAnAditraya ArAdhanA mATe traNa pradakSiNA kare che ane kahevAyuM che - " tyAra pachI 'namo jiNANaM' e pramANe bolIne ane ardhanamelA praNAma karIne athavA bhakti nirbhara manathI paMcAMga praNAma karIne." li1u (caityavaMdanamahAbhASya gAM. 189) "pUjAnA aMganetrapUjAnI sAmagrIne, hAthamAM dhAraNa karato parivArathI parivRta gaMbhIra madhura ghoSathI jinaguNanA gaNathI nibaddha maMgalastuti Adine bolato." rA hAthamAM dhAraNa karI che yogamudrA jeNe evo, pagale-pagale prANI rakSAmAM yukta, jinagaNamAM ekAgra manavALo pradakSiNAtrikane Ape." is : "gRhacaityomAM na ghaTe. ItaramAM paNa=saMghanAM caityagRhomAM paNa, jo ke karaNavazathI na ghaTe. topaNa matimAna puruSa tenA karaNanA pradakSiNAtrikanA karaNanA, pariNAmane mUke nahi." jA (caityavaMdanamahAbhASya 191-2), ane pradakSiNA dAnamAM pradakSiNA karatI vakhate, samavasaraNastha cArarUpavALA evA jinanuM dhyAna karato zrAvaka gabhArAmAM rahelA, jamaNI bAjumAM rahelA, pAchaLanA bhAgamAM rahelA, DAbI bAjumAM rahelA ema traNa dizAmAM rahelA bibatrayane vaMdana kare che. AthI ja sarva paNa caityanuM samavasaraNanI racanAnuM sthAnIyapaNuM hovAthI gabhArAnI bahAranA bhAgamAM dizAtrayamAM mUlabibanA nAmavALAM biMbo karAya che. ane A rIte arihaMtanI pUMThanuM varjana karavuM joIe. e pramANe kahevAyelo arihaMtane pIThanA nivAsano doSa paNa cAra dizAmAM vivartana pAme che. tyAra pachI caityanuM pramArjana, potakalekhyakAdi vasthamANa yathocita ciMtApUrvaka vihita sakala pUjA sAmagrIvALo zrAvaka jinagRhanA vyApAranA niSedharUpa bIjI vaiSadhikIne mukhya maMDapAdimAM karIne mUlabiMbane praNAma trayapUrvaka pUrvokta vidhithI pUjA kare che. je pramANe bhASya che - tyAra pachI nisAhithI maMDapamAM praveza karIne jina AgaLa pRthvImAM nihita jAnuM ane hAthavALo zrAvaka vidhithI praNAmatigane kare che." 1] Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 tyAra pachI harSathI ullasita thato, karAyelA mukhakozavALo jinendra pratimAnuM rAtanuM vAsI nirmAlya morapIMchIthI dUra kare." rA. tyAra pachI jinagRhanuM pramArjana kare, athavA anya pAse karAve. tyAra pachI vidhipUrvaka yathAyogya jinabibonI pUjAne kare." liaiaa (caityavaMdanamahAbhASya 193-5) ane ahIM saMghacaityamAM, vizeSathI zuddha gaMdhavALA pANIthI prakSAlana, kesaramizra gozISacaMdanathI vilepana, aMganI racanA, gorocana kasturI AdithI patranI racanAnuM karaNa, judI judI jAtinI puSpamAlAnuM AropaNa, cIkAzuMka vastranuM paridhApata, kRSNAgaru mizra kapuranuM dahana, aneka dIpanuM udyotana, svaccha akhaMDa akSatathI aSTamaMgalanuM Alekhana, vicitra puSpagRha racanAdi kartavya che. ane jo pUrve koIkanA vaDe pUjA karAyelI hoya to viziSTa anya pUjAsAmagrInA abhAvamAM te aMgaracanAne dUra kare nahi; kema ke bhavyajIvone tenA darzanajanya puNyAnubaMdhI puNyabaMdhanA aMtarAyano prasaMga thAya. paraMtu tene ja pUrvamAM koIkanA vaDe karAyelI aMgaracanAne ja atizayita kare. je kAraNathI bRhadbhASya che - pUrvamAM ja koIkanA vaDe suvaibhavathI karAyelI pUjA hoya tene paNa savizeSa zobhAvALuM je pramANe thAya che te pramANe karavuM joIe." III "A rIte=pUrvanI koIkanI aMgaracanAmAM vizeSa zobhAne karavAmAM Ave e rIte nirmAlyanA lakSaNano abhAva hovAthI=pUrvamAM koIkanI karAyelI aMgaracanAmAM nirmAlyanA lakSaNano abhAva hovAthI, nirmAlya paNa kahevAtuM nathI; kema ke bhogavinaSTa dravya nirmAlya che e pramANe gItArtho kahe che." iArA "AthI ja jinezvarone je pramANe vastra AbharaNAdinuM ane bAjubaMdha-kuMDala AdinuM pharI paNa AropaNa karAya che te pramANe koIkanI karAyelI pUjAne vizeSa prakAre karAya che." flaI "anyathA-koIkanI karAyelI AMgIne atizaya vizeSa karavAnI vidhi na hoya to eka kASAyika vastrathI jinezvaranI ekaso ATha (108) pratimAne lUchatA vijayAdi devo zAstramAM kema varNana karAyA che ?" IkA A rIte mUlabiMbanI vistArapUrvaka pUjA karyA pachI sRSTithI=vaibhavathI, sarva bIjA bibanI pUjA yathAyogya karavI joIe. dvArakA biMbanI ane samavasaraNanA bibanI pUjA paNa mukhyabiMbanI pUjAdi karyA pachI garbhagRhanA nirgamana samayamAM kartavya che. e pramANe saMbhAvanA che paraMtu praveza vakhate nahi. vaLI, najIkamAM pUjAdi karavAnAM che tevAM pratimAone, pUrvamAM paNa=mULanAyakane praNAma karatA pUrvamAM paNa, praNAma mAtra yukta che; kema ke trIjA upAMganI sAthe avisaMvAdinI evI saMghAcAramAM kahevAyela vijayadevanI vaktavyatAmAM A rIte ja pratipAdana che. te A pramANe - tyAra pachI sudharmA sabhAmAM javA mATe, jinanI dADhAnA darzana thaye chate praNAma karIne dAbaDAne ughADIne morapIMchIthI pramArjanA kare." III "sugaMdhIjala vaDe ekavIsa vakhata prakSAla karIne gozISacaMdana vaDe anulepa karIne tyAra pachI puSpo vaDe vijayadeva arcana kare che." iArA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 tyAra pachI dvAra-pratimAnI pUjA karIne pAMca sabhAomAM pUrvanI jema pUjA kare che. dvAra arcanAdi zeSa trIjA upAMgathI jANavuM." 3 (saMghAcAravRtti 5. 61 gA. 48-pa0) te kAraNathI mUlanAyakanI pUjA sarva pratimAothI paNa pUrve savizeSa karavI joIe. kahevAyuM paNa che - . vaLI ucitapaNe pUjAmAM mUlabibanuM vizeSakaraNa che. je kAraNathI lokanI dRSTi mana sahita prathama tyAM=mULanAyaka upara paDe che." T1TI. ziSya pRcchA kare che - "ekane mULanAyakane, pUjA-vaMdanAdi karIne zeSane pUjAdi karavAmAM lokanAthono nAyaka-sevakabhAva karAyelo thAya che." rA. "ekanI zreSTha pUjA kare che bIjAnI thoDI pUjA kare che. A paNa mahA avajJA nipuNabuddhithI jaNAya che." imal teno uttara AcArya Ape che - "samAna parivArane prAtihAryane jonAra ane jANanAra puruSane A jinapratimAomAM nAyaka-sevaka buddhi thAya nahi." I4 (caityavaMdanamahAbhASya 197, saMbodhapra. devAdhikAra 60) vaLI A mULanAyaka prathama pratiSThita che. e prakArano vyavahAra che. tenA vaDe vaLI nAyakabhAva, zeSa jinapratimAonI avajJA nathI." (pA "ucita pravRtti karanArA puruSane=bhAvavRddhine anukULa dRDha prayatna karavA arthe ucita pravRtti karanAra puruSane, eka pratimAnAM vaMdana-pUjana-bali Dhokana karAye chate AzAtanA jovAI nathI=bIjA tIrthakaronI AzAtanA jovAI nathI." III. "je pramANe mATInI pratimAne puSpAdithI pUjA ucita che. suvarNAdithI nirmita pratimAone majjanAdi vaDe=prakSAlAdi vaDe pUjA ucita che." IkA je pramANe kalyANakAdi kAryathI eka pratimAnI vizeSa pUjA karavAmAM paNa zeSa pratimAomAM dhArmikajanane avajJAno pariNAma nathI." w8 (caityavaMdanamahAbhASya 197, 39, 40, 50, 51, para, 53, 14) "A rIte ucita pravRtti karatA zrAvakane je pramANe avajJA thatI nathI te pramANe mUlabibanI pUjAnA vizeSakaraNamAM paNa te nathI=anya pratimAonI avajJA nathI." II "jinabhavananA bibanI pUjA jinonA mATe zrAvako karatA nathI paraMtu zubhabhAvanA nimitte bIjA buddhizALInA bodha mATe kare che." II10|| keTalAka caityagharathI bodha pAme che. keTalAka prazAMta rUpa evA bibathI bodha pAme che. anya pUjAnA aizvaryathI bodha pAme che. anya upadezathI bodha pAme che." II11 (saMbodhapra. devAdhi. 1-71, caityavaMdanamahAbhASya 142-3). ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 pUrvamAM=prathama, yuktivALI ja mULabiMbanI pUjA che. ethI prasaMgathI saryuM. savistara pUjAnA avasaramAM nitya ane vizeSathI parva divasomAM 3-5-7 kusumAMjalinA prakSepAdipUrvaka bhagavAnanuM snAtra karavuM joIe. tyAM A vidhi yogazAstra vRtti ane zrAddhavidhinI vRttimAM lakhAyelI che. savAramAM prathama nirmAlya utsAraNa, prakSAlana, saMkSepapUjA, AratI ane maMgaLadIvo, tyAra pachI snAtrAdi savistara dvitIya pUjAnA prAraMbhamAM devanI AgaLa kesara-jalathI yukta kaLaza sthApana karavo joIe. tyAra pachI "mUkyo che alaMkArano samUha jemaNe evuM saumyatva ane kAMtithI kamanIya sahaja nijarUpathI nijita jagatrayavALuM jinabiba amAruM rakSaNa karo." II1TI e pramANe kahIne alaMkAro utAravA joIe. . "dUra karAyelA kusumanA samUhavALuM prakRtithI pratiSThita manohara chAyAvALuM jinabiMba majjanapITha para sthApita amane zivane Apo." garA e pramANe kahIne nirmAlya utAravuM joIe. tyAra pachI pUrvamAM kahelA kaLazonuM DhAlana=kaLazothI bhagavAnano abhiSeka ane pUjA, have svaccha dhUpita kaLazomAM snAtra yogya sugaMdhI jalano kSepa karavo, zreNIthI teonuM vyavasthApanazreNIthI kaLazonuM sthApana, ane suMdara vastrothI AcchAdana=kaLazonuM AcchAdana, tyAra pachI potAnA potAnA caMdana-dhUpAdithI karAyelA tilaka hastakaMkaNavALA hastathI dhUpanAdi kRtyavALA zreNImAM rahelA zrAvako kusumAMjalinA pAThone bole che. tyAM "zatapatra, kuMda, mAlatI, bahuvidha kusumArirUpa paMcavarNAdi svarUpa kusumAMjaline harSita thayelA devo jinanAthanA nDavaNakAlamAM Ape che." [1] e pramANe kahIne devatA=jinapratimAnA mastaka upara puSponuM AropaNa karavuM. gaMdhathI Avajita bhamarAonA manohara jhaMkAranA zabdathI saMgItavALA jinezvaronAM caraNo upara mUkAyelI kusumAMjali tamArA duritane dUra karo." I1TI. ItyAdi pAThothI prati gAthAdi pAThane karIne jitanA caraNanI upara eka zrAvake kusumAMjalinAM puSpo mUkavAM joIe. ane sarva kusumAMjalinA pAThomAM tilaka, puSpa, patra, dhUpAdino vistAra jANavo. tyAra pachI udAra madhura svarathI adhikRta jinajanmanA abhiSekanA kaLazano pATha karavo joIe. tyAra pachI ghI-akSarasa-dUdha-dahIM-sugaMdhIjalavALA paMcAmRta vaDe snAtra karavuM joIe=paMcAmRta vaDe bhagavAnano prakSAla karavo joIe. ane bhagavAnanA prakSAlanA aMtarAlomAM dhUpa karavo joIe. svAtrakAlamAM paNa jinatA mastaka para puSpo vaDe azUnya karavuM joIe=ghaNAM puSpo mUkavAM joIe. jene vAdivetAla zrI zAMtisUri kahe che - - "snAtranI parisamApti sudhI bhagavAnanA mastaka upara azUnya satata, uttama puSpothI AMtarA sahita pANInI dhArAnA pAkane karavo joIe." (ahaMdu abhiSeka parva-3, zloka-4). ane snAtra karAye chate satata cAmara-saMgIta-vAjitra Adino ADaMbara sarva zaktithI karavo Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 joIe. badhA vaDe snAtra=prakSAla, karAye chate pharI snAtra nahi karavA mATe pharI prakSAla nahi karavA mATe, zuddha jala vaDe dhArA karavI joIe. teno pATha A che. "dhyAnamaMDaLanA agra evA puruSanI dhArAnI jema bhagavAnane karAtA abhiSekanA pANInI dhArA atyaMta paNa bhAvarUpa bhavananI bhIMtonA bhAgone toDanArI thAo." (ahaMdraabhiSeka parva-3, zloka-12) tyAra pachI aMgabhUMchaNA-vilepanAdi pUjA pUrvanI pUjAthI adhika karavI joIe. sarva prakAre dhAnya, pakvAnna, zAka, vigaI, phalAdi vaDe balinuM arpaNa karavuM joIe. jJAnAdiratnatrayathI yukta evA zrAvake lokatrayanA adhipati evA bhagavAnanI AgaLa traNa paMja karavA ucita che=dhAvyAdinA traNa paMjo karavA ucita che. prathama, zrAvake vRddha ane nAnAnI vyavasthAthI, tyAra pachI zrAvikAoe snAtra pUjAdi karavI joIe. ane jijanmamahotsavamAM paNa svaparivArathI yukta ayyata Indra pUrvamAM snAtrapUjAdi kare che. tyAra pachI yathAkrama anya Indro snAtrAdi kare che. ane snAtrajalanuM paNa zeSanI jema mastakAdi para kSepa karAye chate paNa doSanI saMbhAvanA karavI joIe nahi. je kAraNathI haimazrIvIra caritramAM kahevAyuM che - sura-asura-nAgadevo vAraMvAra vaMdana karatA hatA ane vaLI te abhiSeka jalane potAnA sarva aMga para nAkhatA hatA." ji1TI zrI padmacaritramAM paNa ogaNatrIza (29) udezamAM aSADha suda aSTamIthI AraMbhIne dazaratharAjA vaDe karAyelA aSTAhnikA caityanA snAtranA mahAdhikAramAM kahevAyuM che - - "te havaNa saMbaMdhI jala rAjA vaDe potAnI rANIone mokalAvAyuM ane taruNa evI strIoe grahaNa karIne mastaka upara chAMTyuM ja." |1| "kaMcukInA hAthathI grahaNa karAyeluM gaMdhodaka snAtrajala, jyAre cirakALe Ave che tyAre paTTarANI zoka ane krodhane pAmI." parA ItyAdi " "krodha pAmelI te paTTarANI te zAMtijala vaDe kaMcukIthI abhisicana karAI tyAra pachI zAMta thayelA mAnasa agnivALI prasanna hRdayavALI thaI." lia bRhat zAMtistavamAM paNa 'zAMtinuM pANI mastake rAkhavuM joIe.' e pramANe kahevAyuM che. saMbhaLAya paNa che - jarAsaMdhathI mUkAyela jazanA upadravavALA svasainyane zrI temanAtha bhagavAnanI vANIthI kRSNa dvArA ArAdhanA karAyela nAgendrathI pAtAlamAM rahela zrI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimAne zaMkhezvarapuramAM lAvIne tenA svapananA pANI vaDe jinapratimAnA snAnanA pANI vaDe, paTTa karyuM potAnA sainyane paTu karyuM. jinadezanAnA samavasaraNamAM rAjAdi vaDe prakSipta dUra rUpavALA baline ardhapatita devo grahaNa kare che. teno arthano ardha bhAga rAjA grahaNa kare che. vaLI zeSa, loko grahaNa kare che. mastaka upara naMkhAyelA tenA siMcanathI paNa=snAtrajalanA siMcanathI paNa, vyAdhi upazAMta Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 thAya che. ane 6 mAsa sudhI aca=bIjo vyAdhi, thato nathI. e pramANe AgamamAM paNa kahevAyuM che. tyAra pachI saddaguruthI pratiSThita ghaNA mahotsavapUrvaka lAvela dukUlAdimaya mahAdhvaja pradakSiNA trayAdinI vidhithI pradeya che jinAlayamAM arpaNa karavo joIe. ane sarva vaDe yathAzakti paridhApalikA=vastrAdi, mUkavAM joIe. tyAra pachI maMgaladIvA sahita AratI arihaMtanI AgaLa karavI joIe ane Asanna evuM vatipAtra sthApana karavuM rjAIe. tyAM vakSipAtramAM, lavaNa ane jalano pAta karAze. "tIrthapravartananA samayamAM tridazothI mUkAyelI devothI mUkAyelI, jinezvaranA mukhanA lAvaNyathI saMvalita kusumavRSTi tamArA maMgalane upanayana karo." In1II e pramANe kahIne prathama kusumavRSTi karavI joIe. tyAra pachI - "munipati evA bhagavAnane payAhiNa karIne=hAthamAM lUNa rAkhIne pradakSiNA karIne, pratibhagna prasaravALuM potAnA khArAzapaNAthI lajjita evuM lUNa huavadhamAM=agnikuMDamAM, paDe che te juo." ityAdi pATha vaDe vidhithI jinanI traNa vakhata puSpa sahita lavaNa-jala utAraNAdi karavuM joIe. tyAra pachI sRSTithI ArAtrinI pUjA karIne baMne bAjuthI dhUpa sahita ullepa kare. ane kaLaza sahita jaladhArAne cAre bAju atyaMta kare ane zrAvako vaDe prakIryamANa puSponI prakaravALI Atrikane marakatamaNithI maMDita vizAla thAlavALA mANikyathI maMDita evA pradIpa havaNapara evA karathI uslipta evI ArAtrika he jina ! tamArI AgaLa bhamo." ItyAdi pAThapUrvaka pradhAna bhAjapamAM rahelI ArAtrika sotsavaHutsavapUrvaka, traNa vakhata zrAvako vaDe utArAya che. je triSaSTi Adi caritramAM kahevAyuM che - kRtakRtyanI jema puraMdara=Indra, kaMIka pAchaLa khasIne jagadbhartAnI AgaLa jaIne ArAtrikane grahaNa kare che." li1 tenA kAraNe Indrae hAthamAM AratI grahaNa karI tenA kAraNe, kauzika=Indra, cAlatA dIvAnI jyotithI, zobhavA lAgyo, jema dedIpyamAna auSadhivALA zikharathI meruparvata zobhe che." rA. "zraddhALuM evA devatAo vaDe prakIrNa evAM kusumonA puSponA samUhane uchALAyA. tyAra pachI indra bhartAnI=bhagavAnanI, AratI utArI." lia (triSaSTi parva 1/598-600) maMgaLadIvo paNa AratInI jema pUjAya che. "he jina ! kauzAMbI saMsthita evA tamArA darzana mATe soma=caMdra, ane dinakaranI jema maulika pradIpa jevo maMgaLadIvo pradakSiNA kare che tamArI pradakSiNA kare che." III he nAtha ! devAMganAo vaDe tamArI sanmukha bhramaNa karAto maMgaladIvo meruparvatane pradakSiNA detA sUryanI jema zobhe che." rA e pAThapUrvaka te pramANe ja=AratInI jema ja, utArAya che=maMgaLadIvo utArAya che. dedIpyamAna evo maMgaLadIvo jinacaraNanI AgaLa mUkAya che. vaLI, ArAtrika bujhAvAya che temAM doSa nathI. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | ka-1 ane pradIpa ArAtrika Adi mukhyavRttithI ghI-goLa-kapUrAdithI karAya che; kema ke vizeSa phalapaNuM che. lokamAM paNa kahevAyuM che. "devanI AgaLa kapUrathI dIpakanuM pravAlana karIne dIpakane pragaTAvIne, azvamedhane prApta kare che. ane kulano samuddhAra kare che." ahIM snAtrapUjAmAM, muIRArecAlithiA zrIdaridrasUrivRttA: samAcatte, tavRtasamarAdityavaritragrasthacAvo (prata naM. 45) ItyAdi gAthA zrI haribhadrasUrikRta saMbhAvanA karAya che; kema ke tatkRta samarAdityacaritra graMthanI AdimAM 'vane maM<< ao' ta namasvArzanAta, tA thAH zrIta pApakSAvo prasiddha ti na sarvA nirivatA: (prata naM. 48) tamAruM maMgala upanayana karo' e prakAranuM namaskAranuM darzana che ane A gAthAo zrI tapAgaccha AdimAM prasiddha che. ethI sarva lakhAI nathI arthAt konAthI karAI che te lakhAI nathI. snAtrAdimAM sAmAcArI vizeSathI judA judA prakAranI vidhinuM darzana hovA chatAM paNa vyAmoha karavo joIe nahi; kema ke arihaMta bhaktinA phalanuM ja sarvanuM sAdhyapaNuM che=sarva snAtranI vidhionuM sAdhyapaNuM che. gaNadharAdinI sAmAcArImAM paNa ghaNA bhedo prApta thAya che. tenA kAraNe je je dharmAdi aviruddha arihaMtabhaktinuM poSaka che te te koIne paNa asaMmata nathI e rIte sarva dharmakRtyamAM paNa jANavuM. ahIM lavaNa-ArAtrika AdinuM uttAraNa saMpradAyathI sarva gacchomAM ane paradarzanomAM paNa sRSTithI ja karAtuM dekhAya che. zrI jinaprabhasUrikRta pUjAvidhimAM vaLI A pramANe kahevAyuM che - lavaNAdi uttAraNa pAlittayasUri pAdaliptasUri Adi pUrva puruSo vaDe saMvyavahArathI anujJAta paNa vartamAnamAM sRSTithI karAya che." tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane sarva prakAranI savistAravALI pUjA prabhAvavAditA saMbhavathI snAtranA karaNamAM pratya-janmAMtaramAM, prakRSTa phaLa spaSTa che. ane jinajanmanA snAtrane karanArA cosaTha IndronA anusaraNanA karaNAdi che ethI ahIM paNa=manuSyalokamAM paNa, snAtravidhi che. ane pratimA ghaNA prakAranI che. tenI pUjAnI vidhiviSayaka samyaktaprakaraNamAM A pramANe kahevAyuM che - "keTalAka gurukArita pratimAnA taM tene-pUjAvidhAnane, kahe che. anya svayaMkArita pratimAnA pUjAvidhAnane kahe che. anya vidhikAritapratimAnA pUjAnA vidhAnane kahe che." vyAkhyA : guruo=mAtA-pitA-dAdA Adi vaDe karAyelI pratimAnA pUjAnA vidhAnane keTalAka kahe che ema avaya che. anya svayaMkArita evI pratimAnA pUjAnA vidhAnane kahe che ema anvaya che. vaLI, anya vidhikArita pratimAnuM te=pUrvamAM kahelA pUjAvidhAnane, kartavya kahe che te batAvavA mATe 'rtavyamati zeSa:' kahe che. vaLI avasthita pakSa guru Adi kRtatvanuM anupayogIpaNuM hovAthI mamatva Agraha rahitathI sarva pratimAo avizeSathI pUjavI joIe samAna rIte Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-1 pUjavI joIe. (zrAddhavidhi vRtti pa. 59-60) ane A rIte badhI pratimAone samAna rIte pUjavI joIe. e rIte. avidhithI karAyelI pratimAne pUjavAthI tenI anumatinA dvArA avidhinI anumati dvArA, AjJAbhaMga lakSaNadoSanI Apatti nathI; kema ke AgamanuM prAmANya che. te A pramANe zrI kalpa bRhadabhASyamAM kahevAyuM che - nizrAkRta-anizrAkRta sarva caityamAM traNa stuti karavI joIe. velAne ane caityone jANIne eka-eka paNa karavI joIe." nizrAkRta=gaccha pratibaddha, anizrAkRta tad viparIta gaccha apratibaddha, sarva caityamAM traNa stuti karAya che ane praticetya stutitraya apAye chate velAto atikrama thAya che. athavA tyAM ghaNAM caityo che to velAne ane caityone jANIne praticaityane eka-eka paNa stuti ApavI joIe. A caityagamata, pUjA, snAtrAdividhi sarva paNa RddhiprApta zrAvakane AzrayIne kahevAI che; kema ke tene ja ATalA yogono saMbhava che=RddhiprApta zrAvakane ja ATalA sarva AcArono saMbhava che. vaLI aruddhiprApta zrAvaka=dhananA vaibhava vagarano zrAvaka, svagRhamAM sAmAyika grahaNa karIne koInI paNa sAthe RNanA vivAda Adino abhAva hote chate IrSA samitimAM upayukta sAdhunI jema caityamAM jAya che. ane puSpAdi sAmagrInA abhAvane kAraNe dravyapUjAmAM asamartha evo zrAvaka sAmAyikane pArIne kAyAthI jo puSpAdinA gUMthavA AdinuM kArya kartavya thAya to te kare che ane sAmAyikanA tyAgathI dravyastavanuM karaNa anucita che ema zaMkA na karavI; kema ke sAmAyikanuM svAdhInapaNuM hovAthI zeSakALamAM paNa sukarapaNuM che. ane caityakRtyanuM samudAyane AdhInapaNuM hovAthI kadAcipaNuM che. ane dravyastavanuM paNa zAstramAM mahAphalatvanuM pratipAdana che. je kAraNathI 'padmacaritramAM kahevAyuM manathI manathI javAnA vicAramAtrathI, caturtha thAya che=upavAsanuM phaLa thAya che. chaThanuM phaLa UbhA thayelAne thAya che. gamananA prAraMbhamAM aThamanA upavAsanuM phaLa thAya che." III "gamanamAM vaLI dasa bhakta=4 upavAsanuM phaLa thAya che. te rIte bAra bhaktanuM=pa upavAsanuM phaLa, gaye chate thAya che. kaMIka madhyamAM=jinAlayanA mArganA madhyamAM, paMdara upavAsanuM phaLa thAya che ane jinapratimA jovAye chate mAsopavAsa thAya che. purA jinabhavanane saMprApta puruSa cha mAsanA upavAsanA phaLane prApta kare che. vaLI eka varSanA upavAsanuM phaLa dvAranA dezamAM rahelo prApta kare che." lia pradakSiNAthI 100 varSanA tenA phaLane=100 varSanA upavAsanA phaLane prApta kare che. tyAra pachI jinanI pUjA karAye chate hajAra varSanA tapanA phaLane prApta kare che. jinanI stuti karAve chate anaMta puNya prApta kare che." is pramArjanAmAM=jinapratimAnI pramArjanAmAM, so varSanA upavAsanuM puNya prApta thAya che. vilepanamAM=jinapratimAnA vilepanamAM hajAra varSanA upavAsanuM phaLa maLe che. mAlAnA AropaNamAM so hajAra varSanA tapanA phaLane prApta kare che.' gItavAdamAM anaMta phaLane prApta kare che." Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 91 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane prastAvanA karAye chate dravyastava karAve chate, vizeSa puNyalAbha che. je kAraNathI Agama che. "jIvone bodhino lAbha, samyagdaSTine prItinuM karaNa, AzA, jinezvaranI bhakti ane tIrthanI prabhAvanA prastAvamAM dravyastava karAve chate prApta thAya che. ema adhyAhAra che." . A rIte=prastAva anusAra jinapUjAdi kRtya karavAmAM vizeSa puNyano lAbha che ema pUrvamAM kahyuM e rIte, aneka guNo che=dravyastavamAM anekaguNo che. tethI te ja kartavya che-sAmAyika pArIne prastAvane anurUpa dravyastava ja kartavya che. je kAraNathI "dinakRtyamAM kahevAyuM che - ' - "A pramANenI A sarva vidhi RddhivALA zrAvakane AzrayIne kahevAI che. itara=Rddhi vagarano zrAvaka, potAnA gharamAM sAmAyikane karIne jAya=sAmAyika grahaNa karIne jinAlayamAM jAya." III jo koInuM udhAra na hoya ane vivAda vidyamAna na hoya to sAdhunI jema upayukta jinamaMdiramAM jAya." rA "kAyAthI jo kaMIka jinamaMdiramAM kartavya che to sAmAyikane pAMrIne karaNIyane kare." (zrAddhadinakRtya gA. 7779), ' ' ane ahIM sUtramAM zloka-61mAM, vidhithI jivanuM pUjana ane vaMdana e pramANe kahevAthI dasa trika Adi covIza (24) mUladvAro vaDe bhAgAdi ukta saMpUrNa vaMdanAvidhi upalakSita che. ane te=bhASya AdinI vidhi, A pramANe che. : "traNa nisohI vaLI traNa pradakSiNA ane traNa praNAma tathA traNa prakAranI pUjA ane avasthA trikanuM bhAvana=bhagavAnanI traNa avasthAnuM bhAvana che." II1| traNa dizAmAM nirIkSaNanI virati, tikhutto=traNa vakhata, paga ane bhUminuM pramArjana, varNAdi trika, mudrAtrika ane trividhi praNidhAna" parA ' puSpa-AmiSa ane stutinA bhedathI trividha pUjA=puSpapUjA, phaLa-naivedyapUjA ane stutinA bhedathI traNa prakAranI pUjA, vaLI avasthA trika-bhuvananAthanuM chamasthapaNuM, kevalIpaNuM ane siddhapaNuM che." lian vaLI varNAdika trika varNa-artha-AlaMbanarUpa che. mana-vacana-kAyAthI janita trividha praNidhAna paNa hoya che." iAjA tathA paMcAMga praNipAta, stavapATha, yogamudrAthI thAya che. vaMdana jinamudrAthI thAya che. praNidhAna muktAzakti mudrAthI thAya che." paMpA be jAna, be hAtha, vaLI uttamAMga=mastaka, paMcamaya hoya che, samyapha saMpraNipAtathI=pAMca aMgone samyapha rIte nimAvavAthI, paMcAga praNipAta jANavo." is vaLI, vaMdana paMcAzakavRttimAM paMcAMgI paNa svataMtra mudrApaNAthI pratipAdana karAI che ane te rIte teno pATha che-paMcAzakavRtino pATha che. praNipAta daMDakanA pAThanA Adi ane aMtamAM praNAma paMcAMgamudrAthI karAya che. pAMca aMgo=avayavo, be kara, be Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dharmasaMgraha bhAga-4| dvitIya adhikAra | zloka-1 jAnuM ane uttamAMga lakSaNa vivakSita vyApAravALA che jemAM te tevI che-paMcAMgI che, paMcAMgInuM paNa mudrApaNuM aMgavinyAsa vizeSarUpapaNuM hovAthI yogamudrAnI jema che." (3/17 pa. 59) "ane peTa upara kuppara saMsthita che jemAM evA=peTa upara hAthanI be koNIo saMsthita che jemAM evA, anyonaMtarita aMgulinA kozanA AgAravALA baMne hAtha vaDe te yogamudrA che." IIchA jemAM paganA cAra aMgula AgaLamAM ane pAchaLamAM UNuM che. utsarga=kAyotsarga e vaLI jinamudrA che." 8 "muktAzukita mudrA jemAM samAna be garbhita hAtha che. te vaLI=samAna be garbhita hAtha niDAladezamAM lAgelA kapALane sparzelA hoya che. vaLI anya alagna=niDAladezamAM nahi lAgelA, e pramANe kahe che." ItyAdi=ItyAdithI bIjA pAThono saMgraha che. vidhithI ja karAtuM devapUjAdi dharmAnuSThAna mahAphalavALuM che. anyathA vaLI alpaphaLavALuM che. ane sAticAratAmAM UlaTuM pratyapAyAdino paNa saMbhava che anarthono paNa saMbhava che; kema ke avidhithI caityavaMdana karAye chate 'mahAnizItha'mAM prAyazcitanuM pratipAdana che. te A pramANe tenA sAtamA adhyayanamAM che mahAnizIthanA sAtamA adhyayanamAM che. "avidhithI caityone je vaMdana kare che tene prAyazcitta prApta thAya che. je kAraNathI avidhithI vaMdana karato anyane azraddhA utpanna kare che. ethI karIne prAyazcitta che ema avaya che." ane AthI ja pUjAdi puNyakriyAnA prAMtamAM aMtamAM, sarvatra avidhi AzAtanA nimitta mithyAduSkRta devuM joIe. bhAvArtha zrAvaka potAnA gRhacaityanI pUjA karyA pachI potAnI zakti anusAra navakArazI Adi ucita paccakhANa grahaNa kare ane saMvaranA atyaMta arthI hovAthI graMthi sahita Adi paccakhkhANa paNa kare. arthAt koIka vastrAdinA cheDAne gAMTha bAMdhe ane jyAM sudhI A gAMTha choDuM nahi tyAM sudhI AhAra-pANI mATe vAparavAM nahi te pramANe paccakhkhANa kare. jethI AhArasaMjJAnA nirodhano adhyavasAya satata rahe ane aNAhArI thavAne anukULa baddha abhilASavALo pariNAma zrAvaka kare ane vicAre ke sAdhu saMyamanA prayojana sivAya AhAra vAparatA nathI tethI sadA paramArthathI aNAhArI ja che. sAdhu je kaMI AhAra vApare che te AhArasaMjJAthI vAparatA nathI. paraMtu saMyamanI vRddhinA upAyarUpe ja vApare che. tethI sthUlathI dekhAtI AhAra vAparavAnI kriyA sAdhunI, saMyamanI vRddhine anukULa ucita kriyArUpa bane che ane tevI zakti mATe paNa saMcaya karavI che. chatAM dehanA mamatvane kAraNe ane AhArasaMjJAnI paravazatAne kAraNe je mArAmAM AhAranI vRtti che teno saMkoca karavArthe zrAvaka navakArazI Adi paccakhANa ane graMthi sahita paccakhANa zakti anusAra kare che ane sadA sAdhunA aNAhArIbhAvanuM smaraNa kare che. jethI potAnuM dezathI karAyeluM paccakhANa sAdhunI jema AhArasaMjJAnA ucchedanuM kAraNa bane. tyAra pachI zrAvaka vizeSa prakAranI bhagavAnanI bhakti arthe saMghanA caityamAM jAya che. te saMghanAM caitya nizrAkRta hoya ke anizrAkRta hoya te sarvamAM jaIne potAnI zakti anusAra vidhipUrvaka bhagavAnanI pUjA, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 93 bhakti kare che. ane bhagavAnanI stutirUpe vaMdananI kriyA kare che ane te stuti jaghanyathI namaskAra mAtra rUpa kare che ane utkarSathI iriyAvahiyAnA pratikramaNapUrvaka zastava daMDakathI kare che. AnAthI e prApta thAya ke mokSanA arthI zrAvakane bhagavAnanI bhaktimAM saMtoSa hoto nathI. tethI potAnA gRhacaityamAM bhakti karyA pachI je je caitya hoya tyAM jinapratimAne joIne vItarAganA guNonuM smaraNa karIne zakti anusAra ucita bhakti kare che ane te bhakti arthe jinagRhamAM kevI rIte jAya te viSayaka vaibhavasaMpanna zrAvakanI vidhi batAve che - vaibhavasaMpanna zrAvaka RddhipUrvaka caityAlayamAM evI rIte jAya ke jethI aneka jIvone dharmanI prAptinuM kAraNa bane che. ane bhagavAnanI bhakti arthe RddhipUrvaka jatAM, zrAvakano vItarAganA guNo pratyeno bahumAnabhAva atizayita thAya che. jethI zrAvakane mahAnirjarAnI prApti thAya che. vaLI RddhisaMpanna zrAvaka bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhi thAya tadarthe uttama sAmagrIthI kaI rIte jinAlayamAM praveze ane kaI rIte aneka prakAranI bhakti kare te viSayamAM koI eka niyata mArga nathI. paraMtu je prakAre bhAvonI vRddhi thAya te prakAre judA judA zAstramAM judI judI vidhi batAvI che. te sarvane smRtimAM rAkhIne vivekasaMpanna zrAvaka potAnA saMvegAnusAra je prakAre pote vizeSa bhakti karI zake ane je prakAre potAnA bhAvono prakarSa thAya te rIte ucita bhakti kare ane temAM paNa sarva anya pratimAo karatAM vizeSathI mULanAyaka pratimAnI bhakti kare; kema ke jonAranI prathama dRSTi mULanAyaka upara ja jAya che. jethI bhagavAnanI karAyelI zreSTha bhakti joIne ghaNA jIvone bhagavAna pratyeno pUjyabhAva atizayita thAya che ane pUjA karanAra zrAvakane paNa potAnAthI karAyelI mULanAyakanI vizeSa bhaktithI harSa thAya che tethI mahAnirjarAnI prApti thAya che. A rIte bhaktithI utpanna thayelI vItarAga pratyenI prIti vItarAga thavAmAM bAdhaka karmano nAza karIne saMsAranA aMtanuM kAraNa bane che. mATe zrAvake satata vItarAganA guNonA smaraNapUrvaka zakti anusAra bhagavAnanI zreSTha bhakti karavI joIe. je zrAvakajIvananuM zreSTha phaLa che. . vaLI, zrAvake zakti hoya to pratidina ane saMyoga na hoya to parva divase bhagavAnano snAtra mahotsava karavo joIe. je snAtra mahotsavamAM, indroe je bhagavAnano janmotsava meruparvata para karyo che tenuM anusaraNa che. ane kusumanI aMjalio bhagavAnanA caraNe mUkatI vakhate je pATho prastuta graMthamAM kahyA che tenA paramArthane jANIne te bhAvomAM atyaMta upayukta thaIne karAyela snAtra mahotsava mahA kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane che. tethI te prakAranA zreSThabhAvapUrvaka eka vakhata paNa karAyeluM snAtra saMsAranA paribhramaNanA aMtanuM prabaLa kAraNa bane che. je zrAvaka saMsAranA ucchedanA arthI che tene saMsAranA ucchedanA upAyanA sevanamAM kyAreya saMtoSa hoto nathI. tethI potAnA ghutibaLano vicAra karIne zrAvake potAnA bhAvonI vRddhi je rIte thAya tene smRtimAM rAkhIne zakti anusAra atyaMta praNidhAnapUrvaka bhagavAnanI snAtrapUjA karavI joIe. vaLI, RddhisaMpanna zrAvaka potAnI Rddhi anusAra caityagamana, pUjA, snAtrAdi kare ane je zrAvako pAse evI koI viziSTa Rddhi nathI teo paNa potAnI sAmAnya Rddhi anusAra bhagavAnanI bhakti kare. jenI pAse bhagavAnanI bhakti karavA mATe anukULa koI sAmagrI nathI tevA zrAvake sAmAyika grahaNa karIne Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja dharmasaMgraha bhAga-4) dvitIya adhikAra | zloka-1 sAdhunI jema IryAsamitimAM upayukta thaIne jinAlaya javuM joIe. ane jinAlayamAM gayA pachI sAmAyikano kALa pUro thayA bAda jinAlaya saMbaMdhI koI kRtya pote karI zake tema hoya to sAmAyikane pArIne te kRtya kare. paraMtu ema ne vicAre ke sAmAyikano pariNAma dravyastava karatAM zreSTha che. mATe sAmAyikamAM rahIne ja bhagavAnanI stuti Adi ja huM karuM. vastutaH zrAvaka jinAlayamAM bhaktinA avasara sivAya divasamAM zeSakALamAM sAmAyika karI zake che. tethI tyAre prasaMgane anurUpa bhagavAnanI bhaktinuM kArya thaI zakatuM hoya to te vakhate jinAlaya saMbaMdhI ucita kRtya karavAthI ja bhagavAnanA pratyenI bhaktinI vRddhi thAya che. zrAvake sadA vicAravuM joIe ke tIrthakara sadA puruSottama puruSa che. temano viraha potAnA mATe atyaMta asahya che. chatAM jyAre tIrthakarano viraha hoya tyAre tIrthakaranI pratimAne joIne ja kaMIka saMtoSa thAya che ane temanI bhakti karIne ja kaMIka citta pramudita thAya che. A pramANe vicArIne bhagavAnanI ucita bhakti karavAthI tIrthakaranA sAnidhyanI prAptinI zrAvakane vAraMvAra utkRSTa icchA thAya che. jenA phaLarUpe janmAMtaramAM paNa tevA uttamapuruSano yoga zIdhra thAya che. eTaluM ja nahi paraMtu tIrthaMkaranI bhakti karIne temanA pratye bahumAnabhAvathI thayelA saMskAro janmAMtramAM jAgrata thAya che. tethI janmAMtaramAM tIrthakara Adine joIne bhaktino atizaya thAya che ane tevA uttamapuruSonA sAMnidhyanA baLathI te mahAtmA sukhapUrvaka saMsArasAgarane tarI zake che. A prakAre satata smaraNa karIne Rddhi rahita zrAvake paNa tIrthaMkara pratye bhaktinI vRddhi thAya te rIte jinAlayanA ucita kRtyomAM zakti anusAra yatna karavo joIe. vaLI, zrAvaka jinacaityamAM vidhipUrvaka pUjana-vaMdana kare che ema kahIne te vidhino yathArtha bodha dazatrika Adi covIza (ra4) mULa dvAra vaDe bhASyakArazrIe kahela che. tenAthI ja pUrNavidhino bodha thAya che. mATe zrAvake jinAlayamAM jatI vakhate traNa nizIhi karIne kaI rIte javuM joIe ? kaI rIte traNa pradakSiNA devI joIe ? ityAdino sUkSmabodha karIne te vidhi anusAra yatna karavo joIe. jema prathama nizIhi caityAlayamAM praveza karatI vakhate kare tyAre te nisahinA baLathI te prakAre cittane sthira karavA prayatna kare. jethI nisAhi dvArA karAyelI pratijJAne anurUpa jinAlayamAM saMsAra saMbaMdhI anya koI manovyApAra, vAvyApAra ke kAyavyApAra thAya nahi. paraMtu te sarva vyApArathI saMvRta thaIne eka mAtra jinAlaya saMbaMdhI ucita kRtyomAM ja mana-vacana-kAyAnA traNe yogo pravarte. vaLI gabhArAmAM pravezatI vakhate bIjI nisIhi kare tyAre tIrthaMkaranI pAse atyaMta sAMnidhyamAM javAno yatna hovAthI tIrthaMkaranA guNo sivAya anya koI kRtyonuM smaraNa na thAya ane anya koI kRtya saMbaMdhI vacanaprayoga ke koI kAyika ceSTA na thAya ane tIrthakaranI AzAtanAnA parivAra mATe daDha yatna thAya te prakAranA cittanuM praNidhAna karavAthe bIjI nisahithI pratijJA karAya che. ane bhagavAnanI aMgapUjA ane agrapUjA karyA pachI bhagavAnanI stotrapUjA karavAthuM vizeSa rIte cittane saMvRta karavA mATe caityavaMdana karatA pUrve trIjI nisIhi karAya che. jenA baLathI caityavaMdanakALamAM bolAtAM sUtro, sUtronA artho ane jinapratimAnuM AlaMbana traNamAM citta pravarte tenAthI anya citta na pravarte te pramANe yatna karavAthe trIjI nisIhino prayoga karAya che. A rIte traNa nisahi, traNa pradakSiNA vagere Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya madhimAra | Pcs-11 dareka kRtyomAM ucitabodha karIne je zrAvaka vidhipUrvaka jinapUjA kare che te zrAvaka potAnA karAyelA dravyastavanA baLathI sarvaviratinI prAptirUpa bhAvastavane zIdhra prApta karIne prAyaH sAta-ATha bhavamAM mokSa prApta kare che. mATe saMsArathI atyaMta bhaya pAmelA ane muktinA arthI zrAvake sarva udyamathI cittane sthira karIne ane te te kriyAmAM te te kriyAne anukULa citta pravarte te prakAranA daDha praNidhAnapUrvaka bhagavAnanI bhaktimAM yatna karavo joIe. jethI jinaguNathI bhAvita thayelo AtmA jinatulya thavAnA upAyarUpa sarvaviratine zIdhra prApta kare. TIkA: atha ceryApathikIpratikramaNapUrvakaM caityavandanamiti pUrvamuktaM, tacca yuktaM, yato mahAnizIthe"iriAvahiAe apaDikkaMtAe na kiMci kappai ceiavaMdaNasajjhAyAvassayAi kAuM" .. iti, anyA api pratikramaNAdikriyA etatpratikramaNapUrvikAH zuddhyanti, yato vivAhacUlikAyAm"divviDkuisumasehara, muccai divvAhigAramajhami / ThavaNAyariaM ThaviuM, posahasAlAi to sIho / / 1 / / " "ummukkabhUsaNo so, iriAipurassaraM ca muhapattiM / paDilehiUNa tatto, cauvvihaM posahaM kuNai / / 1 / / " tti, "tathA''vazyakacUrNAvapi 'tattha DhaDDaro nAma sAvao sarIraciMtaM kAUNa paDissayaM vaccai, tAhe teNa pUraeNa tinni nisIhiAo kayAo, evaM so iriAI DhaDDareNa sareNa karei" [pa.403]tti, tathA "vavahArAvassayamahAnisIhabhagavaivivAhacUlAsu / paDikamaNacuNNimAisu, paDhama iriApaDikkamaNa'mityAdhukteH / " . ...... ' ataH prathamamIryApathikIsUtraM vyAkhyAyate, tacca 'icchAmi paDikkamiu'mityAdi 'tassa micchAmi dukkaDa'mityantam / tatra 'icchAmi paDikkamiuM iriAvahiAe virAhaNAe'tti icchAmi-abhilaSAmi pratikramituM-pratIpaM kramitum, IraNamIryA gamanamityarthaH tatpradhAnaH panthA IryApathaH tatra bhavA airyApathikI, virAdhanA-jantubAdhA, mArge gacchatAM yA kAcidvirAdhanA bhavati sA airyApathikItyucyate, tasyA airyApathikIvirAdhanAyAH sakAzAt pratikramitumicchAmIti sambandhaH / asmiMzca vyAkhyAne IryApathanimittAyA eva virAdhanAyAH pratikramaNaM syAd, na tu zayanAderutthitasya kRtalocAdervA, tasmAdanyathA vyAkhyAyate-IryApathaH-sAdhvAcAraH, yadAha-'IryApatho dhyAnamaunAdikaM bhikSuvratam' [] tatra bhavA airyApathikI, virAdhanA nadyuttaraNazayanAdibhiH sAdhvAcArAtikramarUpA, tasyA virAdhanAyAH pratikramitumicchAmIti sambandhaH sAdhvAcArAtikramazca prANAtipAtAdirUpaH tatra ca prANAtipAtasyaiva Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96. dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | cs-11 garIyastvam, zeSANAM tu pApasthAnAnAmatraivAntarbhAvaH, ata eva prANAtipAtavirAdhanAyA evottrprpnycH| sampat 1 / kva sati virAdhanA? 'gamaNAgamaNe' gamanaM cAgamanaM ceti samAhAradvandvastasmin / tatra gamanaM svasthAnAdanyatra yAnam, AgamanaM ca tadvyatyayataH, sampat 2 / tatrApi kathaM virAdhanetyAha-'pANakkamaNe' ityAdi prANino-dvIndriyAdayasteSAmAkramaNe saGghaTTane pAdena pIDane, tathA bIyakkamaNe hariyakkamaNe,' bIjAkramaNe, haritAkramaNe, AbhyAM sarvabIjAnAM zeSavanaspatInAM ca jIvatvamAha, sampat 3 / tathA 'osAuttiMgapaNagadagamaTTImakkaDAsaMtANAsaMkamaNe' avazyAyaH-trehaH, asya ca grahaNaM sUkSmasyApyapkAyasya parihAryatvakhyApanArtham, uttiGgA=bhUmyAMvRttavivarakAriNo gardabhAkArA jIvAH kITikAnagarANi vA, panakaH paJcavarNA phulliH dakamRttikA anupahatabhUmau cikkhillaH, yadvA dakam-apkAyo mRttikApRthvIkAyaH, markaTa:-kolikastasya santAno-jAlakaM, tatazcaiSAM padAnAM dvandvaH, teSAM saGkramaNeAkramaNe, saMpat 4 / kiM bahunA? 'je me jIvA virAhiyA' ye kecana mayA jIvA virAdhitA-duHkhe sthApitAH, sampat 5 / te ca ke ? ityAha-'egeMdiA ityAdi' ekameva sparzanarUpamindriyaM yeSAM te ekendriyA:pRthivyAdayaH, evaM sparzanarasanopetA dvIndriyAH-zaGkhAdayaH, sparzanarasanaghrANayuktAstrIndriyA:-kITikAdayaH, sparzanarasanaghrANacakSuHsamanvitAH caturindriyA-vRzcikAdayaH, sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrasahitAH paJcendriyAH-nArakatiryagnarAmarAdayaH, sampat 6 / virAdhanAprakAramAha-'abhihayA ityAdi' abhimukhamAgacchanto hatA abhihatAH-pAdena tADitAH utkSipya kSiptA vA, 'vartitAH' puJjIkRtAH dhUlyAdinA vA sthagitAH, 'zleSitAH' bhUmyAdau lagitAH ISat piSTA vA, 'saGghAtitAH' mitho gAtraiH piNDIkRtAH, 'saGghaTTitAH' manAk spRSTAH, 'paritApitAH' sarvataH pIDitAH, 'klAmitAH' glAniM prApitAH mAraNAntikasamudghAtaM nItA ityarthaH, 'avadrAvitA' uttrAsitAH, 'sthAnAt sthAnaM saGkrAmitA' svasthAnAtparasthAnaM nItAH, 'jIvitAdvyaparopitAH' mAritA ityarthaH / saMpat 7 / 'tassa'tti abhihayetyAdivirAdhanAprakArasya 'micchAmi dukkaDaMti mithyA me duSkRtam, etadduSkRtaM mithyA-niSphalaM me bhavatvityarthaH / asya caitanniruktam"mi tti miumaddavatte, chatti ya dosANa chAyaNe hoi / . mi tti ya merAi Thio du tti duguMchAmi appANaM / / 1 / / " Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | CIS-11 "ka tti kaDaM me pAvaM, Da tti ya Devemi taM uvasameNa / eso micchAdukkaDapayakkharattho samAseNa / / 2 / / " [A.ni.686-7] saMpat 8 / samyagmithyAduSkRtaka statkSaNAdazeSamapi karma kSIyate atra ca triSaSTyadhikapaJcazatImitAnAM jIvAnAmevaM mithyAduSkRtaM dIyate, tadbhedAzca aSTAdaza lakSA caturviMzatisahasrAH ekaM zataM viMzatizca 1824120 bhavanti, tadyathA-saptanarakabhavAH paryAptAparyAptabhedena 14, bhUjalajvalanavAyvanantavanaspatayaH paryAptAparyAptasUkSmabAdarabhedaiH 20, pratyekavanaspatirdvitricaturindriyAzca paryAptA aparyAptAzceti 8, jalasthalakhecarA urobhujaparisarpAzca saMzyasaMjJiparyAptAparyAptabhedAt 20, evaM tiryagbhedAH 48 / karmabhuvaH 15 akarmabhuvaH 30 antaradvIpAH 56 evaM 101 eSAM, garbhajAnAM paryAptAparyAptatayA 202, saMmUrchajatvena punaH 303 manuSyabhedAH / bhavanapatayoM 10 vyantarAH 16 carasthirabhedabhinnajyotiSkAH 10 kalpabhavAH 12 graiveyakagAH 9 anuttaropapAtinaH 5 lokAntikA 9 kilbiSikAH 3 bharatairAvatavaitADhyadazakasthAH 'anne 1 pANe 2 sayaNe 3, vatthe 4 leNe a 5 puppha 6 phala 7 puvvA 8 / bahuphala 9 avivattijuA 10 jaMbhagAdasavihA huMti / / 1 / / ' tti, jRmbhakAH 10 paramAdhArmikAH 15, sarve paryaptAparyAptabhedAt 198 devabhedAH / sarve militA 563 jIvabhedAH / abhihayetyAdi 10 padaguNitAH 5630, rAgadveSaguNitA 11260, yogatrayaguNitAH 33780, kRtakAritAnumatibhirguNitAH 101340, ete ca kAlatrayaguNitAH 304020, te'rhatsiddhasAdhudevagurvAtmasAkSibhirguNitAH 1824120 jAtAH / etadarthAbhidhAyinyo gAthA yathA caudasapaya 1 aDacattA 2 tigahiatisayA 3 sayaM ca aDanauaM 4 / . caugai dasaguNa micchA, paNasahasA chasayatIsA ya / / 1 / / neraiA sattavihA, pajjaapajjattaNeNa caudasahA / aDacattAiMsaMkhA, tirinaradevANa puNa evaM / / 2 / / bhUdaggivAuNaMtA, vIsaM sesataru vigala aDheva / gabbhearapajjeara, jala 1 thala 2 naha 3 ura 4 bhuA 5 vIsaM / / 3 / / panarasa 1 tIsa 2 chapannA 3, kammAkammA 2 tahaMtaraddIvA 3 / gabbhayapajjayapajjA, mucchaya apajjA tisaya tinni / / 4 / / bhavaNA paramA jaMbhaya vaNayara dasa panara dasa ya solasagaM / carathirajoisadasagaM, kivvisitia nava ya logaMtA / / 5 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 kappA vijjaNuttara, bArasa nava paNa pajatta apattA / aDanauasayaM abhihayavattiamAIhiM dasaguNiA / / 6 / / a - 'abhihayapayAidasaguNa, paNasahasA chasayatIsayA bheyA / goduguNA, ikkArasa do sayA saTThI / / 7 / / maNavayakA guNiA, tittIsasahassa sattasayasIA / kAraNakaraNANumaI, lakkhasahassA tisayacAlA // / 8 / / kAlatigeNa guNiA, tilakkhacausahasa vIsa ahiA ya / arihaMtasiddhasAhUdevaguruappasakhIhiM / / 9 / / aTThArasa lakkhAI, cauvIsasahassa ega vIsahiA / iriAmicchAdukkaDapamANamevaM sue bhaNiaM / / 10 / / ' [ vicArasa0 8 - 17] asyAM ca vizrAmASTakolliGganapadAni "icchA gama pANa osA, jeme egiMdi abhihayA tassa / aDa saMpaya battIsaM, payAi~ vaNNANa saGghasayaM // 1 / / " TIkArya : atha sagnalayaM" / / ane have IryApathikI pratikramaNapUrvaka caityavaMdana che e pramANe pUrvamAM kahevAyuM ane te yukta che. je kAraNathI 'mahAnizItha'mAM kahevAyuM che "IriyAvahiyAnuM pratikramaNa karyA vagara caityavaMdana, svAdhyAya, AvazyakAdi kaMI karavA kalpatAM nathI." ethI anya paNa pratikramaNa Adi kriyA IryApratikramaNapUrvaka zuddha thAya che. je kAraNathI 'vivAhacUlikA'mAM kahevAyuM che -- - "divya adhikAranI madhyamAM=jyAM potAnA dehanA alaMkAro mUkavAnuM sthAna che te sthAnamAM, divyaRddhi, kusumazekharane mUke che ane tyAra pachI siha nAmano zrAvaka pauSadhazAlAmAM sthApanAcArya sthApIne." / / 1 / / "mUkAyelAM AbhUSaNavALo te iriyAvahiyApUrvaka muhapattinuM paDilehaNa karIne cAra prakAranA pauSadhane kare che." ane 'AvazyakacUrNi'mAM paNa kahevAyuM che "tyAM DhaDhura nAmano zrAvaka zarIraciMtA karIne upAzrayamAM jAya che tyAre dUra sthita rahelA=upAzrayamAM pravezatAM pahelA, tenA vaDe traNa nisIhi karAI e rIte te=ara zrAvaka, DhaDhara svarathI iriyAvahiyA kare che." (5. 403) 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane "vyavahAra, Avazyaka, mahAnizItha, bhagavatI, vivAhacUlikAmAM ane pratikramaNa cUlikAdimAM prathama IryApratikramaNa." Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GG dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 ityAdi ukti hovAthI IryApratikramaNapUrvaka caityavaMdana karavuM joIe ema avaya che. AthI= IryApratikramaNa pUrvaka caityavaMdana karavuM joIe AthI, prathama IryApathikI sUtra vyAkhyAna karAya che. ane te=IryApathikI sUtra, IcchAmi paDikkamiuM' ityAdithI mAMDIne "tassa micchAmi dukkaDam' e prakAranA aMtavALuM che. tyAM IryApathikI sUtramAM, icchAmi paDikkamiuM IriyAvahiyAe virANAe' e kathanamAM IcchAmi'no artha abhilASa karuM chuM. zeno abhilASa karuM chuM? tethI kahe che - pratikramaNa karavAno abhilASa karuM chuM pAchA pagale pharavAno abhilASa karuM chuM. IriyAvahiyA' zabdamAM 'rUra'=IraNa zabda IryA arthamAM che. arthAt gamana arthamAM che. tat pradhAna paMtha-gamatapradhAna paMtha dharyApatha che. temAM thanAra=gamata pradhAna paMthamAM thanAra IryApathikI virAdhanA che=jaMtuonI bAdhA che=mArgamAM janAranI kaMIka virAdhanA thAya che. te 'IryApathikI' e pramANe kahevAya che. te IryApathikI virAdhanAthI pAchA pharavA mATe huM icchuM e prakAre saMbaMdha che. A vyAkhyAnamAM zabdone sparzIne arthane avalaMbIne karAyelA vyAkhyAnamAM, IryApatha nimitta ja virAdhanAnuM pratikramaNa thAya che. paraMtu zayanAdithI utyitanuM ke kRta locAdinuM pratikramaNa thAya nahi. te kAraNathI bIjA prakAre vyAkhyAna karAya che. IryApatha sAdhvAcAra che. jene kahe che. "IryApatha dhyAna-mIna Adi bhikSuvrata che. temAM thanAra IryApathikI virAdhanA=ladI uttaraNa-zayanAdi vaDe sAdhvAcAranA atikramarUpa virAdhanA, te virAdhanAnuM pratikramaNa karavA mATe huM icchuM chuM. e pramANe saMbaMdha che ane sAdhvAcArano atikrama prANAtipAta Adi rUpa che. ane tyAM=prANAtipAta AdimAM, prANAtipAtanuM ja garIyapaNuM che mukhyapaNuM che. vaLI, zeSa pApasthAnakono AmAM ja aMtarbhAva che=prANAtipAtamAM ja aMtarbhAva che. AthI ja prANAtipAta virAdhanAno ja uttaramAM prapaMca che. ahIM eka saMpadA pUrI thAya che="IcchAmi paDikkami IriyAvahiyAe virANAe' eTalA kathanamAM eka saMpadA pUrI thAya che. kyAM hote chate virAdhanA thAya che? gamanAgamanamAM gamana ane Agamata rUpa samAhAra DhaMDhe che temAM gamanAgamanamAM, virAdhanA thAya che. tyAM gamana, svasthAnathI anyatra gamana ane Agamana tenA vyatyayathI=gamananA vyatyayathI parasthAnamAMthI svAsthAnamAM AgamanathI ahIM bIjI saMpadA pUrI thAya che="gamaNAgamaNe e kathana dvArA bIjI saMpadA pUrI thAya che. tyAM paNa gamanAgamatamAM paNa, kevI rIte virAdhanA thAya che ? ethI kahe che - "prANanA kramaNamAM ItyAdi. prANIo-beIjiyAdi che teonA AkramaNamAM saMghasTanamAM-pagathI pIDanamAM ane bIjA kramaNamAM haritanA kramaNamAM ane bIjakramaNa tathA haritakramaNa dvArA sarva bIjonuM ane zeSa vanaspationuM jIvapaNuM kahe che. ahIM trIjI saMpadA pUrI thAya che= pANaAEmaNe bITakkamaNe hariyakkamaNe e kathana dvArA trIjI saMpadA pUrI thAya che. ane 'osAusigapaNa gadagamaTTImakkaDAsaMtANAsaMkamaNe e badhAmAM virAdhanA thAya che ema avaya che. osA=avazyAya==jhAkaLa ane AnuM grahaNa avazyAyanuM grahaNa, sUkSma paNa apakAyanuM parihAryapaNuM batAvavA mATe che. usiMgA=bhUmimAM vRta vivarakArI gardabhAkAra vALA jIvo athavA kIDIonA nagarAo, pAka=paMcavarNa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 phulli paMcavarNa phUga daga mRttikA=anupahata bhUmimAM cikikhalla=avarajavara vagaranI bhUmimAM rahelo kAdava athavA daga=apakAya, mRttikA=pRthvIkAya, markaTa kokila, tenuM saMtAna, jALuM karoLiyAnuM jALuM. tyAra pachI A padono DhaMkasamAsa cheHosA-utiga Adi padono DhaMDhesamAsa che. teonA-osAdinA, saMkramaNamAM AkramaNamAM je virAdhanA thaI hoya tenuM huM pratikramaNa karuM chuM ema avaya che. ahIM cothI saMpadA pUrI thAya che="osAutigapaNa gadagamImakkaDAsaMtANAsaMkamaNe e kathanamAM cothI saMpadA pUrI thAya che. vadhAre zuM kahevuM ? je mArA vaDe jIva virAdhita karAyA hoya=du:khamAM sthApita karAyA hoya, ahIM pAMcamI saMpadA pUrI thAya che="je me jIvA virAhiyA". e kathana dvArA pamI saMpadA pUrI thAya che. teo koNa che ?=je jIvonI virAdhanA karI che teo koNa che ? ethI kahe che - ekendriya ItyAdi eka ja sparzatarUpa indriya che jeone te ekendriya-pRthvIkAya Adi jIvo che. e rIte sparzana-rasanathI yukta beIndriya zaMkhAdi che. sparzana-rasana-dhrANathI yukta teIndriya kITikA Adi che. sparzana-rasana-dhrANa-cakSu samanvita caurindriya-vIMchI Adi che. sparzana-rasana-dhraNa-cakSazrotra sahita paMcendriya tAraka-tiryaMca-manuSya-deva Adi che. ahIM chaThI saMpadA pUrI thAya che="eciMdiyA..... paMyediyA' e kathana dvArA chaThI saMpadA pUrI thAya che. virAdhanAnA prakArane kahe che. 'madA ti' simmukha AvatAM haNAyA e abhihata che-pagathI tADita che athavA ukSipta karIne pheMkAyA. vartita hoya=paMjIkRta hoya athavA dhUlAdithI sthagita karAyA hoya. 'zleSitA'=bhUmi AdimAM coLAyA athavA ISapijhA=thoDA dabAyA hoya. saMghAtitA=paraspara gAtrothI piMDIkRta karAyA hoya. saMghaTitA= saMghati karAyA hoya=thoDAka sparzAyelA hoya. paritApitA =paritApita karAyA hoya=sarvathI pIDita karAyA hoya. kalAmitA=kalAmita hoya=glAnine prApta karAyA hoya=mAraNAMtika samuddaghAtane prApta karAyA hoya. avadrAvita hoya=utrAsita hoya trAsita karAyA hoya. sthAnathI anya sthAna saMkrAmita karAyA hoya=eka sthAnamAMthI bIjA sthAnamAM mUkAyA hoya. jIvitathI vyaparopita karAyA hoya mArI nAkhyA hoya e prakArano artha che. ahIM sAtamI saMpadA pUrI thAya che='abhihayA... jIviyAo vavaroviyA' e kathana dvArA sAtamI saMpadA pUrI thAya che. tenuM abhihayA ItyAdi virAdhanAnA prakAranuM micchAmi dukkaDa'=mAruM duSkRta mithyA thAo=A mAruM duSkRta niSphaLa thAo. e pramANe artha che. ane AnuM micchAmi dukkaDa padano A nirukta che=A vyutpatti artha che. "mi=micchAmi dukkaDam zabdamAM rahelo 'mi akSara mRdu-mAdevapaNAmAM che. ane 'cchA' akSara doSonA chAdanamAM che. ane mi' e akSara maryAdAmAM rahelo che e arthamAM che. 'du akSara AtmAnI durgachA karuM chuM e arthamAM che. kra' akSara meM pApa karyuM che enA svIkAra arthamAM che. 'Da' akSara upazama dvArA pApanuM ullaMghana karuM chuM e arthamAM che. A micchAmi dukkaDam' padanA akSarano artha saMkSepathI che." (Avazyakaniryukti 686-687). ahIM AThamI saMpadA pUrI thaI=micchAmi dukkaDam' e kathana dvArA AThamI saMpadA pUrI thaI. samyapha mithyAduSkRta karanAranuM tatkSaNathI azeSa paNa karma nAza pAme che=samyapha rIte mAruM duSkRta mithyA thAo e pramANe pariNAma karanAranAM te ja kSaNathI saMpUrNa karma nAza pAme che. ane Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 101 ahIM=IryApathikI sUtra dvArA, tresaThathI adhika pAMcaso=563, jIvonuM A pramANe mithyAduSkRta apAya che. ane tenA bhedo-563 jIvonA bhedo, aDhAra lAkha covIsa hajAra ekasovIsa 18,24,120 thAya che. te A pramANe - sAta narakamAM thanArA jIvonA paryAptA ane aparyAptAnA bhedathI 14 bhedo, pRthvI-jala-agni-vAyu-anaMta vanaspati paryAptA-aparyAptA, sUkSma-bAbara bheda vaDe 20 bheda che. ane pratyeka vanaspati, beijidraya, indriya, cauridriyanA paryAptA ane aparyAptA e pramANe 8 bheda, jalacara-sthalacara-khecara ane uraparisarpa ane bhujaparisarpa saMzI asaMzI paryAptA aparyAptAnA bhedathI 20 - A rIte tiryaMcanA bhedo 48 thayA. karmabhUminA 15, akarmabhUminA 30, aMtaradvIpanA 56 e pramANe 101, A garbhajanA paryAptA-aparyAptApaNAthI 202, vaLI, "saMmUcchikapaNAthI 303 manuSyanA bheda che. bhavanapatinA 10, vyaMtaranA 16, cara ane sthiratA bhedathI bhinna jyotiSkanA 10, kalpamAM thanAra 12, raiveyakanA 9, anuttaropapAtinA 5, lokAMtikatA 9, kilbiSikAnA 3, bhArata-airAvata vaitADhyanA dazakamAM rahelA - "1 anna 2 pANa 3 sayaNa 4 vatya 5 leNa 6 puSpa 7 phala 8 pUrva 9 bahuphala 10 anivaniyukta janmanA dasa prakAranA che." e pramANe jumbhakA 10 che. paramAdhArmika 15 che. sarva paryAptA ane aparyAptAnA bhedathI 198 devanA bheda che. (99 X 2 = 198.) sarva milita 563 jIvabhedo thayA. 'abhihayA ItyAdi 10 padathI guNita 5630, rAgadveSathI guNita 11260 bheda thayA. (tene) yogatrayathI guNatAM 33,780 bheda thAya. tene kRta-kAritaanumitithI gaNatAM 1,01,340 bheda thayA ane Ane traNa kALathI guNatA=atIta-anAgatavartamAna traNa kALathI guNatAM 3,04,020 bheda thayA. te arihaMta-siddha-sAdhu-deva-guru-AtmasAkSIthI guNatAM 18,24,120 thayA. A arthane kahetArI gAthA 'athA'thI batAve che. 1. caudasapaya=14 padakanArakanA 14 bheda 2. aDacattA=48 tiryaMcanA bheda 3. tigahiatisayA= traNathI adhika traNa so=303 manuSyanA bheda ane 4. saya aDanau=198 devanA bheda cAragatinA bhedo che. dasaguNa micchA=dasaguNam IcchA=IcchAkAreNa saMdisaha bhagavat ! (iriyAvahiyA sUtranA abhiyAdi) 1 padothI guNita=10 vaDe guNavAthI=4 gatinA kula 563 bhedone 10 vaDe guNavAthI paNasahasA chasayatIsA ya=pAMca hajAra chasotrIsa thayA. (563 x 10 = 5630). (1) veraIyA sattavihA=sAta prakAranA nAraka pakjhaapajjataeNa caudasahA=paryAptA aparyAptAnA bhedathI 14 prakAranA aDacattAIsaMkhA=48 saMkhyA=tiri=tiryaMcanI vacU devANaM paNa evaM=nara, devonI vaLI A pramANe=naranA 303 ane devonA 198 A pramANe (2) bhUdaSTi vAubaMtA vIsa-pRthvI-pANI-agni-vAyuanaMtA anaMtakAya vananA vIsa bheda sesatara, vigala aDheva=pratyeka vana. vikalendriyanA 8 bheda garbhearapajeara=garbhaja, Itara=agarbhaja, paryApta, Itara=aparyApta=garbhaja saMmUchima paryAptA aparyAptA 1 jalacara 2 sthalacara 3 naha=khecara 4 ura uraparisarpa 5 bhuA=bhujaparisarpanA 20 bheda=(A pramANe tiryaMcanA kula 48 bheda) (3) panarasa=15 tIsa=30 chappalA=56 kammAkammA tAMtarIvA=15 karmabhUminA, 30 akarmabhUminA, 56 aMtaApanA gababhayapajjayapajjA= garbhaja paryAptA aparyAptA muzkaya apajjA=saMmUcchima aparyAptA tisayatiti=303 manuSyanA 303 bheda (4) bhavaNA paramA jaMbhaya vaNayara dasa panara dasa ya solasagaM=bhavanapatinA 10, paramAdhAmInA 15, zaMbhUkanA 10, vyaMtaranA 16 bheda. carathira joIsadasagaM=cara ane sthira jyotiSkanA 10 bheda, kiblisitiA nava ya logaMtA=kilbiSikanA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 14 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 3 bheda lokAMtikanA 9 bheda (5) kappA gelijjanuttara bArasa nava paNa pajjata apajjatA kalpanA 12, grevayekanA 9, anuttaranA 5 bheda. badhAnA paryAptA-aparyAptA aDAuasamaM=198 (99 X 2 = 198) abhihayavattiamAIhi dasaguNiyA=abhiyA-vattiyA Adi dasathI guNita=pa0 x 10 = 5630 (6) ane A pramANe abhiyapathAI dasaguNa, paNasahasA chasayatIsayA bheyA= abhiyApadAdi dasa vaDe guNatA pAMca hajAra chasotrIsa bheda thayA. te rAgadoSaduguNA, IkkArasa do sayA saThI-5630 x rAga-dveSa bethI guNatAM 11,260 bheda thAya. (7) tene manavacana-kAyAthI guNatAM 33,780 bheda thAya. tene kAraNakaraNa anumatithI=karaNa-karAvaNa-anumatithI guNatAM lambasahassAtisayacAlA=1,01,340 bheda thAya. (8) tene kAla traNathI guNatAM 3,04,020 bheda thAya. tene arihaMta, siddha, sAdhu, deva, guru, AtmasAkSI vaDe guNatAM (9) 18,24,120 bheda thAya. IryAnuM mithyAdukta pramANa A pramANe zrutamAM kahevAyuM che. (10) (vicAra saM. 817) ane AnA=IryAyathikI sUtratA, vizrAma aSTaka=vizrAmanAM ATha sthAna, urliMghana pado che prAraMbhamAM pado che. "icchA, gama, pANa, osA, jeme, eniMdi, abhihayA, tassa e dareka saMpadAnA prathama bhedo che. ATha saMpadA=IriyAvahiyA sUtranI 8 saMpadA che, batrIsa (32) pado che. doDhaso (150) varNa che." ILA pa63 jIvonA bheda nArakanA tiryaMcanA 48 manuSyanA devanA, 198 563 kula jIvanA bheda " jIvanA bheda - 563 abhiyAdi 10 padathI guNatAM - 563103pa630 rAgadveSathI guNatAM - 5638x2=11,260 traNa yogathI guNatAM - 11,260x3=33,780 karaNa-karAvaNa-anumodanathI guNatAM - 33,78083=1,01,340 traNa kALathI guNatAM - 1,01,34x7=3,04,020 arihaMta, siddha, sAdhu, deva, guru, AtmasAkSIthI guNatAM - 3,04,020x6=18,24,120 kula bheda bhAvArtha : zrAvaka bhagavAnanI bhakti karyA pachI caityavaMdana karatA pUrve IryApratikramaNa=IriyAvahiyA kare che; kema ke 303 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 103 sarvaviratinA pariNAmarUpa bhAvacAritranI niSpattinuM prabaLa kAraNa caityavaMdana che. tethI sarvaviratine atyaMta abhimukha thavA arthe sAdhunI jema traNa guptinA pariNAmothI AtmAne vAsita karavArthe zrAvaka IryApratikramaNa kare che. tethI dhyAna-maunarUpa je sAdhupatha, tenAthI viparIta je kaMI pariNAmo zrAvakAcAramAM thAya che te sarva pariNAmomAM jIvonI hiMsAno pariNAma varte che. AthI bAravratadhArI zrAvaka paNa tapAvelA loDhAnA goLA jevo che. tethI je sthAnamAM jAya tyAM jIvonI hiMsA kare che. bAhyathI hiMsA kvacit thAya ke na thAya paraMtu sAdhu jevA samabhAvanA pariNAmavALo zrAvaka nahi hovAthI je aMza asamabhAvano che te aMzathI zrAvakamAM hiMsAnI pariNati vidyamAna che. te pariNatinA unmelananA prayojanathI ane sAdhudharmane Asanna thavAnA abhilASathI zrAvaka IryApathikI pratikramaNa kare che. tapAvelA loDhAnA goLA jevo zrAvaka jIvonA je pakaDa bhedo che te sarvane kaMIka aMzathI upadrava kare tevA adhyavasAyavALo che; kema ke zAtA arthe dhanAdinA prayojanathI je kaMI pravRtti zrAvaka kare temAM je jIvone sAkSAt upadrava saMbhavI zake teone upadrava thAya che. ane devo Adi jIvone sAkSAt upadrava thato nathI topaNa hiMsaka adhyavasAya hovAthI te sarvajIvone pIDA karI zake tevo pariNAma che. joke zrAvakanA jIvanamAM alpamAtramAM hiMsAno pariNAma che. ane tene dUra karIne saMpUrNa niravagha pariNAmarUpa traNa guptinA pariNAmane ullasita karavArthe zrAvaka IryApratikramaNa kare che. te vakhate je zrAvakane prastuta IryApathikI sUtramAM batAvelA bhAMgAono bodha che te zrAvaka jIvonA paka3 bhedone AzrayIne rAga-dveSa, karaNa-karAvaNa-anumati Adi vikalpothI hiMsAno pariNAma zrAvakajIvanamAM kaI rIte saMbhave tenuM smaraNa karIne te pariNAmane cittamAMthI kADhIne sAdhunI jema caityavaMdanakALamAM sAMsArika bhAvothI citta gupta bane te prakAre yatna kare che. AthI jIvonA pakaDa bhedonuM smaraNa karIne karaNa-karAvaNa-anumati AdinuM smaraNa karIne arihaMta-siddha Adi nI sAkSIe pUrvamAM karAyelA te prakAranA hiMsAnA pariNAmanuM micchAmi dukkaDam Ape che. micchAmi dukkaDam padanA arthanuM je zrAvakane jJAna hoya che tevA zrAvaka avazya te prakAranA mArdavAdi bhAvomAM upayukta thaIne je hiMsAnA pariNAmanuM mithyAdukta Ape che, jethI saMvarabhAvane pAmeluM citta atyaMta sAdhunA niravadya AcArane abhimukha bane che. A rIte cittane saMvRta karyA pachI tassa uttarI' sUtra dvArA cittanI vizeSa zuddhi karIne jyAre zrAvaka dRDhapraNidhAnapUrvaka arihaMtanA guNonA smaraNanuM kAraNa evuM caityavaMdana kare che tyAre citta saMyamanA pariNAmane arthe abhimukha hovAthI namutthaNa Adi sUtro dvArA je pAramArthika bhAvone niSpanna karavA che tene pragaTa karavA samartha bane che. TIkA : evamAlocanApratikramaNarUpaM dvividhaM prAyazcittaM pratipadya kAyotsargalakSaNaprAyazcittena punarAtmazuddhyarthamidaM paThati 'tassa uttarIkaraNeNamityAdi ThAmi kAussagga'miti paryantam / tasya AlocitapratikrAntasyAticArasyottarIkaraNAdinA hetunA 'ThAmi kAussagga'miti yogaH, tatrAnuttarasyottarasya karaNaM punaH saMskAradvAreNo Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmasaMgraha lAma-4 | dvitIya adhikAra | Ros-11 parikaraNamuttarIkaraNam, ayaM bhAvArthaH-yasyAticArasya pUrvamAlocanAdi kRtam, tasyaiva punaH zuddhaye kAyotsargasya karaNam / __ tacca prAyazcittakaraNena syAdityAha-'pAyacchittakaraNeNaM' prAyo bAhulyena, cittaM jIvaM mano vA zodhayati pApaM chinattIti vA''rSatvAtprAyazcittam, tasya karaNena hetunA, tacca vizuddhyA syAdityAha'visohIkaraNeNaM' vizodhanaM vizodhiraticArApagamAdAtmano nairmalyam, tasyAH karaNena hetunA / __tadapi vizalyatve sati syAdityAha-'visallIkaraNeNaM' vigatAni zalyAni mAyAdIni yasyAsau vizalyaH, avizalyasya vizalyasya karaNaM vizalyIkaraNaM tena hetunA / kimityAha-'pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTThAe' pApAnAM bhavahetUnAM karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM nirghAtanamucchedaH, sa evArthaH prayojanam tasmai, 'ThAmi' anekArthatvAddhAtUnAM karomi 'kAyotsarga' kAyavyApAratyAgamityarthaH / kiM sarvathA? netyAha-'annattha UsasieNa'mityAdi / anyatrocchvasitAt 'UrdhvaMzvAsagrahaNAt' ut UrdhvaM prabalaM vA zvasitam ucchvasitamiti vyutpatteH atra paJcamyarthe tRtIyA, tanmuktvA yo'nyo vyApArastena vyApAravataH kAyasyotsarga ityarthaH, evamuttaratrApi, evaM 'niHzvasitAt' zvAsamokSaNAt 'kAsitAt' kSutAt, 'jRmbhitAd' udgAritAt, etAni pratItAni, vAtanisargo'dhovAtanisargastasmAt kAsitAdIni ca jIvarakSArthaM mukhe hastadAnAdiyatanayA kAryANi, 'bhamalIe' akasmAddehabhrameH 'pittamucchAe' pittasaMkSobhAdISatmoho mUrchA tasyAH tayozca satyorupaveSTavyam, sahasApatane mA bhuutsNymaatmviraadhneti| 'suhumehiM' ityAdi sUkSmebhyo'GgasaMcAlebhyo romotkampAdibhyaH, sUkSmebhyaH khelasaMcAlebhyaH, khelaH= zleSmA, sUkSmebhyo dRSTisaMcAlebhyo nimeSAdibhyaH / ucchvasitAdibhyo'nyatra kAyotsarga karomIti, tAvatA kimuktaM bhavati ? 'evamAiehiM' ityAdi evamAdibhirucchvasitAdibhiH pUrvoktairAkArairapavAdairAdizabdAdanye'pi gRhyante, agnervidyuto vA jyotiSaH sparzane prAvaraNaM gRhNato'pi na bhaGgaH / nanu namaskAramevAbhidhAya kimiti tadgrahaNaM na karoti / yena tadbhaGgo na bhavati? ucyate-nAtra namaskAreNa pAraNamevAviziSTaM kAyotsargamAnaM kriyate, kintu yo yatparimANaH kAyotsarga uktastAvantaM kAlaM pratIkSya tata UrdhvaM, namaskAramapaThitvA pArayato bhaGgaH / aparisamApte'pi ca paThato bhaga eva, tasmAt yo yatparimANaH kAyotsargastasmin pUrNa eva 'namo arihaMtANamiti vaktavyam tathA mArjAramUSakAdeH purato gamane agrataH sarato'pi, caurasambhrame rAjasambhrame vA sarpadaSTe Atmani pare vA sAdhvAdau apUrNamapi kAyotsarga pArayato'pi na bhaGgaH / yadAhuH Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 agaNI uchiMdijja va, bohIkhobhAi dIhaDakko vA / AgArehiM abhaggo, ussaggo evamAIhiM / / / p: "manaH sarvathA gatiH "viracito' rezatogavinAzito "mavensamavAyotsa: '. kiyantaM kAlaM yAvadityAha-'jAvetyAdi' yAvadarhatAM bhagavatAM namaskAreNa 'namo arihaMtANa'mityanena 'na pArayAmi' na pAraM gacchAmi, tAvatkimityAha-'tAvetyAdi' tAvantaM kAlaM 'kAyaM' dehaM 'sthAnena' UrdhvasthAnAdinA 'maunena' vAgnirodhena 'dhyAnena' manaHsupraNidhAnena 'appANaM'ti ArSatvAdAtmIyaM kAyaM 'vyutsRjAmi' kuvyApAraniSedhena tyajAmi, ayamarthaH-paJcaviMzatyucchvAsamAnaM kAlaM yAvadUrdhvaMsthitaH pralambitabhujo nirUddhavAkprasaraH prazastadhyAnAnugatastiSThAmi sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsadvAreNa tu vyutsRjAmi, paJcaviMzatirucchvAsAzcaturviMzatistavena 'caMdesu nimmalayarA' ityantena cintitena pUryante, 'pAyasamA UsAsA' iti vacanAt / TIkArya : vimAnonA pratikramarUpa .... ti vayanAn ! A rIte pUrvamAM iriyAvahiyA sUtra dvArA batAvyuM e rIte, AlocanA ane pratikramaNarUpa be prakAranuM prAyazcita svIkArIne tassa micchAmi dukkaDam pUrvanA aMzathI AlocanArUpa prAyazcita arthAt IcchAkAreNa saMdisaha bhagavat ! iriyAvahiyA paDikkamAmithI mAMDI jIviyAo vavaroviyA sudhI AlocanArUpa prAyazcitta ane 'tassa micchAmi dukkaDam' aMzathI pratikramaNarUpa prAyazcita svIkArIne, kAyotsargarUpa prAyazcittathI pharI Atmazuddhi mATe AAgaLamAM kahevAya che e sUtra bole che. tasmauttarIkaraNeNaM ItyAdithI mAMDIne 'ThAmi kAussaga e pramANe aMta che. tenuM Alocita ane pratikrAnta evA aticAranuM uttarIkaraNa Adi hetuthI kAussagnamAM sthira thAuM chuM e pramANe yoga che. tyAM='tassauttarI' sUtramAM anuttaranA uttaranuM karaNa, vaLI saMskAra dvArA uparIkaraNa uttarIkaraNa che. A bhAvArtha che - je aticAranuM pUrvamAM AlocanAdi karAyuM tenI ja vaLI zuddhi mATe kAyotsarganuM karaNa che. ane te uttarIkaraNa, prAyazcittakaraNathI thAya che. ethI kahe che - pAyacchittakaraNeNaM=prAyazcittakaraNathI=prAyaH arthAt bAhulyathI, citta jIva athavA mana, zodhana kare che te prAyazcita che athavA pApane je chede che te prAyazcita che; kema ke ArSaprayoga che. tenA karaNarUpa hetuthI=prAyazcittatA karaNarUpa hetuthI, uttarIkaraNa thAya che ema avaya che. ane te prAyazcita, vizuddhithI thAya che. ethI kahe che - vizodhikaraNathI vizodhana vizodhi=aticAranA apagamathI AtmAnuM vairmalya tenA karaNarUpa hetuthI che=vizodhikaraNarUpa hetuthI prAyazcitta che. te paNa=vizodhi paNa, vizalyapaNuM hote chate thAya che. ethI kahe che - visallIkaraNeNaM visallIkaraNathI, vigata mAyAdi rUpa zalyo che jenA e vizalya che. avizalyavALAne Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 vizalyanuM karaNa visallIkaraNa che te rUpa hetuthI visallIkaraNarUpa hetuthI, AtmAnuM vizodhana thAya che. zenA mATe ? ethI kahe cheHuttarIkaraNa zenA mATe che ? ethI kahe che - pApakarmonA nirdhAtana mATe=bhavanA hetu evA jJAnAvaraNIyAdi pApakarmonuM nirdhAta=ucchada, te ja artha prayojana, tenA mATe rahuM chuM. dhAtunuM anekArthapaNuM hovAthI 'mi'no artha "huM karuM chuM e pramANe karavo. zuM karuM chuM ? ethI kahe che - kAyavyApAranA tyAgarUpa kAyotsarga' karuM , e pramANe artha che. zuM sarvathA kAyavyApArano tyAga karuM chuM? "nahi'. ethI kahe che - "annattha usasieNa' ityAdi anyatra ucchavasita ItyAdi, uvasitathI anyatra=Urdhva zvAsa grahaNathI anyatra, 'ka' Urdhva arthamAM che, athavA prabaLa arthamAM che. asita zvAsa arthamAM che. ucchavasita e pramANenI vyutpatti che. ahIM paMcamI arthamAM tRtIyA che='usasieNamAM paMcamI vibhakti tRtIyA arthamAM che. tene choDIneaucchazvasitAdine choDIne, je anya vyApAra tenAthI vyApAravALI kAyAno utsarga e pramANe artha che. e rIte je rIte ucchavasitanuM yojana karyuM e rIte uttaramAM paNa=pAchaLanA zabdomAM paNa yojana karavuM. e rIte niHzvasitathI'=zvAsanA mukAvAthI, kAsitathI=chIMkathI, jasmitathI=bagAsAthI, anyatra kAyAno tyAga karuM chuM e pramANe avaya che. A badhAnA artha pratIta che. vAtanisarga-adhovAta nisarga-vAchUTa thavI tenAthI, ane chIMka Adi, jIvarakSA mATe mukha upara hAtha rAkhavo Adi yatanAthI karavAM joIe=jIvarakSA mATe mukha upara hAtha rAkhI chIMka Adi yatatAthI khAvAM joIe. bhamalIe=akasmAta dehanA bhramathI-Akasmika cakkara AvavAthI, pittamucchAe pittanA saMkSobhathI ISohamUccha, tenAthI ane te be hote chate Akasmika cakkara AvavAthI ke pittanA saMkSobhathI ISad mUccha AvavAthI, besavuM joIe. sahasA patanamAM saMyama ane AtmAnI virAdhanA na thAo, ethI besavuM joIe. "sUkSmathI ItyAdi' sUkSma evA aMgasaMcAlanathI romakaMpAdithI, sUkSma evA khelasaMcAlanathI, khela zleSma, sUkSma evA dRSTisaMcAlanathI= nimeSAdithI, ucchavasitAdithI anyatra kAyotsarga karuM chuM. teTalAthI zuM kahevAyeluM thAya che? 'evabhAIehiM ItyAdi'=A vagerethI ItyAdi. A vagerethI-ucchavasitAdithI, pUrvokta AkAravALA apavAdo vaDe ane "Adi' zabdathI anya paNa grahaNa karAya che. agnithI athavA vidyutanA prakAzanA sparzanamAM vastrane grahaNa karavA chatAM paNa bhaMga nathI. ahIM 'na'thI zaMkA kare che. namaskAra ja kahIne kAyotsargane pALIne, kema vastranuM grahaNa karAtuM tathI jenAthI teno bhaMga na thAya ? kAussagnano bhaMga na thAya? uttara Ape che. ahIM=kAussagnamAM, namaskAranA pAraNarUpa ja aviziSTa kAyotsargamAna karAtuM nathI. paraMtu je - jeno parimANa kAyotsarga kahevAyo che teTalo kALa pratIkSA karIne tyArapachI namaskArane bolyA vagara pAravAthI bhaMga che. aparisamAptamAM paNa=kAyotsarganA-parimANanA aparisamAptamAM paNa, bolavAthI=namo arihaMtANaM bolavAthI bhaMga ja che. tethI je jeTalA parimANavALo kAyotsarga che te pUrNa thaye chate ja 'namo Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 dharmasaMgraha bhAga-4| dvitIya adhikAra | zloka-1 arihaMtANaM' e pramANe kahevuM joIe. ane bilADI-udarAdinA AgaLathI gamanamAM AgaLa, sarakavAmAM paNa =bilADI-uMdarAdinI ADatA nivAraNa arthe AgaLathI gamatamAM- bhaMga nathI kAussagnano bhaMga nathI. coratA saMbhramamAM athavA rAjAnA saMbhramamAM athavA potAnA ke bIjA evA sAdhu AdinA sarpadaMzamAM apUrNa paNa kAyotsarga pAravAthI bhaMga nathI. jene kahe che - "agninA chidijajaEchedathI arthAt paMcendriyanI ADathI, borIkhAbhAI=coranA upadravAdithI, dIhaDakko dIrgha daMza=sApanA DaMzathI, A vagere AgArothI kAyotsarga abhaMga che." AnA dvArA=pUrvamAM batAvelA AgAro dvArA, agni=sarvathA akhaMDita, avirAdhita=dezathI paNa avinAzita, mAro kAyotsarga thAya. keTalA kALa sudhI ethI kahe che - 'jAvetyAdi'=jyAM sudhI arihaMta bhagavAnanA namaskArathI 'namo arihaMtANaM' e padathI huM mAruM nahi huM pArane pAmuM nahi, tyAM sudhI zuM ? ethI kahe che - 'tAvetyAdi =teTalo kALa kAyAne dehane, sthAnathI=Urdhva sthAnAdithI, maunathI=vA-nirodhathI dhyAnathI= matanA supraNidhAnathI AtmAne=ArSapaNuM hovAthI AtmIya kAyane potAnI kAyAne, huM vosirAvuM chuM kuvyApAranA niSedhathI huM tyAga karuM chuM A artha che - paccIza ucchavAsamAna kAla sudhI Urdhvasthita=Ubho rahelo, pralaMbita bhujAvALo, viruddha vANInA prasaravALo prazasta dhyAnathI anugata huM rahuM chuM sthAna, mauna, dhyAnanI kriyAne choDIne kriyAMtaranA adhyAsa dvArA kriyAMtaranA virodha dvArA, huM tyAga karuM chuM. paccIza uzvAsa caturvizaMti stavathI 'caMdesa timmalayarA' e aMtavALA ciMtanathI pUrAya che; kema ke pAda samo ucchavAsa che' e pramANe vacana che=eka padano eka ucchavAsa gaNAya che e pramANe vacana che. bhAvArtha : zrAvaka caityavaMdana karatA pUrve IryApratikramaNa karIne sarvaviratine abhimukha citta thAya te prakArano yatna kare che. jethI gRhasthajIvanamAM thatA AraMbha-samAraMbhanA pariNAmo atyaMta saMvRta pariNAmavALA thAya te arthe pUrvamAM varNana karyuM e rIte iriyAvahiyA sUtrathI jIvonI thatI virAdhanAnuM Alocana karI "tassa micchAmi dukkaDam' dvArA pratikramaNa kare che. tyArapachI kAyotsargarUpa prAyazcittathI tenI atyaMta zuddhi arthe 'tassauttarI' sUtra bole che. teno artha A pramANe che - AlocanA ane pratikramaNathI AtmAmAM vizuddhi thaI. tethI AraMbha-samAraMbhathI cittane atyaMta vivartana karavAno pariNAma zrAvake karyo. have tenuM uttarIkaraNa karavA mATe kAyotsarga kare che. jethI atyaMta saMvarano pariNAma thAya. uttarIkaraNa zuM che ? te spaSTa karavAthuM kahe che - AlocanA dvArA Alocita ane tassa micchAmi dukkaDam dvArA pratikrAnta je doSo che arthAt je doSono nAza thayo che tenuM uttarIkaraNa karavAthuM kAussagna karAya che. 'uttarIkaraNano artha spaSTa karatAM kahe che. anuttarane uttara karavuM te 'uttarIkaraNa" che. arthAt AtmAmAM uttama saMskAra dvArA "uparIkaraNa che. arthAt Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-11 AlocanA ane pratikramaNa dvArA je zuddhi karelI te zuddhine atizaya karavAnI kriyA che arthAt vadhu vizuddha karavAnI kriyA che. jema oraDAmAM rahelA kacarAne dUra karavAthe sApha karavAmAM Ave che. eka vakhata sApha karyA pachI sUkSma kacarAne dUra karavAthe bIjI vakhata sApha karavAmAM Ave che. ane leza paNa kacaro na rahe mATe trIjI vakhata sApha karAya che. tema vikasaMpanna zrAvaka iriyAvahiyA sUtra dvArA Alocana karIne AraMbhasamAraMbhane anukULa je potAnuM citta che tene AlocanA dvArA atyaMta saMvRta kare che. AlocanAthI AraMbhasamAraMbhavALA cittano atyaMta saMkoca karyA pachI tassa micchAmi dukkaDam' dvArA vizeSa saMkoca kare che. chatAM citta tevuM atyaMta saMkocavALuM na thayuM hoya tene atyaMta saMvRta karavAthuM kAussagnanI kriyArUpa uttarIkaraNa kare che. ane kAussagnanI kriyA dvArA mAre atyaMta cittane saMvRta karavuM che teno upayoga sthira karavArthe 'tassauttarI" sUtra bolAya che. jethI zrAvakanA upayogamAM pratisaMdhAna thAya che ke AlocanA ane pratikramaNa dvArA meM je cittane saMvRta karyuM che te cittane atizaya saMvRta karavAthe A uttarIkaraNarUpa kAussagnanI kriyA karuM chuM. kaI rIte kAussagga dvArA uttarIkaraNa thaI zake ? tethI zrAvaka pratisaMdhAna kare che ke prAyazcittakaraNathI uttarIkaraNa thAya che ane prAyazcitta eTale cittanuM zodhana kare te prAyazcitta arthAt cittane AraMbhasamAraMbhathI para karIne nirAraMbha jIvanane-anukULa banAve te "prAyazcittakaraNa" che. athavA pApane je chede che te prAyazcitta che=AraMbha-samAraMbhane anukULa cittamAM je pApano pariNAma che teno nAza kare te prAyazcitta che. tethI zrAvakane pratisaMdhAna thAya che ke AgaLamAM karAtA kAussagga dvArA mArA cittanuM zodhana thAya che ke AgaLamAM karAtA kAussagga dvArA mArA cittanuM zodhana thAya ane citta atyaMta nirAraMbha jIvanane abhimukha thAya te prakAre mAre kAussagnamAM yatna karavAno che. ane AthI ja kAussagnakALamAM uttamapuruSanA guNonA smaraNa dvArA dRDhapraNidhAnanA baLathI zrAvaka potAnA AtmAne atyaMta niSpApa pariNatine abhimukha kare che. ahIM prazna thAya ke prAyazcittano pariNAma kaI rIte thAya ? tethI kahe che - vizodhikaraNathI thAya che. arthAt pUrvamAM je pote gRhasthajIvanamAM AraMbha-samAraMbha karyA che ane AraMbha-samAraMbhanA saMskAravALuM potAnuM citta che, te saMskArano apagama thAya te prakAre vizodhikaraNa karavAmAM Ave to prAyazcittakaraNanI prApti che. jenA pratisaMdhAnathI zrAvaka vizodhikaraNane abhimukha pariNAmavALo thAya che. vaLI, vicAre ke "vizodhikaraNa" kaI rIte thAya ? tethI kahe che - vizallIkaraNathI ja vizodhikaraNa thAya che. arthAt mAyAzalya, nidAnazalya ane mithyAtvazalyane kADhIne AtmAne nirmaLa karavAmAM Ave to 'vizodhikaraNa thAya che. A prakAre pratisaMdhAna karIne zrAvaka potAnA cittamAM, AtmAne ThagavAnI pariNatirUpa mAyAnI pariNatine dUra karavA mATe yatna kare che. arthAtu pote jema tema kriyA kare chatAM pote mAne ke meM A kriyA karI che te rIte AtmAne Thage te rU5 mAyAzalyane kADhavA prayatna kare che. tuccha evA aihikaphalanI AzaMsArUpa nidAnazalyane kADhavA prayatna kare che. ane tattvanA viSayamAM mUDhatAnA parivAra dvArA mithyAtvazalyane kADhavA prayatna kare che. jenA baLathI satata AtmAnuM pAramArthika hita zuM che ? teno sukSma Uha pragaTe tevI amUDhaSTine keLave che. ane te prakAre zalya rahita citta thavAthI sUkSma upayoga dvArA aMtaraMga yatna thavAne kAraNe AtmAne vizodhi prApta thAya che. ane tenA kAraNe prAyazcittanI prApti thAya che. jethI karAyelo kAyotsarga avazya uttarIkaraNanuM kAraNa bane che. tethI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 109 vivekasaMpanna zrAvaka upayogapUrvaka "tassauttarI' sUtra bolIne AgaLamAM karavAno kAussagna AtmAnI zuddhinuM kAraNa bane te prakAranuM pratisaMdhAna prastuta sUtrathI kare che. A rIte 'tassauttarIkaraNeNe thI pratisaMdhAna karyA pachI prazna thAya ke zA mATe uttarIkaraNanI kriyA karavI che? tethI zrAvaka pratisaMdhAna kare che ke pApakarmanA nirdhAtana mATe arthAt bhavanA kAraNarUpa jJAnAvaraNIyakarma, mohanIyakarma ane aMtarAyakarmanA nirdhAtana=uccheda mATe huM kAussagnamAM sthira thAuM chuM. tethI zrAvakane pratisaMdhAna thAya che ke AgaLamAM kAyotsarga daramiyAna tIrthakaranA nAmanA kIrtana dvArA uttamapuruSonA guNo pratye mAruM citta atyaMta Avarjita thaze. jenAthI uttamapuruSanI uttamatAnA bodhamAM bAdhaka jJAnAvaraNIyakarma tUTaze. uttamapuruSanA jevI uttamatAnI najIka javAmAM bAdhaka mohanIyakarma tUTaze. ane uttama puruSa tulya thavA mATenuM mAruM je sarvIrya che tene bAdhaka vIryaMtarAyakarma tUTaze. te rIte guNIyalanA guNonI smRtipUrvaka teonA nAmanuM kIrtana karIza. jethI zIdhra huM paNa temanI jema saMsAranA uccheda mATe samartha vIryavALo thaIza. A prakAre pratisaMdhAna karIne kAyotsargamAM rahevAno saMkalpa 'tassauttarI' sUtranA aMtimapadathI kare che. tethI e prApta thAya ke "anya sarva kAyavyApArano tyAga karIne huM kAyotsargamAM sthira thavA prayatna karuM chuM" e prakArano sthira praNidhAna nAmano Azaya pragaTe che. vaLI, svIkArAyelI pratijJAne aNIzuddha pALavAmAM Ave to mahAbaLa saMcaya thAya che ane pratijJA anusAra yatna na karavAmAM Ave to jIvamAM te prakAranuM sadvarya saMcaya thatuM nathI. tethI kAyotsargamAM sthira thAuM chuM, te vacana dvArA kAyAnA vyApArano pote tyAga karaze. temAM je asaMbhavita tyAga che tenA AgArone bole che. jethI te AgArone choDIne huM kAyAnA vyApArano tyAga karIza e prakArano saMkalpa utpanna thAya che. ane te sarva AgAra "annattha sUtra'thI bolIne aMte pratijJA kare che ke kAyotsargakALamAM huM dehane UrdhvasthAnAdithI sthira karIza, vANIno mauna dvArA nirodha karIza ane manane, je ciMtavana karAya che tenA bhAvo sparze te prakAranA supraNidhAnathI pravartAvIza. te sivAyanA sarva kAyAnA vyApArone jyAM sudhI huM "namo arihaMtANaMthI kAussagga pAruM nahi tyAM sudhI tyAga karuM chuM. A prakAre pratijJA karIne annatya sUtramAM batAvelA dehanA AgArone choDIne zaktine gopavyA vagara kAyotsarga mudrAmAM rahIne, vANIno virodha karIne ane manane kAyotsargakALamAM bolAtA sUtranA zabdane sparze tevI rIte je zrAvaka pravartAve che jethI te mahAtmAnuM citta kAussagnakALamAM tIrthakaronA nAmasmaraNathI pUrvamAM na hatuM tevuM saMpUrNa niSpApa sarvaviratine abhimukha atizayavALuM pavitra citta bane che. ane jema jema tIrthakaranA nAmasmaraNane kAraNe tIrthaMkarabhAvane abhimukha thayeluM citta atizayita bane che tema tema AgaLamAM kahevAyelI caityavaMdananI kriyA vizeSa prakAre bhAvaniSpattinuM kAraNa bane che. AthI zAstravacanathI sUkSmabodha karyA pachI jyAM sudhI pUrNa zAstravidhithI zuddha IryApratikramaNa karavA zrAvaka samartha thatA nathI tyAM sudhI satata te prakAre upayogapUrvaka IryApratikramaNa karavA prayatna kare che; jethI je prakAre zAstravacanathI bodha thayo che. tene anurUpa AsevananI kriyA thAya. AthI ja zAstramAM prathama grahaNazikSA apAya che. pachI Asevana zikSA apAya che. tema prastutamAM vivekasaMpanna zrAvaka zAstramaryAdAthI IryApatha pratikramaNanA rahasyano yathArtha bodha kare, punaHpunaH samAlocana kare, samAlocana karI sthira kare ane sthira Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dharmasaMgraha bhAga - 4 / dvitIya adhikAra / zlo-51 karyA pachI te rIte Asevana mATe yatna kare. jethI bodhane anukULa IryApatha pratikramaNanI kriyA kaMIka atizaya-atizaya pAmatAM-pAmatAM aMte yathArtha bane che. sAmAnyathI ghaNA bhavonA abhyAsathI ja jIva vidhizuddha kriyA karI zake che. tethI A bhavamAM vidhizuddha kriyA AsevanathI na thaI zake topaNa vidhizuddha kriyAnA pAramArthika svarUpane je zrAvaka vAraMvAra jANavA yatna kare, tenAthI AtmAne bhAvita karavA mATe yatna kare ane sevanakALamAM adhika-adhika vidhizuddha bane te rIte yatna kare te zrAvaka, A bhavamAM rahelo adhUro abhyAsa AgAmI bhavomAM sevIne paNa vidhizuddha kriyA karanAro thaze. mATe utsAhano tyAga karyA vinA apramAdathI zakti anusAra vidhinA paramArthane jANavA mATe, jANIne sthira karavA mATe ane satata pUrNa vidhithI sevana karavA mATe zakya udyama ka2vo bherdhaye. TIDA : sAmprataM kAyotsargasya doSavarjanAya gAthAdvayamidam "ghoDaga 1 layA 2 ya khaMbhe, kuDDe 3 mAle -4 - sabari 5 vahu 6 niyale 7 / laMbuttara- 8 thaNa 9 uddhI 10 saMjai 11 khaliNe 12 ya vAyasa 13 kaviTThe 14 / / 1 / / sIsokaMpiya 15 mUe 16, aMguli bhamuhA 17 ya vAruNI 18 pehA19 / nAhIkarayalakuppara, ussArithapAriyaMmi thuI / / 2 / / " [ Avazyakani. 1546-7] azvavadviSamapAdaH 1, vAtAhatalatAvat kampamAnaH 2, stambhe kuDye vA'vaSTabhya 3, mAle cottamAGgaM nidhAya 4, avasanazabarIvat guhyAgre karau kRtvA 5, vadhUvadavanatottamAGgaH 6, nigaDitavaccaraNau vistArya melayitvA vA 7, nAbherupari jAnunorathazca pralambamAnavasanaH 8, daMzAdirakSArthamajJAnAdvA hRdayaM pracchAdya 9, zakaToddhivadaGguSThau pASNa vA mIlayitvA 10, saMyatIvatprAvRtya 11, kavikavadrajoharaNamagrataH kRtvA 12, vAyasavaccakSurgolako bhramayan 13, kapitthavatparidhAnaM piNDayitvA 14, yakSAviSTa iva ziraH kampayan 15, mUkavat hUhUkaraNaM 16, AlApakagaNanArthamaGgulIM bhruvau vA cAlayan 17, vAruNI-surA tadvat buDabuDayan 18, anuprekSamANo vAnara iva oSThapuTaM cAlayaMzca kAyotsargaM karotItyekonaviMzatiH 19 / sUtre sarvamapyanuSThAnaM sAdhumuddizyoktamatastadvizeSamAha 'nAhitti' nAbheradhazcatvAryaGgulAni colapaTTaH, 'karayala 'tti dakSiNottarapANibhyAM mukhavastrikA rajoharaNaM ca 'kuppara 'tti kUrparAbhyAM colapaTTazca dharaNIyaH, 'ussAriyapAriyaMmi thui 'tti utsArite pUrite kAyotsarge namaskAreNa pArite jinastutirbhaNanIyA, pAThAntaraM vA 'eguNavIsA dosA, kAussaggassa vajjijjA' iti subodhaM caitaditi gAthArthaH / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | Es-1 111 sampUrNakAyotsargazca 'namo arihaMtANa'mitinamaskArapUrvakaM pArayitvA caturviMzatistavaM sampUrNa paThati, evaM sannihite gurau tatsamakSaM guruvirahe tu gurusthApanAM manasikRtya, IryApathikIpratikramaNaM nivartya caityavandanamutkRSTamArabhate / atra caivaM bRhadbhASyokto vidhiH vikha "saMnihiaM bhAvaguruM, ApucchittA khamAsamaNapuvvaM / iriaM paDikkamijjA, ThavaNAjiNasakkhiaM iharA / / 1 / / " na tu jinabimbasyApi purataH sthApanAcAryaH sthApanIyo, yatastIrthakare sarvapadabhaNanAt tabimbe'pi sarvapadasthApanA'vasIyate eva / uktaM ca vyavahArabhASye"AyariyaggahaNeNaM, titthayaro ittha hoi gahio a / kiM na bhavai Ayario, AyAraM uvadisaMto ya? / / 1 / / nidarisaNamittha jaha khaMdaeNa puThTho ya goyamo bhayavaM! / keNa tuhaM siTuMti ya, dhammAyarieNa paccAha / / 2 / / sa jiNo jiNAisayao 1, so ceva gurU gurUvaesAo 2 / karaNAIviNayaNAo, so ceva mao u ujjhAo / / 3 / / " tti / tathA-"evaM skandakasAdhupuGgavapuraH zrIgautamenoditAH, zrutvA'rhadgurutAdisarvapadavIH zrIvarddhamAnaprabhoH / budhyadhvaM bhavikAH ! sphuTaM tadari(ru)habimbeSvapi sthApanAcAryatvAdi tathA kSamAzramaNakaiH kAryo vidhistatpuraH / / 1 / / " 23 evaM sAkSAtsamAsannabhAvAcAryAsadbhAve kSamAzramaNapUrvaM jinabimbAdyApRcchya IrmApathikI pratikrara NIyA, natu tadvinApi, yadAgamaH"guruvirahami ya Than gA, gurUvaesovadaMsaNatthaM ce" [pa. 262]tyAdi saGghAcAravRttI IryAsampadadhika' / jaghanya-madhya tu caityavandane IryApathikIpratikramaNamantareNApi bhavata iti / utkRSTayA vandanayA vanditukAmo vitaH sAdhuH zrAvakazcAviratasamyagdRSTirapunarbandhako vA yathAbhadrako'pi yathocitaM pratilekhitapramArjitasthaNDilo bhuvanagurau vinivezitanayanamAnasaH saMvegavairAgyavazAdutpannaromAJcakaJcuko mudazrupUrNalocano'tidurlabhaM bhagavatpAdavandanamiti bahumanyamAno mahAvRttAnarthayuktAnapunaruktAnnamaskArAn bhaNitvA yogamudrayA'skhalitAdiguNopetaM tadarthAnusmaraNagarbhaM praNipAtadaNDakaM paThati, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 _[atra ca savAcAravRttyukto'yaM vizeSaH-'eko dvau yAvadutkarSato'STottaraM zataM yathAzakti bhaNitvA pazcAdyathAvidhi prAguktasvarUpaM praNipAtaM kuryAt, tathA cAgamaH"payatteNa dhUvaM dAUNa jiNavarANaM, aTThasayasuddhagaMthajuttehiM apuNaruttehiM saMthuNaI" ityAdi / prAyaH puruSAzritamidaM saMbhAvyate, sUryAbhavijayadevAdivihitatvena dvitIyatRtIyopAGgAdAvevaMbhaNiterdarzanAt draupadyAdiprastAve tvetanamaskArapradhAnAlApakaparihAreNa SaSThAGgAdAvatidezabhaNanAcca tathA ca tatrAkSarANi 'taeNaM sA dovaI rAyavarakannA' ityAdi 'jAva majjaNagharAo paDiNikkhamittA jeNeva jiNAyataNe teNeva uvAgacchai, jAva jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM karei' ityAdi 'jahA sUri Abhe vAma jANuM aMcei' ityAdi / evaM zironyastAJjalinA zakrastavapATho'pi tAsAM vimaWH, tathAbhaNane hRdAdidarzanaprasakteH, kevalamaJjalibhramaNamAtrAdi nyuJchanAdividhAnavad bhaktyarthaM bhavatu nAma, uktaM ca'viNaoNayAe gAyalaTThIe, cakkhupphAse aMjalippaggaheNaM' evameva nAmamAtrAdinA praNidhAnAdyapi jJeyaM, sarvatra viSamAsanAditvaM vaLamityaidamparyamasya etadarthinA dazAzrutaskandhacUAdyavalokyamityalaM vistareNa tatra ca praNipAtadaNDake] tatra trayastriMzadAlApakAH, AlApakadvikAdipramANAzca vizrAmabhUmirUpA nava sampado bhavanti / yadAha"do tia caura ti paMcA donni a cauro a huMti tinneva / sakkathaye nava saMpaya, tittIsaM huMti AlAvA / / 1 / / " etAzca yathAsthAnaM nAmataH pramANatazca vyAkhyAsyante / atha sUtravyAkhyA-'namo'tthu NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM', tatra nama iti naipAtikaM padaM pUjArthaM, pUjA ca dravyabhAvasaGkocaH tatra karaziraHpAdAdidravyasaMnyAso dravyasaGkocaH, bhAvasaGkocastu vizuddhasya manaso niyogaH, astviti bhavatu, prArthanA caiSA dharmabIjam, AzayavizuddhijanakatvAt, Namiti vAkyAlaGkAre, atizayapUjAmarhantItyarhantaH, yadAhuH"arihaMti vaMdaNanamaMsaNAi arihaMti pUasakkAraM / siddhigamaNaM ca arihA, arihaMtA teNa vuccaMti / / 1 / / " [A. ni. 921] tathA arihananAdarhantaH, arayazca mohAdayaH sAmparAyikakarmabandhahetavaH, teSAmarINAmanekabhavagahanavyasanaprApaNakAraNAnAM hananAdarhantaH, tathA rajohananAdarhantaH, rajazca ghAtikarmacatuSTayam, yenAvRtasyAtmanaH satyapi jJAnAdiguNasvabhAvatve ghanasamUhasthagitagabhastimaNDalasya vivasvata iva tadguNAnAmabhivyaktirna bhavati, tasya hananAdarhantaH, tathA rahasyAbhAvAdahantaH tathAhi-bhagavatAM nirastaniravazeSajJAnAvaraNAdikarmapAratantryANAM kevalamapratihatamanantamadbhutaM jJAnaM darzanaM cAsti, tAbhyAM jagadanavarataM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | -11 113 yugapatpratyakSato jAnatAM pazyatAM ca rahasyaM nAsti, tasmAdrahasyAbhAvAdarhantaH, eSu triSvartheSu pRSodarAditvAdarhaditi sidhyati / 'arihantANa'miti pAThAntaraM vA, tatra karmArihantRbhyaH, Aha ca"aTThavihaMpi hu kammaM, aribhUyaM hoi sayalajIvANaM / taM. kammaM ari haMtA, arihaMtA teNa vuccaMti / / 1 / / " [A.ni. 929] 'aruhaMtANa'mityapi pAThAntaram, tatra arohadbhyaH-anupajAyamAnebhyaH kSINakarmabIjatvAt uktaM ca _ "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH / / 1 / / " [tattvArthasUtrasya antimakArikAsu gA. 8 zAstravArtA sa. 612] 'zAbdikAstu arhacchabdasyaiva prAkRte rUpatrayamicchanti, yadUcurtemasUrayaH 'uccArhati' [zrIsi0 8-2111] cakArAdaditAvapi tebhyo'rhadbhyo namo'stviti, namaHzabdayogAccaturthI, 'caturthyAH SaSThI' [zrIsi0 8-3-131] iti prAkRtasUtrAccaturthyAH sthAne SaSThI bahuvacanaM cAdvaitavyavacchedenArhadbahutvakhyApanArthaM, viSayabahutvena namaskartuH phalAtizayajJApanArthaM ca / ete cArhanto nAmAdyanekabhedA iti bhAvArhatsaMparigrahArthamAha-'bhagavadbhyaH' iti tatra bhagaHsamagraizvaryAdilakSaNaH uktaM ca"aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA / / 1 / / " samagraM caizvaryaM bhaktinamratayA tridazapatibhiH zubhAnubandhimahAprAtihAryakaraNalakSaNam, rUpaM punaH sakalasurasvaprabhAvavinirmitAguSTharUpAGgAranidarzanAtizayasiddham, yazastu rAgadveSaparISahopasargaparAkramasamutthaM trailokyAnandakAryAkAlapratiSTham zrIH punarghAtikarmocchedavikramAvAptakevalAlokaniratizayasukhasampatsamanvitA parA, dharmastu samyagdarzanAdirUpo dAna zIla tapobhAvanAmayaH sAzravAnAzravo mahAyogAtmakaH, prayatnaH punaH paramavIryasamuttha ekarAtrikyAdimahApratimAbhAvahetuH samudghAtazailezyavasthAvyaGgyaH samagra iti / ayamevaMbhUto bhago vidyate yeSAM te bhagavantaH, tebhyo bhagavadbhyo namo'stviti, evaM sarvatra kriyA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 yojanIyA, tadevaMbhUtA eva prekSAvatAM stotavyA ityAbhyAmAlApakAbhyAM stotavyasampaduktA / sAmpratamasyA hetusampaducyate 'AigarANaM titthagarANaM sayaMsaMbuddhANaM' AdikaraNazIlAH AdikaraNahetavo vA AdikarAH, sakalanItinibandhanasya zrutadharmasyeti sAmarthyAdgamyate, tebhyaH, yadyapyeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt na kadAcinna bhavati na kadAcinna bhaviSyati abhUcca bhavati ca bhaviSyati ca [ nandIsUtre sU. 118 ] itivacanAt nityA dvAdazAGgI, tathApyarthApekSayA nityatvaM zabdApekSayA tu svasvatIrthe zrutadharmAdikaratvamaviruddham / 114 ete'pi kaivalyAvApyanantarApavargavAdibhiratIrthakarA eveSyante 'akRtsnakSaye kaivalyAbhAvA'-ditivacanAditi, tadvyapohArthamAha-'tIrthakarebhyaH tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthaM, tacca pravacanAdhArazcaturvidhaH saGghaH prathamagaNadharo vA, tatkaraNazIlAstIrthaGkarAH na cAkRtsnakSaye kaivalyaM na bhavati, ghAtikarmakSaye aghAtikarmabhiH kaivalyasyAbAdhanAt evaM ca jJAnakaivalye tIrthakaratvamupapadyate, muktakaivalye tu tIrthaGkaratvamasmAbhirapi neSyate / ete'pi sadAzivAnugrahAtkaizcidbodhavanta iSyante, yadAhuH - 'mahezAnugrahAddbodhaniyamau [ ] iti' tannirAkaraNArthamAha-'svayaMsaMbuddhebhyaH, ' svayam - AtmanA tathAbhavyatvAdisAmagrIparipAkAnna tu paropadezAt samyag - aviparyayeNa buddhAH - avagatatattvAH svayaMsaMbuddhAH, tebhyaH / yadyapi bhavAntareSu tathAvidhagurusaMnidhAnAyattAvabodhAste abhUvan, tathApi tIrthaGkarajanmani paropadezanirapekSA eva buddhAH, ca tIrthakarajanmanyapi lokAntikatridazavacanAt 'bhayavaM ! titthaM pavattehi' [Avazyakani. 215 ] ityevaMlakSaNAddIkSAM pratipadyante, tathApi vaitAlikavacanAnantarapravRttanarendrayAtrAvat svayameva pravrajyAM pratipadyante / idAnIM stotavyasampada eva hetuvizeSasampaducyate - 'purisottamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIyANaM purisavaragaMdhahatthINaM' puri zarIre zayanAtpuruSA viziSTakarmodayAdviziSTasaMsthAnavaccharIravAsinaH sattvAsteSAmuttamAH sahajatathAbhavyatvAdibhAvataH zreSThAH puruSottamAH tathAhi - AsaMsAramete parArthavyasanina upasarjanIkRtasvArthA ucitakriyAvanto'dInabhAvAH saphalArambhiNo'dRDhAnuzayAH kRtajJatApatayo'nupahatacittA devagurubahu mAnino gambhIrAzayA iti, na khalvasamAracitamapi jAtyaM ratnaM samAnamitareNa, na ca samAracito'pi kAcAdirjAtyaratnIbhavati evaM ca yadAhuH saugatAH 'nAstIha kazcidabhAjanaM sattvaH ' [ ] iti 'sarve buddhA bhaviSyanti' [ ] iti tat pratyuktam / ete'pi bAhyArthasaMvAdisatyavAdibhiH saMskRtAcAryaziSyairnirupamAnastavArhA eveSyante 'hInAdhikAbhyAmupamA mRSe 'tivacanAt, tadvyavacchedArthamAha- 'puruSasiMhebhyaH' puruSAH siMhA iva pradhAnazauryAdiguNabhAvena puruSasiMhAH yathA siMhAH zauryAdiguNayoginaH tathA bhagavanto'pi karmazatrUn prati zUratayA, taducchedaM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | oka-1 115 prati krUratayA, krodhAdIn pratyasahanatayA, rAgAdIn prati vIryayogena, tapaHkarma prati dhIratayA khyAtAH tathA eSAmavajJA parISaheSu, na bhayamupasargebhyaH, na cintA'pIndriyavarge, na khedaH sa~yamAdhvani, niSpakampatA saddhyAne na caivamupamA mRSA, taddvAreNa tadasAdhAraNaguNAbhidhAnAditi / ete ca sucAruziSyaiH sajAtIyopamAyogina eveSyante, vijAtIyenopamAyAM tatsadRzadharmApattyA puruSatvAdyabhAvaprAptiH, yadAhuste-'viruddhopamAyoge taddharmApattyA tadavastutva' miti, tadvyapohAyAha'puruSavarapuNDarIkebhyaH' puruSA varapuNDarIkANIva saMsArajalAsaGgAdinA dharmakalApena puruSavarapuNDarIkANi tebhyaH yathA hi puNDarIkANi paGke jAtAni jale vardhitAni tadubhayaM vihAyopari varttante, prakRtisundarANi ca bhavanti, nivAso bhuvanalakSmyAH , AyatanaM cakSurAdyAnandasya, pravaraguNayogato viziSTatiryagnarAmaraiH sevyante, sukhahetavo bhavanti, tathaite'pi bhagavantaH karmapake jAtAH divyabhogajalena vardhitA, ubhayaM vihAya varttante, sundarAzcAtizayayogena, nivAso guNasampadaH, hetavaH paramAnandasya, kevalAdiguNabhAvena bhavyasattvaiH sevyante, nirvANanibandhanaM ca jAyanta iti, naivaM bhinnajAtIyopamAyoge'pyarthato virodhAbhAvena yathoditadoSasambhava iti, yadi tu vijAtIyopamAyoge taddharmApattirApAdyate tarhi siMhAdisajAtIyopamAyoge taddharmANAM pazutvAdInAmapyApattiH syAditi / __ete'pi yathottaraM guNakramAbhidhAnavAdibhiH suraguruvineyInaguNopamAyoga evAdhikaguNopamAre iSyante / 'abhidhAnakramAbhAve'bhidheyamapi tathA akramavadasaditi' vacanAd, etanirAsAyAha'puruSavaragandhahastibhyaH' puruSA varagandhahastina iva gajendrA iva kSudragajanirAkaraNAdinA dharmasAmyena puruSavaragandhahastinaH, yathA gandhahastinAM gandhenaiva taddezavihAriNaH kSudrazeSagajA bhajyante, tadvadItiparacakradurbhikSamAriprabhRtayaH sarva evopadravagajA acintyapuNyAnubhAvato bhagavadvihArapavanagandhAdeva bhajyanta iti na caivamabhidhAnakramAbhAve abhidheyamakramavadasaditi vAcyam, sarvaguNAnAmekatrAnyo'nyasaMvalitatvenAvasthAnAt, teSAM tu yathArucistotrAbhidhAne na doSaH / . evaM puruSottamatvAdinA prakAreNa stotavyasampada eva sAmAnyenopayogasampadamAha- loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajjoagarANaM' samudAyeSvapi pravRttAH zabdA anekadhA'vayaveSvapi pravarttanta iti nyAyAdyadyapi lokazabdena tattvataH paJcAstikAyA ucyante, "dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam / / 1 / / " iti vacanAt, tathApIha lokazabdena bhavyasattvaloka eva parigRhyate, sajAtIyotkarSa evottamatvopapatteH Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhiAra | do-51 anyathA'bhavyApekSayA sarvabhavyAnAmapyuttamatvAnnaiSAmatizaya uktaH syAt tatazca bhavyasattvalokasya sakalakalyANanibandhanatathAbhavyatvabhAvenottamAH lokottamAstebhyaH / __ tathA 'lokanAthebhyaH' / iha lokazabdena bIjAdhAnAdinA saMvibhakto rAgAdyupadravebhyo rakSaNIyo viziSTo bhavyalokaH parigRhyate, asminneva nAthatvopapatteH, yogakSemakRnnAthaH' [ ] iti vacanAt tadiha yeSAmeva bIjAdhAnobhedapoSaNairyogaH, kSemaJca tattadupadravAdyabhAvena, ta eveha bhavyA lokazabdena gRhyante na caite yogakSeme sakalabhavyasattvaviSaye kasyacitsambhavataH, sarveSAM muktiprasaGgAt, tasmAduktasyaiva lokasya nAthA iti / tathA 'lokahitebhyaH' iha lokazabdena sakala eva sAMvyavahArikAdibhedabhitraH prANivargo gRhyate, tasmai samyagdarzanaprarUpaNarakSaNayogena hitAH lokahitAH / / tathA 'lokapradIpebhyaH' atra lokazabdena viziSTa eva taddezanAdyaMzubhirmithyAtvatamo'panayanena yathArha prakAzitajJeyabhAvaH saMjJilokaH parigRhyate, taM pratyeva bhagavatAM pradIpatvopapatteH, na hyandhaM prati pradIpanaM pradIpo nAma, tadevaMvidhaM lokaM prati pradIpA lokapradIpAH / ___ tathA 'lokapradyotakarebhyaH' / iha lokazabdena viziSTacaturdazapUrvavillokaH parigRhyate, tatraiva tattvataH pradyotakaratvopapatteH, pradyotyaM ca saptaprakAraM jIvAdivastutattvam, tatpradyotakaraNaM ca viziSTAnAmeva pUrvavidAM bhavati, te'pi SaTsthAnapatitA eva zrUyante, naca teSAM sarveSAmeva pradyotaH sambhavati, pradyoto hi viziSTA tattvasaMvedanayogyatA, sA ca viziSTAnAmeva bhavati, tena viziSTacaturdazapUrvavillokApekSayA pradyotakarAH / evaM lokottamatvAdibhiH paJcabhiH prakAraiH parArthakaraNAt stotavyasampadaH sAmAnyenopayogasampaccaturthI / idAnImupayogasampada eva hetusampaducyate-'abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM bohidyaannN'| iha bhayaM saptadhA, iha-paralokA''dAnAkasmAdA''jIvamaraNAzlAghAbhedena, etatpratipakSato'bhayaM viziSTamAtmanaH svAsthyaM niHzreyasadharmabhUmikAnibandhanabhUtaM, dhRtirityanye, taditthaMbhUtamabhayaM guNaprakarSayogAdacintyazaktiyuktatvAtsarvathA parArthakAritvAd bhagavanta eva dadatItyabhayadAstebhyaH / tathA 'cakSuddebhyaH' / iha cakSurviziSTamAtmadharmarUpaM tattvAvabodhanibandhanaM gRhyate tacca zraddhetyapare, tadvihInasyAcakSuSmata iva vastutattvadarzanAyogAt na ca mArgAnusAriNI zraddhA sukhena avApyate satyAM cAsyAM kalyANacakSuSIva bhavati vastutattvadarzanam, tadiyaM dharmakalpadrumasyAvandhyabIjabhUtA bhagavadbhya eva bhavatIti cakSurdadatIti cakSurdAH / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 657 dharbhasaMgraha bhAga-4 ddhitIya madhizAra/ zlo-11 tathA 'mArgadebhyaH' / iha mArgo bhujaGgamagamananalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSaH, 'hetusvarUpaphalazuddhA sukhe'tyanye asminnasati na yathocitaguNasthAnAvAptiH, mArgaviSamatayA cetaHskhalanena pratibandhopapatteH mArgazca bhagavadbhya eveti mArga dadatIti mArgadAH / tathA 'zaraNadebhyaH' / iha zaraNaM bhayArttatrANam, tacca saMsArakAntAragatAnAmatiprabalarAgAdipIDitAnAM duHkhaparamparAsaGklezavikSobhataH samAzvAsanasthAnakalpaM tattvacintArUpamadhyavasAnaM, 'vividiSe'tyanye asmiMzca sati tattvagocarAH zuzrUSAzravaNagrahaNadhAraNAvijJAnehApohatattvAbhinivezAH prajJAguNA bhavanti, tattvacintAmantareNa teSAmabhAvAt saMbhavanti tAmantareNApi tadAbhAsAH, na punaH svArthasAdhakatvena bhAvasArAH tattvacintArUpaM ca zaraNaM bhagavadbhyaH eva bhavatIti zaraNaM dadatIti zaraNadAH / tathA 'bodhidebhyaH' / iha bodhirjinapraNItadharmaprAptiH, iyaM punaH yathApravRttA'pUrvA'nivRttikaraNatrayavyApArAbhivyaGgyamabhinnapUrvagranthibhedataH pazcAnupUrvyA prazamasaMveganirvedA'nukampA''stikyAbhivyaktilakSaNaM tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanamucyate, 'vijJapti'rityanye / paJcakamapyetadapunarbandhakasya, punarbandhake yathoditasyAsyAbhAvAt / ete ca yathottaraM pUrvapUrvaphalabhUtAH, tathAhi-abhayaphalaM cakSuH, cakSuHphalaM mArgo, mArgaphalaM zaraNam, zaraNaphalaM bodhiH sA ca bhagavadbhya eva bhavatIti bodhiM dadatIti bodhidAH / evamabhayadAnacakSurdAnamArgadAnazaraNaMdAnabodhidAnebhya eva yathoditopayogasiddharupayogasampada eva hetusampaduktA / sAmprataM stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampaducyate 'dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM' / 'dharmadebhyaH', iha dharmazcAritradharmo gRhyate, sa ca yatizrAvakasambandhibhedena dvedhA, yatidharmaH sarvasAvadyayogaviratilakSaNaH, zrAvakadharmastu dezaviratirUpaH sa cAyamubhayarUpo'pi bhagavadbhya eva, hetvantarANAM sadbhAve'pi bhagavatAmeva pradhAnahetutvAditi dharma dadatIti dharmadAH / dharmadatvaM ca dharmadezanAdvAreNaiva bhavati, nAnyathetyAha-'dharmadezakebhyaH', dharmaM prastutaM yathAbhavyamavandhyatayA dezayantIti dharmadezakAH / tathA 'dharmanAyakebhyaH' / dharmo'dhikRta eva tasya nAyakA svAminaH, tadvazIkaraNabhAvAt tadutkarSAvAptestatprakRSTaphalabhogAt tadvidhAtAnupapattezca 'dharmasArathibhyaH' prastutasya dharmasya svaparApekSayA samyakpravarttanapAlanadamanayogataH sArathayo dhrmsaarthyH| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 - dharmagra lAga-4 | dvitIya adhikSAra | PRTs-11 tathA 'dharmavaracAturantacakravartibhyaH' / dharmaH prastuta eva, trikoTiparizuddhatvena sugatAdipraNItadharmacakrApekSayA ubhayalokahitatvena cakravAdicakrApekSayA ca varaM-pradhAnaM, catasRNAM gatInAM nArakatiryagnarA'maralakSaNAnAmanto yasmAt taccaturantaM, cakramiva cakraM raudramithyAtvAdibhAvazatrulavanAt, tena vartanta ityevaMzIlA dharmavaracaturantacakravartinaH / cAuraMte'ti samRddhyAditvAdAttvam, dharmadatvAdibhiH stotavyasampada eva vizeSopayogasampaduktA / idAnIM"sarvaM pazyatu vA mA vA, tattvamiSTaM tu pshytu| kITasaGkhyAparijJAnaM, tasya naH kvopayujyate? / / 1 / / " [pramANavArtika / 1-33] iti sarvadarzanapratikSepeNeSTatattvadarzanavAdinaH saugatAna pratikSipati-'appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viaTTachaumANaM' / 'apratihate' sarvatrApratiskhalite 'vare' kSAyikatvAt pradhAne 'jJAnadarzane' vizeSasAmAnyAvabodharUpe dhArayantIti apratihatavarajJAnadarzanadharAstebhyaH', apratihatavarajJAnadarzanadharatvaM ca nirAvaraNatvena sarvajJAnadarzanasvabhAvatayA ca jJAnagrahaNaM cAdau sarvA labdhayaH sAkAropayoga-yuktasya bhavantIti jJApanArthamiti / ete ca kaizcittattvataH khalvavyAvRttacchadmAna eveSyante / yadAhuH"jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH / / 1 / / tathAdagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam / / 1 / / " [siddhasena0 dvAtriMzikA 2 / 18] iti / tanivRttyarthamAha-vyAvRttacchadmabhyaH' / chAdayatIti cchadma-jJAnAvaraNAdighAtikarma tabandhayogyatAlakSaNo bhavAdhikArazca, vyAvRttaM nivRttaM chadma yebhyaste tathAvidhAH, nAkSINe saMsAre apavargaH kSINe janmaparigraha ityasat hetvabhAvAt na ca tIrthanikArajanmA parAbhavo hetuH, teSAM mohAbhAvAt, mohe vA apavarga iti pralApamAtram, evamapratihatavara-jJAnadarzanadharatvena vyAvRttacchadmatayA ca stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampat / ete ca kalpitAvidyAvAdibhiH paramArthenAjinAdaya eveSyante, 'bhrAntimAtramasadavidyA' [] iti vacanAt / etadvyapohAyAha-'jiNANaM jAvayANaM' rAgAdijetRtvAjjinAH na ca rAgAdInAmasattvam, pratiprANyanubhavasiddhatvAt na cAnubhavo'pi bhrAntaH, sukhaduHkhAdyanubhaveSvapi bhrAntiprasaGgAt evaM ca jeyasambhavAjjina Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 dharmasaMgrA6 mAga-4 | dvitIya madhimAra / Is-11 tvamaviruddham, evaM rAgAdIneva sadupadezAdinA jApayantIti jApakAstebhyaH / ete'pi kAlakAraNavAdibhiranantaziSyairbhAvato'tIrNAdaya eveSyante, 'kAla eva kRtsnaM jagadAvarttayati' [ ] itivacanAt / etannirAsAyAha-'tiNNANaM tArayANaM' / samyagjJAnadarzanacAritrapotena bhavArNavaM tIrNavantastIrNAH na caiSAM tIrNAnAM pAragatAnAmAvarttaH sambhavati, tadbhAve muktyasiddheH evaM ca na muktaH punarbhave bhavatIti tIrNatvasiddhiH, evaM tArayantyanyAnapIti tArakAstebhyaH / ete'pi parokSajJAnavAdibhirmImAMsakabhedairabuddhAdaya eveSyante 'apratyakSA hi no buddhiH, pratyakSo'rthaH' [zAbarabhASya] itivacanAt / etadvyavacchedArthamAha-'buddhANaM bohayANaM' / ajJAnanidrAprasupte jagatyaparopadezena jIvAjIvAdirUpaM tattvaM svasaMviditena jJAnena buddhavanto buddhAH na cAsvasaMviditena jJAnenArthajJAnaM sambhavati na hyadRSTapradIpo bAhyamarthaM pratyakSaM karoti na cendriyavadasaMviditasyApi jJAnasyArthapratyakSIkaraNam, indriyasya bhAvendriyatvAt, tasya ca svasaMviditarUpatvAt / yadAha'apratyakSopalambhasya, nArthadRSTiH prasiddhyati' [pramANavinizcaye pariccheda 1] evaM ca siddhaM buddhatvam evamaparAnapi bodhayantItibodhakAstebhyaH / ete'pi jagatkartRlInamuktavAdibhiH santapanavineyaistattvato'muktAdaya eveSyante 'brahmavadbrahmasaGgatAnAM sthitiH' [ ] iti vacanAt / etatrirAcikIrSayA''ha-'muttANaM moagANaM' / caturgativipAkacitrakarmabandhamuktatvAnmuktAH kRtakRtyA niSThitArthA ityarthaH, na ca jagatkartari laye niSThitArthatvaM sambhavati, jagatkaraNena kRtakRtyatvAyogAt, hInAdikaraNe ca rAgadveSAnuSaGgaH na cAnyatrA'nyasya layaH sambhavati, ekatarAbhAvaprasaGgAt evaM jagatkartari layAbhAvAt muktatvasiddhiH evaM mocayantyanyAnapIti mocakAstebhyaH / evaM ca jinatvajApakatvatIrNatvatArakatvabuddhatvabodhakatvamuktatvamocakatvaiH svaparahitasiddharAtmatulyaparaphalakartRtvasampadaSTamI / ete'pi buddhiyogajJAnavAdibhiH kApilairasarvajJA asarvadarzinazceSyante 'buddhyadhyavasitamarthaM puruSazcetayate' [ ] itivacanAt / etannirAkaraNAyAha-'savaNNUNaM savvadarisINaM' / sarvaM jAnantIti sarvajJAH, sarvaM pazyantItyevaMzIlAH sarvadarzinaH, tatsvabhAvatve sati nirAvaraNatvAt / uktaM ca"sthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyA bhAvazuddhyA / candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravat / / 1 / / " [yogadRSTisamuccaye gA. 183] .. na kAraNAbhAve karttA tatphalasAdhaka ityapi naikAntikam, paraniSThitaplavakasya tarakANDAbhAve'pi plavadarzanAt iti buddhilakSaNaM kAraNamantareNApi AtmanaH sarvajJatvasarvadarzitvasiddhiH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zlo-51 - anyastvAha-jJAnasya vizeSaviSayatvAddarzanasya ca sAmAnyaviSayatvAttayoH sarvArthaviSayatvamayuktam, tadubhayasya sarvArthaviSayatvAditi ucyate, na hi sAmAnyavizeSayorbheda eva, kintu ta eva padArthAH samaviSamatayA saMprajJAyamAnAH sAmAnyavizeSazabdAbhidheyatAM pratipadyante, tatazca ta eva jJAyante ta eva dRzyante iti yuktaM jJAnadarzanayoH sarvArthaviSayatvamiti / Aha - evamapi jJAnena viSamatAdharmaviziSTA eva gamyante, na samatAdharmaviziSTA api, darzanena ca samatAdharmaviziSTA eva gamyante, na viSamatAdharmaviziSTA api tatazca jJAnadarzanAbhyAM samatAviSamatAlakSaNadharmadvayAgrahaNAdayuktameva tayoH sarvArthaviSayatvamiti / na, dharmadharmiNoH sarvathA bhedAnabhyupagamAt, tatazcAbhyantarIkRtasamatAkhyadharmANa eva viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante, abhyantarIkRtaviSamatAkhyadharmANa eva ca samatAdharmaviziSTA darzanena gamyanta iti jJAnadarzanayornA - sarvArthaviSayatvamiti sarvajJA sarvadarzinazca, tebhyaH / ete ca sarve'pi sarvagatAtmavAdibhiH muktatve sati na niyatasthAnasthA eveSyante / yadAhuste- 'muktAH sarvatra tiSThanti, vyomavattApavajrjitAH' / [ ] tannirAkaraNArthamAha-'sivamayalamaruyamaNaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvatti siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM' / 'zivaM' sarvopadravarahitatvAt / 'acalaM' svAbhAvikaprAyogikacalanakriyArahitatvAt / 'arujaM' vyAdhivedanArahitam tannibandhanayoH zarIramanasorabhAvAt / 'anantam' anantajJAnaviSayayuktatvAt / 'akSayaM' vinAzakAraNAbhAvAt / satatamanazvaramityarthaH / 'avyAbAdham' akarmatvAt, 'apunarAvRtti' na punarAvRttiH - saMsAre avatAro yasmAt / 'siddhigatinAmadheyaM' siddhyanti niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhi: - lokAntakSetralakSaNA, saiva ca gamyamAnatvAd gatiH siddhigatireva nAmadheyaM yasya tattathA, tiSThantyasminniti sthAnam vyavahArataH siddhikSetram / yadAhuH "ihaM buMdiM caittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhai " [ Avazyaka ni. 959] iti nizcayatastu svarUpameva, 'sarve bhAvA AtmabhAve tiSThanti ' [ ] itivacanAt vizeSaNAni ca nirupacaritatvena yadyapi muktAtmanyeva bhUyasA saMbhavanti, tathApi sthAnasthAninorabhedopacArAdevaM vyapadezaH, tadevaMvidhaM 'sthAnaM' saMprAptAH' samyagazeSakarmakSayavicyutyA svarUpagamanena pariNAmAntarApattyA prAptAstebhyaH / na hi vibhUnAmevaMvidhaprAptisambhavaH, sarvagatatve sati sadaikasvabhAvatvAt, nityAnAM caikarUpatayA avasthAnaM tadbhAvAvyayasya nityatvAt ataH kSetrAsarvagatapariNAminAmevaivaM prAptisambhava iti, ata eva 'kAyapramANa Atmeti susthitaM vacanam, tebhyo nama iti kriyAyogaH / evaMbhUtA eva prekSAvatAM namaskArArhAH, AdyantasaGgatazca namaskAro madhyavyApIti bhAvanA / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 121 jitabhayA apyeta eva nAnya iti pratipAdayitumupasaMharanAha-'namo jiNANaM jiyabhayANaM', namo jinebhyo, jitabhayebhyaH, namaH pUrvavat jinA iti ca, 'jitabhayAH' bhavaprapaJcanivRtteH kSapitabhayAH / tadevaM 'savvaNNUNaM savvadarisINaM' ityata Arabhya 'namo jiNANaM jiabhayANamityevamantastribhirAlApakaiH pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAvAptirUpA sampannavamI / atra stutiprabhAvAnna paunaruktyazaGkA karaNIyA, yadAhuH"sajjhAyajhANatavaosahesu uvaesathuipayANesu / sataguNakittaNesu a, na hoMti puNaruttadosA u / / 1 / / " [Ava. ni. 1518] etAbhirnavabhiH sampadbhiH praNipAtadaNDaka ucyate, tatpAThAnantaraM praNipAtakaraNAt / [saGghAcAravRttau tu AdAvante ca trIn vArAn praNipAtaH karttavya uktaH, tathA ca tadgranthaH-'kaha namaMti sIsaM?, 'sirapaMcameNaM kAeNa'mityAcArAGgacUrNivacanAtpaJcAGgapraNAmaM kurvatA 'tikkhutto muddhANaM dharaNItalaMsi nivesei', ityAgamAttrIn vArAn zirasA bhUmiM spRSTvA bhUnihitajAnunA karadhRtayogamudrayA zakrastavadaNDako bhaNanIyaH tadante ca pUrvavatpraNAmaH kArya iti (pa. 132)] jinajanmAdiSu svavimAneSu tIrthapravRtteH pUrvamapi zakro'nena bhagavataH stotIti zakrastavo'pyucyate, ayaM ca prAyeNa bhAvArhadviSayo, bhAvArhadadhyAropAcca sthApanArhatAmapi puraH paThyamAno na doSAya / "tittIsaM ca payAI, nava saMpaya vaNNa dusayabAsaThThA / .... bhAvajiNatthayarUvo, ahigAro esa paDhamotti / / 1 / / " ato'nantaraM trikAlavartidravyAhadvandanArthamimAM gAthAM pUrvAcAryAH paThanti"je ya aIyA siddhA, je ya bhavissaMtaNAgae kAle / saMpai ya vaTTamANA, savve tiviheNa vaMdAmi / / 1 / / " kaNThyA / ToDArtha : sAmprataM ..... kaNThyA / ve ayotsain ESavarDana mATe mAthAyane 4 cha - "1. gho315, 2. satopa, 3. smopa, mItoSa, 4. mAlAsopa, 5. zavahipa, . poSa, 7. niSa, 8. saMyuttaropa, 8. stanoSa, 10. dIpa, 11. saMyatoSa, 12. pAloSa, 13. pAyasadoSa, 14. pityadoSa, ||1|| 15. zi25nahoSa, 11. bhUSa, 17. aMgulI mATopa, 18. pAruhopa, 18. peDopa-ali 2tala 52, utsArita pArapAmA stuti." // 2 // (mAvazya:nivRtti 1546-7) 1 azvanI jema viSamapAda e "ghoDagadoSa' che. 2 vAyuthI haNAyelI latAnI jema kaMpyamAna Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 'latAdoSa che. 3 thAMbhalAmAM ane bhIMtamAM avaSTabhya-Teko daIne rahevuM, te 'staMbhadoSa athavA kuSya (bhIMta) doSa' che. 4 mAlAmAM uttamAMgane sthApana karI UbhA rahevuM te "mAladoSa' che. 5 avasara zabarInI jema guhyAgramAM hAtha rAkhIne rahevuM te "zabarIdoSa che. 6 vadhUnI jema tamelA mAthAvALo vadhUdoSa' che. 7 baMdhananI jema be paga pahoLA karIne athavA bhegA karIne UbhA rahevuM te 'tigaDadoSa' che. 8 nAbhithI upara ane jAnunI nIce pralabdhamAna vastravALo 'laMbutaradoSa' che. 9 daMzAdithI rakSaNa karavA mATe maccharAdinA daMzathI potAnuM rakSaNa karavA mATe athavA ajJAnathI hadayane DhAMkIne UbhA rahevuM te stanadoSa che. 10 gADAnI uddhinI jema AgaLa be aMgUThA bhegA karIne athavA be pAnIne pAchaLa bhegI karIne kAussagna kare te "uddhIdoSa' che. 11 sAdhvInI jema zarIrane DhAMkIne kAussagna kare te "saMyatIdoSa che. 12 kavikanI jema=ghoDAnI lagAmanI jema, rajoharaNane AgaLa karIne kAussagna kare te khaliNadoSa' che. 13 kAgaDAnI jema AMkhanA DoLAne pheravato kAussagna kare te "vAyasadoSa' che. 14 kapitthanI jema paridhAnane=vastrane, piMDa karI kAussagna kare te "kapitthadoSa' che. 15 yakSa AviSTanI jema=bhUta vaLagyuM hoya tema, mAthuM dhuNAvato kAussagna kare te 'zirakaMpanadoSa che. 16 mUMgAnI jema huM zuM karato kAussagna kare to 'mUkadoSa' che. 17 AlApakane gaNavA mATe AMgaLI ke bhramarane calAvato kAussagna kare te 'aMgulI-bhamuhAdoSa' che. 18 vAruNI=surA=dAruDiyAnI jema baDabaDa karato kAussagna kare te 'vAruNIdoSa' che. 19 AjubAju jotA vAMdarAnI jema ane be hoThane calAvato kAussagna kare che te pehAdoSa' che. A pramANe 19 doSa che. sUtramAM sarva paNa anuSThAna sAdhune uddezIne kahevAyuM che. AthI tenA vizeSane kahe che. "nAditti'=tAbhi= nAbhinI nIce cAra aMgulI colapaTTo, 'rayatnatti'=karayalaHdakSiNa-uttara hAtha dvArA mukhavastrikA ane rajoharaNa=jamaNA hAthamAM muhapatti ane DAbA hAthamAM rajoharaNa, ane 'patti =kuppara=hAthanI be koNIthI colapaTTo dhAraNa karavo joIe. 'usmAriya pAriyaMmi thaI tiutsArita pAravAmAM stuti, utsArita=pUrita kAyotsarga hote chate kAyotsarga pUrNa karAye chate, namaskArathI pArIne jitanI stuti kahevI joIe. athavA pAThAMtara che=uddharaNanA zlokamAM pAThAMtara che nAdIrathana... tharDa tenA sthAne vIsA to Dara vaktaga' e pAThAMtara che. eno artha "ogaNIsa doSa kAussagnanA varjavA joIe." e subodha cheHsukhe bodha karI zakAya tema che. e pramANe gAthArtha che ane saMpUrNa kAyotsarga 'namo arihaMtANaM' e pramANe namaskArapUrvaka pArIne saMpUrNa cartuviMzatistavane bole che. A rIte saMnihita guru hote chate temanI samakSa-gurunI samakSa, vaLI gurunA virahamAM gurunI sthApanA manamAM karIne IryApathikI pratikramaNa karIne utkRSTa caityavaMdanano AraMbha kare che. ane ahIM A rIte=AgaLamAM kahevAze e rIte, bRhabhASyamAM kahevAyelI vidhi che. "saMnihita bhAvagurune pUchIne khamAsamaNapUrvaka IryApathanuM pratikramaNa karavuM joIe. ItarathA sthApanA jina sAkSIe IryApratikramaNa karavuM joIe jinapratimA AgaLa IryApratikramaNa karavuM joIe." IIII paraMtu jinabiMbanI paNa AgaLa sthApanAcArya sthApavA joIe nahi. je kAraNathI tIrthakaramAM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-1 123 sarva padanuM kathana hovAthI tenA bibamAM paNa sarvapadanI sthApanA jaNAya ja che. ane vyavahArabhASyamAM kahevAyuM che. "AcAryanA grahaNathI tIrthaMkara ahIM grahaNa thAya che. ane AcArano upadeza ApatA tIrthaMkaro zuM AcArya thatA nathI ?" II1II. "ahIM=tIrthaMkara AcArya che emAM, dRSTAMta che. je pramANe skaMdhaka vaDe gautamasvAmI puchAyA. he bhagavaMta ! konA vaDe tamane Adeza apAyo che ? pAchaLathI kahe che. dharmAcArya vaDe." rA jinanA atizaya hovAthI te jina che. guru upadezathI te ja guru che jina ja guru che. karaNa AdinA vinayathI te ja=jina ja=bhagavAna ja, mArA upAdhyAya che." 3 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane "A pramANe skaMdaka sAdhu AgaLa zrI gautamasvAmI vaDe kahevAyelI zrI vardhamAnaprabhunI arihaMtatA, gurutA Adi sarva padavI sAMbhaLIne he bhavyajIvo ! bodha pAmo. te zrI vIraprabhunI arihaMtatA-gurutAdi sarvapadavI kahI te sthApanAcAryavAdi arihaMtanAM bibomAM paNa spaSTa che. ane kSamAzramaNoe=sAdhuoe, tenI AgaLa jinapratimA AgaLa, vidhi karavI joIe." III. A rIte sAkSAt samAsA=pAse, bhAvAcAryano asahmA hote chate khamAsamaNapUrvaka jinabiMbAdine pUchIne IryApathikI pratikramaNa karavuM joIe. paraMtu tenA vinA paNa nahi jinabiMbane pUchyA vagara paNa nahi. je kAraNathI AgamamAM che. ane gurunA virahamAM sthApanA, guru-upadezanA darzana mATe cheguru-anujJA batAvavA mATe che." (pra. 262) ItyAdi "saMghAcAravRttimAM IryAsaMpada adhikAramAM che. vaLI IryApathikI pratikramaNa vagara paNa jaghanya-madhyama caityavaMdana thAya che. utkRSTa vaMdanAthI vaMdana karavAnI IcchAvALA virata sAdhu, zrAvaka, avirata samyagdaSTi athavA aputabaMdhaka yathAbhadraka paNa yathocita pratilekhita pramArjita spaMDilavALo=bhUmivALo, bhuvanagurumAM=jinapratimAmAM vinivezita= sthApata karAyelAM nayana ane mAnasavALo, saMvega ane vairAgyanA vazathI utpanna thayelA romAMca zarIravALo, harSanAM AMsuthI pUrNa locatavALo, atidurlabha bhagavAnanuM pAdavaMdana che e pramANe bahu mAnato mahAvRtavALA arthayukta apunarukta namaskArane kahIne yogamudrAthI ammalitAdi guNothI yukta tenA arthatA anusmaraNa garbha evA praNipAtadaMDakane bole che. ane ahIM 'saMghAcAravRttimAM kahevAyeluM A vizeSa che - eka, be yAvat utkRSTathI 108 stuti yathAzakti bolIne pAchaLathI yathAvidhi pUrvamAM kahelA praNipAta kare. ane te pramANe Agama che. prayatnathI jinezvarone dhuva ApIne upayogapUrvaka jinezvarone dhUpa karIne, ekaso ATha (108) zuddha graMthayukta=zuddha racanAyukta, apunaryukta evA stotrathI bhagavAnanI stuti kare che. ItyAdi Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 prAyaH puruSAzrita A saMbhAvanA karAya che; kema ke sUryAbhavijayadevAdithI vihitapaNuM hovAne kAraNe bIjA-trIjA upAMgAdimAM A pramANe kathananuM darzana che. vaLI, draupadI AdinA prastAvamAM A prakAranA namaskArapradhAna AlApakanA parihArathI ane chaThA aMgAdimAM atidezanuM kathana che. ane te pramANe tyAM akSaro che. tyArapachI te draupadI rAjavarakanyA" ItyAdi "yAvat majjanagRhathI=snAnagRhathI bahAra nIkaLIne jyAM jinAyatana che tyAM Ave che. yAvat jinapratimAne joIne praNAma kare che" ityAdi "je pramANe sUryAbhadeva DAbA jAnuthI arcana kare che" ItyAdi, e rIte teono=strIono zirovyasta aMjali vaDe mastakamAM sthApana karelI aMjali vaDe zakrastavano pATha paNa vimarza karavo. arthAt puruSa karatAM strIonI maryAdA judI che te pramANe vicAra karavo; kema ke te prakAranA kathanamAM-mastaka para aMjali joDI zakrastava pATha karavAmAM hadayAdi darzananI prasakti che. kevala aMjalibhramaNa mAtrAdi cUchanAdi vidhAnanI jema bhakti mATe thAya. ane kahevAyuM che. "cakSuthI darzana thaye chate vinayathI avanata gAtrayaSTithI=vinayathI namelA zarIra vaDe aMjalinuM pragrahaNa kare=baMne hAtha joDe." e rIte ja nAmamAtrAdithI praNidhAnAdi paNa jANavuM. sarvatra viSama AsanAdipaNuM varjana karavuM joIe. e prakAre Ano audaMparyaya che. AnA arthI vaDe caityavaMdananA arthI vaDe, dazAzrutaskaMdha cUNi Adi avalokana karavI joIe. ethI vistArathI saryuM. ane tyAM praNipAtadaMDakamAM tetrIsa AlApako che. ane be Adi AlApaka pramANa vizrAmabhUmirUpa nava saMpadA che. jene kahe che - zakrastavamAM nava saMpadA che. (1) be. (2) traNa, (3) cAra. traNa vakhata pAMca, (4) pAMca, (5) pAMca, (6) pAMca, (7) be, (8) cAra, (9) traNa ja 'zakastavamAM nava saMpadA thAya che. tetrIsa AlAvA che. prathama saMpadAmAM be AlApaka che. bIjI saMpadAmAM traNa AlApaka che. trIjI saMpadAmAM cAra AlApaka che. cothI saMpadAmAM pAMca AlApaka che. pAMcamI saMpadAmAM pAMca AlApaka che. chaThI saMpadAmAM pAMca AlApaka che. sAtamI saMpadAmAM be AlApaka che. AThamI saMpadAmAM cAra AlApaka che. navamI saMpadAmAM traNa AlApaka che. tethI kula tetrIsa (33) AlApaka che. (1) ane AkazaphastavanA tetrIsa (33) AlApakanuM yathAsthAna nAmathI ane pramANathI vyAkhyAna karAze. have sUtranI vyAkhyA kare che= namutthaNa' sUtranI vyAkhyA kare che. "tamotthaNe arihaMtANaM bhagavaMtANa" arihaMta bhagavaMtone namaskAra thAo. tyAM=prathama AlApakamAM "nama' e taipAtika pada pUjA mATe che. ane pUjA dravyabhAva saMkoca che. tyAM hAtha-mastaka ane paga Adi dravyano saMnyAsa, dravyasaMkoca che. vaLI, bhAvasaMkoca vizuddha manano viyoga che=vItarAganA guNone abhimukha pravartato manano vyApAra che. 'mastu' e 'mavata'nA arthamAM che. ane A prArthanA dharmanuM bIja che=namaskAra thAo e prArthanA, dharmanuM bIja che; kema ke AzayavizaddhinuM janakapaNuM che=bhAva namaskAra atiduSkara che. tethI te karavAnA abhilASarUpa prArthanAnuM AzayavizuddhinuM janakapaNuM che. "'e zabda vAkyAlaMkAramAM che. atizayapUjAne yogya che ethI ahaMta che. jene kahe che - Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 125 arihaMtANaM' : "vaMdhAnamaMsAruM riphaM=vaMdana namaskArane yogya che. ti=ethI, pUnAsA rihaM ti-pUjA-satkArane yogya che ethI, ane siddhiAmanuM rihA=siddhigamanane yogya che. tenA rihaMtA vRdghatti te kAraNathI arihaMta kahevAya che." (Avazyakatiryukti-921) ane zatrune havana karanAra hovAthI ahata che. ane zatruo sAmparAyikakarmabaMdhanA hetuo mohAdi che. aneka bhavagahanatI ApattionA prApaNAnuM kAraNa evA te zatruono nAza karanAra hovAthI ahaMta che. ane rajanuM hanana karanAra hovAthI ahaMta che. ane raja ghAtakrama caturyA che. jenAthI AvRta evA AtmAnuM cAraghAtI karmathI AvRta evA AtmAnuM jJAnAdiguNa svabhAvapaNuM hote jIte paNa, ghanasamUhathI sthagita AkAzamaMDalanA sUryanI jema=vAdaLAMnA samUhathI DhaMkAyelA AkAzamaMDalanA sUryanI jema, te guNonI abhivyakti thatI nathI. tenA te rajanA, hanana karanAra hovAthI ahaMta che. ane rahasyanA abhAvathI ahata che. te A pramANe - tirasta-niravazeSa jJAnAvaraNAdi karmanA parataMtryavALA bhagavAnanuM apratihata-anaMta-adbhuta kevalajJAna ane kevaladarzana che. te be dvArA-kevalajJAna ane kevaladarzana dvArA, jaMgatane satata ekasAthe pratyakSathI jANatA ane jotA evA bhagavAnane rahasya nathI=bhagavAnane gupta kaMI nathI. te kAraNathI rahasyanA abhAvathI ahaMta che. A traNe paNa arthomAM pRSodarAdipaNuM hovAthI "ahaMdu' e pramANe siddha thAya che. athavA "arihaMtANaM' e pAThAMtara che. tyAM='arihaMtANaM' zabdamAM, karmazatruone haNanArA arihaMta che. teone huM namaskAra karuM chuM. ema avaya che. ane kahe che - - "sarvajIvonA zatrubhUta 8 prakAranAM karma che. te karmarUpa zatrune haNanArA che tethI arihaMta kahevAya che." I1II. (Avazyakaniryukti-929). . "aruhaMtANaM e paNa pAThAMtara che. tyAM=aruhaMtANaM' zabdathI, nahi roha pAmanArA evA bhagavAnane namaskAra thAo, ema atraya che. nahi roha pAmanArA=utpanna nahi thanArA; kema ke kSINa karmabIjANuM che=bhagavAne karmabIjane kSINa karela hovAthI pharI janmatA nathI. ane kahevAyuM che - "je pramANe bIja atyaMta dagdha hote chate aMkura prAdurbhAva pAmato nathI te pramANe karmabIja dagdha thaye chate bhava aMkura Ugato nathI." (tatvArthasUtra - aMtimakArikA gA. 8, zAstravArtA samuccaya-612) vaLI zAbdiko "aha' zabdanuM ja prAkRtamAM rUpatrayane icche che. jene hemasUrIzvarajI kahe che. "gha'kArathI aditimAM paNa 'Ardati' e sUtra che. (zrI si. 8-2-111) teo=arihaMtone namaskAra thAo. nama: zabdanA yogathI caturthI vibhakti che. ane caturthInA arthamAM SaSThIvibhakti che. (zrI si. 8-3-131) e pramANe prAkRta sUtrathI caturthInA sthAne SaSThIvibhakti che. ane bahuvacana advaitanA vyavacchedathI arihaMtanA bahatvanA khyApana mATe che. ane viSayanA bahupaNAne kAraNe namaskAra karanArane phalAtizaya jJApana mATe che. ane A arihaMto nAmAdithI aneka bhedavALA che ethI bhAva arihaMtane grahaNa karavA mATe kahe che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 bhagavaMtANa' : "bhagavAnane namaskAra thAo' ema avaya che. tyAM='bhagavaMtANaM' zabdamAM 'ma'=samagra aizvaryAdi lakSaNavALuM che. ane kahevAyuM che. samagra aizvaryane, rUpane, yazane, zriyane=lakSmIne, dharmane, prayatnane chane 'pA' e pramANenI saMjJA che." [1] ane bhaktithI tamrapaNAne kAraNe Indro vaDe zubhAnubaMdhI mahAprAtihAryanuM karaNa lakSaNa samagra aizvarya che=bhagavAnanuM samagra aizvarya che. vaLI, rU5=bhagavAnanuM rUpa, sakala suranA svaprabhAvathI vinirmita evA aMgRSThanA rUpanI AgaLa aMgAranA nidarzanathI atizaya siddha che. vaLI yaza rAgadveSa pariSaha upasargamAM parAkramathI utpanna thayela traNalokanA jIvone AnaMda karanAra AkAla pratiSTha che=bhagavAnano yaza sadA vidyamAna che. vaLI, zrI=lakSmI ghAtakarmanA ucchedanA parAkramathI prApta kevalAloka niratizaya sukhasaMpattithI samanvita parA che=bhagavAnanI utkRSTa lakSmI che. vaLI dharma samyagdarzanAdi rUpa dAna-zIla-tapa-bhAvanAmaya sAzrava-anAzrava mahAyogAtmaka che. vaLI prayatna, paramavIrya samuntha ekarAtrikI Adi mahApratimAnA bhAvano hetu samuddaghAta zaileSIavasthA vyaMgya samagra che. AvA prakArano A bhaga vidyamAna che jeone te bhagavAna che. te bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. e rIte prathama stotavyasaMpadAmAM 'namoDastunuM joDANa karyuM e rIte, sarvatra=sarva saMpadAmAM, kriyAnuM yojana karavuM=namoDastu namaskAra thAo e kriyAnuM yojana karavuM. AvA prakAranA ja=stotavyasaMpadAthI batAvyA evA prakAranA ja bhagavAna vicArakone stotavya che. ethI A be AlApaka dvArA stotavyasaMpadA kahevAya. have AvI=stotavyasaMpadAnI, hetusaMpadAne kahe che. "Adine karanArA, tIrthane karanArA ane svayaMsaMbuddha evA bhagavAnane namaskAra thAo' ema avaya che. "AIgarANa' : Adi karavAnA svabhAvavALA athavA Adi karavAnA hetuvALA e Adikara che=sakala nItinA kAraNa evA zratadharmanI Adine karanArA che. e pramANe sAmarthyathI jANavuM. teone namaskAra thAo ema avaya che. joke A dvAdazAMgI kyAreya na hatI ema nahi ane kyAreya nathI ema nahi ane kyAreya nahi hoya ema nahi arthAt dvAdazAMgI traNeya kALamAM che. bhUtakALamAM hatI, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM raheze. (naMdIsUtra sU. 118) e prakAranuM vacana hovAthI nitya dvAdazAMgI che. topaNa arthanI apekSAe nityapaNuM che. vaLI, zabdanI apekSAthI sva-svatIrthamAM zratadharmanuM AdikarapaNuM bhagavAnanuM zratadharmanuM AdikarapaNuM, aviruddha che. A paNa mRtadharmanI Adine karanArA bhagavAna paNa, kevalyanI prApti pachI tarata apavargavAdI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 vaDe atIrthakaro icchAya che; kema ke 'akRstakSaye kevalyano abhAva che e prakAranuM vacana che. tenA bapoha mATe nirAkaraNa mATe, kahe che - 'tiyarANa" : tIrthakarone namaskAra thAo ema atraya che. jenA vaDe saMsArasamudra tarAya che te tIrtha ane te pravacanano AdhAra caturvidha saMgha athavA prathama gaNadhara che. tene karavAnA svabhAvavALA tIrthane karavAnA svabhAvavALA, tIrthakaro che ane akRstakSayamAM kevalya nathI thatuM ema nahi; kema ke ghAtakarmanA kSayamAM aghAtI karmathI kaivalyano abAdha che. ane A rIte jJAnanA kaivalyamAM pUrNa jJAnamAM tIrthaMkarapaNuM upapanna thAya cheetIrthaMkarapaNuM ghaTe che. vaLI mukta kaivalyamAM tIrthaMkarapaNuM amArA vaDe IcchAtuM nathI. ane keTalAka keTalAka darzanavALA A paNa=tIrthakaro paNa, sadAzivanA anugrahathI bodhavALA icche che. jene kahe che. mahezanA anugrahathI bodha niyama che. ti zabda uddharaNanI samApti arthe che. tenA nirAkaraNa mATe kahe che keTalAka darzananI mAnyatAnA nirAkaraNa mATe kahe che - sayaMsaMbuddhANaM' - - svayaMsaMbuddha evA bhagavAnane namaskAra thAo. svayaM potAnA vaDe, tathAbhavyatyAdi sAmagrInA paripAkathI samyagra aviparyayathI, bodhavALA che avagata tatvavALA che. paraMtu paropadezathI nahi ethI svayaMsaMbuddha che teone namaskAra thAo ema avAya che. joke bhavAMtaromAM pUrvanA bhavomAM, tevA prakAranA gurunA saMvidhAnane AdhIna avabodhavALA teo hatA=tIrthakaro hatA, topaNa tIrthakaranA janmamAM paropadeza nirapekSa ja bodhavALA che. ane joke tIrthakaranA janmamAM paNa lokAMtikadevonA vacanathI= he bhagavAna ! tIrtha pravartAvo" (Avazyakatiryukti-215-e prakAranA lakSaNavALA lokAMtikadevonA vacanathI bhagavAna dIkSAne svIkAre che topaNa vaitAlikanA vacananA anaMtara pravRtta narendra yAtrAnI jema svayaM ja pravrajyAne svIkAre che. have stotavyasaMpadAnI ja hetu vizeSasaMpadAne kahe che - puruSomAM uttama, puruSomAM siMha jevA, puruSomAM zreSTha puMDarIka jevA, puruSomAM zreSTha hasti jevA che." purisaramANa : puruSa' zabdano artha kare che. puru=zarIra, temAM zayana karanAra hovAthI puruSa kahevAya=viziSTa karmodayathI viziSTa saMsthAnavALA zarIravAsI jIvo teo puruSo che. teomAM uttama puruSottama che. kema uttama che ? tethI kahe che - sahaja tathAbhavyatyAdi bhAvathI zreSTha evA puruSottama che. te A pramANe - A saMsAra=jyAM sudhI saMsAra che tyAM sudhI=caramabhavamAM vyaktarUpe ane pUrvamAM bhavomAM zaktirUpe AetIrthakaro, parArthavyasanI, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 upasarjalIkRta svArthavALA, ucitakriyAvALA, adItabhAvavALA, saphala AraMbhavALA, adaDha anuzavALA, kRtajJatAnA pati atyaMta kRtajJa, anupahata citavALA, deva-gurunA bahumAvavALA, gaMbhIra AzayavALA hoya che. kharekhara asamAcarita paNa jAtyaratna Itara samAna nathI kAca Adi samAna nathI. ane samAcarita paNa kAca Adi jAtyaratna thatA nathI. ane A pramANe je sIgato kahe che. ahIM koI jIva abhAjana nathI. sarvajIvo buddha thaze te pratyukta cheHboddhanuM te kathana nirAkRta che; kema ke badhA puruSo tIrthakara thatA nathI. paraMtu puruSottama puruSa ja tIrthakara thAya che. A paNa=puruSottama puruSo paNa, bAhyAthe saMvAdI satyavAdI evA saMskRta AcAryanA ziSyo vaDe nirupamAna stavanA yogya ja IcchAya che; kema ke hIna-adhikathI upamA mRSA che e prakAranuM vacana che. tenA vyavaccheda mATe kahe che te matanA vyavaccheda mATe kahe che. purisasiMhANa: puruSomAM siMha evA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. siMhanI jema pradhAna zauryAdi guNabhAvathI siMha jevA puruSo puruSasiMha che. je pramANe siMho zoryAdiguNayogavALA che, te pramANe bhagavAna paNa karmazatru pratye zUrapaNAthI, tenA uccheda pratye krUrapaNAthI-karmanA ucchada pratye zUrapaNAthI, krodhAdi pratye asahApaNAthI, rAgAdi pratye vIryanA yogathI, tapakarma pratye dhIrapaNAthI prakhyAta che. ane Amane-tIrthakarone, pariSadomAM avajJA hoya che. upasargothI bhaya nathI, IndriyavargamAM ciMtA nathI, saMyamamArgamAM kheda nathI, sadhyAnamAM niSphampatA che. ane A prakAranI upamA=bhagavAnane siMharUpa pazunI upamA ApI e prakAranI upamA, mRSA nathI; kema ke tenA dvArA tenA asAdhAraNa guNonuM abhidhAna cheHsiMhanI upamA dvArA siMhanA asAdhAraNaguNonuM bhagavAnamAM kathana che. "puMDariANaM' - ane A sucAru ziSyo vaDe sajAtIya upamAvA yogavALA ja IcchAya che. vijAtIya upamAmAM tat sadaza dharmanI Apatti hovAthI puruSatvAdinA abhAvanI prApti che. jene teo kahe cheHsucAru ziSyo kahe che - viruddha upamAnA yogamAM taddadharmanI Apatti hovAthI tenuM avasutva che." ethI tenA vyApoha mATe tenA nirAkaraNa mATe sucAru ziSyonA kathananA nirAkaraNa mATe, kahe che. puruSomAM zreSTha puMDarIka jevA bhagavAnane namaskAra thAo' ema avaya che. zreSTha kamaLanI jema saMsArajalanA asaMgAdi gharmakalApathI puruSo, puruSomAM zreSTha puMDarIka jevA che teone namaskAra thAo ema avaya che. je pramANe puMDarIko=kamaLo, kAdavamAM thayelAM hoya che, jalamAM vardhita che te ubhayane choDIne kAdava ane pANIne choDIne uparamAM varte che. ane prakRtithI suMdara hoya che. bhuvanalakSmInuM nivAsa che. cakSaAdinA AnaMdanuM sthAna che. prakRSTa guNanA yogathI viziSTa tiryaMca, nara ane devo vaDe sevAya che. sukhanA hetuo thAya che. te pramANe A paNa bhagavAna karmarUpI kAdavathI thayelA che. divyabhogarUpI jalathI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 129 vardhita che. ane ubhayane choDIne varte che. ane atizayanA yogathI suMdara che. guNasaMpattinuM nivAsa che. paramAnaMdano hetu che. kevalAdi guNanA bhAvathI bhavyajIvo vaDe sevAya che ane nirvANanuM kAraNa thAya che. A rIte=bhagavAnane puMDarIkanI upamA ApI e rIte, bhinna jAtIya upamAnA yogamAM paNa arthathI virodhano abhAva hovAthI yathodita doSano saMbhava nathI=je pramANe pUrvapakSI dvArA doSa batAvAyo che. teno saMbhava nathI. jo vaLI, vijAtIya upamAnA yogamAM tadharmanI prApti thAya to siMhAdi sajAtIya upamAnA yogamAM pazutva Adi tadharmonI paNa Apatti thAya. 'purisavaragaMdhahatyINaM' : A paNa bhagavAna paNa, yathottara guNakrama abhidhAnavAdI suragurunA ziSyo vaDe hIna guNa upamAnA yogamAM ja adhikaguNanI upamAne yogya icchAya che; kema ke "abhidhAnanA kramanA abhAvamAM paNa abhidheya paNa te prakAre akramavALuM asa thAya che." e pramANe vacana che. AvA nirAsa mATe=yathottara guNakrama abhidhAnavAdI matanA nirAsa mATe kahe che. puruSomAM zreSTha gaMdhahasti jevA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. puruSo zreSTha gaMdhahasti jevA=gajendra jevA, kSudra gajanA nirAkaraNa Adi dharmanA sAmyane kAraNe puruSavaragaMdhahasti che. je pramANe gaMdhahastinI gaMdhathI ja te dezamAM vicaratA kSudra zeSa hAthIo mada vagaranA thAya che. tenI jema iti, paracakra, durbhikSa, mAri, vagere sarva ja upadrava rUpI gajo=hastio aciMtyapuNyanA anubhAvathI bhagavAnanA vihArarUpa pavananI gaMdhathI ja bhagna thAya che. ane A rIte abhidhAna kramanA abhAvamAM abhidheya kramavALuM asa che ema na kahevuM; kema ke sarva guNonuM ekatra=paraspara saMvalitapaNAthI sarva guNonuM, bhagavAnarUpa eka AtmAmAM avasthAna che. vaLI teonuM=te guNonuM, yathAruci stotranA abhidhAnamAM=potAnI ruci anusAra krama upakrama AdithI stotranA abhidhAnamAM, doSa nathI. 'logutamANaM' : A rIte lokottamatvAdi prakArathI stotavyasaMpadAnI ja sAmAnya upayoga saMpadAne kahe che. (ahIM 'puruSottamatvAti prajAreLa' pratamAM pATha che te sthAne 'tomuttamatvAti pravhAre' pATha hovAnI saMbhAvanA che.) "lokamAM uttama, lokanA nAtha, lokanA hitane karanArA, loka mATe pradIpatulya, lokane pradyota karanArA evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. samudAyomAM paNa pravRtta zabdo aneka vakhata avayavomAM paNa pravarte che=arthatA eka dezamAM pravarte che. e prakAranA nyAyathI joke loka zabda vaDe tattvathI paMcAstikAya kahevAya che; kema ke "dharmAdi dravyonI vRtti jyAM che te kSetra te dravyo sAthe loka che. tenAthI viparIta=lokathI viparIta aloka nAmanuM kSetra che." e pramANe vacana che topaNa ahIM='loguttamANaM' padamAM 'loka' zabdathI bhavyajIva rUpa loka ja grahaNa thAya che; kema ke sajAtIyanA utkarSamAM ja uttamatvanI upapatti che. anyathA abhavyanI apekSAthI sarva bhavyajIvonuM paNa uttamapaNuM hovAthI Amano=bhagavAnano, atizaya kahevAyelo thAya nahi ane tethI bhavyajIva rUpa lokanA sakala kalyANanuM nibaMdhana tathAbhavyatvanA bhAvathI uttama lokottama che. teone namaskAra thAo ema anvaya che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 "loganAhANa' : ane lokanAthane namaskAra thAo ema anvaya che. ahIM=lokanAtha' padamAM rahelA loka" zabdathI bIjAdhAnAdithI saMvibhakta rAgAdi upadravathI rakSaNIya viziSTa bhavyaloka grahaNa thAya che; kema ke emAM javiziSTa bhavyalokamAM ja nAthatvanI upapatti che. kema viziSTa bhavyalokamAM ja nAthatvanI upapatti che ? temAM hetu kahe che -- yogakSema kRta nAtha che yogakSema karanAra nAtha che, e pramANe vacana che. te kAraNathI ahIM=saMsAramAM, jeone ja bIjAdhAnanA uddabhedanA poSaNathI yoga che ane te te upadravAdinA abhAvathI kSema che. te ja bhavyo bIjAdhAnAdithI saMvibhakta rAgAdi upadravathI rakSaNIya evA bhavyajIvo ja ahIM lokanAtha' padamAM 'loka' zabdathI grahaNa thAya che. ane A yogakSema sakala bhavyajIvonA viSayamAM koIne saMbhavato nathI koI tIrthakarane saMbhavato nathI; kema ke sarvajIvonI muktino prasaMga che. te kAraNathI kahevAyelA ja lokanA bIjAdhAnAdithI saMvibhakta rAgAdi upadravathI rakSaNIya viziSTa bhavyalokanA ja, bhagavAna nAtha che. logahiANaM' : ane lokanA hitane karanArA evA bhagavAnane namaskAra thAo. ahIM=logahiANaM' padamAM 'loka" zabdathI sakala ja sAMvyavahArikAdibhedathI bhinna prANIvarga grahaNa karAya che, temane=samasta prANIvargane, samyagdarzananA prarUpaNa dvArA rakSaNano yoga hovAthI hita karanArA che bhagavAna hita karanArA che tethI lokahitA che. logapaivANaM' : ane loka pratye pradIpa evA bhagavAnane namaskAra thAo ema avAya che. ahIM=logapaIvANa' padamAM, 'loka" zabdathI temanI=bhagavAnanI, dezanAdinAM kiraNo dvArA mithyAtvarUpa aMdhakAranA apanayanane kAraNe yathAyogya prakAzita jJayabhAvavALo viziSTa ja saMjJIloka grahaNa thAya che; kema ke tenI pratye ja-viziSTa saMjJIloka pratye ja, bhagavAnanA pradIpapaNAnI upapatti che. di=je kAraNathI, aMdha pratye pradIpa pradIpana nathI=pradIpa prakAzana karanAra nathI, te kAraNathI AvA prakAranA loka pratye jeone bhagavAnanA vacanathI bodha thAya che tevA loka pratye pradIpa che=lokapradIpa che=bhagavAna lodapradIpa che. logapajjo agarANa - ane lokane prota karanArA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. ahIM=lokapajjo agarANa' padamAM loka' zabdathI viziSTa 14 pUrvane dhAraNa karanAra loka grahaNa karAya che, kema ke tyAM ja=viziSTa 14 pUrvadharomAM ja, tattvathI pradyotakaratvanI upapatti che=prakRSTa dyotakaratvanI upapatti che. ane pradyotyaka bhagavAna dvArA pradyota karavA yogya sAta prakAranuM jIvAdi vastutattva che. ane tenuM sAta prakAranA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 131 jIvAdi vastutatvanuM, pradyotakaraNa viziSTa ja evA pUrvanA jANanArAone thAya che. teo paNa=viziSTa evA 14 pUrvadharo paNa, SasthAnapatita ja saMbhaLAya che. ane te sarvote jasSasthAnapatita sarva 14 pUrvadharone ja, pradyota saMbhavato nathI. di=je kAraNathI, pradyota viziSTa tatvasaMvedanayogyatA che. ane te=viziSTa tatvasaMvedanayogyatA, viziSTa jIvone ja hoya che. tethI viziSTa 14 pUrvanA jANanArA lokanI apekSAthI pradyotakara che=bhagavAna pradyotakara che. A rIte lAgumANa Adi pAMca AlApakanuM svarUpa batAvyuM. e rIte lokottamatAdi pAMca prakAra vaDe parArthakaraNa hovAne kAraNe stotavyasaMpadAnI ja=bhagavAnanI stotavyasaMpadAnI ja, sAmAnyathI upayogasaMpadA cothI che sAmAnyathI bhagavAnano lokone je upayoga che tene batAvanAra saMpadA cothI che. have upayogasaMpadAnI ja hetusaMpadAne kahe che. abhayane denArA, cakSane denArA, mArgane denArA, zaraNane denArA ane bodhine denArA bhagavAnane namaskAra thAo. ema avaya che. abhayadayANa:" ahIM=saMsAramAM, (1) A lokano bhaya, (2) paralokano bhaya, (3) AdAta bhaya, (4) akasmAta bhaya, (5) AjIvikAno bhaya, (6) maraNa bhaya, (7) azlAghAnA bhayanA bhedathI bhaya sAta prakAranA che. AnA pratipakSathI=sAta prakAranA bhayanA pratipakSathI, viziSTa evA AtmAnuM svAthya, niHzreyasa dharmabhUmikAnA kAraNIbhUta abhaya che. dhRti e pramANe bIjA kahe che. te kAraNathI AvA prakAranuM abhaya guNaprakarSanA yogathI aciMtyazaktiyuktapaNuM hovAne kAraNe sarvathA parArthakAripaNuM hovAthI bhagavAna ja Ape che, ethI abhayane denArA che. teone namaskAra thAo e pramANe avaya che. cakakhudayANaM - ane cakSane denArA bhagavAnane namaskAra thAo ema avAya che. ahIM-'cakakhudayANa' padamAM, cakSa viziSTa AtmadharmarUpa tattvatA avabodhanuM kAraNa grahaNa karAya che. ane te zraddhA cheHcakSu zraddhA che. e pramANe bIjA kahe che; kema ke tavihInane zraddhAvihIna, acasuvALAnI jema vastutatvanA darzanano ayoga che. ane mArgAnusArI zraddhA sukhathI prApta thatI nathI. ane kalyANacakSu jevI A hote chatetramArgAnusArI zraddhArUpa cakSu hote chate, vastutatvanuM darzana thAya che. te AgamArgAnusArI zraddhArUpa cakSa, dharmakalpadramanA avadhyabIjabhUta bhagavAnathI ja thAya che. ethI cakSane Ape che ethI cakSune denArA che. magnadayANa - ane mArgane denArA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. ahIM=magnadayANaM padamAM, mArga sApanA gamatanI tAlikAnA AyAma tulya viziSTa guNasthAnakanI prAptimAM samartha svarasavAhI jIvatA svabhAvane vahana karanAra kSayopazama vizeSa, hetusvarUpa phalazuddhA sukhA' e pramANe bIjA kahe che. A Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 nahi hote chatetramArganI prApti nahi hote chate yathAucita guNasthAnakanI prApti nathI; kema ke mArga, viSamapaNuM hovAthI cittanuM khalana thavAne kAraNe pratibaMdhanI upapatti che guNasthAnakanI vRddhimAM bAdhakanI upapatti che. ane mArga bhagavAnathI prApta thAya che. ethI mArgane Ape che. ethI mArgane denArA che. saraNayANa : ane zaraNane denArA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. ahIM='saraNadayANaM' padamAM, zaraNa bhayathI Arta jIvone trANa che=bhayathI pIDita jIvone rakSaNa che. ane te zaraNa saMsArarUpI jaMgalamAM rahelA atiprabala rAgAdithI pIDita evA jIvone duHkhanI paraMparAnA saMklezanA vikSobhathI samAzvAsananA sthAna jevuM tatvaciMtArUpa adhyavasAna che. "vividiSA' e pramANe bIjA kahe che. ane A hote chateetattvaciMtArUpa adhyavasAna hote chate, tattva viSayaka zuzraSA-zravaNa-grahaNa-dhAraNAvijJAna-hA-apoha-tatva abhinivezarUpa prajJAnA guNo thAya che, kema ke tatvaciMtA vagara teono=prajJAnA guNoto, abhAva che. tenA vagara paNa tattvaciMtA vagara paNa tenA AbhAso saMbhave che=bhramAtmaka buddhinA guNo saMbhave che, paraMtu svArtha sAdhakapaNAthI bhAvasAra thatA nathI potAnA kalyANanA sAdhakapaNAthI bhAvasAra buddhinA guNo saMbhavatA nathI. ane tatvaciMtArUpa zravaNa bhagavAnathI ja prApta thAya che. ethI zaraNa Ape che. ethI zaraNane denArA che=bhagavAna zaraNane denArA che. bohiyANa - ane bodhine denArA bhagavAnane namaskAra thAo ema atraya che. ahIM=bohidayANaM' padamAM, 'bodhi' jinapraNIta dharmanI prApti che-sUkSma prajJApUrvaka bhagavAnanA zAsananA tatvanI prApti che. vaLI A=bodhi yathApravRtakaraNa, apUrvakaraNa, ativRttikaraNa trayanA vyApArathI abhivyaMgya, abhinna pUrva evA graMthinA bhedathI pazcAtupUrvI dvArA prazama-saMvega-nirveda-anukaMpA-Astikya abhivyakti lakSaNa tatvArthazraddhAna samyagdarzana kahevAya che. vijJapti' e pramANe bIjA kahe che. paMcaka paNa A=abhayadayANa Adi paMcaka paNa A, aputabaMdhakane thAya che; kema ke punabaMdhakapaNAmAM pharI utkRSTa sthitibaMdhane karanArA jIvomAM, yathodita evA Ano=abhayAdito, abhAva che. ane AabhayAdi paMcaka, yathottara pUrva-pUrvanA phalabhUta che. te A pramANe abhayanuM phala cakSu, cakSanuM phala mArga, mArganuM phala zaraNa, zaraNanuM phala bodhi ane te=bodhi, bhagavAnathI ja prApta thAya che. ethI bodhine Ape che. ethI bodhine denArA che=bhagavAna bodhine denArA che. A rIte abhayadayANa Adi padonuM varNana karyuM e rIte, abhayadAna-cakSudAna-mArgadAna-zaraNadAnabodhidAtathI ja yathodita upayoganI siddhi hovAthI-logaramANa' Adi padamAM batAvelA bhagavAnanA upayoganI siddhi hovAthI, upayogasaMpadAnI ja=bhagavAnano jIvone je upayoga che tene kahenArI saMpadAnI ja hetusaMpadA kahevAI. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 133 have stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadAne kahe che. dharmanA denArA, dharmanA dezaka, dharmanA nAyaka, dharmanA sArathI, zreSTha dharma dvArA cAranA aMtane karanArA cakravartI evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. dhammadayANaM : dharmane denArA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. ahIM='dhammadayANaM' padamAM dharma zabdathI cAritradharma grahaNa thAya che. ane te=dharma, sAdhutA ane zrAvakanA saMbaMdhInA bhedathI be prakArano che. sarva sAvadhayoganI viratirUpa yatidharma che. vaLI, dezaviratirUpa zrAvakadharma che. ane ubhayarUpa paNa te A=dharma, bhagavAnathI ja prApta thAya che; kema ke hetu aMtaronA sadbhAvamAM paNa bhagavAnanuM ja pradhAna hetupaNuM che. ethI dharmane Ape che ethI dharmane denArA che=bhagavAna dharmane denArA che. dhammadesayANaM : ane 'dharmadatva' dharmadezanA dvArA ja thAya che, anyathA nahi. ethI kahe che dharmadezaka evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. prastuta evA dharmane=dezavirati ane sarvavirati rUpa dharmane, yathAbhavya avandhyapaNAthI upadeza Ape che=jIvonI yogyatA anusAra upadeza niSphaLa na jAya te rIte upadeza Ape che. ethI dharmanA dezaka che=bhagavAna dharmadezaka che. = dhammanAyagANuM : ane dharmanA nAyaka evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. dharma adhikRta ja che=yatidharma ane zrAvakadharma rUpa ja che. tenA nAyaka=svAmI, bhagavAta che; kema ke tenA=dharmanA, vazIkaraNano bhAva che=bhagavAne dharmane atyaMta svavaza karelo che, tenA utkarSanI prApti che. bhagavAnamAM dharmanA utkarSanI prApti che. tenA prakRSTa phalano bhoga che=bhagavAnane dharmanA prakRSTa phlano bhoga che. ane tenA vighAtanI anupapatti che=bhagavAnamAM dharmanA vighAtanI anupapatti che. dhammasArahINuM : dharmasArathI evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. prastuta evA dharmanuM=dezavirati ane sarvaviratirUpa dharmanuM sva ane paranI apekSAthI samyak pravartana-pAlana-damananA yogathI sArathI dharmasArathI che=bhagavAna dharmasArathI che. dhammavara cAuraMta cakkavINa : ane zreSTha dharmavALA, cAragatinA aMtane karanArA cakravartI evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. dharma prastuta ja che=dezavirati ane sarvaviratirUpa ja che. trikoTi parizuddha hovAne kAraNe sugatAdi praNIta dharmacakranI apekSAe pradhAna che. ane ubhayalokanuM hitapaNuM hovAthI cakravartI AdinA cakranI apekSAe zreSTha che=pradhAna che. cAragationo=nAraka, tiryaMca, nara, amara rUpa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 cAragationo aMta che jenAthI te caturanta. cakranA jevuM cakra; kema ke raudra-mithyAtva Adi bhAvazatrunuM lavana karanAra cheHcheda karanAra che. tenAthI-cakrathI varte che. evA svabhAvavALA dharmavaracaturanta cakravartI che. "cAturaMta' emAM samRddhi AdipaNuM hovAthI=vyAkaraNano niyama hovAthI Atva che. dharmadatvAdithI stotavyasaMpadAnI ja vizeSa upayogasaMpadA kahevAI. have "sarva juo ke na juo ISTatatvane juo. kITaka saMkhyAnuM parijJAna teno-kITakanI saMkhyAnA jJAnano, amane kyAM upayoga che?-amane koI upayoga nathI." (pramANavArtika 1-33) e prakAranA sarvadarzananA pratikSepathI ISTa tattvadarzanavAdI saugatono pratikSepa kare cheHnirAkaraNa kare che. appaDihayavaratANa daMsaNadharANa viyaTsachaumANu apratihata varajJAnadarzanane dhAraNa karanArA vyAvRta chadmavALA evA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. 'apratihata'=sarvatra apratimmalita, varakakSAyikapaNuM hovAthI pradhAna evA jJAna-darzanane=vizeSa sAmAnya avabodharUpa jJAna-darzanane dhAraNa kare che ethI apratihata varajJAnadarzanadhara bhagavAna che. teone namaskAra thAo ema avaya che. ane apratihata varajJAnadarzanadharapaNuM nirAvaraNapaNAne kAraNe ane sarvajJAnadarzanasvabhAvapaNAne kAraNe che. ane jJAnanuM grahaNa AdimAM sarvalabdhio sAkAraupayoga yuktane thAya che. e jJApana mATe che. ane A=bhagavAna, tatvathI avyAvRta chadmastha jJAnavALA ja che e pramANe keTalAka icche che. jene kahe che - "jJAnI dharmatIrthanA kartA paramapadamAM jaIne tIrthano nAza thato hovAthI pharI paNa bhavamAM Ave che." [1] ane "dagdhaiMdhanavALoHkarmarUpI iMdhana baLI gayuM che evo puruSa, bhavanuM pramArthana karIne=bhavano nAza karIne, pharI prApta kare che-pharI bhava prApta kare che, nirvANa paNa anavadhAritabhIru niSTha che. mukta ane svayaM kRtabhavavALA parArthazUra che. tamArA zAsanathI pratihata evA teomAM ahIM mohanuM rAjya che." III (siddhasena dvatriziMkA-2/18) 'tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. tenI nivRtti mATe kahe che. vyAvRta chadmavALA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. chAdana kare te chadha, jJAnAvaraNa Adi ghAtakarma ane tenA baMdhanI yogyatA lakSaNa bhavano adhikAra vyAvRta thayo cheHnivRta thayo che jemanA vaDe te tevA prakAranA che=vyAvRta chaghavALA che. aphINa saMsAramAM apavarga-mokSa, nathI. kSINamAM=kSINa saMsAramAM, janmaparigraha nathI=janmanuM grahaNa nathI, ethI asat che=pUrvapakSInuM kathana asat che; kema ke hetuno abhAva che pharI janmanA hetuno abhAva che. tIrthanA nAza karanArAnA janmano parAbhava hetu cheHpharI janmato hetu che, ema na kahevuM; kema ke teoe=mokSamAM gayelAone, mohano abhAva che. athavA mohamAM apavarga che e pralApa mAtra che. A Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 . dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 rIte apratihatavarajJAnadarzanapaNuM hovAthI ane vyAvRta chadmapaNuM hovAthI stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa svarUpasaMpada che. ane A=bhagavAna, kalpita avighAvAdIo dvArA paramArthathI ajinAdi ja icchAya che=avidyArUpa rAgAdi kalpita che tethI paramArthathI rAgAdine jItanArA koI nathI mATe ajinAdi icchAya che; kema ke bhrAMtimAtra asavidyA che. e prakAranuM vacana che. enA vyapoha mATe=e matanA nivAraNa mATe kahe che. jiNANuM jAvayANaM : jina ane jApaka evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. rAgAdi jetRpaNuM hovAthI jina che. ane rAgAdinuM asattva nathI; kema ke prati prANImAM anubhavasiddhapaNuM che. ane anubhava paNa bhrAMta nathI; kema ke sukha-duHkhAdi anubhavamAM paNa bhrAMtino prasaMga che. ane A rIte jeya evA rAgAdino saMbhava hovAthI jinatva aviruddha che, e rIte rAgAdine ja sadupadezAdithI jitAve che. ethI jApaka che=bhagavAna jApaka che. teone namaskAra thAo ema anvaya che. tinnANaM tArayANaM : A paNa=bhagavAna paNa, kAlakAraNavAdI evA anaMtaziSyo dvArA bhAvathI atIrNa Adi ja icchAya che; kema ke kAla ja kRtsana jagatanuM Avartana kare che=saMpUrNa jagatanuM Avartana kare che e prakAranuM vacana che. enA nirAsa mATe=kAlakAraNavAdInA matanA nirAkaraNa mATe kahe che. tIrNa ane tAraka evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. samyajJAna-darzana-cAritrarUpI nAvathI bhavarUpI samudrane taryA che. mATe tIrNa che ane tIrNa pAragata evA Amane Avarta saMbhavato nathI; kema ke tenA bhAvamAM=pharI AvartanA bhAvamAM muktinI asiddhi che. ane A rIte mukta pharI bhavamAM thatA nathI ethI tIrNapaNAnI siddhi che. A rIte anyajIvone paNa tAre che. ethI tAraka che=bhagavAna tAraka che. teone namaskAra thAo ema anvaya che. buddhANaM bohayANaM : A paNa=bhagavAna paNa, parokSajJAnavAdI evA mImAMsakonA bheda vaDe abuddha Adi icchAya che; kema ke 'apratyakSa amArI buddhi che. pratyakSa artha che.' e pramANe zAbarabhASyamAM mImAMsakonuM vacana che. AvA vyavaccheda mATe=mImAMsakanA matanA nirAkaraNa mATe kahe che. buddha ane bodhaka evA bhagavAnane namaskAra thAo ema anvaya che. ajJAnanidrAthI prasupta evA jagatamAM aparopadezathI jIvAjIvAdi rUpa tattvanA svasaMvedita jJAnathI bodhavALA buddha che=bhagavAna buddha che. ane asvasaMveditajJAnathI arthajJAna saMbhavatuM nathI. adRSTa pradIpa bAhya arthane pratyakSa karato nathI ja. ane indriyonI jema asaMvedita paNa jJAnanuM arthapratyakSIkaraNa che ema na kahevuM; kema ke Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 - dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | bloka-1 IndriyanuM bhAvedriyapaNuM che. ane tenuM bhAvendriyanuM matijJAnano upayoga svasaMveditarUpapaNuM che. jene kahe che - "apratyakSa upalaMbhanI arthadaSTi prasiddha thatI nathI." (pramANavinizcayapariccheda-1) ane A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, buddhapaNuM siddha thayuM=bhagavAnamAM buddhapaNuM siddha thayuM. e rIte=bhagavAna svayaM bodhavALA hatA e rIte, bIjAone paNa bodha karAve che=bhagavAna bIjAone paNa bodha karAve che, ethI bodhaka che. teone namaskAra thAo ema avaya che. "muttANuM moagANaM' - A paNa=bhagavAna paNa, jagataka evA IzvaramAM lIna mukta che e pramANe kahenArA muktavAdI saMtapananA ziSyo vaDe tatvathI amuktAdi ja IcchAya che, kema ke "brahmanI jema brahmasaMgatonI sthiti che." e pramANe teonuM vacana che. AnuM nirAkaraNa karavAnI IcchAthI kahe che. mukta ane mocaka evA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. cAragatinA vipAkavALA citrakarmabaMdhathI muktapaNuM hovAne kAraNe mukta che kRtakRtya cheHniSThita arthavALA che. e prakArano artha che. ane jagatane karavAmAM laya hote chate tiSThitArthapaNuM saMbhavatuM nathI; kema ke jagatanA karaNathI kRtakRtyapaNAno ayoga che. ane hIrAdikaraNamAM rAgadveSano anuvaMga che=rAga-dveSanI prApti che. ane anyatra=anyamAM, anyano laya saMbhavato nathI; kema ke ekataranA abhAvano prasaMga che. A rIte jagakartAmAM layano abhAva hovAthI muktapaNAnI siddhi che. e rIte=bhagavAna je rIte mukta thayA e rIte, atyajIvone mukta karAve che. ethI mocaka che=bhagavAna mocaka che. teone namaskAra thAo ema avaya che. ane A rIte jitatva, jApakatva, tIrNatva, tArakatva, buddhatva, bodhakatva, muktatva, mocakatva vaDe sva-paravI hitanI siddhi hovAthI AtmatulyaparalUkatRtva saMpan AThamI che. savvalUrNa sabUdarisIpsa: A paNa=bhagavAna paNa buddhinA yogathI jJAnavAdI evA kapiladarzanavALA vaDe asarvajJa ane asarvadarzI icchAya che; kema ke buddhi adhyavasita artha puruSa jANe che. e prakAranuM kapiladarzananuM vacana che. enA nirAkaraNa mATe kahe cheHkapilanA matanA nirAkaraNa mATe kahe che. sarvajJa-sarvadarzI evA bhagavAnane namaskAra thAo ema avAya che. sarvane jANe che ethI sarvajJa che. sarvate jue che e prakAranA zIlavALA sarvadarzI che; kema ke tasvabhAvapaNuM hote chate sarvarUpa sarvadarzI svabhAvapaNuM hote chate nirAvaraNapaNuM che ane kahevAyuM che. zItAMzunI jema=caMdranI jema, jIva bhAvazuddha evI prakRtithI rahelo che. ane caMdrikA cAMdanI, jevuM vijJAna che. abhranI jema vAdaLanI jema, tenuM AvaraNa che=jJAnanuM AvaraNa che." (yogadaSTisamuccaya-gA. 183) kAraNanA abhAvamAM=buddhi rUpa kAraNanA abhAvamAM, kartA tatkalAsAdhaka nathI=buddhinA phalano Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 sAdhaka nathI. e paNa ekAMtika nathI; kema ke paratiSThita plavakanuM=dariyAmAM rahelA phaLanuM, tarakAMDanA abhAvamAM paNa vAvanA abhAvamAM paNa, plavadarzana che dariyAmAM phaLa taratuM dekhAya che e rIte buddhilakSaNa kAraNa vagara paNa AtmAnA sarvajJatva-sarvadarzitvanI siddhi che. vaLI anya kahe che. jJAnanuM vizeSa viSayapaNuM hovAthI ane darzananuM sAmAnya viSayapaNuM hovAthI te baMnenuM jJAna ane darzananuM, sarvArtha viSayapaNuM ayukta che; kema ke te ubhayanuM=jJAna-darzana ubhayanuM sarvArtha viSayapaNuM che. e prakAranA paranA praznamAM uttara Ape che. sAmAnya-vizeSato bheda ja nathI. paraMtu te ja padArtho sama ane viSamapaNAthI jaNAtA=sAmAnyapaNAthI ane viSamapaNAthI jaNAtA, sAmAnya-vizeSa zabda abhidheyatAne prApta kare che. ane tethI te ja jaNAya che, te ja dekhAya che. ethI jJAna-darzananuM sarvArtha viSayapaNuM yukta che. ahIM koI prazna kare che. A rIte paNa pUrvamAM jJAna-darzanano viSaya sarva padArtho che tema sthApana karyuM. e rIte paNa, jJAnathI viSamatAdharmaviziSTa padArtho ja jaNAya che paNa samatAdharmaviziSTa padArtho jaNAtA nathI. ane darzanathI samatAdharmaviziSTa ja padArtho jaNAya che paNa viSamatAdharmaviziSTa padArtho jaNAtA nathI. ane tethI jJAna-darzana dvArA samatA-viSamatA lakSaNadharmadraya agrahaNa hovAne kAraNeeteonuM jJAna-darzananuM, sarvArthaviSayapaNuM ayukta ja che. tene graMthakArazrI kahe che, ema na kahevuM; kema ke dharma-dharmIno sarvathA bhedano asvIkAra che. ane tethI atyaMtarIkRta samatA nAmanA dharmavALA ja viSamatAdharmaviziSTa jJAnathI jaNAya che. ane atyaMtarIkRtaviSamatA nAmanA dharmavALA ja samatAdharma viziSTa darzana vaDe jaNAya che. ethI jJAna ane darzananuM asarvArthaviSayapaNuM nathI. ethI sarvajJa ane sarvadarzI bhagavAna che. teone namaskAra thAo ema atraya che. siva-mayala-marua-mahaMta-maMya-manhAbAha-mapuNarAvitti siddhigainAmadheyaM ThANa saMpattANa": ane A A sarva paNa bhagavAna, sarvagata AtmavAdI vaDe muktapaNuM hote chate niyata sthAnamAM ja * rahelA IcchAtA nathI. jene teo kahe che - 'mukta jIvo sarvatra vyomanI jema AkAzanI jema, tApavajita rahe che. tenA nirAkaraNa mATe kahe che. ziva, acala, aruja, anaMta, akSaya, avyAbAdha, apunarAvartI siddhigati nAmavALA sthAnane saMprApta evA bhagavAnane namaskAra thAo. ema avaya che. "ziva' sthAnane bhagavAna pAmelA che; kema ke sarva upadravarahitapaNuM che. acala sthAnane bhagavAna pAmelA che; kema ke svAbhAvika ane prAyogika calanakriyA rahitapaNuM che= bhagavAnane saMsArI jIvonI jema koI svAbhAvika kriyA nathI ane gamatAdi prAyogika kriyA nathI. mATe calatakriyAthI rahitapaNuM che. aruja sthAnane bhagavAna pAmelA che=vyAdhi-vedanA rahita sthAnane bhagavAna pAmelA che; kema ke vyAdhi ane vedanAnAM kAraNarUpa zarIra ane manano abhAva che. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 anaMta sthAnane bhagavAna pAmela che; kema ke anaMtajJAnanA viSayathI yuktapaNuM che. akSaya sthAnane bhagavAna pAmelA che. vinAzanA kAraNano abhAva hovAthI satata avazvara evA sthAnane bhagavAna pAmelA che e pramANe artha che. avyAbAdha sthAnane bhagavAna pAmelA che; kema ke akarmapaNuM cheHkarmarahitapaNuM che. apunarAvartI sthAnane bhagavAna pAmelA che punaH AvRtti arthAt saMsAramAM avatAra jenAthI nathI tevA sthAnane bhagavAna pAmelA che. siddhigatinAmadheya sthAnane bhagavAna pAmelA che. siddha thAya che niSThita arthavALA thAya che AmAM, prANIoe lokAMtakSetra lakSaNa siddhi ane te ja siddhi ja gamyamAtapaNuM hovAthI gati siddhigati ja nAma che jene te tevI che siddhigatinAmadheya che. AmAM rahe che siddhigatimAM rahe che e sthAna vyavahArathI siddhakSetra che. jene kahe che - ahIM zarIrane choDIne tyAM=siddhakSetramAM jaIne siddha thAya che." (Avazyakatiyukti-ni. 959) "ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. vaLI, nizcayathI nizcayanayathI svarUpa ja sthAna che AtmAnuM svarUpa ja sthAna che; kema ke sarvabhAvo AtmabhAvamAM rahe che e prakAranuM vacana che. ane vizeSaNo siddhi sthAnanA sivamayalAdi vizeSaNo tirupacaritapaNAthI joke mukta AtmAmAM ja atyaMta saMbhave che. topaNa sthAna ane sthAnIno abheda upacAra hovAthI-siddhazilAnuM sthAna ane siddhazilAmAM rahelA jIvono abheda upacAra hovAthI, A prakArano vyapadeza che sthAnane ja ziva-acalAdino vyapadeza che. te kAraNathI AvA prakAranA sthAna prApta thayelA=samyapha prakAre sarva karmanA kSayarUpa vismRtithI svarUpanA gamatane kAraNe pariNAma aMtaranI prAptithI prApta thayelA bhagavAnane namaskAra thAo ema avaya che. vibhune=sarvavyApI AtmAne AvA prakAranI prAptino saMbhava nathI; kema ke sarvagatapaNuM hote chate sadA eka svabhAvapaNuM che. ane nitya AtmAonuM ekarUpapaNAthI avasthAna che; kema ke tadbhAvathI avyayanuM nityapaNuM che. AthI kSetrathI asarvagata ane pariNAmI ja evA AtmAne A prakAranI prAptino saMbhava che. AthI ja kAyapramANa AtmA che te susthita vacana che. teone=AvA sthAna pAmelA bhagavAnane namaskAra karuM chuM e pramANe kriyAno yoga che. AvA prakAranAM ja=namuttharaM sUtramAM batAvelA evA prakAranA ja bhagavAna vicArakajIvone namaskAra yogya che. ane Adi-aMtamAM saMgata evo namaskAra=namohUNaM sUtranA prAraMbhamAM ane namo jiNANuM jiabhayANa e rUpa aMtamAM rahelo namaskAra madhyavyApI che=vacalAM dareka pado sAthe saMbaMdhita che e prakAranI bhAvanA che. jitabhayavALA paNa A ja che=siddhanA jIvo ja che, anya nathI, e pratipAdana karavA mATe upasaMhAra karatAM kahe che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 139 namo jiNAzaM jiabhayANaM' : jina ane jitabhayavALA bhagavAnane namaskAra karuM chuM ema avaya che. nama:no artha pUrvanI jema che. ane jinano artha pUrvanI jema che. jitabhayavALA bhagavAna che=bhavaprapaMcanI nivRtti hovAthI nAza karAyelA bhayavALA che. A rIte sabavUrNa sabUdarisINaM tyAMthI mAMDIne tamo jiNANa jiabhayANa e prakAranA aMtavALA traNa AlApaka vaDe pradhAnaguNa aparikSaya ane pradhAnaphaLanI prAptirUpa navamI saMpad che. ahIM namo jiNANazabdamAM, stutinA prabhAvathI punaruktinI zaMkA karavI nahi. jene kahe che - svAdhyAya, dhyAna, tapa, auSadhamAM, upadeza-stuti pradhAnamAM ane saguNakIrtanamAM punaruktidoSo thatA nathI." (Avazyakaniryukti-1518) A nava saMparthI praNipAtadaMDaka kahevAya che; kema ke tenA pATha pachI=namoniNANaMnA pATha pachI namaskAranuM karaNa che. vaLI, saMghAcAravRttimAM Adi ane aMtamAM traNa vakhata praNipAta kartavya kahevAyuM che. ane te pramANe teno graMtha che. kyAre zISa namAve che zira paMcama evI kAyAthI' e pramANe AcArAMgacUNinuM vacana hovAthI paMcAMga praNAmane karatA traNavAra zuddha evI dharaNItala para niveza kare che=mastakano niveza kare che. e pramANe AgamathI traNavAra mastaka vaDe bhUmine sparza karIne bhUmi upara sthApana karelA jAnuthI ane hAthathI dhAraNa karAyelI yogamudrAthI zakrastavadaMDaka kahevo joIe ane tenA aMtamAM pUrvanI jema praNAma karavo joIe. jitajanmAdimAM svavimAnomAM tIrthanI pravRttithI pUrva paNa zakra=iMdra, AnA vaDe namuttharaM sUtra vaDe bhagavAnanI stuti kare che. ethI zakrastava paNa kahevAya che. ane AEzakrastava, prAya: bhAvatIrthakaranA viSayavALuM che. ane bhAvaarihaMtanA adhyAropaNathI sthApanA tIrthaMkaranI AgaLa paNa bolAtAM doSa mATe nathI. "vaLI 33 pado che, 9 saMpadA che, 26ra varNa che. bhAvajinanI stutirUpa A prathama adhikAra che." tyArapachI traNakAlavartI dravyatIrthaMkaranA vaMdana mATe A gAthA pUrvAcAryo bole che. je atItasiddha che ane je anAgatakAlamAM thaze ane je vartamAnamAM vidyamAna che te sarvane trividhathI=manavacana-kAyAthI, vaMdana karuM chuM." bhAvArtha : zrAvaka bhagavAnanI bhakti karyA pachI IryApratikramaNa karIne traNa guptinA pariNAmanI prApti kare che. jethI mana-vacana-kAyAnA yogo pApanI nivRtti karIne saMvRtta pariNAmavALA thAya che. tyArapachI bhagavAnanuM caityavaMdana karatI vakhate praNipAtadaMDakasUtra bole che. je sUtramAM nama: zabda pUjA arthamAM che. ahIM pUjAno artha dravyasaMkoca ane bhAvasaMkoca che. ane bhagavAnane namaskAra karavo duSkara che, tethI "namaskAra thAo' tema namutthaNa zabdathI kahevAya che. ethI e prApta thAya ke mana-vacana-kAyAnA yogo saMsAranA bhAvothI saMvRta karavAmAM Ave te dravyasaMkoca" che. ane vItarAganA guNone sparze te rIte vizuddha manano vyApAra karavAmAM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 Ave te 'bhAvasaMkoca' che. caityavaMdananI kriyAmAM bhAvasaMkoca ka2vArthe prayatna che; kema ke pUjya evA bhagavAnanI pUjA karIne pUjaka evo zrAvaka bhAvathI vItarAgatulya thavA mATe je aMtaraMga vyApAra kare te pUjA kahevAya ane jinatulya thavA mATe prakarSathI yatna karavo atiduSkara che. tethI 'astu' zabdathI prArthanA karAya che ke namaskAranI kriyA mArAthI thAo; kema ke duSkara kArya karavAnA abhilASathI paNa AzayanI vizuddhi thavAthI duSkara kArya ka2vAne anukULa baLasaMcaya thAya che. vastutaH namaH zabda namananA arthamAM che. jenuM citta jinanA guNo tarapha nameluM hoya te mahAtmA cittanA dRDha pravartanapUrvaka jinatulya thavAnA vyApAravALA che. ane jinanA bhAvo ta2pha askhalita upayogapUrvaka cittane pravartAvavuM atiduSkara kArya che. mATe tevA bhAvonI prAptinI icchA 'stu' zabdathI karAya che. kone namaskAra karavAnI prArthanA karAya che ? tethI kahe che. arihaMta bhagavaMtone namaskAra thAo. arihaMta zabdathI pUjA mATe je yogya che te arihaMta che. kema bhagavAna pUjA mATe yogya che ? tethI kahe che. bhagavAne bhAvazatruno nAza karyo che. tethI pUjAne mATe yogya che. athavA bhagavAne AtmA para lAgela karmarUpI rajane dUra karI che. tethI pUjA mATe yogya che. athavA bhagavAnane koI rahasya nathI. tethI pUjA mATe yogya che. arthAt pUrNa jJAna hovAthI teonA mATe jagatanA koI bhAvo gupta nathI. tethI rahasya vagaranA che. tethI pUjA mATe yogya che. AnAthI e prApta thAya ke jIvane mATe rAga-dveSarUpa aMtaraMgazatru mahAtrAsarUpa che ane bhagavAne aMtaraMgazatruono nAza karyo che. tethI pUjA karanAra zrAvaka arihaMtanI pUjA karIne pUjya evA arihaMta thavA mATe yatna karI zake temAM AlaMbanarUpa bhagavAna che. tethI bhagavAna pUjAne mATe yogya che. vaLI AtmA upara karmarUpI 2ja lAgela che je AtmAne malina karanAra che ane tene bhagavAne dUra karI che. mATe bhagavAna pUjAne yogya che. tethI bhagavAnanI pUjA karIne pUjaka evo zrAvaka bhagavAnanA avalaMbanathI karma2jane dU2 ka2vA samartha bane che. vaLI, bhagavAna pUrNajJAnavALA che. ane zrAvakamAM ajJAnatA varte che. te ajJAnatAne kAraNe zrAvaka saMsAranI sarva kadarthanA prApta kare che. tethI pUrNajJAnavALA evA bhagavAnanI bhakti karIne temanI jema pUrNajJAnavALA thavA arthe zrAvaka bhagavAnanI pUjA kare che. tethI bhagavAna pUjAne yogya che. A rIte arihaMtanA traNe artho upasthita karIne arihaMtane namaskAra ka2vAnI prArthanA karavAthI zrAvakanuM citta paNa bhagavAnanI jema bhAvazatruno nAza ka2vAne arthe balasaMcayavALuM thAya che. karmarajane anukULa balasaMcayavALuM thAya che. ane pUrNajJAnanI prAptine anukULa yatnavALuM thAya che. vaLI, A arihaMta nAma-sthApanA-dravya-bhAvanA bhedathI cAra prakAranA che ane bhAvatIrthaMkarane grahaNa ka2vArthe 'bhagavaMtANaM' kahela che. 'bhagavaMtANaM' zabdamAM 'maLa' zabda samagra aizvaryAdino vAcaka che. arthAt 1. aizvarya, 2. rUpa, 3. yaza, 4. lakSmI, 5. dharma ane 6. prayatnano vAcaka che. ane bhagavAnanuM samagra aizvarya zuM che ? te batAvatAM kahe che. bhagavAnanA guNothI Avarjita thaIne bhaktithI indro zubhAnubaMdhI mahAprAtihArya kare che te bhagavAnanuM aizvarya che. tethI e prApta thAya ke mahAbuddhinA nidhAna evA devonA svAmI paNa bhagavAna pratyenI bhaktithI prAtihArya kare che. mATe saMsAraavasthAmAM bhagavAnanuM mahA aizvarya evuM che ke jene jovAthI jonArane bhagavAna pratye bhakti thAya che. vaLI, bhagavAnanuM sarvazreSTharUpa che je rUpa AgaLa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 atirUpasaMpanna evA devatAonuM rUpa paNa asAra dekhAya che. jene jovA mAtrathI jIvone bhagavAna pratye AkarSaNa thAya che ane bhUtakALamAM bhagavAne je uttamadharma savyo che tenA sAkSAt phaLarUpa A rUpasaMpatti che. vaLI, bhagavAna rAga-dveSa-pariSaha-upasargone jItavA mATe mahAparAkramane karanArA hatA. tethI bhagavAnano yaza traNalokamAM sadA gavAya che. je bhagavAne bhUtakALamAM dharma sevIne saMcaya karela aMtaraMga baLasvarUpa che. vaLI, bhagavAnanI lakSmI ghAtakarmanA nAzathI prApta thayela kevalajJAna svarUpa che ane niratizaya sukhasaMpat svarUpa che. jenI smRtithI tatulya thavAno abhilASa thAya che. arthAt bhagavAna jevA niratizaya sukhanI prAptino abhilASa utpanna thAya che. vaLI, bhagavAnano prakRSTa dharma samyagdarzanAdi svarUpa che; kema ke bhagavAna mokSamArganI pUrNabhUmikAne pAmelA che. AthI alpakALamAM ja saMsArano uccheda karIne mokSa prApta karaze. vaLI, sAdhanAkALamAM zreSThakoTinA dAna-zIla-tapa-bhAvanAmaya dharmane bhagavAne sevyo che. vaLI, sAdhanAkALamAM puNyAnubaMdhI puNyanA kAraNabhUta sAzravadharmane ane nirjarAnA kAraNabhUta anAzravadharmane bhagavAne sevyo che. tethI mahAyogAtmaka bhagavAnano dharma che. vaLI, paramavIryathI utpanna thayela bhagavAnano prayatna sAdhanAkALamAM pratimAone vahana karavAmAM pravartato hato ane yoganirodhakALamAM zaileSIavasthAmAM pravartato hato te sarva bhagavAnanuM samagra aizvarya Adi che ane tevA bhagavAna che. A prakAre smaraNa karavAthI tIrthakare kaI rIte sAdhanA karI ane caramabhavamAM kaI rIte devothI pUjAya che ? ityAdinI upasthiti thAya che ane tevA bhagavAnane namaskAra karavAmAM Ave che, jethI temanA jevuM sattva potAnAmAM pragaTa thAya. Ama "arihaMtANaM bhagavaMtANaM" AvA prakAranA be AlApaka dvArA bhagavAnanI stotavya saMpadA kahevAI; kema ke vicAraka puruSo AvA prakAranA uttama guNIyala puruSanI stuti kare che. tethI bhagavAnanI A stotavya saMpatuM che. arthAt stuti karavAyogya saMpad che. bhagavAna stotavya kema che ? temAM hetusaMpatune kahe che. bhagavAna Adi karaNa svabhAvavALA che. tIrthane karanArA che ane svayaMsaMbuddha che. mATe bhagavAna stotavya che. bhagavAna zratadharmanI Adine karanArA che. tethI e prApta thAya ke saMsAranI viSama sthitimAMthI jIvone taravAno eka mAtra mArga batAvanAra zratadharma che. je bhagavAnathI pravaryo che. mATe bhagavAne A uttama evA zratadharmane ApIne jagatanA jIvo para mahAna upakAra karyo che. tethI bhagavAna stotavya che. vaLI, saMsArasamudrathI taravA mATe je kAraNa hoya te tIrtha kahevAya. tevA tIrthane karanArA bhagavAna che. arthAt pravacanAdhAra caturvidha saMgha athavA prathama gaNadhara rUpa tIrthane karanArA bhagavAna che. mATe bhagavAna stotavya che. vaLI, bhagavAna svaMyabodha pAmelA che. tethI bhagavAna stotavya che. A rIte upasthiti karavAthI e prApta thAya ke bhagavAna arihaMta bhagavaMta che. te svarUpe bhagavAna stotavya che ane jagatanA upakAranuM kAraNa che te stotavyanA hetu che. AthI ja bhagavAne sanmArganuM sthApana karyuM che. tIrthanuM sthApana karyuM che. svayaMbodha pAmelA che e prakAranI upasthiti karI zrAvaka bhagavAna pratyenI bhaktino atizaya kare che. joke bhagavAna pUrvanA bhavomAM koIkathI bodha pAmelA che. topaNa caramabhavamAM nirmaLakoTinAM traNa jJAnanA dhaNI che. saMyama grahaNa kare che tyAre nirmaLakoTinA cAra jJAnavALA hoya che. jenA baLathI ghAtakarmano nAza kare che. tethI koInA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 dvArA bodha pAmIne bhagavAna caramabhavamAM vItarAga-sarvajJa thatA nathI. paraMtu potAnA ja nirmaLabodhanA baLathI ja bhagavAna vItarAga sarvajJa banyA ane vItarAga sarvajJa banyA pachI jagatanA jIvonA upakArArthe zratadharmanI Adine karanArA thayA ane caturvidha saMghanI sthApanA karIne bhagavAne A saMsArasAgarathI taravAno mArga susthira karyo. mATe bhagavAna saMsArI jIvonA upakArI hovAthI stotavya che. vaLI stotavya saMpadAnI ja hetuvizeSa saMpadA kahe che. bhagavAna puruSomAM uttama che. puruSomAM siMha jevA che. puruSomAM zreSTha puMDarIka jevA che. puruSomAM zreSTha gaMdhahasti jevA che. bhagavAna kema puruSottama che ? tethI kahe che. uttama puruSa parArthavyasanI, gauNasvArthavALA, ucitakriyAvALA, adInabhAvavALA, saphalAraMbhI, adaDhaanuzayavALA, kRtajJatAnA pati=atyaMta kRtajJa, anupahitacittavALA, deva-guru pratye bahumAnavALA, gaMbhIraAzayavALA Adi vizeSa guNovALA hoya che. ane te guNo caramabhavamAM niyamA tIrthakaromAM abhivyakta thAya che. ane caramabhavanI prApti pUrve caramabhavamAM te guNo pragaTa thAya tevI zakti tIrthakaronA jIvomAM ja che. jemAM tevI zakti nathI teomAM te guNo pragaTa thatA nathI. tethI anya sarva bhavyajIvo karatAM bhagavAnanA sahaja tathAbhavyatvAdi bhAvo judA che. tethI anya bhavyajIvothI bhagavAna zreSTha che mATe bhagavAna puruSottama che. vaLI, siMha zauryAdi guNothI yukta hoya che tema bhagavAna paNa karmono nAza karavA mATe zUravIra hatA. karmano uccheda karavA mATe siMhanI jema krUra hatA. vaLI, siMha koInuM sahana karI zake nahi tema bhagavAna krodhAdi kaSAya pratye asahana svabhAvavALA hatA. vaLI, siMha mahAvIryavALo hoya che tema rAgAdine dUra karavA mATe bhagavAna mahAvIrya yogavALA hoya che. vaLI, siMha zatru sAme laDavAmAM dhIratAvALo hoya che tema bhagavAna tapa karavAmAM dhIratAvALA hatA. vaLI, siMha anya prANIonI avajJA kare che ane koInAthI bhaya pAmato nathI tema bhagavAna pariSahanI avajJA kare che. ane upasargathI bhaya pAmatA nathI. indriyo potAne raMjADaze tevI koI ciMtA bhagavAnane nathI. saMyamamArgamAM kheda nathI ane siMhanI jema satadhyAnamAM niSpakampatAvALA che. tethI siMhanA je sarvaguNo bAhyadRSTithI che te sarva guNo bhagavAnamAM aMtaraMga kRtyo karavA mATe pravarte che. teno bodha karAvavA arthe 'purisasiMhANaM' padathI bhagavAnanI stuti karAya che. je zrAvaka vAraMvAra bhagavAnanA siMha jevA guNonuM smaraNa karIne bhagavAnanI stuti kare che, tenAmAM paNa siMha jevA guNo AvirbhAva pAme che. jethI bhagavAnanI jema karmazatruno nAza karavA mATe samartha bane che. vaLI, jema zreSTha puMDarIka jalanA saMgavALuM hoya che, kAdavamAMthI utpanna thAya che, jalathI vardhita hoya che, chatAM te baMnene choDIne upara rahe che, tema bhagavAna paNa karmarUpI kAdavamAM utpanna thayA che. divyabhoga rUpa jalathI vardhita thayA che. chatAM navAM karmo bAMdhatA nathI ane divyabhogamAM paNa nirlepa rahevAne kAraNe bhogarUpI jalathI uparamAM varte che. vaLI, kamaLa prakRtithI suMdara hoya che. tema bhagavAna paNa atizayothI suMdara che. arthAt bhagavAna adbhuta rUpa, adbhuta sattva, adbhuta dharma ityAdi atizayothI suMdara che. vaLI, kamaLa bhuvanalakSmInuM nivAsa che tema bhagavAna guNasaMpattinA nivAsa che; kema ke mahAsattvazALI hovAthI bIjanA caMdranI jema bhagavAnamAM satata mokSane anukULa evA uttamaguNo vRddhi pAmatA hoya che. vaLI, kamaLa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 cakSunA AnaMdanuM sthAna che. tema bhagavAna paramAnaMdanA hetu che; kema ke uttamapuruSane pAmIne ghaNA yogya jIvo saMsAranI viDaMbanAthI mukta thAya che. tethI yogya jIvo mATe bhagavAna AnaMdanA hetu che. vaLI, viziSTa kamaLo viziSTa evA tiryaMca, manuSya ane deva dvArA sevAya che. tema kevalajJAnAdi guNone kAraNe bhavyajIvo dvArA bhagavAna sevAya che. AthI ja bhagavAnanI upAsanA karIne ghaNA yogya jIvo kalyANanI paraMparAne prApta kare che. vaLI, zreSTha kamaLa sukhanA hetu bane che. tema bhagavAna ghaNA jIvonA nirvANanuM kAraNa bane che. AthI ja bhagavAnane pAmIne ghaNA jIvo prakRSTa sukharUpa nirvANa avasthAne prApta kare che. A rIte puMDarIkanA vAstavika svarUpanuM paryAlocana karIne bhagavAnane puMDarIka tulya aMtaraMga uttama bhAvothI upasthita karavAmAM Ave to bhagavAna pratye te prakAranI viziSTa bhakti thAya che. jethI potAnAmAM paNa bhagavAnanI stuti nimitte ghaNA guNo prApta thAya che. tethI vivekI zrAvaka bhagavAnanI stutirUpe prastuta sUtranAM dareka padonA gaMbhIra arthone punaHpunaH bhAvana karIne sthira kare che. jethI caityavaMdanakALamAM te te padonA uccAranA baLathI bhagavAnanA te te svarUpanI zIdhra upasthiti karI zake che. jenA baLathI potAnAmAM paNa evA zreSTha guNo AvirbhAva karavAnuM baLa prApta thAya che. AthI ja bhagavAnanI stuti karIne ghaNA . jIvo cAritramohanIyakarma toDIne bhAvacaritra prApta kare che. vaLI, bhagavAna zreSTha gaMdhahastI jevA che. jema gaMdhahastinA AgamanathI anya hAthIonA mada jharI jAya che, tethI te hAthIo keTalAka kALa sudhI kSINa zaktivALA thAya che. tema bhagavAnanA AgamanathI te te kSetramAM mAri marakI Adi aneka jAtanA upadravone karanAra zeSa hAthI jevA sarva upadravo te kSetramAM dUra thAya che; kema ke tIrthakaronuM aciMtya puNya che. je puNyanA prabhAve bhagavAnanA vihAranA pavananI gaMdhathI paNa te sarva upadravo dUra thAya che. tethI mahAyogI evA tIrthakaro yoganA mAhAtmathI jagatamAM upadravanA zamananuM kAraNa bane che. tevI upasthiti thavAthI bhagavAna pratye beMktino atizaya thAya che. have stotavya saMpadAnI ja sAmAnya upayoga saMpadAne kahe che. arthAt bhagavAnano sAmAnyathI jagatanA jIvone kaI rIte upayoga che ? tene batAvanArI sAmAnya upayoga saMpadAne kahe che. bhagavAna lokottama che. bhagavAna lokonA nAtha che. bhagavAna lokanA hitane karanArA che. bhagavAna loka mATe pradIpa jevA che ane bhagavAna loka mATe prakRSTa udyota che. ahIM dareka padomAM saMdarbhane anurUpa 'loka" zabdanA judA judA arthonuM grahaNa che. jema bhagavAna lokomAM uttama che tyAM paMcAstikAyamaya lokamAM bhagavAnanI uttamatA batAvavI nathI. paraMtu paMcAstikAya lokanA eka deza rUpa bhavyajIvomAM bhagavAna uttama che te batAvavuM che. tethI bhavyalokomAM bhagavAna uttama che; kema ke bhavyalokanA sakala kalyANanuM kAraNa evA tathAbhavyatvabhAvathI bhagavAna anya bhavyajIvo karatAM zreSTha che. tethI stuti karanArane upasthita thAya che ke bhagavAna lokottama puruSa che. AthI ja bhagavAnanuM avalaMbana laIne ghaNA bhavyajIvo A saMsArathI tarI zake che. mATe tevA uttamapuruSanI stuti karIne huM paNa saMsArasAgarathI taruM. vaLI, bhagavAna lokanA nAtha che. ahIM 'loka' zabdathI bIjAdhAnAdi prApta karyA che tevA bhavyajIvonuM ja grahaNa che; kema ke jeoe bIjAdhAnAdi karyA nathI tevA bhavyajIvonA bhagavAna nAtha thaI zakatA nathI. ane Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-11 jeoe bhUtakALamAM koIka nimittane pAmIne bIjAdhAna kareluM che, teonA bIjAdhAnano ubheda karIne je yogabIjo AtmAmAM paDelA hoya temAMthI aMkurAdirUpe pragaTa karIne, bhagavAna teone apUrvano yoga karAve che. ane saMsAramAM teone thatA te te prakAranA mohanA upadravothI teonuM rakSaNa kare che. mATe bIjAdhAnavALA jIvono yogakSema karanArA hovAthI bhagavAna teonA nAtha che. A prakAre upasthiti karavAthI zrAvakane sthira nirNaya thAya che ke bhagavAnanuM avalaMbana huM grahaNa karIza to avazya bhagAvana mArA nAtha banaze. tethI mArAmAM je yoganI bhUmikA che, tenAthI uttarottara yoganI bhUmikAno yoga bhagavAnanA AlaMbanathI thaze. ane mohanA te te upadravothI mAruM rakSaNa thaze. tenAthI durgatinI paraMparAthI paNa mAruM rakSaNa thaze. A prakAre upasthiti karIne zrAvaka bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhi kare che. vaLI, bhagavAna lokanA hitane karanArA che. ahIM "loka" zabdathI saMsArI sarvajIvonuM grahaNa che; kema ke bhagavAna sanmArganI prarUpaNA dvArA je samyagdarzanAdi yogya jIvone prApta karAve che, tenAthI sarvajIvone hitanI prApti thAya che. kema sarvajIvone hitanI prApti thAya che ? tethI kahe che. je mahAtmAo ratnatrayI sevIne saMvarabhAvavALA thAya che, temanAthI jagatanA jIvone upadrava dUra thAya che. tethI bhagavAna sarvajIvonA hitanuM kAraNa bane che. vaLI, bhagavAna loka mATe pradIpa jevA che. ahIM "loka' zabdathI viziSTa saMjJIloka ja grahaNa karAya che; kema ke tevA jIvone bhagavAnanA avalaMbanathI ja sanmArgano bodha thAya che. tethI bhagavAnanA nimittane pAmIne je jIvone yogamArgano kaMIka sUmabodha thAya che te jIvo mATe ja bhagavAna pradIpa tulya che. vaLI, bhagavAna loka mATe pradyotakara che. ahIM 'loka' zabdathI vizeSa prakAranA cauda pUrvadharanuM grahaNa che; kema ke tevA mahAtmAone ja bhagavAnanA nimitte prakRSTa sUkSmatattvano bodha thAya che. anya jIvone utkRSTa praghAta karanArA nathI. bhagavAnathI jeTalo bodha thAya teTalA aMzamAM bhagavAna pradIpa tulya che. tethI je jIvone jeTalI bodha karavAnI zakti che te zaktine pragaTa karavAmAM bhagavAna kAraNa che; kema ke bhagavAnanA vacanathI, bhagavAnanA darzanathI yogya jIvone temanI yogyatA anusAra yogamArgano sUkSmabodha thAya che.A prakAre smaraNa karavAthI bhagavAna potAnA mATe kaI rIte upakAraka che ? tenI upasthiti thavAthI bhagavAna pratye bhaktino atizaya thAya che. have upayoga saMpadAnI ja hetusaMpatune kahe che. bhagavAna abhayane denArA che, cakSune denArA che, mArgane denArA che, zaraNane denArA che ane bodhine denArA che. saMsArI jIvone sAta prakAranA bhaya satata saMsAramAM varte che. te bhayothI potAnuM rakSaNa karavAthe saMsArI jIvo sadA pravRtta hoya che. chatAM pAramArthika rIte A sAta prakAranA bhayothI potAnuM rakSaNa karavA mATe teo samartha thatA nathI. ane te bhayonA nivAraNa mATe ja sadA vyAkuLa rahe che. tevA jIvomAMthI yogya jIvone bhagavAna bhavonA nivAraNano ucita upAyano vicAra karI zake tevI svasthatAnuM ApAdana karanArA bane che. tethI tevA jIvo svasthatAthI vicAre che ke saMsAranA upadravonA nivAraNanuM kAraNa yogamArganI pravRtti che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 tethI te jIvomAM kalyANane anukULa dharmanI bhUmikAnI kAraNIbhUta dhRti pragaTe che. mATe teo svasthatAthI AtmahitanI kaMIka vicAraNA karI zake tevI svasthatA prApta kare che je abhayanI prApti svarUpa che. ane AvI cittanI bhUmikA yogya jIvone bhagavAnathI prApta thAya che. mATe bhagavAna abhayane denArA che. 145 vaLI, bhagavAna cakSune denArA che. yoganI prathama bhUmikArUpa abhayanI prApti pachI yogya jIvone tattvane jovA mATe anukULa aMtaraMga cakSu pragaTe che. je cakSunI prApti bhagavAnanA upadezathI athavA bhagavAnanI pratimAnAM darzanathI prApta thAya che ane te cakSu tattvanA bodhanuM kAraNa bane che. tethI bhagavAna prathama bhUmikAvALA jIvone svasthatArUpa abhaya Ape che. je yogamArga pratyenI ruci svarUpa che. je jIvone saMsAranA ucchedane anukULa evA mArgane anusaranArI ruci prApta thaI che te vastutattvane jonArI nirmaLa cakSu svarUpa che. ane tevI cakSu bhagavAnathI prApta thAya che. mATe bhagavAna cakSune denArA che. vaLI bhagavAna mArgane denArA che. je mArga uttarottaranA guNasthAnakanI pariNatimAM javA mATe samartha evo jIvano kSayopazama che. tethI cakSune pAmyA pachI je jIvo zakti anusAra jinavacananuM avalaMbana laIne mohanA ucchedano mArga vakratA vagara jANavA yatna kare che, teone jinavacananA avalaMbanathI ke bhagavAnanAM darzanathI te prakA2nI mArgAnusArI buddhi pragaTe che. jenA baLathI cittanI vakratA vagara sUkSmatattvane jANavA mATe samartha bane tevI prajJA teone pragaTe che. je mArganI prAptirUpa che. ane A mArganI prApti hetu-svarUpa-phalathI zuddha evI sukha svarUpa che, ema keTalAka kahe che. ethI e prApta thAya ke mArgano hetu nirmaLacakSu che. mArganuM svarUpa cittanuM avakragamana che. ane mArgagamananuM phala uttarottaranA guNasthAnakanI yoganI bhUmikAnI prApti che. tethI jeone tattvane jovA mATe nirmaLacakSunI prApti thaI che, teo vakratA vagara tattvane jovA mATe mArgAnusArI Uha kare che. teo potAnA cittanA avakragamananA phaLarUpe uparauparanA yogamArganAM rahasyo pAme che ane tevA mArgane denArA bhagavAna che. vaLI bhagavAna zaraNane denArA che. bhayathI Arta thayelA jIvonuM rakSaNa karanArA bhagavAna hovAthI bhagavAna zaraNane denArA che. je saMsAranA vAstavika svarUpanA yathArthabodhanA kAraNe temAMthI bahAra nIkaLavAnA upAyanI prApti thavAthI samAzvAsananA sthAna jevuM zaraNa che. arthAt have A bhagavAnanA vacananA baLathI nakkI huM cAragatinI viDaMbanAmAMthI mukta thaI zakIza tevo yathArthabodha thavAthI te jIvone AzvAsana maLe che ke bhagavAnanA vacanAnusAra ucita pravRtti karIne sarva viDaMbanAothI huM mukta thaI zakIza. tevA AzvAsana jevuM zaraNa che. ane te tattvaciMtArUpa adhyavasAya che. arthAt jeone bhagavAnanuM zaraNa maLyuM che teo "saMsAravartI jIvo kaI rIte viDaMbanA pAme che ? temAMthI mukta thavAno upAya zuM che ? mukta thayelA jIvo kaI rIte sarva upadrava vagaranA hovAthI sukhI che ?" tenA paramArthane jANavA sadA yatna kare che. AvA prakAranA samAzvAsana svarUpa zaraNa che. jene keTalAka 'vividizA' kahe che. arthAt tattvane jANavA mATe vizeSa prakAranI icchA svarUpa kahe che. ane jeone tattvaciMtArUpa adhyavasAya pragaTe che. teone zuzruSA-zravaNa-grahaNa-dhAraNA-vijJAna-Iha-apoha-tattva abhiniveza Adi ATha buddhinA guNo pragaTe che. tethI tevA jIvo mugdha jIvonI jema khAlI sAMbhaLavA prayatna karatA nathI. paraMtu tattvanI dRSTi 2 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 pragaTe te rIte ucita sthAne tattva jANavA yatna kare che. jenA baLathI teo sAmagrIne pAmIne avazya sUkSmabodhane prApta kare che. vaLI, bhagavAna bodhine ApanArA che. te bodhi bhagavAne kahelA dharmanI prApti svarUpa che. arthAtu je kulamAM dharma thato hoya tevA ja kuLamAM janmanI prApti rUpa nahi paraMtu jinavacanAnusAra yathArthabodha svarUpa bodhi che. je bodhi jIvone prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstiyanI abhivyakti rUpa samyagdarzananI prApti svarUpa che. ane je jIvone padArthane yathArtha jovAnI nirmaLa dRSTi pragaTI che tevA samyagdaSTijIvo satata prApta thayelA bhavane jinavacanAnusAra ucita pravRtti karIne saphaLa kare che. jeoe samyagdarzanarUpa bodhi prApta karI che, teo bodhinA baLathI avazya alpakALamAM saMsArano aMta kare che. A prakAre abhayAdi pado dvArA bhagavAnano saMsArIjIvone zuM upayoga che tenI siddhi thAya che. tethI upayogasaMpadAnI ja A hetusaMpadA che. have stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadAne kahe che. bhagavAna dharmane denArA che, dharmanA dezaka che, dharmanA nAyaka che, dharmanA sArathI che ane zreSTha dharma vaDe cAragationA aMtane karanAra cakravartI che. bhagavAna be prakAranA dharmane denArA che. sAdhudharma ane zrAvakadharma. tethI e prApta thAya ke bhagavAne jagatanA jIvone potAnA tulya thavA mATe traNa guptinA sAmrAjyarUpa sAdhudharma batAvyo che. ane jeo saMsAranA ucchedanA arthI che, paraMtu traNa guptinA sAmrAjyarUpa sAdhudharma pALavA samartha nathI, teone sAdhudharmanI prAptine anukULa zaktisaMcaya karavAthuM zrAvakadharma batAvyo che. te baMne dharmonI prAptimAM bhagavAna ja pradhAna hetu che; kema ke bhagavAnanA upadezanA baLathI ja mukhyarUpe yogya jIvone saMsAranA vAstavika svarUpanuM jJAna thAya che. ane saMsAranA vAstavika svarUpanuM jJAna thayA pachI sukhI thavAnA upAyarUpa traNa guptinA sAmrAjya svarUpa sAdhudharma dekhAya che. jemAM te prakAranI traNa guptimAM yatna karavAnuM sAmarthya che, teo jinavacanAnusAra sAdhudharma pALIne alpakALamAM sarva duHkhono aMta kare che. ane jeone bhagavAnanA vacanathI bodha thayo che ke saMsAramAM sukhI thavAno eka upAya traNa guptinA sAmrAjyarUpa sAdhudharma che, paraMtu potAnAmAM tene samyak pAlana karavA mATe zakti nathI, teo paNa sAdhudharmanuM paribhAvana karavAthuM tenA upAyarUpa zrAvakadharmanuM pAlana kare che. te baMne prakAranA dharmonI prApti pradhAnarUpe bhagavAnathI thAya che. mATe bhagavAna dharmane denArA che. vaLI, dharmanI prApti dharmanI dezanA dvArA ja thAya che, anyathA thatI nathI. tethI kahe che ke bhagavAna dharmanA dezaka che. bhagavAne yogya jIvone dharmadezanA ApIne batAvyuM ke baLatA gharamAM nivAsatulya A saMsAre che. jema ghara baLatuM hoya temAM koI beThela hoya to te baLIne avazya bhasma thAya che, tethI jema baLatA gharamAMthI nIkaLavA mATe sadA prayatna karavAmAM Ave che, tema saMsAramAMthI nIkaLavA mATe sadA udyama karavo joIe ane baLatA gharane olavavA mATe vivekIpuruSa satata prayatna kare che. tema saMsAranI niSpattinAM kAraNono nAza karavA mATe sadA prayatna karavo joIe. ane te prakAranA prayatnarUpa ja traNa guptinuM sAmrAjya che. mATe Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-11 vivekIpuruSe zaktinA prakarSathI traNa guptithI gupta thaIne jinavacanAnusAra tattvanuM bhAvana karIne aMtatAparUpa agnine olavavA mATe satata udyama karavo joIe. jethI saMsArano uccheda thAya. A prakAre bhagavAna dharmadezanA Ape che mATe bhagavAna dharmanA dezaka che. vaLI bhagavAna dharmanA nAyaka che. dharma dezavirati ane sarvavirati svarUpa che ane tenA nAyaka bhagavAna che; kema ke temaNe sarvaviratidharma pUrNa bhUmikA rUpe prApta karyo che. ane bhagavAna dharmanA utkRSTa phalane bhogave che. bhagavAnane prApta thayela sarvaviratidharmano kyAreya vighAta thavAno nathI. tethI bhagavAna dharmanA nAyaka che. vaLI, bhagavAna prastuta evA dharmanA sva-paranI apekSAe sArathI che. sArathI azvane samyaka pravartana karAve che, tenuM pAlana kare che ane damana kare che. tema bhagavAna paNa potAnA dharma rUpI rathanuM samyaka pravartana kare che ane anyane paNa ucitakriyA batAvIne samyaka pravartana karAve che. vaLI, svIkArelA dharmanuM svayaM samyaka pAlana kare che ane bIjAne pAlana karAve che ane unmArgamAM jatA dharmarUpI rathane svayaM damana kare che ane bIjAne unmArgamAM jatA dharmarathanuM damana karAve che. mATe bhagavAna sva-paranI apekSAe dharmanA sArathI che. AthI ja meghakumArane saMyama grahaNa karyA pachI ghare javAno pariNAma thayo tyAre samyak upadeza ApIne bhagavAna mahAvIre meghakumAranA saMyamarUpI rathane sanmArgamAM pravartAvyo. vaLI, bhagavAna zreSTha dharma dvArA cAragatinA aMtane karanArA cakravartI che. zreSTha dharma kahevAthI kaSa-chedatApa zuddha dharmanI prApti thAya che athavA cakravartInA cakranI apekSAe bhagavAne batAvela dharma A lokaparalokanuM ekAMta hita karanAra hovAthI zreSTha che ane cakravartI potAnA cakranA baLathI zatruono nAza kare che tema bhagavAna dharmacakra dvArA raudra evA mithyAtvAdi aMtaraMga zatruono nAza kare che. tethI cAragatinA paribhramaNano uccheda thAya che. bhagavAna dharmane denArA che. ityAdi pado dvArA stotavya evA bhagavAnano vizeSa upayoga batAvAyo. mATe dhammadayANa Adi padathI stotavyasaMpadAnI ja vizeSa upayogasaMpad kahevAI. vaLI bhagavAna apratihata zreSTha jJAnadarzanane dhAraNa karanArA che. cAlyo gayo che chabasthabhAva jemano evA bhagavAna che. tevA bhagavAnane namaskAra thAo. bhagavAnane kSAyikabhAvanuM kevalajJAna ane kevaladarzana che. je sarva dravya ane sarva paryAyano viSaya karanAra hovAthI pUrNa che mATe zreSTha jJAna-darzana bhagavAnanAM che. ane bhagavAnanAM zreSTha evAM jJAna-darzana kSetra ane kALathI haNAtAM nathI. tethI apratihata che; kema ke sarva kSetranA ane sarvakALanA sarva bhAvone bhagavAna jANe che. tethI tevA uttama jJAna-darzanavALA bhagavAnane namaskAra karAya che. vaLI saMsAraavasthAmAM hatA tyAre ghAtakarmanA nAza pUrve cha"svabhAvavALA hatA. teno nAza karIne bhagavAna vyAvRta chadmasthabhAvavALA thayA tevA bhagavAnane namaskAra thAo. A rIte stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa svarUpasaMpadA kahevAI. vaLI, bhagavAna potAnA tulya bIjAne karanArA che. te batAvavA arthe kahe che. bhagavAne mohane jItyo che athavA rAgAdi zatruone jItyA che mATe jina che. ane yogya jIvone jitAvanArA che; kema ke Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 bhagavAnanuM avalaMbana laIne jeo pravarte che teo paNa bhagavAnanA avalaMbanathI rAgAdine jItavA samartha bane che. 148 vaLI, bhagavAna samyagdarzana-samyajJAna-samyagyAritra rUpI nAvathI bhavarUpI samudrane taryA che. ane anya yogya jIvone tA2nA2A che. tethI jeo bhagavAnanA vacananuM dRDha avalaMbana laIne bhagavAnanI AjJAnuM pAlana kare che, teo sukhapUrvaka saMsArasamudrathI tare che. vaLI, bhagavAna svayaMbodha pAmelA che. ane yogya jIvone bodha karAvanArA che. tethI potAnA ucitabodhanA baLathI bhagavAna potAnuM hita sAdhI zakyA tema bIjAone ucitabodha karAvIne hitamArgamAM pravartAvanArA che. vaLI, bhagavAna cAragatinA vipAkavALA citrakarmabaMdhanathI mukta thayA che ane yogya jIvone karmabaMdhathI mukta karAvanArA che. AthI ja bhagavAnanuM avalaMbana laIne jeo zakti anusAra udyama kare che, teo alpakALamAM sadA mATe karmathI mukta bane che. A rIte jinatva-jApakatva, tIrNatva-tArakatva, buddhatva-bodhakatva, muktatva-mocakatva dvArA sva-52nA hitanI siddhi hovAthI bhagavAna potAne tulya bIjAnA phaLane karanArA che. tene batAvanArI Atmatulya paraphalakatRtva saMpadA kahevAI. vaLI, bhagavAna sarvajJa-sarvadarzI che=jagatvartI sarva zeyane jANanArA che ane jonArA che; kema ke jANavuM ane jovuM jIvano svabhAva che ane karmarUpI AvaraNano nAza thayo hovAthI AvaraNa vagaranA bhagavAna sarva zeyane jANe che ane jue che. vaLI, bhagavAna siddhigati nAmanA sthAnane pAmelA che. je siddhigati ziva-acalAdi svarUpa che. tevA bhagavAnane namaskAra thAo te prakAre zrAvaka bolIne tevA uttamasthAnane pAmelA bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhi kare che. vastutaH bhagavAna saMsA2avasthAmAM hovA chatAM siddhAvasthAne pAmavAnI taiyArImAM che. tethI siddhaavasthAne pAmelA che te prakAre stuti karAya che. tethI tevI avasthAvALA bhagavAnanI upAsanA karIne zrAvaka paNa uttama evI siddhigatine pAmavAnI icchA kare che. vaLI, siddhigati pratyenA ahobhAvanI vRddhi arthe tenuM saMkSepathI svarUpa upasthita karAya che. jethI saMsAraavasthAthI vilakSaNa avasthAvALI siddhigati che. arthAt saMsAranI cAragatithI vilakSaNa A pAMcamI gati che. tenI upasthiti thAya che. siddhigati kevI che ? tethI kahe che siddhigati ziva svarUpa che=sarva upadrava rahita che. arthAt saMsAranI cAragati janma-jarA-mRtyu Adi upadravothI yukta che. tevA upadravathI rahita siddhigati che. vaLI acala che. saMsAranI cAragatiomAM jIva satata svabhAvika ke prAyogika kriyA kare che. dehanA kaMpanarUpa svabhAvika kriyA thAya che ane gamanAdithI prAyogika kriyA thAya che. siddhigatimAM rahelA jIva saMpUrNa niSkriya hovAthI acala che. vaLI aruja che=vyAdhinI pIDAthI rahita che; kema ke saMsArI jIvone vyAdhinA, pIDAnA kAraNarUpa zarIra ane mana che. tethI zarIra ane mananI pIDAthI pIDita che. siddhanA jIvone zarIra ane mana nathI. mATe vyAdhinI pIDAnA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 149 upadrava vagaranA che. vaLI siddhigati anaMta jJAnayukta hovAthI anaMta che. vaLI siddhigati akSaya che; kema ke vinAzanA kAraNano abhAva che. arthAt vinAzanA kAraNa evA karmano abhAva che. vaLI siddhigati avyAbAdha che; kema ke karmanI bAdhAno abhAva che. vaLI siddhigatimAM gayA pachI saMsAramAM pharI AvAgamana nathI. mATe apunarAvRttivALI che. A prakAre siddhigatinuM smaraNa karIne tevI avasthAne pAmavAnA abhilASavALA zrAvaka bhagavAnanI te prakAranI stuti karIne bhagavAna jevA thavAno balasaMcaya kare che. vaLI, bhagavAna jina che. jitabhayavALA che. tevA bhagavAnane namaskAra karuM chuM. bhagavAna saMsArathI para thayelA hovAthI saMsArI jIvone je prakAranA bhayo che te sarva bhayothI para che. ane rAgAdi aMtaraMga zatruone jItyA hovAthI jina che. pUrvamAM "jiNANe jAvayANaM' padamAM jina kahyA hovA chatAM pharI bhaktinA atizaya arthe "namo jiNANe jiabhayANaM' padamAM jinanuM smaraNa karela che. jethI jina avasthA pratye atyaMta prIti thAya; kema ke ajina avasthA ja sarva saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa che. ane jina avasthA sarva upadravanA ucchedanuM kAraNa che. tethI vAraMvAra jina avasthAnA smaraNathI jina pratyenI bhaktinI vRddhi thAya che. mATe "namo jiNANemAM jinanuM smaraNa karela che. A rIte zakastava dvArA bhagavAnanI stuti karyA pachI traNakAlavartI sarva tIrthakaro pratye bhaktinI vRddhi thAya mATe pUrvAcArya dvArA racAyela gAthA vaDe traNakAzavartI dravyatIrthakarone vaMdana karAya che. ane temAM bolAya che ke je atItakALamAM siddha thayA che, je bhaviSyakALamAM siddha thaze ane jeo vartamAnamAM vartI rahyA che te sarva tIrthakarone mana-vacana-kAyAnI ekAgratApUrvaka namaskAra karuM chuM. TIkA - nanu kathaM dravyArhanto narakAdigatiM gatA api bhAvArhadvadvandanArhA? iti cet, ucyate, sarvatra tAvanAmasthApanAdravyA'rhanto bhAvArhadavasthAM hRdi vyavasthApya namaskAryA iti, dravyAhadvandanArtho'yaM dvitIyo'dhikAraH / tatazcotthAya sthApanArhadvandanArthaM pAdAzritayA jinamudrayA hastAzritayA ca yogamudrayApi 'arihantaceiANa'mityAdi sUtraM paThati / arhatAM-pUrvoktasvarUpANAM caityAni-pratimAlakSaNAni arhaccaityAni, cittamantaHkaraNaM tasya bhAvaH karma vA varNadRDhAditvATa TyaNa caityam, bahuviSayatve caityAni, tatrArhatAM pratimAH prazastasamAdhivaccittotpAdakatvAdarhaccaityAni bhaNyante, teSAM vandanAdipratyayaM kAyotsarga karomIti sambandhaH, kAyasya zarIrasya utsargaH kRtAkArasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya parityAgastaM karomi, 'vaMdaNavattiAe' iti, vandanam-abhivAdanaM prazastakAyavAGmanaHpravRttirityarthaH, tatpratyayaM tannimittaM kathaM nAma kAyotsargAdeva mama vandanaM syAd ? iti, vattiyAe ityArSatvAtsiddham, evaM sarvatra draSTavyam / tathA 'pUyaNavattiyAe' pUjanapratyayaM pUjananimittam Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zloDa- 51 pUjanaM=gandhamAlyAdibhirabhyarcanam, tathA 'sakkAravattiyAe' satkArapratyayaM satkAranimittam, satkAraHpravaravastrAbharaNAdibhirabhyarcanam / nanu ca yateH pUjanasatkArau anucitau, dravyastavatvAt, zrAvakasya tu sAkSAtpUjAsatkArakarttuH kAyotsargadvAreNa tatprArthanA niSphalA, ucyate sAdhordravyastavapratiSedhaH svayaMkaraNamadhikRtya, na punaH kAraNA'numatI, yataH - 'akasiNapavattagANaM' [ ] ityAdi, tathA - 'yastRNamayImapi kuTIm ' [ ] ityAdi, 150 tathA "jinabhavanaM jinabimbaM, jinapUjAM jinamataM ca yaH kuryAt / tasya narAmarazivasukhaphalAni karapallavasthAni " ityupadezadAnataH kAraNasadbhAvo, bhagavatAM ca pUjAsatkAradarzanAt pramodenAnumatirapi, yadAha" suvvai a vairarisiNA, kAravaNaMpi ya aNuThThiyamimassa / vAyagagaMthesu tahA, eyagayA desaNA ceva / / 1 / / " [paJcava.-1227] zrAvakastu sampAdayannapyetau bhAvAtizayAdadhikasampAdanArthaM pUjAsatkArau prArthayamAno na niSphalArambhaH tathA 'sammANavattiyAe' sanmAnapratyayaM sanmAnanimittam, sanmAnaH = stutyAdibhirguNonnatikaraNam, mAnasaH prItivizeSa ityanye / atha vandanAdayaH kiMnimittamityAha - 'bohilAbhavattiyAe' bodhilAbho'rhatpraNItadharmAvAptistatpratyayaM tannimittam, bodhilAbho'pi kiMnimittamityAha - 'niruvasaggavattiyAe' janmAdyupasargAbhAvena nirupasargo mokSastatpratyayaM tannimittam / nanu sAdhu zrAvakayorbodhilAbho'styeva, tat kiM satastasya prArthanayA ? bodhilAbhamUlo mokSo'pyanabhilaSaNIya eva, ucyate, kliSTakarmodayavazena bodhilAbhasya pratipAtasambhavAt, janmAntare ca tasyArthyamAnatvAt, nirupasargo'pi taddvAreNa prArthyata eveti yukto'nayorupanyAsaH / ayaM ca kAyotsargaH kriyamANo'pi zraddhAdivikalasya nAbhilaSitArthaprasAdhanAyAlamityAha-- "saddhAe mehAe thiIe dhAraNAeM aNuppehAe vaDDhamANIe ThAmi kAussaggaM" 'zraddhA' mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamAdijanyodakaprasAdakamaNivaccetasaH prasAdajananI, tayA zraddhayA, natu balAbhiyogAdinA, evaM medhayA, na jaDatvena, medhA ca sacchAstragrahaNapaTuH pApazrutAvajJAkArI jJAnAvaraNIya kSayopazamajazcittadharmaH, athavA medhayA = maryAdAvarttitayA, nAsamaJjasatvena, evaM dhRtyA - manaH samAdhilakSaNayA, na rAgadveSAdyAkulatayA, evaM dhAraNayA = 3 - arhadguNAvismaraNarUpayA, natu tacchUnyatayA, evamanuprekSayA = arhadguNAnAmeva muhurmuhuranusmaraNena, na tadvaikalyena varddhamAnayeti zraddhAdibhiH pratyekamabhisambadhyate / zraddhAdInAM kramopanyAso lAbhApekSayA, zraddhAyAM hi satyAM medhA, tadbhAve dhRtiH, tato dhAraNA, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 tadanvanuprekSA, vRddhirapyAsAmitthameva, tiSThAmi karomi / nanu prAk karomi kAyotsargami'tyuktam, sAmprataM tiSThAmIti kimarthamucyate? satyam, satsAmIpye sadvatpratyayo bhavatIti karomi kariSyAmIti kriyAbhimukhyaM pUrvamuktam idAnIM tvAsanataratvAt kriyAkAlaniSThAkAlayoH kthnycidbhedaattisstthaamyevaahmiti ! kiM sarvathA tiSThAmi kAyotsarga? netyAha-'anattha UsasieNaM' ityAdi vyAkhyA pUrvavat, atrApi vizrAmASTakolliGganapadAni ___ "arihaM 1 vaMdaNa 2 saddhA 3, anna 4 suhuma 5 eva 6 jA 7 tAva 8 / mada paya, saMpAya tevAtA, vaUT kusaMya tIsahimA III" TIkArca - nana .... tIsadigA ." "nanu'thI zaMkA kare che. tArakAdi gatine pAmelA paNa dravyatIrthakaro bhAvaarihaMtanI jema namana yogya kaI rIte thAya ? te pramANe koI prazna kare to graMthakArazrI kahe che - sarvatra nAma-sthApanA-dravya arihaMtone bhAvaarihaMtonI avasthAne hRdayamAM sthApana karIne namaskAra karavo joIe. dravya arihaMtanA vaMdana mATe A bIjo adhikAra che=je aUA siddhA...' padathI bIjo adhikAra che. arihaMta ceiANa :- ane tyArapachI UbhA thaIne sthApanA arihaMtane vaMdana mATe pAda Azrita jitamudrAthI ane hasta Azrita yogamudrAthI paNa=UbhA thaIne jitamudrAmAM je prakAre paganuM sthApana karAya che te prakAre UbhA rahIne ane yogamudrAmAM je rIte hAtha joDAya che te rIte hAtha joDIne, arihaMtaceiANa ItyAdi sUtra zrAvaka bole che. pUrvamAM kahevAyelA svarUpavALA=namutthaNaM sUtramAM kahevAyelA svarUpavALA arihaMtonAM pratimAlakSaNa caityo arihaMtacaityo che. caitya zabdanI vyutpatti batAve che. citta aMtaHkaraNa, teno bhAva athavA karma caitya che; kema ke vyAkaraNanA niyamAnusAra vaDhAtviyaM pratyaya lAgyo che. ane bahuviSayapaNAmAM caityAti e prakArano arihaMta ceiANaM sUtramAM bahuvacanano prayoga che. tyAM=arihaMtaceiANaM sUtramAM, arihaMtanI pratimA prazasta samAdhivALA citanuM utpAdakapaNuM hovAthI ahacaityo kahevAya che. teonA vaMdanAdi nimitte kAyotsarga karuM chuM. te pramANe "arihaMta ceiANaM sUtramAM saMbaMdha che. kAyAno zarIrano, utsargakakRta AkAravALA sthAnamauna-dhyAnanI kriyAnA vyatirekavALI kriyAMtaranA adhyAsane AzrayIne parityAga, tene karuM chuM. zenA mATe kAussagna karuM chuM ? ethI kahe che. vaMdana mATe. vaMdana=abhivAdana=prazasta kAya-vacana-mananI pravRtti. tatpatyayaHzimitta, huM kAussagna karuM chuM ema atraya che. tenAthI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che. kevI rIte kAyotsargathI ja mane vaMdana thAya ?=mane vaMdananuM phaLa prApta thAya ? variAe= 'vaMdaNavaMtiAe padamAM rahelA variAe' e pramANenA prayoganuM ArSapaNuM hovAthI siddha che-tadvimita Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 siddha che. e rIte= vaMdaNavariAe' padamAM batAvyuM. e rIte sarvatra pUaNavatie Adi sarva zabdamAM jANavuM. ane pUaNavariAe'=pUjana pratyaya pUjA nimitte, huM kAussagna karuM chuM ema avaya che. pUjana gaMdhamAlyAdithI abhyarcata che uttamadravyothI pUjana che. ane 'sakkAravariAe'=satkAra pratyayaH satkAravimitta, huM kAussagna karuM chuM ema avaya che. satkAra-zreSTha vastrAbharaNAdithI abhyarcata che. nathI zaMkA kare che. yatine sAdhune, pUjana-satkAra anucita che; kema ke dravyastavapaNuM che. vaLI, zrAvakane sAkSAt pUjA-satkAra karatA zrAvakane, kAyotsarga dvArA tenI prArthanA-pUjA-satkAranA phalanI prArthanA, niSphaLa che. teno uttara Ape che. sAdhune dravyastavano pratiSedha svayaM karaNane AzrayIne che. paraMtuM kAraNa anumatIne AzrayIne nathI. je kAraNathI-akRtsata pravartakone dezaviratidhara zrAvakone, dravyastava ucita che' ItyAdi vacana che. tethI sAdhune karaNano niSedha che ema yojana che. ane je tRNamayI paNa kuTira tRNanuM jinAlaya paNa kare che, tene paNa mahAna phaLa che. ItyAdi zAstravacana che tethI sAdhune karAvaNano niSedha nathI ema yojana che. ane "jinabhavana, jinabiba, jinapUjA ane jinamatane=jinAgamane je kare tene manuSya-deva ane mokSanAM sukharUpa phaLo hAthamAM rahelAM che." e prakAre upadezanA dAnathI kAraNano sadbhAva che=A prakArano upadeza susAdhue Apyo che tethI bhagavAnanI pUjAnA karAvaNano sAdhune sadbhAva che. ane bhagavAnanI pUjA satkAranA darzanane kAraNe pramoda thavAthI anumati paNa che sAdhune pramoda thavAthI anumati paNa che. jene kahe che - "ane zAstramAM saMbhaLAya che. vajaRSi vaDe=vajasvAmI vaDe, kArAvaNa paNa AnuM dravyastavanuM, anuSThita che. ane vAcakagraMthomAMsumAsvAtivAcakanA graMthomAM, AvA gata dezanA ja che=dravyastavagata dezanA ja che." (paMcavastu1227). vaLI, A baMnene-pUjA ane satkAra, saMpAdana karato zrAvaka bhAva atizayathI adhika saMpAdana mATe pUjA-satkAranI prArthanA karatAM niSphala AraMbhavALAM nathI. ane "sammANavariAe'=sanmAna pratyayaHsanmAna nimite, huM kAussagna karuM chuM. ema avaya che. sanmAna stuti Adi dvArA guNanuM unnatikaraNa che=bhagavAnanAM guNagAna karIne AtmAmAM tevA guNonI vRddhine anukULa vyApArarUpa che. mAnasa prItivizeSa che=sanmAna e mAnasa prIti vizeSa che ema bIjA kahe che. 'thI zaMkA kare che. vaMdanAdi kinimitta che kyA kAraNe che ? ethI kahe che. borilAbha variAe bodhilAbha arihaMtapraNIta dharmanI prApti rUpa che. tat pratyaya tanimitta vaMdanAdi che. bodhilAbha paNa kiMnimitta che ?-kyA kAraNe che? ethI kahe che. "tiruvasagga variAe' janmAdi upasarganA abhAvathI nirupasarga mokSa che. tadda pratyayaMtratanimitta, bodhilAbha che. nathI zaMkA kare che. sAdhu ane zrAvakane bodhilAbha che ja. tethI vidyamAna evA tenI=bodhilAbhanI, kema prArthanA kare che? bodhilAbha kAraNa che evo mokSa paNa anicchanIya ja che. (kema ke bodhivALA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 153 zrAvakane avazya prApta thaze tethI icchAnI AvazyakatA nathI) eno uttara Ape che. kliSTa karmanA udayanA vazathI bodhilAbhanA pratipAtano saMbhava che. ane janmAMtaramAM tenuM arthyamAnapaNuM che=janmAMtaramAM bodhilAbhanI prAptinI icchA karAya che. mATe 'bohilAbhavattiAe' kahevuM ucita che ema anvaya che. mokSa paNa tenA dvArA=bodhilAbha dvArA, prArthanA karAya ja che=icchAya ja che. (kema ke phaLarUpa mokSanI icchAthI ja tenA kAraNa evA bodhinI icchA che) ethI A baMneno upanyAsa yukta che=bohilAbhavattiAe ane niruvasaggavattiAe e baMne padanuM kathana ucita che. ane A kAyotsarga karAto paNa zraddhAdivikalane abhilaSita arthanA prasAdhana mATe samartha nathI= kAyotsarganA phalanI prApti mATe samartha nathI, ethI kahe che. "vadhatI jatI zraddhAthI, medhAthI, vRtithI, dhAraNAthI, anuprekSAthI huM kAussaggamAM rahuM chuM." zraddhA mithyAtvamohanIyakarmanA kSayopazamAdithI janya pANInA prasAdaka maNinI jema=pANIne svaccha karanAra maNinI jema, cittamAM prasAdane karanArI che. te zraddhAthI huM kAussagga karuM chuM ema anvaya che. paraMtu balAbhiyogAdithI nahi. e rIte=je rIte zraddhAthI karuM chuM e rIte, medhAthI kAussagga karuM chuM, jaDapaNAthI nahi. ane medhA satzAstranA grahaNamAM paru, pApazrutanI avajJAne karanAra, jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamajanya citta dharma che. athavA medhAthI=maryAdAvartIpaNAthI huM kAussagga karuM chuM. asaMmajasapaNAthI nahi. A rIte=medhAthI kAussagga karuM chuM e rIte, dhRtithI=matanI samAdhirUpa dhRtithI paraMtu rAga-dveSanI AkuLatAthI karato nathI. e rIte=kRtithI karuM chuM e rIte, dhAraNAthI kAussagga karuM chuM=arihaMtanA guNonA avismaraNarUpa dhAraNAthI kAussagga karuM chuM. paraMtu takalyathI nahi=arihaMtanA guNanA smaraNanA zUnyapaNAthI nahi. e rIte=dhAraNAthI kAussagga karuM chuM e rIte, anuprekSAthI kAussagga karuM chuM=arihaMtanA guNonA vAraMvAra anusmaraNathI ja kAussagga karuM chuM. tenA vikalapaNAthI nahi=guNonA smaraNarahitapaNAthI nahi. 'vardhamAna' e vizeSaNa zraddhAdi pratyeka zabda sAthe abhisaMbaMdha karAya che. zraddhAdinA kramano upanyAsa lAbhanI apekSAe che. zraddhA hote chate meghA prApta thAya che. medhAnA bhAvamAM dhRti prApta thAya che. tenAthI=kRtithI, dhAraNA prApta thAya che. tenAthI=dhAraNAthI, anuprekSA prApta thAya che. vRddhi paNa AmanI=zraddhAdinI, A rIte ja thAya che=pUrva-pUrvanI vRddhi thAya to uttara-uttaranI vRddhi thAya che. tiSThAmi=rahuM chuM=kAussagga karuM chuM. 'nanu'thI zaMkA kare che. pUrvamAM 'karomi kAyotsargam' e pramANe kahevAyuM. have tiSThAmi='huM rahuM chuM' e pramANe kema kahevAyuM ? teno uttara Ape che. tAruM kathana satya che. 'sat'nA sAmIpyamAM 'sat'nI jema pratyaya thAya che. te niyama pramANe karomi='arihaMtaceiANaM karemi kAussagga' e padamAM, je karemi zabda che te 'riAmi' arthamAM che. ethI kriyA abhimukhapaNuM pUrvamAM kahevAyuM='karemi' zabda dvArA pUrvamAM kahevAyuM. have vaLI AsannatarapaNuM hovAthI=kAyotsarganI najIkapaNuM hovAthI, kriyAkAla ane niSThAkALano kathaMcit abheda hovAthI tiSThAmi=arihaMtaceiANaM sUtramAM chelle 'ThAmi' pada=huM rahuM chuM=huM kAussaggamAM rahuM chuM e pramANe kahela che. zuM sarvathA kAussaggamAM rahuM chuM ? nahi. ethI kahe Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 che. "annattha UsasieNa' ityAdi AgArapUrvaka rahuM chuM ema avAya che. ahIM paNa=arihaMtaceIANaM * sUtramAM paNa, vizrAma aSTakane jaNAvanArA pado che. 1. arihaMta, 2. vaMdana, 3. zraddhA, 4. annatya, 5. suhuma, 6. eva, 7. jA, 8. tAva aDapeya saMpaya teAlA=8 saMpadA, pada 43 ane varNa 230 che." bhAvArtha : namutthaNaM' sUtramAM aMte dravyatIrthakarone namaskAra karyA tyAM koI zaMkA kare che. dravyatIrthaMkara naraka ke devagatimAM rahelA che. chatAM bhAvaarihaMtanI jema teo vaMdanayogya kaI rIte kahI zakAya ? arthAt temane vaMdana thaI zake nahi tenA samAdhAnarUpe kahe che. sarva arihaMtomAM nAma-sthApanA-dravya arihaMtone jyAre namaskAra karAya che tyAre hRdayamAM teonI bhAvaavasthAne sAme rAkhIne ja namaskAra karAya che. arthAt bhAva arihaMtanuM A nAma che. mATe smaraNa karavA yogya che. bhAva arihaMtanI A sthApanA che, mATe namaskAra karavA yogya che tema A bhAva arihaMtanuM dravya che, te prakAranA pratisaMdhAnathI dravya arihaMtane namaskAra karAya che. tethI "namutthaNe sUtrathI prathama bhAva-arihaMtane namaskAra karyA pachI "je aIA siddhA..." padathI dravya arihaMtanA vaMdanano A bIjo adhikAra che. tyArapachI trIjA adhikArarUpe sthApanA arihaMtone namaskAra karavA mATe zrAvaka Ubho thAya che ane sthApanA arihaMtane namaskAra karavA mATe jinamudrAmAM je rIte be paga pAchaLamAM cAra AMgaLanuM aMtara rAkhIne ane AgaLamAM cAra AMgaLathI kaMIka adhika aMtara rAkhIne UbhA rahe che, te rIte ane be hAtha joDIne yogamudrAthI arihaMtaceiANaM sUtrano pATha kare che teno artha A pramANe che. arihaMtonAM caityo eTale bhAvatIrthakaranI sthApanA rUpa jinapratimA, teone vaMdana nimitte, pUjana nimitte, satkAra nimitte ane sanmAna nimitte huM kAussagna karuM chuM. e prakAre "arihaMta ceiANaM' sUtrathI zrAvaka pratisaMdhAna karIne bole che. jenA dvArA bhAvatIrthaMkaranI A jinapratimA che ane bhAvatIrthakaranuM smaraNa karIne teo pratye bhaktino pariNAma atizaya thAya te mATe vaMdana-pUjana-satkAra-sanmAnarUpa cAra kriyA karAya che. jenA dvArA pUjya evA tIrthaMkara pratye bahumAnano pariNAma atizayavALo thAya che ane tevA bhAvanI vRddhinA nimitte zrAvaka kAussagna kare che. tethI vaMdana-pUjana-satkAra ane sanmAnanuM je phaLa che te mane prastuta kAyotsargathI prApta thAo e prakArano abhilASa zrAvaka kare che. jenAthI e prApta thAya ke vaMdana-pUjana-satkAra-sanmAna dvArA jema vItarAganA rAganI vRddhi karAya che tema prastuta kAyotsarga dvArA mArA cittamAM vItarAga pratyeno rAga atyaMta vRddhi pAme evo abhilASa karAya che. kema vItarAga pratyeno rAga vRddhi pAme ? tevo abhilASa prastuta kAyotsargathI karAya che ? tethI kahe che. bodhilAbhanI prApti mATe vaMdana-pUjanAdinA phaLanI icchA karAya che. kema bodhilAbhanI prApti mATe vaMdanAdi karAya che ? tethI kahe che. sarva upasarga rahita mokSarUpa phaLa mATe bodhilAbhanI icchA karAya che. tethI e prApta thAya che ke sarva upasarga rahita mokSa jIvane atyaMta sukhAkArI che. mATe vivekIpuruSane atyaMta icchanIya che. mATe tenI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 prAptinuM kAraNa bodhinI prApti che. mATe mokSano artha jIva bodhilAbhano arthI bane che ane bodhinI prAptinuM kAraNa arihaMtonI bhakti che. tethI arihaMtonI bhakti karIne je vaMdanAdithI phaLa maLe che te mane prastuta kAyotsargathI prApta thAo. te prakAre abhilASa karIne zrAvaka arihaMta pratyenI bhaktinI ja vRddhi kare che. je bhaktinI vRddhi avazya bodhilAbhanuM kAraNa banaze ane je bodhilAbha uttara-uttara prakarSavALuM thaIne avazya mokSarUpa phaLane Apaze. mATe sarva upadravathI rahita mokSa avasthAnI prAptinA arthe zrAvaka mokSane anukULa evI zaktino saMcaya prastuta kAyotsargathI thAya tenA mATe arihaMta ceiANuM sUtra bolIne te prakArano aMtaraMgabhAva ullasita karavA yatna kare che. - ahIM prazna thAya ke prastuta sUtra bolIne yathAtathA karAyelA kAussaggathI vItarAgatAnA rAganI prApti thaI zake nahi, ane vItarAgatAnA rAganI prApti thaI zake nahi to bodhilAbhanI prApti thaI zake nahi, ane bodhilAbhanI prApti thaI zake nahi to mokSanI prApti thaI zake nahi. tethI kaI rIte kAyotsarga karavAthI te kAyotsarga mokSa rUpI phaLamAM paryavasAna thaI zake ? tethI kahe che - "vadhatI jatI zraddhAdithI huM kAussagna karuM chuM." arthAt bhagavAnanI bhaktipUrvaka karAyelo kAussagna avazya mArA sarva kalyANanuM kAraNa che te prakAranI sthira rucipUrvaka ane te sthira ruci paNa uttarottara vRddhi pAme te rIte huM kAussagna karuM chuM. tethI e prApta thAya ke koIne, koI suMdara khAdyapadArtha rucino viSaya hoya ane jema jema te khAdyapadArtha khAya tema tema te ruci vRddhi pAme che; kema ke tenA madhura svAdathI te padArthane khAvAno abhilASA vRddhi pAme che. te rIte jinaguNanA praNidhAnapUrvaka karAyelA kAussaggathI zAMta thayeluM citta vItarAgatAne anukULa ramyabhAvonuM vedana kare che. je vedanane kAraNe pUrvamAM je vaMdana-pUjana-satkAra-sanmAna karIne vItarAgatAnI ruci hatI te satata vRddhi pAme che; kema ke jema jema te bhAvonuM cittamAM saMvedana thAya che tema tema te bhAvonI rucinI vRddhi thAya che. tevI vadhatI jatI zraddhAthI huM kAussagna karuM chuM. tema bolIne zrAvaka aMtaraMga rIte vItarAganA guNone sparze te prakAranI rucine ullasita kare che. jema bhojanamAMthI svAdano arthI jIva atyaMta upayukta thaIne te svAdanuM AsvAdana karavA yatna kare che tema vItarAgatAnA guNone sparzavAno arthI jIva prastuta sUtra bolIne vItarAgatAne anukULa nirmaLa citta niSpanna karavA yatna kare che. te vadhatI jatI zraddhA svarUpa che. vaLI, je rIte vadhatI jatI zraddhAthI kAyotsarga karAya che tema vadhatI jatI medhAthI kAyotsarga karAya che. medhA=buddhi. arthAt medhA mArgAnusArI buddhi je graMthanA grahaNanA paTu pariNAma svarUpa che ane bhagavAnanA vacanarUpa zAstranA paramArthane grahaNa karanAra che. ane bhagavAnanuM vacana dvAdazAMgI rUpa che, je dvAdazAMgI sarva karmanA nAzane anukULa sUkSmaprajJA ApanAra che. tevA satuzAstranA rahasyane prApta karavA mATe pravRtta thayelI buddhi medhA che. A medhA saMsAranA kAraNabhUta je pApakRta che tenI avajJA karIne saMsAranA ucchedamAM kAraNabhUta evA samyaka kRtanI niSpattinuM kAraNa che. je jJAnAvaraNIyakarmanA yopazamathI pedA thayela cittano dharma che. tethI jeo arihaMta ceiA sUtranA rahasyane sparze te prakAre potAnA kSayopazamabhAvathI buddhine vyApAravALI kare che, teonI buddhi jinavacananA rahasyane sparze tevI nirmaLa bane che. ane tevI Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 vadhatI jatI medhApUrvaka huM kAussagna karuM chuM. A prakAre pratisaMdhAna karIne zrAvaka prastuta sUtrathI sUtrano hArdane sparze tevA zrutajJAnanA kSayopazamanI vRddhi karavA prayatna kare che. tethI zrutanA rahasyane prApta kare tevI nirmaLa medhApUrvaka prastuta kAyotsarga karIne prAjJa evA zrAvaka ghaNA zAstranA adhyayanathI paNa skUlabuddhivALA, jIvo je rahasyane prApta karI zakatA nathI tevA rahasyane prastuta sUtranA pratisaMdhAnapUrvaka karAyelA kAyotsargathI prApta kare che je vadhatI jatI medhA svarUpa che. vaLI, zrAvaka prastuta kAyotsarga vadhatI jatI dhRtipUrvaka kare che. arthAt mananI samAdhirUpa dhRtipUrvaka kare che. jethI bhagavAnanA guNo pratyenA rAganI vRddhine anukULa citta samAdhipUrvaka pravarte. jo citta rAgAdi AkuLa hoya to prastuta kAyotsarga dvArA vaMdana-pUjana-satkAra-sanmAnanA phaLarUpe je vItarAganA rAgane atizayita karavAno abhilASa che te thaI zake nahi. mATe zrAvaka pratisaMdhAna kare che ke huM rAgAdi AkuLatAthI kAussagna karato nathI. paraMtu mane samAdhAna pAmeluM che ke A kAyotsargathI ja huM vItarAgatAnI prApti karIne mokSa svarUpa phaLanI prApti karIza, tethI te prakAranI manasamAdhirUpa vadhatI jatI vRtithI zrAvaka kAussagna kare che. te rIte vadhatI jatI dhAraNAthI zrAvaka kAussagna kare che. vaLI zrAvaka kayA prakAranI vadhatI jatI dhAraNAthI kAussagna kare che ? tethI kahe che - arihaMtanA asaMgabhAvanI parAkASTArUpa vItarAgatAnA guNanA avismaraNarUpa vadhatI jatI dhAraNAthI kAyotsarga kare che. jema koI vastunA lAbhano arthI jIva te lAbhane lakSya karIne pravRtti karato hoya tyAre te lAbhanuM tene avismaraNa hoya che. tethI tene anurUpa te pravRtti kare che. tema prastuta sUtra dvArA vItarAgatAnI prAptino arthI jIva vItarAga pratyenA rAganI vRddhi karIne potAnAmAM vartatI asaMgabhAvanI zaktine pragaTa karavA mATe vItarAganA guNonA avismaraNapUrvaka temanA pratyenI bhaktinI vRddhi thAya te prakAre kAyotsarga kare che, te vadhatI jatI dhAraNAthI kAyotsarga che. vaLI, zrAvaka vadhatI jatI anuprekSAthI kAyotsarga kare che. arthAtu vAraMvAra te rIte arihaMtanA guNonA smaraNapUrvaka kAussagna kare che ke jethI arihaMta tulya thavAne anukULa asaMgazakti potAnAmAM satata vRddhi pAme; kema ke vItarAga sarvathA bhAvathI asaMgapariNativALA che. jethI bAhyathI dehAdino saMga hovA chatAM koI padArtha pratye lezathI saMga na pAme tevA nirlepa pariNativALA che. ane zrAvakane paNa vItarAga AvA svarUpavALA ja smRtimAM che. ane teonI bhakti karI potAne paNa temanA tulya pariNativALA thavuM che ane tevI pariNati potAnA AtmAmAM pragaTa thAya tene anurUpa vadhatI jatI anuprekSAnA pariNAma zrAvakanA cittamAM satata varte che. arthAt te rIte anuprekSaNa kare che ke je rIte vItarAganI Asa-Asannatara thatuM citta kSapakazreNIne anukULa balasaMcayavALuM bane. jethI kSapakazreNI mAMDIne bhagavAna vItarAga thayA tema kSapakazreNIne anukULa anuprekSaNathI zrAvaka vItarAgatAnuM baLasaMcaya kare che. A rIte pratisaMdhAna karyA pachI zrAvaka kahe che ke huM kAussagnamAM sthira thAuM chuM. arthAt sthAna-mana-dhyAna sivAya anya sarva pravRttino tyAga karuM chuM. ahIM prazna thAya ke sAdhu ane zrAvakane bodhilAbhanI prApti che ane bodhilAbha avazya mokSanI prApti karAvaze. tethI sAdhu ane zrAvaka bodhilAbhanI prAptinA arthe kAussagna kema kare che ? arthAtu je prApta na Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 157 thayuM hoya tenI prApti arthe pravRtti hoya, paraMtu prApta thayelA bodhilAbhanA arthe tenA upAyabhUta vaMdanapUjanAdimAM prayatnanI AvazyakatA sAdhu ke zrAvakane hoya nahi. ethI graMthakArazrI kahe che. kliSTa karmanA udayanA vazathI bodhilAbhanA pAtano saMbhava che ane janmAMtaramAM paNa tenI prAptinI icchA che ane tenI satata prApti dvArA mokSanI paNa prAptinI icchA che. tethI bodhilAbhanI prApti thavA chatAM bodhilAbha mATe zrAvaka kAussagna kare che. vastutaH kSAyika samyagdaSTi jIvane bodhilAbha pAta na pAme tevuM prApta thayuM che. chatAM kSAyika samyagdaSTi jIva paNa prastuta kAyotsarga dvArA bodhilAbhanI icchA kare che. tethI je bodhilAbhanI prApti thaI che tenA karatAM paNa uttara-uttaranA sUkSma bodhilAbhanI prApti sAdhu ke zrAvake karavA yogya che. AthI ja nirvikalpaupayoganA kAraNabhUta naizviyika bodhilAbha kSAyika samyagdaSTi jIva paNa sadA icche che. tevo bodhilAbha ja uttarottara vRddhi pAmIne kSapakazreNInuM kAraNa bane che. ane tevA bodhilAbhathI ja mokSanI prApti che. mATe mokSanA arthIne sadA mokSanI prAptinA vizeSa vizeSa prakAranA bodhilAbhanI icchA hoya che. tethI zrAvaka bodhilAbhanA upAyabhUta arihaMtanAM vaMdana-pUjana-satkAra-sanmAnamAM sadA prayatna kare che. ane tenA vizeSa saMpAdana arthe prastuta kAyotsarga kare che. mATe jema janmAMtaramAM bodhilAbhanI apekSA che tema jinavacananAM rahasya sUkSma-sUkSmatara pragaTe evA nirmaLa bodhilAbhanI paNa apekSA che. mATe prastuta sUtra bolIne potAnI bodhine te prakAre nirmaLa-nirmaLatara karavA prayatna kare che. tethI prApta thayeluM bodhi zIgha kSapakazreNInuM kAraNa bane. vaLI, huM kAussagnamAM rahuM chuM. teno artha e thAya ke huM kAyAno tyAga karuM chuM. kaI rIte kAyAno tyAga karuM chuM ? tethI kahe che ke sthAna-mauna ane dhyAnavALI kriyAne choDIne anya sarva prakAranI kriyAvALI kAyAno huM tyAga karuM chuM. tyAM prazna thAya ke sthAna-mana-dhyAna sivAyanI anya kriyA zvAsa-ucchavAsabagAsuM vagere paNa che. ane te kriyAno tyAga kAyotsargamAM thaI zakato nathI. tethI annatthasUtramAM bolAya che te prakArano saMkalpa na karavAmAM Ave to kAyotsargamAM tevI kriyAo thavAne kAraNe svIkArelI pratijJAnA bhaMganI prApti thAya. tethI svIkArelI pratijJAnA bhaMganA nivAraNa mATe annatthasUtra dvArA zrAvaka saMkalpa kare che ke uvAsAdi je zarIranI kriyAo che tene choDIne kAyotsarga daramiyAna huM sthAna-mauna-dhyAnathI rahIza. tethI je zrAvaka daDhapraNidhAna dvArA potAnI lIdhelI pratijJA anusAra annattha sUtramAM bolAtA AgArone choDIne kAyAne atyaMta sthira karIne kAyotsarga kare che. vacanathI mauna dhAraNa karIne kAyotsarga kare che ane kAyotsarga dvArA bolAtA sUtramAM manane vyApAravALo karIne te sUtrathI apekSita evA uttamabhAvone kare che. je uttama dhyAna svarUpa che, jenA phaLarUpe vaMdana-pUjana-satkAra-sanmAnanuM phaLa zrAvakane prApta thAya che. TIkA :__eSa sthApanArhadvandanAkhyastRtIyo'dhikAraH, dvitIyo daNDakaH, kAyotsargazcASTocchvAsamAtraH, na tvatra dhyeyaniyamo'sti kAyotsargAnte ca yadyeka eva tato 'namo arihaMtANaM'iti namaskAreNa pArayitvA, Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 yatra caityavandanAM kurvannasti tatra yasya bhagavataH sannihitaM sthApanArUpaM tasya stutiM paThati atha bahavastata eka eva stutiM paThati, anye tu kAyotsargasthitA eva zRNvanti, yAvat stutisamAptiH, tataH sarve'pi namaskAreNa pArayantIti / tadantarametasyAmevAvasarpiNyAM ye bhArate varSe tIrthakRto'bhUvan teSAmekakSetranivAsAdinA AsannopakAritvena kIrttanAya caturviMzatistavaM paThati paThanti vA - "logassa ujjoyagare, dhammatitthayare jiNe / arahaMte kittaissaM, cauvIsaM pi kevalI || 1 / / " 'arahante' iti vizeSyapadam, arhata uktanirvacanAn, kIrttayiSye nAmoccAraNapUrvakaM stoSye te ca rAjyAdyavasthAsu dravyArhanto bhavantIti bhAvArhattvapratipAdanAyAha 'kevalinaH' iti, utpannakevalajJAnAn bhAvArhata ityarthaH, anena jJAnAtizaya uktaH, tatsaGkhyAmAha - 'caturviMzatim' apizabdAdanyAnapi kiMviziSTAn ? 'lokasyodyotakarAn' lokyate= pramANena dRzyata iti lokaH = paJcAstikAyAtmakastasyodyotakaraNazIlAn, kevalAlokapradIpena sarvalokaprakAzakaraNazIlAnityarthaH / nanu kevala ityanenaiva gatArthametat, lokodyotakaraNazIlA eva hi kevalinaH, satyam vijJAnAdvaitanirAsenodyotakAdudyotyasya bhedadarzanArtham, lokodyotakaratvaM ca tatzrAvakAnAmupakArAya, na cAnupakAriNaH ko'pi stautIti upakArakatvapradarzanAyAha- 'dharmatIrthakarAn, dharma uktasvarUpaH, tIryate'neneti tIrtham, dharmapradhAnaM tIrthaM dharmatIrtham, dharmagrahaNAd dravyatIrthasya nadyAdeH zAkyAdisambandhinazcAdharmapradhAnasya parihAraH, tatkaraNazIlA dharmatIrthakarAstAn, sadevamanujAsurAyAM parSadi sarvabhASApariNAminyA vAca dharmatIrthapravarttakAnityarthaH, anena pUjAtizayo vAgatizayazcoktaH, apAyApagamAtizayamAha 'jinAn' rAgadveSAdijetRnityarthaH / yaduktaM - 'kIrttayiSyAmI 'ti tatkIrttanaM kurvannAha - "usabhamajiyaM ca vaMde, saMbhavamabhinaMdaNaM ca sumahaM ca / paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vaMde / / 2 / / suvihiM ca pupphadaMtaM, sIyala- sijjaMsa- vAsupujjaM ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM, dhammaM saMtiM ca vaMdAmi / / 3 / / kuMthuM araM ca malli, vaMde muNisuvvayaM namijiNaM ca / vaMdAmi riTThanemiM, pAsaM taha vaddhamANaM ca / / 4 / / " samudAyaH sugamArthaH padArthastu vibhajyate sa ca sAmAnyato vizeSatazca / tatra sAmAnyataH RSati gacchati paramapadamiti RSabhaH, 'udatvAdI' [ zrIsi0 8-1-131] ityuttve usaho vRSabha ityapi, varSati Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga - 4 / dvitIya adhikAra / lo-51 siJcati dezanAjalena duHkhAgninA dagdhaM jagaditi asyAnvarthaH, 'vRSabhe vA vA' [ zrIsi0 8-1-132] iti vakAreNa Rtauttve asyApi usaho vizeSatastu UrvorvRSabho lAJchanamabhUdbhagavataH, jananyA ca caturdazAnAM svapnAnAM AdAvRSabho dRSTaH, tena RSabho vRSabho vA / 1 / parISahAdibhiranirjita ityajitaH tathA garbhasthe bhagavati jananI dyUte rAjJA na jitetyajitaH / 2 / sambhavanti prakarSeNa bhavanti catustriMzadatizayaguNA asminniti sambhavaH, zaM sukhaM bhavatyasmin stute iti zambhavo vA, tatra 'zaSoH saH ' [ zrIsi0 8-1-260] iti satve sambhavaH tathA garbhAgate'pyasminnabhyadhikasasyasambhavAtsambhavaH / 3 / abhinandyate devendrAdibhirityabhinandanaH, tathA garbhAtprabhRtyevAbhIkSNaM zakrAbhinandanAdabhinandanaH / 4 / 150 suzobhanA matirasyeti sumatiH, tathA garbhasthe jananyAH sunizcitA matirabhUditi sumatiH / 5 / niSpaGkatAmaGgIkRtya padmasyeva prabhA yasyAsau padmaprabhaH, tathA padmazayanadohado mAturdevatayA pUrita iti, padmavarNazca bhagavAniti padmaprabhaH | 6 | zobhanAni pArzvAnyasyeti supArzvaH, tathA garbhasthe bhagavati jananyapi supArzvA jAteti supArzvaH / 7 / candrasyeva prabhA jyotsnA saumyalezyAvizeSo'syeti candraprabhaH, tathA devyAzcandrapAnadohado'bhUccandrasamavarNazca bhagavAniti candraprabhaH / 8 / zobhana vidhiH sarvatra kauzalamasyeti suvidhiH, tathA garbhasthe bhagavati jananyapyevamiti suvidhiH / puSpakalikAmanoharadantatvAt puSpadanta iti dvitIyaM nAma / 9 / sakalasattvasantApaharaNAt zItalaH, tathA garbhasthe bhagavati pituH pUrvotpanno'cikitsyapittadAho jananIkarasparzAdupazAnta iti zItalaH | 10 | sakalabhuvanasyApi prazasyatamatvena zreyAn zreyAMsAvaMsAvasyeti pRSodarAditvAcchreyAMso vA tathA garbhasthe'smin kenApyanAkrAntapUrvA devatAdhiSThitazayyAjananyA AkrAnteti zreyo jAtamiti zreyAMsaH / 11 / vasavo devavizeSAsteSAM pUjyo vasupUjyaH, prajJAditvAdaNi [ zrIsi0 prajJAdibhyo'N 7-2-165 ] vAsupUjyaH tathA garbhasthe'smin vasu hiraNyaM tena vAsavo rAjakulaM pUjitavAniti vAsupUjyaH, vasupUjyasya rAjJo'yamiti vA 'tasyedam' [ zrIsi0 6-3-160] ityaNi vAsupUjyaH / 12 / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 vigatamalo vimalAni vA jJAnAdInyasyeti vimalaH tathA garbhasthe mAturmatistanuzca vimalA jAteti vimalaH | 13 | anantakarmAMzAn jayati, anantairvA jJAnAdibhirjayati iti anantajit tathA garbhasthe jananyA anantaratnadAma dRSTam jayati ca tribhuvane'pIti anantajit, bhImo bhImasena iti nyAyAdananta iti / 14 / durgatau prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmaH tathA garbhasthe jananI dAnAdidharmaparA jAteti dharmaH / 15 / zAntiyogAttadAtmakatvAttattatkartRtvAdvA zAntiriti tathA garbhasthe pUrvotpannAzivazAntirabhUditi zAntiH / 16 / kuH pRthvI tasyAM sthitavAniti niruktAtkunthuH tathA garbhasthe ratnAnAM kunthurAziM dRSTavatIti kunthuH / 17 / " sarvottame mahAsattvakule ya upajAyate / tasyAbhivRddhaye vRddhairasAvara udAhRtaH / / 1 / / " itivacanAdaraH tathA garbhasthe jananyA svapne ratnamayo'ro dRSTaH iti araH / 18 / parISahAdimallajayAt niruktAt malliH tathA garbhasthe mAtuH surabhikusumamAlyazayanIyadohado devatayA pUrita iti malliH / 19 / manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH, 'manerudetaucAsya vA' [ zrIsi0 uNAdisU. 612] iti 'i'pratyaye upAntasyottvam, zobhanAni vratAnyasyeti suvrataH, munizcAsau suvratazca munisuvrataH, tathA garbhasthe jananI munivatsuvratA jAteti munisuvrataH / 20 / 150 parISahopasargAdinAmanAd 'namestu vA' iti vikalpenopAntyasyekArAbhAvapakSe namaH, tathA garbhasthe bhagavati paracakranRpairapi praNatiH kRteti namiH | 21 | dharmacakrasya nemivannemiH, tathA garbhasthe bhagavati jananyA riSTaratnamayo mahAnemirdRSTa iti riSTanemiH, apazcamAdizabdavat naJpUrvatve'riSTanemiH | 22 / pazyati sarvabhAvAniti niruktAtpArzvaH, tathA garbhasthe jananyA nizi zayanIyasthayA andhakAre sarpo dRSTa iti garbhAnubhAvo'yamiti matvA pazyatIti pArzvaH, pArzvo'sya vaiyAvRttyakarastasya nAthaH pArzvanAthaH bhImo bhImasena itivatpArzvaH | 23 | Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zlo-51 utpatterArabhya jJAnAdibhirvarddhata iti varddhamAnaH tathA garbhasthe bhagavati jJAtakulaM dhanadhAnyAdibhirvarddhata iti varddhamAnaH / 24 / vizeSAbhidhAnArthasaMgrAhikAcemAH zrI bhadrabAhusvAmipraNItA gAthA: "urUsUsahalaMchaNamusabhaM sumiNaMmi teNa usahajiNo / . akkhesu jeNa ajiyA, jaNaNI ajio jiNo tamhA / / 1 / / abhibhUA sassatti, saMbhavo teNa vaccaI bhayavaM / abhinaMdaI abhikkhaM, sakko abhinaMdaNo teNaM / / 2 / / jaNI savvatthaviNicchaesu sumaitti teNa sumaijiNo / paumasayaNammi jaNaNIi Dohalo teNa paumAbho / / 3 / / gabhaga jaM jaNaNI, jAya supAsA tao supAsajiNo / jaNaNii caMdapi aNami Dohalo teNa caMdAbho / / 4 / / savvavihIsu a kusalA, gabbhagae jeNa hoi suvihijiNo / piuNo dAhovasamo gabbhagae sIyalo teNaM / / 5 // maharihasijjAruhaNammi Dohalo teNa hoi sejjaMso / pUei vAsavo jaM, abhikkhaNaM teNa vasupujjo / / 6 / / * vimalataNubuddhi jaNaNI, gabbhagae teNa hoi vimalajiNo / rayaNavicittamaNaMtaM, dAmaM sumiNe tao''NaMto / / 7 / / gabhaga jaM jaNaNI, jAya sudhammatti teNa dhammajiNo / o vivo, gabbhagae teNa saMtijiNo / / 8 / / thUhaM rayaNavicittaM, kuMthu sumiNammi teNa kuMthujiNo / suviNe araM maharihaM, pAsai jaNaNi aro tamhA / / 9 / / varasurahimallasuaNammi Dohalo teNa hoi mallijiNo / jAyA jaNaNI jaM suvvaitti muNisuvvao tamhA / / 10 / / paNayA paccaMtanivA, daMsiyamitte jiNammi teNa namI / riTTharayaNaM ca nemiM, uppayamANaM tao nemI / / 11 / / sappaM sayaNe jaNaNI, jaM pAsai tamasi teNa pAsajiNo / vaddhai nAyakulaMti a, teNa jiNo vaddhamANotti / / 12 / / " [ Avazyakani. 1093-1104] / 161 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 . dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | Cos-51 kIrtanaM kRtvA cetaHzuddhyarthaM praNidhAnamAha"evaM mae abhithuA, vihuarayamalA phiinnjrmrnnaa| cauvIsaMpi jiNavarA, titthayarA me psiiyNtu||5||" 'evaM' anantaroditena vidhinA 'maye'tyAtmanirdezaH, 'abhiSTutA' Abhimukhyena stutAH svanAmabhiH kIrtitA ityarthaH, kiMviziSTAste? 'vidhUtarajomalAH' rajazca malaM ca rajomale vidhUte prakampite anekArthatvAdapanIte rajomale yastai vidhUtarajomalAH, badhyamAnaM ca karma rajaH, pUrvabaddhaM tu malam, athavA baddhaM rajo nikAcitaM malam, athavA airyApathaM rajaH sAmparAyikaM malamiti / yatazcaivaMbhUtA ata eva 'prakSINajarAmaraNAH' kAraNAbhAvAt 'caturviMzatirapi', apizabdAdanye'pi, 'jinavarAH' zrutAdijinebhyaH prakRSTAH , te ca 'tIrthakarA' iti pUrvavat, 'me' mama, kim / ? 'prasIdantu' prasAdaparA bhavantu / te ca vItarAgatvAdyadyapi stutAstoSam, ninditAzca dveSaM na yAnti, tathA'pi stotA stutiphalaM nindakazca nindAphalamApnotyeva, yathA cintAmaNimantrAdhArAdhakaH / yaduktaM vItarAgastave zrIhemasUribhiH "aprasannAt kathaM prApyaM, phalametadasaGgatam / cintAmaNyAdayaH kiM na, phalantyapi vicetanAH? / / 1 / / " [vItarAga0 19 / 3] iti / atha yadi na prasIdanti tatkiM prasidantviti vRthA pralApena?, naivam bhaktyatizayena evamabhidhAne'pi na doSaH / yadAha"kSINaklezA ete, na hi prasIdanti na stavo'pi vRthA / tatstavabhAvavizuddheH, prayojanaM karmavigama iti / / 1 / / " tathA "kittiyavaMdiyamahiA, jee logassa uttamA siddhaa| AroggabohilAbhaM, samAhivaramuttamaM diNtu||6||" 'kIrtitAH' svanAmabhiH proktAH, 'vanditAH' trividhayogena samyag stutAH, 'mahitAH' puSpAdibhiH pUjitA / maiA iti pAThAntaram tatra mayA, ka ete? ityAha 'ya ete' 'lokasya' prANivargasya karmamalakalaGkAbhAvenottamAH prakRSTAH, siddhyanti sma siddhAH kRtakRtyA ityarthaH, arogasya bhAva ArogyaM siddhatvam tadarthaM bodhilAbhaH arhatpraNItadharmaprAptirArogyabodhilAbhaH, sa hyanidAno mokSAyaiva bhavati tam tadarthaM ca samAdhivaraM varasamAdhi paramasvAsthyarUpaM bhAvasamAdhimityarthaH, asAvapi tAratamyabhedAdanekadhaiva ata Aha-'uttamaM' sarvotkRSTam, 'dadatu' prayacchantu, etacca bhaktyocyate, yata uktam Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 163 "bhAsA asaccamosA, navaraM bhattIi bhAsiA esA / naEUR pavIveknosA, viMti samardi 2 vordi 2 TR" [mAvatha nirtho 2208] tathA"cNdesu nimmalayarA, Aiccesu ahiyaM pyaasyraa| sAgaravaragaMbhIrA, siddhA siddhiM mama disNtu||7||" 'paJcamyAstRtIyA ca' [zrIsi0 8-3-136] iti paJcamyarthe saptamI, atazcandrebhyo nirmalatarAH sakalakarmamalApagamAt, pAThAntaraM vA 'caMdehiM nimmalayarA', evamAdityebhyaH adhikaM prakAzakarAH, kevalodyotena lokAlokaprakAzakatvAt / uktaM ca"caMdAiccagahANaM, pahA payAsei parimiyaM khittaM / triyanALanaMbo, togAsnAM pAse III" [mAva.ni. 2202] sAgaravaraH svayambhUramaNAkhyaH samudraH parISahopasargAdyakSobhyatvAttasmAdapi gambhIrAH, siddhAH karmavigamAt kRtakRtyAH, siddhiM paramapadaprAptim, mama dizantu prayacchantu / "aDavIsapayapamANA, iha saMpaya vaNNa dusayachappannA / nAmajiNatthayarUvo, cautthao esa ahigAro / / 1 / / " iti nAmAIdvandanAdhikArarUpazcaturtho'dhikArastRtIyo daNDakaH / TIkArca - uSa sthApanA ..... paka: A sthApanA arihaMtanA vaMdana nAmano trIjo adhikAra che=namutthaNa sUtrathI prathama bhAva arihaMtanI stuti karI te prathama adhikAra hato, "je aUA siddhA...' dravya arihaMtanI stuti karI te bIjo adhikAra hato ane 'arihaMtaceiANaM' sUtra dvArA sthApavA arihaMtanI stuti karAya che te trIjo adhikAra che. bIjo daMDaka che=namutthaNa vAmano pahelo daMDaka bolAyo. arihaMtaceIANa vAmano bIjo daMDaka che. kAyotsarga ATha ucchazvAsa mAtra che=arihaMtaceIANaM' sUtra bolIne karAto kAussagga ATha ucchavAsa pramANa che. vaLI ahIM=kAussagnamAM, dhyeyano niyama nathI=jenAthI zubhadhyAna thAya te dhyeyano kAyotsarga karAya che. ane kAyotsarganA aMte jo eka ja zrAvaka kAussagna kare che to "tamoarihaMtANaM' e prakAre namaskArathI kAyotsarga pArIne jyAM caityavaMdanAne karato zrAvaka che, tyAM je bhagavAnanI sthApanArUpa pratimA sabrihita che tenI stuti bole che. ane ghaNA caityavaMdana karanArA che to eka ja zrAvaka stuti bole che. vaLI anya kAyotsargamAM rahelA ja sAMbhaLe che, jyAM sudhI stutinI samApti thAya. tyArapachI sarva paNa caityavaMdana karanArA namaskArathI kAyotsarga pAre che. tyArapachI kAussagna pAryA pachI, A avasarpiNImAM bhAratavarSamAM Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 je tIrthaMkaro thayA che teonA eka kSetra nivAsAdithI Asa upakArIpaNuM hovAne kAraNe kIrtana mATe zrAvaka caturvizatistava bole che=eka zrAvaka bole che athavA ghaNA zrAvako bole che=bIjA ghaNA zrAvako vivekapUrvaka manamAM bole che. lokanA udhotane karanArA, dharmatIrthane karanArA jina evA arihaMta covIza paNa kevalInuM huM kIrtana karIza." III arahaMta' e vizeSa pada che. ukta nirvacanathI "aham =namuttharaM sUtramAM "arihaMtANaM' padamAM kahevAyelA svarUpathI aha che. kIrtana karIza=nAmanA uccAraNapUrvaka stuti karIza. ane te=arihaMto rAjyAvasthAmAM dravyaarihaMto hoya che. ethI bhAva arihaMtanA pratipAdana mATe kahe che. kevalInI-utpanna kevalajJAnavALA bhAva arihaMtonI huM stuti karIza ema avaya che. AnA dvArA jJAnAtizaya kahevAyo. temanI saMkhyAne kahe che =kIrtananA viSayabhUta tIrthakaronI saMkhyAne kahe che. covIza'=covIza tIrthakaronuM huM kIrtana karIza. "pa' zabdathI anyanuM paNa=anya tIrthakaronuM paNa, huM kIrtana karIza. kevA viziSTa arihaMtonuM huM kIrtata karIza ? ethI kahe che. lokanA udhotane karatArA evA tIrthakaronuM huM kIrtana karIza ema atraya che. pramANathI dekhAya che e loka che. paMcAstikAyAtmaka loka che. kevalAlokanA prakAzathI tenA udyotane karavAnA svabhAvavALA bhagavAnanuM huM kIrtana karIza ema anvaya che=sarva lokane prakAzana karavAnA svabhAvavALA evA tIrthakaronuM huM kIrtana karIza ema avAya che. " nathI zaMkA kare che. "kevalina' e zabda kahevAthI ja A gAtArtha cheHloka udyotakara zabdano artha prApta thAya che; kema ke lokane udyota karavAnA svabhAvavALA ja kevalI che. tene graMthakArazrI kahe che. tArI vAta sAcI che. vijJAnaadvaitanA tirAsathI udyota karanArAthI udyotyanA paMcAstikAyamaya lokanA bhedane batADavA mATe kevalIthI pRthaka udyotakara grahaNa karAyela che. ane te lokaudyotakarapaNuM zrAvakonA upakAra mATe che. ane anupakArInI koI paNa stuti karato nathI. ethI upakArapaNAnA pradarzana mATe kahe che. dharmatIrthane karanArA evA bhagavAnanuM huM kIrtana karIza ema avaya che. dharma ukta svarUpavALo che. AnAthI tarAya e tIrtha che. dharmapradhAna tIrtha dharmatIrtha che. dharmanA grahaNathI dravyatIrtha rUpa nadI AdinuM ane zAkyAdi saMbaMdhI adharmapradhAna tIrthano parihAra karAyo. takaraNa svabhAvavALA= dharmatIrthane karavAnA svabhAvavALA, teonuM huM kIrtana karIza ema avaya che. dharmatIrthakaronuM ja svarUpa spaSTa kare che. deva sahita manuSya ane asuronI parSadAmAM sarvabhASAmAM pariNAmI evI vANIthI dharmapravartaka evA arihaMtonI huM stuti karIza. AnAthI dhamativaiyare dharmatIrthaMkara padathI pUjAtirAya ane vayanAtizaya kahevAyo. "apAyApagamAtizaya'kahe che. "jinone' rAga-dveSAdine jItanArA evA jinonuM huM kIrtana karIza ema avAya che. je kahevAyuM che. huM kIrtana karIza' ethI tenA kIrtana karatAM kahe che - Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 165 "usabhamajiyaM ca vaMde, saMbhavamabhinaMdaNaM ca sumaiM ca / paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vaMde / / 2 / / suvihiM ca puSpadaMtaM, sIyala-sijjaMsa-vAsupujjaM ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM, dhamma saMtiM ca vaMdAmi / / 3 / / kuMthu araM ca malli, vaMde muNisuvvayaM namijiNaM ca / vaMdAmi riTThanemiM, pAsaM taha vaddhamANaM ca / / 4 / / " logassasUtranI A gAthAno samudAyano artha sugama che. vaLI padArtha vibhAga karAya che. ane te sAmAnyathI ane vizeSathI vibhAga karAya che. tyAM sAmAnyathI RSati gacchati paramapadane=paramapadane je prApta kare te RSabha. "vAlo' (zrI si. 8-1-131) e pramANe 'uttva'mAM sadaM=RSabha' banyo. vRSabha' e paNa dukhAgnithI dagdha evA jagatane dezavAjalathI varSe che siMcana kare che. e pramANe Ano vRSabha' zabdano avartha che. "vRvme vA vA' (zrI si. 8-1-132) e prakAre 'a'kArathI katarUtve Ano paNa sada thAya che. vaLI vizeSathI Uru upara jaMghA upara, vRSabhanuM lAMchana bhagavAnane hatuM. ane mAtA vaDe cauda svapnomAM prathama RSabha jovAyo. tethI RSabha athavA vRSabha e pramANe nAma karAyuM. 1II pariSahAdi vaDe alijita che ethI ajita che. ane garbhamAM bhagavAna hote chate mAtA cUtamAM rAjA vaDe na jitAI ethI ajita che. II saMbhave che. prakarSathI thAya che cotrIsa (34) atizayanA guNo AmAM e saMbhava. A=saMbhavanAtha bhagavAna, stuti karAve chate zamanuM sukha thAya che e saMbhava. tyAM='saMbhava' zabdamAM 'zaSoH saH' (zrI si. 8-1-260) e prakAre satvamAM saMbhava che. ane A garbhamAM Ave chad=saMbhavanAtha bhagavAna mAtAnA garbhamAM Ave chate, adhikasabhya saMbhava thavAthI saMbhava che adhika dhAnya utpanna thavAthI saMbhava che. II. devendra Adi vaDe abhinaMdana karAya che e abhinaMdana ane garbhathI mAMDIne satata Indra vaDe abhinaMdana karAyA hovAthI abhinaMdana. lljhA suzobhana mati che ane e sumati. ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtAne sunizcita mati thaI ethI sumati. IfpA niSpakatAne aMgIkAra karIne padmanI jema prabhA che jene e padmaprabha. ane padmanA zayanano dohalo mAtAno devatAthI purAyo ethI ane padmavarNavALA bhagavAna hatA ethI padmaprabha. is zobhana pArzva che ane te supArzva arthAt suMdara sarva bAjuo che jemane e supArzva. ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtA paNa suMdara pAsAvALAM thayAM mATe supArzva. IIkA caMdranA jevI prabhA=jyotsA=saumya legyA vizeSa che Ane e caMdraprabhA ane devIne=bhagavAnanI Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 mAtAne, caMdrapAtano dohalo thayelo ane bhagavAna caMdrasamAna varNavALA hatA ethI caMdraprabha. ITa zobhatavidhisarvatra kauzalya che ane te suvidhi. ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtA paNa AvA prakAranAM thayAM=sarvatra kuzala thayAM ethI suvidhi. puSpanI kaLI jevA manohara dAMta hovAthI puSpadaMta e pramANe bIjuM nAma che. 19 badhA jIvonA saMtApane haraNa karanAra hovAthI zItala=bhagavAna zItala che ane garbhastha bhagavAna hote chate pitAne pUrvamAM utpanna thayela acikitsa evo pittano dAha-asAdhya evo dAha mAtAnA hAthanA sparzathI upazAMta thayo ethI zItala. 10 sakala bhavananuM paNa prazasyatamapaNuM hovAne kAraNe zreyane karanArA hovAthI zreyAMsanAtha. zreyane karanArA be avaMsa che Amane e zreyAMsa ane garbhastha bhagavAna hote chate koInA vaDe paNa pUrvamAM anAkrAMta evI devAdhiSThita zayyA mAtA vaDe AkrAMta karAI ethI zreya thayuM. mATe zreyAMsa bhagavAnanuM nAma zreyAMsanAtha karAyuM. 11 vasuo deva vizeSa che=Indro che. teone pUjya vasupUjya. prasArityAga (zrI si. prajJAoiDanuM 7-2-165) vyAkaraNanA sUtrathI vAsupUjya ane garbhastha bhagavAna hote chate vasu-suvarNa tenAthI indroe rAjakulanI pUjA karI. mATe vAsupUjya athavA vasupUjya rAjAno Akaputra, e vAsupUjya. 1rA vigata mala che jemane te vimala athavA vimala che jJAnAdi Ane e vimala ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtAnI mati ane mAtAnuM zarIra vimala thayuM ethI vimala. ll13 anaMta kamalA aMzone jaya kare che=anaMtakALathI AtmA para vartatA karmanA aMzono jemaNe jaya kare che evA athavA anaMtajJAnAdithI zobhe che e anaMtajit ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtA vaDe anaMta ratnano dAbaDo jovAyo ane traNa bhuvanamAM paNa jaya pAme che. ethI anaMtajituM. bhImobhImasena e cAyathI "anaMtajinuM "anaMta' thayuM. 14 durgatimAM paDatA jIvonA samUhane dhAraNa kare che e dharma. ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtA dAnAdi dharmaparAyaNavALAM thayAM ethI dharma. ll1paNA zAMtinA yogathI tadAtmakapaNuM hovAthI athavA tatkatRpaNuM hovAthI zAMtinAtha bhagavAna ane garbhastha bhagavAna pote chate pUrva utpanna azivanI zAMti thaI-upadravanI zAMti thaI ethI zAMtinAtha nAma paDyuM. ll16 ku=pRthvI, temAM sthitivALA e prakAranI vyutpattithI kuMthu ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtAne ratnonI rAzi dekhAI ethI kuMthu. 17nA tenI kulanI, abhivRddhi mATe sarvottama mahAsatvakulamAM utpanna thAya che A vRddha vaDe ara kahevAyA. e prakAranA vacanathI 'ara che ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtA vaDe svapnamAM ratnatraya ara jevAyo. ethI aranAtha bhagavAna e Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-1 167 pariSahAdi mallane jItanAra hovAthI e prakAranI vyutpattithI malli ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtAno sugaMdhI kusumonI mALAnI zayAmAM sUvAno dohalo devatA vaDe purAyo ethI malli. 19 jagatanI trikAlaavasthA mAne che= yathArtha manana kare che te muni. "maneto vAstha vA' (zrI si. 3visU. 612) e prakAranA 'rU pratyayamAM upAMtanuM 'utva' che. zobhana vrato che Amane e suvrata. muni evA suvrata e munisuvrata. ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtA muninI jema suvratavALI thaI ethI munisuvrata. n20| pariSaha-upasargAdine namAvanAra hovAthI taminAtha' nAma paDyuM. "nametu vA' e sUtrathI vikalpa vaDe upAsya "rU'kAranA abhAva pakSamAM namaH ane garbhastha bhagavAna hote chate paracakranA rAjAo vaDe paNa namana karAyA=bhagavAnanA pitA tamana karAyA ethI tami. paranA dharmacakranI neminA jevA nemi=dharmacakranI dharI jevA temi ane garbhastha bhagavAna hote chate mAtA vaDe riSTa ratnamaya mahAnemi jovAyo. ethI riSTanemi apazcamAdi zabdanI jema tApUrvapaNAmAM ariSTanemi. 22aaaa sarva bhAvone jue che e vyutpattithI pArzva. ane garbhastha bhagavAna hote chate zayyAmAM rahelAM mAtA vaDe rAtrinA aMdhakAramAM sarpa jovAyo. ethI garbhano A anubhAva che=garbhanuM A kArya che, e pramANe mAnIne, jue che' e pArzva. vaiyAvRtya karanAra pArzva che Amane tenA nAtha pArzvanAtha=vaiyAvRtya karanAra pArzva yakSa che Amane tenA nAtha pArzvanAtha. bhImo bhImasena ethI pArzva. purA utpattithI mAMDIne=janmathI mAMDIne jJAnAdithI vadhe che ethI vardhamAna ane garbhastha bhagavAna hote chate jJAnakula dhanadhAtyAdithI vadhe che ethI vardhamAna. ra4o vizeSa nAmanA arthatI saMgrAhikA bhadrabAhusvAmIthI praNIta gAthAo TIkAmAM Apela che. kIrtana karIne covIza tIrthakaronAM nAmanuM kIrtana karIne cittazuddhi mATe praNidhAnane kahe che - A rIte mArA vaDe abhiprutastuti karAyelA, rajamalathI rahita, prakSINa thayelA jarA-maraNavALA covIza paNa jinavaro, tIrthakaro mArA upara prasanna thAo. A rIte-pUrvamAM 'usabha majiyaM ca vaMde...' ItyAdi karyuM. e prakAranI anaMtara kahevAyelI vidhi vaDe, mArA vaDe abhiSTata=abhimukhabhAvathI svanAma vaDe stuti karAyelA-tIrthaMkaranA nAma vaDe kIrtana karAyelA kevA te che? kevA tIrthakaro che ? e kahe che. vidhUta rajamalavALA che=raja ane mala rajamala. vidhUta karI che prakampita karAI che jeo vaDe, anekArthapaNuM hovAthI apanayata karAI che rajamala jemanA vaDe, te vidhUta rajamalavALA che ane badhyamAna karma raja che. vaLI pUrvabaddha mala che. arthAt vartamAnamAM baMdhAtuM karma raja che ane pUrvamAM bAMdheluM karma mala che. athavA baddha karma raja che, nikAcitakarma mala che. athavA IryApatha karma raja che, sAmparAyika karma mala che. ane je kAraNathI AvA prakAranA che= bhagavAna rajamalathI rahita che. AthI ja prakSINa jarA-maraNavALA che; kema ke kAraNano abhAva Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 che=jarA-maraNanA kAraNarUpa raja ane malano abhAva che. covIza paNa jinavaro 'pi' zabdathI anya paNa jinavaro=zrutAdi jinothI prakRSTa evA jinavaro ane te tIrthaMkaro che. tIrthaMkarono artha pUrvanI jema che. mane zuM ?=tIrthaMkaro mArA para zuM ? prasAda karo-prasAdala thAo ane vItarAgapaNuM hovAthI teo joke stuti karAyelA toSane ane niMdA karAyelA dveSane pAmatA nathI, topaNa stuti karanAra stutinA phaLane ane niMdaka niMdAnA phaLane prApta kare ja che. je pramANe ciMtAmaNi ratnano ArAdhaka ane maMtrAdino ArAdhaka tenA phaLane prApta kare che. je kAraNathI vItarAgastotramAM zrI hemasUrIzvarajI vaDe kahevAyuM che. 168 "aprasanna evA bhagavAnathI=prasanna nathI thatA evA bhagavAnathI, phala kevI rIte prApya che ? e asaMgata che. ciMtAmaNi Adi zuM acetana paNa phaLatA nathI ?" arthAt phaLa Ape ja che. (vItarAgastotra-19-3) 'graMtha'thI zaMkA kare che. jo bhagavAna prasAda karatA nathI to 'prasAda karo' e pramANe vRthA pralApathI zuM ? tene graMthakArazrI kahe che. e pramANe na kahevuM; kema ke bhaktinA atizayathI A pramANe kahevA chatAM paNa doSa nathI. jene kahe che "kSINa klezavALA A=bhagavAna, prasAda karatA nathI. stava paNa vRthA nathI; kema ke tenA=bhagavAnanA, stavanA bhAvathI thanArI vizuddhinuM prayojana karmavigama che." ane "kIrtana karAyelA, vaMdana karAyelA, pUjana karAyelA je A lokanA uttamasiddho che. teo Arogya-bodhilAbha, uttamasamAdhi Apo." kIrtana karAyelA=potAnA nAmo vaDe kahevAyelA=tIrthaMkaronAM nAmo vaDe kahevAyelA, vaMdana karAyelA=trividha yogathI samyak stuti karAyelA, mahitA=puSpAdithI pUjana karAyelA. 'maga' e pAThAMtara che. tyAM mA=mArA vaDe e pramANe artha karavo. A koNa che ?=kIrtana karAyelA, vaMdana karAyelA A koNa che ? ethI kahe che. je A lokanA=prANIvarganA, karmamalanA kalaMkanA abhAvane kAraNe uttama=prakRSTa siddho che=sarva prayojana siddha thayAM che evA kRtakRtyo che. e pramANe artha che. arogano bhAva Arogya=siddhapaNuM. tenA mATe bodhilAbha=Arogya mATe bodhilAbha=arhattpraNIta dharmanI prApti, ArogyabodhilAbha che. nidAna vagarano te=bodhilAbha mokSa mATe ja thAya che te ane tenA mATemokSa mATe samAdhi vara=zreSTha samAdhi=parama svAsthyarUpa bhAvasamAdhi. A paNa=bhAvasamAdhi paNa, tAratamyanA bhedathI aneka prakAranI ja che AthI kahe che. uttama=sarvotkRSTa samAdhine Apo. ane A=sarvotkRSTa samAdhi Apo e bhakti vaDe kahevAya che. je kAraNathI kahevAyuM che. "bhASA asatyAmRSA che. kevala bhaktithI A bolAI che. kSINa rAga-dveSavALA bhagavAna samAdhi ane bodhi ApatA nathI." (Avazyakaniryukti-1108) ane Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 169 caMdrothI nirmaLatara, sUryothI adhika prakAza karanArA, sAgaravA gaMbhIra svayaMbhUramaNa samudra jevA gaMbhIra evA siddha bhagavaMto mane siddhine Apo." paMcamInA ane tRtIyAnA e sUtrathI, (zrI si. 8-3-136) paMcamInA arthe saptamI che. AthI caMdrothI nirmaLatara evA siddha bhagavaMto che; kema ke sakala karmamalano apagama che. athavA pAThAMtara pramANe "vale inimmara'=caMdrothI nirmaLatA siddha bhagavaMto che. e rIte sUryothI adhika prakAzane karanArA siddha bhagavaMto che; kema ke kevalajJAnanA udyotathI lokAlokanuM prakAzakapaNuM che. ane kahevAyuM che. "caMdra, sUrya ane grahonI prabhA parimita kSetrane prakAzana kare che. kevalajJAnanI prApti lokAlokane prakAzana kare che." (Avazyakaniryukti-1102) sAgaravara=svayaMbhUramaNa nAmano samudra, pariSaha-upasargAdithI akSobhyapaNuM hovAthI tenAthI paNa gaMbhIra svayaMbhUramaNasamudrathI paNa gaMbhIra, evA siddha karmanA vigamana kAraNe kRtakRtya che evA siddho mane paramapadanI prAptirUpa siddhine Apo. ahIM=logassa sUtramAM, aThAvIsa (28) pada pramANa saMpadA che. varNa baso chappana (rapa) che. nAmajinanA stavarUpa A caturvizatino adhikAra che." ethI nAmaarihaMtanA vaMdananA adhikArarUpa cotho adhikAra, trIjo daMDaka thayo. bhAvArtha: zrAvaka caityavaMdana karIne bhAvatIrthakaro pratye bhaktinI vRddhi karavAthuM namutthaNa' sUtra bole che. tenA aMte dravyatIrthakaronI bhakti karavArthe "je aIA siddhAthI traNa kALanA tIrthakarone namaskAra kare che. "arihaMta ceiANaM" daMDaka dvArA sthApanA tIrthakarane namaskAra kare che. jethI tIrthaMkara pratyenI bhaktino atizaya satata haiyAmAM vRddhi pAme che. A rIte sthApanA tIrthaMkaranI stavanA karyA pachI tIrthakaronuM nAma paNa kIrtana karavA yogya che. tethI logassasUtra dvArA tIrthakaronA nAmanuM smaraNa karavApUrvaka nAmanikSepAthI paNa bhagavAna pratyenI bhaktinI vRddhi karavA zrAvaka yatna kare che. tyAM bhAvatIrthakaronuM svarUpa smRtimAM Ave te arthe prathama gAthAthI pratijJA kare che ke AvA guNovALA tIrthakaronuM huM kIrtana karIza. A prakAre saMkalpa karavAthuM bhAvatIrthakara kevA che ? tene saMkSepathI upasthita kare che. ane arihaMta kevA che ? tenA vizeSaNa rUpe anya pado che. arihaMta lokanA udyotane karanArA che. e prakAre bolavAthI upasthiti thAya che ke paMcAstikAyamaya loka che ane tIrthakaro kevalajJAnathI lokanuM yathArtha jJAna karAve che. tethI bhagavAnanA vacanAnusAra lokanA svarUpanuM jJAna karIne yogya jIvo potAnA hitane anusAra ucita pravRtti karavAmAM kuzaLa bane che. temAM prabaLa kAraNa tIrthakaro che. vaLI bhagavAna dharmatIrthanI sthApanA karanAra che. jethI bhagavAnanA tIrthanuM avalaMbana laIne saMsArIjIvo durgatinA pAtathI AtmAnuM rakSaNa karI zake che ane sadgatinI prApti dvArA uttarottaranA dharmane sevIne tIrthakara tulya pote paNa siddhAvasthAne prApta kare che. AvA taravAnA sAdhanarUpa dharmatIrthanI sthApanA karanArA bhagavAna che. vaLI bhagavAne mohane jItyo che tethI jina che. te rIte Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | bloka-11 upasthiti thavAthI bhagavAnanI jina avasthA pratye dRDharAga thAya che. AvA covIze tIrthakaronuM huM nAmathI kIrtana karIza. e prakAre pratijJA karIne tyArapachI te covIza tIrthakarone temanAM nAmathI traNa gAthA dvArA upasthita karIne zrAvaka vaMdana kare che. jethI teonAM nAma dvArA bhAvatIrthakara pratye pUjyabuddhi vRddhi pAme che. vaLI te tIrthakaronAM nAmo vyutpattine AzrayIne kevA guNavALAM che te graMthakArazrIe batAvela che. tethI te te nAma dvArA vAcya evA svarUpanI upasthiti thAya che. jema "ghaTa lAva' kahevAthI "ghaTa' zabda dvArA viveka puruSane anya sarva padArtho karatA "ghaTa', ghaTa svarUpe jaNAya che. tethI ghaTane lAve che. anya vastu lAvato nathI. tema RSabhAdi zabdonI vyutpatti kyA svarUpavALI che tenuM samyaka Alocana karIne tenA vAcyabhAvathI je zrAvake te te tIrthakaronuM svarUpa sthira karyuM che te svarUpe tIrthakaronI upasthiti thAya che. tethI tevA uttamaguNavALA puruSa pratye bahumAnanI vRddhi thAya che. logassa ujjo agare prathama gAthAthI je bhAvatIrthakaronuM svarUpa batAvyuM te tIrthakaronuM ja RSabhAdi nAma che ane RSabha zabda tIrthakaranA kyA bhAvane batAve che. tenI upasthiti thavAthI upayogapUrvaka bolatA zrAvakane te bhAva pratye bhaktino atizaya thAya che. ane jeTalA aMze je guNanI upasthiti thAya che te guNavALA pratye teTalA bahumAnajanya rAgano atizaya thAya che. je pramANe zrAvakane bhAva thAya che te pramANe zrAvakane nirjarAno atizaya thAya che. AthI ja bhagavAnanA sthApanA nikSepAnI bhaktithI jema nAgaketane kevalajJAna thayuM tema yogya jIvone bhagavAnanA nAmakIrtana dvArA paNa bhAvano prakarSa thAya to kevalajJAnanI prApti thaI zake che ane zrAvaka paNa svabodhAnusAra bhagavAnanA svarUpanuM pratisaMdhAna karIne te te nAma bole che tyAre te te tIrthakaro pratye bhaktino atizaya thAya che. tethI zrAvakanA upayoga anusAra guNasthAnakanI vRddhi thAya che. A rIte covIze tIrthakaronuM nAmasmaraNa traNa gAthAthI karIne zrAvaka bhAvanA atizaya arthe praNidhAna kare che ke A rIte mArA vaDe covIze tIrthakaro stuti karAyelA che. jeo rajamala vagaranA che. jarA-maraNano nAza karyo che tevA che ane te covIze tIrthakaro mArA upara prasAda karo. A prakAre bhaktithI bolIne tIrthakaronA bhAvothI AtmAne atyaMta vAsita karavArthe zrAvaka yatna kare che; kema ke prastuta gAthAthI zrAvakane upasthita thAya che ke potAnA vaDe smaraNa karAyelA covIze tIrthakaro karmarUpI raja ane malathI rahita thayA che. tethI kRtakRtya che ane karmamala vagaranA hovAthI jarA ane maraNa je saMsArI jIvone avinAbhAvI che teno bhagavAne nAza karyo che. mATe karmarajathI rahita ane jarA-maraNanA upadravathI rahita evA tIrthakaronI bhakti karIne huM paNa temanI jema karmarajamalathI saMsAramAM prApta thatA sarva upadravothI mukta thAuM. ane tevA abhilASapUrvaka bhagavAnanI prArthanA karavAthI bhagavAna pratyenA bhaktinA baLathI ja zrAvaka paNa rajamalane nAza karavAne anukULa mahAbaLa saMcaya kare che. te baLa saMcaya karavAthe ja zrAvaka kahe che ke covIze jinezvaro-tIrthakaro mArA upara prasAda karo. Ama kahIne potAne tIrthakaranuM vacana samyapha pariNamana pAme to potAne bhagavAnano prasAda prApta thAya tevo adhyavasAya zrAvaka kare che. vaLI, bhaktinI vRddhi arthe zrAvaka kahe che ke kIrtita, vaMdita, pUjita evA je lokamAM uttamasiddho che, teo mane bhAvaArogyanI prApti mATe bodhilAbha Apo ane uttamakoTinI samAdhi Apo. jethI bodhilAbha Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 171 ane uttamakoTinA samAdhinA baLathI siddha bhagavaMta tulya huM bhAvaArogya prApta karuM. prastuta logassa sUtramAM covIze tIrthakaro potAnA nAmathI kIrtana karAyelA che ane "usabhAmajisaM ca vaMde' Adi pada dvArA vaMdana karAyelA che. ethI logassa sUtramAM "mA' zabda pAThAMtara che. tenA kAraNe upasthita thAya ke usabhAmajie... Adi traNa gAthA dvArA covIze tIrthakaro mArA vaDe kIrtana karAyelA che ane 'vaM' pada dvArA vaMdana karAyelA che. evA A covIze tIrthakaro lokamAM uttamasiddha che; kema ke sarva prayojano teoe siddha karyA che. AthI ja sarva karmarahita avasthAne pAmelA che ane temanA jevuM ja bhAvaArogya potAne paNa joIe che. zlokanA uttarArdhathI bhAvaArogyane pAmelA evA siddha bhagavaMtanI pAse zrAvaka mAMgaNI kare che ke mAre bhAvaArogyanI prAptinA kAraNabhUta bodhilAbha ane uttamasamAdhi mane Apo. tethI zrAvakane upasthita thAya che ke covIze tIrthakaro siddhAvasthAne pAmyA che. tethI bhAvaroga temano nAza pAmyo che. AthI ja pUrNa ArogyavALA che ane tevuM bhAvaArogya potAne paNa iSTa ja che ane tenI prAptino upAya bodhilAbha che. A bodhilAbha eTale bhagavAne batAvelA mokSamArgano yathArtha bodha. te mokSamArganA yathArtha bodhane anurUpa ucita pravRtti karavAthI prApta thatI zreSTha samAdhi bhAvaArogyanuM kAraNa che. mATe jo huM bodhilAbha ane zreSTha samAdhine prApta karIza to tenA baLathI pUrNa Arogya huM prApta karIza. Ama bhagavAna pAse bhAvaArogyanA upAya rUpe bodhilAbha ane zreSTha samAdhinI mAMgaNI karIne zrAvaka haMmezAM apramAdabhAvathI bhagavAnanA vacananA rahasyane jANavA mATe ane jANIne te vacananA baLathI AtmAmAM samAdhi utpanna thAya te rIte sadA yatna kare che. ane potAno te prakArano yatna atizayita thAya te mATe logassa sUtramAM prasaMge prasaMge te prakAre bhagavAna pAse mAMgaNI kare che. jethI samyak karAyelI prArthanAthI te prakAranI icchAne ullasita karIne bodhilAbha ane uttamasamAdhi mATe daDhayatna karavA mATe baLa saMcaya thAya che. vaLI, bhagavAnanI siddhAvasthA pratye bhaktino atizaya karavArthe zrAvaka bole che ke caMdrathI adhika nirmaLatara, sUryathI adhika prakAza karanArA, svayaMbhUramaNasamudrathI adhika gaMbhIra evA siddha bhagavaMta mane siddhine Apo. A prakAre bolavAthI zrAvakane upasthiti thAya che ke caMdra jema zItalatAne karanArA che tema mohanI anAkuLa avasthA zItalatA svarUpa che ane bhagavAna saMpUrNa moha vagaranA hovAthI atyaMta nirmaLatara che; kema ke AtmAnA sahaja zItala svabhAvamAM varte che. vaLI, sUrya jagatane prakAza karanAra che. topaNa parimita kSetrane prakAzita kare che. jyAre bhagavAna kevalajJAna dvArA lokAlokane prakAzita kare che. mATe surya karatAM adhika prakAza karanAra che. A rIte mohanI anAkuLa avasthA ane kevalajJAnathI pUrNa prakAzaka avasthA rUpe bhagavAnanI upasthiti thAya che. vaLI, svayaMbhUramaNasamudra ati gaMbhIra che. kyAreya kSobha pAme tevo nathI. tenAthI paNa adhika gaMbhIra bhagavAna che; kema ke jagatanA sarva padArthomAMthI koI padArtha bhagavAnane aMtaraMga kSobha utpanna karavA samartha nathI ane tevA bhagavAna siddhine prApta karavAnI Asanna avasthAmAM che mATe siddha che. tevA bhagavAna potAne paNa bhagavAna tulya siddhipadane Apo. e prakAre prArthanA karavAthI zrAvakane siddhipadanI prAptino utkRSTa abhilASa thAya che ane jene siddhipadano Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | cs-51 utkRSTa abhilASa thAya te mahAtmA avazya zaktinA prakarSathI siddhipadanA upAyabhUta bhagavAnanA vacananuM avalaMbana laIne sadA yatna kare che. A rIte bhAvana karIne zrAvaka mokSapathane anukULa prayatna karavAnI zaktino saMcaya kare che. TI : evaM caturviMzatistavamuktvA sarvaloka evArhaccaityAnAM vandanAdyarthaM kAyotsargakaraNAyedaM paThati paThanti vA "savvaloe arihaMtaceiyANaM karemi kAussaggamityAdi vosirAmIti yAvat", vyAkhyA pUrvavat, navaraM-sarvazcAsau lokazca adhaUrdhvatiryagbhedastasmiMstrailokya ityarthaH, adholoke hi camarAdibhavaneSu, tiryagloke dvIpAcalajyotiSkavimAnAdiSu, Urdhvaloke saudharmAdiSu santyevAhaccaityAni tatazca maulacaityaM samAdhikAraNamiti mUlapratimAyAH prAk stutiruktA, idAnIM sarve arhantastadguNA iti sarvalokagrahaH, tadanusAreNa sarvatIrthakarasAdhAraNI stutiH anyathA anyakAyotsarge'nyA stutiriti na samyaga, atiprasaGgAt, iti sarvatIrthakarANAM stutiruktA, eSa sarvalokasthApanArhatstavarUpaH paJcamo'dhikAraH / idAnIM yena te bhagavantastadabhihitAzca bhAvAH sphuTamupalabhyante tatpradIpasthAnIyaM samyak zrutamarhati kIrtanam, tatrApi tatpraNetRRn bhagavatastatprathamaM stauti"pukkharavaradIvaDDe, dhAyaisaMDe ya jaMbudIve y| bharaheravayavidehe, dhammAigare nmNsaami||1||" bharataM bharatakSetrama, airavatamairavatakSetrama, videhamiti bhImo bhImasena iti nyAyAt mahAvidehakSetraM evaM samAhAradvandvaH teSu bharatairavatavideheSu, 'dharmasya' zrutadharmasya, 'AdikarAn' sUtrataH prathamakaraNazIlAn 'namasyAmi' stuve, kvatAni bharatairavatamahAvidehakSetrANi? ityAha-puSkarANi padmAni, tairvaraH puSkaravaraH, sa cAsau dvIpazca puSkaravaradvIpastRtIyo dvIpastasyArddha mAnuSottaracalAdarvAgbhAgavarti, tatra dve bharate dve airavate dve mahAvidehe tathA dhAtakInAM khaNDAni vanAni yasmin sa dhAtakIkhaNDo dvIpastasmin dve bharate dve airavate dve mahAvidehe, jambvA upalakSitastatpradhAno vA dvIpo jambUdvIpaH, atraikaM bharatamekamairavatamekaM ca mahAvidehamityetAH paJcadaza karmabhUmayaH, zeSAstvakarmabhUmayaH, yadAha-'bharatairavatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH' [zrItattvA0 a. 3-16] mahattarakSetraprAdhAnyAGgIkaraNAcca pazcAnupUrvyA nirdezaH dharmAdikaratvaM ca vacanApauruSeyatvanirAkaraNAdeva vyaktam, uktaM ca-'iNamaccaMtaviruddhaM, vayaNaM cAporuseaM ca' [ ] tti / . nanvevamapi kathaM dharmAdikaratvaM bhagavatAm? 'tappubviA arahayA' [Avazyakaniryuktau gA. 567] Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 173 iti vacanAt vacanasyAnAditvAt ? naivam, bIjAGkuravattadupapatteH, bIjAddhi aGkuro bhavati, aGkurAccabIjamiti evaM bhagavatAM pUrvajanmani zrutadharmAbhyAsAttIrthakaratvam, tIrthakRtAM ca zrutadharmAdikaratvamaduSTameva na caivamapi vacanapUrvakameva sarvajJatvamiti (na) niyamaH, marudevyAdau vyabhicArAditi vAcyam itthamapi zabdarUpavacanapUrvakatvaniyamAbhAve'pi arthaparijJAnarUpavacanapUrvakatvaniyamasyAvyAhatatvAdityalaM prasaGgena / evaM zrutadharmAdikarANAM stutiruktA, eSa SaSTho'dhikAraH, idAnIM zrutadharmasyAha"tamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNanariMdamahiassa / .sImAdharassa vaMde, papphoDiyamohajAlassa / / 2 / / " tamo'jJAnam, tadeva timiram, athavA baddha-spRSTa-nidhattaM jJAnAvaraNIyaM karma tamaH, nikAcitaM timiram, tatastamastimirasya, tamastimirayorvA paTalaM vRndam, tadvidhvaMsayati vinAzayatIti nandyAditvAdane tamastimirapaTalavidhvaMsanastasya, ajJAnanirAsenaivAsya pravRtteH 'suragaNaiH' caturvidhAmaranikAyaiH 'narendraiH' cakravartyAdibhiH 'mahitaH' pUjitastasya AgamamahimAM hi kurvantyeva surAdayaH, sImAM maryAdAM dhArayatIti sImAdharastasya, zrutadharmasya iti vizeSyam, tataH karmaNi dvitIyA, tasyAzca kvacidvitIyAdeH [zrIsi0 8-3-134] iti prAkRtasUtrAtSaSThI, atastaM vande tasya vA yanmAhAtmyaM tadvande iti sambandhe SaSThI, athavA tasya vande vandanaM karomIti, prakarSeNa sphoTitaM vidAritaM mohajAlaM mithyAtvAdirUpaM yena sa tathA tasya zrutadharme hi sati vivekino mohajAlaM vilayamupayAtyeva / itthaM zrutamabhivandya tasyaiva guNopadarzanadvAreNApramAdagocaratAM pratipAdayannAha"jAIjarAmaraNasogapaNAsaNassa, kallANapukkhalavisAlasuhAvahassa / ko devadANavanariMdagaNacciyassa, dhammassa sAramuvalabbha kare pamAyaM / / 3 / / " kaH? sacetano dharmasya'zrutadharmasya 'sAra' sAmarthya upalabhya' vijJAya, zrutadharmodite'nuSThAne 'pramAdam' anAdaraM kuryAt, na kazcid kuryAdityarthaH, kiMviziSTasya zrutadharmasya? jAtirjanma, jarA visrasA, maraNaM prANanAzaH, zoko mAnaso duHkhavizeSaH, tAn praNAzayati apanayati jAtijarAmaraNazokapraNAzanastasya, zrutadharmasyAnuSThAddhi jAtyAdayaH praNazyantyeva, anenAsyAnarthapratighAtitvamuktam, kalyamArogyamaNati zabdayatIti kalyANam, puSkalaM sampUrNam, na ca tadalpam kintu vizAlaM vistIrNam, evaMbhUtaM sukhamAvahati prApayatIti kalyANapuSkalavizAlasukhAvahastasya, tathA ca zrutadharmoktAnuSThAnAduktalakSaNamapavargasukhamavApyata eva, anena cAsya viziSTArthaprApakatvamAha, devAnAM dAnavAnAM narendrANAM ca gaNairaciMtasya pUjitasya, suragaNanarendramahitasyetyasyaiva nigamanaM devadANavetyAdi, yatazcaivamataH Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 "siddhe bho payao namo jiNamae naMdI sayA saMjame, devaMnAgasuvaNNakinnaragaNassabbhUyabhAvaccie / logo jattha paiTThio jagamiNaM telukkamaccAsuraM, dhamma vaDDha sAsao vijayao dhammuttaraM vaDDau / / 4 / / " 'siddhaH ' phalAvyabhicAreNa pratiSThitaH, athavA siddhaH sakalanayavyApakatvena trikoTIparizuddhatvena ca prakhyAtastasmin, bho ityatizAyinAmAmantraNam, pazyantu bhavantaH, prayato'haM yathAzaktyetAvantaM kAlaM prakarSeNa yataH, itthaM parasAkSikaM prayato bhUtvA punarnamaskaroti 'namo jiNamae' namo jinamatAya, prAkRtatvAccaturthyAH saptamI, kurve iti zeSaH, prayato bhUtvA jinamatAya namaskaromItyarthaH asmiMzca sati 'nandi: ' samRddhi : 'sadA' sarvakAlam, 'saMyame' cAritre bhUyAt uktaM ca- 'paDhamaM nANaM tao dayA' [dazavaikAlike 4-10] kiMviziSTe saMyame ? 'devanAgasuparNakinnaragaNaiH sadbhUtabhAvenArcite' devA vaimAninaH, nAgA dharaNAdayaH, suparNA garuDAH, kinnarA vyantaravizeSAH, upalakSaNaM zeSANAm, devamityanusvArazchandaH pUraNe, tathA ca saMyamavanto'rcyanta eva devAdibhiH / yatra jinamate, kiM yatra ? lokanaM loko jJAnam, pratiSThitastadvazIbhUtaH, tathA jagadidaM jJeyatayA pratiSThitamiti yoga:, kecinmanuSyalokameva jaganmanyante ata Aha-' ' trailokyamartyAsuram, AdhArAdheyarUpam, ayamitthaMbhUto 'dharmaH ' zrutadharmo 'varddhatAM ' vRddhimupayAtu, zAzvatamiti kriyAvizeSaNaM zAzvatamapracyutyA, varddhatAmiti, 'vijayataH ' parapravAdivijayena, 'dharmottaraM ' cAritradharmottaraM cAritradharmaprAdhAnyaM yathA syAdityarthaH, 'varddhatAM' punarvRddhyabhidhAnaM mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryeti pradarzanArtham / tathA ca tIrthakaranAmakarmmahetUn pratipAdayatoktam / 'apuvvanANagahaNe' [Avazyakaniryuktau 181] iti / praNidhAnametanmokSabIjakalpaM paramArthato'nAzaMsArUpameveti praNidhAnaM kRtvA zrutasyaiva vandanAdyarthaM kAyotsargArthaM paThati paThanti vA dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zlo-51 "suassa bhagavao karemi kAussaggamityAdi vosirAmIti yAvat / " arthaH pUrvavat, navaraM'zrutasyeti pravacanasya sAmAyikAderbindusAraparyantasya 'bhagavato' yazomAhAtmyAdiyuktasya, tataH kAyotsargakaraNam, pUrvavatpArayitvA zrutasya stutiM paThati / "suanANatthayarUvo, ahigAro hoi esa sattamao / iha paya saMpaya solasa, navuttarA vaNNa dunnisayA / / 1 / / " caturtho daNDakaH / TIDArtha : evaM caturviMzati ..... caturtho daNDakaH / khA rIte pUrvamAM dhuM je rIte, yaturviMzati stavane uhIne= Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 covIza(24) tIrthakaronI stuti karIne, sarvalokamAM ja aIcaityone vaMdanAdi mATe vaMdana-pUjana Adi mATe, kAyotsarga karavArthe A=AgaLamAM kahevAze e sUtra, eka bole che athavA badhA bole che. sarvalokamAM vartatAM arihaMta caityonAM vaMdana-pUjanAdi arthe kAussagna karuM chuM. ItyAdithI mAMDI vosirAmi sudhI bole che." sUtranI vyAkhyA pUrvanI jema che arihaMta ceIANaM sUtranA artho karyA e pramANe che. kevala sarva evo loka adha-Urdhva ane ticchatA bhejavALo temAM traNalokamAM, e prakArano "sabaloe'no artha che. adholokamAM camarAdi bhavanomAM arihaMtanAM caityo che. ticchalokamAM dvIpaparvata-jyotiSkanAM vimAnomAM arihaMtanAM caityo che. UrdhvalokamAM saudharmAdi devalokamAM arihaMtanAM cetyo che ane tethI mULa caitya samAdhinuM kAraNa che=je potAnI sanmukha jinAlaya vidyamAna che te samAdhinuM kAraNa che ethI mULa pratimAnI pahelAM stuti kahevAI arihaMta ceiANa pada dvArA stuti kahevAI. have sarva arihaMto taddaguNavALA che=je arihaMtanI pote stuti karI tevA ja guNavALA che ethI sarvalokanuM grahaNa che. tenA anusArathI=sarvalokanI jinapratimAnA anusaraNathI, sarva tIrthakaronI sAdhAraNa stuti che. anyathA anya kAyotsargamAM anya stuti che e samyapha nathI; kema ke atiprasaMga che. ethI sarva tIrthakaronI stuti kahevAI. A sarvalokanA sthApanA arihaMtanA svarUpavALo pAMcamo adhikAra che. have jenA vaDe te bhagavAna ane temanA vaDe kahevAyelA bhAvo spaSTa prApta thAya che, pradIpasthAnIya evuM te samyapha zruta kIrtana mATe yogya che. tyAM paNa zrutanA kIrtanamAM paNa, tenA praNetu evA bhagavAnanI temAM prathama stuti kare che=zratanA kIrtanamAM prathama arihaMta bhagavAnanI stuti kare che. puSparAvarta evo dvIpArdha, dhAtakIkhaMDa ane jaMbudvIpa emAM bharata, airAvata ane mahAvidehamAM dharmanA Adikarane huM namaskAra karuM chuM." bharata=bhAratakSetra, eravata=ravatakSetra, videha e bhImo bhImasena e prakAranA vyAyathI mahAvideha kSetra. e rIte samAhAra DhaMDha. teomAMebharata-airavata-videhamAM, dharmanA mRtadharmanA, Adi karanArAone sUtrathI prathama karavAnA svabhAvavALA evA tIrthakarone, huM namaskAra karuM chuM=stuti karuM chuM. kyAM A bharata-airavata-mahAvideha kSetra che? ethI kahe che - puSkaro paDyo, tenAthI zreSTha puSkaravara=puSkarothI zobhato puSkaradvIpa, te evo A dvIpa te puSkaravaradvIpa. trIjo dvIpa teno ardha-mAnuSottaraparvatathI arvApha bhAgavartI, tyAM be bharata, be eravata, be mahAvideha ane ghAtakInA khaMDo dhAtakIvRkSanAM vano che jemAM, e ghAtakIkhaMDadvIpa temAM be bharata, be eravata, be mahAvideha che. jaMbuthI upalakSita athavA tapradhAna=jaMbupradhAna evo dvIpa jaMbukIpa. ahIM=jaMbudvIpamAM, eka bharata, eka eravata ane eka mahAvideha e pramANe A paMdara karmabhUmi che. vaLI zeSa akarmabhUmi che. jene kahe che. "devakuru-uttarakuruthI anyatra=devakuru-uttarakurune choDIne bharata-eravata-videha karmabhUmi che." (zrI tatvA. a. 3-1) ane mahArakSetranA prAdhAnyanuM aMgIkaraNa hovAthI pazcAtupUrvIthI nirdeza cheegraMthakArazrIe prathama puSparAvartadvIpathI kahevAno prAraMbha karyo che ane dharmanuM AdikarapaNuM vacananA apauruSeyapaNAnA nirAkaraNathI ja vyakti che ane kahevAyuM che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 A atyaMta viruddha che. vacana ane apauruSeya. ranuM'thI koI zaMkA kare che. Ama hovA chatAM paNa=vacana bhagavAnathI kahevAyuM che ema hovA chatAM paNa, dharmanuM AdikarapaNuM bhagavAnanuM kema che? arthAt nathI; kema ke tapUrva arihaMto che. (Avazyakaniryukti gA. 567) e prakAranuM vacana hovAthI vacananuM anAdipaNuM che. tene graMthakArazrI kahe che. A pramANe tathI; kema ke bIja-aMkuranI jema tenI upapatti che. bIja-aMkuranI jema tenI upapati kema che? tene spaSTa kare che - dikaje kAraNathI, bIjathI aMkuro thAya che. aMkurAthI bIja thAya che. e rIte bhagavAnane pUrvajanmamAM zratadharmanA abhyAsathI tIrthaMkarapaNuM ane tIrthane karanArAonuM tIrthakaronuM, zratadharmanuM AdikarapaNuM aduSTa ja che ane A rIte paNa=pUrvamAM bIja-aMkura cAyathI tIrthaMkarapUrvaka tIrthaMkara thAya che e rIte paNa, vacanapUrvaka ja sarvajJapaNuM che e prakArano niyama nathI; kema ke marudevA mAtA AdimAM vyabhicAra che. e pramANe na kahevuM; kema na kahevuM ethI kahe che - A rIte paNa-marudevAmAtAdi vacana vagara paNa kevalI thayAM e rIte paNa, zabdarUpa vacanapUrvakatvanA niyamano abhAva hovA chatAM paNa arthaparijJAnarUpa vacanapUrvakatvanA niyamanuM avyAhatapaNuM che avazyabhAvipaNuM che, ethI prasaMgathI saryuM. A rIte pukharavaradIvaDhelI prathama gAthAmAM kahyuM e rIte, mRtadharmanI Adi karanAra evA tIrthakaronI stuti kahevAI. A chaTho adhikAra che. have zratadharmane kahe che - "gADha aMdhakAranA paDalane vidhvaMsa karanAra, suragaNa ane narendrathI pUjAyela, sImAne dhAraNa karanArA prasphoTita mohajAlavALA evA zratadharmane huM vaMdana karuM chuM." tama ajJAna che. te ja=ajJAna ja, timira che athavA baddhaspaSTa ane nidhana evuM jJAnAvaraNIyakarma tama che. nikAcita timira cheHnikAcita jJAnAvaraNIyakarma timira che. tyArapachIetama ane timirano artha karyA pachI samAsa kahe che tene tama-timira paTalane nAza kare che evA zrutane huM vaMduM chuM ema avaya che. athavA tama ane timiranA paTala vaMda, teno vidhvaMsa kare che-vinAza kare che. e pramANe nanyAvitrIne vyAkaraNanA niyamathI tama-timiranA paDalane vidhvaMsa karanAra evA zratadharmane huM vaMdana karuM chuM ema avaya che. kema zratadharma tama-timiranA paDalano nAza kare che ? temAM hetu kahe che. ajJAnanA nirAsathI ja AnI mRtadharmanI, pravRtti che. suragaNa vaDe-cAra prakAranA amaratikAya vaDe, narendro vaDe cakravartIo vaDe, pUjita evA zratadharmane huM vaMdana karuM chuM ema avaya che. di=je kAraNathI, surAdi AgamanA mahimAne kare ja che. sImAne-maryAdAne, dhAraNa kare che. e sImAdhara' tene=sImAdhara evA zratadharmane huM vaMdana karuM chuM ema avaya che. 'zratadharmasya' e vizeSapada che. tethI karma arthamAM dvitIyA che. ane tenuM ' dvitIyA ' (zrI siddha. 8-3-134) e prakAranA prAkRtasUtrathI SaSThI che. AthI tene=pUrvokta vizeSaNavALA mRtadharmane, huM vaMdana karuM chuM. athavA tenuM je mAhAbhya tene huM vaMdana karuM chuM. e prakAre saMbaMdha arthamAM SaSThI che. athavA tene huM vaMdana karuM chuM e pramANe SaSThI vibhaktino avaya che. prakarSathI sphoTita=vidArita mithyAtvAdirUpa mohajAla che. jenA vaDe te tevuM che=prasphoTita mohajAlavALuM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra / zloka-11 che. tene mRtadharmane, huM vaMdana karuM chuM ema avaya che. hiM=je kAraNathI, zratadharma prApta thaye chate vivekIpuruSonI mohajAla vilaya pAme ja che. A rIte-pUrvamAM kahyuM e rIte, mRtadharmane abhivaMdana karInetrastuti karIne, tenA ja mRtadharmanA ja, guNa-upadarzana dvArA apramAda gocaratAne vivekIpuruSe mRtadharmamAM apramAda karavo joIe e prakAranI apramAda viSayatAne, batAvatAM graMthakArazrI kahe che - "jAti=janma, jarA-maraNa-roga-zokano nAza karanAra, puSkaLa kalyANa ane vizALa sukhane lAvanAra, deva-dAnavanarendra gaNathI acita evA zratadharmanA sArane pAmIne koNa pramAda kare ?=mUrkha pramAda kare." dharmanA=zratadharmanA, sAra=sAmarthyane jANIne, zratadharmathI kahevAyelA anuSThAnamAM koNa sacetana pramAda-anAdara kare ? arthAt koI sacetana pramAda kare nahi. kevA prakAranA viziSTa evA zratadharmane ? ethI kahe che. jAti janma, jarA vRddhAvasthA, maraNa=prANanAza, zokamAnasaduHkhavizeSa, teno nAza kare che=dUra kare che, e jAti-jarA-maraNa-zoka praNAzaka che, tenA sArane pAmIne koNa pramAda kare ? ema avaya che. hiM=je kAraNathI, mRtadharmanA anuSThAnathI jAtyAdi nAza ja pAme che. AnA dvArA A jAI-jarA Adi vizeSaNa dvArA, AtuM=zrutadharmanuM, anartha pratighAtIpaNuM kahevAyuM. kalya=Arogya tene lAve che e kalyANa. puSkala-saMpUrNa ane tesukha alpa nahi, paraMtu vizAla vistIrNa, evA prakAranuM sukha prApta karAve che e kalyANa puSkara vizAla sukhane lAvanAra che tenA sArane pAmIne koNa pramAda kare ? ema avAya che. ane te rIte=bhRtadharmanA kahevAyelA anuSThAnathI jAti Adi anarthonuM nivAraNa thAya che ane vizALa kalyANa AdinI prApti thAya che ema pUrvamAM kahyuM te rIte, mRtadharmamAM kahevAyelA anuSThAnathI pUrvamAM kahevAyelA lakSaNavALuM mokSasukha prApta karAya ja che. ane AvA dvArA=zratadharma kalyANa Adine lAvanAra che ema kahyuM enA dvArA, AvuM=zratadharmanuM, viziSTa arthaprApakapaNuM kahe che. ane devo-dAnavo ane narendronA samUhathI acita pUjita, evA zrutadharmanA sArane pAmIne koNa pramAda kare ? ema avaya che. suragaNa narendrathI mahita e prakAranA AnuM jas zratadharmanuM ja, nigamata deva-dAnava ItyAdi che. ane je kAraNathI A pramANe che suragaNa narendra mahitanuM deva-dAnava ItyAdi nigamana che. AthI kahe che - "siddha evA zrutadharmamAM bho !=tame juo, huM prayatnavALo chuM. jinamatane namaskAra karuM chuM. je jinamata prApta thaye chate deva-nAga-suvanna-kilaragaNanA samUhathI sadbhAvapUrvaka acita evA saMyamamAM sadA naMdI che=sadA samRddhi che. na-=jyAM=je jinamatamAM, loka jJAna pratiSThita che. ane A jagata pratiSThita che A jagata zeya rUpe pratiSThita che. ane te jagata gailokya matya ane asura rUpa che. AvA prakArano mRtadharma zAzvata vRddhi pAmo satata vRddhi pAmo. vijya pAmo. dharma uttaramAM vRddhi pAmo cAritradharmanI uttaramAM vRddhi pAmo." siddhaguphala avyabhicArathI pratiSThita=avazya phala saMpAdana sAmarthyavALuM athavA siddha sakala naya vyApakapaNAne kAraNe ane trikoTi parizuddhapaNAne kAraNe prakhyAta, temAM=siddha evA zrutadharmamAM, bho ! e zabda atizayavALA mahAtmAne AmaMtraNa arthamAM che. tenAthI zuM prApta thAya ? e spaSTa kare Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ke dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-61 che. tame=atizayavALA mahAtmAo tame, juo. huM prayatnavALo chuM=yathAzakti ATalA kALa sudhI prakarSathI yatnavALo chuM. arthAt zrutadharmanA anusAra ucita anuSThAna karavAmAM yatnavALo chuM. A rIte=pUrvamAM kahyuM ke huM prayatnavALo chuM e rIte, parasAkSI=atizayavALA mahAtmAonI sAkSIe, prayatnavALo thaIne pharI namaskAra kare che. 'namo jiNamae' pratIka che. jinamatane namaskAra karuM chuM. prAkRta hovAthI caturthI arthe saptamI che. sUtramAM karuM chuM e adhyAhAra che te batAvavA mATe 'rve kRti zeSaH' tema kahela che. kaI rIte namaskAra karuM chuM ? te spaSTa karatAM kahe che. prayatnavALo thaIne jinamatane namaskAra karuM chuM. e prakArano artha che. ane A hote chate prayatnavALA thaIne jinamatane namaskAra karAye chate, naMdi=samRddhi, sadA= sarvakAla, saMyamamAM=cAritramAM, thAya ane kahevAyuM che. 'prathama jJAna tyArapachI dayA' (dazavaikAlika-4-10). kevA prakAranA viziSTa evA saMyamamAM samRddhi thAya ? ethI kahe che. deva-nAga-suvarNa-kinnaranA gaNothI sadbhUtabhAva vaDe arcita=haiyAnA suMdarabhAvathI pUjAyelA, cAritramAM samRddhi thAya che. deva vaimAniko che. nAga dharaNendra Adi che. suvarNa garuDAdi che. kinnaro vyaMtaravizeSa che. zeSanuM upalakSaNa che. 'devaM' e pramANe deva upara anusvAra chaMdapUraNa mATe che ane te rIte=devAdithI saMyama pUjAya che ema pUrvamAM kahyuM te rIte, saMyamavALA mahAtmAo devatAothI pUjAya ja che. jemAM=jinamatamAM, jemAM zuM ? lokanuM lokajJAna, pratiSThita che=jinamatamAM jJAna pratiSThiti che. tazIbhUta che=jinamatane vaza jJAna che. ane A jagata zeyapaNAthI pratiSThita che-jinamatamAM pratiSThita che. pratiSThita zabdano pharI yoga che. keTalAka manuSyalokane ja jagata mAne che ethI kahe che. trailokya martya asura evuM A jagata che. AdhAra-AdheyarUpa che=traNaloka AdhAra che ane emAM martya ane asura Adheya che. A AvA prakArano dharma=zrutadharma, vRddhi pAmo. 'zAzvata' e kriyAvizeSaNa che. zAzvata=apracyutithI vRddhi pAmo=paravAdInA vijyathI vRddhi pAmo. dharmottaraM=dharma uttara=cAritradharma uttara=je pramANe cAritradharma pradhAna thAya te pramANe vRddhi pAmo e artha che. vRddhi pAmo e phrI kathana mokSArthIe pratidivasa jJAnavRddhi karavI joIe e pradarzana mATe che. ane te rIte=jJAnavRddhi pratidivasa karavI joIe te rIte, tIrthaMkaranAmakarmanA hetuonA pratipAdana karatAM kahevAyuM. 'apUrva jJAnagrahaNa'=apUrva jJAnagrahaNa tIrthaMkaranAmakarmabaMdhanuM kAraNa che. A praNidhAna mokSanA bIja jevuM che. paramArthathI anAzaMsArUpa ja che. e pramANe praNidhAna karIne zrutanA ja vaMdanArthe ane kAyotsarga arthe eka ja vyakti bole che athavA badhA bole che. zuM bole che ? e kahe che = suassa bhagavao karemi kAussagga ityAdithI mAMDIne vosirAmi sudhI bole che. artha pUrvanI jema che. phakta zrutano=pravacanano, sAmAyikAdithI biMdusAra paryaMta pravacanarUpa bhagavAnano=yaza mAhAtmya Adi yukta bhagavAnano huM kAussagga karuM chuM ema anvaya che. tyArapachI kAyotsargakaraNa pUrvanI jema pArIne zrutanI stuti bole che. "zrutajJAnanA artharUpa A sAtamo adhikAra che. ahIM=pukhkhara-vara-dIva}sUtramAM pada-16, saMpadA-16, varNa-209 che." cotho daMDaka che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 179 bhAvArtha : zrAvaka covIze tIrthaMkaranI stuti karyA pachI zrutajJAna pratye bhaktinI vRddhi thAya te arthe zrutajJAnanA mAhAbhyane darzAvanAra "pukharavaradIvaDha" sUtra bole che. jemAM prathama zratadharmanI Adine karanArA aDhIdvIpa aMtarvartI thanArA sarva tIrthakarone namaskAra kare che, kema ke tIrthakaro zratadharmanI Adine karanArA che. tethI jene zruta pratye bahumAna hoya tene te zrutajJAnanI Adine karanArA tIrthakaro pratye bhakti thAya che ane zrAvakane samyakajJAna che ke saMsArasamudramAM rahelA jIvane mATe sarvajJakathita zrutajJAna ja karavAnuM prabaLa sAdhana che. ane AvA uttama zrutanI jeo Adine karanArA che teo paNa namaskArayogya che. mATe prathama teone namaskAra karyA pachI zratadharmanA mAhAsyanuM smaraNa bIjI gAthAthI kare che. zratadharma aMdhakArarUpI karmonA paDalane vidhvaMsa karanAra che. A prakAre bodha thavAthI upasthiti thAya che ke ajJAnane vaza ja jIva sarva prakAranA anarthonI prApti kare che. ane samyakajJAnane kAraNe jIva potAnuM ahitathI rakSaNa karI zake che ane hitamAM pravRtti karI zake che. chatAM saMsArI jIvonAM jJAnAvaraNIyakarma pracura che. tethI saMsArI jIvo potAnuM hita joI zakatA nathI. tevA ajJAnano nAza karanAra zrutajJAna che. vaLI A zrutajJAna devonA samUha ane narendrothI pUjAyela che; kema ke buddhimAna evA devo ane narendro paNa jANe che ke A zrutajJAna ja jIvanuM ekAMte hita che. tethI teo paNa sadA sarvajJakathita evA zratadharmanI bhakti kare che. AthI ja devatAo paNa haMmezAM bhagavAnanA AgamanAM guNagAna karIne tenI stuti kare che. AvuM uttama zrutajJAna che; kema ke ajJAnano nAza karanAra che. ane uttama puruSothI pUjAyela che. vaLI, A zratadharma sImAne dhAraNa karanAra che jIvane ucita pravRttinI maryAdAne dhAraNa karAvavAmAM prabaLa kAraNa che. vaLI jeo A kRtadharmano Azraya kare che teo ucita pravattinI sImAne karanAra bane che. tethI teomAM vartatA mohanA jALAno nAza karanAra A zrutadharma che. AthI ja vivekapUrvaka jeo zratadharmanuM adhyayana kare che, teone saMsAranA vAstavika svarUpane jovAmAM bAdhaka evA mohano nAza thAya che. vaLI A zratadharma jIvane mATe kaI rIte hitakArI bane che ? te batAvIne buddhimAna puruSa tevA zratadharmamAM kyAreya pramAda kare nahi te batAvavA arthe kahe che - bhagavAne batAvela zratadharma janma-jarA-maraNa-zokano nAza karanAra che. jenAthI upasthiti thAya che ke saMsAramAM vartatA sarva upadravano nAza karanAra bhagavAne batAvela zrutajJAna che. vaLI jema zrutajJAna anarthonuM nivAraNa karanAra che tema hitanI prApti karAvanAra che te batAvavA kahe che. bhagavAne batAveluM zrutajJAna puSkaLa kalyANa ane vizALa sukhane lAvanAra che. tethI e prApta thAya ke je mahAtmAo dhRtadharmathI jema jema AtmAne vAsita kare che tema tema te mahAtmAnI uttamaprakRti bane che. puNyAnubaMdhI puNya saMcaya thAya che. jenAthI sadgationI paraMparA prApta thAya che. jenA kAraNe dareka bhavomAM vizALa sukha maLe che ane zrutadharmathI niyaMtrita ucita sAdhanA karavAthI sarva karmono kSaya thAya che. jethI sadA mATe pUrNasukhamaya evI mukta avasthAnI prApti thAya che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 vaLI A zrutadharma devo-dAnavo ane narendronA samUhathI pUjAyelo che; kema ke buddhimAna evA devo zrutadharmanA mAhAtmyane jANanArA hovAthI sadA svazakti anusAra zrutadharmane jANavA yatna kare che. zrutadharmane jANanArA mahAtmAonI bhakti kare che. tethI paNa nakkI thAya che ke uttamapuruSothI sevAyelo A zrutadharma mATe kalyANanuM kAraNa che. ane evA zrutadharmanA sAmarthyane jANIne koNa pramAda kare ? arthAt buddhihIna jIvo pramAda kare. vicA2ka kyAreya pramAda kare nahi. A prakAre bolIne zrAvaka zrutadharma pratyenA potAnA rAganI vRddhi kare che. sadA tenA mAhAtmyane haiyAmAM dhAraNa kare che. ane tenAthI ullasita thayelA vIryavALA thaIne zakti anusAra zrutane jANavA mATe prayatna kare che. jANIne sthira karavA yatna kare che. ane zrutadharmane sthira karIne tenAthI atyaMta AtmAne vAsita karavA yatna kare che. A prakAranA yatnane ullasita karavA mATe ja zrAvako caityavaMdanamAM zrutadharmanI stuti karIne zrutadharmathI batAvAyelI sarva ucita pravRttiomAM apramAdanI vRddhi kare che. vaLI, A zrutadharma kevo sarvottama che te batAvavArthe kahe che. A zrutadharmAnusAra je pravRtti karavAmAM Ave tenuM avazya phaLa maLe te prakAre siddha che. tethI e phalita thAya ke saMsAramAM vyApAra karavAthI phaLa maLe ane anipuNatA hoya to na maLe, paraMtu samyak rIte sevAyela zrutadharma avazya AtmAmAM guNasaMpatti niSpanna karAvIne kalyANanI paraMparAne karanAra bane che. tethI zrutadharma phalanA kAraNarUpe pratiSThita che ane tevA zrutadharmamAM pote yatnavALo thayelo che chatAM potAnA yatnane atizaya ka2vArthe zrAvaka 'mo' zabdathI atizayavALA mahAtmAne saMbodhana kare che ane kahe che ke he bhagavana ! tame juo. huM mArI zakti anusAra zrutadharmamAM ATalA samaya sudhI prayatnavALo chuM. A rIte uttamapuruSane sanmukha karIne pharI bhaktinI vRddhi arthe kahe che ke tevA jinamatane huM namaskAra karuM chuM. A rIte namaskAra karIne paNa zrAvaka zruta pratyenI bhaktinI vRddhi kare che. vaLI, A zrutadharma kevo zreSTha che ? tethI kahe che. jeonA haiyAmAM A zrutadharma pariNamana pAmelo che. teomAM haMmezAM cAritranI samRddhi thAya che; kema ke 'dazavaikAlika Agama'mAM kahyuM che ke 'prathama jJAna' pachI 'dayA' prApta thAya che. tethI samyajJAna haMmezAM cittane potAnA AtmA pratye dayALu banAve che. ane jene potAnA AtmAnI dayA hoya te mahAtmA potAnA AtmAnA ahitanI paraMparA thAya tevI pravRtti kare nahi, paraMtu saMdA uttama cAritramAM yatna karIne potAnA AtmAnuM kaSAyothI rakSaNa kare che. mATe zrutajJAnanI prApti thavAthI sadA saMvarabhAvanI samRddhi thAya che. je saMvarabhAvarUpa cAritra, devatAdithI pUjAyeluM che; kema ke uttama zrutane pAmIne je mahAtmAo cAritranI pariNativALA thayA che, teo devatAothI paNa haMmezAM pUjAya che. A prakAre stuti karavAthI zrAvakanA cittamAM te uttama zruta pratye satata pravardhamAna bhakti thAya che. jenA baLathI haMmezAM apramAdabhAvapUrvaka zrutadharmanA rahasyane jANavA yatna thAya che. ane jANIne te zrutadharmane AtmAmAM sthira karavA zrAvakAdi yatna kare che. jethI sarva kalyANanI paraMparAne prApta kare che. vaLI A jinamata kevo che ? te batAvavA arthe kahe che. je jinamatamAM samyajJAna pratiSThita che arthAt jeo jinamatane samyak jANavA yatna kare che, teone avazya saMsAranA vAstavika svarUpanuM jJAna thAya che ane potAnA AtmAnA hitanuM jJAna thAya che. vaLI, A jinamatamAM A jagata zeya svarUpa pratiSThita che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 181 tethI jagatanI je prakAranI vyavasthA che te vyavasthAne prakAzana karanAruM bhagavAnanuM zrutajJAna che. vaLI, A jagata traNaloka svarUpa che. jenI aMdaramAM marya-asura AdheyarUpa che. tevA jagatanA svarUpane jinamata yathArtha prakAzana kare che. A rIte jinamatanI upasthiti karyA pachI zratadharma pratye bhaktinA atizaya arthe kahevAya che ke AvA prakArano zratadharma zAzvata vRddhine pAmo. arthAt jagatamAM A zratadharma vistArane pAmo. jethI ghaNA jIvone hitanI prApti thAya. vaLI, potAne paNa zrutanA baLathI cAritra prApta thayeluM hoya topaNa cAritradharmanA uttaramAM zratadharmanI vRddhi prApta thAo; kema ke mokSanA arthIe pratidina zrutajJAnanI vRddhi karavI joIe, jethI pragaTa thayeluM cAritra paNa vizuddha-vizuddhatara thaI uttarottara vRddhi pAmIne kSapakazreNInuM kAraNa bane. vaLI, A kRtadharma jeo sadA seve che teo tIrthakara nAmakarmane bAMdhe che; kema ke apUrva jJAnagrahaNa tIrthakara nAmakarmanA baMdhanuM kAraNa che. mATe buddhimAne sadA zratadharmamAM yatna karavo joIe. A prakAre prastuta sUtrathI zrAvaka mokSanA bIja jevA praNidhAnane karIne te zratadharmanA vaMdana mATe ane kAyotsarga karavA mATe suasse bhagavao karemi kAussagga' ityAdi bole che. jethI zruta bhagavAnanAM vaMdana-pUjana-satkArasanmAna karIne tenA uttamaphaLanI AzaMsA prastuta kAyotsargathI kare che. TIkA :tatazcAnuSThAnaparamparAphalabhUtebhyaH siddhebhyo namaskArakaraNAyedaM paThati paThanti vA / "siddhANaM buddhANaM, pAragayANaM paraMparagayANaM / no muvayA, namo sathA sarvAsA II" sidhyanti sma siddhAH, ye yena guNena niSpanA pariniSThitAH siddhaudanavana punaH sAdhanIyA ityarthaH, tebhyo nama iti yogaH, te ca sAmAnyataH karmAdisiddhA api bhavanti, ythoktm"khe sikhe ya vijJa ya maMte no ya ne 3natya-nA maMIC, tave rUtha pAtA" tatra karmAcAryopadezarahitaM bhAravahanakRSivANijyAdi, tatra siddhaH pariniSThitaH sahyagirisiddhavat / zilpaM tvAcAryopadezajaM tatra siddhaH kokAsavArddhakivat / vidyA japahomAdinA phaladA, mantro japAdirahitaH pAThamAtrasiddhaH, strIdevatAdhiSThAnA(vA)vidyA, puruSadevatAdhiSThAnastu mantraH, tatra vidyAsiddhaH AryakhapuTavat, mantrasiddhaH stambhAkarSakavat / yoga auSadhisaMyogaH tatra siddho yogasiddhaH Aryasamitavat / Agamo dvAdazAGgaM pravacanaM tatrAsAdhAraNArthAvagamAtsiddhaH Agamasiddho gautamavat / artho dhanaM sa itarAsAdhAraNo yasya so'rthasiddho mammaNavaNigvat / jale sthale vA yasyAvighnA yAtrA sa yAtrAsiddhaH tuNDikavat / yamarthamabhipreti tamarthaM tathaiva yaH sAdhayati so'bhiprAyasiddho'bhayakumAravat / yasya sarvotkRSTaM tapaH sa . Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | do-11 tapaHsiddho dRDhaprahArivat / yaH karmakSayeNa jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmanirmUlanena siddhaH sa karmakSayasiddho marudevIvat / ataH karmAdisiddhavyapohena karmakSayasiddhaparigrahArthamAha 'buddhebhyaH' ajJAnanidrAprasupte jagati aparopadezena jIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH buddhatvAnantaraM karmakSayaM kRtvA siddhA ityarthaH, tebhyaH / ete ca saMsAranirvANobhayaparityAgasthitimantaH kaizcidiSyante, "na saMsAre na nirvANe, sthito bha(bhu)vanabhUtaye / acintyaH sarvalokAnAM, cintAratnAdhiko mahAn / / 1 / / " iti vacanAt, etannirAsAyAha-'pAragatebhyaH' pAraM paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya vA gatAH pAragatAstebhyaH / ete ca yadRcchAvAdibhiH kaizciddaridrarAjyAptivadakramasiddhatvenAbhidhIyante, tadvyudAsArthamAha'paraMparagayANaM' paramparayA caturdazaguNasthAnakramAroharUpayA athavA kathaJcitkarmakSayopazamAdisAmagryA samyagdarzanam, tasmAt samyagjJAnam, tasmAt samyakcAritramityevaMbhUtayA 'gatAH' muktisthAna prAptAH paramparAgatAstebhyaH / ete ca kaizcidaniyatadezA abhyupagamyante"yatra klezakSayastasya, vijJAnamavatiSThate / bAdhA ca sarvathAsyeha, tadabhAvAnna jAtucid / / 1 / / " iti vacanAt, etannirAsAyAha-'lokAgramupagatebhyaH' lokAgramISatprAgbhArAkhyAyAH pRthivyA upari kSetraM tadupasAmIpyena tadaparAbhinnadezatayA niHzeSakarmakSayapUrvakaM gatAH prAptAH, uktaM ca"jattha ya ego siddho, tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA / 'aNNoNNamaNAbAhaM, ciTuMti suhI suhaM pattA / / 1 / / " [Avazyakaniryuktau 975] tebhyaH / nanu kSINakarmaNo jIvasya kathaM lokAgraM yAvad gatiH? ucyate, pUrvaprayogAdiyogAt / "pUrvaprayogasiddherbandhacchedAdasaGgabhAvAcca / gatipariNAmAcca tathA, siddhasyordhvaM gatiH siddhA / / 1 / / " [prazamaratau 295] nanu siddhakSetrAtparato'dhastiryagvA kasmAna gacchati? atrApyuktam"nAdho gauravavigamAdasaGgabhAvAcca gacchati vimuktaH / lokAntAdapi na paraM, plavaka ivopagrahAbhAvAt / / 1 / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | lo-11 yogaprayogayozcAbhAvAttiryagna tasya gatirasti / tasmAtsiddhasyordhvaM, hyAlokAntAd gatirbhavatI / / 2 / / " [prazamaratau 293-4] ti / 'namaH sadA sarvasiddhebhyaH' namo'stu sadA sarvakAlam, sarvasiddhebhyaH sarvaM sAdhyaM siddhaM yeSAM te sarvasiddhAstebhyaH, athavA sarvasiddhebhyaH tIrthasiddhAdibhedebhyaH, yathoktam "titthasiddhA, atitthasiddhA, titthayarasiddhA, atitthayarasiddhA, sayaMbuddhasiddhA, patteyabuddhasiddhA, buddhabohiasiddhA, thIliMgasiddhA, purisaliMgasiddhA, napuMsagaliMgasiddhA, saliMgasiddhA, annaliMgasiddhA, gihiliMgasiddhA, egasiddhA, aNegasiddhA" / [prajJApanAsUtre 1 / 16] / / tatra tIrthe caturvidhazramaNasadhe utpanne sati ye siddhAste tIrthasiddhAH / atIrthe jinAntare sAdhuvyavacchede sati jAtismaraNAdinA avAptApavargamArgAH siddhA atIrthasiddhAH, marudevIprabhRtayo vA tadA tIrthasyAnutpannatvAt / tIrthakarasiddhAH tIrthakaratvamanubhUya siddhAH / atIrthakarasiddhAH sAmAnyakevalitve sati siddhAH / svayaMbuddhAH santo ye siddhAH te svayaMbuddhasiddhAH / pratyekabuddhAH santo ye siddhAste pratyekabuddhasiddhAH, svayaMbuddhapratyekabuddhayozca bodhyupadhizrutaliGgakRto vizeSaH, svayaMbuddhA bAhyapratyayamantareNa budhyante, pratyekabuddhAH punarbAhyapratyayena vRSabhAdinA karakaNDavAdivat, upadhistu svayaMbuddhAnAM pAtrAdidizadhA, pratyekabuddhAnAM prAvaraNavoM navavidhaH svayaMbuddhAnAM pUrvAdhitazrute na niyamaH, pratyekabuddhAnAM tu niyamato bhavatyeva, liGgapratipattistu svayaMbuddhAnAM gurusannidhAvapi bhavati, pratyekabuddhAnAM devatA liGgaM prayacchati / buddhA AcAryA avagatatattvAH tairbodhitAH santo ye siddhAste buddhabodhitasiddhAH / __ete ca sarve'pi kecit strIliGgasiddhAH, kecitpuMlliGgasiddhAH, kecinapuMsakaliGgasiddhAH, nanu tIrthakarA api kiM strIliGgasiddhA bhavanti? bhavantyeva, yata uktaM siddhaprAbhRte-'savvathovA titthayarisiddhA, titthayarititthe notitthayarasiddhA asaMkhejjaguNA, titthayarititthe notitthayarisiddhAo asaMkhejjaguNAo, titthayaratitthe NotitthayarasiddhA saMkhejjaguNA' [ ] . napuMsakaliGgasiddhAstu tIrthakarasiddhA na bhavantyeva, pratyekabuddhasiddhAstu pu~lliGgasiddhA eva / svaliGgena rajoharaNAdinA dravyaliGgena siddhAH svaliGgasiddhAH / anyeSAM parivrAjakAdInAM liGgena siddhA anyaliGgasiddhAH / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya madhira | Cos-51 gRhiliGgasiddhA marudevyAdayaH / ekaikasmin samaye ekAkinaH siddhAH ekasiddhA / ekasmin samaye aSTottaraM zataM yAvat siddhA anekasiddhAH / yata uktam"battIsA aDayAlA, saTThI bAvattarI a boddhavvA / culasII channauI, durahiyamadruttarasayaM ca / / 1 / / " [jIvasamAse 249, bRhatsaMgrahaNyAm 333] nanvete siddhabhedA AdyayostIrthasiddhA'tIrthasiddhayorevAntarbhavanti, tIrthakarasiddhAdayo hi tIrthasiddhAH syuratIrthasiddhA veti? satyam, satyapyantarbhAve pUrvabhedadvayAdevottarabhedApratipatterajJAtajJApanArthaM bhedAbhidhAnamaduSTamiti eSa siddhastutirUpo'STamo'dhikAraH / itthaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAraM kRtvA AsannopakAritvAdvarttamAnatIrthAdhipateH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminaH stutiM karoti "jo devANavi devo, jaM devA paMjalI namasaMti / taM devadevamahiaM, sirasA vaMde mahAvIraM / / 2 / " 'yo' bhagavAnmahAvIro devAnAmapi' bhavanavAsyAdInAM pUjyatvAddevaH, ata evAha-'yaM devAH' 'prAJjalayo' vinayaracitakarasampuTAH santo 'namasyanti' praNamanti 'taM' bhagavantaM 'devadevaiH' zakrAdibhiH 'mahitaM' pUjitaM 'vande' 'zirasA' uttamAGgena, AdarapradarzanArthaM caitat, kaM tam? 'mahAvIraM' vizeSeNa Irayati karma gamayati yAti vA zivamiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastam, itthaM stutiM kRtvA punaH paropakArAyAtmabhAvavRddhaye ca phalapradarzanaparamidaM paThati "ekkovi namukkAro, jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo, tArei naraM va nAriM vaa||3||" eko'pyAsatAM bahavo namaskArAH, namaskAro dravyabhAvasaGkocalakSaNo 'jinavaravRSabhAya' jinAH zrutAvadhijinAdayasteSAM varAH kevalinasteSAM vRSabhastIrthakaranAmakarmodayAduttamo jinavaravRSabhastasmai, sa ca RSabhAdirapi bhavatItyAha-vardhamAnAya' yatnAt kRtaH satritizeSaH, kim ? saMsaraNaM saMsArastiryagnaranArakAmarabhavAnubhavalakSaNaH sa eva bhavasthitikAyasthitibhyAmanekadhA'vasthAnenAlabdhapAratvAtsAgara iva saMsArasAgarastasmAttArayatIti pAraM nayatItyarthaH, kamityAha-'naraM vA nArI vA', naragrahaNa puruSottamadharmapratipAdanArtham, nArIgrahaNaM tAsAmapi tadbhava eva saMsArakSayo bhavatIti jJApanArthaM, yathoktaM yApanIyatantre Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | PRTs-11 185 __no khalu itthI ajIvo, na yAvi abhavvA, na yAvi daMsaNavirohiNI, no amANusA, no aNAyariuppannA, no asaMkhejjAuyA, aikUramaI, no na uvasaMtamohA, no azuddhAcArA, no asuddhabuMdI, no vavasAyavajjiyA, no apuvvakaraNavirohiNI, no navaguNaTThANarahiyA, no ajoggA laddhIe, no akallANabhAyaNaM ti, kahaM na uttamadhammassa sAhagatti' [] ayamatra bhAvaH-sati samyagdarzane parayA bhAvanayA kriyamANa eko'pi namaskArastathAbhUtasyAdhyavasAyasya heturbhavati, yathAbhUtAt zreNimavApya nistarati bhavamahodadhimiti, ataH kArye kAraNopacArAdevamucyate, naca cAritrasya vaiphalyam, tathAbhUtAdhyavasAyasyaiva cAritrarUpatvAditi eSa navamo'dhikAraH / etAstisraH stutayo gaNadharakRtatvAniyamenocyante, kecittu anye api stutI paThanti, yadAhAvazyakacUrNikRt-'sesA jahicchAe'-[ ] tti te yathA"ujjitaselasihare, dikkhA nANaM nisIhiyAM jassa / taM dhammacakkavaDiM, ariTThanemi namasAmi / / 4 / / " kaNThyA / navaraM 'nisIhiatti' sarvavyApAraniSedhAt naiSedhikI muktiH, eSa dazamo'dhikAraH / "cattAri aTTha dasa do ya vaMdiA jiNavarA cauvvIsaM / paramaTThaniTThiaTThA, siddhA siddhiM mama disaMtu / / 5 / / " 'paramaTThaniTiaTThatti' paramArthena na kalpanAmAtreNa, niSThitA arthA yeSAM te tathA, zeSaM vyaktam, eSa ekAdazo'dhikAraH 1 / "saMpaya payappamANA, iha vIsa bihuttaraM ca vaNNasayaM / paNivAyadaMDagAisu, paMcamao daMDao a imo / / 1 / / " TIvArtha: tatazcAnuSThAna ..... a imo / tyArapachI anuSThAnanI 5252sanA labhUta sevA siddha bhagavaMtAne namaskAra karavA mATe A=AgaLamAM kahevAya che e sUtra, eka zrAvaka bole che athavA badhA zrAvaka bole che. ___ "siddha, yuddha, pArata, 5252||t, toDanA ayamApane pAmelA sarva siddhAne 9 sA namAra hu~ chu." jeo siddha thayelA che te siddha. jeo je guNathI niSpanna thayelA che=paritiSThita che, siddha thayelA odananI jemakaraMdhAyelA bhAtanI jema, pharI sAdhanIya nathI. teone=siddha bhagavaMtone namaskAra karuM chuM ema yoga che=saMbaMdha che. ane te sAmAnyathI karmAdi siddho paNa hoya che. je pramANe vAyuM che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 karmamAM, zilpamAM, vighAmAM, maMtramAM, yogamAM, AgamamAM, arthamAM, yAtrAmAM, abhiprAyamAM, tapamAM ane karmakSayamAM Akasiddha hoya che." tyAM kamadi siddhomAM, karmaAcAryanA upadezathI rahita bhAravahata-kRSi-vANijya Adi che, tyAM siddhaparitiSThita sAgiri siddhanI jema che. vaLI, zilpa AcAryanA upadezathI thanAruM che, tyAM siddha kokAsa vArdhakInI jemakokAsa nAmanA suthAranI jema che. vidyA japa-homAdi dvArA phalane denArI che. maMtra, jayAdi rahita pATha mAtra siddha che. vaLI strIdevatA adhiSThAta vidyA che. vaLI puruSadevatA adhiSThAna maMtra che. tyAM vidyA-maMtramAM, vidyAsiddha AryakhapuTanI jema che, maMtrasiddha staSNa AkarSakanI jema che. yoga auSadhino saMyoga che, tyAM=yogamAM, siddha yogasiddha che, AryasamitanI jema. Agama dvAdazAMga pravacana che, tyAM dvAdazAMga pravacanamAM, asAdhAraNa arthatA bodhathI siddha Agamasiddha che, gautamasvAmInI jema. artha dhana che. te artha, bIjA karatAM asAdhAraNa jenI pAse che te arthasiddha che, mammaNavaNikanI jema. jalamAM athavA sthalamAM jenI avidhyayAtrA che te yAtrA siddha che, tuMDIkanI jema. je arthane Icche che te arthane te prakAre sAdhe che te abhiprAyasiddha che, abhayakumAranI jema. jene sarvotkRSTa tapa che te tapasiddha che, daDhaprahArInI jema. je karmakSayathI jJAnAvaraNIyAdi ATha karmanA nirmulanathI siddha che te karmakSayasiddha che, marudevInI jema. AthI=aneka prakAranI siddho che. AthI karmAdi siddhanA vyapothIkakarmAdi siddhanA tyAgathI, karmakSaya siddhanA grahaNa mATe kahe che. gukhyaH' ajJAna nidrAmAM supta jagata hote chate aparopadezathI jIvAdi tatvanA bodhavALA buddha buddhapaNAnA anaMtara-kevalajJAna prApta thayA pachI karmakSayane karIne siddha thayelA evA buddha e prakArano artha che. teone tevA bodhavALAne, huM namaskAra karuM chuM ema avAya che. ane Akasiddha ane buddha evA jIvo, saMsAra ane nirvANa ubhayanA parityAganI sthitivALA keTalAka icche che; kema ke "saMsAramAM sthita nathI nirvANamAM sthita nathI. bhuvananI bhUti mATe=bhuvananA kalyANa mATe, acitya sarva lokanA citAratvathI adhika mahAna che." e prakAranuM vacana che. tenA nirAsa mATekeTalAka mAne che ke siddhanA jIvo saMsAra ane nirvANa ubhayanA parityAgavALA che te matanA nirAsa mATe, kahe che. "pArapAmyaH" saMsAranA pAra=saMsAranA parvatane athavA prayojananA samUhanA parvatane pAmelA pAragata teone namaskAra karuM chuM ema avaya che. ane A=saMsAranA pArane pAmelA siddhabhagavaMto, keTalAka yadacchavAdIo vaDe daridrane rAjya prAptinI jema akrama siddhapaNAthI svIkArAya che. tenA nirAsa mATe kahe che. paraMparAgayANaM' paraMparAthI=cauda guNasthAnakanA kramanA AroharUpa paraMparAthI athavA koIka rIte karmakSayopazamAdinI sAmagrI dvArA samyagdarzana, tenAthI samyagdarzanathI, samyajJAna tenAthI samyaccAritra, AvA prakAranI paraMparAthI, mukti sthAna pAmelA, te paraMparAgata che teone namaskAra karuM chuM ema avaya che. ane A=paraMparAthI mokSamAM gayelA jIvone, keTalAka aniyata dezavALA svIkAre che; kema ke "jemAM klezano kSaya che. tene vijJAna prApta thAya che. ane Amane-klezano kSaya che jemane evA Amane, sarvathA bAdhA ahIM Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 187 kyAreya nathI; kema ke teno abhAva che-bAdhA karanAra klezano abhAva che." e prakAranuM vacana che. AnA nirAsa mATenaphleza rahita jIvo sarvatra rahe che enA nirAsa mATe kahe che. "nopramupamyaH"=lokanA agrabhAgane pAmelA jIvone namaskAra karuM chuM ema avAya che. lokano agrabhAga ISata prAzmAra nAmanI pRthvInI upara kSetra, tadupate kSetranA upa arthAt sAmIpyathI tad aparanI sAthe abhinna dezapaNAthI te kSetramAM rahelA anya siddhanA jIvonI sAthe abhinna dezapaNAthI, niHzeSa karmakSayapUrvaka gata te kSetrane prApta, lokAgra upagata che ane kahevAyuM che. jyAM eka siddha che tyAM anaMtA bhavakSaya vimukta anyonya abAdhAvALA sukhane pAmelA sukhI rahe che." (Avazyakaniryukti-975) teoe=sarva karmakSayathI lokanA agrabhAganA kSetrane pAmelA jIvone, namaskAra karuM chuM ema avaya che. nanu'thI zaMkA kare che. kSINakarmavALA jIvonI lokAgra sudhI gati kema thAya ? ethI uttara Ape che. pUrvaprayogAdinA yogathI gati thAya che. pUrvaprayoganI siddhithI baMdhanA chedathI ane asaMgabhAvathI tathA gatipariNAmathI te prakAranI siddhanI Urdhvagati siddha che." (prazamarati-295). nanu'thI zaMkA kare che. siddhakSetrathI AgaLa nIce athavA tirtho kema gati thatI nathI ? ane ahIM paNa A zaMkAmAM paNa kahevAyuM che. nIce gati nathI; kema ke gauravano vigama che-karmanA bhArarUpa gauravano vigama che ane asaMgabhAva che karmanA saMga vagaranA che. mukta thayelA lokAMtathI paNa para jatA nathI; kema ke plavakanI jema=dariyAmAM rahelA tuMbaDAnI jema upagrahano abhAva che. arthAt dariyAmAM rahelA tuMbaDAne sapATIthI uparamAM javA mATe adhika jalano abhAva che tema siddhanA jIvone uparamAM javA mATe gatimAM sahAyaka dharmAstikAyano abhAva che. mATe uparamAM jatA nathI ema anvaya che." 1 yoga ane prayogano abhAva hovAthI teonI=siddhanA jIvonI, tiOgati nathI. te kAraNathI siddhanA jIvanI AlokanA aMta sudhI gati thAya che." rAA (prazamarati-293-294). sadA sarvasiddhone=sarvakAla sarvasiddhone namaskAra thAo. sarva sAdhyasiddha che jeone te sarvasiddha che teone athavA sarvasiddhone tIrthasiddha Adi bheTavALA sarvasiddhone, namaskAra thAo ema anvaya che. je kAraNathI kahevAyuM che. "tIrthasiddha, atIrthasiddha, tIrthaMkarasiddha atIrthaMkarasiddha, svayaMbuddhasiddha, pratyekabuddhasiddha, buddhabodhitasiddha, strIliMgasiddha, puruSaliMgasiddha, napusaMkaligasiddha, saliMgasiddha svaligasiddha, anyaliMgasiddha, gRhasthaligasiddha, ekasiddha, anekasiddha" (siddhanA A 15 bhedo che.) (prajJApanA sUtra 1/16) tyAM siddhanA bhedomAM, 1. tIrtha thaye chad=caturvidha zramaNa saMgha utpanna thaye chate, jeo siddha thayA te "tIrthasiddha che. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 2. atIrtha hote chate=jinAMtaramAM sAdhuno vyavaccheda thaye chata, jAtismaraNAdi vaDe prApta thayelA mokSamArgavALA siddha atIrthasiddha che. athavA marudevA vagere atIrthasiddha che; kema ke tyAre=marudevAmAtA siddha thayA tyAre, tIrthanuM anutpannapaNuM che. 3. tIrthaMkarasiddha tIrthaMkarapaNAno anubhava karIne siddha thayelA tIrthaMkarasiddha che. 4. atIrthaMkarasiddha-sAmAnya kevalIpaNuM hote chate siddha thayA che. 5. svayaMbuddhasiddha svayaMbuddha chatAM je siddho che te svayaMbuddhasiddha. 6. pratyekabuddhasiddha pratyekabuddha chatAM je siddho che te pratyekabuddhasiddha che. svayaMbuddha ane pratyekabuddhano bodhi-upadhi-zruta ane liMga kRta vizeSa che=bheda che. svayaMbuddha jIvo bAhya pratyaya vagara=bAhya nimitta vagara bodha pAme che. vaLI, pratyekabuddho bAhya nimitta vRSabhAdithI bodha pAme che. karakaMDu AdinI jema. vaLI upadhi svayaMbuddhone pAtrAdi-12 prakAranI che. pratyekabuddha sAdhuone prAvaraNane choDIne nava prakAranI che. svayaMbuddha sAdhuone pUrva bhaNelA zratamAM niyama nathI=keTaluM zrata hoya temAM niyama nathI, vaLI pratyekabuddha sAdhuone niyamathI hoya che pUrva adhika zrata hoya che. vaLI liMgano svIkAra svayaMbuddha sAdhune gurusaMnidhimAM paNa hoya che. pratyekabuddha sAdhuone devatA liMga Ape che. 7. buddhabodhitasiddha-avagata tatvavALA AcArya buddha che. teothI bodhita chatAM jeo siddha thayA teo buddhabodhitasiddha che. 8-9-10. ane A sarva paNa koI strIliMgasiddha che. koIka puruSaliMgasiddha che. koIka napusaMkaliMgasiddha che. nathI zaMkA kare che. tIrthakaro paNa zuM strIliMgasiddha thAya che? teno uttara Ape che. thAya ja che. je kAraNathI "siddha prAbhRtamAM kahyuM che. "sarva thoDA tIrthakarI siddha cheHstrItIrthaMkarasiddha che. tIrthakarItIrthamAM=strItIrthakaranA tIrthamAM notIrthaMkarasiddha-tIrthaMkara thayA vinA siddha thanArA jIvo asaMkhyaguNA che. tIrthakarInA tIrthamAM notIrthakarIsiddha strI tIrthakaranA tIrthamAM tIrthaMkara thayA vinA strIliMge siddha thanArA jIvo asaMkhyayaguNa che. tIrthakaranA tIrthamAM totIrthaMkarasiddha saMkhyayaguNA che." vaLI, napuMsakaliMgasiddha tIrthaMkarasiddha na ja thAya. vaLI, pratyekabuddhasiddho pulliMgasiddha ja hoya che. 11. svaliMgasiddha svaliMga evA rajoharaNAdi dravyaliMgathI siddha svaliMgasiddha che. 12. aliMgasiddha=anya evA parivrAjakAdinA liMgathI siddha aliMgasiddha che. 13. gRhasthaliMgasiddha marudevI Adi che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 14. ekasiddha-eka-eka samayamAM ekAkI siddho "ekasiddha che. 15. anekasiddha-eka samayamAM 108 sudhI siddha thAya che te anekasiddha che. je kAraNathI kahevAyuM che. batrIza (32), aDatAlIza (48). sAITha (60), boMtera (72), coryAzI (84), chavuM (96), surahiyamahuttarAM =be adhika so-102, ATha uttaramAM che jene evA 100=108 jANavA. (jIva samAsa-249, bRhat saMgrahaNI-333, pravacanasArodvAra-478). batrIsa (32)=1thI 32 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI ATha samaya sudhI satata siddha thAya che. aDatAlIza (48)=33thI 48 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI 7 samaya sudhI satata siddha thAya che. sAITha (60)=49thI 60 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI 6 samaya sudhI satata siddha thAya che. boMtera (72)=61thI 72 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI pAMca-pa samaya sudhI satata siddha thAya che. coryAzI (84)=73thI 84 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI cAra samaya sudhI satata siddha thAya che. chag (96)=85thI 86 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI traNa (3) samaya sudhI satata siddha thAya che. ekaso be (102)=97thI 102 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI be samaya sudhI satata siddha thAya che. ekaso ATha (108)=103thI 108 saMkhyAvALA jIvo utkRSTathI eka samaya sudhI satata siddha thAya che. nathI zaMkA kare che. A siddhanA bhedo Adya evA tIrthasiddha, atIrthasiddhamAM attarbhAva pAme che; kema ke tIrthaMkarasiddhAdi tIrthasiddha hoya che ke atIrthasiddha hoya che. tene graMthakArazrI kahe che. tArI vAta sAcI che. attarbhAva hovA chatAM paNa pUrvanA bhedadvayathI tIrthasiddha-atIrthasiddha rUpa bhedadvayathI, uttaranA bhedanI apratipatti hovAne kAraNe tIrthaMkarasiddha atIrthaMkarasiddha Adino bodha nahi thavAne kAraNe, ajJAta evA te bhedonA jJApana mATe bheda abhidhAna aduSTa che=prathama be bhedothI abhedonuM kathana aduSTa che. A siddhastutirUpa AThamo adhikAra che. A rIte sAmAnyathI sarva siddhone namaskAra karIne, AsopakArIpaNuM hovAthI vartamAna tIrthAdhipati evA zrImad mahAvIra vardhamAnasvAmInI stuti kare che. "je devonA paNa deva che. jene je vIra bhagavAnane, devo aMjalithI namaskAra kare che. devadevathI iMdrAdithI mahita evA te mahAvIrasvAmIne huM mastakathI vaMdana karuM chuM." rA. je bhagavAna mahAvIra pUjyapaNuM hovAthI bhavanavAsI Adi devonA paNa deva che AthI ja kahe che devonA paNa deva che AthI ja kahe che, jene je vIra bhagavAnane, devo prAMjalivALA chatA=vinayathI racita hAthanA saMpuTavALA chatA=joDAyelA hAthavALA chatA, namaskAra kare che te bhagavAna devadevothI zakrAdi Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dharmasaMgraha bhAga-4/ dvitIya adhikAra | zloka-1 vaDe, mahita pUjita che temane mastakathI huM vaMdana karuM chuM ane A mastakathI namaskAra karuM chuM e, Adara-pradarzana mATe che. kone namaskAra kare che ? ethI kahe che. mahAvIrane. mahAvIra zabdano artha spaSTa kare che. vizeSathI karmano nAza kare che athavA zivamAM jAya che=mokSamAM jAya che, e vIra che. mahAna evA A vIra mahAvIra temane huM namaskAra karuM chuM ema avaya che. A rIte stuti karIne paranA upakAra mATe ane AtmAnA bhAvanI vRddhi mATe phalapradarzana para=namaskAranA phaLane dekhADanAra A stutine bole che. "jinavara vRSabha evA vardhamAnasvAmIne karAyelo eka paNa namaskAra saMsArasAgarathI puruSa ane strIne tAre che." III ghaNA namaskAra dUra raho. eka paNa namaskAra saMsArasAgarathI tAre che ema avaya che. namaskAra dravya-bhAva-saMkocarUpa che. kone namaskAra che? e kahe che. jinavara evA vRSabhane, jino Rtajina, avadhijita Adi che teomAM zreSTha evA kevalI teomAM vRSabha=tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI uttama te jitavara vRSabha che temane karAyelo namaskAra saMsArasAgarathI tAre che ema atraya che ane te=jinavara RSabhAdi tIrthakaro paNa che ethI kahe che. vardhamAnasvAmIne, yatnAthI karAyelo chato e pramANe adhyAhAra che=jitavara vRSabha evA vardhamAnasvAmIne yatnathI karAyelo eka paNa namaskAra saMsArasAgarathI tAre che. e prakAre batAvavA mATe yatnathI karAyelo chato e zabda adhyAhAra che. zuM? bhagavAna vardhamAnasvAmIne karAyelo eka paNa namaskAra zuM? ethI kahe che. saMsAraNa saMsAra= tiryaMca-nara-nAraka ane devatA anubhavalakSaNa saMsAra che. te ja saMsAra ja, bhavasthitithI ane kAyasthitithI aneka vakhata avasthAna dvArA alabdhapArapaNuM hovAthI sAgaranA jevo saMsArasAgara che. tenAthI tAre che-pAra utAre che. kone utAre che? ethI kahe che. nara athavA nArIne. naranuM grahaNa puruSottama dharma pratipAdana mATe che-puruSa che pradhAna jemAM evA dharmanA pratipAdana mATe che. strIonuM grahaNa teono paNa=strIono paNa, tabhavamAM ja saMsAra kSaya thAya che. e batAvavA mATe che. je kAraNathI 'yApanIya taMtramAM kahevAyuM che. "kharekhara strI ajIva nathI. ane vaLI abhavyA nathI. ane vaLI darzanavirodhinI nathI=samyagdarzana na pAme tevI nathI, amAnuSI nathI=jUra nathI, anAryamAM utpanna thayelI nathI, asaMkhya AyuSyavALI nathI, ati krUra mativALI nathI. upazAMta mohavALI nathI ema nahi. arthAt upazAMta mohavALI paNa hoya che, azuddha AcAravALI nathI, azuddha zarIravALI nathI, vyavasAyavajita nathI=dharmanA vyavasAya vagaranI nathI, apUrvakaraNanI virodhinI nathI, navamA guNasthAnaka rahita nathI, labdhithI ayogya nathI, akalyANanuM bhAjana nathI, ethI kaI rIte uttama dharmanI sAdhaka na thAya ? arthAt uttama evA dharmane sAdhanArI bane che." ahIM=prastuta 'ikko vi namukkAro...' gAthAmAM, A bhAva che. samyagdarzana thaye chate prakRSTa bhAvanAthI karAto eka paNa namaskAra tathAbhUta adhyavasAyano hetu thAya che, je prakAranA adhyavasAyathI zreNIne pAmIne bhavarUpa mahodadhinA vistArane pAme che. AthI kAryamAM kAraNano upacAra karIne A pramANe Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-61 191 kahevAya che=eka paNa karAyelo namaskAra saMsArasAgarathI tAre che e pramANe kahevAya che. ane cAritranuM vaiphalya nathI=eka namaskArathI jo kSapakazreNI AvatI hoya to cAritra vagara mokSaprApti thavAne kAraNe cAritranuM vaiphalya che tema na kahevuM; kema ke tevA prakAranA adhyavasAyanuM ja=vItarAganA guNane sparzIne vItarAgatulya thavAnA pariNAma rUpa namaskAra svarUpa adhyavasAyanuM ja, cAritrarUpapaNuM che. A navamo adhikAra che. A traNa stutio gaNadharakRta hovAthI niyamathI kahevAya che. vaLI, keTalAka anya paNa stutio bole che. je kAraNathI AvazyakacUrNikArazrI kahe che zeSa stutio yathA icchAthI bolAya che te stutio 'yathA'thI batAve che. "ujjita selanA zikhara upara dIkSA, jJAna, mokSa che jemanA te dharmacakravartI, ariSTanemine huM namaskAra karuM chuM." II4 // phakta zlokamAM 'nisIhila' e zabdane sarvavyApAranA niSedhathI naiSadhikI=mukti che. A dasamo adhikAra che. "cAra, ATha, dasa, be vaMdana karAyelA evA covIza (24) jinavaro, paramArthanA niSThita arthavALA siddho mane siddhine Apo." ||pA zlokamAM rahelA 'paramaTTuniTriaTTha'no artha kare che. kalpanA-mAtrathI nahi paramArthathI. niSThita artho che jeone te tevA che. zeSa vyakta che=zlokano artha spaSTa che. A agiyAramo (11mo) adhikAra che. ahIM='siddhANaM buddhANaM' sUtramAM saMpadA-padanuM pramANa vIsa che. varNa 172 che. praNipAtadaMDakAdimAM A pAMcamo daMDaka che. bhAvArtha: dharmanAM sarva anuSThAnonuM paraMparaphaLa siddhAvasthA rUpa mokSa che ane mokSamAM gayelA siddha bhagavaMtone namaskAra karavA arthe caityavaMdananA cAra daMDaka pUrA karyA pachI zrAvaka A 'siddhANaM-buddhANaM' stuti bole che. jethI zrAvakane upasthiti thAya che ke je siddha bhagavaMtanI huM stuti karuM chuM tatulya thavA mATe dharmanA sarva ucita AcAro che ema sUcita thAya che, ane te AcAra aMtargata ja prastuta caityavaMdananI kriyA che. tethI caityavaMdana dvArA bhAvita thayeluM citta jeTalA aMzathI siddha bhagavaMtanA guNone sparzaze, teTalA aMzathI mAruM caityavaMdana saphaLa banaze. tethI dRDha upayogapUrvaka siddha bhagavAnanI stuti ka2vArthe bole che. zuM bole che ? e batAve che. jeonAM sarva prayojano siddha thayAM che te siddha bhagavaMta che. tethI e upasthiti thAya che ke jIvanuM mukhya prayojana karmonI parataMtratAthI mukta thaIne saMpUrNa karma rahita avasthAnI prApti che. te prayojana jemaNe siddha karyuM che tevA ane jJAnAvaraNIya karmono nAza thayelo hovAthI kevalajJAna svarUpa bodhavALA siddha bhagavaMto che. te siddha bhagavaMto saMsA2thI pAra pAmelA che ane te saMsArasAgarathI pA2nI prApti teone guNasthAnakanA kramanI paraMparAthI thayelI che. tethI zrAvakane upasthiti thAya che ke AtmAnA guNonA AvA2ka karmo che ane te karmone kAraNe guNathI yukta jIva paNa kaSAyathI yukta che. kaSAyathI yukta thayelo hovAthI Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 jIva sAMsArika bhAvo karIne saMsAramAM paribhramaNa kare che ane jyAre jIva guNane abhimukha thAya che tyAre guNaniSpattine anukULa jeTalo dRDha manovyApAra kare che te manovyApArane anurUpa guNanA AvAraka karmo kSaya pAmatAM jAya che. jema jema karmono kSaya thAya che tema tema guNanA prAdurbhAvarUpa upara-uparanA guNasthAnaka Ave che. tethI jIvanA vyApArane anurUpa guNasthAnakanI prApti kramasara thAya che paraMtu guNasthAnakanI prApti mAtra icchA karavAthI ke bolavA mAtrathI ke yathAtathA kriyA karavAthI thatI nathI. mATe mAre paNa siddhAvasthAnI prApti karavI hoya to siddha thavA arthe guNaprAptimAM te rIte daDha vyApAra karavo joIe jethI guNasthAnakanA kramathI huM paNa siddhAvasthAne pAmuM; kema ke atyAra sudhI je koI siddha thayA che te sarva siddha bhagavaMto guNasthAnakanA kramanI paraMparAnA ullaMghana vagara thayA nathI. tethI mAre paNa te kramathI ja guNasthAnakane sparzIne mokSamAM javAnuM che. mATe kSaNabhara paNa pramAda vagara guNasaMpanna mahAtmAonuM avalaMbana laIne guNavRddhimAM yatna karIza to tenI prakRSTa bhUmikAne pAmIne huM paNa siddha thaIza. vaLI, A siddha bhagavaMto lokanA agrabhAga para rahelA che. te prakAre smaraNa thavAthI saMsArathI para lokanA agrabhAga para rahelA siddha bhagavaMtanI smRti thAya che. tevA siddha bhagavaMto anaMtA che te sarvane namaskAra karavAnA AzayathI stutimAM bolAya che ke te sarva siddhone huM sadA namaskAra karuM chuM. tethI mahAparAkrama phoravIne guNasthAnakanA kramathI karmono nAza karIne siddhAvasthAne pAmelA sarva siddha bhagavaMto pratye bahumAnano prakarSa thAya che ane te bahumAnanA prakarSane anurUpa potAnAmAM paNa guNasthAnakanI vRddhi pragaTa thAya che. je paraMparAe siddha tulya thavAnuM ja kAraNa che. A rIte sAmAnyathI sarva siddha bhagavaMtone namaskAra karyA pachI siddhAvasthAnI prAptino upAya batAvanAra AsajJopakArI evA vIra bhagavAnanI stuti karavArthe zrAvaka bIjI stuti bole che. vIra bhagavAna devonA paNa deva che. arthAt jagatavartI puNyanA prakarSavALA je devo che teone paNa upAsya evA deva che. ane tevA devonA paNa bhagavAna deva hovAthI zakrAdi devo hAtha joDIne bhagavAnane namaskAra kare che; kema ke uttamapuruSonI bhaktithI ja sarva kalyANanI prApti che tethI kalyANanA arthI buddhinA nidhAna evA devo paNa bhagavAnane namaskAra karIne potAno bhava saphaLa kare che. vaLI, devonA deva evA zakrAdithI bhagavAna pUjAyelA che. tethI vIra bhagavAnane smRtimAM lAvIne zrAvaka kahe che ke huM paNa evA mahAvIrasvAmIne mastakathI vaMdana karuM chuM. A prakAre vIra bhagavAnanI stuti karIne vIra bhagavAna talya vItarAgatAdi bhAvo potAnAmAM pragaTa thAya te prakAre zrAvaka yatna kare che. je vItarAgatAdi bhAvone kAraNe vIra bhagavAna jagatapUjya banyA te kAraNathI teone namaskAra karIne yogyajIvo temanA tulya thavA yatna karI zake che, tethI zrAvaka paNa vIra bhagavAnanA guNomAM upayukta thaIne vItarAga thavA udyama kare che. vaLI, bhagavAnanI stuti karavAthI zuM phaLa maLe che ? tenuM smaraNa karavAthe trIjI stuti bolAya che. jethI tevA uttama phala arthe bhagavAnane namaskAra karavAmAM daDha vyApAra ullasita thAya. jino Rtajina, avadhijina Adi che te sarvamAM zreSTha jina kevalI che ane te kevalIomAM paNa vRSabha=uttama jina tIrthakaro che. tevA vardhamAnasvAmIne dRDha praNidhAnapUrvaka karAyelo eka paNa namaskAra nara ane nArIne saMsArasAgarathI tAre Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 193 che. A prakAre bolavAthI zrAvakane upasthiti thAya che ke mAre saMsArathI taravuM hoya to zaktinA prakarSathI jinane namaskAra karavAmAM sadA udyama karavo joIe; kema ke jinanA guNonA smaraNapUrvaka jina tulya thavA arthe ja sarva zAstrano vyApAra che. tethI jeo zakti anusAra jinavacanathI bhAvita thAya che, jinavacananuM adhyayana kare che ane jinavacana anusAra je kaMI pravRtti kare che te jinane namaskAra karavAnI kriyA tulya che ane vizeSathI jinanA guNonA upayogapUrvaka karAyelI jinanI stuti jinane namaskAra karavArUpa che. ane tenA baLathI strI-puruSo saMsArasAgarathI tare che. ahIM puruSo kahevAthI dharmanA pradhAna adhikArI puruSo che tema sUcita thAya che; kema ke puruSapaNAnI prApti viziSTa puNyathI thAya che. ane te puNya paNa guNaniSpattimAM prabaLa aMga che. ane strIpaNAnI prApti pApanA udayathI thAya che. tethI te pApaprakRtine kAraNe paNa ghaNI tucchaprakRti strIone prApta thAya che. mATe strI pradhAna rIte dharmanI adhikArI nathI. chatAM strImAM paNa mokSamAM javAnI yogyatA che. tethI strIbhavanA doSanA kAraNe kaMIka tucchaprakRtionI prApti hovA chatAM yatna karIne strIo paNa guNo prApta karI zake che. yAvat mokSa paNa prApta karI zake che. te batAvavA mATe strInuM grahaNa karela che. A traNa stuti gaNadharoe racI che. arthAt siddha bhagavaMtanuM smaraNa karyA pachI Asanna upakArI evA vIra bhagavaMtane namaskAra karavArthe prastuta be stuti sudharmAsvAmIe racela che. vaLI, bhAvanA prakarSa arthe anya paNa be stutio suvihita AcAryo bole che. jemAM eka nemanAtha bhagavAnanI stuti che ane bIjI aSTApada para rahelA covIza tIrthakaronI stuti che. jenAthI zrAvakane upasthiti thAya che ke jema vIra bhagavAnane namaskAra karavAthI kalyANanI prApti thAya che tema urjita zailanA zikhara upara dIkSA-kevalajJAnamokSa thayAM che jemanA evA dharmacakravartI ariSTanemine huM namaskAra karuM chuM. jeo vIra bhagavAna tulya ja che. tethI teone namaskAra karavAthI paNa avazya saMsArano kSaya thAya che. A rIte temanAtha bhagavAnanI stuti karavAthI dasamo adhikAra (10) pUrNa thAya che. tyArapachI aSTApada para rahelA 4-8-10-2 e kramathI sthApita thayelA covIze jinezvarone namaskAra karavAthuM kahe che. je covIze tIrthakaro paramArthathI niSThita arthavALA siddha thayelA che evA te mahAtmAo mane siddhine Apo. A prakAre teonI prArthanA karIne temanI jema paramArthanA niSThita arthavALA thavA mATe zrAvaka potAnuM baLa saMcaya kare che. ane jIvano paramArtha karmanA upadravono nAza che. ane tenI niSThA sarva karma rahita avasthA che. ane tevI avasthAne pAmelA siddha bhagavaMto che. ane teonuM avalaMbana laIne karAto yatna siddhi ApavA mATe samartha che. tethI te prakAranI mAMgaNI karIne zrAvaka paNa teonA avalaMbanathI siddha tulya thavA yatnazIla bane che. ahIM agiyAramo adhikAra (11) pUrNa thAya che. TIkA : evametatpaThitvopacitapuNyasambhAra uciteSvaucityena pravRttiriti jJApanArthaM paThati paThanti vA'veyAvaccagarANaM saMtigarANaM sammaddiTThisamAhigarANaM karemi kAussaggaM / ' Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dharmasaMgraha lAga-4 | dvitIya adhikAra | do-11 ___'vaiyAvRttyakarANAM' pravacanArthaM vyApRtabhAvAnAM gomukhayakSA'praticakrAprabhRtInAm, 'zAntikarANAM' sarvalokasya, 'samyagdRSTiviSaye samAdhikarANAm, eSAM sambandhinaM SaSThyAH saptamyarthatvAdetadviSayametAn vA Azritya, 'karomi kAyotsargam / ' atra ca vandanAdipratyayamityAdi na paThyate, api tu anyatrocchvasitenetyAdi, teSAmaviratatvAd itthameva tadbhAvavRddharupakAradarzanAt etadvyAkhyA ca pUrvavat navaraM stutirvaiyAvRttyakarANAm, punastenaiva vidhinopavizya pUrvavat praNipAtadaNDakaM paThitvA muktAzuktimudrayA praNidhAnaM kurvanti, yathA "jaya vIyarAya! jagagurU ! hou mamaM tuhappabhAvao bhyvN!| bhavanivveo maggANusAriyA iTThaphalasiddhI / / 1 / / logaviruddhaccAo, gurujaNapUA paratthakaraNaM ca / suhagurujogo tavvayaNasevaNA AbhavamakhaMDA / / 2 / / " jaya vItarAga! jagadguro! iti bhagavatastrilokanAthasya buddhau sannidhApanArthamAmantraNaM, bhavatu jAyatAM, mametyAtmanirdezaH, tava prabhAvatastava sAmarthyena, bhagavaniti punaH sambodhanaM bhaktyatizayakhyApanArtham, kiM tadityAha-'bhavanirvedaH' saMsAranirvedaH na hi bhavAdanirviNNo mokSAya yatate, anirviNNasya tatpratibandhAt mokSe yatno'yatna eva, nirjIvakriyAtulyatvAt tathA mArgAnusAritA' asadgrahavijayena tattvAnusAritA, tathA 'iSTaphalasiddhiH' abhimatArthaniSpattiraihalokikI, yayopagRhItasya cittasvAsthyaM bhavati, tasmAccopAdeyapravRttiH tathA 'lokaviruddhatyAgaH' sarvajananindAdilokaviruddhAnuSThAnavarjanam yadAha"savvassa ceva niMdA, visesao tahaya guNasamiddhANaM / ujudhammakaraNahasaNaM, rIDhA jaNapUyaNijjANaM / / 1 / / bahujaNaviruddhasaMgo, desAdAcAralaMghaNaM ceva / uvvaNabhoo a tahA, dANAivi payaDamanne u / / 2 / / sAhuvasaNammi toso, sai sAmatthammi apaDiAro a / emAiAi~ itthaM, logaviruddhAiM NeAI / / 3 / / " [paJcAzake 2 / 8-10] gurujanasya 'pUjA' ucitapratipattirgurujanapUjA, guravazca yadyapi dharmAcAryA evocyante, tathA'pIha mAtrApitrAdayo'pi gRhyante / yaduktam "mAtA pitA kalAcArya, eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro, guruvargaH satAM mataH / / 1 / / " [yogabindau gA. 110] Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 195 ___ 'parArthakaraNaM' hitArthakaraNaM, jIvalokasAraM pauruSacihnametat, satyetAvati laukike saundarye lokottaradharmAdhikArI bhavatItyAha 'zubhaguruyogo' viziSTacAritrayuktAcAryasambandhaH tathA 'tadvacanasevA' sadguruvacanasevanA na jAtucidayamahitamupadizati, 'Abhavam' AsaMsAram 'akhaNDA' saMpUrNA, idaM ca praNidhAnaM na nidAnarUpam, prAyeNa niHsaGgAbhilASarUpatvAt etaccApramattasaMyatAdarvAkkarttavyam, apramattAdInAM mokSe'pyanabhilASAt / tadevaMvidhazubhaphalapraNidhAnaparyantaM caityavandanamiti utkRSTavandanavidhiH TdazAA TIkArya - vametatpatvio..... 3STavandranavidhiH A pramANe pUrvamAM kahyuM e pramANe, Ane bolIe=siddhastavane bolIne, ucita puNyasaMbhAravALA zrAvaka, ucitomAM ucita evA vaiyAvacca karanArA devomAM, aucityathI pravRtti che, e jJApana karAvavA mATe bole che eka zrAvaka bole che athavA aneka zrAvaka bole che. "vaiyAvaccane karanArA, zAMtine karanArA, samyagdaSTinI samAdhine karanArA evA devatAono kAussagna karuM chuM." vaiyAvaccane karanArA pravacana mATe vyAkRta bhAvavALA sAdhuonI ane zrAvakonI vaiyAvaccane karanArA evA gomukha yakSa, apraticakrA vagere zAMti karanArA sarvalokanI zAMtine karanArA, samyagdaSTinA viSayamAM samAdhine karanArA eonA saMbaMdhI kAussagna karuM chuM ema avaya che. athavA SaSThInuM saptamI arthapaNuM hovAthI A viSayavALA eone AzrayIne=vaiyAvacca karanArA AdinA viSayavALA evA devone AzrayIne, huM kAussagna karuM chuM ane ahIM vaiyAvaccagaraNa' sUtramAM, vaMdanAdi pratyaya ItyAdi vaMdaNavariAe ItyAdi, bolAtA nathI, paraMtu anyatra ucchavAsAdi ItyAdi-annattha usasisieNe ityAdi, bolAya che; kema ke teonuM vaiyAvacca karanAra Adi devonuM aviratapaNuM che. ahIM prazna thAya ke jo teo avirata che to teonI bhakti arthe kAussagna kema karAya che? tethI kahe che. A rIte ja=teonA te guNa smaraNa karIne teone AzrayIne kAussagna karavAmAM Ave e rIte ja, tenA bhAvonI vRddhithI upakAranuM darzana thAya che. ane AnI vyAkhyA annattha UsasieNanI vyAkhyA pUrvanI jema che. phakta vaiyAvacca karanArA devonI stuti bolAya che=kAussagna karyA pachI vaiyAvacca karanArA devonI stuti bolAya che. vaLI, te ja vidhithI besIne pUrvanI jema praNipAtadaMDakaHtamuttharaM sUtra, bolIne muktAzakti mudrAthI praNidhAna kare che=zrAvako praNidhAna kare che je kathA'thI batAve che. "he vItarAga ! he jagataguru ! tame jaya pAmo. tamArA prabhAvathI he bhagavaMta ! mane thAo=mane prApta thAo. zuM prApta thAo ! te batAve che. bhavano nirveda, mArgAnusAritA, ISTaphalasiddhi, lokaviruddhano tyAga, gurujananI pUjA, paraFkaraNa=paropakAranuM karaNa, sadguruno yoga ane temanA vacananI sevA mane prApta thAo ema avaya che. kayAM sudhI prApta thAo ? ethI kahe che. AbhavamakhaMDA=jyAM sudhI bhava che tyAM sudhI akhaMDa prApta thAo." Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-11 he vItarAga ! he jagataguru ! tame jaya pAmo. e pramANe traNa jagatanA nAtha evA bhagavAnane buddhimAM sthApanA karavAthuM AmaMtraNa che. "bhavatu te "thAva' arthamAM che. mane e AtmAno nirdeza che. arthAt mane thAo. tamArA prabhAvathIetamArA sAmarthyathI mane thAo. bhagavAna' e pharI saMbodhana bhaktinA atizayanA khyApana mATe che. zuM te zuM te prApta thAo ? ethI kahe che. bhavano nirveda saMsArano nirveda. dikaje kAraNathI, bhavathI advigna mokSa mATe yatna karato nathI; kema ke aniveMdavALAne=bhava pratye aniveMdavALAne, teno pratibaMdha hovAthI=bhavano pratibaMdha hovAthI, mokSamAM karAto yatna ayatna ja che; kema ke nirjIva kriyAtulyapaNuM che ane mArgAtusAritA mane prApta thAo ema avaya che. mAgatusAritA asadghahatA vijayathI tavAtusAritA che ane ISTaphalasiddhi mane prApta thAo ema avaya che. ISTaphalasiddhi Ihaloka saMbaMdhI abhimata arthatI niSpatti che. jenAthI upagRhIta evA zrAvakane cittanuM svAcya thAya che. tenAthI cittanA svAthyathI, upAdeya evA dharmamAM pravRtti thAya chesamyapha pravRtti thAya che. ane lokaviruddhano tyAga mane prApta thAo ema avaya che. sarva jananI niMdAdi lokaviruddha anuSThAnanuM varjana lokaviruddha tyAga che. jene kahe che. "sarvanI ja niMdA ane te rIte vizeSathI guNasamRddhonI niMdA, Rju dharma karanArAonuM hasana=bhadraka prakRtivALA jIvonI avivekavALI dharmanI pravRttine joIne tenA upara hasavuM, jana pUjitanI rIDhA=rAjA-maMtrI AdinI hIlanA." "bahujanaviruddha evA jIvo sAthe saMga, dezanA AcAranuM laMghana =je dezanA, je AcAro hoya tenuM ullaMghana, ulmaNa bhoga atizaya bhoga ane dAnAdinuM anyane pragaTa karavuM pote je dAnAdi karyA hoya tenuM sarvanI pAse pragaTa karavuM." jrA "sAdhupuruSonI ApattimAM toSa, sAmarthya hote chate apratikAra sAmarthya hote chate mahAtmAonI Apattino apratikAra A vagere ahIM=dharmanA kRtyamAM, logaviruddha jANavA." maiaa (paMcAzaka-2, 8thI 10) gurujananI pUjA mane prApta thAo ema avaya che. pUjA ucita pratipatti che ane gurujananI pUjA gurujatanI ucita pratipattirUpa che. ane guruo jo ke dharmAcAryo ja kahevAya che. topaNa ahIM mAtApitAdi paNa grahaNa karAya che. je kAraNathI kahevAyuM che. "mAtA-pitA, kalAcArya, emanI jJAtio ane vRddha puruSo, dharmanA upadeza ApanArA saMtapuruSone guruvarga manAyo che." In1 (yogabiMdu gAthA-10) parArthakaraNa mane prApta thAo ema avAya che. hitArthakaraNa e parArthakaraNa che. jIvalokanuM sAra che. AkaparArthakaraNa, pauruSa cihana che=sat puruSArthanuM cihana che. ATaluM laukika sauMdarya hote chate lokottaradharmanA adhikArI thAya che. ethI kahe che. zubhaguruno yoga ane prApta thAo ema avaya che. viziSTa cAritrasaMpanna AcAryano saMbaMdha zubhaguruno yoga che ane tavacananI sevA saddagurunA vacananI sevatA, mane prApta thAo ema avaya che. Arasa, kyAreya ahitano upadeza ApatA nathI. mATe temanA vacananuM sevana karavuM joIe. kayAM sudhI A sarva vastuo mane prApta thAo ? ethI kahe che. Abhava=jyAM sudhI saMsAra che tyAM sudhI akhaMDa=saMpUrNa, mane prApta thAo. ane A Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 197 praNidhAna nidAnarUpa nathI; kema ke prAyaH siMga abhilASarUpapaNuM che=bhavanirveda Adi mAMgaNImAM bahulatAe nisaMganA pariNAmano abhilASa che ane A pUrvamAM karAyelI mAMgaNIo, apramatta saMyatathI pUrve kartavya che; kema ke apramattasAdhuone mokSamAM paNa abhilASa che. AvA prakAranA zubhaphalanA praNidhAvatA paryatavALuM caityavaMdana che. e prakAranI utkRSTa vaMdanavidhi che. lig1aaaa bhAvArtha : siddha bhagavaMtonI stuti karyA pachI zrAvaka A sarva kRtyothI ucita puNyasaMbhAravALA bane che; kema ke eka tIrthakaranI, sarva tIrthakaranI, zrutajJAnanI bhakti karIne siddha bhagavaMtonI stutithI atyaMta siddhanA guNonI sanmukha pariNAmavALA thayA che. tethI zrAvakanuM citta atyaMta mokSane sanmukha baneluM hoya che ane tevA mahAtmA ucita pravRtti karanArA evA vaiyAvacca karanArA devatAo viSayaka paNa aucityathI pravRtti karanArA bane che. te jaNAvavA arthe 'vaiyAvaccagarANa sUtra" bole che. jethI sarvatra ucita pravRtti karavAne anukULa uttamacitta prApta thAya che. te uttamacittanA nirmANa arthe zrAvaka bole che ke vaiyAvaccane karanArA arthAt bhagavAnanA pravacana pratye bhaktibhAvavALA evA zrAvakanI ke sAdhunI jeo vaiyAvacca kare che tevA gaumukhayakSa apraticakrI devI vagere che. teone AzrayIne huM kAussagna karuM chuM. vaLI, te devo sarva lokamAM zAMtine karanArA che. arthAt lokone upadravakArI nathI. paraMtu dayALu prakRtivALA hovAthI lokomAM kema upadrava na thAya te prakAre yatna karanArA che. vaLI samyagdaSTi jIvone kema samAdhi thAya te prakArano yatna karanArA hoya che. AvI uttama prakRtivALA te devo hovAthI teone AzrayIne kAussagga karavAthI teonA te uttama guNa pratye bhakti abhivyakta thAya che je ucita pravRtti svarUpa che. ahIM vaiyAvaccagarANe sUtramAM vaMdaNavattioe ityAdi pATha bolAtA nathI; kema ke vaMdana-pUjana-satkArAdi tIrthakaronAM karAya che ke zrutajJAnanAM karAya che. paraMtu vaiyAvacca karanArA devatAo avirativALA hovAthI teone vaMdanAdi karAtuM nathI. tethI annattha UsasieNe bolIne kAussagna karAya che. A rIte vaiyAvaccagarANa Adi bolIne kAussagna karavAthI teonA vaiyAvaccAdi bhAvo pratye bahumAna thAya che. ane teo je saMgha upara upakAra kare che tenI abhivyakti thAya che, kema ke te nimitte ja temanI stuti karAya che. AthI ja kAussagna karyA pachI vaiyAvacca karanArA devatAonI stuti bolAya che. temanI stuti pUrI thavAthI caityavaMdanano (1ramo) bAramo adhikAra pUrNa thAya che. tyArapachI zrAvaka besIne pUrvamAM batAvyuM te rIte "namutthaNa" sUtra bole che. jenAthI bhagavAnanA guNonuM smaraNa pharI thAya che. tethI tIrthakara pratye bahumAnabhAva vRddhi pAme che. tyArapachI tIrthakaranI pote je bhakti karI che tenA phaLa rUpe prArthanA kare che. je bhagavAnanI bhaktithI prAptavya vastunA praNidhAna svarUpa che. tethI jayavIyarAyane praNidhAnasUtra kahevAya che. vaLI, jema rAjAne "tamAro jaya thAo' ityAdithI potAne sanmukha karavAmAM Ave che, te prakAre prastutamAM paNa che vItarAga ! he jagataguru ! tamAro jaya thAo. tema bolIne potAnI buddhimAM bhagavAnano sanmukhabhAva karavAmAM Ave che. A rIte potAnI buddhimAM bhagavAnane sanmukha karyA pachI zrAvaka bole che ke he bhagavaMta ! tamArA prabhAvathI A sarva vastuo mane prApta thAo. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 jethI saMsArasamudrathI huM tarI zakuM. zuM prApta thAo ? ethI kahe che. bhavano nirveda prApta thAo. A prakAre bolIne bhavanA kAraNabhUta saMganA pariNAmane kSINa karavAnI zaktino saMcaya zrAvaka kare che; kema ke bhava cAra gatinA paribhramaNa svarUpa che. vAraMvAra sUkSma upayogapUrvaka cAra gatinA paribhramaNa svarUpa saMsAra jovAmAM Ave to vicArakane bhava pratye nirveda thAya. ane jene bhava pratye nirveda thAya tene bhavaprAptinA upAya evA karmabaMdha pratye nirveda thAya. ane jene karmabaMdha pratye nirveda thAya tene karmabaMdhanA kAraNabhUta bAhyapadArtha pratye je saMgano pariNAma che tenA pratye nirveda thAya. jema jema bhavano nirveda prakarSavALo thAya tema tema mokSane anukULa samyaka pravRtti thaI zake che. tethI mokSanA arthI evA zrAvako bhavanA nirvedanA atyaMta arthI thaIne bhagavAna pAse mAMgaNI karIne bhavanirvedanA pariNAmane sthira-sthiratara karavA prayatna kare che. vaLI, bhavanirveda prApta karyA pachI zrAvaka mArgAnusArI buddhinI icchA kare che. tethI bhagavAnane kahe che ke he bhagavan! ratnatrayInA pariNAmarUpa je mokSamArga che tene anusaranAra buddhi ane prApta thAo. jethI te mArganuM anusaraNa karIne huM saMsArasamudrathI tarI zakuM. vaLI zrAvaka vicAre che ke mArI yogamArganI pravRtti pratikULa saMyogomAM haMmezAM skUlanA pAme che. tethI mane je te te vakhatanA saMyogAnusAra iSTa hoya tevA phaLanI prApti thAo. jethI pratikULa saMyogakRta cittanI vihvaLatA dUra thAya. jenA baLathI huM mokSamArgamAM daDha yatna karI zakuM. A iSTaphalasiddhithI A lokanI sarva pratikULatAno abhAva zrAvaka icche che; kema ke jIva svabhAve pratikULa saMyogomAM tenuM citta asamAdhivALuM rahe che. jethI potAne iSTa evA mokSamArganI ArAdhanA karavA mATe te asamartha bane che ane daDha praNidhAnapUrvaka bhagavAna pAse yAcanA karIne tevI pratikULa pApaprakRtio tirodhAna thAya tevo uttama adhyavasAya zrAvaka prApta kare che. AthI je zrAvako atyaMta upayogapUrvaka caityavaMdana kare che, teonuM citta jinanA guNothI atyaMta vAsita hovAthI bhagavAna pratyenI atyaMta bhaktivALuM hoya che. ane tevA vAsita cittavALA mahAtmA potAnA haiyAmAM thayelI bhagavAna pratyenI bhaktinA phaLa svarUpe ISTaphalasiddhi mAMge che tyAre te uttama adhyavasAyathI ja zrAvakane tenA uttamacittane anurUpa iSTaphalasiddhinI prAptinuM kAraNa bane tevI puNyaprakRti jAgrata thAya che. jethI cittanI asvasthatA ApAdaka pratikULa saMyogo avazya dUra thAya che ane jeo mUDhanI jema caityavaMdana kare che teo jayavayarAya sUtramAM iSTaphalasiddhinI mAMgaNI kare to paNa koI phala prApta karatA nathI. mATe amUDha lakSyavALA thaIne sarva anuSThAno karavAM joIe. A rIte zrAvake bhagavAna pAse mokSamArgamAM dRDha pravRtti arthe bhavanirvedanI mAMgaNI karI. mArgAnusArI bhAvanI mAMgaNI karI. temAM vijJakArI pratikULa saMyogo dUra thAo tenI mAMgaNI karI. have lokaviruddha AcaraNAo dharmAnuSThAnane niSphaLa kare che. tethI tevI lokaeNviruddha AcaraNA potAnAthI na thAya tevo abhilASa zrAvaka kare che. tyAM lokaviruddha zabdathI zikhaloko je pravRttine niMdya gaNe che te pravRttinuM grahaNa che. jema dharma karavA tatpara thayelA paNa jIvo kSudraprakRtine vaza thAya che tyAre bIjAnA doSone joIne niMdAnA pariNAmavALA thAya che ane te niMdA karavAthI uttama prakRtino nAza thAya che. tethI koIpaNa vyaktinI niMdA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 dharmasaMgraha bhAga-4 | dvitIya adhikAra | zloka-1 karavAnI je manovRtti che te manovRtti mane prApta na thAo ane vizeSathI guNasaMpanna mahAtmAonI niMdA karavAno adhyavasAya mane prApta na thAo evo abhilASa kare che. vaLI keTalAka bhadrakaprakRtivALA jIvo dharma kare che topaNa viveka vagaranA hovAthI yathAtathA kare che. teonI te pravRtti joIne teo pratye hasavuM te paNa lokaviruddha kRtya che. vaLI lokamAM rAjA-maMtrI Adi pUjAtA lokonI niMdA karavI te paNa lokaviruddha che. vaLI, ghaNA lokonI sAthe jeno virodha hoya arthAt ghaNA loko sAthe kleza kare tevI prakRtivALA hoya tethI sAthe saMga karavo te paNa lokaviruddha che. vaLI je dezamAM je AcAro hoya tenAthI viparIta pravRtti paNa lokaviruddha che. vaLI, ati bhogonI vRtti paNa lokaviruddha che. vaLI, dharmanA kSetramAM dAna ApeluM hoya, zIla pALeluM hoya, zAstraadhyayana Adi kareluM hoya tene bIjA pAse pragaTa karIne mAna Adi meLavavAnI je vRtti te paNa lokaviruddha che. vaLI, guNasaMpanna jIvone Apatti Ave temAM saMtoSa thAya, AnaMda Ave te paNa lokaviruddha che. ane tevA jIvonI Apatti dUra karavAnuM sAmarthya hoya topaNa upekSA kare te paNa lokaviruddha che. tevAM lokaviruddha kRtyo potAnA jIvanamAM prApta na thAya e prakArano abhilASa zrAvaka kare che. vaLI, mAtA-pitA Adi gurujananI sAthe ucita vyavahAro gurujananI pUjA che te mane prApta thAo, e prakArano abhilASa zrAvaka kare che. jethI potAnAmAM kRtajJatA guNa sadA rahe; kema ke bhavanirvedanI prApti thayA pachI paNa kaSAyane vaza guruvarganI sAthe anucita vartana karIne jIva kliSTa karma bAMdhe che. tenA parihArArthe zrAvaka bhagavAnanI bhakti karIne te prakArano abhilASa kare che, jethI potAnI prakRti uttama bane. vaLI, anAdikALathI jIvamAM svArtha svabhAva varte che. te svabhAvane kAraNe bIjAnA hita pratye upekSA karavAno ane potAnA tuccha aihika sukha khAtara anyane pIDA karavAno svabhAva varte che. tenA nivAraNArthe zrAvaka abhilASa kare che ke bIjAnA prayojanane karanArI mArAmAM uttama prakRti pragaTe arthAt potAnA svArthane gauNa karIne bIjAnuM je rIte hita thAya te rIte prayatna karavAnI potAnI uttama prakRti pragaTa thAya tevo abhilASa zrAvaka kare che. A sarva mAMgaNI laukika sauMdarya che. arthAt laukika-lokottara sAdhAraNa dharmo karanArA jIvomAM A prakAranI suMdaratA hoya che, kema ke anyadarzananA dharma paNa AvI suMdara prakRti dharma rUpe svIkAre che. have lokottara sauMdaryanI prAptinA arthI evA zrAvaka vizeSa rUpe mAMgaNI kare che ke mane sadguruno yoga thAo ane temanA vacananI sevA prApta thAo. tethI e prApta thAya ke saMsArasamudramAM DUbatA jIvane sarvajJanA vacanAnusAra potAnI zakti anurUpa zuM ucita vartana karavuM joIe ? teno yathArtha bodha karAvIne potAnA AtmAnuM saMsArasamudrathI je rakSaNa kare tevA uttamaguruno mane yoga thAo te prakAre zrAvaka abhilASa kare che. vaLI, uttamagurunI prApti mAtrathI kalyANa thatuM nathI. paraMtu tevA sadguru je prakAre sarvajJanA vacanAnusAra ucita kRtyo karavAnuM kahe te pramANe pote kare to ja te sarva kRtyo dvArA anAdinA mohano nAza karIne pote saMsArasAgarathI tarI zake anyathA tarI zake tema nathI tevo sthira nirNaya hovAthI zrAvaka potAnA AtmAmAM lokottara sauMdarya pragaTAvavA mATe bhagavAna pAse prArthanA kare che ke sarva kalyANanI paraMparAnuM eka kAraNa bane tevA uttama saguruno yoga ane temanA vacanAnusAra huM apramAdathI prayatna karuM tevuM mane tamArA prasAdathI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dharmasaMgraha bhAga-4 / dvitIya adhikAra | zloka-1 prApta thAo. kyAM sudhI bhavanirvedAdi sarva vastuo mane prApta thAo ? tethI kahe che. jyAM sudhI huM saMsArano kSaya karI mokSa na pAmuM tyAM sudhI A sarva vastuo mane akhaMDa prApta thAo. A prakAre uttama abhilASA karIne bhavanirveda Adi bhAvone anukULa evuM potAnuM citta zrAvaka nirmANa kare che. nirmANa thayeluM citta hoya to atizayita kare che. ane punaH punaH prArthanA karIne tene sthira kare che. jethI te sthira thayelA uttama saMskArone kAraNe dareka bhavomAM sukhapUrvaka bhavanirvedAdine pAmIne uttama prakRtivALo potAno AtmA bane che ane sadgurune pAmIne temanA vacanAnusAra ucita kRtyo karIne sukhapUrvaka saMsArasAgarathI tarI zake. sAmAnyathI koIpaNa padArthanI icchA karIne dharma karavAmAM Ave to nidAnadoSanI prApti thAya. AthI koI padArthanA abhilASa vagara kevala bhagavAna pratyenI bhaktithI ja bhagavAnanI bhakti karavI joIe. Ama chatAM bhagavAnanI bhakti karIne jayavIyarAya sUtra dvArA je abhilASa karAya che te nidAnarUpa nathI; kema ke vItarAgatulya thavAne anukULa evA uttamabhAvonI mAMgaNI svarUpa che. tethI bhagavAnanI bhakti karIne vItarAga thavAnuM je mukhya prayojana che, tene sAdhanArI ja prastuta mAMgaNIo che. tethI te mAMgaNIo dvArA paNa zrAvaka vItarAgabhAvane anukULa sadvaryano saMcaya kare che. ane A prakAranI mAMgaNI apramatta guNasthAnakanI prApti pUrvanA mahAtmAo kare che; kema ke uttama abhilASanA baLathI ja uttama prakRtio prApta karIne teo apramAdabhAvanI vRddhi karI zake che ane apramatta guNasthAnakavALA mahAtmAo sarvathA pramAda rahita vItarAga thavAnA udyama dvArA saMsArano uccheda karanArA che. tethI teo bhavanirvedAdinA abhilASo karIne baLasaMcaya karavA yatna karatA nathI, paraMtu sarva yatnathI bhavanA ucchedano udyama kare che. I TI anusaMdhAna : dharmasaMgraha bhAga-5 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAreNAvabodhaH, svadravyAdhupayojanam / sAmAyikAdikaraNaM, vidhinA caityapUjanam / / namaskArathI nidrAno tyAga, svadravyAdinI vicAraNA, sAmAyika AdinuM karaNa, vidhithI caityapUjana zrAvakano vizeSathI gRhasthadharma che. - \ : prakAzaka : OLCSL mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phrehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail: gitarthganga@yahoo.co.in