Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna sampAdaka-hastImuni
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ -jJAnavarddhaka pustaka bhaNDAra ke prakAzana * gurUdeva kA divya jIvana saMjilda le. paM0 munizrIhastImala jI ma. sA. 1-5. tapasvI zrIroDIdAsajIma. kA jIvana sacitra , 1-50 Agama ke anamola ratna yazodhara caritra racayitA paM0 munizrI cauthamalajIma. sA. 37 naye paise vidyA vilAsa caritra , 25 naye paise haMsavaccha caritra , " amara caritra, RSidattA caritra vikrama-harizcandra bhImasena harIsena pradyumna caritra vipAka sUtra rAsa candrasena lIlA candanabAlA caritra navaratna kiraNAvalI lIlApata jhaNakArA tetalI poTTilA kamala kusuma karNikA mahezvaradatta caritra DAka kharca alaga pustake va sUco patra maMgAne kA patAzrIjJAnabarddhaka pustakabhaNDAra-vyavasthApaka kanhaiyAlAlajI siMghadhI mu. po. mahaloM kI pIpalI vAyA-kAMkarolI (rAjasthAna)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama goonam00000gmombaca 000003 saMpAdakaH mUni istImala mevADI.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdaka - paM0 munizrI hastImalajI mahArAja 'mevAr3I' prakAzakadhanarAja ghAsIrAma koThArI lakSmI pustaka bhaNDAra gAndhI mArga, ahamadAbAda-1 OTT saMskaraNa 1968. gu. sA. pra. vi. maMDaLanA TharAva mata 3. 20-00 anusAra sudhArelI kiMmata prApti sthAna-.. kanhaiyAlAla jI siMdhavo zrI jJAnavarddhaka pustaka bhaMDAra mu. po. mahaloM kI pipalI vAyA-kAkarolI (rAjasthAna) svAmI zrItribhuvanadAsajI zAstrI zrI rAmAnanda prinTiMga presa, kAMkariyA roDa, mahamadAbAda-22
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prAkkathana Lives of great men, all remind us. . We ,can. make ..our, lives sublime. mahApuruSoM ke mahAn jIvana hameM yAda dilAte haiM ki hama bhI unake pada-cihnoM para calakara apane jIvana ko jyotirmaya banA sakate haiM / yaha eka prasiddha kavitAMza hai| isakA tAtparya-'mahAjano yena gataH saH panthaH' se bhinna nahIM hai / ye hI nahIM ina se bhI kahIM adhika preraka sUktiyAM zAstroM, granthoM aura lokoktiyoM meM upalabdha haiM, jo hameM vigata mahAmAnavoM ke jIvana se preraNAe~ lene kA saMdeza detI haiM / sUkiyoM ke isa sampreraka vidhAna athavA nirdeza ko hRdayagama karane ke sAtha hI mana meM eka prazna ubharatA hai ki jo vyatIta ho cukA hai usakA smaraNa kyoM ? atIta bhUta hai, hama vartamAna haiM, hamArI gati bhaviSya ke liye apekSita aura bhAzAnvita hai| vigata ko yAda kara hama pIche kyoM jAyeM ? kyoM prakRti ke bhUle bisare citroM ko ubhAra ubhAra kara santoSa mAne ? isa prazna kA samAdhAna Avazyaka hai, ataH lage hAtha. isa para thoDA vicAra krleN| isameM koI sandeha nahIM ki jo Aja hai vaha kala bhUta hogA aura jo upasthita nahIM hai vaha bhaviSya kla vartamAna hogaa| aisI sthiti meM jIvana bhUta, vartamAna aura bhaviSya se anubaddha eka aisI prakriyA hai jo satya hai| . bhaviSya ko vartamAna ke rUpa meM pAkara bhI hama vigata ko bhUla nahIM skte| hama dekhate haiM ki pazu bhI pUrva paricita sthAna kI ora smRtike sahAre daur3a jAte haiN| hama to mAnava haiM, manana-dharmI mana kI. gati ko kevala vartamAna meM kaida nahIM kara sakate /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ - smRtiyoM kA vizAla khajAmA - jo buddhi meM surakSita hai use kahIM daphanA nahIM sakate, kyoMki smRti hI hamArI buddhi kA prANavAn. tatya. hai jo isakI mahattvapUrNa upayogitA ko siddha karatA hai| .. - smRti aura anubhava kI upayogitA siddha hone para yaha bhI mAnanA hogA ki ye kisI eka jIvana se hI anubandhita nahIM haiN| virAda vizva ke prAgaNa meM ananta jIvana bhaThakheliyA~ kara rahe haiM / saskAra aura puruSArtha ke AdhAra se ananta pravRttiyAM saMcAlita ho rahI haiN| unameM hama yaha bhI dekha rahe haiM ki kucha jIvana prakRSTa tejasvitA prakaTa kara vizva ko prakAzamaya banA rahe haiM to kucha andhakAra kI kAlI ghaTAeM ubhar3Akara kAluSya kA nirmANa kara rahe haiN| kisI urdU zAyara ne ThIka hI kahA hai :kucha gula to dikhalA ke vahAra apanI haiM jAte kucha sUkhake kIToM kI taraha haiM naz2ara Ate, kucha gula haiM ki phUle nahIM jAme meM samAte, kucha gula aise haiM jo khilane bhI nahIM paate| yadi eka bAra aura prakArAntara se soce to saMsati ke avirala kama se gujaranevAle vyaktiyoM ko sAmAnyatayA tIna upamAoM se vibhAjita kara sakate haiM / hama dekhate hai gaganagAmI grahoM ke tIna prakAra haiN| 8 (1) candra aura sUrya jo svayaM dedIpyamAna haiM, sAtha hI anya ko bhI prakAzita karane kI kSamatA rakhate haiM / (2) sitAre, jo svayaM damakate avazya haiM, kintuM nizAjanita vikarAla andhakAra ko chinna- . bhinna karane kI kSamatA unameM nahIM hotii| na ve anya padArthoM ko prakAzita hI kara pAte haiM / (3) rAhu, ketu svayaM to andhakAra-pUrNa haiM hii| yadi ye candra sUrya se kisI taraha samvandhita bhI ho jAye to unakI prabhA ko bhI bhavaruddha kara deNge||...
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagatItala para bhI ve nara zreSTha haiM jo svayaM satya, ziva aura sundara svarUpa jyotirmayo bhAbhA se alaMkRta haiM aura apane prakAzapUrNa vyaktitva ke dvArA koTi koTi janagaNa kA mArga pradarzana karate haiM / ve candra sUrya se kaI gune adhika mahAn haiN| kintu aise narottama to bahuta kama pAye jAte haiM adhikatara to rAhu-ketu ke sAthI hI mileMge jo svayaM burAiyoM evaM vikRtiyoMse tamasAvRta haiM tathA auroMko bhI aise hI banAne meM lage hue haiM / hAM, kahIM kahIM aise sarala vyaktitva bhI mila sakate haiM jo sitAroM ke samAna svayaM kartanyarata, zraddhA aura jJAna ke Aloka se bhAlokita haiM kintu ve apane bhAge pIche bahuta dUra dUra taka phaile ajJAna andhakAra ko nahIM miTA pAte / nissandeha prathama zreNI ke mahAmAnava nitAnta upAsya haiM, kyoMki ve uttama haiN| ve yuga-pravartaka mahAn vyaktitva daihika dRSTyA vilIna ho bhI Aye, tadapi unake mahAna bhAdarza aura uttama caritra yuga yuga taka zrotavya, mantavya aura anukaraNIya hote haiM / / rAhu ketu ke tulya nara-pizAcoM ke caritra to haiM hii| hA~, sitAroM ke tulya sAmAnyatayA acche jIvana samAdaraNIya avazya hai| yaha bAta pahale kahI jA cukI hai ki hama atIta ko nitAMta vismRta nahIM kara sakate / kyoMki usase preraNA lekara hI bhaviSya kI ujjvala kalpanAoM ko vartamAna meM dekha sakate haiM / isa taraha jaba hama apanI smRti aura anubhava ko itanA mahatva dete haiM to kya nahIM hama una prAcIna anubhavoM se bhI lAbha uThAeM jo hamAre bhapane bhanubhavoM se kaI gune bhadhika svaccha aura pUrNa ho sakate haiN| __ vaise bhI bhAja kA jana-jIvana adhikAdhika ulajhana-pUrNa aura bhazAMta hotA jA rahA hai| nayI nayI samasyAoM ke nAgapAza banakara jIvana ko jakar3a rahe haiM / ANavika mahA vinAza kI kAlI yA pratidina gaharI hotI jA rahI hai / aisI kaThinatama paristhiti
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM jaba ki jIvana kA pratyeka bhaMga virodhAbhAsa se kuNThita hai, jIvananirmANa kI maulika prakriyA kI gaveSaNA karanI hogI / hU~r3hane hoMge ve mArga aura samasyAoM ke ve samAdhAna jo jIvana ko nizcita bhaura vizvAsa-pUrNa dizA pradAna kara sakeM / kahate haiM 'cora kI dizA eka kintu khojI kI aneka' aise hI samasyA eka hotI hai kintu usake samAdhAna bhaneka ho sakate haiN| unameM kucha ucita to kucha anucita hoMge kucha pUrNa to kucha bhapUrNa / yoM hama apane nirNaya ko pUrNa satya kaha bhI nahIM sakate, kyoMki vaha to pUrNa nirmala jyotirmayI buddhi'dvArA hI saMbhava hai| vaisI sthiti hamArI kahA~ ? ataH apane nirNaya kI prAmANikatA ko jAnane ke lie bhI hameM use mahApuruSoM ke anubhavoM kI kasauTI para kasanA hogA / jo jaja apane nyAya ko adhika se adhika prAcIna pramANoM se siddha kara prastuta karatA hai vaha utanA hI adhika ThIka samajhA jAtA hai| ThIka aisA hI siddhAMta jIvana meM prazna-cihnita pravRttiyoM ke lie donA Avazyaka hai| isa taraha hama socate haiM to jJAta hotA hai ki vigata Adarza vyaktiyoM ke jIvana-citra hamAre lie kaI taraha se upayogI aura Avazyaka hai| yaha saubhAgya kA viSaya hai ki hamArA atIta bahuta dUra taka gauravamaya rahA hai| use gauravAnvita karane kA zreya anekAneka nara-ratnoM aura bhAdarza nAriyoM ko hai jo bhinna deza, kAla aura paristhitiyoM meM hokara bhI hamArI gauravazAlI paraMparA meM anusyUta ho gaye haiN| prastuta grantha ko jo ki Apake hAtha meM hai, uparyukta sampUrNa vivecanA ke sandarbha meM rakha kara par3he aura samajhe to Apako isakA mahattva aura upayogitA anAyAsa hI samajha meM aajaaygii| bhanamola mahApuruSoM ke jIvana-vRtta kA vizAla khajAnA jo-yatra tatra vizRGkhalita, asaMgrahita thA use eka sAtha kramazaH kalAtmaka
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ iGga se guMphita-kara munijI ne eka prazaMsanIya kArya kiyA hai| yaha ekaaisI kamI kI pUrti hai jo tIvatA-se anubhava - kI jA rahI thii| una kI lekhana-zailI saMkSipta aura sAra-pUrNa hai / bAla paNDita sarvagamya sAmAnya zuddha bhASA meM itanA saba kucha likhA jAnA yaha eka munIjI kI vizeSatA hai| vAkya choTe choTe aura pravAhapUrNa haiN| saba milAkara viSaya kA pratipAdana aura * nirvAha bhacchA huA hai| aisI sarvopayogI acchI kRti ke lie maiM lekhaka munijI ko sAdhuvAda to detA hI huuN| sAtha. hI pAThakoM se bhI yaha AzA karatA hU~ ki ve Agama ke anamola ratnoM kI sAtvika maMgalamayI AbhA se apana jIvana ko jyotirmaya banAte hue bhavacakra ke vikarAla andhakAra AvartI ze samApta karate hue nirantara Age bar3hate jAe~ aura yaha krama taba taka calatA rahe jaba taka ki jyoti hI jIvana na bana jAe / pravartaka muni ambAlAla zAMti bhavana (bhUpAla gaMja) kArtikI pUrNimA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya zramaNasaskRti kA atIta atyanta ujjvala bhaaura preraNAprada rahAhai / mAnava-pavitratA kI rakSA ke liye isa AdhyAtmamUlaka saMskRti ne kitanA bhArI saMgharSa kiyA hai, kitanI yAtanAe~ sahIM, yaha to isakA itihAsa hI btaayegaa| nivRtti-mUlaka pravRtti dvArA isa paraMparA ne bhAratIya saMskRti aura sabhyatA ke maulika svarUpa ko saGkaTakAla meM bhI apane Apa ko homakara, surakSita rkhaa| bhAratIya naitikatA aura paraMparA kI rakSA zramaNa evaM tadanuyAyI varga ne bhalI bhAMti kI / usameM sAmayika parivartana eva parivardhana kara jAgatika sukhazAMtiko sthira rakhA, mAnava dvArA mAnava-zoSaNa kI bhayaGkara rItikA ghora virodha kara samatva kI maulika bhAvanA ko apane jIvana meM mUrtarUpa dekara jana-jIvana meM satya aura ahiMsA kI pratiSThA kii| anubhava-mUlaka jJAna-dAna se rASTra ke prati janatA ko jAgRta kiyaa| AdhyAtmika vikAsa ke sAtha sAtha samAja aura rASTra ko bhI upekSita na rakhA / jJAnamUlaka AcAroM ko apane jIvana meM sAkAra kara janatA ke sAmane caritranirmAga viSayaka nUtana Adarza upasthita kiyA, aura AdhyAtmika sAdhanA meM prANI mAtra ko samAna adhikAra diyA / mAnavakRta uccatva nIcatva kI dIvAroM ko samUla naSTa kara akhaNDa mAnava-saMskRti kA samarthana kiyA / inhIM kAraNoM se zramaNa saMskRti kI dhArA Aja bhI akhaNDa rUpa se baha rahI hai / sAmAjika zAti ke bAda unakA antima dhyeya thA mukti / isa adhyAtmamUlaka zramaNa saMskRti ke pratinidhi mahApuruSoM kA kamabaddha itihAsa Aja hamAre sAmane upalabdha nahIM hai / kintu isa viSaya ke sAdhanoM kI kamI nahIM hai| bhagavAna mahAvIrake siddhAtoM kA pratipAdana karane vAle Agama granthoM, cUrNiyoM TIkAoM evaM bhAyoM meM zramaNa saMskRti ke prakAzastaMma sama hajAroM mahApuruSoM ke tyAga, vairAgya, saMyama, kSamA, tapa bhaura ahiMsA kA bhavya divya evaM hRdaya sI varNana milatA hai|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye mahApuruSa ve mahApuruSa haiM jinhoMne sone, cA~dI aura ratnoM se bhare hue mahaloM, sundariyoM, sukhada bhogoM, parijanoM evaM parivAroM kA parityAga kara ugra tapa kiyA, yoga kI sAdhanA kI aura karma-mala ko dhokara AtmA ko parama jyotirmaya banAyA / ye mahApuruSa tyAga aura tapasyA kI jIti AgatI mazAle thIM, ye mazAle jidhara bhI nikalI, apanA divya prakAza vikherato calI gaI / inhoMne o prakAza prApta kiyA thA vaha bAhara se nahIM kintu apane hI andara se / ahiMsA, saMyama tyAga va kaThora tapa se hI inheM divya prakAza milA hai / inake dinya jovana se nikalane vAlA prakAza-puMja kabhI vujhatA nahIM aura na kabhI miTatA hai / aise mahApuruSoM ke smaraNa se, unake pada cihoM para calane se AtmA nizcayataH paramAtmA bana jAtI hai| saMsAra kA pratyeka samAja, rASTra aura dharma apane gauravapUrNa inihAsa aura pUrvajoM ke pada cihnoM para aura unakI smRtiyoM ke prakAza meM apane patha ko Alokita karatA huA usa para Age bar3hatA rahatA hai| ___ jaba taka hama apane pUrvajoM ko nahIM bhUleMge, atIta kI gauravagAthAoM ko yAda karate raheMge taba taka nizcaya hI duHkha, dainya, dAridra , evaM vipattiyAM hama se dUra bhAgeMge / grantha lekhana kI preraNA vi0 saM0 2012 ke sAla meM mere pUjya gurudeva zrI mAMgIlAlajI mahArAja sAhaba kA merA va mere sAthI zrI puSkara muni kA malAi (bambaI) meM cAturmAsa thaa| pUjya gurudeva ke prabhAvazAlI pravacanoM se sthAnIya saMgha meM apUrva dhArmika cetanA jAgRta ho rahI thI / isa cAtumAsa kAla meM Asa pAsa ke kSetra ke loga bar3I saMkhyA meM pUjya guru deva ke mArmika pravacanoM kA lAbha lene ke liye bhAte the / aura vividha dhArmika carcAoM ke sAtha sAtha loga apane praznoM kA ucita samAdhAna prApta kara harSa prakaTa karate the /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dina eka vicArazIla yuvaka gurudeva ke pAsa AyAaura namra bhAva se bolA-gurudeva ! "bhAja pAzcAtya janatA aura pAzcAtya ThA kI zikSA ke prabhAva meM Akara bhAratIya loga apane AdarzoM ko bhula rahe haiM aura jIvana kI sukhazAnti ke lie abhiSAparUpa videzI bhAdazI ko apanA rahe haiN| aise samaya meM nUtana DhaGga se purAtana bhAdoM ko kathAoM ke rUpa meM prastuta karane kA prayAsa kiyA jAya to pazcimI ApAtaramya kusaMskRti ke cakkara meM par3e hue loga bhAratIya AdarzoM ke anurUpa hI apane jIvana kA nirmANa kara sakeMge / aura yaha kArya hamAre prakAzastambha samAna purANa puruSoM ke jIvanacaritroM ko sarala aura sugama lokabhASA meM , prakAzita karane se hI ho sakatA hai / " gurudeva ke mana meM yaha bAta ghara kara gii| unhoMne usI samaya nizcaya kiyA ki hamAre AgamoM meM aneka mahApuruSoM ke caritra haiM, unakA saMkalana kiyA jAya to mahAn lAbha ko sabhAvanA hai| tIrthaGkaroM ke zAsana meM aneka bhavya jIvoM ne saMyama kI kaThora sAdhanA kara mukti prApta kI hai / aura apane ko dhanya banAyA hai / ina mahApuruSoM ke jIvana-caritra par3hakara aneka mumukSujana unake dvArA batAye gaye mArga para cala kara parama zAnti prApta kara sakate haiN| gurudeva ne isa bhAvanA ko sAkAra rUpa dene ke liye apanA prayatna prArambha kara diyA / unhoMne usakI eka rUparekhA bho apane mana meM taiyAra kara lii| bAta bAta meM cAturmAsa kAla pUrA ho gayA / isa avasara para apane apane kSetra meM padhArane kI bambaI kSetra ke aneka sthAnoM ko vinatiyAM lekara saMgha bhAne lge| usa samaya rAjakIya taMga . vAtAvaraNa ko evaM bhapanI zArIrika avasthAtA ko dhyAna meM rakhakara gurudeva ne bambaI meM adhika samaya na rukane kA phaisalA kara liyaa| cAturmAsa samApta hote hI Apane gujarAta kI rAjadhAnI ahamadAbAda kI bhora vihAra kara diyA / mahamadAbAda padhAra gaye / yahA~ ke.saMgha ne Apako rakhI bhakti kI bhora bhAgAmI cAturmAsa mahamadAbAda meM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI vyatIta karane kI bhAvabhInI prArthanA ko / kintu ApakA vicAra mezA kI tarapha padhArane kA thA / ataH Apane vahA~ se vihAra kara diyA / arAvalI kI pahAr3iyoM se hote hue Apa udayapura padhAra gaye / satata vihAra ke kAraNa aura grantha-saMkalana kI upayogI sAmagrI ke abhAva meM ApakA yaha kArya Age nahIM bar3ha sakA / kintu unakI isa kArya ko pUrA karane kI satata icchA rahatI thii| bambaI meM aiksiDeMTa se ApakA zarIra durvala ho gayA thA, zarIra kI durvalatA pratidina bar3hatI jAtI thii| lekina Apa meM vajrasI himmata thI / zarIra asvastha hote hue bhI bhApa satata svAdhyAya, manana va cintana tathA tapasyA meM lage hI rahate the| isI avasthA meM sAta varSa nikala gye| nirmala saMyama kI bhArAdhanA karate hue vi. saM. 2020 kI jeTha sudi catudazI ke dina samAdhipUrvaka Apa kA svargavAsa ho gayA / gurudeva ke svargavAsa se dila para bar3A AghAta laMgA, kintu kAla karAla ke sAmane kisakA jora calatA hai ! gurudeva dvArA svIkRta gAMva rAjakarer3A meM apane sAthI muniyoM ke sAtha varSAvAsa pUrA kiyA / kucha samaya taka rAjasthAna meM hI vicaraNa karatA rahA / gurudeva kI snehamayI mUrti jaba A~khoM ke sAmane AtI to unakI yAda meM citta khinna ho jAtA thA / idhara ahamadAbAda se vinatI patra Ane lge| zrAvakoM ke atyAgraha ko dhyAna meM rakhakara hamane ahamadAbAda kI bhora vihAra kara diyA / arAvalI kI pahAr3iyoM se hote hue hama tInoM munirAja ahamadAbAda pahuMca gaye aura pUjya ghAsIlAlajI mahArAja sAhaba ko sevAmeM adhyayanArtha sarasapura raha gaye / lagabhaga eka varSa taka pUjyazrI kI snehamayI chAyA meM rahane kA avasara milaa| cAturmAsa kI samApti ke kucha kAla bAda sarasapura se vihAra kara daulatakhAnA bhAye / yahA~ 'para tapasvI, tyAgI, pAvanamUrti zrI kaoNntiRSijI ma. se va bhanya santoM se sneha-milana huA / usa bhavepara para sAnanda (gujarAta) kA saMgha bho
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAturmAsa kI vinatI ko lekara AyA / unake bhatyAgraha para sAnanda meM cAturmAsa vyatIta karane kI svIkRti de dii'| samaya para cAturmAsArtha sAnanda pahu~ca gaye / isa cAturmAsa kAla meM sAnanda saMgha ne khUba sevA kI aura dharmavRddhi ke aneka kArya kiye / gurudeva ke svargavAsa ke bAda unhIM kI bhAvanA ko sAkAra rUpa dene kI prabala icchA to thI hI, kintu bhanukUla saMyogoM ke abhAva meM yaha kArya nahIM kara paayaa| cAturmAsa ke bIca zrAvakoM ke samakSa maiMne apane gurudeva kI bhAvanA ko vyakta kiyA to sthAnIya sagha ne isakA utsAha-janaka javAba diyA / unake 'Arthika sahayoga se maine yaha kArya prAraMbha kara kiyA / 45 AgoM se tathA Agamika sAhitya se cune hue zramaNa zramaNiyoM ke caritroM kA apanI buddhi ke anusAra saMkalana kara liyA / phalasvarUpa Agamake anamola ratna nAmaka yaha pustaka pAThakoMke sAmane prastuta kara sakA huuN| yaha saMkalana kaisA banA yaha pAThakoM para hI chor3atA hU~ / ___ isa prakAra ke saMkalana ko taiyAra karane kA merA prathama prayAsa hai isameM aneka bhUloM kA rahanA saMbhava hai kintu, pAThaka gaNa merI truTiyoM ke liye kSamA pradAna kareMge aisA vizvAsa hai| . muni hastImala (mevAr3I)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka kI ora se jaina paramparA meM maMgalakArI santa satiyoM kA prAtaHkAla meM smaraNa karane kI paddhati hai / zraddhAlu zrAvaka zrAvikA gaNa evaM santa-satiyA~ bar3e bhakti bhAva se ina mahApuruSoM kA smaraNa karate haiM / bhAgamoka mahApuruSoM kA smaraNa dilAne vAlI aneka stutiyoM va nAmAvaliyA~ hamAre pUjya puruSoM ne padya ke rUpa meM banAI haiM / kintu unake caritra para sampUrNa prakAza DAlanevAlA vizada prantha hindI bhASA meM bahuta kama hone se, isa uddezya ko lekara paMDita muni zrI hastImalajI ma. sAhaba ne 'bhAgama ke anamola ratna' nAmaka grantha kI saMyojanA kii| usake antargata 45 AgamoM meM Aye hue santa-satiyoM ke Adarza jIvanI ko naye DhaMga se va sarala hindI meM pAThakoM ke samakSa rakhA hai| isa anya ke prakAzana meM udAracetA sajjanoM kA Arthika sahayoga milA hai ataeva ve dhanyavAda ke pAtra haiN| prastuta anya ke sampAdaka paNDita muni zrI hastImalajI mahArAja sAhaba ke hama atyanta bhAbhArI hai| jina ke parizrama ke phalasvarUpa yaha upayogI prakAzana ho sakA hai| isa grantha ko saMzodhanapUrNa aura sundara banAne kA yaza zrI rUpendrakumArajI ko hI hai evaM isaliye ve dhanyavAda ke pAtra haiN| .. . zrImAn pyAracandrajI sAhaba saMcetI ko bhI isa avasara para hama nahIM bhUla sakate, kyoMki unhoMne isa kArya ko saphala banAne ke liye bhacchA prayatna kiyA hai| zrIrAmAnanda presa ke adhikArI va karmacAriyoM ne bhI isa grantha ke prakAzana meM hamArI hRdaya se sahAyatA ko haiM unake sahayoga se hI prastuta pustaka itanI jaldI Apake hAthoM meM pahuMca pAI hai| ___anta meM mai una sabhI sajanoM ke prati AbhAra pradarzana karatA hU~ jinhoMne isa prantha ko prakAza meM lAne ke lie Arthika, zArIrika evaM bauddhika sahayoga pradAna kara hameM upakRta kiyA hai| maiM AzA karatA hU~ ki yaha prakAzana pAThakoM ko jAgRti kI nava preraNA pradAna karegA / dhanarAja kAThorI vyavasthApaka
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA viSaya sUcI maMgalAcaraNa tIrthakaracaritra himacandAcAryAn vipaSTIzalAkApuruSacaritra] 1-287 bhagavAna prApabhadeya ke teraha bhaya , bhagavAna bhajitanAma bhagavAna sabhavanAtha bhagavAna abhinandana bhagavAna sumatinAtha maadhaan ey' bhagavAna supAvamAtha bhagavAna candraprabha bhagavAna muvidhinAya bhagavAna zItalanAtha bhagavAna zreyAMsanAtha bhagavAna vAsupUjya bhagavAna vimalanAtha bhagavAna anantanAtha bhagavAna dharmanAtha bhagavAna zAMtinAtha bhagavAna kuMthunAtha bhagavAna aranAtha 109 bhagavatI mallI 112 bhagavAna munisuvrata 142 bhagavAna naminAya 146 bhagavAna ariSTanemi 119
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 viSaya sUcI pRSTha bhagavAna pArzvanAtha 174 bha0 mahAvIra aura unake sattAIsabhava ,, 187 bIsa viharamAna zrI sImandhara-svAmI . . . 252 zrI yugamandara svAmI zrI bAhu svAmI 255 zrI subAhu svAmI zrI sujAta svAmI zrI svayaM prabha svAmI zrI RSabhAnana svAmI zrI anantavIrya svAmI 258 zrI suraprabha svAmI zrI vizAlaprabha svAmI zrI vajradhara svAmI zrI candrAnana svAmI * 260 zrI candrabAhu svAmI zrI bhujaMga svAmI zrI Izvaraprabha svAmI zrI nemiprabha svAmI zrI vIrasena svAmo 263 zrI.mahAbhA svAmI zrI devayaza svAmo zrI ajitasena svAmI gata utsarpiNI ke cauvIsa tIrthaGkara [sattariyasayaThANa] airAvata kSetra meM vartamAna avasarpiNI ke caubIsa tIrthakara , vartamAna avasarpiNI ke caubIsa tIrthaGkara 259 261 262 263 265 265
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 266 278 285 288 288 or 304 m v viSaya sUcI tIrthakara viSayaka 28 bola sattariyasayaThANa] tIrthakara viSayaka kucha jJAtavya bAte . , . bIsa viharamAna eka dRSTi meM bAraha cakravartI [hemacandrAcAryakRtriSaSTIzalAkApuruSacaritra] bharata cakravartI - sagara cakravartI v maghavAna cakravartI sanatkumAra cakravartI zAtinAtha cakravartI kunthunAtha cakravartI bharanAtha cakravartI subhUma cakravartI mahApadma cakravartI hariSeNa cakravartI jaya cakravartI brahmadatta cakravartI cakravartiyoM ke viSaya meM sAmAnya jAnakArI cAsudeva aura valadeva tripRSThavAsudeva aura acala baladeva dvipRSTa vAsudeva aura vijaya valadeva svayaMbhU vAsudeva aura bhadra valadeva puruSottama vAsudeva aura suprabha baladeva puruSasiMha vAsudeva aura sudarzana baladeva . puruSa puNDarIka vAsudeva aura bhAnanda valadeva datta vAsudeva bhaura nandana valadeva lakSmaNa vAsudeva aura rAma baladeva o o 1v 02 or ir ar m 319 324 329 mi mr 0 0 mr m in or 333 333 334
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 373 viSaya sUcI pRSTha kRSNa vAsudeva aura baladeva hemacandrAcAryakRta triSaSTIzalAkApu.ca,] 348 vAsudeva baladeva eka dRSTi meM 355 gyAraha gaNadhara vizeSAvazyaka bhASya] 356 gautama svAmI (indrabhUti) agnibhUti vAyubhUti Aya vyakta 371 mArya sudharmA Arya maNDika mauryaputra 374 akampita acalabhrAtA 376 maitArya 376 prabhAsa 37 ekAdaza gaNadhara koSThaka (darzaka yaMtra) 378 Agama ke anamola ratna 381 jambUsvAmI (kalpasUtra kalpadrumakalikA vyAkhyA pR. 156] 381 prabhavasvAmI " pR0 150 zayyabhavAcArya " pR0 158] 389 bhadrabAhusvAmI , pR0 151] 384 sthUlibhadrAcArya , pR0 160 vajrasvAmI " pR0 164] 399 rakSitasUri dharmaruci anagAra [jJAtAdharmakathAsUtra a. zuka aNagAra 383 386 400
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha or mm viSaya sUcI gautamakumAra aMtakRddazAMgasUtra varga 1 a0 1] 421 anikasena AdikumAra , 3 a01-6] 123 atimuktaka bhanagAra 0 , "3 bha0 8] 435 sumukhakumAra sAraNakumAra 3 ma0 4] 437 durmukha kUpadAraka, dAruka aura anAdRSTi , , 137 ma. 10-13] jAli mayAlI pradyumna [aMtakRzAMga varga 1 bha. 1-7] 438 zAmba mAdikumAra satyanemi aura dRDhanemi " , 9-10] 439 DeDhaNamuni 0 [uttarAdhyayana zAMtyAcArya pR0 119] 439 puNDarIka-kaNDarIka 0 jJAtAdharmakathAsUtra a0 19] 113 subuddhi , bha. 12] 416 tetalIputra / , , bha014] 450 dazArNabhadra 0 [Avazyaka cUrNi prathama bhAga pR0 475- 458 nandiSeNamuni 0 [Avazyaka cUrNi bhAga 2 pR. 171] 160 araNakamuni 0 [uttarAdhyayana zAMtyAcArya pR. 90] 162 dhanyasArthavAha . jJAtAdharmakathAMga sUtra a018] 162 kAkandIputra jinarakSita-jinapAlita , bha.9] 169 (1) skandhaka muni uttarAdhyayana zAMtyAcArya pR. 114] 475 (2) skandhaka muni 177 muni ArdrakumAra V [sUtrakRtAMga cUrNi pR0115] 179 kapilamuni [uttarAdhyayana bha08] 181 cAra pratyeka vuddha (1) nami rAjarSi " ma09] 184 (2) pratyekabuddha karakaNDU [Avazyaka cUrNi bhAga 2 pR. 204] 494 (3) , dummuha , , , ] 199
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 viSaya sUcI 14) pratyekabuddha naggati uttarAdhyayana sUtra a0 208] 502 * muni harikezabala / 12] 502 citra sambhUti muni " , 13] 510 iSukAra Adi cha muni 0 515 saMjaya rAjarSi " , 18] 520 mRgAputra , 19] 522 anAthimuni / , 20] 523 'samudrapAla : " , 21] 529 prathama kezIkumAra zramaNa rAjapraznIya sUtra] 531 'dvitIya kezI kumAra zramaNa uttarAdhyayana sUtra a0 23] 532 jayaghoSa aura vijayaghoSa , a0 25] 535 jAlikumAra anuttaropapAtikadazA0 va0 1, 10, 1,] 538 mayAlikumAra " 1 , a0 2,] 539 vehalla aura vehAyasa " , , a08, 9,] 539 abhayakumAra 0 " 1. , a010] 539 dhanya anagAra " 3 , a.1] 543 sunakSatra anagAra , 3 , a0 2] 543 RSidAsa aura pellakha bhaNagAra , 3 ma0 4, 5,] 543 rAmaputra aura candrika anagAra , 3 bha0 6, 7,] 543 puSTimAtRka aura peDhAla putra anagAra , 3 bha0 8, 9.] 544 poSTilla anagAra " 3 a0 11] 544 vehallakumAra , 3 bha0 11] 544 dhannAzAlibhadra subAhukumAra [sukhavipAkasUtra a0 1 ] 545 bhadranandI " 2 ] 540 sujAtakumAra , 3 ] 555 WWW WWW.: 544
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 pRSTha viSaya sUcI suvAsavakumAra [sukhavipAkasUtra bha. 4 ] 557 jinadAsakumAra 5 ] 558 dhanapatikumAra mahAbalakumAra 7 ] 560 kumAra bhadranandI 8 ] 561 mahAcandra kumAra 9] 561 varadattakumAra 10 ] 562 skandhaka anagAra (bhagavatI sutra zataka 2 u0 1) 563 RSabhadatta aura devAnandA , za0 9, u0 33] 568 mahAbala aura sudarzana " za0 11 u010] 570 zivarAjarSi , za0 11 u0 9] 571 gAMgeya anagAra " za0 9 u0 32] 572 poggala bhanagAra " za0 11 u0 12] 553 kArtika seTha [ Ava. cU0 pR. 273] 571 muniudAyana [bhagavatIsUtra za0 13 u06] 575 gaMgadatta anagAra " , 16 u0 5] 578 rohAanagAra " , 1 u. 6] 579 meghakumAra [jJAtAdharmakathAsUtra a0 1] 579 dhanyamArthavAha " , 15] 590 dhanyasArthavAha " 2] 593 bharjunamAlAkAra 0 [maMtakRddazAMgasUtra varga 6 a0 3] 591 maMkAi gRhapati " ., 1] kiMkima gRhapati 600 kAzyapa gRhapati , 4] 607 kSemaka gRhapati " " ", 5] 608 dhRtidhara gRhapati " , ,, 6] 608
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya sUcI kailAsa gRhapati aMtakRzAMgasU0 varga 6 a0 4] 608 haricandana gRhapati __ " " ", | vArattaka gRharati sudarzana gRhapati " , ,, 10] 608 pUrNabhadra gRhapati ___ " , , , 11] 609 sumanabhadra gRhapati , , , 12] 6.9 supratiSTha gRhapati " ", 13] 609 megha gRhapati " "", 14] 609 alakSa " " ", 15] 609 atimuktaka kumAra , , ,, 16] 609 nadiSeNa [kalpasUtracUrNi pR0 96] 612 munikRtapuNya [bhAvazyakacUrNi bhAga 1, pR. 466] 614 padmAvatI bhAdi kRSNa kI ATha paTarAniyAM aMtakRddazAMga 618 sUtra varga 5 bha0 1-8] mUlazrI aura muladattA " , 9-10] 620 damayantI 621 sAdhvI sukumAlikA 0 (jJAtAdharmakathAMga sUtra a0 16) 639 mahAsatI draupadI a0 16) 645 mahAsatI candanavAlA bhAvazyaka cUrNi 313] 661 nadA Adi zreNika kI teraha rAniyA~ (aMtakRddazAMgasUtra va. 7 a0 1-13 670 zreNikakI kAlI Adi rAniyA~[bhaMtakRddazAMgasUtra va08 a0 1-10] 670 kAlI rAnI 8 a0 1] 671 sukAlI AryA , , ,2] 653 bhAryA mahAkAlI " " "3] 674 kRSNArAnI , , 4] 675
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ F907 658 viSaya sUcI pRSTha sukRSNA AryA aMtakRzAMgasU0 va0 8 bha. 5] 675 mahAkRSNA 657 vIrakRSNA rAmakRSNArAnI 'pitRsena kRSNArAnI mahAsena kRSNA ." " , 10] 680 celaNA Ava0 cUrNi pra0 bhAga pR0 111] 681 satI priyadarzanA , pR0 116] 681 0 zrAvikA jayantI bhagavatI sUtra zataka 12 u0 2] . 785 0 mahAsatI sulasA [sthAnAMga sUtra 691 abhayadeva TokA] 789 tapa ke nAma aura vidhi mevAr3a sampradAya ke prabhAvazAlI AcArya yugapradhAna AcArya : zrI dharmadAsajI mahArAja pUjya zrI choTe pRthvIrAjajI mahArAja pUjya zrI roDIdAsajI mahArAja pUjya zrI nRsiMhadAsajI mahArAja mahAn tapasvI pUjya zrI mAnamalajI svAmI kriyApAtra zrI veNIcandrajI mahArAja pUjya zrI ekaliMgadAsajI mahArAja santa ziromaNi zrI jodharAjajI mahArAja gurudeva zrI mAMgIlAlajI mahArAja dAnadAtAoM kI zubhanAmAvalI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi patra lAina azuddha zuddha vahakara 18 kahakara 13 mAna svapno 18 muni svapnoM koTa koTi gardatAya koTAkoTi gardatoya 47 heprabhA hepramo bhA rAnayA~ 33sAgaropama bhI . rAniyA~ 32sAgaropama 84 108 109 bhI 126 bhI bhI paramAnna se indradi gajanA arahannarakAdi paramAnna se pAraNA 128 indrAdi garjanA 140 urasthita utpatna 12 . rAjI arahannakAdi upasthita utpanna rAjImatI kumArAvasthA 1. rAkumavasthA eka varSa saMyamalekara 174 chamastha saMyama lekara 54 dinachAmastha 185 sApA 185 saupA kAmpAyamAna padmavatI kampAyamAna padmAvatI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 186 meghagAlI vatAvaraNa meghamAlo vAtAvaraNa 197 201 bAkaka bAlaka 204 80lAkha 215 hAgayA hAkara 220 221 225 bhanavAna pizAva 8lAkha ho gayA hokara bhagavAna pizAca kara gozAlaka 241 sarvatra 242 284 gozAlaka tIrthameM virAjamAna nAma 326 328 gujA donoM gAzAlaka savatra gazAlaka meMto! viArajamAna mAma gucchA dAno vaSaya hijAroM varma . zrati mana dhamapadeza prANAtipAla darzanAya 361 viSaya hajAroM 373 zruti 396 412 413 130 436 456 dharmopadeza prANAtipAtA darzaNIya dohada karane dodada karata
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 462 476 478 179 DArAyegI skandhaka rotA DarAaiMgI skandhaka ko rotI parimANa 181 pariNAma 182 186 bar3hA kAli jaba bar3A 490 vidhara kapila 192 anevatva kighara 510 vijapa 512 anekatva vijaya 5:3 613 516 sayAga vahegA saMyoga nivAlI kahegA 517 nikAlI kevaha sayAga kevala patmI bahI mAna rAja hamaroM saMyoga pani vahI muni rAjA hajAroM 521 cher3akara 522 chor3akara .526 226 sevita 522 sevita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 jaka sAya makSA sAyA katI kSamA karatI yAga 536 yoga karmoM darghadanta 543 dIrghadanta . 543 547 sArthavAhA volI sArthavAhI. bolI 549 tyAga 549 thAriNI dhAriNI eka 550 553 prApta socane sovane palasvata saMtti phalasvarUpa saMpatti prApta nagarA 559 nagarI 559 bhramaNa zravaNa uhone kahavIra pradhAna zreSThI unhoMne mahAvIra 560 561 pradhAna zreSTha
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 18 13 18 kaThora nikaTa kAtyAyaNa vaThora nikaTa katyaya - pakAra agnidAhadi paribhrama vo prakAra agnidAhAdi paribhramaNa paDe cora suvAsabakumAra pR. 558, jinadAsakumAra pR0 559 dhanapati kumAra pR0 560, evaM mahAbalakumAra pR. 560 inhone usI bhava meM mokSa prApta kiyaa| 570 7 nirvANa nirvANa 15 paDa 2 kiyaa| kiyA 592 bhalichatrA ahintrA 595 25 janna janma 597 16 cAra kalAntara kAlAntara 603 arjunanAlI arjunamAlo vyAta vyakti hAkara hokara dhamozadeka dharmopadezaka yahAM ke ke yahA~ sahakezara siMhakezara pAravartana parivartana damayatA damayantI 16 nipuNa 600 611 612 nipuNa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAda 644 646 14. 41 660 mejA nArada para nikale nikale avilASA bhabhilASA suzAmita suzobhita AI 101) zAha jecanda nAgajI bhAI vilakhA 51) vorA zAntilAla kasturacada 667 684 aI 21
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammo maMgala mukkiDaM ahiMsA saMjamo tvo| devA'vi taM namasaMti jassa dhamme sayA mnno||
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ N na zrI namaskAra mahAmaMtra namo arihaMtArAM namo sidArAM namo AyariyArAM namo uvajjhAyA namo loesavvasAha eso paMcanamukkAro, svvpaavaapshaasgo| maMgalAeM ca savvesiM paTama havaI mNglN|| namaH
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM bhahaM vande Agama ke anamola ratna maMgalAcaraNa vaMde usameM ajiyaM saMbhava, mabhinaMdaNa sumai suppabha supaars| sasi pupphadaMta sIyala, sijjaMsaM vAsupujjaM ca // vimalamaNaMta ma dhamma, saMtiM kuMthu araM ca malli ca / munisubdhaya naminemi pAsaM taha vaddhamANaM ca // titthayare bhagavaMte, aNuttara parakkame amiyanANI / tiNNe sugaigaigae, siddhipaha paesae vaMde // vaMdAmi mahAbhAgaM mahAmurNi mahAyasaM mahAvIraM / amaranararAyamahiyaM titthayaramimassa tittharasa // ikkArasa vi gaNahare pavAyae pavayaNassa vadAmi / savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ya . // atthaM bhAsai arahA suttaM gati gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaThAe tao suttaM pavattei // artha-mai bhagavAna RSabhadeva, ajitanAtha, saMbhavanAtha, abhinandanasvAmI, sumatinAtha, suprabha-arthAt padmaprabha, supArzvanAtha, candraprabha, puSpadaMta yAnI suvidhinAtha, zItalanAtha, zreyAsanAtha, vAsupUjya, vimalanAtha, anantanAtha, dharmanAtha, zAMtinAtha, kuMthunAtha, aranAtha, mallinAtha, munisuvratasvAmI naminAtha, neminAtha, pArzvanAtha aura varddhamAna-mahAvIra svAmI ko vandana karatA huuN|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna sarvotkRSTa parAkramavAle, amitajJAnI, saMsArasamudra se tare hue, sugatigati arthAt mokSa meM gaye hue, siddhipatha arthAt mokSamArga ke upadezaka tIrthakara bhagavAna ko vandana ho / mahAbhAgya, mahAmuni, mahAyaza devendra aura narendroM dvArA pUjita tathA vartamAna tIrtha ke pravartaka bhagavAna mahAvIra ko vandana ho| __ pravacana arthAt AgamoM kA sUtrarUpa se upadeza denevAle, gautama mAdi gyAraha gaNadharoM ko, sabhI gaNadharoM ke vaMza arthAt ziSyaparamparA ko, vAcakavaMza ko tathA AgamarUpa pravacana ko vandanA karatA huuN| ___arihaMta bhagavAna, kevala artha kahate haiM / gaNadhara deva use dvAdazAGgI rUpa sUtroM meM gUMthate haiN| ataeva zAsana kA hita karane ke liye sUtra pravartamAna haiN| tIrthaGkara caritra bhagavAn RSabhadeva ke teraha bhava / bhagavAna RSabhadeva ke jIva ne dhannA sArthavAha ke bhava meM samyaktva prApta kiyA thaa| usa bhava se lekara mokSa hojAne taka teraha bhava kiye the| ve ye haiM- . . dhannA sArthavAha, yugaliyA, deva, (saudharma devaloka meM) mahAbala, lalitAMgadeva (dUsare devaloka meM) vajrajaMgha, yugaliyA, deva (saudharma devaloka meM) jIvAnanda vaidya, deva (acyuta devaloka meM) vajranAbha cakravartI, deva (sarvArthasiddhavimAna meM) prathama tIrthakara bhagavAna RSabhadeva / / prathama bhava-dhannA sArthavAha * ambUdvIpa ke pazcima mahAvideha meM kSitipratiSThita nAma kA nagara thA / vahA~-prasannacandra nAma kA pratApI rAjA rAjya karatA thA / vaha apanI mahat RddhiyoM ke kAraNa indra kI taraha zobhAyamAna thA / usa nagara meM dhannA nAma kA zreSThI rahatA thA / jisa taraha aneka nadiyoM samudra ke Azrita rahatI haiM usI prakAra usa zreSThI ke ghara bhaneka nirA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra zrita Azraya pA rahe the| vaha apanI sampatti ko paropakAra meM hI kharca karatA thA / vaha sadAcArI aura dharmaparAyaNa thA / eka samaya usane kirANA lekara vasantapura jAne kA nizcaya kiyaa| usane sAre nagara meM yaha ghoSaNA karavAI ki "dhannA zreSThI vyApArArtha vasantapura jAnevAle haiN| jisa kisI ko vasantapura calanA ho vaha cle| jisake pAsa car3hane ko savArI nahIM hogI, ve use savArI deMge / jisake pAsa anna-vastra nahIM hai, use ve annavastra deNge| jisake pAsa vyApAra ke liye dhana nahIM hai use dhana bhI pradAna kareMge tathA rAste meM coroM DAkuoM evaM vyAghra Adi hiMsra prANiyoM se unakA rakSaNa kareMge / " isa prakAra kI ghoSaNA karavAne ke bAda dhannA zreSThI ne cAra prakAra kI vastue~ gAr3iyoM meM bhrii| ghara kI striyoM ne unakA prasthAna maMgala kiyaa| zubha muhUrta meM seTha ratha para bhArUr3ha hokara nagara ke bAhara cle| seTha ke prasthAna ke samaya jo merI bajI usI ko kSitipratiSThita nivAsiyoM ne apane bulAne kA AmaMtraNa samajhA aura apanI apanI sAdhana sAmagriyoM ke sAtha taiyAra hokara seTha ke sAtha nagara ke bAhara aaye| dhannA zreSThI nagara ke vAhara udyAna meM Akara Thahare / ___usa samaya dharmaghoSa nAma ke tejasvI AcArya apano ziSyamaNDalI ke sAtha nagara meM padhAre hue the| ve bhI vasantapura jAnA cAhate the kintu mArga kI kaThinAiyoM ke kAraNa ve A nahIM sakate the| unhoMne bhI yaha ghoSaNA sunI / dhannA sArthavAha kA maNibhadra nAmaka pradhAna munIma thA / dharmaghoSa AcArya ne unake pAsa apane do sAdhuoM ko mejaa| apane ghara para Aye hue muniyoM ko dekhakara maNibhadra ne unheM praNAma kiyA aura vinayapUrvaka Ane kA kAraNa pUchA / sAdhuoM ne kahA-dhannA sArthavAha kA vasantapura gamana sunakara AcArya mahArAja ne hameM Apake pAsa bhejA hai| yadi sArthavAha ko svIkAra ho to ve bhI unake sAtha jAnA cAhate haiM / maNibhadra ne uttara diyA-sArthavAha kA ahobhAgya hai agara AcArya mahArAja sAtha meM padhAreM kintu jAne ke samaya
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mmmmmmmmmmmmmmm AcArya mahArAja svayaM Akara sArthavAha ko kaha deM / yaha kaha kara namaskArapUrvaka usane muniyoM ko vidA kiyaa| sAdhuoM ne jAkara sArI bAta AcArya mahArAja ko khii| use svIkAra karake AcArya mahArAja apane muni parivAra ke sAtha sArthavAha ko darzana dene ke liye unake Dere para gye| apane dvAra para Aye hue bhAcArya kA sArthavAha ne ucita satkAra kiyA aura unase vinayapUrvaka Ane kA kAraNa puuchaa| AcArya ne kahA-"hama bhI tumhAre sAtha vasantapura jAnA cAhate haiN|".. dhannA sArthavAha ne apanA sadbhAgya mAnate hue kahA-AcAryapravara ! Aja maiM dhanya hU~ | Apa jaise mahApuruSa ke sAtha rahane se hamArA kraoNfilA pavitra ho jaaygaa| hamAre jaise aneka vyakti Apake upadezAmRta kA pAna kara sanmArga kI ora AkRSTa hoNge| Apa avazya mere sAtha padhAreM / usI samaya sArthavAha ne apane rasoiye ko bulAyA aura kahA-"azana, pAna Adi jaisA AhAra ina munivaroM ko cAhiye use vinA saMkoca ke denA / inheM bhojana viSayaka kisI prakAra kA kaSTa na ho isa bAta kA pUrA dhyAna rakhanA / ' yaha sunakara AcArya ne kahA-he sArthapate ! isa prakAra hamAre nimitta taiyAra kiyA huA AhAra hama nahIM lete kintu dUsaroM ke liye vanAyA gayA nirdoSa AhAra hI mAdhukarI vRtti se grahaNa karate haiN| tathA kuoM, vApI aura tAlAba kA agni Adi se bhasaMskArita jala bhI hama grahaNa nahIM karate / / usI samaya kisI ne pake hue sugaMdhita AmraphaloM se bharA huA thAla sArthapati ko upahAra svarUpa diyA / use dekhakara prasanna hote hue sArthapati ne AcArya se kahA-bhagavan ! ina phaloM ko grahaNa karake mujha para anugraha kIjie / AcArya ne kahA-zreSThin ! muni sacitta phala, vIja, kanda, mUla grahaNa nahIM karate / ye padArtha nirjIva hI grAhya haiN|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra / ___ yaha sunakara sArthavAha bolA-ApakA vrataM atyanta kaThora hai| mokSa kA zAzvata sukha vinA kaSTa ke nahIM milatA / yadyapi ApakI hamAre se bahuta kama prayojana hai phira bhI mArga meM kisI prakAra kA kaSTaM ho to avazya hI hameM AjJA dIjiyegAM / aisA kahakara sArthavAha ne AcArya ko praNAma kiyA aura unheM vidA kiyA / AcArya apane sthAna para cale aaye| dUsare dina prAtaHkAla hote hI bhAcArya sArthavAha ke kAphile ke sAtha ravAnA hue / sArthavAha apane kAphile ke sAtha Age bar3hA / sabase Age dhannA sArthavAha cala rahA thA / usake pIche usakA pradhAna munIma maNibhadra aura donoM ora usake rakSakoM kA dala thaa| unake sAtha AcArya dharmaghoSa bhI apanI ziSya maNDalI ke sAtha cala rahe the| unake pIche pIche anya vyApArI apane apane vAhanoM ke sAtha apane lakSya kI ora bar3ha rahe the / dhannA sArthavAha apane sAtha ke sabhI vyaktiyoM kA pUrA dhyAna rakhatA thA aura unakI hara kaThinAI ko dUra karatA thA / isa prakAra sArthapati kA vizAla kAphilA garmI kI RtuM meM bhI satata prayANa karatA huA Age bar3ha rahA thaa| bar3I tejI se Age bar3hate hue sArthavAha ke kAphile ne bhayaMkara jaMgalI jAnavaroM se yukta aTavI meM praveza kiyA / vaha aTavI vRkSoM se itanI saghana thI ki usase sUrya kA prakAza bhI nahIM AtA thaa| sadhaina aura lambI aTavI ko pAra karate hue garmI kI Rtu samApta ho gaI aura varSAkAla prAraMbha ho gayA / AkAza vAdaloM se chA garyA A~dhI aura tUrphAna ke sAtha vijalI camakane lagI / vAdala garajane lage aura mUsalAdhAra varSA hone lgii| nadI nAle bhara gaye / mArga kIcar3a aura pAnI se durgama bana gayA / vAhanoM kA Age bar3hanoM duSkara ho gayA / sthAnaM sthAna para ubharate hue nadI nAle sArtha ke kAphile ko Age bar3hane se roka rahe the / aisI sthiti meM kAphile ko vahIM rukanA pdd'aa| sorthavAha ne apane sAthiyoM se pUchakara vahIM surakSita sthala para apanAM
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna www par3Ava DAla diyA / sAmAna kI surakSA ke lie vRkSoM para maMca banAye gaye / rahane ke lie ghAsa kI jhopar3iyA~ banAyI gaI / maNibhadra ne apane lie banAI huI eka nirdoSa jhopar3I AcArya ko rahane ke liye dI / AcArya usa jhopar3I meM apanI ziSya maMDalI ke sAtha rahane lage aura dharma dhyAna meM samaya bitAne lge| , varSA bahuta lambI clii| ataH sArthavAha ko apanI kalpanA se bhI adhika rukanA par3A / lambe samaya taka bhaTavI meM rahane ke kAraNa kAphile ke samIpa kI khAdya sAmagrI khuTa gaI / loga kaMda, mUla khAkara apanA jIvana vyatIta karane lge| eka samaya sArthavAha jaba ArAma kara rahA thA usa samaya usake munIma ne kahA-svAmin / khAdya sAmagrI ke kama hone se sabhI loga kanda-mUla aura phala khAne lage haiM aura tApasoM sA jIvana bitAne lage haiM ! bhUkha ke kAraNa kAphile kI sthiti atyanta dayanIya ho gaI haiN| maNibhadra kI bAta sunakara dhannA sArthavAha cauka gyaa| use apane ApakI sthiti para evaM kAphile kI dazA para atyanta duHkha huaa| vaha socane lagA-mere kAphile meM sabase adhika duHkhI kauna hai ? yaha socate-socate use dharmaghoSa AcArya kA smaraNa ho AyA / vaha apane Apako kahane lagA-itane dina taka maine una mahAvratadhAriyoM kA nAma taka nahIM liyaa| sevA, karanA to dUra rahA / kanda, mUla, phala, vagairaha vastue~ unake lie abhakSya haiN| ve nirdoSa AhAra grahaNa karate haiM, ataH unakI khAdyAbhAva meM kyA sthiti rahI hogI -! usakI mujhe jAMca karanI caahiye| dUsare dina sArthavAha zayyA se uThA / prAtaHkRtya se nipaTakara vaha bahuta se logoM ke sAtha AcArya ke, samIpa. gyaa| vahA~ pahu~ca kara muniyoM se ghire hue dharmaghoSa AcArya ke darzana kiye aura pAsa meM baiThakara AcAryazrI se kahane lagA-bhagavan ! mai puNyahIna hU~!- puNya
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra hIna ke ghara meM kalpavRkSa nahIM ugatA; na vahA~ kabhI dhana kI vRSTi hotI hai / Apa saMsAra-samudra se pAra hone ke liye jahAja ke samAna haiM / Apa sacce. dharmopadezaka va sadguru haiM / Apa jaise sadguru ko prApta karake bhI maiMne kabhI amRta samAna vacana nahIM sune / prabho / mere isa pramAda ko kSamA - kIjie / . ____sArthavAha ke ye vacana sunakara avasara ke jJAtA AcArya ' kahane lage-sArthapate ! bhApako duHkhI na honA caahiye| jaMgala meM krUra prANiyoM se hamArI rakSA karake Apane saba kucha kara liyA hai / kAphile ke logoM se isa deza aura kalpa ke anusAra AhAra Adi mila jAte haiN| sArthavAha ne kahA-bhagavan ! yaha ApakI mahAnatA hai ki mere aparAdha kI ora dhyAna na dekara bhApa merI prazaMsA karate haiM tathA pratyeka paristhiti meM saMtuSTa rahate haiN| kisI dina mujhe bhI dAna kA lAbha dene kI kRpA kIjiye / AcArya ne kahA-kalpAnusAra dekhA jAyagA / isake bAda sArthavAha vandanA karake calA gayA / - * usa dina ke bAda sArthavAha pratidina bhojana ke samaya muniyoM kI pratIkSA karane lgaa| eka dina gocarI ke liye phirate hue do muAna usake nivAsasthAna meM padhAre / sArthavAha ko bar3I khuzI huii| vaha socane lagA-Aja mere dhanya bhAgya haiM, jo mere ghara muniyoM kA Agamana huA, kintu inheM kyA diyA jAya ? pAsa meM tAjA ghI par3A thaa| sArthavAhaM ne use hAtha meM lekara muniyoM ko prArthanA kI / yadi yaha ,prahaNIya ho to Apa ise grahaNa kareM / prahaNIya hai, yaha kaha kara muniyoM ne pAtra bar3hA diyA / sArthavAha bahuta prasanna huA aura apane janma ko kRtArtha samajhatA-huA ghI dene lgaa| ghI dete samaya seTha ke pariNAma itane ucca hue ki devoM ko bhI bhAzcarya hone lgaa| seTha ke pariNAmoM kI parIkSA karane ke lie devatAoM ne muni kI dRSTi bA~dha dI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna immmmmmmmmmmminimimin jisase muni apane pAtra ko dekha nahIM sakate the| isa kAraNa seTha kA baharAyA hubhA ghI pAtra bhara jAne se bAhara jAne lagA / phira bhI seTha ghI DAlatA hI rahA / pariNAmoM kI uccatA ke kAraNa vaha yahI saMmA jhatA rahA ki merA diyA huA ghI to pAtra meM hI jAtA hai| seTha ke dRr3ha pariNAmoM ko dekhakara devoM ne apanI mAyA sameTa lI aura dAna kA mAhAtmya batAne ke liye vasudhArA Adi pA~ca dravya prakaTa kiye / dhannA sArthavAha ne bhAvapUrvaka dAna dekara bodhibIja-samyaktva ko prApta, kiyA / bhavyatva kA paripAka hone se vaha apAraM saMsAra samudra ke kinAre pahu~ca gyaa| 2-dUsarA bhava - sukhapUrvaka apanI Ayu pUrNa karake vaha uttara kurukSetra meM tIna palyopama kI AyuvAlA yugaliyA huA / 3-tIsarA bhava yugaliye kA AyuSya pUrNakara dhannA seTha kA jIva saudharma devaloka maiM utpanna huaa| 4-cauthA bhava pazcima mahAvidehaM meM gandhilAvatI nAmakA vijaya hai| isa vijaya meM gAndhAra nAmakA deza hai / usa deza kI rAjadhAnI kA nAma gandhasamRddhi hai / isa nagarI meM zatabala nAmake vidyAdhara rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma candrakAntA thA / dhannA sArthavAha kA jIva deva sambandhI apanI bhAyu pUrI karake mahArAnI candrakAntA ke garbha meM utpanna huA / garbhakAla pUrNa hone para mahArAnI ne eka zaktizAlI putra ko janma diyaa| usakA nAma mahAbala rakhA gayA / mahAbala acche kalAcAryoM ke samAgama tathA pUrvabhava ke saMskAra ke suyoga se samasta vidyAbhoM meM nipuNa ho gayA / mahArAja zatabala ne apane putra kI yogyatA ko prakaTa karane vAle vinaya bhAdi sadguNoM se prabhAvita hokara use yuvarAja banA diyaa| . . . . .
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra kucha samaya ke vAda viSaya bhogoM se virata hokara mahArAjA zaitaM. bala ne dIkSA lene kA vicAra kiyA aura rAjyAbhiSekapUrvaka samasta rAjya apane putra mahAvala ko saupakara ve bandhana se chuTe hue hAthI kI taraha ghara se nikala par3e va AcArya ke samIpa jAkara cAritra grahaNa kara liyaa| pitA ke dIkSita hone para mahArAjA mahAvala ne rAjya kI bAgaDora samhAlI / ve atyanta nyAyapUrvaka rAjya karane lage / unake jaise nyAyI va prajAvatsala rAjA ko pAkara prajA apane ko dhanya mAnane lgii| mahArAjA mahAvala ke cAroM buddhi ke nidhAna sAma, dAma, daNDa, bheda nIti ke jJAtA cAra mahAmantrI the| inake nAma the svayaMvRddha, saMbhinnamati, zatamati aura mahAmati / ye cAroM mahArAjA ke bAla mitra va rAjya ke hitaciMtaka the / unameM svayaMbuddhamantrI samyagdRSTi thA / zeSa tIna mantrI mithyAdRSTi the / yadyapi unameM isa taraha matabheda thA parantu svAmI kA hita karane meM cAroM hI tatpara the| eka samaya mahArAja mahAvala apanI rAjasabhA meM baiThe hue the| cAroM mantrI bhI mahArAja ke sAtha apane apane Asana para AsIna the| zahara ke gaNya mAnya nAgarika bhI sabhA meM upasthita the / rAjanartakI apane manamohaka nRtya se mahArAja va sabhAsadoM ko mantramugdha kara rahI thii| mahArAja bar3e mugdha hokara nartakI kA nRtya dekha rahe the / mahArAja mahAyala kI isa Asakti ko dekha kara mahAmantrI svayabuddha socane lagA hamAre svAmI sasAra ke kAryoM meM itane adhika nimaMna haiM ki unheM paraloka samvandhI vicAra karane kA samaya bhI nahIM milatA / svAmI ke indriyoM para vijaya pAne kI apekSA indriyA~ svayaM una para vijaya pA rahI haiM / agara yahI sthiti rahI to mahArAja mahAbala kA paraloka avazya bigar3a jAyagA / ataH rAjya aura svAmI ke sacce hitaiSI hone ke nAte mahArAja ko isa moha ke kIcar3a se nikAlanA. cAhie / yaha vicAra kara svayabuddha mantrI namra bhAva se bolA-rAjan ! jo zabdAdi viSaya haiM vahIM saMsAra ke kAraNa haiM, jo saMsAra ke mUla
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna W kAraNa haiM ve viSaya haiM isalie viSayAbhilASI prANI. pramAdI vanakara zArIrika aura mAnasika bar3e bar3e duHkhoM kA anubhava kara sadA paritapta rahatA hai| merI mAtA, mere pitA, mere kuTumbI svajana, mere paricita; mere hAthI ghor3e makAna mAdi- sAdhana, merI dhana-sampatti, merA' khAnapAna, vastra isa prakAra ke aneka prapaMcoM meM phaMsA huA yaha prANI AmaraNa pramAdI vanakara karma bandhana karatA hai mAnava kI viSayecchA. agAdha samudra kI taraha hai / jisa taraha aneka nadiyoM kA athAha jala milane para bhI samudra sadA aTala rahatA hai, usI prakAra ananta bhogasAmagrI ke milane para bhI : mAnava saidA bhatRpta hI rahatA hai| viSayAbhilASI mAnava bhavAntara meM mahA duHkhI hotA hai| ataH he svAmI !. viSayoM se apanI ruci haTAkara apane mana ko dharma-mArga kI ora lagA-- iye| kAraNa isa jIvana kA koI nizcaya nahIM,, kabhI bhI mRtyu A sakatI hai / isa satya ko na samajha kara jIvana ko zAzvata samajhane vAle loga kahA karate haiM , ki dharma - kI ArAdhanA phira kabhI kara leMge, abhI kyA jaldI hai ? ye loga na pahale hI dharma kI ArAdhanA kara pAte haiM na pIche hii| yoM kahate kahate hI inakI Ayu pUrI ho jAtI hai aura kAla Akara khar3A ho jAtA hai / taba anta samaya meM kevala pazcAttApa hI unake hAtha raha jAtA hai / ataH Apa isa mAnava bhava ko saphala banAne ke lie zAzvata dharma kI ArAdhanA kiijie| svayaMbuddha mantrI kI asamaya dharma kI bAteM sunakara mahArAjA mahAbala boleM-mantrIpravara ! tumaneH dharmAcaraNa kI jo bAta kahI hai vaha binA avasara ke kahI hai| yaha avasthA dharmAcaraNa kI nahIM hai| yaha bAta sunakara mantrI bolA-rAjan ! dharmAcaraNa ke liye koI samaya kAra nirdhAraNa nahIM hotA / mAnava jIvana kI asAratA ko dekhate hue pratyeka kSaNa meM dharma kA AcaraNa karanA caahie| maine jo Apako binA avasara ke dharmAcaraNa kI salAha dI hai usakA kAraNa bhI suniye / mai bhAja nandanavana meM gayA thaa| vahA~ maiMne do cAraNa muniyoM ko eka vRkSa
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tIrthakara caritra - ke nIce dhyAna karate hue dekhA / maiM unake pAsa gayA aura darzana kareM unake pAsa baiTha gayA / muniyoM ne apanA dhyAna samApta kara mujhe upadeza diyA / upadeza samApti ke bAda maiMne unase ApakI AyuSya kA pramANa pUchA / unhoMne ApakA AyuSya eka mAsa kA vAkI , batAyA / he svAmI ! yahI kAraNa hai ki mai Apase dharmAcaraNa karane kI jaldI kara rahA huuN| . . .. svayabuddha mantrI se apanI eka mAsa kI bhAyu-jAnakara mahAvala bolA-mantrI! soye hue mujhako jagAkara tumane bahuta acchA kiyA. kintu itane alpa samaya meM kisa - taraha. dharma kI sAdhanA karU~ ? svayaMvuddha volA-mahArAja ghabarAiye. nahIM / eka dina kA dharmAcaraNa bhI mukti de sakatA hai to svargaprApti to kitanI dUra hai| . . .. ... . mahAbala rAjA ne putra ko rAjya kA bhAra sauMpa diyA / dIna anAthoM ko- dAna diyA / svajanoM aura parijanoM se kSamA yAcanA kI aura sthavira muni ke pAsa AlocanApUrvaka sarva- sAvadha yogoM kA tyAga kara anazana grahaNa kara liyaa| yaha anazana 22 dina taka calA / anta meM namaskAra mantra. kA dhyAna karate hue deha kA tyAga kiyA / 5-pA~cavA~ bhava mAnava bhava kA AyuSya pUrNa karake mahAbala kA jIva dUsare-devaloka meM zrIprabha nAmaka vimAna kA svAmI lalitAga- nAmaka deva bnaa| usakI pradhAna devI kA nAma svayaMprabhA thaa| ___ mahArAjA mahAbala kI mRtyu kA samAcAra jAnakara svayaMvuddha maMtrI ko vairAgya utpanna ho gyaa| usane siddhAcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI / zuddha cAritra kA pAlana kara vaha bhI IzAna kalpa meM IzAnendra kA dharmA nAmaka sAmAnika deva huaa| . . . . . . - lalitAgadeva apanI mukhya devI svayaMprabhA ke sAtha svargIya sukhoM kA upabhoga karane lgaa| isa prakAra svayaMprabhA ke sAtha vihAra karate
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna hue lalitAMga deva kI Ayu kA bahuta bar3A bhAga bIta gyaa| svayaMprabhA devI kI Ayu samApta ho gaI / vaha vahAM se cavakara anya gati meM utpanna huii| 'svayaMprabhA' kI mRtyu se lalitAMgadeva ko vahA~ AghAta lagA / vaha devI- ke viraha meM pAgala kI taraha idhara udhara ghUmane lgaa| apane pUrva janma ke svAmI lalitAMga ko devI ke viyoga meM pAgala dekhakara dRr3hadharmA deva lalitAMga ke pAsa AyAM aura apane pUrva janma kA paricaya dekara bolA-svAmI ! Apa mahAn haiM phira bhI strI ke viyoga meM ApakI yaha sthiti dekhakara mujhe bar3A aphasosa hotA hai| buddhimAna puruSa striyoM ke pIche pAgala nahIM hote| __ uttara meM lalitAMga ne kahA-bandhupravara ! tuma ThIka kaha rahe ho kintu svayaMprabhA mujhe apane prANoM se bhI adhika priya thii| jaba taka vaha na milegI taba taka mujhe eka kSaNa ke lie bhI caina nahIM milegaa| maiM apane prANa ko chor3a sakatA hU~ kintu svayaMprabhA kA viyoga eka kSaNa bhI nahIM saha sktaa| lalitAMgadeva kI yaha sthiti dekha dRdadharmA deva ko bar3A duHkhaM huaa| vaha avadhijJAna se svayaMprabhA kI utpatti ke sthala kojAna kara bolA-he mahAsattva ! Apa cintA na kareM / svayaMprabhA kA jIva isa samaya kahAM hai aura vaha punaH Apako kaise prApta ho sakatI hai maiM upAya batAtA huuN| - dhAtakIkhaNDa ke videha kSetra meM nandI nAma kA eka choTA sA gAMva hai| vahA~ nAgila nAmakA eka anyantaM daridra gRhasthaM rahatA hai usakI daridratA meM vRddhi karanevAlI nAMgazrI nAma kI strI hai / usane eka ke bAda eka aisI chaha kurUpa kanyAoM ko janma diyA / pahale hI vaha dAridraya ke dukha se pIDita thA, ina kanyAoM ke janma se usakA du.khaM asImita ho gayA / isa bIca usakI patnI ne punaH garbha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra dhAraNa kiyaa| patnI ko garbhavatI dekha usane socA-isa bAra bhI kanyA paidA huI to mai isa daridra kuTumba kA tyAga kara paradeza calA jaauuNgaa| patnI ne sAtavIM vAra bhI kanyA ko hI janma diyA / jaba usane punaH kanyA janma kI bAta sunI to vaha cupacApa kuTumba ko chor3akara calA gyaa| pati ke viyoga aura dAridrya duHkha se pIDita nAgila strI ne sAtavIM kanyA kA nAmakaraNa bhI nahIM kiyaa| isaliye loga usa kanyA ko nirnAmikA kahane lage / nAgazrI ne usakA pAlanapoSana bhI nahIM kiyaa| vaha vanalatA kI taraha apane Apa bar3hane lagI / atyanta abhAgI aura mAtA ko udvega karane vAlI ve kanyAe~ dUsaroM ke gharoM meM kAma karake apanA nirvAha karane lgiiN| eka samaya gA~va meM utsava ke avasara para dhanika vAlakoM ke hAtha meM laDDU dekhakara nirnAmikA ne apanI mA~ se laDDU kI mAMga kI / mA~ ne krodhita hokara kahA-duSTe ! laDDU kahA~ se lAU~ ? yahA~ to sUkhI roTI kA bhI patA nahIM hai / agara tujhe laDDU hI khAne haiM to tU aMbaratilaka parvata para jA aura vahA~ se koSTha lAkara veca de| usase jo paisA AyegA usase laDDU lekara khA lenA ! hRdaya meM dAha paidA karanevAlI yaha bAta sunakara rotI huI nirnA: mikA ambaratilaka parvata para pahu~cI / vahA~ yugandhara nAma ke kevalajJAnI muni upadeza de rahe the| nirnAmikA bhI vahA~ pahu~cI aura unakA upadeza sunane lgii| muniyoM kA upadeza sunakara usane gRhastha ke vAraha bata grahaNa kara liye / usane yugandhara muni se apanI Ayu ke thor3e dina jAnakara anazana grahaNa kara liyA hai| vaha isa samaya ambaratilaka parvata para anazana kara rahI hai / tuma usake pAsa jAo aura apanA divya rUpa dikhA kara apanI devI banane ke liye kho|| idharmAdeva ke mukha se yaha bAta sunakara lalitAMgadeva ambaratilaka parvata para anazana kara rahI nirnAmikA ke pAsa pahu~cA aura apanA divya
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vaibhava dikhAkara bolA-nirnAmike ! tuma mRtyu ke samaya merA dhyAna karanA tAki tuma bhara kara merI hI devI bano / lalitAMgadeva kI yaha bAta sunakara pUrva janma ke sneha vaza usane vaisA hI kiyA aura vaha bhara kara lalitAMga deva kI svayaMprabhA nAma kI devI bnii|| lalitAMgadeva ne svayaMprabhA ke sAtha bhogavilAsa karate hue apanI Ayu ke zeSa dina vitA diye| usakI mRtyu najadIka A gaI jisase usake vakSasthala para par3I huI puSpamAlA bhI mlAna ho gaI / usakI kAnti maMda par3a gaI / mukha para dInatA AgaI / antataH usakI devaAyu jalate hue kapUra kI taraha samApta hogaI / ___lalitAMgadeva ke svarga se cyuta ho jAne para svayaMprabhAdevI kI vahI dazA huI jo cakave ke vichoha meM cakavI kI hotI hai / vaha rAtadina pati ke viyoga meM cupacApa baiThI rhtii| antataH usane apane pati kA dhyAna karate hue apanI deva-Ayu samApta kI / / 6-chaThA bhava-- . , * IzAna devaloka kA AyuSya, samApta kara lalitAMga deva kA jIva mahAvideha kSetra ke puSkalAvatI vijaya meM sthita lohArgala nagara ke rAjA svarNajaMgha kI rAnI lakSmIdevI, kI kukSi se putra rUpa se utpanna huaa| usakA nAma vajrajaMgha rakhA gyaa| svayaMprabhA devI kA jIva isI puSkalAvatI vijaya meM sthita puNDarIkiNI nagarI ke rAjA vajrasena kI putrIrUpa se utpanna huA / isakA nAma zrImatI rakhA gyaa| ___zrImatI yuvA huI / eka samaya vaha apane mahala kI chata para. vaiThI thii| usI samaya usa.bhora se kucha deva vimAna nikale / unheM dekha kara use jAtismaraNa jJAna paidA ho gayA / use apane pUrvabhava ke pati lalitAMga deva kA smaraNa ho AyA / usane mana meM dRr3ha saMkalpa kara yaha praNa kara liyA ki jabataka mujhe apane pUrva bhava kA pati na milega taba taka maiM kisI se.na bola~gI / ataH usane mauna dhAraNa kara liyaa|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra zrImatI kI paNDitA nAmakI sakhI thii| vaha bahuta catura thii| usane isakA kAraNa jAna liyA / zrImatI kI sahAyatA se usane -dUsare devaloka IzAnakalpa kA tathA lalitAMga deva ke vimAna kA eka citra banAyA kintu usameM truTiyA~ rahane dii| usa citrapaTa ko rAjapatha para dAga diyA / saMyogavaza usa samaya kumAra vajrajaMgha udhara se nikalA / rAjapatha para TaMge hue usa citrapaTa ko dekha kara use bhI jAtismaraNa jJAna ho gayA / usane citrapaTa meM rahI huI kamI dUra kara dI / isa bAta kA patA zrImatI tathA usake pitA vajrasena ko lgaa| isase usako bahuta prasannatA huI / vajrasena ne zrImatI kA vivAha vajrajaMgha ke sAtha kara diyA / bahutakAla taka sAMsArika bhoga bhogane ke bAda vajrajaMgha aura zrImatI donoM ko saMsAra se vairAgya hogayA / 'prAtaHkAla putra ko rAjya dekara dIkSA agIkAra kara leMge' aisA vicAra kara rAjA aura rAnI sukhapUrvaka so gye| usI dina rAjaputra ne kisI zastra athavA viSaprayoga dvArA rAjA ko mAra kara rAjya prApta kara lene kA vicAra kiyA / rAja. dampati ko soye hue jAnakara rAjaputra ne viSamizrita dhRA chor3a diyA jisase rAjA aura. rAnI donoM eka sAtha mara gaye / 7-sAtavA~ bhava pariNAmoM kI saralatA ke kAraNa rAjA vajrajaMgha aura rAnI zrImatI ke jIva uttarakuru kSetra meM tIna palyopama kI AyuvAle yugaliye hue| 8-AThavA~ bhava yugaliye kA AyuSya samApta kara donoM patipatnI saudharma devaloka meM deva hue| 9-nauvA~ bhava * jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM kSitipratiSThita nAmakA ramaNIya nagara thA / usa nagara meM suvidhi nAmakA eka vaidya rahatA thaa| deva
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 Agama ke anamola ratna loka se cavakara vajrajaMgha kA jIva suvidhi vaidya ke yahA~ putra rUpa se janmA / usakA nAma jIvAnanda rakhA gayA / usI samaya ke lagabhaga usa nagara meM anya cAra bAlakoM ne bhI janma liyA / unameM IzAnacandra rAjA kI kanakAvatI rAnI kI kukSi se mahIdhara nAmaka putra huaa| dUsarA sunAsIra nAmaka maMtrI kI lakSmI nAmaka patnI se 'subuddhi' nAmaka putra humA / tIsarA sAgaradatta sArthavAha kI abhayamatI strI se pUrNabhadra nAmaka vAlaka huaa| cauthA dhana zreSThI kI zIlavatI strI ke udara se guNAkara nAmaka putra huaa| saudharma devaloka se cyuta hokara zrImatI ke jIva ne isI kSitipratiSThita nagara ke prasiddha zreSThI Izvaradatta ke ghara janma liyA / usakA nAma kezava rakhA gayA / ye chahoM bAlaka sukhapUrvaka bar3hate hue bAlyakAla se hI paraspara mitra rUpa meM khelakUda ke sAtha rahane lage / inakI maitrI pragAr3ha thii| unameM jIvAnaMda Ayurveda vidyA meM 'niSNAta huaa| vaha apane pitA kI taraha alpa samaya meM hI nagara kA suprasiddha vaidya bana gyaa| nagara jana usakA bar3A bhAna karate the / anya pA~ca mitra bhI yuvA hue aura apane apane pitA ke kArya meM hAtha baTAne lge| ina chahoM mitroM kI vaya ke sAtha mitratA bhI bar3ha rahI thii|' eka dina ve pA~coM mitra jIvAnanda vaidya ke yahA~ baiThe the| usI samaya eka tapasvI muni udhara se nikle| unake cehare se aisA pratIta hotA thA ki unake zarIra meM koI vyAdhi hai| apane kArya meM vyasta hone ke kAraNa jIvAnanda vaidya kA dhyAna udhara na gyaa| mahIdhara rAjakumAra ne usase kahA-mitra ! tuma bar3e svArthI mAlUma par3ate ho| jahA~ -nisvArtha sevA kA avasara hotA hai udhara tuma dhyAna hI nahIM dete / jIvAnanda ne kahA-mitra ! ApakA kathana yathArtha hai, kintu mujhe bhava batAiye ki mere yogya aisI kaunasI sevA hai! rAjakumAra ne abAba diyA-vaidya ! isa tapasvI munirAja ke zarIra meM koI roga pratIta hotA hai / ise miTAkara mahAn dharma-lAma liijiye|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra - jIvAnaMda bahuta catura vaidya thaa| usane muni ke zarIra ko dekhakara jAna liyA ki kupathya sevana seyaha roga huA hai / jIvAnanda ne apane mitroM se kahA ki isako miTAne ke liye lakSapAka tela to mere pAsa hai kintu gozIrSa candana aura ratnakaMbala ye do vastue~ mere pAsa nahIM haiM / yadi ye donoM vastue~ Apa le bhAveM to muni kI cikitsA ho sakatI hai aura inakA zarIra pUrNa svastha vana sakatA hai| jIvAnanda kA uttara sunakara pA~coM mitra bAjAra gaye / jisa vyApArI ke pAsa ye donoM cIjeM milatI thIM usake pAsa jAkara inakI kImata puuchii| vyApArI ne kahA-"ina donoM bastuoM kA mUlya do lAkha suvarNa-mudrA hai| mUlya cukAkara bhApa unheM le jA sakate haiM, kintu prathama yaha vatAiyegA ki bhApa loga itanI kImata kI vastu le Akara kyA kareMge" unhoMne kahA-eka muni kI cikitsA ke liye ina kI bhAvazyakatA hai| yuvakoM kI isa apUrva dharma-bhAvanA aura dayAlutA ko dekhakara ratnakaMvala kA vyApArI bar3A prasanna huA / vaha bolA-'yuvako! tumhArI uThatI javAnI meM isa taraha kI dhArmika bhAvanA ko dekhakara maiM bahuta prabhAvita hubhA huuN| maiM gozIrSa candana aura ratnakaMvala vinA mUlya ke hI detA hU~ | bhApa ina cIjoM se avazya hI muni kI cikitsA kreN|" ve donoM cIjeM lekara ravAnA hue| munirAja ke viSaya meM cintana karate-karate vRddha ko vairAgya utpanna ho gayA / usane ghara-vAra tyAga kara dIkSA le lI aura karmoM kA antakara mokSa prApta kiyA / pA~cI mitra vastue~ lekara jIvAnAda vaidya ke pAsa Aye / vaidya ne mauSadhopacAra kara muni ke zarIra meM se kITANuoM ko nikAlA aura gozarSi candana kA lepa kara unheM pUrNa niroga vanA diyA /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kucha kAla ke vAda chahoM mitroM ko vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne eka sAtha pravajyA grahaNa kii| aneka prakAra kI tapazcaryA karate hue ve saMyama kI sAdhanA karane lage / antima samaya meM anazana kara samAdhipUrvaka deha kA tyAga kiyA aura mara kara ve acyuta devaloka meM indra ke sAmAnika deva bane / dasavA~, gyArahavA~ evaM bArahavA~ bhava-- jambUdvIpa ke pUrva videha sthita puSkalAvatI vijaya meM lavaNa samudra ke pAsa puNDarIkiNI nAma kI nagarI thii| vahAM vajrasena nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / acyuta devaloka se jIvAnanda vaidya kA jIva cavakara mahArAnI dhAriNI kI kukSi meM utpanna huA / garbha ke prabhAva se mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe| svapna dekhakara mahArAnI jAgRta huii| usane pati ke pAsa jAkara svapnoM kA phala pUchA / uttara meM mahArAja vajrasena ne kahA "priye ! tuma cakravartI putra ko janma dogI / " mahArAnI yaha sunakara bar3I prasanna huI / vaha garbha kA vidhivat pAlana karane lgii| garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne putra ko janma diyA, jisakA nAma vajranAbha rakkhA gayA / jIvAnaMda ke zeSa cAra mitra devaloka kA AyuSya pUrNa kara rAnI dhAriNI kI kukSi se utpanna- hue| ve vajranAbha ke choTe bhAI hue| unake kramazaH nAma ye the-bAhu, subAhu, pITha aura mahApITha / inake sivAya kezava kA jIva 'suyazA' ke nAma se dUsare rAjA kA putra huA / yaha suyazA bAlyakAla se hI vajranAbha ke yahAM rahane lagA / ye chahoM rAjaputra sAtha hI meM rahate the| pUrva janma ke snehavaza ina meM agAdha mitratA thii| ina chahoM ne kalAcArya ke pAsa rahakara zikSA prApta kI aura rAjanIti meM nipuNa bane /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra ___ mahArAja vajrasena tIrthaMkara the isaliye lokAntika devoM ne unase tIrtha pravartAne kI prArthanA kI / samaya Anepara unhoMne varSIdAna dekara pravrajyA grahaNa kI aura kevalajJAna prApta kara tIrtha pravartana kiyA / pitA ke dokSita hone para rAjya ko vajranAbha ne samhAlA / isakI AyudhazAlA meM cakraratna kI utpatti huii| cakraratna kI sahAyatA se vajranAbha ne bharata ke chahoM khaMDa para vijaya prApta kara cakravartI pada prApta kiyA / vaha caudaha ratna aura nau nidhi kA svAmI banA / vajranAbha ke cakravartI banane ke bAda anya cAra rAjakumAra mAMDalika rAjA bane / suyazA cakravartI kA sArathI banA / / kucha samaya ke bAda cakravartI vajranAbha ko tIrthakara vajrasena kA unadeza sunakara vairAgya utpanna ho gayA / unhoMne apane putra ko rAjya sauMpakara bhagavAna vajrasena ke samIpa pratrajyA grahaNa kI / sAtha meM vAhu, subAhu, pITha, mahApITha aura suyazA ne bhI pravajyA grahaNa kii| ye chahoM dIkSA grahaNa kara kaThora tapa karane lage / kaThora tapasyA ke kAraNa vajranAma muni ko aneka labdhiyoM kI prApti huI / unheM .aneka camatkArapUrNa labdhiyA~ prApta hone para bhI ve unakA prayoga nahIM karate the| ve nirantara saMyama ke guNoM kI uttarottara vRddhi meM hI lage rahate the| muni vajranAbha ne arihaMta, siddha, AcArya sthavira, bahuzruta, tapasvI aura pravacana kA gugAnuvAda karake evaM inapara pragAr3ha bhakti-bhAva rakhakara apane pariNAmoM meM viziSTa ujjvalatA prApta kii| Apa svayaM nirantara jJAnopArjana meM aura jijJAsu janoM ko jAnadAna meM saMlagna rahate, vizuddha zraddhA kA pAlana karate, guNavRddhoM ke prati vinayayukta vyavahAra karate, prAtaHsAyaM ubhayakAla vidhipUrvaka SaDAvazyaka kriyAoM kA anuSThAna karate, vizuddha brahmacarya kA pAlana karate, pariSaha evaM upasarya bhAne para bhI dharma meM aTala rahate, grahaNa kI huI pratijJA meM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna leza mAtra bhI doSa na lagane dete evaM nidAna hIna tapazcaraNa karate, guru, glAna tapasvI aura navadIkSita muni kI glAni rahita sevA karane meM sakoca nahIM karate / zama, saMvega, nirveda, anukampA aura AstivayA kI dinodina vRddhi kI, pravacana kI vinaya bhakti kI aura jina zAsana kI mahimA kA vistAra kiyaa| ye saba sthAna tIrthakara gotra ko upAjana karane ke sAdhana haiM / ina sthAnoM kI utkRSTa ArAdhanA kara vajranAbha muni ne tIrthaGkara gotra kA upArjana kiyA / bAhumuni ko vRddha, rogI aura tapasvI sAdhuoM kI sevA meM anupama Ananda kA anubhava hotA thA / AhAra, pAnI, auSidha aura hitakArI nirdoSa pathya padArtha lAkara muniyoM ko dete the / nisvArtha bhAva se sevA karane se unako bhI mahAna prakRti kA baMdha huaa| unhoMne cakravartI Rddhi-siddhi ke svAmI hone yogya puNyakarma kA bandhana kiyA / / . suMbAhumuni bhI atyanta sevAbhAvI the / ve buddha, glAna, tapasvI rogI evaM bAla sAdhuoM ke lie vizrAma-sthala the| apane zarIra kI paravAha kiye binA ve nirantara sAdhusevA meM nimagna rahate the| unhoMne vRddha tapasvI rogI Adi asamartha muniyoM kI sevA meM apane zarIra ko arpaNa kara diyA thA / isa vizuddha aura ni.spRha sevAvRtti ke phalasvarUpa unhoMne uccatara puNyapravRtti kA bandha kiyA / cakravartI atizaya balavAna hote haiM kintu suvAhu muni ne cakravartI se bhI adhika balavaMta hone yogya puNyamaya prakRti kA upArjana kiyA / - pITha aura mahApITha muni bhI nirantara jJAna-dhyAna meM tallIna rahate the / kintu guru ke mukha se bAhu-subAhu muni kI prazaMsA sunakara IrSA karate the| ina muniyoM kI prazaMsA sunakara unake mana meM malina-mAtsarya bhAva utpanna hotA thaa| unhoMne prakaTa meM guru para vizvAsa aura bhantaraNa meM avizvAsa rkkhaa| isa prakAra ve kapaTa kA
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra bhI poSaNa karate raheM / isa taraha kapaTa karane se pITha aura mahApITha ko strI veda kA vandha par3a gyaa| strI veda kA bandha karane ke kAraNa pITha muni kA jIva brAhmI aura mahApITha kA jIva sundarI ke rUpa meM janma legA / vAhumuni kA jIva bharata cakravartI ke rUpa meM, evaM subAhumuni vAhubali ke sAtha meM janma grahaNa kareMge / sArathI suyazA muni kA jIva bhagavAna RSabha ko IkSurasa kA dAna denevAle zreyAMsakumAra ke rUpa meM janma grahaNa kregaa| ina chahoM munirAjoM ne niraticArapUrvaka caudaha lAkha varSa taka cAritra kA pAlana kiyaa| vajranAbha muni kI kula 86 lAkha pUrva kI bhAyu thI / jinameM tIsalAkha pUrva kumArAvasthA meM solaha lAkha pUrva mADalika avasthA meM 24 lAkha pUrva cakravartI pada evaM 24 lAkha pUrva zrAmaNya avasthA meM vyatIta kiye| apanI antima avasthA meM ina chahoM munirAjoM ne pAdopagamana anazana grahaNa kiyA aura samAdhipUrvaka deha ko tyAga kara munirAja taitIsa sAgaropama kI utkRSTa AyuvAle sarvArthasiddha vimAna meM deva bane / kAlacakra kAla kI upamA cakra se dI jAtI hai / jaise gAr3I kA cakra (pahiyA) ghUmA karatA hai vaise hI kAla bhI sadA ghUmatA rahatA hai| vaha kabhI bhI eka sA nahIM rahatA / kAla kA svabhAva hI parivartanazIla hai / utkarSa aura apakarSa ye donoM sApekSa -haiM / jahA~ unnati hai vahA~ avanati bhI hai aura jahA~ avanati hai vahA~ unnati bhI hai / jo uThatA hai vaha giratA bhI hai aura jo giratA hai vaha uThatA bhI hai / ghUmate samaya-cakke kA jo bhAga U~cA uThatA hai, vaha nIce bhI jAtA hai aura jo bhAga nIce jAtA hai vaha Upara bhI AtA hai / yahI sasAra kI dazA hai / eka vAra vaha unnati se avanati kI ora jAtA hai to dUsarI bAra avanati se unnati kI bhora jAtA hai /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna jisa kAla meM yaha vizva avanati se unnati kI ora jAtA hai use utsarpiNI kAla kahate haiN| isa kAla meM saMhanana saMsthAna, Ayu, avagAhanA, utthAna, bala, vIrya, karma, puruSAkAra aura parAkrama bar3hate jAte haiM ataH isa" kAla ko utsarpiNI kAla kahate haiM tathA jisakAla meM jIvoM ke saMhanana aura saMsthAna kramazaH hIna hote jAya, Ayu aura avagAhanA ghaTate jAyeM tathA utthAna karma, vIrya, bala, puruSAkAra, aura parAkrama kA hAsa hotA jAya vaha avasarpiNI kAla hai jaise kRSNa pakSa ke bAda zukla pakSa aura zukla pakSa ke bAda kRSNa pakSa AtA hai usI prakAra utsarpiNI ke bAda avasarpiNI aura avasarpiNI ke bAda utsarpiNo AtA hai| ina donoM kAloM meM se pratyeka kAla ke chaha-chaha meda haiM-duSamaduSamA, duSamA, duSamasuSamA, suSamaduSamA, suSamA aura suSamasuSamA ye chaha bheda utsarpiNI kAla ke haiM, aura suSamasuSamA, suSamA, suSamaduSamA, duSamasuSamA, duSamA, aura duSamaduSamA ye chaha bheda' avasarpiNI kAla ke haiM / avasarpiNI kAla kA suSamA nAmaka ArA cAra koTAkoTi sAgaropama kA, dUsare Are kA parimANa tIna koTAkoTi sAgara, tIsare Are kA do koTAkoTi sAgara, cauthe bhAre kA parimANa bayAlIsa hajAra varSa kama eka koTakoTi sAgara, pAMcave duSamA aura chaThe duSamaduSamA kAla kA parimANa ikkIsa hajAra varSa hai| isa taraha dasa koTAkoTi sAgara kA avasarpiNI kAla aura dasa koTAkoTi sAgara kA utsarpiNI kAla hotA hai| donoM milakara eka kalpakAla hotA hai jo bIsa koTAkoTi sAgara kA hai| ise kAlacakra kahate haiN| kulakaroM kI utpatti vartamAna avasarpiNI ke tIsare Are ke tIsare bhAga kI. samApti meM jaba palyopama kA AThavAM bhAga zeSa raha gayA, taba loka vyavasthA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ A NA tIrthakara caritra karanevAle kulakaroM kA janma hotA hai| jaina zAstroM meM 7,19, athavA 15 kulakaroM ke nAma milate hai / jambudvIpa prajJapti meM unake nAma isa prakAra haiM-1 sumati, 2 pratizruti, 3 sImakara, 4 sImaMdhara, 5 kSemaMkara, 6 kSemaMghara. 7 vimalavAhana, 8 cakSuSmAn , 9 yazasvI, 10 abhicandra, 11 candrAbha, 12 prasenajita, 13 marudeva, 14 nAbhi, 15 Rpabha / samavAyAga aura Avazyaka niyukti meM sAta kulakaroM ke nAma Ate haiN| 1 vimalavAhana, 2 cakSuSmAn, 3 yazasvI, 4 abhicandra, 5 prazreNI, 6 marudeva, aura 7 nAmi / ye sAta kulakara manu bhI kahalAte haiN| usa samaya dasa prakAra ke kalpavRkSa kAladoSa ke kAraNa kama ho gye| yaha dekhakara yugalie apane apane vRkSoM para mamatva karane lge| yadi koI yugaliyA dUsare ke kalpavRkSa se phala le letA to jhagar3A khar3A ho jAtA / isa taraha- kaI jagaha jhagar3e khar3e hone para yugaliyoM ne - socA koI puruSa aisA honA cAhie jo saba ke kalpavRkSoM kI maryAdA vAdha de / ve kisI aise vyakti ko khoja hI rahe the ki unameM se eka yugala strI-puruSa ko vana ke sapheda va cAra dAMta vAle hAthI ne apane Apa sUMDa se uThAkara apane Upara baiThA liyA / dUsare yugaliyoM ne samajhA yahI vyakti hama logoM meM zreSTha hai aura nyAya karane lAyaka hai / sabane usako rAjA mAna liyaa| usakA nAma vimalavAhana rkkhaa| vimalavAhana kI patnI kA nAma candrayazA thaa| vimalavAhana ke dvArA banAI gaI maryAdA kA sava yugaliye pAlana karane lage / isane hAkAra nIti kA pracalana kiyA / 'hA~' tumane yaha kyA kiyA ? itanA kahanA hI usa samaya ke aparAdhI ke lie prANadaNDa ke varAbara thA / isa zabda ke kahane mAtra se hI aparAdhI bhaviSya ke liye aparAdha karanA chor3a detA thaa|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 Agama ke anamola ratna vimalavAhana kI jaba Ayu chaH mahIne zeSa thI taba usakI patnI candrayazA ne eka yugala santAna ko janma diyA / isa puruSa kA nAma cakSuSmAn aura strI kA nAma candrakAtA rakhA / vimalavAhana kI mRtyu ke bAda dvitIya kulakara cakSuSmAna bane / inhoMne apane pitA kI hAkAra nIti se hI yugaliyoM para anuzAsana kiyA / cakSuSmAn kI patnI candrakAntA ne bhI yazasvI aura surUpA nAma ke yugala putra-putrI ko janma diyA / apane mAtA-pitA kI mRtyu ke bAda yazasvI kulakara bane / surUpA patnI banI / isane 'hAkAra aura mAkAra' nAmaka daNDanIti kA pracalana kiyA / . yazasvI kulakara kI patnI ne abhicandra nAmaka bAlaka aura pratirUpA nAmaka bAlikA ko janma diyaa| pitA kI mRtyu ke bAda abhicandra cauthA kulakara banA / isane bhI hAkAra aura mAkAra nIti kA pracalana kiyA abhicandra kI patnI pratirUpA ne bhI eka yugala ko janma diyA prasenajit va cakSuHkAtA inakA nAma rakkhA / pitA kI mRtyu ke bAda prasenajit pA~cavA~ kulakara banA / isane hAkAra mAkAra va dhikkAra nIti se yugaliyoM para anuzAsana kiyA / Ayu ke kucha mAsa pahale prasenajit kI patnI cakSuHkAtA ne yugala santAna ko janma diyaa| inakA nAma marudeva aura zrIkAMtA rakkhA / pitA kI mRtyu ke bAda marudeva kulakara banA / isane apane pitA kI taraha tInoM nItiyoM kA pracalana kiyA / mRtyu ke kucha 'mAsa pahale unhoMne eka yugala santAna ko janma diyA / unakA nAma nAbhi aura marudevI rakkhA / nAbhi savA pAMcasau dhanuSa UMce the| inakI suvarNa jaisI kAti thI / marudevI kA varNa priyaMgulatA kI taraha zyAma thA / mAtA-pitA kI mRtyu ke bAda nAbhi kulakara bane / marudevI nAbhi kulakara kI patnI vanI / pitA kI taraha inhoMne hAkAra, mAkAra aura dhikkAra nItiyoM se yugaliyoM para anuzAsana kiyA /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra terahavA~ bhava bhagavAna RSabha deva kA janma ___ gata cauvIsI ke 24 veM tIrthakara saMpratinAtha ke nirvANa ke bAda aThAraha koTAkoTI sAgaropama ke bItane para isa avasarpiNI kAla ke tIsare Are ke caurAsI lakSa pUrva aura navAsI pakSa arthAt tIna varSa sAr3he ATha mahIne bAkI rahe the taba ASAr3ha mahIne kI kRSNa caturdazI ke dina uttarASADhA nakSatra meM candra kA yoga hote hI vajranAbha kA jIva taitIsa sAgaropama Ayu bhogakara sarvArthasiddha vimAna se cyuta hokara jisa taraha mAnasa sarovara se gaMgAtaTa meM haMsa utaratA hai, usI taraha nAbhi kulakara kI strI-marudevI ke peTa meM avatIrNa huaa| bhagavAna ke garbha meM Ate hI tInoM loka prakAza se Alokita ho uThe aura loga sukha aura zAnti kA bhanubhava karane lge| usI rAtri meM mahAdevI marudevI ne caudaha mahAsvapna dekhe| yathA-vRSabha, hAthI, siMha, lakSmI, puSpamAlA, candramaNDala, sUryamaNDala, mahAdhvaja, kalaza, padmasarovara, kSIrasamudra, devavimAna, ratnarAzi, aura nidhUma agni / ina svapnoM ko dekhakara marudevI tatkAla jAga utthii| apane dekhe hue svapnoM kA cintana kara harSita hotI huI rAnI marudevI apane pati mahArAjA nAmi ke pAsa gaI aura unheM apane ' dekhe hue mahAsvapna sunAye / svapnoM ko sunakara mahArAjA nAmi ko bar3I prasannatA huI / unhoMne kahA-"he bhadre | ina mahAsvapnoM ke prabhAva se tuma mahAn bhAgyazAlI kulakara ko janma dogii|" pati ke mukhase svapna kA phala sunakara marudevI atyanta prasanna huI / bhagavAna ke cyavana aura marudevI ke svapna darzana ke phala svarUpa indroM ke Asana calAyamAna hue / indroM ne avadhijJAna se bhagavAna kA marudevI ke garbha meM utpanna honA jAna liNa / ve marudevI ke pAsa Akara kahane lage - "he svAminI ! Apane jo caudaha svapna dekhe haiM ve isa bAta ko sUcita karate haiM ki ApakA putra caudaha bhuvana kA svAmI hogA aura sAre saMsAra meM dharmacakra kA pravartana kregaa|' isa taraha svapnArtha kahakara aura marudevI mAtA ko praNAma karake, sava indra apane apane sthAna cale gaye / indroM ke mukha
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna se svapna kA phala sunakara marudevI bar3I khuza huI aura yatnapUrvaka garbha kA pAlana karane lgii| isa taraha naumAsa aura sAr3he ATha dina bItane para caitra mAsa ke kRSNapakSa kI aSTamI kI addha rAtri meM uttarASADhA nakSatra kA candra ke sAtha yoga hone para mahArAnI marudevI ne trilokpUjya putra ko janma diyA / sAtha meM eka kanyA kA bhI janma huaa| putra kA janma hote hI AkAza nirmala ho gayA / dizAe~ svaccha aura divya prakAza se Alokita ho uThIM / zItala manda-manda sugandhita vAyu bahane laMgI / vAdala sugandhita jala barasAne lge| usa samaya kSaNamAtra ke lie narakavAsiyoM ko bhI aisA apUrva sukha aura Ananda kA anubhava huA jaisA pahale kabhI nahIM huA thaa| - bhagavAna ke janma se adholokavAsinI ATha dizAkumAriyoM ke Asana calAyamAna hue| ve tatkAla apane vizAla parivAra ke sAtha bhagavAna ke janmasthAna para AI aura bAlatIrthakara tathA usakI mAtA ko tIna vAra pradakSiNA karake vandanA kI aura apanA paricaya detI. huI volI- he jagajjananI ! he vizvottama loka-dopaka mahApuruSaH ko janma dene vAlI mahAmAtA ! hama adholokavAsinI ATha dizAkumAriyA~ bhagavAna kA janmotsava karane ke lie yahA~ AI haiN| Apa hameM dekha kara bhayabhIta na hoveM / isake bAda una adholokavAsinI * dizAkumArikAoM ne saMvartaka vAyu calAkara AsapAsa eka yojana bhUmi sApha kI aura eka vizAla sUtikAgRha kA nirmANa kiyA / . isake bAda meru parvata para rahane vAlI ATha dizAkumArikAe~ aaii| unhoMne sugandhita jala varSAkara usa jagaha kI dhUla zAnta kii| meru parvatapara rahanevAlI UrdhvalokavAsinI ATha dizAkumAriyA~ bhI bhAI / unhoMne pA~ca varNa ke puSpoM kI vRSTi kI / isI prakAra
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra rucaka parvata kI pUrva dizA meM rahanevAlI ATha dizAkumArikAe~ AI aura apane hAtha meM darpaNa lekara bhagavAna kI mAtA ke pAsa gIta gAtI huI khar3I huI / dakSiNa dizA kI ATha dizA kumAriyA~ hAtha meM kalaza Tekara khar3I huI / pazcima dizA kI rucaka parvatavAsinI ATha dizA kumAriyA~ hAtha meM paMkhA lekara khar3I rhii| uttara rucakastha ATha dizAkumAriyA~ hAtha meM caivara liye khar3I rhiiN| rucaka parvata kI vidizA meM rahanevAlI cAra dizA kumAriyoM ne hAtha meM dIpaka liyA / tadanantara rucaka parvata ke madhya meM rahane vAtI cAra dizAkumAriyoM ne Akara nAbhinAla kA chedana kara use bhUmi meM gaadd'aa| usa gaDDhe ko ratna se bhara diyA / isake bAda una dizAkumAriyoM ne janma-gRha ke pUrva uttara dakSiNa meM tIna kadalIgRha banAye / unameM deva vimAna jaise cauka va ratnamaya siMhAsana ko racanA kii| phira una deviyoM meM se eka devI ne tIrthakara ko apane hAtha meM liyA / dRptarI devI tIrthaMkara kI mAtA kA hAtha pakar3a kara unheM kadalIgRha meM le aaii| vahA~ mAtA aura putra ko siMhAsana para bitthaayaa| mAtA ko lakSapAka tela se mAlisa kara ubaTana lagAyA aura sugandhita jala se snAna karAyA, aMga pauchA aura unheM divya vastra pahanAye / phira bAla tIrthakara ke sAtha mAtA ko uttara dizA ke maNDapa meM le aaii| vahA~ agni jalAkara havana kiyA / havana kI Aga se jo bhasma taiyAra huI usakI unhoMne rakSA-poTaliyAM banAkara donoM ke hAthoM meM bA~dha dii| isake bAda 'bhApa parvata kI jaisI AyuvAle hoo' prabhu ke kAna meM aisA kahakara patthara ke goloM ko Apasa meM ragar3akara TikaTika zabda kiyA / isake bAda prabhu aura unakI mAtA ko sUtikAgRha meM lAkara sulAyA aura unake pAsa khar3I rahakara gIta gAne lgii| usa samaya sava indroM ke Asana kampita hue aura unhoMne avadhijJAna kA upayoga kiyA / avadhijJAna meM tIrthaMkara kA janma jAnakara
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna unhoMne usa dizA kI ora sAta ATha kadama Age bar3hakara tIrthakara deva ko namaskAra kiyA aura bhagavAna ko 'NamotthuNaM arihatANaM ...'isa pATha se stuti kii| isake vAda ghaNTA kI mahAna AvAja se tathA senApatiyoM dvArA kI gaI ghoSaNA se devatA ekatrita ho gaye aura bhagavAna kA janmotsava karane ke liye utsuka ho apane-apane indra ke sAtha calane ko taiyAra ho gye| unhoMne tatkAla Abhiyogika devatAbhoM se apane apane asaMbhAvya aura apratima vimAna taiyAra karavAye aura ekatrita hue devatAoM tathA apaneapane parivAra sahita apane-apane divya yAna-vimAna meM baiThakara bhagavAna ke janmotsava ke liye ravAnA hue| una indro meM vaimAnikoM ke 10 bhavanapatiyoM ke 20, vyaMtaroM ke 32, aura jyotiSiyoM ke 2 isa prakAra 64 indra milakara janmotsava manAne ke liye meru parvata para ekatrita hue| ina indroM ne bhagavAna kA janmAbhiSeka kiyaa| usake ke bAda zakendra ne apane pA~ca rUpa banAkara eka rUpa meM bhagabAnako apanI goda meM liyA dUsare rUpa meM chana, camara, aura vajra lekara AkAza-mArga se calakara bhagavAna ke janmasthAna para AyA aura bhagavAna ke pUrva sthApita vimba ko haTAkara bhagavAna ko mAtA ke pAsa sulAyA aura mAtA kI avasthApinI nidrA dUra kii| zakendra ne bhagavAna ke sirahAne vastra yugala aura kuNDala rakkhe tathA bhagavAna kI dRSTi meM Ave vaisA ratnamaya geMda laTakAyA / ____ isake bAda kubera ko AjJA dekara 32 karoDa suvarNa, ratna, cAndI evaM 32 nandAsana aura bhannAsana tathA anya aneka divya sAmagrI se bhagavAna kA ghara bharavA diyaa| isake bAda AjJAkArI devoM se zakendra ne yaha ghoSaNA karavAI ki yadi kisI bhI deva ne bhagavAna kA yA bhagavAna kI mAtA kA aniSTa cintana kiyA to use saudharmendra kaThora daNDa deMge usake sira ke Tukar3e-Tukar3e kara deMge / isa prakAra kI ghoSaNA ke bAda indra ne bhagavAna ke aMgUThe meM amRta bhara diyaa| tIrthakara mAtA kA stanapAna nahIM karate ataH ve amRtamaya
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 tIrthakara caritra agUThe ko cUsakara hI apanI kSudhA zAnta karate haiM / isake bAda dhAtrI karma karane ke liye indra ne bAlaka kI sevA meM pA~ca deviyoM ko niyukta kiyaa| isake bAda sabhIne nandIzvara dvIpa para jAkara aThAI mahotsava manAyA aura ve apane apane sthAna para cale gye| prAtaHkAla hone para marudevI jAgRta huI / usane prabhu kA janma aura devAgamana kI bAta nAbhirAjA se kahI / sArI ghaTanA sunakara nAbhirAjA bar3e Azcaryacakita hue| unhone bAlaka ke janmapara bar3I khuziyA~ bhnaaii| bhagavAna kA janmotsava kiyA / bAlaka ke jA~gha para RSabha kA cihna tathA marudevI ne pahale RSabha kA svapna dekhA thA isalie mAtApitA ne zubha divasa me prabhu kA nAma RSabha rakkhA / bhagavAna ke sAtha jisa kanyA kA janma huA usakA nAma sumaMgalA rakkhA gyaa| donoM bAlaka dvitIyA ke candra kI taraha bar3hane lge| bhagavAna ke janma ke eka varSa pazcAt saudharmendra bhagavAna kI vaMza sthApanA karane ke liye aaye| indra ne bhagavAna ke hAtha meM IkSu kA Tukar3A diyA / bhagavAna ne use saharSa svIkAra kiyA / usI dina se bhagavAna ke vaMza kA nAma IkSvAku par3A tathA bhagavAna ke pUrvaja IkSurasa kA pAna karate the ataH unakA kAzyapa gotra huA / yugAdideva kA zarIra sveda-pasInA, roga-mala se rahita sugandhipUrNa sundara AkAravAlA aura sone ke kamala-jaisA zobhAyamAna thA / unake zarIra meM mAMsa aura khUna gAya ke dUdha kI dhArA jaisA ujjvala bhaura durgandharahita thA / unake AhAra-vihAra kI vidhi carmacakSu ke agocara thI aura unake zvAsa kI khuzabU khile hue kamala ke sadRza thii| ye cAroM atizaya prabhu ko janma se prApta hue the| unakA saMghayana vajraRSabhanArAca thA aura saMhanana samacaturastra / unakI vAla-krIr3A devatAoM ko bhI AkarSita karatI thii| unakI madhura bhASA va vAk
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna cAturya saba ko Ananda dene vAlA thA / bhagavAna kA lAlana-pAlana pAMca dhAiyoM ke saMrakSaNa meM hone lgaa| kramazaH bhagavAna ne cAlyakAla ko pAra kara yuvAvasthA meM praveza kiyaa| ____ jaba bhagavAna kI umra eka varSa se kucha kama thI tava kI bAta hai ki eka yugala apanI yugala santAna ko tAr3avRkSa ke nIce rakhakara krIDA karane kI icchA se kadalI-gRha meM gyaa| havA ke jhoMke se eka pakva tAr3a kA phala vAlaka ke sira para girA / sira para coTa lagate hI bAlaka kI mRtyu ho gii| aba bAlikA mAtA-pitA ke pAsa akelI raha gaI / thor3e dinoM ke bAda bAlikA ke mAtA-pitA kA bhI dehAMta ho gayA / bAlikA apane sAthI evaM bhAMbApa ke abhAva meM akelI par3a gii| vaha aba akelI hI vanadevI kI taraha ghUmane lgii| devI kI taraha sundara rUpavAlI usa bAlikA ko yugala puruSoM ne Azcarya se dekhA aura phira ve use nAbhi kulakara ke pAsa le gaye / nAbhi kulakara ne una logoM ke anurodha se vAlikA ko yaha kaha kara rakha liyA ki bhaviSya meM yaha RSabha kI patnI hogii| isa kanyA kA nAma sunandA rakkhA gyaa| kAlAntara meM 20 lAkha varSa kumAra avasthA meM rahane ke bAda saudharmendra ne Akara bhagavAna kA vidhipUrvaka sunandA aura sumaMgalA ke sAtha vivAha kara diyaa| yahIM se vivAha prathA prAraMbha huI / RSabha deva apanI donoM patniyoM ke sAtha sAMsArika sukhoM kA anubhava karate hue rahane lge| apanI patniyoM ke sAtha bhogavilAsa karate hue bhagavAna ke kucha kama chaH lAkha varSa vyatIta hue usa samaya vAhu aura pITha ke jIva sarvArthasiddha vimAna se cyuta hokara sumaMgalA kI kokha meM yugma rUpa se utpanna hue aura suvAhu tathA mahApITha ke jIva bhI usI sarvArthasiddha vimAna se cyavakara sunandA kI kokha se utpanna hue / sumaMgalA ne garbha ke mahAtmya ko sUcita karane vAle caudaha mahAsvapna
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 3 dekhe / devI ne una svapnoM kA sArA hAla prabhu se kahA, taba prabhu ne kahA-"tumhAre cakravartI putra hogA / samaya Ane para pUraba dizA jisa taraha sUraja ko janma detI hai usI taraha sumaMgalA ne bhI apanI kAnti se dizAoM ko prakAzamAna karanevAle bharata aura brAhmI nAmake do yugma baccoM ko janma diyA / sunandA ne bhI sundara AkRtivAle bAhubali aura sundarI nAmaka yugma santAna ko janma diyA / usake vAda sumaMgalAne 49 yugma bAlakoM ko janma diyaa| isa prakAra bhagavAna RSabhadeva ke eka sau putra aura do putriyAM huii| samaya kI viSamatA ke kAraNa ava kalpavRkSa phala rahita hone laga gaye / loga bhUkhoM marane lage aura hAhAkAra maca gayA / isa samaya RSabhadeva kI Ayu vIsa lAkha varSa kI ho cukI thI / indrAdi devoM ne Akara RSabhadeva kA rAjyAbhiSeka kiyA / rAjasiMhAsana para baiThate hI RSabhadeva ne bhUkha se pIr3ita logoM kA duHkha dUra karane kA nizcaya kiyA / unhoMne logoM ko vidyA aura kalA sikhalA kara parAvalambI se svAvalambI banAyA aura lokanIti kA prAdurbhAva kara armabhUmi ko karmabhUmi meM badala diyA / bhagavAna ne apane bar3e putra bharata ko nimna 72 kalAe~ sikhalAI 1 lekha, 2 gaNita, 3 rUpa, 4 nATaya, 5 gIta, 6 vAdya, 7 svara jAnane kI kalA, 8 Dhola ityAdi bajAne kI kalA, 9 tAla denA, 10 ita, 11 vArtAlApa kI kalA, 12 nagara ke rakSA kI kalA, 13 pAsA khelane kI kalA, 14 pAnI aura miTTI milAkara kucha banAne kI kalA, 15 anna utpAdana kI kalA, 16 pAnI utpanna karane kI aura zuddha karane kI kalA, 17 vastra banAne kI kalA, 18 zayyA nirmANa karane kI kalA, 19 saMskRta kavitA banAne kI kalA, 20 praheli racane kI kalA, 21 chaMda vizeSa banAne kI kalA, 22 prAkRta gAthA racane kI kalA, 23 zloka banAne kI kalA, 24 sugandhita padArtha banAne kI kalA,
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 Agama ke anamola ratna 25 madhurAdika chaha rasa banAne kI kalA, 26 alaMkAra banAne kI kalA, 27 strI ko zikSA dene kI kalA, 28 strIlakSaNa, 29 puruSalakSaNa, 30 azvalakSaNa, 31 hastilakSaNa, 32 golakSaNa, 33 kukkuTalakSaNa, 34 mer3he ke lakSaNa, 35 cakralakSaNa, 36 chatralakSaNa, 37 daNDalakSaNa, 38 talavAralakSaNa, 39 maNilakSaNa, 40 kAkiNI (cakravartI kA ratna vizeSa) kA lakSaNa jAnanA, 41 carmalakSaNa, 42 candralakSaNa, -13 sUrya kI gati Adi jAnanA, 44 rAhukI gati Adi jAnanA, 15 grahoM kI gati jAnanA, 46 saubhAgya kA jJAna, 47 durbhAgya kA jJAna, 48 rohinI prajJapti vidyA sambandhI jJAna, 19 maMtrasAdhanA jJAna, 50 gupta vastu kA jJAna 51 hara vastu kI hakIkata jAnanA, 53 senA ko yuddha meM utArane kI kalA, 54 vyUha racane kI kalA, 55 prativyUha racane kI kalA, 56 senA ke par3Ava kA pramANa jAnanA, 57 nagara nirmANa, 58 vastu kA pramANa jAnanA, 59 senA ke par3Ava Adi kA jJAna, 60 hara bastu ke sthApana karAne kA jJAna, 61 nagara basAne kA jJAna, 62 thor3e ko bahuta karane kI kalA, 63 talavAra kI mUTha banAne kA jJAna, 64 bhazvazikSA, 65 hastizikSA, 66 dhanurveda, 67 hiraNyapAka, suvagaMpAka, maNipAka, dhAtupAka banAne kI kalA, 68 bAhuyuddha daNDayuddha muSTiyuddha, yaSTiyuddha, yuddhaniyuddha, yuddhAtiyuddha, 69 sUta banAne kI kalA, nalI banAne kI kalA, geMda khelane kI kalA, vastu kA svabhAva jAnane kI kalA, camar3A banAne kI kalA, 70 patrachedana, vRkSAMga chedana kI kalA, 71 saMjIvana nirjIvana, 72 pakSiyoM ke zabda Adi se zubhAzubha zakuna jAnane kI kalA / bharata ne apane anya bhAiyoM ko evaM prajAjanoM ko 72 kalAe~ sikhalAI / bAhubalI ko prabhu ne hAthI, ghor3e aura strI, puruSoM ke aneka prakAra ke medavAle lakSaNa batalAe / brAhmI ko dAhine hAtha se 14 prakAra kI lipiyAM sikhalAI, ve 18 prakAra kI lipiyAM ye haiM1 brAhmI, 2 yavanAnI, 3 dosApuriyA, 1 kharoSThI, 5 pukkharasariyA,
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthabura caritra 33 6 bhogavatikA, 7 prahArAtigA, 8 aMtakkhariyA, 9 akSarapRSThika, 10 vainayikI, 11 nihaNavikA, 12 aMkalipi, 13 gaNitalipi, 14 gaMdharvalipi, 15 bhAdarzalipi, 16 mAhezvarI, 17 dAmilalipi, 18 volidalipi / sundarI ko bAyeM hAtha se gaNita sikhAyA sAtha hI bhagavAna ne striyoM ko 64 kalA kA kabhI jJAna diyaa| striyoM kI 64 kalAe~ ye 1 nRtya 2 bhaucitya 3 citra 4 vAdina maMtra 6 taMtra 7 jJAna 8 vijJAna 10 jalastaMbha 11 gItamAna 12 vAlamAna 13 meghavRSTi 14 phalAvRSTi 15 ArAmaropaNa 16 AkAragopaNa 17 dharmavicAra 1. zakunavicAra 19 kriyAkalpa 2. saMskRtajalpa 21 prAsAdanIti 22 dharmarIti 23 varNikAvRddhi 24 svarNasiddhi 25 surabhitailakaraNa 26 lIlAsaMcaraNa 27 hayagajaparIkSaNa 28 puruSa-strI lakSaNa 29 hemanarabheda 30 aSTAdaza lipi pariccheda 31 tatkAlavRddhi 32 vAstusiddhi 33 kAmavikriyA 34 vaidyakakriyA 35 kumbhanama 36 sArizrama 37 aMjanayoga 38 cUrNayoga
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 39 hastalAghava 52 bhUSaNaparidhAna 10 vacanapATava 53 mRtyopacAra 41 bhojyavidhi 54 gRhAcAra 42 vANijyavidhi 55 vyAkaraNa 13 mukhamaNDana * 56 paranirAkaraNa 14 zAlikhaNDana * 57 randhana 45 kathAkathana 54 kezabandhana 46 puSpagranthana 59 vINAvAdana 47 vakrokti 60 vitaNDAvAda 48 kAvyazakti 61 aMkavicAra 49 sphAravidhiveza 62 lokavyavahAra 50 sarvabhASAvizeSa 63 aMtyAkSarikA 51 abhidhAnajJAna 64 praznaprahelikA isake atirikta bhagavAna ne logoM ko asi, masi evaM kRSi kA vyavasAya sikhAkara unheM Atmanirbhara bnaayaa| isa taraha prajA ko mArgadarzana dete hue bhagavAna ke tirAsI lAkha pUrva vyatIta hue / eka samaya vasanta-krIr3A ke avasara para bhagavAna ko saMsAra se vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne saMsAra ke bandhanoM kA parityAga kara sva-para kA kalyANa karane kA nizcaya kiyA / jisa samaya bhagavAna ke mana meM vairAgya kI taraMgeM uTha rahI thIM usa samaya pAMcace devaloka meM rahane vAle sArasvata, Aditya, vahni, varuNa, gardatAya, tuSita avyAvAdha, Agneya aura riSTa nAma ke lokAntika deva bhagavAna ke pAsa Aye aura unheM namana kara nivedana karane lage-- he prabho ! Apane jisa taraha isa loka kI sArI vyavasthA calAI, usI taraha ava dharmatIrtha ko claaiye|" isa taraha bhagavAna ko nivedana kara, devagaNa apane-apane sthAna cale gaye / devatAoM kI prArthanA para bhagavAna ne pravrajyA grahaNa karane kA dRr3ha nizcaya kara liyA / ghara Akara bhagavAna ne apane samasta putroM ko bulAyA aura unake sAmane unhoMne apanI dIkSA kI bhAvanA vyakta kI / bahuta kucha sama. jhAne ke bAda bharatAdi putroM ne pitA ke dvArA diye gaye rAjya ko
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra svIkAra kiyA / bhagavAna ne bharata ko vinItA nagarI kA aura ninyAnave putroM ko alaga alaga nagaroM kA rAjya de diyA / isake bAda prabhu ne sAMvatsarika dAna denA prArambha kara diyA / nitya sUryodaya se bhojanakAla taka prabhu eka karoDa ATha lAkha suvarNamudrAe~ dAna karate the| isa taraha eka sAla meM prabhu ne tIna sau aTyAsIkaror3a assIlAkha suvarNa mudrAoM kA dAna diyA / vArSika dAna ke anta meM indrAdi deva bhagavAna ke pAsa Aye aura unakA dIkSAbhiSeka kiyA / tadantara bhagavAna sundara vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho 'sudarzanA' nAma kI pAlakI para ArUr3ha hue| bhagavAna kI pAlakI ko deva aura manuSya vahana karane lge| bhagavAna kI pAlakI ke pIche pIche unakA samasta parivAra calane lagA / isa prakAra vizAla janasamUha va devatAoM ke sAtha bhagavAna kI pAlakI siddhArtha nAmaka udyAna meM lAI gaI / bhagavAna pAlakI para se nIce utare / ekAnta meM jAkara bhagavAna ne apane samasta vastrAbhUSaNa utAra diye| apane hAthoM se hI apane komala kezoM kA luMcana kiyA / cAra muThThI lucana ke vAda bhagavAna pAMcavI muTThI se jaba zeSa bAloM ko ukhAina lage taba indra ne bhagavAna se zikhA rahane dene kI prArthanA kI / bhagavAna ne indra ko prArthanA ko mAna liyA / - caitra kRSNa aSTamI ke dina uttarASAr3hA nakSatra ke yoga meM dina ke pichale prahara meM bhagavAna ne mahAvatoM kA uccAraNa karate hue svayameva dIkSA grahaNa kara lii| dIkSA lete hI bhagavAna ko mana.paryaya jJAna utpanna ho gyaa| bhagavAna ke sAtha kaccha, mahAvaccha Adi cArahajAra puruSoM ne dIkSA dhAraNa ko / [ina kezoM ke dhAraNa karane se hI bhagavAna RSabhadeva kA dUsarA nAma kezariyAnAtha par3A / samasta tIrthaMkaroM meM kevala bhagavAna RSabhadeva ke mastaka para hI zikhA tho / jisa prakAra siMha dezoM ke kAraNa kezarI kahalAtA hai usI prakAra kezI aura kezarI eka hI kezariyAnAtha yA RSabhadeva ke vAcaka pratIta hote haiN| kezariyAnAya para jo kezara car3hAne kI vizeSa mAnyatA pracalita hai vaha nAma sAmya ke kAraNa / ho utpanna huI pratIta hotI hai|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 Agama ke anamola ratna dIkSA lekara bhagavAna vana kI ora padhArane lage tava marudevI mAtA unheM vApisa mahala calane ke lie kahane lagI / java bhagavAna vApisa na mur3e taba vaha bar3I cintA meM par3a gaI / anta meM indra ne mAtA marudevI ko samajhA bujhAkara ghara mejA aura bhagavAna vana kI bhora vihAra kara gye| ___ isa avasarpiNI kAla meM bhagavAna sarvaprathama muni the| isase pahale kisI ne bhI saMyama nahIM liyA thaa| isa kAraNa janatA muniyoM ke AcAra-vicAra, dAna Adi kI vidhi se bilakula anabhijJa thii| jaba bhagavAna zikSA ke lie jAte taba loga harSita hokara vastrAbhUSaNa, hAthI, ghor3e Adi lene ke lie AmaMtrita karate kintu zuddha aura eSaNika AhAra-pAnI kahIM se bhI nahIM milatA / bhUkha aura pyAsa se vyAkula hokara bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle cAra hajAra muni to apanI icchAnusAra pravRtti karane laga gaye / ve kaMda mUla phala khA kara apanA jIvananirvAha karane lge| ___kaccha aura mahAkaccha jinane bhagavAna RSabha ke sAtha hI meM dIkSA grahaNa kI thI ve bhI jaGgala meM phala, phUla, kanda Adi khAkara jIvananirvAha karane lge| unake nami aura vinami nAmake do putra the / ve prabhu ke dIkSA lene se pahale hI unakI AjJA se dUra deza ko gaye the| vahA~ se lauTate hue unhoMne apane pitA ko vana meM dekhA / unako dekhakara ve vicArane lage-RSabhanAtha jaise nAtha hone para bhI hamAre pitA anAtha kI taraha isa dazA meM kyoM prApta hue / kahA~ vaha rAjavaibhava aura kahA~ yaha vanacArI pazuoM sA jIvana ! ve pitA ke pAsa Aye aura unheM praNAma kara saba hAla pUchA / tava kaccha aura mahAkaccha ne kahA--bhagavAna RSabhadeva ne rAjapATa ko tyAga bharata Adi ko rAjya dekara vrata grahaNa kiyA hai| hamane bhI prabhu ke sAtha vrata grahaNa kiyA thA kintu bhUkha, pyAsa, zIta, uSNa Adi pariSahoM ko saha nahIM sakane ke kAraNa cAritra se cyuta hokara vanavAsI bana gaye haiN|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra aura kaMda mUla khAkara jIvana nirvAha karate haiM / pitA ke mukha se ye saba bAteM sunakara unhoMne kahA hama prabhu ke pAsa jAkara rAjya kA hissA maaNgeNge| yaha kaha kara nami aura vinami prabhu ke pAsa bhaaye| bhagavAna nisaMga haiM isa bAta ko ce nahIM jAnate the, ataH ve kAyotsarga meM sthita prabhu ko pragAma karake prArthanA karate hue kahane lage-- bhagavan ! hameM bhI bharatAdi kI taraha rAjya kA kucha hissA diijiye| bhagavAna tyAgI the, ataH ve kucha bhI javAba nahIM dete the| nami aura vinami bhagavAna kI avirata rUpa se sevA karate aura tonoM samaya bhagavAna ko hAtha jor3akara rAjya ke liye yAcanA karate / bhagavAna kI isa sevA bhakti ko dekhakara nAgarAja indra nami, vinami para prasanna huA / usane unheM vidyAdharoM kI vidyA dI jisake prabhAva se nami, vinami ne vaitAbya girimAlA para naye nagara basAkara apanA svatantra rAjya kAyama kiyA / eka varSa se adhika samaya bIta gayA kintu bhagavAna ko kahIM bhI zuddha AhAra nahIM milA / vicarate-vicarate bhagavAna gajapura padhAre / vahA~ somaprabha nAma kA rAjA rAjya karatA thA / vaha bhagavAna RSabhadeva kA pautra aura takSazilA ke rAjA vAhubali kA putra thA / somaprama ke zreyAMsa nAmakA yuvarAja thA / vaha bahuta sundara, buddhimAna aura guNI thA / eka dina rAta ko usane svapna dekhA--"kAle par3ate hue sumeru parvata ko maiMne amRta ke ghar3oM se sIMcA aura vaha adhika camakane lagA / " usI rAta ko subuddhi nAmake seTha ne bhI svapna dekhA ki apanI hajAroM kiraNoM se rahita hote hue sUrya ko zreyAsakumAra ne kiraNa sahita kara diyA aura vaha pahale se bhI adhika prakAzita hone lagA / rAjA somaprabha ne bhI svapna dekhA ki eka divya puruSa zatrusenA dvArA harAyA jA rahA hai / usane zreyAMsakumAra kI sahAyatA se vijaya prApta kara lii|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dUsare dina tInoM ne rAjya sabhA meM apane apane svapna kA vRtAnta kahA / svapna ke vAstavika phala ko binA jAne sabhI apanI apanI buddhi ke anusAra kucha kahane lage / isa bAta meM sabhI kA eka mata thA ki zreyAMsakumAra ko koI mahAna lAbha hogaa| rAjA seTha tathA sabhI daravArI apane apane sthAna para cale gye| zreyAMsakumAra apane satamaMjile mahala kI khir3akI meM Akara baiTha gyaa| jaise hI usane bAhara dRSTi DAlI bhagavAna RSabhadeva ko padhArate hue dekhaa| ve eka varSa kI kaThora tapasyA kA pAraNa karane ke liye bhikSArtha ghUma rahe the| zarIra ekadama sUkha gayA thaa| usa samaya ke bhole loga bhagavAna ko apanA rAjA samajhakara apane-apane ghara nimantrita kara rahe the| koI unheM bhikSA meM dhana denA cAhatA thA, koI kanyA / isa bAta kA kisI ko jJAna na thA ki bhagavAna ina saba cIjoM ko tyAga cuke haiM / ye vastue~ unake liye vyartha haiM / unheM to lambe upavAsa kA pAraNA karane ke liye zuddha AhAra kI AvazyakatA hai| zreyAMsakumAra unheM dekhakara vicAra meM par3a gayA / usI samaya use jAti smaraNa jJAna ho gyaa| thor3I dera ke liye use mUrchA mA gaI / kapura aura candana vAle pAnI ke choTe dene para hoza AyA / Upara vAle mahala se utara kara vaha nIce AMgana meM A gyaa| itane meM bhagavAna bhI usake dvAra para A gaye / usI samaya koI vyakti kumAra ko bheTa dene ke liye ikSurasa se bhare ghar3e lAyA / zreyAMsakumAra ne eka ghar3A hAtha meM liyA aura socane lagA--mai dhanya hU~ jise isa prakAra kI samasta sAmagrI prApta huI hai| supAtroM meM zreSTha bhagavAna tIrthaGkara svayaM bhikSuka banakara mere ghara padhAre haiM, nirdoSa ikSurasa se bhare hue ghar3e taiyAra haiM / inake prati merI bhakti bhI umar3a rahI hai / yaha kaisA zubha avasara hai ? yaha socakara bhagavAna ko praNAma karake usane nivedana kiyA---yaha AhAra sarvathA nirdoSa hai| agara Apake anukUla ho, to grahaNa kIjie / bhagavAna ne mauna rahakara hAtha phailA diye / zreyAMsa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra kumAra bhagavAna ke hAthoM meM ikSurasa DAlane lgaa| atizaya ke kAraNarasa kI eka bUMda bhI nIce nahIM girii| bhagavAna kA kRza tathA uttama zarIra svastha nathA zAnta ho gayA / ikSurasa kA pAna karate hue unhe kisI ne dekhA nahIM kyoMki bhagavAna kA yaha janmajAta atizaya thaa| ___-usI samaya bhagavAna ke pAraNe se honevAle harSa ke kAraNa devoM ne gandhodakAdi pAMca varNa ke puSpoM kI vRSTi kii| gambhIra madhurasvara vAlI duMdubhiyA~ vajAI, divya vastroM se banI patAkAe~ phhraaii| apanI kAnti se dizAoM ko prakAzita karane vAle sAr3he bAraha karor3a ratnoM kI vRSTi kI / jaya-jaya zabda karake dAna kA mAhAtmya gaayaa| kucha devatA ghara ke AMgana meM utara kara zreyAMsakumAra kI prazaMsA karane lge| dUsareloga bhI zreyAMsakumAra ke ghara para ikaTThe ho gae aura pUchane lage-- bhagavAna ke pArane kI vidhi Apane kaise jAnI ? zreyAMsakumAra ne uttara diyA-jAti smaraNa jJAna se / logoM ne phira pUchA-jAti smaraNa kise kahate haiM ? usase pAraNe kI vidhi kaise jAnI jAtI hai ? usane uttara diyA-jAti smaraNa kA artha hai pUrvajanma kA smaraNa aura yaha matijJAna kA eka bheda hai / isase maine pichale ce ATha bhava jAna liye jinameM maiM bhagavAna ke sAtha rahA thA / vartamAna bhava se pahale naveM bhava meM mere prapitAmaha bhagavAna RSabhadeva kA jIva IzAnakalpa devaloka meM lalitAMga nAma kA deva thA / maiM unakI snehapAtrI svayaMprabhA nAma kI devI thii| isa prakAra svarga aura mRtyuloka meM bArI-bArI se bhATha bhavoM taka maiM prabhu ke sAtha-sAtha rahA huuN| ina bhava se tIsare bhava meM videha kSetra meM bhagavAna ke pitA vajrasena nAmaka tIrthaGkara the| unase prabhu ne dIkSA lI / bhagavAna ke bAda maine bhI dIkSA grahaNa kii| unake pAsa dokSita hone ke kAraNa mai dAna Adi kI vidhi ko jAnatA hU~, kevala itane dina mujhe pUrvabhava kA smaraNa nahIM thA / Aja bhagavAna ko dekhane se jAtismaraNa ho gayA / pUrva bhava kI sArI bAte maiM jAna gayA isIliye bhagavAna kA pAraNA vidhipUrvaka
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ho gayA / meru parvata Adi ke svapna jo maiMne, pitAjI ne aura seThajI ne dekhe the unakA vAstavika phala yahI hai ki eka varSa eka mAha aura 10 dina ke anazana ke kAraNa bhagavAna kA zarIra sUkha rahA thA / unakA pAraNa karAkara karmazatruoM para vijaya prApta karane meM sahAyatA kI hai / yaha sunakara zreyAMsakumAra kI sabhI prazaMsA karate hue apane-apane sthAna cale gaye / pUrvabhava ke smaraNa ke kAraNa zreyAMsa kumAra ko samyaktva kI prApti huI isaliye usane bhagavAna ko bhaktipUrvaka dAna diyaa| tatvoM meM zraddhA rakhatA humA cirakAla taka saMsAra ke sukha bhogatA rahA / bhagavAna ko kevala jJAna utpanna hone para usane dIkSA svIkAra kara lii| niraticAra saMyama pAlate hue ghamaghAti karmoM kA kSaya karake kevala jJAna prApta kiyA / AyuSya pUrA hone para sabhI karmoM kA kSaya karake mokSa prApta kiyaa| chadmasthAvasthA meM vicarate hue bhagavAna ko eka hajAra varSa vyatIta ho gaye / eka samaya ve purimatAla nagara ke zakaTamukha udyAna meM padhAre / phAlguna kRSNA ekAdazI ke dina bhagavAna tele kA tapa karake vaTa vRkSa ke nIce kAyotsarga meM sthita hue| uttarottara pariNAmoM kI zuddhatA ke kAraNa ghAtikarmoM kA kSaya karake bhagavAna ne kevalajJAna kevaladarzana prApta kiyaa| devoM ne kevalajJAna mahotsava karake samavazaraNa kI racanA kI / deva-devI, manuSya-strI, tiryaca bhAdi bAraha prakAra kI pariSada prabhu kA upadeza sunane ke liye aaii| usa samaya bhagavAna paitIsa satya vacanAtizaya aura cauMtIsa atizayoM se sampanna the| ve ye haiM satya vacana ke paiMtIsa atizaya ye haiM-- (1) saMskAravatva-saMskRta Adi guNoM se yukta honA arthAt vANI kA bhASA aura vyAkaraNa kI dRSTi se nirdoSa honaa| / / (2) udAtattva-udAttasvara arthAt svara kA U~cA honaa| (3) upacAropetatva-grAmya-doSa se rahita honaa|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra (8) gambhIrazabdatA-megha kI taraha AvAja meM gambhIratA honA / (5) anunAditva-AvAja kA pratidhvani sahita honA / (6) dakSiNatva-bhASA meM saralatA honA / (7) upanItarAgatva-mAlava kezikAdi grAma rAga se yukta honA athavA svara meM aisI vizeSatA honA ki zrotAoM meM vyAkhyeya viSaya ke prati bahumAna ke bhAva utpanna ho / (8) mahArthatva-abhidheya artha meM mahAnatA evaM paripuSTatA kA honaa| thor3e zabdoM meM adhika artha kahanA / (9) avyAhatapaurvAparyatva-vacanoM meM pUrvApara virodha na honA / (10) ziSTatva-abhimata siddhAnta kA kathana karanA athavA vakta kI ziSTatA sUcita ho aisA artha kahanA / (11) asaMdigdhatva-abhimata vastu kA spaSTatApUrvaka kathana karanA jisase ki zrotAoM ke dila meM sandeha na raheM / (12) apahRtAnyottaratva-vacana kA dUSaNa rahita honA aura isalie zaMkA samAdhAna kA maukA na Ane denA / (13) hRdayagrAhitva-vAcya artha ko isa DhaGga se kahanA ki zrotA kA mana AkRSTa ho evaM vaha kaThina viSaya bhI sahaja hI meM samajha jAya / (11) dezakAlAvyatItatva-dezakAla ke anurUpa artha kahanA / (15) tattvAnurUpatva-vivakSita vastu kA jo svarUpa ho usIke anusAra usakA vyAkhyAna karanA / (16) aprakIrNaprasanatva-prakRta vastu kA ucita vistAra ke sAtha vyAkhyAna karanA / athavA asambaddha artha kA kathana na karanA evaM sambaddha artha kA bhI atyadhika vistAra na karanA / (17) anyonyapragRhotatva-pada aura vAkyoM kA sApekSa honA / (18) abhijAtatva-bhUmikAnusAra viSaya aura vaktA kA honA / (19) atisnigdhamadhuratva-bhUkhe vyakti ko jaise ghI, gur3a Adi parama sukhakArI hote haiM usI prakAra sneha evaM mAdhurya paripUrNa vANI kA zrotA ke liye parama sukhakArI honaa|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ! (20). aparamarmaviddhanva-dUsare ke marma rahasya kA prakAzana honaa| (21) arthadharmAbhyAsAnapetatva-mokSa rUpa artha evaM zrutacAritra rUpa dharma se sambaddha honaa| . (22) udAratva-pratipAdya artha kA mahAna honA athavA zabda aura artha kI viziSTa racanA honaa| . (23) paranindAtmotkarSaviprayuktatva- dUsare kI nindA evaM Atma prazaMsA se rahita honA / (24) upagata lAghatva-vacana meM uparokta (paraniMdAtmotkarSa viprayutva)- guNa hone se vaktA kI lAghA-prazaMsA honA / - (25) anapamItatva-kAraka, kAla, vacana, liMga Adi ke viparyAsa rUpa doSoM kA na honaa| (26) utpAditAvicchinnakutUhalava-zrotAoM meM vaktAviSayaka nirantara kutUhala bane rahanA / * (27) adbhutatva-vacanoM ke azrutapUrva hone ke kAraNa zrotA ke dila meM harSarUpa vismaya kA bane rhnaa| (28) anativilambitava-vilamba rahita honA arthAt dhArA-pravAha se upadeza denaa| (29) vibhramavikSepakilikiMcitAdi vimuktatva-vacA ke mana meM bhrAti honA vibhrama hai| pratipAdya viSaya meM usakA dila na laganA vikSepa hai| roSa, bhaya, lobha Adi bhAvoM ke sammizraNa ko kilikiMcita kahate haiM / inase tathA mana ke anya doSoM se rahita honA / __ (30) anekajAtisaMzrayAdvicitratva-varNanIya vastuoM ke vividha prakAra kI hone ke kAraNa vANo meM vicitratA honA / / (31) mAhitavizeSatva-dUsare puruSoM kI apekSA vacanoM meM vizeSatA hone ke kAraNa zrotAoM ko viziSTa buddhi prApta honaa| (32) sAkAratva-varNa pada aura vAkyoM kA alaga alaga honaa| (33) satvaparigrahatatva-bhASA kA bhojasvI prabhAvazAlI honA /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 43 (34) aparikheditatva-upadeza dete hue thakAvaTa anubhava.na krnaa| (35) avyucchedatva-jo tatva samajhanA cAhate haiM usakI samyak prakAra se siddhi na ho taba taka binA vyavadhAna ke usakA vyAkhyAna karate rhnaa| pahale sAta atizaya zabda kI apekSA haiN| zeSa artha kI apekSA haiN| tIrthaGkaradeva ke cauMtIsa atizaya (7) tIrthaMkaradeva ke mastaka aura dAr3hI mUcha ke bAla bar3hate nahIM haiN| unake zarIra ke roma aura nakha sadA avasthita rahate haiN| . (2) unakA zarIra sadA svastha tathA nirmala rahatA hai| (3) zarIra meM raktamAMsa gAya ke dUdha kI taraha zveta hote haiN| (4) unake zvAsocchavAsa meM padma evaM nIlakamala kI athavA padma tathA utpalakuSTa (gandhadranya vizeSa) kI sugandha bhAtI hai| (5) unakA AhAra aura nihAra (zaucakriyA) pracchanna hotA hai camacakSu vAloM ko dikhAI nahIM detaa| (6) tIrtha kara deva ke Age AkAza meM dharmacakra rahatA hai| (7) unake Upara tIna chatra rahate haiN| (8) unake donoM ora tejomaya (prakAzamaya) geSTa cavara rahate haiN| (9) bhagavAna ke liye AkAza ke samAna svaccha sphaTika maNi kA banA huA pAdapITha vAlA siMhAsana hotA hai| (10) tIrthakara deva ke bhAge AkAza meM bahuta U~cA hajAroM choTI choTI patAkAoM se parimaNDita iMdradhvaja calatA hai| (11) jahA~ bhagavAna Thaharate haiM athavA baiThate haiM vahA~ para usI samaya patra, puSpa aura pallava se zobhita chatra, vana, ghaMTA aura patAkA sahita azoka vRkSa prakaTa hotA hai / (12) bhagavAna ke kucha pIche mastaka ke pAsa ati bhAsvara (dedIpyamAna) bhAmaNDala rahatA hai|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 Agama ke anamola ratna (13) bhagavAnaM jahAM vicarate haiM vahA~ kA bhUbhAga vahuta samatala evaM ramaNIya ho jAtA hai / (14) bhagavAna jahAM vicarate haiM vahA~ kA~Te adhomukha ho jAte haiN| (15) bhagavAna jahA~ vicarate haiM vahA~ Rtue~ sukhasparzavAlI yAnI anukUla ho jAtI haiN| (16) bhagavAna jahA~ vicarate haiM vahA~ saMvartaka vAyu dvArA eka yojana paryanta kSetra cAroM ora se zuddha sApha ho jAtA hai| (17) bhagavAna jahA~ vicarate haiM vahA~ megha AvazyakatAnusAra varasa kara AkAza evaM pRthvI meM rahI huI raja ko zAnta kara dete haiN| (18) bhagavAna jahA~ vicarate haiM vahAM Anu pramANa devakRta puSpavRSTi hotI hai| phUloM ke DaMThala sadA nIce kI ora rahate haiN| (19) bhagavAna jahA~ vicarate haiM vahA~ amanojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gandha nahIM rhte| (20) bhagavAna jahA~ vicarate haiM vahA~ manojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gandha prakaTa hote haiN| (21) dezanA dete samaya bhagavAna kA svara atizaya hRdayasparzI hotA hai aura eka yojanataka sunAI detA hai| (22) tIrthaGkakara arddhamAgadhI bhASA meM upadeza karate haiN| (23) unake mukha se nikalI huI arddhamAgadhI bhASA meM yaha 'vizeSatA hotI hai ki Arya, anArya sabhI manuSya evaM mRga pazu pakSI aura sarIsRpa jAti ke tiryaca prANI use apanI bhASA meM samajhate haiM aura vaha unhe hitakArI, sukhakArI evaM kalyANakArI pratIta hotI hai| (24) pahale se hI jinake vaira ba~dhA huA hai aise bhavanapati, vyantara, jyotiSI aura vaimAnika deva prabhu ke caraNoM meM Akara apanA vaira bhUla jAte haiM aura zAntacitta hokara dharmopadeza sunate haiN| (25) tIrthaGkara ke pAsa Akara anya tIrthI bhI unheM vaMdana karate haiN|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra (26) tIrthakara ke pAsa Akara anya tIthikaloga niruttara ho jAte haiN| jahA~-jahA~ bhI tIrthakara deva vihAra karate haiM vahA~ paccIsa yojana arthAt sau kosa ke aMdara--- (25) Iti-cUhe Adi jIvoM se dhAnyAdi kA upadrava nahIM hotaa| (28) mArI arthAt janasaMhAraka plega Adi upadrava nahIM hote| (29) svacakra kA bhaya (svarAjya kI senA se upadrava) nahIM hotaa| (30) paracakra kA bhaya (para rAjya kI senA se upadrava) nahIM hotaa| (31) adhika varSA nahIM hotii| (32) varSA kA abhAva nahIM hotaa| (33) durbhikSa-duSkAla nahIM par3atA / (34) pUrvotpanna utpAta tathA vyAdhiyA~ bhI zAnta ho jAtI haiN| ina cautIsa atizayoM meM se do se pAMca taka ke 1 atizaya tIrthakara deva ke janma se hI hote haiN| ikkosa se cauMtIsa taka tathA bhAmaMDala ye paMdraha atizaya ghAtI karmoM ke kSaya hone se prasTa hote haiN| zeSa atizaya devakRta hote haiN|| dIkSA lekara jaba se bhagavAna vinItA nagarI se vihAra kara gaye the tabhI se mAtA marudevI unake kuzala samAcAra prApta na hone ke kAraNa bahuta cintAtura ho rahI thii| isI samaya bharata mahArAja unake caraNa vandana karane ke liye gye| vaha unase bhagavAna ke viSaya meM yUcha hI rahI thI ki itane meM eka puruSa ne Akara bharata mahArAja ko "bhagavAna ko kevala jJAna utpanna huA hai" yaha badhAI dii| usI samaya dUsare puruSa ne AyudhazAlA meM cakraratna utpanna hone kI aura tIsare puruSa ne putra janma kI badhAI dI / sabase pahale kevalajJAna mahotsava manAne kA nizcaya karake bharata mahArAja bhagavAna ko vaMdana karane ke liye ravAnA hue, hAthI para savAra hokara marudevI mAtA bhI sAtha meM padhArI /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna samavazaraNa ke najadIka pahu~cane para devoM ke Agamana aura kevalajJAna ke sAtha prakaTa hone vAle *aSTamahApratihArya kI vibhUti ko dekhakara mAtA marudevI ko bahuta 'harSa huaa| vaha mana hI mana vicAra karane lagI ki maiM to samajhatI thI ki merA RSabhakumAra jaMgala meM gayA hai, isase usako takalIpha hogI parantu maiM dekha rahI hU~ ki RSabhakumAra to bar3e Ananda meM hai aura usake pAsa to bahuta ThATha lagA huA hai| mai vRthA moha kara rahI thii| isa prakAra adhyavasAyoM ko zuddhi ke kAraNa mAtA bharudevI ne ghAti karmoM kA kSaya karake kevalajJAna, kevaladarzana upArjana kara liye| usI samaya Ayu karma kA bhI anta A cukA thaa| saba karmA kA nAzakara mAtA marudevI mokSa padhAra gii| . bharata mahArAja bhagavAna ko vandanA namaskAra kara samavazaraNa meM vaiTha gaye / bhagavAna ne dharmopadeza diyA jisase zrotAoM ko apUrvazAnti milii| bhagavAna ke upadeza se bodha pAkara bharata mahArAja ke putra RSabhasena ne pAca sau putroM aura sAta sau pautroM ke sAtha bhagavAna ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| bharata mahArAja kI bahina satI brAhmI ne bhI aneka striyoM ke sAtha saMyama aMgIkAra kiyaa| samavazaraNa meM vaiThe hue bahuta se zrotAoM ne zrAvakavata liye aura bahutoM ne samyaktva dhAraNa kiyA / usI samaya sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA rUpa caturvidha saMgha kI sthApanA kii| bhagavAna ne RSabhasena Adi 84 caurAsI puruSoM ko 'uppaNNei vA vigamei vA dhuvei vA' isa tripadI kA upadeza diyaa| jisa prakAra jala para tela kI bUMda phaila AtI hai aura eka bIja se saikar3oM hajAroM bIjoM kI prApti hotI hai usI prakAra tripadI ke upadeza maMtra se unakA jJAna bahuta vistRta ho gyaa| unhoMne anukrama se caudaha pUrva aura dvAdazAMgI kI racanA kI / ' 1 *azokavRkSa : devakRta acita puSpavRSTi 3 divyadhvani 4 vara 5 siMhAsana 6 devadundubhi 8 chatra /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaDvara caritra - .. kevala jJAna hone ke pazcAt bhagavAna eka hajAra varSa kama eka lAkha pUrva taka janapada meM vicarate rahe aura dharmopadeza dvArA aneka bhavya jIvoM kA uddhAra karate rahe / bhagavAna RSabhadeva ke RSabhasena Adi 84 gaNadhara, 84000 muni, 300000 sAdhvI, 305000 zrAvaka, 554000 zrAvikAe~, 1750 caudaha pUrvadhara, 9000 avadhi jJAnI, 20000 kevala jJAnI, 20600 vaikriya ladhidhArI, 12650 manaHparyavajJAnI, 12650 vAdI aura 22500 aNuttaravimAnavAsI muni the| apanA nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna dasa hajAra muniyoM ke sAtha mApada parvata para pdhaare| vahA~ sava ne anazana kiyaa| chaH dina taka unakA anazana calatA rhaa| mAgha kRSNA trayodazI ke dina abhijita nakSatra kA candra ke sAtha yoga hone para zeSa cAra aghAti karmoM kA nAza karake bhagavAna mokSa meM padhAra gaye / usa samaya isa avasarpiNI kAla kA tIsarA ArA samApta hone meM tIna varSa sADhe ATha mahine bAkI the| jisa samaya bhagavAna mokSa meM padhAre usI samaya meM dUsare 107 puruSa aura bhI siddha hue| bhagavAna ke sAtha anazana karanevAle dasa hajAra muni bhA usI nakSatra meM siddha hue jisameM bhagavAna mokSa meM padhAre the| indra tathA devoM ne sabhI kA antima saMskAra kiyaa| phira nandIzvara dvIpa meM jAkara sabhI devI-devatAoM ne bhagavAna kA nirvANa-kalyANa mnaayaa| 2. bhagavAna ajitanAtha . jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra kI sItA nadI ke dakSiNa taTa para vatsanAmaka deza meM susomA nAma kI nagarI thI / vahA~ vimalavAhana nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha bar3A nyAyI evaM dharmapriya thaa| eka samaya saMsAra kI vicitratA para vicAra karake use vairAgya utpanna ho gyaa| usane ariMdama nAmaka munivara ke pAsa dIkSA grahaNaM kI / niraticAra saMyama kA pAlana karate hue usane vIsa sthAna kI ArAdhanA kI aura tIrthaGkaraM nAma karma kA upArjana kiyA / ekAvalI,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 Agama ke anamola ratna kanakAvalI Adi aneka prakAra kI tapasyA kii| antaH meM saMthArA grahaNa kara deha kA tyAga kiyA / vaha bharakara vijaya nAmaka anuttara vimAna meM tetIsa sAgaropama kI Ayu vAlA deva humA / vahA~ devatAoM ke zarIra eka hAtha ke hote haiM / unake zarIra candrakiraNoM kI taraha ujjvala hote haiM / ve sadaiva anupama saukhya kA anubhava karate rahate haiN| ve apane avadhijJAna se samasta loka nAlikA kA avalokana karate haiM / ve tetIsa pakSa bItane para, eka bAra zvAsa lete haiM / tetIsa hajAra varSa meM eka bAra unheM bhojana kI icchA hotI hai| vimalavAhana muni kA jIva bhI isI svargIya sukha kA anubhava karane lagA / java Ayu ke chaha mahIne zeSa rahe taba anya devatAoM kI taraha unheM devaloka se cavane kA kiMcit bhI duHkha nahIM hubhA pratyuta bhAvI tIrthakara hone ke nAte unakA teja aura bhI bar3ha gyaa| bhagavAna ajitanAtha kA janma ___ bharata kSetra meM vinItA nAmakI suprasiddha nagarI thI / isa nagarI meM ikSvAku vaMzatilaka bhaneka rAjA hogaye / usI ikSvAku vaza kA jitazatru nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake choTe bhAI kA nAma sumitra vijaya thA yaha yuvarAja thaa| jitazatru rAjA kI rAnI kA nAma vijayAdevI eva sumitravijaya kI rAnI kA nAma vaijayantI thaa| donoM rAniyA~ apane rUpa aura guNoM meM anupama thiiN| vaizAkha zuklA 13 ko vimalavAhana munirAja kA jIva, mahArAnI vijayAdevI kI kukSi meM vijaya nAmake anuttara vimAna se Akara utpanna huA / usa rAtri ke antima prahara meM mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe| usI rAta ko yuvarAja sumitravijaya kI mahArAnI vaijayantI ne bhI caudaha mahAsvapna dekhe kintu zrImatI vijayAdevI ke svapnoM kI prabhA kI apekSA inake svapnoM kI prabhA kucha maMda thii| dUsare dina svapnapAThakoM ko bulAyA gayA aura unase - svapna kA phala pUchA / svapna pAThakoM ne kahA-mahArAnI vijayAdevI triloka pUjya tIrthaMkara mahApuruSa ko janma degI aura yuvarAjJI vaijayaMtI cakravartI kI mAtA bnegii|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra svapnapAThakoM se svapna kA phala sunakara saba prasanna hogye| donoM mahArAAnayA~ apane-apane garbha kA vidhivat pAlana karane lgii| garbhakAla pUrNa hone para mahArAnI vijayAdevI ne mAgha zuklA bhaSTamI kI rAtri meM lokottama putraratna ko janma diyA / bAlaka ke janmate hI tInoM loka meM divya prakAza phaila gayA / indroM ke Asana calAyamAna ho gye| AkAza meM deva duMdubhiyA~ bajane lagIM / bhagavAna ke janma kA samAcAra pAkara chappana digkumArikAe~ AI aura bhagavAna ko tathA unakI mAtA ko praNAma kara apane-apane kArya meM laga gii| causaTha indroM ne tathA asaMkhya devI devatAoM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / bhagavAna ke janma ke thor3e kAla ke bAda hI yuvarAjJI vaijayantI ne bhI eka divya bAlaka ko janma diyaa| putra aura bhatIje ke janma kI badhAI pAkara mahArAja jitazatru bar3e prasanna hue / putra janma kI khabara sunAne vAle ko mahArAja ne khUba dAna diyA / bandIjanoM ko mukta kiyA aura sAre nagara bhara meM utsava manAne kA Adeza jArI kiyA / prajA ne bhI apane bhAvI samrAT kA dila khola kara utsava kiyA / ___zubha muhUrta meM putra kA nAmakaraNa kiyA gyaa| mahArAnI vijayAdevI ke garbha ke dinoM meM mahArAjA ke sAtha pAse ke khela meM sadA mahArAnI kI hI vijaya hotI thii| isa jIta ko garbha kA prabhAva mAnakara vAlaka kA nAma ajitakumAra evaM yuvarAjJI ke putra kA nAma sagara rakkhA gayA / __ ajitakumAra janma se hI tIna jJAna ke dhAraka the / ataH unako par3hAne kI koI avazyakatA nahIM rahI kintu sagarakumAra adhyApaka ke pAsa rahakara adhyayana karane lage / sagarakumAra kI buddhi bar3I tIkSNa thii| unhoMne alpa samaya meM hI samarata kalAoM meM nipu
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 Agama ke anamola ratna NatA prApta karalI / donoM kumAra yuvA ho gaye / unakA,- zarIra samacaturastra thA / vajraRSabhanArAja saMhanana hone se ve bar3e zaktizAlI the| vivAha ke yogya jAnakara mAtA-pitA ne unakA saikar3oM rUpavatI kanyAoM ke sAya vivAha kara diyaa| donoM rAjakumAra yauvanavaya kA AnaMda lene lage / bhavasara pAkara mahArAjA jitazatru ne ajitakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyA / ajitakumAra ke rAjA banane ke bAda unhoMne sagarakumAra ko yuvarAja ke pada para pratiSThita kiyA / / - eka vAra RSabhadeva kI paramparA ke sthavira muni kA Agamana huA / unakA upadeza sunakara mahArAja jitazatru ne pravrajyA grahaNa kara lI aura vizuddha cAritra kI ArAdhanA karake kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA aura ve mokSa meM gye| __aba mahArAjA ajitakumAra baDo kuzalatA pUrvaka rAjya kA saMcAlana karane lage / inakI vIratA aura guNoM se AkRSTa hokara 'saikar3oM rAjAgaNa inake caraNoM meM jhukane lge| prajA meM nyAya nIti aura sauhArda kI abhivRddhi hone lgii| inake rAjya kAla meM prajA ne apUrva sukha samRddhi kI prApti kii| isa prakAra sukha pUrvaka rAjya kA saMcAlana karate hue ajita mahArAjA kA tirapana lAkha pUrva kA samaya bIta gyaa| eka dina mahArAja ajitakumAra ekAnta meM baiThakara socane lageaba mujhe sAsArika bhogoM kA parityAga kara sva-para kalyANa ke mAgeM kA anusaraNa karanA caahiye| vandhanoM ko chedana kara nirvandha, niSkramaNa aura nirvikAra hone ke liye avilamba tyAga mArga ko svIkAra kara lenA cAhiye / bhagavAna kA yaha cintana cala hI rahA thA ki itane meM lokAntika devoM kA Asana calAyamAna huA / unhoMne apane jJAna se dekhA ki arhat ajitanAtha ke niSkramaNa kA samaya nikaTa AgayA hai| ve bhagavAna ke pAsa Aye - aura parama vinIta zabdoM meM nivedana karane lage
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra ___ bhagavan ! bujho ! he lokanAtha ! jIvoM ke hita, sukha aura muktidAyaka dharmatIrtha kA pravartana kro| isa prakAra do tIna bAra nivedana karake aura bhagavAna ko praNAma karake deva lauTa gye| bharihaMta ajitanAtha ne nizcaya kiyA ki mai eka varSa ke pazcAt saMsAra kA tyAga kara dUMgA / bhagavAna kA abhiprAya jAnakara prathama svarga ke adhipati devendra ne varSIdAna kI vyavasthA karavAI / ajita bhagavAna nitya prAtaHkAla eka karoDa ATha lAkha, suvarNa muhuroM kA dAna karane lage / udhara yuvarAja sagara ne bhI vizAla dAnazAlA khola dI jisameM hajAroM yAvaka AhAra-vastra Adi aicchika vastu prApta karane lage / isa prakAra bhagavAna ajitanAtha ne eka varSa kI avadhi meM tIna araba aThAsI karor3a bhassI lAkha suvarNa mudrAoM kA dAna kiyaa| varSIdAna dene ke pazcAt zakendra kA Asana calAyamAna huaa| vaha bhagavAna ke pAsa AyA / anya indroM, devoM tathA deviyoM ne bhagavAna kA dIkSA mahotsava kiyA / bhagavAna ne bhI apane laghu bhrAtA sagara kA rAjyAbhiSeka kiyA aura use vinItA kA rAjA banAyA / devoM ne 'suprabhA' nAmako zivikA taiyAra kii| bhagavAna ne sundara vastrAlaMkAra dhAraNa kiye aura zivikA para Alar3ha ho gye| zivikA ko deva tathA manuSya vahana karane lge| utsava pUrvaka vizAla jana samUha ke sAtha zivikA sahastrAmra udyAna meM pahu~cI / mAgha zuklA navamI ke dina divasa ke pichale prahara meM jaba candramA rohiNI nakSatra meM AyA taba bhagavAna ne sampUrNa vastrAlaMkAra utAra diye aura indra dvArA diye gaye devadUSya ko dhAraNa kiyA, paMcamuSThi loca kiyA aura siddha bhagavAna ko praNAma kara ke sAmAyika cAritra ko grahaNa kiyA / usa dina bhagavAna ke chaTha kA tapa thA / sAmAyika cAritra svIkAra karate samaya bhagavAna apramatta guNasthAna meM sthita the| bhAvoM kI uccatama avasthA ke kAraNa usI samaya bhaga
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vAna ko manaHparyavajJAna utpanna ho gayA / isa jJAna se ve manavAle prANiyoM ke manogata bhAvoM ko jAnane lage / bhagavAna ke sAtha eka hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kii| dokSA ke pazcAt bhagavAna ne sahasrAma udyAna se vihAra kara diyA / dUsare dina ajitanAtha bhagavAna ne apane beLe kA pAraNA brahmadatta rAjA ke ghara paramAnna se kiyaa| pAraNe ke samaya devoM ne divya vRSTi kI aura dAna denevAle kI muktakaNTha se prazaMsA kii| bhagavAna tapa saMyama kI ArAdhanA karate hue grAmAnugrAma vicarane lge| isa prakAra chadmastha avasthA meM vicarate hue bhagavAna ke bAraha varSa vyatIta hogaye / pauSamAsa kI zukla ekAdazI ke dina bhagavAna vihAra karate hue punaH sahasrAmra udyAna meM pdhaare| usa dina bhagavAna ke vele kA tapa thaa| dhyAna karate hue bhagavAna ke ghana ghAtI karma naSTa ho gaye aura kevalajJAna kevaladarzana utpanna ho gyaa| jisase ve sampUrNa carAcara vastu ko jAnane lage / devoM aura indroM ne bhagavAna kA kevalajJAna utsava mnaayaa| samavazaraNa kI racanA huii| udyAna pAlaka ne sagara mahArAjA ko bhagavAna ke Agamana aura kevalajJAna kI khabara sunAI / mahArAja sagara bar3e ADambara ke sAtha bhagavAna ke darzana ke liye Aye / bhagavAna ne samavazaraNa ke bIca apanI dezamA prAraMbha kara dii| bhagavAna ko dezanA sunakara hajAroM nara nAriyoM ne tyAga mArga svIkAra kiye jisameM sagara cakravartI ke pitA sumitravijaya bhI the jo ki bhagavAna ke kAkA the tathA bhAvadIkSita the| bhagavAna kI dezanA se gaNadhara pada ke adhikArI siMhasena Adi 95 mahApuruSoM ne dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ke mukha se tripadI kA zravaNa kara unhoMne caudaha pUrva sahita dvAdazAMgI kI racanA kii| bhagavAna ne vizAla munisamUha evaM gaNadharoM ke sAtha sahasrAmra udyAna se nikala kara bAhara janapada meM vihAra kara diyA / vihAra karate hue bhagavAna kozAMvI nagarI ke nikaTa pahu~ce / vahA~ zAligrAma ke nivAsI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra zuddhabhaTa aura usakI patnI sulakSaNA ne bhagavAna ke pAsa pravajyA grahaNa kii| bhagavAna bhajitanAtha ke 95 gaNadhara hue| eka lAkha sAdhu, tIna lAkha tIsa hajAra sAdhviyAM, 2720 caudahapUrvadhArI, 12550 manaHparyayajJAnI 22000 kevalI, 12400 vAdI, 20400 vaikriyalabdhidhArI, 298000 zrAvaka evaM 545000 zrAvikAe~ huii| ___ dIkSA ke bAda eka pUrvAGga kama lAkha pUrva bItane para apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara bhagavAna sametazikhara para padhAre vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha pAdopagamana anazana kiyA / eka mAsa ke anta meM caitrazuklA paMcamI ke dina mRgazira nakSatra meM eka hajAra muniyoM ke sAtha bhagavAna ne nirvANa prApta kiyA / indrAdi devoM ne nirvANa-mahotsava manAyA / bhagavAna kI UMcAI 450 dhanuSa thii| bhagavAna ne aThAraha lAkha pUrva kaumAra avasthA meM, trepanalAkha pUrva caurAsI lAkha varSa rAjyatva kAla meM, bAraha varSa chadmastha avasthA meM, caurAsIlAkha bAraha varSa kama eka lAkha pUrva kevalajJAna avasthA meM vitaaye| isa taraha bahattara lAkha pUrva kI Ayu samApta kara bhagavAna ajitanAtha RSabhadeva ke nirvANa ke pacAsa lAkha karor3a sAgaropama varSa ke bAda mokSa meM gye| 3. bhagavAna saMbhavanAtha dhAtakIkhaNDa dvIpa ke airAvata kSetra meM 'kSemapurI' nAmakI eka prasiddha nagarI thI / vahA~ kA vipulavAhana nAmakA tejasvI evaM parAkramI rAjA thaa| vaha prajA kA putra kI taraha pAlana karatA thaa| usake rAjya meM sabhI sukhI aura samRddha the| rAjA nIti pUrvaka rAjya kara rahA thA / kAlAntara se azubhakarma ke udaya se duSkAla par3a gyaa| varSA ke abhAva meM varSAkAla bhI dUsarA grISmakAla bana gayA thA / naiRtyakoNa ke bhayaMkara vAyu se rahe sahe pAnI kA zoSaNa aura vRkSoM kA uccheda hone lagA / sUrya kAMse kI thAlI jaimA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 Agama ke anamola ratna lagatA thA aura loga dhAnya ke abhAva meM tApaso kI taraha vRkSoM kI kI chAla, kandamUla aura phala khAkara jIvana bitAne lage / isa samaya logoM kI bhUkha bhI bhasmaka vyAdhi kI taraha joradAra ho gaI thii| unako paryApta khurAka milane para bhI tRpti nahIM hotI thI / jo loga bhIkha mAMganA lajjAjanaka mAnate the ve bhI daMbhapUrvaka sAdhu kA veSa banAkara bhikSA ke lie bhramaNa karane lage / mAtA-pitA bhUkha ke mAre apane baccoM ko bhI chor3akara idhara udhara bhaTakane lge| bhUkhe manuSyoM ke bhaTakate hue durvala kaMkAloM se nagara ke pramukha bAjAra bhaura mArga bhI zmazAna jaise laga rahe the / unakA kolAhala karNazUla jaisA laga rahA thaa| aise bhayaMkara duSkAla ko dekhakara rAjA bahuta cintita huA / use prajA ko duSkAla kI bhayaMkara jvAlA se bacAne kA koI sAdhana dikhAI nahIM diyA / usane socA yadi mere pAsa jitanA dhAnya hai, vaha sabhI bA~Ta dUM, to bhI prajA kI eka samaya kI bhUkha bhI nahIM miTA sakatA isalie isa sAmagrI kA sadupayoga kaise ho ? usane vicAra kara ke nizcaya kiyA ki prajA meM bhI sAdharmI adhika guNavAna evaM prazasta hote haiM aura sAdharmI se sAdhu vizeSa rakSaNIya hote haiM / merI sAmagrI se saMgha rakSA ho sakatI hai / usane apane rasoiye ko bulAkara kahA "tuma mere liye jo bhojana banAte ho; vaha sAdhu sAdhviyoM ko diyA jAve aura anya AhAra, saMgha ke sadasyoM ko diyA jaave| isameM se bacA huA AhAra mai kAma meM lUgA / " __ rAjA isa prakAra caturvidha saMgha kI vaiyAvRtya karane lagA / vaha svayaM ullAsa pUrvaka sevA karatA thA / jaba taka duSkAla rahA, taba taka isI prakAra sevA karatA rahA / saMgha kI vaiyAvRtya karate hue bhAvoM ke ullAsa meM rAjA ne tIrthaGkara nAma karma kA upArjana kiyA / eka dina rAjA AkAza meM chAI huI kAlI ghaTA dekha rahA thaa| bijaliyA~ camaka rahI thIM / laga rahA thA ki ghanaghora varSA honevAlI hai kintu akasmAt pracaNDa vAyu calA aura nabha maNDala meM chAye
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra hue vAdala, Tukar3e Tukar3e hokara bikhara gaye / kSaNabhara meM vAdaloM kA nabhamaNDala meM chA jAnA aura kSaNabhara meM vikhara jAnA dekhakara rAjA vicAra meM par3a gayA / usane socA-- "oha ! yaha kaiso viDambanA hai| bAdaloM kI taraha saMsAra kI sabhI paudgalika vastue~ bhI naSTa hone vAlI haiN|" bAdaloM kI taraha paudgalika padArthoM kI asAratA kA vicAra karate hue rAjA ko vairAgya ho gyaa| usane apane putra vimalakIrti ko bulAkara use rAjyAdhikAra de diyA aura svaya svayaMprabha AcArya ke samIpa dIkSita ho gayA / pravrajyA svIkAra karane vAda ve pUrNa utsAha ke sAtha sAdhanA karane lage / pariNAmoM kI uccatA se tIrthakara nAma karma ko puSTa kiyA aura samAdhi pUrvaka AyuSyapUrNa karake 'Anata' nAmake nauve svarga meM utpanna hue / svarga ke sukhabhoga kara AyuSya pUrNa hone para 'zrAvastI' nagarI ke 'jitArI' nAma ke pratApI nareza kI 'senAdevI' nAmakI mahArAnI kI kukSi meM utpanna hue / mahAsvapna aura utsavAdi tIrthaGkara ke garbha evaM janmakalyANaka ke anusAra hue / bhagavAna kA janma mArgazIrSa zuklA 14 ko humA / prabhu kA zarIra cAra sau dhanuSa U~cA thA / yuvAvasthA meM bhagavAna kA apane hI samAna rAjAoM kI zreSTha kumAriyoM ke sAtha vivAha huaa| pandraha lAkha pUrva taka Apa kumAra yuvarAja pada para rhe| pitA ne prabhu ko rAjyAvikAra dekara pravajyA le lI / prabhu ne cAra pUrvAMga aura cavAlIsa lAkha pUrva kI umra hone para varSIdAna dekara mArgazIrSa pUrNimA ko pravajyA svIkAra kara lI / prabhu caudaha varSa taka chamasya rahe / kArtika kRSNA paMcamI ke dina bele ke tapa yukta prabhu ke dhAti ma naSTa ho gaye aura kevalajJAna kevaladarzana utpanna ho gyaa| bhagavAna ne kevalajJAna ke pazcAt caturvidha tIrtha kI sthApanA kii| __ bhagavAna ke do lAkha sAdhu, tonalAla chattIsa hajAra sAdhviyoM, 2150 caudaha pUrvadhara, 9600 avadhijJAnI, 12150 manaHparyayajJAnI,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ~ 15000 kevalajJAnI, 19800 vaikriyalabdhidhArI, 12000 vAdI, 293000 zrAvaka evaM 636000 zrAvikAe~ huii| bhagavAna ne kevala jJAna hone ke bAda cAra pUrvAja aura caudaha varSa kama ekalAkha pUrva taka tIrthakara pada para raha karake eka hajAra muniyoM ke sAtha sametazikhara parvata para caitra zuklA 5 ke dina mokSa prApta kiyA / bhagavAna kA kula AyuSya sATha lAkha pUrva kA thA / 4. bhagavAna abhinandana ambUdvIpa ke pUrva videha meM bhaGgalAvatI nAmaka vijaya meM 'ratnasaMcayA' nAma kI nagarI thii| vahA~ 'mahAbala' nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usane saMsAra se virakta hokara vimalasari ke pAsa dIkSA grahaNa kI tathA kaThora tapazcaryA va niraticAra saMyama kA pAlana kara tIrthaGkara nAma karma upArjana ke bIsa sthAnoM kI ArAdhanA kI aura tIrthakara nAma karma kA upArjana kiyA / vaha anta meM anazana pUrvaka deha tyAga kara mahAbalamuni vijaya nAmaka anuttara vimAna meM maharddhika deva banA / jambUdvIpa ke bharata kSetra meM ayodhyA nAma kI sundara nagarI thii| vahA~ ikSvAkuvaMza tilaka 'savara' nAma ke rAjA rAjya karate the / una ke anuzAsana meM prajA atyanta sukha pUrvaka rahatI thii| usa saMvara rAjA ke 'siddhArthA' nAma kI rAnI thii| vaha kula maryAdA kA pAlana karane vAlI zreSTha nArI thii| mahAvala muni kA jIva vijaya vimAna se cavakara vaizAkha zuklA caturthI ke dina abhijita nakSatra meM mahArAnI 'siddhArthA' kI kukSi meM utpanna huA / garbha ke prabhAva se mahArAnI ne rAtri meM caudaha mahAsvapna dekhe / jAgRta hokara mahArAnI ne pati se svapna kA phala pUchA / mahArAjA saMvara ne svapna ke mahAna phala ko dekhakara kahA-priye ! tuma triloka pUjya putra ratna ko janma dogii|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra garbhakAla pUrNa honepara mAgha zuklA dvitIyA ke dina jaba candra abhijita nakSatra meM AyA tava mahArAnI ne putra ratna ko janma diyA / vAlaka kA varNa suvarNa jaisA thA, aura vAnara ke cihna se cihita thA / vAlaka ke janmate hI samasta dizAe~ prakAza se jagamagA uThIM / indroM ke Asana calAyamAna hue / indra, deva, deviyoM ne meru parvata para bhagavAna kA janmotsava kiyA / jaba bhagavAna garbha meM the taba sarvatra Ananda chA gayA thA isalie mAtA pitA ne bAlaka kA nAma 'abhinandana' rkhaa| abhinandanakumAra yuvA hue / unakA aneka zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha humA / sAr3he bAraha lAkha pUrva taka kumArAvasthA meM rahane ke bAda bhagavAna kA rAjyAbhiSeka huaa| ATha aMga sahita sAr3he chattIsa lAkha pUrva taka rAjyadharma kA pAlana kiyA / eka bAra saMsAra kI vicitratA kA vicAra karate hue Apako vairAgya utpanna ho gayA / usa samaya lokAntika deva zrI bhagavAna ke pAsa upasthita hue aura loka kalyANa ke lie bhagavAna se dIkSA lene kI prArthanA karane lge| bhagavAna ne niyamAnusAra vArSika dAna diyaa| mAgha zuklA 11 ke dina abhijitanakSatra meM indroM ke dvArA taiyAra kI gaI 'arthasiddhA' nAmakI zivikA para ArUr3ha hokara 'sahasrAmra' udyAna meM padhAre / vahIM eka hajAra rAjAoM ke sAtha bhagavAna ne pravrajyA grahaNa kI / pariNAmoM kI uccatA ke kAraNa bhagavAna ko usI kSaNa manaHparyayajJAna utpanna ho gyaa| dIkSA ke samaya bhagavAna ne chaTha kI tapasyA kI thii| dUsare dina ayodhyA nagarI ke rAjA indradatta ke ghara paramAnna (khIra) se pAraNA kiyA / unake prabhAva se vasudhArAdi pAMca divya prakaTa hue / aThAraha varSa taka chadmastha avasthA meM vicaraNa kara bhagavAna bhayodhyA nagarI ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahA~ SaSTha tapa kara zAla vRkSa ke nIce dhyAna karane lge| zukla dhyAna kI paramocca sthiti meM bhagavAna ne dhAti karmoM ko kSaya kara kevalajJAna aura kevaladarzana
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 Agama ke anamola ratna prApta kiyA / devoM ne samavazaraNa racA / bhaMgavAna ne dezanA dI / bhagavAna kI dezanA sunakara aneka nara nAriyoM ne pravajyA grahaNa kii| unameM vajranAtha Adi eka sau solaha gaNadhara mukhya the / bhagavAna ke mukha se tripadI ko sunakara unhoMne caudaha pUrva sahita dvAdazAMgI kI racanA kI / bhagavAna kI dezanA ke pazcAta vajranAtha gaNadhara ne dharma dezanA dI / 'ha dezanA dvitIya prahara taka calatI rhii| ____bhagavAna ke zAsana rakSaka deSa yakSezvara evaM zAsana devI kAlikA thii| cautIsa atizaya se yukta bhagavAna apane vizAla ziSya parivAra ke sAtha grAmAnugrAma bhavyoM ko pratibodha dete hue vicarane lge| bhagavAna ke 300000sAdhu, 630000 sAdhviyA~, 9800 avadhijJAnI, 1500 caudaha pUrvadhara, 11650 manaHparyayajJAnI 11.00 vAdalabdhi vAle, 288000 zrAvaka eva 527000 zrAvikAe~ huii| kevalajJAna prApta karane ke bAda ATha pUrvAga aThArahavarSanyUna lAkha pUrva vyatIta hone para evaM apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara bhagavAna sametazikhara para pdhaare| vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / vaizAkha mAsa kI zukla aSTamI ke dina sampUrNa karmoM kA anta kara bhagavAna hajAra muniyoM ke sAtha nirvANa ko prApta hue / indrAdi devoM ne bhagavAna kA deha saMskAra kara nirvANa mahotsava mnaayaa| bhagavAna ne kumArAvasthA meM sAr3he bAraha lAkha pUrva, rAjya meM ATha pUrvAga sahita sAr3he uttIsa lAkha pUrva evaM ATha pUrvIga kama eka lAkha pUrva dIkSA meM vyatIta kiye / isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu pacAsa lAkha pUrva kI thii| saMbhavanAtha bhagavAna ke nirvANa ke bAda dasa lAkha karor3a sAgaropamavyatIta hone para bhagavAn abhinandana mokSa padhAre / 5. bhagavAna mumatinAtha jambUdvIpa ke pUrva videha meM puSkalAvatI vijaya meM 'zaMkhapura' nAma kA nagara thA / vahA~ 'jayasena' nAma kA rAjA rAjya karatA thA /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra rommmmmmmmm..wimwww.r usakI sudarzanA nAma kI rAnI thii| sudarzanA ko santAna na hone se vaha sadA duHkhI rahA karatI thii| ____ apane pati ke kahane se usane kula devI kI ArAdhanA kii| kula devI prakaTa huI / rAnI ne putra maaNgaa| devI yaha varadAna dekara calI gaI ki eka jIva devaloka se cavakara tere ghara meM putra rUpa meM janma legaa| samaya para rAnI garbhavatI huii| usa rAtri meM mahArAnI ne siMha kA svapna dekhaa| garbha ke prabhAva se rAnI ko dayA palavAne kA aura aThAI mahotsava karAne kA dohada utpanna huaa| mahArAjA ne use pUrA kiyA / samaya Ane para putra huaa| usakA nAma puruSasiMha rkhaa| puruSasiMha kA yuvAvasthA meM ATha sundara kanyAoM ke sAtha vivAha huaa| eka dina kumAra udyAna meM gayA vahA~ usane 'vijayanandana' nAma ke bhAcArya ko dekhA / unakA upadeza sunakara use vairAgya utpanna ho gayA / kumAra ne mAtA pitA ko pUcha kara 'vijayanandana' AcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI aura niraticAra saMyama kA pAlana karate hue kaThora tapa karane lge| 'tIrthaGkara' nAma karma kA upArjana karane vAle vIsa sthAnoM meM se kisI eka sthAna kI utkRSTa bhAvanA se ArAdhanA kara tIrthaGkara nAma karma kA upArjana kiyA / anta meM anazana pUrvaka deha tyAga kara puruSasiMha muni 'vaijayanta' nAmaka anuttara vimAna meM maharddhika deva bane / ___ jambU dvIpa ke bharata kSetra meM ayodhyA nAma kI nagarI thii| vahA~ 'megha' nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma 'maMgalAdevI' thA / 'puruSasiha' kA jIva 'vaijayanta' deva kA Ayu pUrNa kara zrAvaNa zuklA dvitIyA ke dina maghA nakSatra meM mahArAnI maMgalAvatI ke udara meM utpanna huaa| mahArAnI ne tIrthaGkara ko sUcita karane vAle caudaha mahAsvapna dekhe / rAnI garbhavatI huI / garbha kAla ke pUrNa hone para vaizAkha zuklA aSTamI ke dina maghA nakSatra ke yoga
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna meM krauMca pakSI ke cinha se cihnita suvarNakAnti vAle IzvAkukula ke dIpaka putra ko janma diyA / bhagavAna ke janma se tInoM loka prakAzita ho uThe / digkumArikAe~ AI / indrAdi devoM ne bhagavAna ko meru 'parvata para le jAkara janmAbhiSeka kiyA / jaba bhagavAna garbha meM the, taba kula kI zobhA bar3hAne vAlI uttama vuddhi utpanna huI thI ataH mAtA pitA ne bAlaka kA nAma 'sumati' rakhA / yuvAvasthA meM bhagavAna kA vivAha kiyA gayA / usa samaya bhagavAna kI kAyA tInasau dhanuSya U~cI thii| janma se dasalAkha pUrva bItane para pitA ke Agraha se bhagavAna ne rAjya grahaNa kiyA / vAraha pUrvAGga sahita unatIsalAkha, pUrva rAjyAvasthA meM rahane ke bAda bhagavAna ne dIkSA lene kA nizcaya kiyA / bhagavAna ke manogata vicAroM ko jAnakAra lokAntika devoM ne bhI jaga kalyANa ke liye dIkSA grahaNa karane kI prArthanA kI tadanusAra bhagavAna ne varSIdAna diyA / varSIdAna ke samApta hone para devoM dvArA taiyAra kI gaI 'abhayakarA' nAma kI zivikA para bhagavAna ArUr3ha hue aura sura asura evaM manuSyoM ke vizAla samUha ke sAtha sahasrAmra udyAna meM padhAre / vaizAkha zuklA navamI ke dina madhyAhna ke samaya maghA nakSatra ke yoga meM bhagavAna ne eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa ko| bhagavAna ko usI kSaga caturtha jJAna manaH paryaya utpanna huA / dUsare dina bhAgavAna ne 'vijayapura' ke rAjA 'padma' ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA usa dina padmarAjA ke ghara vasudhArA Adi pAMca divya prakaTa hue| ____bIsa varSa taka bhagavAna chamastha avasthA meM pRthvo para vicaraNa karate rhe| aneka grAma nagaroM ko pAvana hue bhagavAna ayodhyA nagarI ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahA~ priyaMgu vRkSa ke nIce bhyAna karane lage / upa dina bhagavAna ke SaSTha tapa thA / caitra zuklA, ekAdazI ke ke dina mavA nakSatra meM bhagavAna ne samasa ghAtI karmoM ko kSaya kara
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra kevalajJAna prApta kiyaa| devoM ne kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa kI racanA huI / usa meM pUrva dvAra se praveza kara eka kosa solaha dhanuSa U~ce caitya vRkSa ke nIce 'namaHtIrthAya' aisA kaha kara ratna siMhAsana para pUrva dizA kI ora mukha karake baiTha gye| bhagavAna upasthita pariSada ko upadeza dene lage / bhagavAna kI dezanA sunakara aneka nara nAriyoM ne bhagavAna se pravajyA grahaNa kI unameM 'camara' Adi sau gaNadhara mukhya the / bhagavAna se tripadI kA zravaNa kara gaNadharoM ne dvAdazAMgI kI racanA kI / prathama prahara meM bhagavAna ne apanI dezanA samApta kara dii| dvitIya prahara meM gaNadhara zrI 'camara' ne dezanA dii| dvitIya prahara meM 'camara' gaNadhara ne apanI dezanA samApta kii| bhagavAna ne caturvidha saMgha kI sthApanA kii| ve vizAla sAdhu sAdhvI-parivAra ke sAtha vicaraNa karate hue bhavyoM ko pratibodha dene lge| bhagavAna ke tIrtha meM 'tuMbara' nAmaka yakSa evaM mahAkAlI nAma kI zAsana devI huii| ___ bhagavAna ke parivAra meM 3,20000 sAdhu, 5,30000 sAdhvI, 2400 caudaha pUrvadhara, 11000 bhavadhijJAnI, 10450 manaHparyayajJAnI 13000 kevalajJAnI, 18400 vaikriyalabdhidhArI, 10450 vAdI, 281000 zrAvaka evaM 5,1600 zrAvikAe~ thiiN| ve kevalajJAna prApti ke vAda vIsa varSa bAraha pUrvAgaM nyUna eka lAkha pUrva taka pRthvI vicAraNa karate rahe / apanA mokSa kAla najadIka jAnakara prabhu sametazikhara para padhAre vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke anta meM caitra zuklA navamI ke dina punarvasu nakSatra meM avazeSa karmoM ko khapAkara eka hajAra muniyoM ke sAtha nirvANa prApta kiyaa| bhagavAna kA deha saMskAra indroM ne kiyA / / bhagavAna dasa lAkha pUrva kaumAra avasthA meM, unatIsa lAkha bAraha pUrvA rAjya avasthA meM evaM vAraha pUrvAGga kama lAkha pUrva cAritrAvasthA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna meM na rahe / isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu cAlisa lAkha pUrva kI thii| bhagavAna 'abhinandana' ke nirvANa ke pazcAta naulAkha karor3a sAgaropama bItane para sumatinAtha bhagavAna mokSa meM padhAre / / 6. bhagavAna padmaprabha dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva videha kSetra ke vatsa , vijaya meM 'susImA' nAma kI nagarI thI / vahA~ 'aparAjita', nAma ke zUra vIra rAjA rAjya karate the| unake rAjya meM sArI prajA sukha pUrvaka nivAsa karatI thii| eka bAra arihaMta bhagavAna kA nagarI meM Agamana huA / rAjA bhagavAna ke darzana karane gayA aura unakI vANI sunane lgaa| bhagavAna kI vANI sunakara use vairAgya ho gayA / usane apane putra ko rAjya gaddI para biThalA kara utsava pUrvaka bhagavAna ke samIpa dIkSA grahaNa kara lI / dIkSA grahaNa karane ke bAda utkRSTa tapa saMyama kI bhArAdhanA karate hue usane 'tIrthakara' nAmakarma kA upArjana kiyA / antima samaya meM saMlekhanA pUrvaka deha kA tyAga kara vaha sarvocca aveyaka meM mahAna Rddhi sampanna deva banA / vatsadeza kI rAjadhAnI kozAMbI thI / vahA~ ke zAsaka kA nAma 'dhara' thaa| mahArAja 'ghara' kI rAnI kA nAma 'susImA' thA / aparAjita muni kA jIva devaloka kA AyuSya pUrNa karake caudaha mahAsvapna pUrvaka, mAgha kRSNA chaTha kI rAtri meM, citrA nakSatra me mahArAnI 'susImA' kI kukSi meM utpanna huA / garbha kAla pUrA honepara kArtika kRSNA dvAdazI ko citrA nakSatra ke yoga meM bhagavAna kA janma huA / janmotsava Adi tIrthaGkara paramparA ke anusAra huA / garbha meM mAtA ko 'padma' kI zayyA kA dohada hone se bAlaka kA nAma padmaprabha rakkhA gayA / yuvAvasthA meM bhagavAna kA vivAha humA / sAr3he tona lAkha pUrva taka yuvarAja rahakara ' phira bhagavAna kA rAjyArohaNa huaa| sAr3he ikkIsa lAkha pUrva aura 16 pUrvAGga taka rAjya saMcAlana kiyaa| isake bAda kArtika kRSNA terasa ko citrA nakSatra ke yoga meM saMsAra
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara' . . kA tyAga kara pUrNa saMyamI bana gaye / dIkSA ke samaya Apa ko vele kA tapa thA / chaha mahIne taka kaThora sAdhanA karate hue Apane dhanamAtI karmoM ko kSaya kiyA aura cainaHzuklA pUrNimA ke dina citrA nakSatra ke yoga meM kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyaa| i - kevalajJAna prApta kara, Apane cAra tIrtha kI sthApanA kii| mApane apane tIrtha pravartana ke samaya aneka bhavya prANiyoM kA uddhAra kiyaa| Apane solaha pUrvAGga kama eka lAkha pUrva taka saMyama paryAya kA pAlana kiyA / isa prakAra kula tIsa lAkha pUrva kA AyuSya bhoga kara mArgazIrSa kRSNA ekAdazI ko citrA nakSatra meM eka mAsa kI saMlekhanA pUrvaka Apa sametazikhara para 308 muniyoM ke sAtha siddhagati ko prApta hue| bhagavAna ke suvrata bhAdi 107 gaNadhara, 330000 sAdhu, 420000 sAvI, 2300 caudaha pUrvadhara, 10000 avadhijJAnI, 10300 manaHparyavajJAnI, 12000 kevalajJAnI, 16108 vaikriya labdhidhArI, 9600 vAdalabdhi sampanna, 276000 zrAvaka evaM 505000 zrAvikAoM kA parivAra thaa| bhagavAna sumatinAtha ke nirvANa ke vAda 90 hajAra karor3a sAgaropama bItane para bhagavAna padmaprabha nirvANa ko prApta hue / 7. bhagavAna supArzvanAtha dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva videha meM 'kSemapurI' nAmakI ramaNIya nagarI thii| vahA~ 'naMdiSeNa' nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the| ve var3e dharmAtmA the / dharmamaya jIvana vyatIta karane ke kAraNa unheM saMsAra ke prati virakti hogaI / unhoMne 'arimardana' nAmaka sthavira AcArya ke pAsa pravrajyA grahaNa kii| utkRSTa bhAvanA se tapa aura saMyama kI sAdhanA karate hue 'nadiSeNa' muni ne tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyaa| antima samaya meM salekhanA-saMthArA karake samAdhi pUrvaka deha kA tyAga
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kiyA aura mara kara ve aveyaka vimAna meM deva rUpa se utpanna hue / vahA~ unheM 28 sAgaropama kA AyuSya prApta huA / kAzI deza kI rAjadhAnI kA nAma 'vANArasI' thaa| yahA~ 'pratiSTasena' nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma 'pRthvI' thA / jaisA nAma vaise hI unameM guNa the / naMdiSeNa muni kA jIva devaloka se cavakara bhAdrapada kRSNA aSTamI ko anurAdhA nakSatra meM mahArAnI pRthvI kI kukSi meM caudaha mahAsvapna pUrvaka utpanna humA / garbha kAla meM mahArAnI ne kramazaH pAMca aura nau phaNavAle nAga kI zayyA para svayaM ko soyI huI dekhA / jyeSTha zuklA dvAdazI ko vizAkhA nakSatra ke yoga meM bhagavAna ne janma grahaNa kiyA / anya tIrthaMkaroM kI taraha bhagavAna kA bhI indrAdi devoM ne janmotsava Adi kiyaa| garbha kAla meM mAtA kA pArzva (chAtI aura peTa ke agala bagala kA hissA) bahuta hI uttama aura suzobhita lagatA thA ataH putra kA nAma zrI supArzvakumAra rakhA gayA / supArzvakumAra ne kramazaH yauvana-vaya ko prApta kiyA / yuvA hone para supArzvakumAra kA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huA / pA~ca lAkha pUrva taka yuvarAja pada para adhiSThita rahane ke bAda pitA ne supArzvakumAra ko rAjya gaddI para sthApita kyiaa| pitA ke dvArA pradatta rAjya ko Apane khUba samRddha kiyA aura nyAya pUrvaka prajA kA pAlana kiyaa| isa prakAra caudaha lAkha pUrva aura bIsa pUrvAGga taka rAjya kA saMcAlana karane ke bAda jyeSTha kRSNA trayodazI ko anurAdhA nakSatra meM bele kA tapa karake Apa pUrNa saMyamI bana ge| nau mAsa kI kaThina sAdhanA ke bAda ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna kevaladarzana prApta kiyA / vaha dina phAlguna kRSNa chaTha kA thA aura usa dina citrA nakSatra kA bhI yoga thaa.| bhagavAna ke mukhya gaNadhara kA nAma 'vidarbha' thA / Apake kula 95 gaNadhara the| tIna lAkha sAdhu, cAra lAkha tIsa hajAra sAdhiyA~, 2030 caudaha pUrvadhara. 9000 avadhijJAnI, 9150 manaHparyavajJAnA,
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkaraM caritra - 11000 kevalajJAnI, 15300 vaijhiyalandhidhArI, 84.. vAdalamdhisaMpanna, 257000 zrAvaka aura 193000 zrAvikAoM kA unakA parivAra thaa| kevalajJAna prApta kara vIsa pUrvAga aura nau mAsa kama eka lAkheM pUrva taka bhavya prANiyoM ko bhagavAna pratibodha dete rahe / bIsa lAkha pUrva kA Ayu pUrNa kara bhagavAna ne sametazikhara parvata para phAlguna kRSNA saptamI ko mUla nakSatra ke yoga meM pAMca sau muniyoM ke sAtha nirvANa prApta kiyA / bhagavAna padmaprabha ke nirvANa ke pazcAt nau hajAra karor3a sAgaropama bItane para supArzvanAtha kA nirvANa huaa| 8. bhagavAna candramamA dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva videha kSetra meM 'maMgalAvatI' vijaya meM 'ratnasaMcayA' nAma kI nagarI thii| vahA~ 'padma' nAma ke vIra rAjA rAjya karate the| ve saMsAra meM rahate hue bhI jala kamalavat nirAsakta the| koI kAraNa pAkara unheM saMsAra se virakti ho gaI aura unhoMne yugandhara nAma ke AcArya ke samIpa dIkSA grahaNa kara lI / cirakAla taka saMyama kA utkRSTa bhAva se pAlana karate hue unhoMne tIrthakara nAmakarma kA upArjana kiyA / Ayu pUrNa hone para padmanAbha muni vaijayanta nAmaka vimAna meM Rddhi saMpanna deva hue / vahA~ ve sukhapUrvaka devaAyu vyatIta karane lge| svarga se cavakara caitravadi 5 ke dina anurAdhA nakSatra meM, 'padmA kA jIva 'candrAnanA' nagarI ke parAkramI rAjA 'mahAsena' kI rAnI 'lakSmaNA' ke garbha meM AyA / indrAdi devoM ne bhagavAna kA garbha kalyANaka manAyA / garbhakAla ke pUrNa hone para pauSa kRSNA dvAdazI ko bhnaa| nakSatra meM lakSmaNA devI ne putra ko janma diyaa| indrAdi devoM ne|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna paNaka manAyA / mAtA ko garbha kAla meM candrapAna kI icchA huI isase putra kA nAma 'candraprabha' rakhA gayA / ..... . bAlyakAla ko pArakara jaba bhagavAna yuvA hue taba unakA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huaa| DhAIlAkha pUrva taka kumAra avasthA meM rahane ke bAda prabhu kA rAjyAbhiSeka huA / sAr3he chaha lAkha pUrva bhaura caubIsa pUrvAGga taka rAjya kA saMcAlana kiyA / tadanantara lokAntika devoM ne Akara dIkSA lene kI prArthanA kI / unakI bAta mAnakara bhagavAna ne varSIdAna diyA aura pauSa vadi 13 ke dinaH manurAdhA nakSatra meM sahasrAmra udyAna meM jA, eka hajAra rAjAbhoM ke sAtha dIkSA grahaNa kI / indrAdi devoMne dIkSA kalyANaka manAyA / dIkSAgrahaNa ke dina Apane bele kA tapa kiyA thaa| tIsare dina 'somadatta' rAjA ke yahA~ kSIrAnna kA pAraNA kiyA / / ____ tIna mahIne kI utkRSTa tapa sAdhanA karate hue bhagavAna punaH candrAnanA nagarI ke sahasrAmra udyAna meM padhAre aura punnAga vRkSa ke nIce kAyotsarga meM lIna ho gaye / dhyAna kI utkRSTa avasthA meM phAlgunavadi 7 ke dina anurAdhA nakSatra meM bhagavAna ko kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna huA / indrAdi devoMne kevalajJAna utsava manAyA aura samavazaraNa kI racanA kI / siMhAsana para virAjakara prabhu ne bhavya jIvoM ko upadeza diyA / bhagavAna ke 'datta' Adi 93 gaNadhara hue| unake 250000 sAdhu, 380001 sAdhviyoM, 2000 caudaha pUrvadhara, 8000 avadhijJAnI, 8000 manaHparyavajJAnI, 10000 kevalI, 14000 vaikiyalabdhidhArI, 7600 vAdI 250000 zrAvaka aura 491000 zrAvikAe~ huii| ... 24 pUrva tIna bhAsa nyUna eka lAkha pUrva taka vihAra kara bhagavAna nirvANa-kAla samIpa jAna sametazikhara parvata para padhAre / vahA~ para eka hajAra muniyoM ke sAtha, eka mAsa kA anazana kara, nirvANa prApta kiyaa| nirvANa kA dina bhAdrapada vadi saptamI thA aura zravaNa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra nakSatra' *kA yoga thA / bhagavAna ke nirvANotsava ko indrAdi devoM ne manAyA / candraprabhasvAmI kI kula Ayu 10 lAkha pUrva kI thii| jina meM DhAIlAkha pUrva zizukAla meM vitAye / 21 pUrva sahita sAr3he cha lAkha pUrva paryanta rAjya kiyA aura 24 pUrva sahita eka lAkha pUrva taka ve sAdhu rahe / unakA zarIra 150 dhanuSa U~cA thaa| . . . supAva svAmI ke bhokSa gaye pIche nau sau koTI sAgaropamaM bItane para candraprabha jI mokSa meM gaye / / 9. bhagavAna suvidhinAtha puSkaravara dvIpA ke pUrva videha meM puSkalAvatI vijaya hai| usakI nagarI 'puMDarokinI' thii| mahApadma vahA~ kA rAjA thaa| vaha bar3A hI dharmAtmA tathA prajAvatsala thA / vaha saMsAra se virakta ho gayA aura usane jagannada nAmaka sthavira muni ke pAsa dIkSA grahaNa kii| ekAvalI jaisI kaThora tapazcaryA karate hue mahApadmamuni ne tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / anta meM ve zubha adhyavasAya se mara kara vaijayanta nAmaka deva vimAna meM mahaddhika deva rUpa meM utpanna hae / ' jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kAMkadI nAma kI nagarI thI / usa bhavya nagarI kA zAsaka mahArAjA 'sugrIva' thaa| usakI mahArAnI ko nAma 'rAmA' thA / vaijayanta vimAna meM 33 sAgaropama kA Ayu pUrNa karake mahApadmadeva kA jIva phAlguna kRSNA naumI ko mUla nakSatra meM rAmAdevI kI kukSi meM utpanna huaa| caudaha mahAsvapna dekhe / indrAdi devoM ne garbha kalyANaka ko manAyA / mArgazIrSa kRSNA paMcamI ko mUla nakSatra meM putra janma huA / devI devatAoM ne aura indroM ne janmotsava kiyA / garbhAvasthA meM garbha ke prabhAva se rAmAdevI sabhI prakAra ke kAryoM ko sampanna karane kI vidhi meM kuzala huI, isaliye putra kA nAma suvidhi rakhA aura garbha kAla meM mAtA ko puSpa kA dohada utpanna humA thA isaliye bAlaka kA dUsarA nAma 'puSpadanta' rakkhA gayA /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgama ke anamola ratna yuvA hone para pitA ke bhAgraha se bhagavAna ne vivAha kiyA / ve 50 hajAra pUrva taka yuvarAja rahe / bAda meM pitA ne unheM rAjya gaddI para adhiSThita kiyA / pacAsa hajAra pUrva aura aTThAisa 'pUrvAGga taka rAjya kA zAsana kiyaa| eka samaya lokAntika' devoM meM Akara prArthanA kI ki he prabhu ! bhava Apa agata ke hitArtha dIkSA dhAraNa kIjiye taba prabhune varSIdAna diyA aura mArgazIrSa kRSNA ke dina mUla nakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha sahasrAMmravana meM jAkara dIkSA dhAraNa kI / indrAdi devoM ne bhagavAna kA dIkSA-utsava manAyA / zveta. pura ke rAjA puSpa ke dhara bhagavAna ne tIsare dina paramAnna se pAraNA kiyA / vahA~ se vihAra kara cAra mAsa bAda bhagavAna usI udyAna meM Aye aura mAlara vRkSa ke nIce 'kAyotsarga kara, kArtika mudi 3 mUla nakSatra meM cAra ghanaghAtI karmoM ko naSTa kara kevalajJAna tathA kevaladarzana prApta kiyA / bhagavAna ke parivAra meM 88 gaNadhara the, jinameM mukhya gaNadhara kA nAma 'varAha' thaa| do lAkha sAdhu evaM eka lAkha 20 hajAra sAdhviyA~ thIM / ATha hajAra cAra sau avadhijJAnI the| 1500 caudaha pUrvadhArI, 7500 manaHparyayajJAnI, 7500 kevalajJAnI, 13000 vaikriyalabdhi vAle, - 229000 zrAvaka aura 472... zrAvikAe~ thii| AyuSya kAla kI samApti nikaTa Anepara bhagavAna sametazikhara para eka hajAra muniyoM ke sAtha pdhaare| eka mAsa kA anazana kara kArtika kRSNA naumI ko mUla nakSatra meM aTThAisa pUrvAza aura cAra mAsa kama ekalAkha pUrva taka tIrthakkara pada bhoga kara mokSa pdhaare| . . . .. bhagavAna ke nirvANa ke bAda kucha samaya taka to dharmazAsana calatA rahA, kintu bAda meM huNDA avasarpiNI kAla ke doSa se zramaNadharma viccheda ho gayA / eka bhI sAdhu , nahIM rahA / loga vRddha zrAvakoM se dharma kA svarUpa jAnate the| bhakaMgaNaM vRddha zrAvakoM kI artha se pUjA karane
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra . lge| isa prakAra dhIre-dhIre dhArmika zithilatA bar3hane lagI / yaha zithilatA bhagavAna zItalanAtha ke tIrtha pravartana taka anavarata rUpa se calatI rahI / isa kAla meM brAhmaNoM kA hI bharatakSetra para ekachatra rAjya calatA rahA / isa prakAra chaH tIrthaGkaroM ke antara meM [dharmanAtha se zAntinAtha ke antara meM] isI prakAra bIca-bIca meM tIrthAccheda hotA rahA aura mithyAtva bar3hatA rhaa| 10. bhagavAna zItalanAtha puSkarAdha dvIpa ke vajra nAmaka vijaya meM 'susImA' nAma kI nagarI thii| vahA~ 'padmottara' nAmake rAjA rAjya karate the| unheM saMsAra kI asAratA kA vicAra karate hue vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne astApa nAma ke AcArya ke samIpa dIkSA grahaNa kii| dIkSA lekara ve kaThora tapa karane lage / tIrthakara nAma karma upArjana ke bIsa sthAnoM meM se kisI eka sthAna kA bhArAdhana kara unhoMne tIrthaGkara naoNma karma kA-upArjana kiyA / anta samaya meM saMthArA kara ve prANata nAmaka: deva vimAna meM deva rUpa se utpanna hue| . . jambUdvIpa ke bharata kSetra meM mahilapura nAma kA nagara thA / vahA~ 'dRDharatha' nAma ke rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma 'naMdA' thA / padmottara muni kA jIva prANata 'kalpa' se cakkara vaizAkha kRSNA chaTha ke dina pUrvASAr3hA nakSatra ke yoga meM mahArAnI naMdA ke udara meM bhAyA / garbha ke prabhAva se mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / garbha kAla ke pUrNa hone para mAgha kRSNAdvAdazI ke dina pUrvASAr3hA nakSatra ke yoga meM zrIvatsa ke cinha se cinhita suvarNakAntivAle putra ko janma diyA / bhagavAna ke janmate hI samasta lokoM meM prakAza phaila gyaa| samasta lokoM meM zAnti vyApta hogaI / indrAdi devoM ne bhagavAna kA janmotsava kiyaa| vAda meM iMDharatha rAjA ne bhI putra janmotsava kiyA / jaba bhagavAna mAtA ke garbha meM the taba dRDharatha rAjA ke zarIra meM dAha utpanna ho gayA thaa|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 Agama ke anamolarala aneka upacAra karane para bhI vaha zAnta nahIM humA kintu mahorAnI ke sparza karate hI dAha roga zAnta ho gayA isaliye mAtA pitA ne jAlaka kA nAma "zItalanAtha" rakhA / bhaneka dhAtrI, deva evaM deviyoM ke saMrakSaNa meM bhagavAna yuvA hue / unakA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA gayA / . . . ____ dRDharatha rAjA zItalanAtha ko rAjya bhAra saMbhalA kara vratI vana gye| pacAsa hajAra varSa taka apane bhatula parAkrama se rAjya karate hue eka samaya unheM vairAgya utpanna hogyaa| unhoMne pravajyA lene kA nizcaya kiyA / usa samaya lokAntika devoM ne Akara loka kalyANa ke liye dIkSA lene kI bhagavAna se prArthanA kI tadanusAra varSIdAna dekara mAgha kRSNA 12 ke dina pUrvASAr3hA nakSatra meM devoM dvArA sajAI gaI 'candraprabhA' nAmaka zivikA para ArUr3ha hokara sahasrAmra udyAna meM bhAye / dina ke antima prahara meM chaTha ke tapa ke sAtha pravrajyA grahaNa kI / bhagavAna ke sAtha eka hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA lii| bhagavAna ko usI samaya manaHparyayajJAna utpanna ho gyaa| tIsare dina bhagavAna ne chaTha tapa kA pAraNA riSTa nagara ke rAjA punarvasu ke ghara paramAnna se kiyA / vahAM vasudhArAdi pAMca divya prakaTa ... tIna mahine taka chamastha kAla meM vicaraNa kara bhagavAna bhahilapura ke sahasrAmra udyAna meM pdhaare| vahA~ pIpala vRkSa ke nIce pratimAsthita ho dhyAna karane lge| pauSa kRSNA caturdazI ke dina pUrvASADhA nakSatra meM ghanaghAtI karmoM ko -kSaya. kara kevalajJAna aura kevaladarzana, prApta kiyA / indrAdi devoM ne bhagavAna kA jJAna kalyANaka manAyA / devoM ne 'samavazaraNa kI racanA kI / bhagavAna pUrva dizA ke dvAra se praveza kara madhya meM rahe. hue eka hajAra assI dhanuSa U~ce caitya vRkSa ke nIce ratna siMhAsana para baiTha gaye / upasthita pariSad ko bhagavAna- dezanA sunAne lge| bhagavAna ke upadeza se,aneka nara nAriyoM ne cAritra:grahaNa kiyaa|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra .. unameM mAnanda bhAdi-81 gaNadhara mukhya the / bhagavAna kI dezanA samApta hone para bhAnanda gaNadhara ne upadeza diyA / bhagavAna ne cAra tIrtha kI sthApanA kii| - bhagavAna ke zAsana kA adhiSThAyaka brahmayakSa aura azokA nAma kI devI adhiSThAyikA huI / bhagavAna zItalanAtha ne vizAla sAdhu sAdhvI parivAra ke sAtha anyatra vihAra kara diyA / tIna mAsa kama paccIsa hajAra varSa taka kevala avasthA meM bhagavAna pRthvI ko pAvana karate rahe / apanA nirvANa kAla samIpa jAna kara prabhu sametazikhara para padhAre / vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke anta meM vaizAkha kRSNa dvitIyA ke dina pUrvASAr3hA nakSatra meM avazeSa karmoM ko khapA kara bhagavAna hajAra muniyoM ke sAtha mokSa meM padhAre / indroM ne bhagavAna kA deha saMskAra kiyaa| * , bhagavAna ke parivAra meM eka lAkha muni, eka lAkha chaha hajAra sAdhviyAM, 1400 'caudaha pUrvaghara, sAta hajAra do sau bhavadhijJAnI, sADhe sAta hajAra manaHparyayajJAnI, sAta hajAra kevalajJAnI, bAraha hajAra vaikiyalabdhivAle, pA~ca hajAra ATha sau vAda landhivAle, do lAkha navAsI hajAra zrAvaka evaM cAra lAkha aTThAvana hajAra zrAdikAe~ thiiN| . - bhagavAna ne kumArAvasthA meM paccIsa hajAra pUrva, rAjatvakAla meM pacAsa hajAra pUrva, dIkSA paryAya meM paccIsa hajAra pUrva vyatIta kiye| isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu eka lAkha pUrva kI thii| - bhagavAna suvidhinAtha ke nirvANa ke pazcAt nau kATi sAgaropama bItane para bhagavAna zItalanAtha mokSa meM padhAre / 11. bhagavAna zreyAMsanAtha ___ puSkarAI dvIpa ke pUrva videha meM kaccha vijaya ke andara 'kSemA' nAma kI nagarI thI vahA~ 'nalinIgulma' nAma kA tejasvI evaM parAkramI rAjA thA /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 Agama ke anamola ratna vaha prajA kA putra kI taraha pAlana karatA thA / vaha aparAdha kA daNDa aura guNoM kI pUjA ucita rUpa se karatA thaa| usake rAjya meM sabhI sukhI aura samRddha the| eka bAra anitya bhAvanA meM lIna hue mahArAjA nalinIgulma ke hRdaya meM vairAgya yasa gayA-unhoMne vajradatta muni ke pAsa pravrajyA prahaNa kara lii| sAdhanA meM uttarottara vRddhi karate hue unhoM ne tIrthakara nAmakarma kA baMdha kara liyA / ve bahuta varSoM taka saMyama kA pAlana karate hue Ayu pUrNa karake mahAzukra devaloka meM maharddhika deva rUpa se utpanna hue| ___ jambU dvIpa ke bharata khaNDa me siMhapura nAma kA eka nagara thaa| usa vizAla manohara evaM samRddha nagara ke svAmI the mahArAjA viSNu. rAja / ve indriyajayI the| ve nyAya nIti evaM sadAcAra pUrvaka zAsana kara rahe the / unakI paTarAnI kA nAma viSNudevI thaa| vaha sulakSaNI, sadguNoM kI pAtra aura lakSmI ke samAna saubhAgya-zAlinI thii| nalinIgulma muni kA jIva devaloka kA sukhamaya jIvana vyatIta karake AyuSya pUrNa honepara jyeSTha kRSNA SaSThI ke dina zravaNa nakSatra ke yoga meM viSNudevI kI kukSi meM utpanna huA / viSNudevo ne tIrthaGkara ke yogya caudaha mahAsvapna dekhe / bhAdrapada kRSNA dvAdazI ke dina zravaNa nakSatra meM 'geMDe, ke cinha se cinhita suvarNavarNI putra ko mahArAnI ne janma diyA / bhagavAna ke janmate hI samasta dizAe~ prakAza se prakAzita ho utthiiN| deva-devioM evaM indroM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / mAtApitA ne bAlaka kA nAma zreyAMsakumAra rakhA / kumAra kramazaH deva deviyoM evaM dhAtriyoM ke saMrakSaNa me bar3e hone lage / yauvanavaya prApta hone para bhagavAna kI kAyA 80 dhanuSa U~cI thii| usa samaya aneka deza ke rAjAoM ne apanI putriyoM kA vivAha zreyAMsakumAra ke sAtha kiyA / kumAra, sukha pUrvaka rahane lge|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra ___ bhagavAna ne, janma se ikkIsa lAkha varSa bItane para, pitA ke Agraha se rAjya grahaNa kiyA / kyAlisalAkha 'varSa bhApa apane rAjya para anuzAsana karate rahe / isake bAda Apane dIkSA lene kA nizcaya kiyA tadanusAra lokAntika deva Ae aura tIrtha pravartAne kI prArthanA kara gaye / bhagavAna ne varSAdAna diyaa| devoM dvArA banAI gayI 'vimalaprabhA' nAma kI zivikA para ArUr3ha hokara bhagavAna sahasrAmraudyAna meM padhAre / vahA~ phAlguna mAsa kI kRSNa trayodazI ke dina pUrvAhna ke samaya zravaNa nakSatra kA candra ke sAtha yoga Ane para SaSTha tapa ke sAtha bhagavAna ne eka hajAra rAjAoM ke sAtha pravajyA grahaNa kii| ____tIsare dina siddhArtha nagara ke nanda rAjA ke ghara prabhu ne paramAnna se pAraNA kiyaa| devoM ne vahAM pAMca divya prakaTa kiye / do mAsa taka chadmasthakAla meM vicaraNa kara bhagavAna siMhapurI ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahIM azoka vRkSa ke nIce 'kAyotsarga' karane lge| dhyAna karate hue bhagavAna ne zukla dhyAna kI paramocca sthiti meM pahu~ca kara samasta dhAtI karmoM ko naSTa kara diyA / mAgha mAsa kI amAvasyA ke dina zravaNa nakSatra ke sAtha candra ke yoga meM SaSTha tapa kI avasthA meM kevalajJAna evaM kevaladarzana utpanna ho gayA / indrAdi devoM ne kevalajJAna mahotsava kiyA / samavazaraNa kI racanA huI / usameM virAja kara bhagavAna ne dezanA dI / dezanA sunakara gozubha Adi 76 gaNadhara hue / aneka rAjAmoM ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI bhagavAna ne tIrtha kI sthApanA kI aura vizAla sAdhu samUha ke sAtha vihAra kara diyaa| bhagavAna ke parivAra meM caurAsI hajAra sAdhu, eka lAkha tIna hajAra sAdhviyAM, -1300 caudahapUrvadhArI, chaHhajAra avadhijJAnI, chaH hajAra manaHparyavajJAnI, sADhe chaHhaz2Ara kevalI, gyAraha hajAra vaikriyalabdhidhArI, pAMca hajAra vAdI, 2 lAkha 79 hajAra zrAvaka evaM 4 lAkha 48 hajAra zrAvikAe~ thiiN|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna apanA nirvANa, kola samIpa jAnakara bhagavAna sametazikhara para pdhaare| vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana prahaNa kiyA / zrAvaNa mAsa kI kRSNA tRtIyA ke dina dhaniSThA nakSatra meM eka bhAsa kA anazana kara eka hajAra muniyoM ke sAtha mokSa prApta kiyA / bhagavAna kA nirvANotsava indrAdi devoM ne kiyA / - kaumAra vaya meM 21 lAkha varSa, rAjya para 42 lAkha varSa, dIkSA paryAya meM 21 lAkha varSa, isa prakAra bhagavAna ne kula 84 lAkha varSa Ayu ke vyatIta kiye / 74 bhagavAna zItalanAtha nirvANa ke bAda 66 lAkha aura 36 hajAra varSa tathA sau sAgaropama kama eka koTI sAgaropama bItane paraM zreyAMsanAtha bhagavAnaM mokSa meM padhAreM / 11 H 12. bhagavAna vAsupUjya puSkara dvIpArdha ke pUrvavideha kSetra ke maMgalAvatI vijaya meM ratnasaMcayA nAma kI nagarI thii| vahA~ ke zAsaka kA nAma padmottara thA / vaha dharmAtmA nyAyI, prajApAlaka aura parAkramI thA / usane saMsAra kA tyAga kara ke vajranAbha munirAja ke pAsa dIkSA dhAraNa kii| saMyama kI kaMThora sAdhanA karate hue usane tIrthakara gotra kA bandha kiyA aura AyuSya pUrNa karake ANata kalpa meM maharddhika deva banA / jambU dvIpa ke dakSiNa bharatArddha meM caMpA nAma kI nagarI thI / usa sundara nagarI ke mahArAjA vasupUjyaM the| unakI paTTarAnI kA nAma 'jayA' thA / prANatakapa kA Ayu pUrNa karake padmottara muni kA jIva jyeSTha zuklA navamI ke dina zatabhiSA nakSatra meM jayA rAnI kI kukSi meM utpanna huaa| caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para 1 4 phAlguNa kRSNA caturdazI ke dina zatabhiSA nakSatra meM raktavarNIya mahiSalAMchana se yukta eka putra ko mahArAnI ne janma diyA ! devI-devatAoM aura inhoMne janmotsava kiyA / pitA ke nAma para ho putra kA nAma vAsupUjya diyA gayA / kumAra deva deviyoM evaM dhAtriyoM ke saMrakSaNa meM bar3hane lage P
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra / / / yauvana vaya ke prApta hone para bhagavAna kI kAyA 70 dhanuSa U~cI ho gaI / aba rAjakumAra vAsupUjya ke sAtha apanI rAjaputriyoM kA vivAha karAne ke lie aneka rAjAoM ke saMdeza mahArAjA vasupUjya ke pAsa Ane lge| mAtA pitA bhI apane putra ko vivAhita dekhanA cAhate the kintu vAsupUjya sAMsArika bhoga vilAsa se sadaiva viraka rahate the| unheM saMsAra ke prati kiMcita bhI bhAsakti nahIM thii| eka dina avasara dekhakara mAtA pitA ne vAsupUjya se kahA-putra ! hama vRddha hote jA rahe haiN| hama cAhate haiM ki tuma vivAha karake hamAre isa bhAra ko apane kandhe para le lo| hameM tumhArI yaha udAsInatA acchI nahIM lagatI / pitA * kI bAta sunakara vAsupUjya kahane lage-- pUjya pitAjI ! ApakA putra-sneha maiM jAnatA hU~ kintu mai caturgati rUpa saMsAra meM bhramaNa karate hue aise sambandha aneka vAra kara cukA huuN| saMsAra sAgara meM bhaTakate hue maine janma maraNAdi ke ananta duHkha bhoge haiN| aba mai saMsAra se udvigna ho gayA hU~ isalie aba merI icchA mokSa prApta karane kI hai| bhApa mujhe sva-para kalyANa ke lie pravajyA grahaNa karane AjJA diijie| vAsupUjya ke tauva vairAgya-bhAvanA ke sAmane mAtA pitA ko jhukanA par3A / anta meM unhoMne unheM pravajyA lene kI svIkRti de dii| tatpazcAt lokAntika devoM ne bhI bhagavAna ko pravajita hone kI prArthanA kii| bhagavAna ne varSIdAna diyaa| devoM dvArA sajAI gaI pRthvI nAma kI zivikA para mArUr3ha ho vihAragRha' nAmaka udyAna meM bhagavAna pdhaare| usa dina bhagavAna ne upavAsa kiyA thaa| phAlgunI amAvasyA ke dina varuNa nakSatra meM divasa ke aparAhna meM paMcamuSTI luMcana kara pravrajyA prahaNa kii| bhagavAna ke sAtha chaH sau rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ko usa dina manaHparyayajJAna utpanna huaa| indra dvArA diye gaye deva-dUSya ko dhAraNa kara bhagavAna ne anyatra vihAra kara diyA /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 Agama ke anamola ratna / dUsare dina bhagavAna ne upavAsa kA pAraNA mahApura ke rAjA sunanda ke ghara paramAna se kiyaa| eka mAsa taka chadmasthakAla meM vicaraNa kara bhagavAna vihAragRha nAmaka udyAna meM pdhaare| vahA~ pATala vRkSa ke nIce dhyAna karane lge| mAgha zukla dvitIyA ke dina zatabhiSA nakSatra meM caturthabhakta ke sAtha bhagavAna ne zukla dhyAna kI paramocca sthiti meM dhanadhAtI karmoM ko kSaya kara kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyaa| devoM ne kevalajJAna utsava kiyaa| devoM ne samavazaraNa kI racanA kI / bhagavAna samavazaraNa meM ratna siMhAsana para virAja kara dezanA dene lage / bhagavAna kI dezanA sunakara aneka nara nAriyoM ne pravajyA grahaNa kii| unameM sUkSma Adi 66 gaNadhara mukhya the| / / / . bhagavAna ke parivAra meM 72 hajAra sAdhu, 1 lAkha sAdhviyoM, '1200 caudaha pUrvadhara, 5400 avadhijJAnI, cha hajAra ekasau manaHparyayajJAnI' chaH hajAra kevalajJAnI, dasa hajAra caikriyalabidhArI, cAra hajAra sAta sau vAdalamvidhArI, do lAkha 15 hajAra zrAvaka evaM cAra lAkha 36 hajAra zrAvikAe~ huii| isa prakAra apane vizAla sAdhu parivAra ke sAtha eka mAsa kama cauvana lAkha varSa taka kevalI avasthA meM bhavyoM ko bhagavAna upadeza dete rhe| .. .. . apanA mokSa kAla samIpa jAnakara bhagavAna caMza nagara., padhAre / vahA~ Apane cha: sau muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kara, eka mAsa ke anta meM avazeSa karmoM ko khapAkara, ASADha zuklA caturdazI ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM nirvANa prApta kiyaa| bhagavAna ne kumArAvasthA meM bhaThAraha lAkha varSa evaM vrata meM 54 lAkha varSa vyatIta kiye| isa prakAra kula 72 lAkha varSa Ayu ke pUrNa hone para bhagavAna mokSa meM padhAre / bhagavAna zreyAMsa ke nirvANa ke bAda cauvana sAgaropama bItane para bhagavAna vAsupUjya kA nirvANa humA / ''
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 torthaGkara caritra - 13. bhagavAna vimalanAtha dhAtakIkhaNDa dvIpa ke prAgavideha kSetra meM bharata nAmaka vijaya meM mahApurI nAma kI nagarI thI / vahA~ padmasena nAma ke rAjA rAjya karate the| ve dharmAtmA evaM nyAyapriya the| unhoMne sarvagupta nAma ke bhAcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI aura sAdhanA ke sopAna para car3hate hue tIrthakara nAsakarma kA upArjana kiyA / kAlAntara meM AyuSya pUrNa karake sahasrAra devaloka meM utpanna hue / ___ isI jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAMpilyapura nAmaka nagara thaa| vahA~ 'kRtavarmA' nAmakA nyAyapriya rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma 'zyAmA' thA / kRtavarmA muni kA jIva sahasrAra devaloka se cyuta hokara vaizAkha zuklA dvAdazI ke dina uttarA-bhAdrapada nakSatra meM zyAmAdevI kI kukSi meM utpanna huaa| caudaha mahAsvapna dekhe / mAgha mAsa kI zuklA tRtIyA ke dina madhyarAtri meM uttarA bhAdrapada nakSatra meM zUkara se cihna se cinhita taptasuvarNa kI kAntivAle putra ko mahArAnI ne janma diyaa| devI devatAoM evaM indroM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / guNa ke anusAra bhagavAna kA nAma vimalanAtha rakhA gayA / yuvA hone para vimalakumAra kA vivAha aneka rAjakumAriyoM ke sAtha huA / sATha dhanuSa U~ce evaM eka sau ATha lakSaNa se yukta prabhu kA unake pitA ne rAjyAbhiSeka kiyA / 30 lAkha varSa taka rAjya pada para rahane ke bAda bhagavAna ne varSIdAna dekara devoM dvArA taiyAra kI gaI 'devadattA' nAmaka zivikA para AruDha ho, mAgha mAsa kI zukla caturthI ke dina, uttarA-bhAdrapada nakSatra meM, chaTha tapa sahita sahasrAma udyAna meM dIkSA dhAraNa kii| sAtha meM eka hajAra rAjAoMne pravajyA grahaNa kii| usa samaya bhagavAna ko manaHparyAyajJAna utpanna huA / indra dvArA diye gaye devadRSya vastra ko dhAra 'kara bhagavAna ne vihAra kara' diyaa|'
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna tIsare dina 'dhAnyakUTa' nagara ke rAjA 'jaya' ke ghara paramAnna se unhoMne pAraNA kiyA / usake ghara devoM ne pAMca divya prakaTa kiye| do varSa taka chaprastha avasthA meM rahane ke bAda bhagavAna puna: kAMpilyapura ke sahasrAma udyAna meM padhAre / vahA~ jambU-vRkSa ke nIce pauSa mAsa kI zuklA SaSThI ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM, SaSTha tapa kI avasthA meM evaM zukla dhyAna kI paramocca sthiti meM kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / devoM ne kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna kI dezanA se "maMdara' Adi sattAvanaM gaNadhara hue / SaNmukha yakSa evaM viditA' nAma ko zAsana devI huii| bhagavAna ke parivAra meM 68 hajAra sAdhu, 1 lAkha ATha sau sAdhviyAM, gyArahasau caudaha pUrvadhara, 1 hajAra 800 avadhijJAnI, 5 hajAra 500 sau manaHparyayajJAnI, 5500 kevalajJAnI, nau hajAra vaikriya labdhidhArI, do lAkha ATha hajAra zrAvaka evaM 4 lAkha 34 hajAra zrAvikAe~ thiiN| kevalajJAna ke bAda do varSa kama 15 lAkha varSa taka bhavyoM ko pratibodha dene ke bAda, unhoMne ASAr3ha kRSNA, saptamI ke dina puSya nakSatra meM cha hajAra sAdhuoM ke sAtha eka mAsa kA anazana grahaNa kara sametazikhara para mokSa prApta kiyA / indrAdi devoM ne bhagavAna kA nirvANotsava kiyA / 15 lAkha varSa kaumArAvasthA meM, 30 lAkha. varSa rAjyakAla meM evaM 15 , lAkha varSa cAritra meM vyatIta kiye / bhagavAna kI kula Ayu 60 lAkha varSa kI thii| bhagavAna vAsupUjyA ke nirvANa ke tIsa lAkha sAgaropama bItane para bhagavAna vimalanAtha mokSa meM padhAre / / svayambhU vAsudeva aura bhadrA baladeva, bhagavAna vimalanAtha ke parama bhaka the| ... 14. bhagavAna anantanAtha . . dhAtakIkhaNDa dvIpa ke prAgavideha. kSetra meM airAvata nAmaka vijaya meM ariSTA nAma kI nagarI thI...vahA~- paprarathaH nAmake rAjA rAjya karate
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ imanwar tIrthaGkara caritra / the / ve dharmAtmA evaM nyAyapriya the| unhoMne cittarakSa nAma ke AcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI aura sAdhanA ke sopAna para car3hate hue tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / kAlAntara meM ve AyuSya pUrNa karake prANata devaloka meM utpanna hue| ___isI jambUdvIpa ke bharata kSetra meM ayodhyA nAma kI negarI thii| vahA~ siMhasena nAma kA nyAyapriya rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma 'suyazA' thA / panarapa muni kA jIva prANata devaloka se cyuta hokara zrAvaNa kRSNa saptamI ke dina revatI nakSatra meM suyazA rAnI kI kukSi meM utpanna huA / caudaha mahAsvapna dekhe / vaizAkha kRSNa trayodazI ke dina madhyarAtri meM revatI nakSatra meM vAja ke-cinha se cinhita taptasuvarNa kI kAnti vAle putra ko mahArAnI ne janma diyA / devI devatAoM evaM indroM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / guNa ke anusAra bhagavAna kA nAma 'anantanAtha' rakhA gayA / yuvA hone para anantanAtha kA vivAha aneka rAjakumAriyoM ke sAtha huA / pacAsa dhanuSa U~ce evaM ekasauATha lakSaNa se yukta prabhu kA unake pitA ne rAjyAbhiSeka kiyA / 15 lAkha varSa taka rAjya pada para rahane ke bAda bhagavAna ne varSIdAna dekara devoM dvArA taiyAra kI gaI 'sAgaradattA' nAmaka zivikA para ArUr3ha ho vaizAkha mAsa kI kRSNa caturdazI ke dina revatI nakSatra meM aparAha meM chaTha tapa sahita sahasrAmra udyAna meM dIkSA dhAraNa kii| sAtha meM eka hajAra rAjAoM ne bhI pravrajyA grahaNa kI / indra dvArA diye gaye devadUSya vastra ko dhAraNa kara bhagavAna ne vihAra kara diyA / tIsare dina bhagavAna ne varddhamAna nagara ke rAjA vijaya ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / usake ghara devoM ne pAMca divya prakaTa kiye / tIna varSa taka chadmasthakAla meM vicarane ke bAda bhagavAna ayodhyA nagarI ke sahAsAmra-udyAna meM pdhaare| azoka vRkSa ke nIce 'kAyotsarga' meM rahe / vaizAkha kRSNa 14 ke dina revatI nakSatra meM ghanaghAtI karmoM kA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kSaya kara kevalajJAna prApta kiyA / devendroM ne kevalajJAna utsava kiyA / samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna ne dezanA dI / dezanA sunakara 'yaza' Adi 50 gaNadhara hue / 6 sau dhanuSa U~cA caityavRkSa thA / pAtAla nAmaka yakSa evaM aMkuzA nAma kI devI, zAsana ke deva-devI hue| bhagavAna ke parivAra meM chAsaTha hajAra sAdhu, 62 hajAra sAdhviyAM, 900 caudaha pUrvadhara,*.4300 bhavadhijJAnI, 1500- manaHparyayajJAnI, 5 hajAra kevalajJAnI, 8 hajAra vaikriya labdhidhara, tIna hajAra dau sau vAdI, 2 lAkha 6 hajAra zrAvaka evaM 4 lAkha caudaha hajAra zrAvikAe~ thiiN| ___yata grahaNa ke pazcAt sAr3he sAtalAkha varSa bItane para caitra zuklA paMcamI ke dina revatI nakSatra meM sametazikhara para eka mAsa kA anazana kara sAta hajAra sAdhuoM ke sAtha bhagavAna ne nirvANa prApta kiyA / bhagavAna ne kumArAvasthA meM sAr3hesAta lAkha varSa, 15 lAkha varSa pRthvI pAlana meM evaM sAr3he sAtalAkha varSa vrata pAlana meM vyatIta kiye| isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu tIsalAkha varSa kI thI / vimalanAtha bhagavAna ke nirvANa se nau sAgaropama vyatIta hone para anantanAtha bhagavAna ne nirvANa prApta kiyA / ___ Apake puruSottama vAsudeva aura prabha nAma ke baladeva parama bhakta the / 15. bhagavAna dharmanAtha dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva videha meM bharata nAmaka vijaya meM bhadilapura nAma kA nagara thA / vahA~ dRDharaSa nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usane vimalavAhana muni ke samIpa dIkSA lI aura kaThora sAdhanA kara tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / antima samaya meM saMthArA liyA aura kAla kara, vaijayanta vimAna meM mahardika deva banA 1 - *pravacanasAroddhAra meM eka hajAra caudaha pUrvadhara aura pA~ca hajAra manaHparyayajJAnI hone kA ullekha hai| "
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra jambUdvIpa ke bharatakSetra meM ratnapura nAma kA nagara thA / vahA~ sUrya kI taraha pratApI 'bhAnu' nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma 'suvratA thaa'| vaha zIlavatI evaM patiparAyaNA thI / dRDharatha muni kA jIva vaijayanta vimAna se cavakara vaizAkha zukla saptamI ke dina puSyanakSatra meM mahArAnI ke udara meM utpanna hubhA / mahArAnI ne -tIrthakara ke sUcaka caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para mAgha zuklA tRtIyA ke dina puSyanakSatra meM vana cinha se cinhita suvarNavarNI putra ko mahArAnI ne janma diyaa| usI samaya bhogakarA Adi digkumArikAoM ne Akara prabhu kI mAtA kA sUtikA karma kiyA / saudharma bhAdi indroM ne bhagavAna ko meru parvata para lejAkara atipANDuka zilA para unakA janmAbhiSeka kiyA / ' janmAbhiSeka hone para indra ne prabhu ko mAtA kI goda meM rakha diyaa| mAtA pitA ne vAlaka kA janmotsava kiyaa| jaba bhagavAna garma meM the taba mAtA ko dharma karane kA dohada utpanna huA thA isalie bAlaka kA nAma dharma rakhA / bhagavAna zizu bhavasthA ko pAra kara yuvA hue / yuvAvasthA meM bhagavAna ke zarIra kI u~cAI 45 dhanuSa thiiN| aneka rAjakumArioM ke sAtha bhagavAna kA vivAha humaa| janma se DhAI lAkha varSa bItane para pitA ke Agraha se bhagavAna ne rAjya grahaNa kiyaa| pAMca lAkha varSa taka rAjya karane ke pazcAt bhagavAna ne pravrajyA grahaNa karane kA nizcaya kiyA / tadanusAra lokAntika devoM ne bhI dIkSA lene ke liye vinatI kI / niyamAnusAra bhagavAna ne varSIdAna diyaa| devoM dvArA sajAI gaI 'nAgadattA' nAmaka zivikA meM baiThakara bhagavAna vaprakAcana udyAna meM pdhaare| vahA~ SaSTha tapa kI avasthA meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha mAghazuklA trayodazI ke dina puSya nakSatra meM dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ko usI samaya manaHparyayajJAna utpanna hogayA /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna tIsare dina bhagavAna ne somanasapura ke rAjA dharmasiMha ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / devoM ne vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye / do varSa taka chadmastha avasthA meM rahane ke bAda bhagavAna apane dIkSA sthala vaprakAMcana udyAna meM padhAre / vahA~ dadhiparNa vRkSa ke nIce dhyAna karate hue pauSa mAsa kI pUrNimA ke dina puSya nakSatra meM kevalajJAna prApta kiyA / devoM ne kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa kI racanA huI / usameM bhagavAna ne ratna-siMhAsana para baiThakara upadeza diyA / upadeza sunakara puruSasiMha vAsudeva ne samyatkva prApta kiyA / sudarzana baladeva ne zrAvaka ke vrata grahaNa kiye / ariSTa Adi 43 gaNadhara.bane / bhagavAna kA caitya vRkSa pAMca sau cAlIsa dhanuSa U~cA thaa| bhagavAna ke zAsana meM kinara nAma kA yakSa evaM kaMdarpA nAmaka zAsanadevI huii| .. bhagavAna ke parivAra meM 64 hajAra sAdhu, 62 hajAra cArasau sAdhviyoM 900 caudaha pUrvadhara, 3 hajAra chasau avadhijJAnI, 45 sau manaHparyayajJAnI, 7 hajAra vaikriyalabdhidhArI, do hajAra bhATha.sau vAda landhivAle, do lAkha cAlIsa hajAra zrAvaka*, evaM cAra lAkha teraha hajAra zrAvikAe~ thiiN| mahAvata meM DhAI lAkha varNa vyatIta karane bAda bhagavAna apanA nivaNikAla samIpa jAna kara sametazikhara para padhAre / vahA~ ATha sau muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyaa| eka mAsa ke anta meM jyeSTha mAsa kI zukla paMcamI ke dina puSya nakSatra meM nirvANa prApta kiyA / __ bhagavAna ne kumArAvasthA meM DhAI lAkha varNa, rAjya meM pAMca lAkha evaM vrata meM DhAI lAkha varSa vyatIta kiye / isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu dasalAkha varSa kI thI / anantanAtha bhagavAna ke nirvANa ke bAda sAgaro. pama bItane para bhagavAna dharmanAtha mokSa meM gaye / *anyatra do lAkha cAra hajAra zrAvakoM kA ullekha hai|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 83 16. bhagavAna zAntinAtha prathama bhava jambU dvIpa ke bharatakSetra meM ratnapura nAma kA ramaNIya nagara thA / vahA~ 'zrISeNa' nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / unakI 'abhinanditA' evaM 'zikhinanditA' nAmakI do rAniyA~ thIM / eka dina abhinanditA rAnI ne svapna meM apanI goda meM candra aura sUrya ko khelate hue dekhaa| usake phala svarUpa mahArAnI abhinanditA ne eka sAtha do putra ratnoM ko janma diyA jisameM eka kA nAma induSena aura dUsare kA nAma vinduSena rakhA gayA / donoM ne kalAcArya ke pAsa rahakara zikSA prApta kI / ve yuvA hue / usI nagara meM satyako nAma kA upAdhyAya rahatA thA / usako patnI kA nAma jambukA thA aura putrI kA nAma satyabhAmA / acala grAma meM dharanIjaTa nAma kA vedoM meM pAraMgata brAhmaNa rahatA thA / usakI yazobhadrA nAma kI patnI thI / yazobhadrA ne naMdibhUti aura zivabhUti nAma ke do putroM ko janma diyA / dharaNIjaTa kI kapilA nAma kI eka rakhaita dAsI thI usase kapila nAmaka putra huaa| kapila vuddhimAna thA / jaba dharaNIjaTa apane putroM ko abhyAsa karAtA thA taba vaha pAsa meM baiTha kara pATha yAda kara letA thA / usane alpakAla meM pANDitya prApta kara liyA / apane ko yogya aura samartha jAnakara kapila ghara chor3a kara videza calA gayA / apane gale meM do yajJopavIta dhAraNa karake apane Apako uttama brAhmaNa batAne lagA / vaha ghUmatA huA ratnapura AyA / vahA~ usane mahopAdhyAya satyako ko apanI vidvattA se khUba prabhAvita kiyA / dhIre dhIre donoM kA saMparka gAr3ha ho gayA / satyakI ne apanI sarvAMgasundarI putrI satyabhAmA kA vivAha kapila ke sAtha kara diyA / isa lagna ke sambandha se kapila kI pratiSThA bar3ha gaI / sabhI nagara ke loga kapila ko bhAdara buddhi se dekhane lage 1
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna www eka bAra rAta ke samaya kapila nATaka dekhane gyaa| nATaka dekhakara jaba vApasa ghara lauTa rahA thA taba mArga meM joroM se varSA hone lgii| rAtri kA samaya aura gAr3ha aMdherA hone se usane socA-aMdherI rAta meM kauna dekhatA hai, phira kyoM naye vastroM ko bhigo kara kharAba karU~ ? usane sAre vastra utAra kara bagala meM davA liye aura naMgA hI bhIgatA hubhA ghara pahuMcA aura kapar3e pahina kara daravAjA khaTakhaTAyA / satyabhAmA pati kI rAha dekha rahI thii| usane kivAr3a khola diye| itanI varSA meM bhI pati ke sUkhe vastroM ko dekhakara vaha vicAra meM par3a gii| patnI ko vicAra magna dekhakara kapila ne pUchA-priye ! kisa vicAra meM bhama ho ? usane 'uttara diyA-itanI varSA meM bhI Apake vastra sUkhe haiM isakA kyA kAraNa hai ? kapila ne uttara diyA-"maMtra prabhAva se mere vastra bhIga nahIM sake / " satyabhAmA catura thii| vaha samajha gaI ki kapila avazya hI naMgA hokara bhAyA hai| apane pati ko isa akulInatA se use atyanta kheda huA / use nizcaya ho gayA ki merA pati uccakula kA nahIM hai / aba vaha pati se udAsIna rahane lgii| ' kAlAntara meM vidvAna dharaNIjaTa 'satyakI ke ghara pahu~cA / bhojana ke samaya dharaNIjaTa kapila se alaga baiTha kara bhojana karane lgaa| satyabhAmA dharaNIjaTa ke isa vyavahAra se kapila, ke prati aura bhI bhI saMzayagrasta ho gii.| usane dharaNIjaTa ko saugandha dekara kapila 'ke viSaya meM pUchA / dharaNIjaTa ne kahA-'kapila dAsI putra hai|' apane pati kI kulahInatA se use bar3A duHkha huaa| usane rAjA kI sahAyatA se kapila kA parityAga kara diyaa| vaha rAjA ke mahala meM rAnI ke sAtha tapamaya jIvana bitAne lgii| mahArAjA kI AjJA se kapila ratnapura chor3akara anyatra calA gayA / , - , kozAMbI ke rAjA vala ke zrImatI rAnI se utpanna zrIkAntA nAma kI rUpavatI putrI thii| usane apanI putrI ke lie yogya vara prApta karane ke lie svayambara racA / isa svayamvara meM aneka nagaroMke rAjakumAra upasthita hue| -usameM zrIsena , kA putra indusena, bhI.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra upasthita hubhA / indusena ke rUpa aura guNoM se mugdha ho kara zrIkAMtA ne indusena ke gale meM varamAlA DAla dii| donoM kA vivAha saMpanna ho gayA / balarAjA ne bahuta sA dhana va sAtha meM anantabhatI nAmakI eka vezyAputrI ko dekara sammAna pUrvaka indusena aura zrIkAntA ko vidAI dii| donoM ghara pahu~ce / anantamatI atyanta sundarI thI / usake anurama saundarya ko dekhakara rAjakumAra indusena aura vindusena donoM usapara Asakta ho gaye / donoM bhAI use prApta karanA cAhate the| isa bAta ko lekara donoM bhAI yuddha ke lie taiyAra ho gaye / mahArAja zrISena ko jaba isa bAta kA patA lagA to ve tatkAla vahA~ Aye aura apane donoM putroM ko samajhAne lage kintu unakA samajhAnA vyartha gayA / mahArAja nirAza ho kara antaHpura meM cale aaye| unheM putroM kI durdamatA, bhAtR-vaira aura nirlajjatA se bar3A AghAta lagA / nareza aba jIvita rahanA nahIM cAhate the / unhoMne tAlapuTa viSa se vyApta kamala ko sUMghakara prANa tyAga diye / donoM rAniyoM ne bhI mahArAjA kA anusaraNa kiyaa| satyabhAmA ne yaha socakara phUla sUMgha liyA ki agara jItI rahu~gI to kapila mujhe apane ghara jarUra le jAyagA / isa prakAra ye cAroM jIva mara kara jaMbUdvIpa ke uttara kurukSetra meM cugala manuSya ke rUpa meM utpanna hue| zrISena aura abhinanditA tathA zikhinanditA aura satyabhAmA, isa prakAra do yugala sukha pUrvaka jIvana vitAne lage / idhara anantamato vaizyA ko pAne ke liye donoM bhAI yuddha karane lage / usa samaya cAraNamuni vahA~ Ae aura donoM ko upadeza die muni kA upadeza aura apane pUrva janma kA vRttAnta sunakara donoM bhAiyoM ko vairAgya utpanna hogayA / unhoMne cAra hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA grahaNa kI / anta meM donoM bhAiyoM ne ugra tapa kara kevalajJAna prApta kiyA / zarIrAnta ke bAda ve mokSa meM gye| dvitIya aura tRtIya bhava - . zrISenarAjA Adi cAroM yugalika bhava ko pUrta kara mRtyu ke pazcAt saudharma devaloka meM devarUpa se utpanna hue /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna caturtha aura paMcama bhava vaitADhyaparvata kI uttara zreNI meM rathanupuracakravAla nAma ke nagara meM jvalanajaTI nAma kA vidyAdharoM kA rAjA rahatA thaa| usakI patnI kA nAma vAyuvegA thA / usake arkakIrti nAma kA putra aura svayaMprabhA nAma kI putrI thii| svayaMprabhA anupama sundarI thii| usakA vivAha tripRSTa nAma ke prathama vAsudeva ke sAtha kiyA gyaa| vAsudeva tripRSTa ne prasanna hokara apane zvasura jvalanajaTI ko donoM zreNiyoM kA rAjA bnaayaa| arkakIrti kA vivAha vidyAdhara rAjA medhavana kI putrI jyotirmAlA ke sAtha huA / zrISena rAjA kA jIva saudharma devaloka kA bhAyu pUrA kara jyotirmAlA ke garbha meM utpanna hatA / garbhakAla pUrA hone para jyotimAlA ne apratima tejavAle putra ko janma diyA / usake tejasvI rUpa ko dekhakara usakA nAma 'amitateja' rakkhA / idhara jvalanajaTI ne apane putra arkakIrti ko rAjya dekara cAraNamuni ke pAsa dIkSA grahaNa karalI / satyabhAmA kA jIva prathama devaloka se cavakara jyotirmAlA kI kukSi se putrI rUpa meM utpanna huA / usakA nAma 'sutArA' rakhA gayA / / abhinanditA kA jIva saudharmakalpa se cabakara svayaMprabhA ke garbha se putra rUpa meM utpanna huaa| usakA nAma zrIvijaya rakhA gyaa| svayaMprabhA ke eka vijayabhadra nAmakA dUsarA putra janmA / zikhinanditA kA jIva saudharmakalpa se cavakara svayaMprabhA ke garbha se jyoti.prabhA nAmakI putrI ke rUpa meM jnmaa| sutArA kA vivAha zrIvijaya ke sAtha evaM jyotiHprabhA kA vivAha amitateja ke sAtha hubhA / satyabhAmA ke pati kapila kA jIva aneka yoniyoM meM paribhramaNa karatA huA camaracaMcA nAma kI nagarI meM, azanighoSa nAma kA vidyAgharoM kA prasiddha rAjA humA /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIthaGkara caritra eka bAra rathanupuracakravAla nagara meM abhinandana jaganandana aura jvalanajaTI muniyoM kA Agamana huA / mahArAja arkakIrti ne unakA upadeza sunA aura ve putra amitateja ko rAjya dekara dIkSita ho gye| tripRSTa vAsudeva kI mRtyu ke bAda usake putra zrIvijaya rAjA bane aura acala valadeva ne dIkSA dhAraNa karalI / ekabAra amitateja apanI vahana sutArA bhaaura bahanoI zrIvijaya se milane ke lie potanapura gayA / vahA~ jAkara usane dekhA ki sAre nagara meM utsava manAyA jA rahA hai / amitateja ne pUchA Aja akAraNa hI zahara meM utsava kisaliye manAyA jA rahA hai ? zrIvijaya ne uttara diyA dasa dina pahale eka bhaviSyavettA yahA~ AyA thaa| usane kahA thA ki Aja se sAtaveM dina potanapura ke rAjA para vijalI giregI / yaha sunakara maMtriyoM kI salAha se maine sAta dina ke liye rAjya chor3a diyA aura rAjya siMhAsana para eka yakSa kI mUrti ko vaiThA diyA / maiM AyaMbila tapa karatA huA dharmadhyAna meM samaya vitAne lgaa| sAtaveM dina bijalI girI aura yakSa kI mUrti ke Tukar3e-Tukar3e ho gaye / merI prANa rakSA huI isIlie sAre zahara meM utsava manAyA jA rahA hai|" ___ yaha suna bhamitateja aura jyotiprabhA ko bar3I prasannatA huI / thor3e dina rahakara donoM pati-patnI apane dezako cale gaye / ekabAra rAjA zrIvijaya rAnI sutArA ke sAtha vana vihAra ke lie jyotirvana meM gaye / usa samaya kapila kA jIva azanighoSa pratAraNI vidyA kA sAdhana kara udhara se A rahA thA usakI dRSTi sutArA para pdd'ii| pUrva janma ke sneha ke vaza vaha usa para Asakta ho gayA aura usane usakA apaharaNa karane kA nizcaya kiyA / usane vidyA ke
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna bala se eka sundara aura svarNavarNI hiraNa banAyA / usa hiraNa ko bhAgate hue sutArA ne dekha liyA aura apane svAmI se kahA-prANanAtha ! mujhe yaha hiraNa caahiye| zrIvijaya hariNa ko pakar3ane ke liye usake pIche daur3A / 'vaha' bahuta dUra nikala gayA / sutArA ko akelI pAkara azanighoSa ne use uThA liyA aura usakI jagaha banAvaTI sutArA rakhadI / azanighoSa sutArA ko lekara bhAga nikalA / banAvaTI sutArA jora-jora se cillAI 'mujhe kukkuTa sarpa Dasa gayA / hAya mai marI !' yaha AvAja sunate hI rAjA ghabar3AyA aura zIghratA se daur3akara vahA~ aayaa| usane behoza sutArA ke aneka ilAja kiye magara koI lAbha nahIM huA aura rAnI mara gaI / rAnI kA viyoga rAjA saha nahIM skaa| usane eka bar3I citA taiyAra karavAI aura apanI rAnI ke sAtha vaha bhI citA meM jAkara baiTha gayA / dhU dhU karake citA jalane lgii| usI samaya do vidyAdhara Aye / unhoMne pAnI maMtrita karake citA para DAlA / citA zAnta ho gaI aura usameM se nakalI sutArA ke rUpa meM pratAraNI vidyA aTTahAsa karatI huI bhAga gii| yaha saba Azcarya dekhakara zrIvijaya ne Agantu : vidyAdharoM se pUchA Apa kauna haiM ? yaha citA kaise ghujha gaI bhaura marI huI sutArA kahA~ adRzya ho gaI ? vidyAdhara ne kahA-zrIvijaya 1 merA nAma saMbhinnazrota hai / yaha merA putra dIpazikha hai| hamane apane svAmI amitatez2a kI bahana sutArA ko jabaradastI haraNa karate hue azanighoSa ko dekhA / hamane usakA rAstA rokA aura usase lar3ane ko taiyAra hue / itane meM sutArA ne kahA vidyAdharo ! tuma turata jyotirvana meM jAo aura unake prANa bacAo / mujhe marI samajhakara kahIM ve prANa na de deN'| 'unako azanighoSa dvArA mere apaharaNa ke samAcAra denA / ve Akara merA avazya uddhAra kreNge| hama yaha sunate hI turanta idhara daur3a bhAye
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra aura maMtravala se agni ko bujhA diyA / vanAvaTI sutArA jo maMtrabala se banI huI thI vaha bhAga gaI / zrIvijaya rAjA ne jaba yaha ghaTanA sunI to vaha bar3A kruddha huA usane azanighoSa se yuddha kara sutArA ko mukta karane kA nizcaya kiyaa| vaha vidyAdharoM ke sAtha vaitAdhya parvata para AyA aura vahAM ke rAjA amitateja se milA / amitateja ko jaba apanI bahana ke apaharaNa kA patA lagA to vaha bhI bar3A kruddha huaa| usane zrIvijaya ke sAtha apanI vizAla senA bhejI / zrIvijaya ne mahAjvAlA nAma ko vidyA kI sahAyatA se azanighoSa kI tamAma senA naSTa kara dI / azanighoSa apane prANa bacAne ke liye vahAM se bhaagaa| mahAjvAlA bhI usake pIche par3agaI / azanighoSa bharatArddha meM sImaMta giripara kevalajJAna prApta acala baladeva muni kI zaraNa meM gayA / azanighoSa ko kevalI sabhA meM baiThA dekha mahAjvAlA vApasa lauTa aaii| mahAjvAlA ke mukha se acala baladeva muni ko kevalajJAna hone kI vAta sunakara amitateja sutArA aura zrIvijaya vimAna meM baiThakara muni ke darzana ke liye sImaMtagiri para aaye| kevalI ko vandana kara unakI dezanA sunane lge| dezanA samApti ke bAda azanighoSa ne acala kevalI se pUchAmere mana meM koI pApa nahIM thA phira bhI mai sutArA kI ora itanA kyoM AkRSTa huA aura maine usakA apaharaNa kyoM kiyA ? acala kevalI ne satyabhAmA aura kapila kA pUrvavRttAMta sunAyA aura kahA ki-pUrvabhava kA sneha hI isakA mukhya kAraNa thA / apane pUrva janma kA vRttAMta sunakara azanighoSa ko vairAgya utpanna ho gayA usane acala kevalI ke samIpa dIkSA dhAraNa karalI / amitateja ne pUchA-he bhagavan ! maiM bhanya hU~ yA abhavya hU~? kevalI ne kahA-amitateja tuma Aja se nauveM bhava meM solahave tIrthaGkara aura pAMcaveM cakravartI banoge aura zrIvijaya rAjA tumhArA prathama putra aura prathama gaNadhara vnegaa|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 Agama ke anamola ratna M kevalI ke mukha se apanA bhaviSya sunakara amitateja tathA zrIvijaya ne dIkSA grahaNa kI aura anta meM apanI Ayu kA kSaya sannikaTa jAna kara donoM muniyoM ne pAdopagamana saMthArA kara liyA / saMthArA ke calate zrIvijaya muni ke mana meM apane pitA tripRSTha vAsudeva kA smaraNa ho AyA / ve socane lage-mere pitA to tIna khaNDa ke svAmI the unheM vAsudeva pada milA thA kintu mai eka sAdhAraNa rAjA hI banA rhaa| aba yadi merI sAdhanA kA uttama phala ho to maiM bhI vAsudeva baneM aura tIna khaNDa para ekachatra rAjya karU~ / zrIvijaya muni ne apanI utkRSTa. sAdhanA kA isa prakAra nidAna kara liyaa| amitateja muni ne nidAnarahita saMyama sAdhanA kii| donoM munivara Ayu pUrNa karake prANata nAma ke dasaveM kalpa meM susthitAvarta aura nanditAvarta nAmake vimAna ke svAmI maNicUla aura divyacUla nAma ke deva hue / vahAM unhoMne bIsa sAgaropama kI Ayu prApta kii| chaThA aura sAtavA~ bhava : jambUdvIpa kI sItA nadI ke dakSiNa taTa para zubhA nAma kI ramaNIya nagarI thii| vahA~ ke zAsaka kA nAma stimitasAgara thA / usakI vasundharA aura anuddharA nAma kI do rAniyA~ thiiN| eka rAtri meM mahArAnI vasundharA ne baladeva ke janma kI sUcanA dene vAle cAra mahAsvapna dekhe / amitateja kA jIva prANata kelpa se cyuta hokara vasundharA kI kukSi meM utpanna huA / garbhakAla ke pUrNa hone para vasundharA rAnI ne zrIvatsa ke cinha vAle zvetavarNI eka sundara putra ko janma diyaa| bAlaka kA nAma 'aparAjita' rakhA gayA / anuddharA devI ne bhI vAsudeva ke janma ke sUcaka sAta mahAsvapna dekhe / garbhakAla pUrNa hone para anuddharA ne zyAmavarNI eka sundara putra ko janma diyAM / usakA nAma 'anantavIrya' rakhA gyaa| donoM ne kalAcArya ke pAsa rahakara tatkAlIna samasta vidyAe~ sIkhalI / ve yuvA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra eka vAra stimitasAgara vana-vihAra ke lie udyAna meM gayA / svayaMprabha nAma ke AcArya ko vRkSa ke nIce dhyAna karate hue dekhA / vaha unake pAsa baiThA / dhyAna samApta hone para munivara ne use upadeza diyA / muni kA upadeza sunakara use vairAgya utpanna ho gayA / apane putra anantavIrya ko rAjagaddI para sthApita kara usane pravajyA grahaNa kara lI / bahuta kAla taka saMyama kI ArAdhanA kii| eka bAra mana se cAritra kI virAdhanA ho gaI jisakI vajaha se vaha mara kara bhavanapati ke indra camara ke rUpa meM janmA / ___anantavIrya apane bar3e bhrAtA aparAjita kI sahAyatA se rAjya kA saMcAlana karane lgaa| eka samaya koI vidyAdhara usakI rAjadhAnI meM A nikalA / usake sAtha una donoM kI mitratA ho gaI / isase prasanna ho kara vidyAdhara ne donoM bhAiyoM ko mahAvidyA pradAna kii| bhanantavIrya ke yahA~ barI aura kirAtI nAma kI do dAsiyA~ thIM / ve saMgIta nRtya evaM nATyakalA meM bar3I kuzala thiiN| ve samaya samaya para saMgIta aura nRtya se donoM bhAiyoM kA manoraMjana karatI thIM / eka samaya anantavIrya aura aparAjita rAjasabhA meM nRtyAMganAoM kI nRtyakalA kA Ananda le rahe the ki acAnaka kautukapriya nArada jI vahAM A phuNce| donoM bhAI nRtya dekhane meM itane tallIna ho gaye the ki unheM nArada jI ke Ane kA koI patA hI na lagA / isI vajaha se ve nAradajI kA yathocita sanmAna nahIM kara sake / basa phira kyA thA ! nAradajI atyanta Rddha hue aura vinA kucha kahe vahA~ se cala diye / mArga meM socane lage-ve donoM bhAI bar3e abhimAnI haiN| inheM apane vaibhava kA garUra hai / avazya hI unheM apanI magarUrI kA majA cakhanA hogA / isa prakAra vicAra karate nAradajI vaitAtya parvata para vidyAdharoM ke rAjA damitAri kI rAjasabhA meM pahu~ce / mahArAja damitAri ne nAradajI kA yathocita sammAna kara unheM U~ce Asana para viThalAyA / nAradamuni ne AzIrvAda dekara kuzala prazna pUchA / yathocita
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mmmmmmmmmmmmmmm uttara dekara damatAri ne kahA-munivarya ! Apa aneka sthaloM meM ghUmate hai / bhaneka cIjeM dekhate haiM aura aneka bAteM sunate haiM isaliye kRpAkara aisI Azcaryajanaka vAta vatalAie jo mere liye naI ho| nAradajI isI avasara kI khoja meM the| ve bole "mahArAja ! maiM Aja hI eka adbhuta Azcarya dekha kara AyA huuN| maiM 'zubhA' nAma kI 'nagarI meM gayA thaa| vahA~ anantavIrya ke darabAra meM kirAtI aura varvarI nAma kI do nRtyAganAe~ haiM / ve saMgIta, nATaya aura vAdhakalA meM atyanta nipuNa haiN| unakI kalA dekhakara maiM daMga raha gayA / svarga kI apsarA taka unake sAmane tuccha lagatI haiM / he narAdhira ve nRtyAganAe~ terI rAja-sabhA ke yogya hai|" isa prakAra Aga ko cinagArI pheMka kara nAradajI "vahA~ se cala diye| nArada jI kI bAta sunate hI tIna khaNDa ke adhipati damitAri ne rAjadUta ko bulAyA aura use anantavIrya ne pAsa jAne kA Adeza diyaa| rAjA ke Adeza se dUta anantavIrya ke pAsa pahu~cA aura usakA Adeza sunAte hue kahA-mahArAja | bhApakI sabhA meM barI aura kirAtI nAma kI jo do nRtyAMganAyeM haiM unheM hamAre svAmI damitAri ko bheMTa svarUpa mejo / yaha damatAri kI rAjAjJA hai| ___ anantavIrya ne dUna se kahA-tuma jaao| hama bAda meM vicAra karake dAsiyoM ko bheja deNge| dUtake cale jAne para donoM bhAIyoM ne vicAra kiyA ki-damitAri 'vidyA ke bala para hI apane para zAsana karatA hai| hama bhI yadi vidyA 'ghara kI dI huI mahAvidyA ko siddha karaleM tA phira hama use Takkara le skeNge| ve aisA vicAra kara hI rahe the ki vijJapti Adi vidyAe~ svataH prakaTa huI aura unake zarIra meM samA gaI / vidyA kI prApti se donoM bhaI bar3e zaktizAlI ho gye| aba unhoMne damitAri kI AjJA ko tiraskAra pUrvaka TAla diyA /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ torthaGkara caritra jaba damitAri ke pAsa dAsiyoM nahIM pahucI to usane kaThora Adeza ke sAtha punaH ThUna ko anantavIrya ke pAsa bhejaa| dUta anantavIrya ke pAsa AyA aura tiraskAra pUrvaka bolA-damitAri kA yaha Adeza hai ki nartakiyoM ko zIghra hI meja diyAAya nahIM to tumhe rAjyabhraSTa kara' diyA jaaygaa| yaha sunakara anantavIrya ko yadyapi bahuta krodha AyA kintu ThIka avasara nahIM hai yaha Anakara apanA krodha prakaTa nahIM hone diyA / vaha gambhIra svara meM bolA-mahArAja damitAri kI yahI icchA hai to mai avazya hI tumhAre sAtha dAsiyoM ko bhejatA huuN| tuma abhI Thaharo saMdhyA ke samaya donoM dAsiyA~ tumhAre pAsa A jAvegI / ___rAjadUta saMtuSTa ho kara vizrAma sthAna para calA gyaa| vidyA ke vala se anantavIrya aura aparAjita ne varvarI aura kirAtI kA rUpa dhAraNa kiyA aura dUta ke pAsa Akara kahane lagI-mahArAja anantavIrya ne hameM Apake pAsa damitAri kI sevA meM pahuMcane ke lie bhejA hai mataeva caliye hama taiyAra haiN| dUta bar3A prasanna huaa| vaha donoM dAsiyoM ko sAtha meM le mahArAja kI sevA meM upasthita ho gayA / dAsiyoM ko AyA dekha mahArAja damitAri bar3A prasanna hubha / damitAri ne donoM nRtyAMganAoM ko nRtyakalA pradarzita karane kI AjJA dii| mahArAja kI ajJA se una naTiyoM ne apanI nATayakalA kA apUrva paricaya denA prAraMbha kiyaa| raMgamaMca para nAnA prakAra ke abhinaya dikhA kara mahArAja damitAri ko evaM darzakoM ko mugdha kara diyaa| unake kalAkauzala ko dekhakara damitAri utsAha ke sAtha nartakiyoM se colAsacamuca hI tuma kalA-jagata kI ratna ho / mai tuma para prasanna huuN| tuma Ananda se merI putrI 'kanakadhI' kI sakhiyA~ vanakara raho aura use nRtya-gAna Adi kI zikSA do|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ____mahArAja kI AjJA se kapaTaveSI ve dAsiyA~ kanakadhI ke sAtha rahane lagI aura use nATya-kalA sikhAne lagI / bIca bIca meM aparAjita, anantavIrya ke rUpa guNa aura zaurya kA guNagAna bhI kara diyA karatA thaa| aparAjita se anantavIrya kI prazaMsA sunakara kanakazrI ne aparAjita se pUchA-tuma jisakI prazaMsA karatI ho vaha kaisA hai ? usane kahA-anantavIrya zubhA nagarI kA mahAparAkramI rAjA hai usakA rUpa kAmadeva ke rUpa ko lajjita 'karatA hai / zatruoM kA vaha kAla hai / adhika kyA kahU~ usake samAna isa pRthvI para dUsarA koI nahIM hai| ____anantavIrya ke guNagAna sunakara kanakadhI usako dekhane ke liye lAlAyita ho utthii| vaha aba sadA anantavIrya kA dhyAna karane lgii| use vicAra mana dekhakara aparAjita ne kahA-sundari ! Ajakala tuma cintAmana kyoM dikhAI detI ho? isa para kanakazrI ne kahA-jaba se maiMne anantavIrya kI prazaMsA sunI hai tabhI se maiM usase milane ke liye lAlAyita ho uThI huuN| isa para aparAjita ne kahA-bhadre ! cintA mata karo, agara cAhogI to anantavIrya ko mai tumhAre sAmane upasthita kara sakatI huuN| kanakadhI bolI-sakhi ! merA aisA bhAgya hI kahA~ hai jo ki mujhe anantavIrya ke darzana hoN| agara tU mujhe unake darzana karA degI to maiM janma bhara terA upakAra nahIM bhUlUMgI / kanakadhI kI bAta sunate hI donoM bhrAtAoM ne apanA bhasalI rUpa prakaTa kara diyA / rAjakumArI sacamuca hI anantavIrya ko apane sammukha pAkara staMbhita raha gaI / anantavIrya ke adbhuta rUpa ko dekha kara vaha usa para Asakta hogaI / anantavIrya bhI kanakadhI ke rUpa para mugdha ho gayA / ____ anantavIrya bolA-kanakI! agara zubhA nagarI ko sAmrAjJI banane kI inchA ho to tuma mere sAtha clo|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANNA tIrthakara caritra kanakazrI ne kahA-prANanAtha ! maine apanA jIvana Apake caraNoM meM samarpita kara diyA hai| bhava Apa merA zIghra hI pANigrahaNa karake mujhe kRtArtha kreN| anantavIrya ne kahA-yadi tumhArI aisI hI icchA hai to hama apanI rAjadhAnI meM caleMge aura vahIM samasta vivAha-vidhi kreNge| kanakazrI ne kahA- mai calane ko taiyAra hU~ kintu mujhe apane pitA kA bhaya lagatA hai kAraNa ki unheM isa ghaTanA kA patA laga jAyagA to ve ApakA aniSTa karane meM kiMcit bhI vilamba nahIM kreNge| anantavIrya bolA-priye ! bhayabhIta hone kI bhAvazyakatA nahIM hai| tumhAre pitA meM cAhe jitanI tAkata ho kintu ve hamArA kucha bhI bigAr3a nahIM skte| yadi unhoMne yuddha kI sthiti paidA kI to usakA pariNAma unheM hI bhugatanA pdd'egaa| tuma nirbhaya hokara hamAre sAtha clo| rAjakumArI unake sAtha ho gaI / aparAjita aura kanakadhI ke sAtha anantavIrya rAjasabhA meM pahu~cA / rAjA aura sabhAsada anantavIrya ko kanakzrI ke sAtha dekha Azcaryacakita ho gye| anantavIrya gambhIra vANI meM bolA- he damitAri aura usake subhaTo senApatiyo ! hama anantavIrya aura aparAjita rAjakanyA kanakadhI ko le jA rahe haiN| tumane hamArI dAsiyA~ cAhI thI ve tumheM na milI kintu Aja hama tumhArI rAjakanyA ko le jArahe haiM, jisameM sAhasa ho ve hamArA mArga rokeM / tumheM hamane sUcanA de dI hai| bAda meM yaha mata kahanA ki mahArAja anantavIrya rAjakumArI ko curAkara bhAga gayA hai|" itanA kaha kara anantavIrya rAjakumArI ko uThAkara vahA~ se cala diyaa| aparAjita bhI unhIM ke sAtha ho gyaa| rAjakumArI ko daravAra ke bIca meM se uThAkara lejAte hue anantavIrya ko dekhakara damitAri ke krodha kI sImA na rhii| usane tatkAla apane yoddhAoM ko unake pIche daudd'aayaa| damitAri kI vizAla senA ko apanI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna wwwwwwwwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwwwwwwwwwwwwwwwwwmmmmm ora Ate dekha donoM bhAI yuddha ke liye sAvadhAna ho gaye / anantavIrya ne bhI vidyA kI sahAyatA se vizAla senA banA lI / donoM senAoM meM jamakara yuddha hone lagA / anantavIrya bhaura aparAjita ke raNa kauzala aura vIratA ke sAmane damitAri kI senA hatotsAha hogii| damitAri apanI senA kI yaha hAlata dekhakara ratha para car3hakara yuddha maidAna meM AgayA / usane anantavIrya ko lalakArA / phira kyA thA, donoM vIroM meM DaTakara yuddha hone lgaa| anantavIrya kI jabaradasta tAkata ko dekhakara damitAri ne anta meM cakra kA sahArA liyA / cakra ko AtA dekha anantavIrya ne use apane hAtha meM jhela liyA aura usI cakra ko damitAri ke ziraccheda ke liye pheMkA / cakra ne damitAri kA ziraccheda kara diyA / usI samaya devoM ne AkAza se puSpa vRSTi kI aura anantavIrya ko tInakhaNDa ke svAmI vAsudeva ke rUpa meM ghoSita kiyA / aparAjita baladeva bane / samasta vidyAdharoM ne evaM unake rAjAoM ne, unako AdhInatA svIkAra kara lI / / / - vAsudeva anantavIrya evaM baladeva aparAjita rAjakumArI kanakazrI ke sAtha zubhA nagarI ke liye ravAnA hue| mArga,meM kIrtidhara kevalI ke darzana kiye| kIrtighara kevalI ke mukha se apane pUrvajanma kA vRtAnta sunakara kanakadhI ko vairAgya utpanna ho gyaa| zubhA nagarI meM Ane ke bAda kanakadhI ne svayaMbhava kevalI se pravrajyA grahaNa kara lii| vAsudeva bhanantavIrya apane bhAI aparAjita ke sAtha rAjalakSmI bhogane lge| aparAjita baladeva kI 'vIratA' nAma kI rAnI se sumati nAma kI kanyA huii| vaha bar3I dharmAtmA thii| usane eka bAra muni ko supAtra dAna diyA thA jisake prabhAva se devatAoM ne pAMca divya prakaTa "kiye / sumati ne sAta sau kanyAoM ke sAtha pravajyA grahaNa kI aura , kaThora tapa kara kevalajJAna prApta kiyaa| anta meM vaha mokSa meM gaI /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra kAlAntara meM vAsudeva anantavIrya caurAsI lAkha pUrva kI Ayu bhogakara nikAcita karma se prathama naraka meM utpanna hue| vahAM kyAlisa hajAra varSa taka naraka kI vedanA sahana karate rhe| aparAjita baladeva bandhu-viraha se atyanta zokAkula rahane lge| anta meM unheM bhI saMsAra ke prati virakti ho gii| unhoMne jayadhara nAmaka gaNadhara se dIkSA grahaNa kii| unake sAtha solaha hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa ko / isa prakAra aparAjita muni cira kAla taka saMyama kI bhArAdhanA kara anta meM anazana kara acyuta devaloka meM indra hue| ___vAsudeva kA jIva prathama naraka se nikala kara bharata kSetra ke vaitADhya parvata ke gaganavallabhapura ke vidyAdhara rAjA meghavAhana kI patnI meghamAlinI ke garbha meM utpanna huaa| janma hone para bAlaka kA nAma meghanAda rakhA gayA / meghanAda apanI zaktiyoM ke bala se vaitAbya kI donoM zreNiyoM kA rAjA bnaa| eka bAra acyutendra ne apane pUrva bhava ke bhAI ko dekhA aura pratibodha karane aayaa| meghanAda ne apane putra ko rAjya dekara dIkSA le lii| ekabAra ve eka parvata para dhyAna kara rahe the| usa samaya unake pUrva bhava ke vairI, azvagrIva jo prativAsudeva kA putra thA aura isa samaya daitya thA usane unheM dekhA aura dveSAbhibhUta hokara upasarga karane lagA kintu vaha niSphala rahA / munirAja meghavAhana ugratapa kA AcaraNa karate hue anazana karake acyuta devaloka meM indra ke sAmAnika deva rUpa se utpanna hue| AThavA~ aura nauvA~ bhava ___ jambUdvIpa ke pUrvamahAvideha meM sItA nadI ke dakSiNa kinAre maMgalAvatI vijaya meM ratnasaMcayA nAma kI nagarI thii| vahA~ ke zAsaka kA nAma kSemaMkara thaa| usakI ' rAnI kA nAma ratnamAlA thA / ratnamAlA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ne-eka rAtri meM caudaha mahAsvapna aura- 15 vA vana kA svapna dekhaa| aparAjita kA jIva acyuta devaloka se cavakara mahArAnI ratnamAlA ke udara meM utpanna huaa| garbha kAla ke pUrNa hone para, mahArAnI ne putra ko janma diyA / garbhakAla meM mahArAnI ne vajra kA svapna dekhA thA isaliye bAlaka kA nAma vajrAyudha rakkhA / yuvAvasthA meM vajrAyudha kA vivAha lakSmIvatI nAma kI rAjakumArI ke sAtha huA / kAlAntara meM anantavIrya kA jIva acyutakalpa se cavakara rAnI lakSmIvatI kI kukSi se utpanna huA usakA nAma sahasrAyudha rakhA gayA / vaha bar3A huaa| usakA vivAha kanakadhI nAmakI sundara rAjakumArI ke sAtha humaa| ___rAjA kSemakara ko lokAntika devoM ne Akara dIkSA lene kI sUcanA kii| unhoMne vajrAyudha ko rAjya dekara dIkSA lI aura tapa se ghanaghAtI karmoM ko naSTa kara jina hue| vajrAyudha ke zastrAgAra meM cakraratna utpanna huaa| phira anya teraha ratna bhI utpanna hue / cakrAyudha ne ratnoM kI sahAyatA se chaH khaNDoM para vijaya prApta kara cakravartI pada prApta kiyaa| kAlAntara meM ktrAyudha ne apane putra sahasrAyudha ko rAjya dekara kSemakara kevalI ke pAsa dIkSA grahaNa karalI / sahasrAyudha ne bhI kucha kAla ke bAda pihitAzrava nAma ke muniyoM ke samIpa dIkSA lii| anta meM donoM rAjamuniyoM ne ISat prAgbhAra parvata para pAdopagamana anazana- kiyaa| ___Ayu pUrNa hone para donoM muni tIsare praiveyaka meM ahamIndra, hue| aura-vahA~ paccIsa sAgaropama Ayu prApta kii| / / / dasavA~ aura gyArahavA~ bhava '.. jambUdvIpa ke pUrva mahAvideha ke bhUSaNarUpa puSkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI nAma kI nagarI thii| vahA~ dhanaratha nAma ke tIrthakara rAjA rAjya, karate the| unakI rUpa aura lAvaNya se yukta do, rAniyA~ thii| jisameM eka kA nAma prIyamatI aura dUsarI kA nAma mano
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra ramA thA / graiveyaka kA Ayu pUrA kara vajrAyudha kA jIva mahArAnI prIyamatI ke udara meM megha kA svapna sUcita kara utpanna huA / janmane para bAlaka kA nAma megharatha rakhA / sahasrAyudha kA jIva bhI devaloka se cavakara manoramA ke udara meM bhAyA / janmalene para usakA nAma dRDharatha rakhA gayA / donoM bAlakoM ne kalAcArya ke pAsa samasta kalAoM kA abhyAsa kiyA / 7 19 sumandirapura ke mahArAjA nihatazatru ko tIna putriyAM thIM / unameM priyamitrA aura manoramA kA vivAha yuvarAja megharatha ke sAtha huA evaM choTI rAjakumArI sumati kA vivAha dRDharatha ke sAtha saMpanna huaa| ye donoM rAjakumAra sukhapUrvaka kAla yApana karane lage / kAlAntara meM rAjakumAra medharatha kI rAnI priyamitrA ne eka putra ko janma diyA / usakA nAma nandiSeNa rakhA gayA / manoramA ne bhI meghasena nAmaka putra ko janma diyA / rAjakumAra dRDharatha kI patnI ne bhI eka sundara putra ko janma diyA / usakA nAma rathasena rakhA gayA / kuchakAla ke bAda lokAntika devoM ne Akara mahArAja dhanaratha se nivedana kiyA- "svAmin ! aba Apake dharmatIrtha pravartana kA samaya A gayA hai / kRpA kara loka hita ke liye Apa pravrajyA grahaNa kareM" ve to tIna jJAna ke dhanI aura saMsAra se virakta the ho / yogya avasara bhI A gayA thA / ataeva mahArAja ne yuvarAja megharatha ko rAjyabhAra sauMpA aura rAjakumAra dRDharatha ko yuvarAja pada pradAna kara varSodAna diyA aura saMsAra chor3a kara dIkSA grahaNa kI / kaThora tapa kara kevalajJAna prApta kiyA aura dharma tIrthaM kA pravartana kiyA / megharatha rAjA nyAya aura nIti se rAjya saMcAlana karane lage / - unake rAjya meM samasta prajA sukha pUrvaka rahatI thI / mahArAjA svayaM dhArmika hone se prajA meM bhI dhArmika vAtAvaraNa phailA huA thA /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 Agama ke anamola ratna - wwwwwwwwwwwww eka dina mahArAja megharatha pauSadhazAlA meM pauSadha kara rahe the ki sahasA eka bhayabhIta kabUtara mahArAja megharatha kI goda meM Akara baiTha gayA / kabUtara ghabar3AyA huA thA aura bhaya se kAMpa rahA thA / vaha manuSya kI bolI meM bolA-mahArAja ! merI rakSA kro| mujhe bacAo / mahArAja megharatha ne atyanta prema se usakI pITha para hAtha pherA aura kahA kabUtara ! tumheM Darane kI jarUra nahIM hai| mere rahate terA koI vAla bhI nahIM ukhAr3a sakatA / tuma nirbhaya hokara rho| itane meM eka bAja AyA aura mAnava bolI meM bolA rAjan ! yaha kabUtara merA bhakSya hai / mai kabhI kA bhUkhA huuN| ataH isa kabUtara - ko Apa lauTA deN|, maiM ise khAkara apanI bhUkha zAnta karanA cAhatA huuN| megharatha-cAja ! tuma kabUtara ke sivAya jo cAho mAMga sakate ho / yaha kabUtara ava merI zaraNa meM A gayA hai / maiMne ise prANarakSA kA AzvAsana de diyA hai / ataH kisI bhI sthiti meM yaha kavUtara terA bhakSya nahIM bana sakatA / ' vAja bolA-narAdhipa ! bhApa kabUtara kI rakSA karate haiM to merI bhI rakSA kiijiye| mujhe bhUkha se tar3aphate hue marane se bacAiye / prANI jaba taka kSudhAtura rahatA hai tabataka use dharmAdharma kA vicAra nahIM aataa| kSudhA kI zAnti ke bAda hI maiM ApakI dharma kI bAte sunU~gA / prathama merA bhakSya mujhe dIjiye / kabUtara merA bhakSya hai / maiM mAMsAhArI huuN| ataH mAMsa khAkara hI- maiM tRpta ho sakatA huuN| megharatha-vAja ! kyA tU mAMsa hI khAtA hai ? dUsarA, kucha bhI nahIM khA sakatA ? yadi aisA hI hai, to le, maiM terI icchA pUrI karane ko taiyAra huuN| tUjhe kevala mAMsa hI cAhiye to maiM apane zarIra ke mAMsa ko kATa kara kabUtara ke barAbara tujhe detA huuN| phira to tU isa kabUtara kI mAMga nahIM karegA? ... /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra bAja-nahIM mahArAja ! mujhe kabUtara nahIM cAhiye agara Apa apane zarIra kA mAMsa kATakara dege to mai use hI khA kara tRpta ho jaauuNgaa| ___mahArAja megharatha ne binA kucha vicAra kiye kabUtara kI prANarakSA ke hetu usI kSaNa churI aura tarAjU maMgavAyA / tarAjU ke eka palle meM kabUtara ko biThAyA bhaura mahArAja svayaM apane zarIra kA mAMsa kATakara dUsare palle meM rakhane lage / yaha dekhakara rAjya parivAra hAhAkAra kara uThA / rAniyA~, rAjakumAra, mantrIgaNa evaM prajAgaNa bhAkrandana karane lge| mahArAja ko aisA na karane liye khUba samajhAne lage "mahArAja! Apa pRthvI pAlaka haiM / ApakI deha prajA kI, rASTra kI saMpatti hai / Apa ke cale jAne se sArA rASTra anAtha ho jaayegaa| kabUtara to eka kSudra prANI hai / usakI rakSA ke liye amUlya deha ko naSTa karanA ucita nahIM hai / eka kabUtara ke duHkha kA Apa itanA dhyAna rakhate haiM to hamAre Akrandana duHkha para Apa kA dhyAna kyoM nahIM jA rahA hai ? mahArAja megharatha samasta prajAjanoM evaM parivAra ke sadasyoM ko AzvAsana dete hue kahane lage-prajAjano ! yaha deha eka dina avazya naSTa honevAlA hai| agara isa deha ke vilInIkaraNa se eka prANI ke prANa baca sakate haiM to isa se bar3hakara aura kyA puNya ho sakatA hai ? Apa saba moha aura sneha se prerita ho kara itanA bhAkranda kara rahe haiN| mai apane kartavya kA pAlana kara rahA huuN| Apa mere isa kartavya pAlana meM vAdhaka na bane / - mahArAja megha vinA vilamba ke apane hAtha se apane zarIra kA mAMsa kATa kATa kara tarAjU meM rakhate jAte parantu tarAjU kA palar3A U~cA hI rahane lagA / kabUtara kA palar3A Upara uThA hI nhiiN| mahArAja ko tIvra vedanA ho rahI thI kintu atyanta-zAnta bhAva se ve use saha rahe the / zarIra ke kaI bhAga kATa kara - palar3e meM rakha diye
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 Agama ke anamola ratna gaye lekina kabUtara kA palar3A bhArI hI rahA / anta meM mahArAja svayaM palar3e meM baiTha gye| - - - __mahArAja kA yaha Atma samarpaNa dekhakara deva avAka ho gayA / svarga se puSpa barasane lage / sarvatra dhanya dhanya kI AvAja Ane lgii| 'zaraNAgatarakSaka mahAmAnava megharatha kI jaya ho' yaha kahatA eka divya kuNDaladhArI deva prakaTa huA aura mahArAja megharatha ko praNAma kara volA ___ he rAjan ! mai IzAna devaloka kA eka deva huuN| ekabAra deva sabhA meM IzAnendra ne ApakI dayAlutA dhArmikatA aura zaraNAgata vAtsalya Adi guNoM kI prazaMsA kI / mujhe indra kI bAta para vizvAsa nahIM huA aura mai ApakI parIkSA karane yahA~ AyA huuN| Apa dhanya haiN| jaisI indra ne ApakI prazaMsA kI thI, usase adhika Apa guNavAna haiN| Apake janma se yaha pRthvI dhanya ho gaI hai| maiMne akAraNa hI bhApako jo kaSTa diyA usake liye Apa kSamA kreN| devane apanI mAyA sameTalI aura vaha apane sthAna calA gyaa| mahArAja megharatha ne prajAjanoM ke pUchane para kabUtara aura bAjarUpa dhArI devoM kA pUrvabhava batAyA / ' eka bAra mahArAja pauSadhavrata kara rahe the| unheM aThThama tapa thaa| dharma dhyAna meM nimagna dekhakara IzAnendra megharatha rAjA ko praNAma karane lgaa| hAtha jor3ate hue indra ko dekhakara indrAniyoM ne pUchA-svAmin ! Apa kisa ko namaskAra kara rahe haiM ? indra ne kahA-puNDarIkiNI nagara ke dRDhadharmI eva dharma dhyAna meM nimagna megharatha ko mai praNAma kara rahA huuN| mahArAjA megha AgAmI bhava meM solahave tIrthakara bhagavAna hoNge| unakA dhyAna itanA. nizcala aura dRr3ha hotA hai ki unhe calAyamAna karane meM koI bhI deva yA devI samartha nahIM hai| - indra kI isa bAta para surUpA aura pratirUpA nAmakI do indrAniyoM ko vizvAsa nahIM huaa| ve megharatha ko dhyAna se vicalita karane
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tIrthadara caritra / mom ke liye vahA~ AI aura anukUla tathA pratikUla upasarga karane lgiiN| rAta bhara upasarga karane ke bAda bhI jaba megharaya ko avicala dekhA to vaha hAra gaI / anta meM indrAniyoM ne apanA asalI rUpa prakaTa kara megharatha kI dhArmika dRr3hatA kI prazaMsA karate hue apane aparAdha kI kSamA mAMgI tathA medharatha ko praNAma kara apane sthAna calI gii| eka vAra tIrthaMkara bhagavAna dhanaratha svAmI kA samavazaraNa huaa| mahArAja megharatha ne apane samasta rAjya parivAra ke sAtha bhagavAna ke darzana kiye| bhagavAna dhanaratha svAmI ne upadeza diya / upadeza sunakara megharatha ko vairAgya. utpanna hogayA / yuvarAja, dRDharatha ne bhI dIkSA lene kI bhAvanA prakaTa kii| mahArAja megharatha ne apane putra meghasena ko zAsana bhAra saupa diyA aura yuvarAja dRDharatha ke putra rathasena, ko yuvarAja pada para adhiSThita kiyA / . ___ mahArAja megharatha ne apane sAta sau putroM, cAra hajAra rAjAoM evaM apane laghu bhrAtA dRDharatha ke sAtha dhanaratha tIrthaGkara ke samIpa dIkSA - grahaNa kii| eka -lAkha pUrva taka vizuddha saMyama kA pAlana kara aura tIrthakara nAmakarma kA upArjana kara anazana pUrvaka mara kara sarvArthasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna hue| dRDharatha muni bhI vizuddha- saMyama kI ArAdhanA kara sarvArthasiddha vimAna meM tetIsa sAgaropama kI Ayu vAle deva vne| terahavA~ bhava bhagavAna zAntinAtha - ... kuru deza meM hastinApura nAma kA nagara thaa| vahA~ vizvasena nAma ke parama pratApI evaM dharmavIra rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma acirA thaa| usakA sauMdarya rati ko bhI lajjita karatA thaa| vaha patiparAyaNA satIziromaNi thI / megharathaM deva kA jIva sarvArthasiddha vimAna se cavakara bhAdrapada kRSNa saptamI ke dina bharaNI nakSatra meM jaba candramA kA yoga AyA tava mahA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 Agama ke anamola ratna rAnI acirA devI kI kukSi meM avatarita huaa| usa samaya mahArAnI acirA devI ne ardhajAgRta avasthA meM rAtri ke pichale prahara meM caudaha mahAsvapna dekhe / svapnoM ko dekhate hI mahArAnI jAgRta ho gii| vaha usI samaya apanI zaiyA se uThI aura pati ke pAsa pahu~ca kara usane apane svapnoM kA phala pUchA / mahArAja vizvasena ne atyanta prasannatA prakaTa karate hue kahAmahArAnI ! tuma triloka-pUjya eka mahAna putraratna ko janma dogii| isa putra ke janma se tumhArI kokha dhanya bnegii| mahArAnI pati ke mukha se svapnoM kA phala sunakara bar3I prasanna huI / aba vaha vidhi pUrvaka apane garbha kA pAlana karane lagI / garbha meM bhagavAna ke Ane se sAre vizva meM zAnti vyApta hogaI / __garbhakAla ke pUrNa hone para jeSTha mAsa kI kRSNa pakSa kI trayodazI ke dina bharaNI nakSatra meM jaba saba graha ucca sthAna meM the taba mahA. rAnI ne putra ko janma diyA / bhagavAna ke janmate hI tInoM loka meM prakAza phaila gyaa| kucha samaya ke liye nArakI jIvoM ko bhI zAnti milI / indroM ke Asana kampita ho utthe| dizAkumAriyoM aaiiN| indra bhAye aura meru parvata para bAla bhagavAna kA janmAbhiSeka mahotsava kiyA / mahArAmA vizvasena ne bhI putra kA janmotsava manAyA / jaba bhagavAna garbha meM the taba unake prabhAva se nagara kI mahAmArI zAnta ho gaI thI ataH bAla bhagavAna kA nAma 'zAntinAtha' rakhA / bhagavAna ko janma se hI tIna jJAna the| dhIre dhIre dUja ke candramA kI taraha bar3hane lage / apanI vAla sulabha lIlA se zAnti kumAra mAtA pitA ko bar3hA prasanna karate the / jaba zAntikumAra yuvA hue taba mahArAja vizvasena ne yazomatI Adi aneka sundara rAjakumAriyoM ke sAtha unakA vivAha kiyaa| rAjakumAra zAntinAtha jaba paccIsa hajAra -varSa ke hue taba mahArAja vizvasena ne rAjya kA bhAra unheM-sauMpa diyA aura ve pravrajyA grahaNa kara Atma sAdhanA- karane lge|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 105 - bhagavAna zAntinAtha ne aba rAjya kI vAgaDora apane hAtha meM lI aura nyAya pUrvaka rAjya karane lage / unake yazomatI nAmakI eka paTTarAnI thii| usane eka rAtri ko svapna meM sUrya ke samAna tejasvI aise eka cakra ko AkAza se utara kara mukha meM praveza karate hue dekhA / dRDharatha muni kA jIva sarvArthasiddha vimAna se cavakara unakI kukSi meM utpanna huA / mahArAnI ne svapna kI bAta pati se nivedana kI / mahArAja zAntinAtha avadhijJAna se yukta the / unhoMne kahA-devI ! mere pUrva bhava kA bhAI dRDharatha anuttara vimAna se cyuta hokara tumhAre garbha meM AyA hai / garbha kAla pUrNa hone para mahArAnI yazomatI ne putra ko janma diyA / svapna meM cakra dekhA thA isaliye bAlaka kA nAma cakrAyudha rakhA / yauvana vaya prApta hone para cakrAyudha kA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA gayA / kalAntara meM zAntinAtha ke zastrAgAra meM cakraratna utpanna huaa| cakraratna ke vAda anya teraha ratna bhI utpanna hue / unako sahAyatA se mahArAjA zAMtinAtha ne bharatakSetra ke chaha khaNDoM ko jItA / chahoM khaNDoM para vijaya prApta karane meM ATha sau varSa lge| devoM indroM aura manuSyoM ne milakara bhagavAna zAntinAtha ko cakravartI pada para adhiSThita kiyaa| unheM isa avasarpiNI kAla kA pAMcavAM cakravartI ghoSita kiyaa| AThasau varSa kama paccIsa hajAra varSa taka bhagavAna cakavartI pada para AsIna rhe| eka samaya cakravartI zAntinAtha saMsAra kI asAratA kA vicAra kara rahe the / itane meM lokAntika deva bhagavAna ke pAsa upasthita hue bhaura praNAma kara kahane lage-bhagavan ! ava Apa dharmacakra kA pravartana kareM / janakalyANa ke liye cAritra grahaNa kara tIrtha kI sthApanA kreN| bhagavAna pUrva se hI vairAgya ke raMga meM raMge hue the| devoM kI preraNA se unhoMne dIkSA lene kA nizcaya kara liyaa| apane putra cakrAyudha ko rAjyabhAra dekara ve varSIdAna dene lage / varSIdAna kI samApti para
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna indrAdi devoM ne zivikA sjaaii| mApa zivikA para ArUr3ha hokara jyeSTha kRSNa caturdazI ke dina bharaNI nakSatra meM sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahA~ eka hajAra rAjAoM ke sAtha pravajya grahaNa kara lI / bhAvoM kI uccatA se Apako cauthA jJAna utpanna ho gyaa| usa dina Apane vele kA tapa kiyA thA / dUsare dina bhagavAna ne mandirapura ke rAjA sumitra ke ghara paramAnna se pAraNA kiyA / rAjamahala meM vasudhArAdi pAMca divya prakaTa hue . . ___eka varSa taka bhagavAna chamastha avasthA meM vicaraNa kara punaH hastinApura ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahA~ pauSa sudi navamI ke dina bharaNI nakSatra meM zukla dhyAna kI paramocca sthiti meM unheM kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho gyaa| indroM ne kevalaMjJAna mahotsava kiyA / samavazaraNa kI racanA huI / bhagavAna ne pariSad ke bIca dezanA dI / isa dezanA se prabhAvita ho mahArAjA cakrAyudha apane putra kulacaMdra ko rAjya dekara anya paiMtIsa rAjAoM ke sAtha dIkSita hue / cakrAyudha ne tripadI zravaNa kara caudaha pUrva sahita aMga sUtroM kI racanA kara gaNadhara pada prApta kiyA / isI prakAra paitIsa rAjAoM ne bhI gaNadhara pada prApta kiye / : bhagavAna ke zAsana meM zUkara vAhana vAlA garuDa nAmaka zAsana devatA aura kamala ke Asana para sthita hAtha meM kamaNDala pustakAdi dhAraNa karane vAlI nirvANI nAmaka zAsana devI prakaTa huii| - kevalajJAna utpanna hone ke bAda bhagavAna 24999 varSa taka bhAratabhUmi ko apane pAvana upadeza se pavitra karate rahe / isa ke bIca bhagavAna zAntinAtha ke 62000 sAdhu, 61600 sAdhviyAM, 800 caudaha pUrvaghara, 3000 avadhijJAnI, 4000 manaHparyayajJAnI, 4300 kevalajJAnI, 6000 vainiyalabdhi vAle, 246 vAdavijayo, 290000 zrAvaka evaM 393000 zrAvikAeM huii|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra . 107 - bhagavAna ne apanA nirvANakAla samIpa jAna sametazikhara para padArpaNa kiyA / vahA~ nau sau muniyoM ke sAtha anazane kara eka mAsa ke anta meM jeThavadi trayodazI ke dina bharaNI nakSatra meM nirvANa prApta liyA / bhagavAna kA kula AyuSya eka lAkha varSa kA thA jisa meM bhagavAna ne paccIsa hajAra varSa kaumAra avasthA meM, paccIsa hajAra varSa yuvarAja (mAMDalika) avasthA meM, paccIsa hajAra varSa cakravartI pada para evaM paccIsa hajAra varSa muni avasthA meM vyatIta kiye / unakA zarIra cAlIsa ghanuSa U~cA thA / varNa svarNa jaisA thA / zrI dharmanAtha jinezvara ke nirvANa ke vAda pauna palyopama nyUna tIna sAgaropama bItane para bhagavAna zAntinAtha mokSa meM pdhaare| .. . 17. bhagavAna kunthunAtha jaMbUdvIpa ke pUrva videha meM Avarta nAmaka deza hai / usameM khagI nAma kI nagarI thI / vahA~ siMhAvaha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| saMvarAcArya ke Agamana para vaha unake darzana ke liye gayA / unakA upadeza sunakara, use saMsAra ke prati vairAgya utpanna hogayA aura usane apane putra ko rAjya gaddI para sthApita kara dIkSA grahaNa kii| ve dIkSA lene ke bAda uccakoTi kA tapa aura muniyoM kI sevA karane lage jisase unhoMne tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kara liyA / antima samaya meM samAdhi pUrvaka mara kara ve sarvArthasiddha vimAna meM 33 sAgaropama kI Ayu vAle ahamIndra deva bne| bhAratavarSa meM hastinApura nAmaka sundara nagara thA / vahA~ zUra nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / usakI rAnI kA nAma zrIdevI thA / vaha atyanta zIlavatI va dharmaparAyaNA thii| tetIsa sAgaropama kA AyuSya pUrA karake siMhAvaha deva kA jIva zrAvaNa vadi navamI ke dina kRttikA nakSatra ke yoga meM zrIdevI ke garbha meM utpanna huA / uttama garbha ke prabhAva se mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla pUrNa hone para mahArAnI ne vaizAkha vadI caudasa ko kRttikA nakSatra ke yoga meM jaba sAre graha uccasthAna meM the tava putraratne ko janma
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 Agama ke anamola ratna diyA / bhagavAna ke janmane para indrAdi devoM ne utsava manAyA / garbha kAla ke samaya zrIdevI ne kunthu nAma kA ratna-saMcaya dekhA thA ataH cAlaka kA nAma kunthunAtha rakhA gayA / yauvanavaya ke prApta hone para kunthunAtha kA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huA / janma se teisa hajAra sAr3hesAtasau varSa ke bAda rAjA bane aura utane hI varSa ke bAda unakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / usI ke bala se chasau varSa meM unhoMne bharatakSetra ke cha khaNDoM para vijaya prApta kiyaa| chaha khaNDa para vijaya pAne ke bAda Apa vidhipUrvaka cakravartI pada para bhadhiSThita hue / teisa hajAra sAtasau pacAsa varSa taka cakravartI pada para rahane ke bAda inheM vairAgya bhAva utpanna huA / bhagavAna ko vairAgya bhAva utpanna huA jAna lokAntika deva unake pAsa Aye aura prArthanA karane lage ki he bhagavan ! jagata ke hita sukha evaM kalyANa ke liye Apa dIkSA dhAraNa kareM / devoM kI prArthanA para bhagavAna ne dIkSA lene kA dRr3ha nizcaya kiyA aura eka varSa taka niyamAnusAra varSIdAna diyaa| varSI dAna ke bAda vaiSAkha kRSNA paMcamI ko dina ke antima prahara meM kRttikA nakSatra ke yoga meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSita hue / indrAdi devoM ne bhagavAna kA dIkSA mahotsava kiyA / usa dina bhagavAna ko pariNAmoM kI uccatA ke kAraNa manaHparyayajJAna utpanna huaa.| dUsare dina SaSTha kA pAraNA cakAra ke rAjA vyAghrasiMha ke ghara paramAnna se kiyA / devoM ne puSpavRSTi kI aura dAna-dene vAle kI khUba mahimA gaaii| solaha varSa taka bhagavAna chadmastha kAla meM vicarate rahe / vihAra karate hue Apa punaH hastinApura ke sahasrAmra udyAna meM padhAre aura tilaka vRkSa ke nIce bele kA tapa kara dhyAna karane lge| ghAtIkame jarjara ho cuke the / dhyAna ko dhArA vegavatI huI aura dharma -dhyAna se bhAge bar3hakara zukladhyAna kI uccatama avasthA meM praveza kara gaI / dhyAna ke prabhAva se ghAtIkarma samUla naSTa ho gaye aura bhagavAna
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra ko kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho gayA / caitra mAsa kI zukla tRtIyA ke dina kRtikA nakSatra ke yoga meM bhagavAna sarvajJa aura sargadazI ho gye| indrAdi devoM ne bhagavAna kA kevalajJAna utsava manAyA / samavazaraNa racA gayA / bhagavAna kI dezanA huii| hajAroM jIvoM ko samyaktva kI prApti huI / cAra tIrtha kI sthApanA huii| svayaMbhU Adi paitIsa gaNadhara hue / __ bhagavAna ke 60000 sAdhu,6060. sAdhviyAM, 670 caudaha pUrvadhArI, 2500 avadhijJAnI, 3340 manaHparyayajJAnI, 3200 vevalajJAnI, 5100 kriyalandhivAle, 2000 bAdalabi vAle, 179000 zrAvaka aura 381000 zrAvikAe~ huI / Apake zAsana kAla meM gaMdharva nAmakA yakSa aura balA nAma kI zAsana devI huii| . kevalajJAna ke pazcAt - 23734 varSa taka bhavya prANiyoM ko pratibodha dete hue bhagavAna vicarate rahe / nirvANa kAla samIpa jAnakara bhagavAna eka hajAra muniyoM ke sAtha sametazikhara para pdhaare| vahA~ unhoMne hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa kA anazana kara liyA / maizAkha vadi pratipadA ke dina kRtikA nakSatra meM sampUrNa karma kA kSaya kara prabhu nirvANa ko prApta hue / indradi devoM ne bhagavAna kA nirvANa kalyANa manAyA / bhagavAna kI kucha Ayu 95000 varSakI thI / unakA zarIra 35 dhanuSa U~cA thA / bhagavAna zAntinAtha ke nirvANake pazcAt AdhA palyopama, bItane para bhagavAna kunthunAtha jI ne nirvANa prApta kiyA / . . 18, bhagavAna aranAtha "jambUdvIpa ke pUrva videha meM susImA nAma kI nagarI thI / vahA~ dhanapati nAma ke prajAvatsala rAjA rahate the| ve rAjya kA saMcAlana karate' hae bhI jinadharma kA hRdaya se pAlana karate the| saMvara nAma ke AcArya kA upadeza sunakara unheM vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne apane putra ko rAjya gaddI para sthApita kara saMvarAcArya ke samIpa dIkSA dhAraNa kara.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 Agama ke anamola ratna lii| pravajita hokara dhanapati muni kaThora tapa karane lge| bIsa sthAnaka kI, zuddha bhAvanA se ArAdhanA karate hue unhoMne tIrthakara nAmakarma kA upArjana kiyA / aneka varSa taka zuddha bhAva se saMyama kI ArAdhanA kara antima samaya meM ,anazana kiyA aura samAdhi pUrvaka mara kara aveyaka vimAna meM ahamIMdra pada prApta kiyA / vahAM se cavakara dhanapati kA jIva hastinApura ke pratApI rAjA sudarzana kI mahArAnI 'mahAdevI' kI kukSi meM phAlguna zuklA dvitIyA ke dina candra revato nakSatra ke yoga meM utpanna huaa| usa samaya bhagavAna tIna jJAna ke dhAraka the / usa rAtri meM mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / indroM ne garbha kalyANa mahotsava kiyA / : . garbhakAla ke pUrNa hone para mArgazIrSa zuklA dasamI ke dina revatI nakSatra meM nandAvarta lakSaNa se yukta svarNavarNI putra ko mahArAnI ne janma diyA / bhagavAna ke janma se tInoM loka meM zAnti kA vAtAvaraNa phaila -gayA / digkumArikAe~ maaii| indrAdi devoM ne bhagavAna kA meruparvata -para janmAbhiSeka kiyA / mAtA pitA' bhI putra janma kA mahotsava kiyA / garbhakAla meM mahAdevI ne ArA-cakra dekhA thA ataH bAlaka kA nAma aranAtha rakhA gyaa| zaizava avasthA ko pAra kara bhagavAna ne yuvAvasthA meM praveza kiyaa| bhagavAna kA 64000 hajAra sundara rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA / 21000 hajAra varSa taka yuvarAja avasthA meM rahane ke bAda unakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / cakraratna kI sahAyatA se bhagavAna ne bharata kSetra ke chaha khaNDa para vijaya prApta kii| isa vijaya meM 400 varSa lge| chaha khaNDa ke vijetA 'banane para Apa cakravartI pada para adhiSThita hue / , 21000 hajAra varSe taka Apa cakravartI pada para bane rhe| rAjya kA saMcAlana karate hue Apa ko eka dina saMsAra kI asAratA kA vicAra karate hue vairAgya -utpanna ho gyaa| usa samaya lokAntika. deva bhagavAna ke pAsa Aye
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra .. aura vandana kara bhagavAna se prArthanA karane lage-he prabhu ! bhavya jIvoM ke kalyANArtha ava Apa dharmacakra kA pravartana kreN| 'devoM kI isa preraNA se bhagavAna kA vairAgya aura bhI dRr3ha, ho gayA / unhoMne varSIdAna prAraMbha kara diyA / , eka varSa taka suvarNadAna dekara mAgha zuklA 11 ke dina revatI nakSatra meM chaTha kA tapa kara sahasAmra udyAna meM manuSya aura devoM ke vizAla samUha ke bIca dIkSA grahaNa kii| bhAvoM kI utkRSTatA ke kAraNa Apako usI samaya manaHparyayajJAna utpanna ho gayA / indroM ne bhagavAna kA dIkSA mahotsava kiyA / Apa ke sAtha eka hajAra rAjAoM ne pravrajyA dhAraNa kI / dUsare dina chaTha kA pAraNA rAjagRha ke rAjA aparAjita ke ghara paramAnna se kiyaa| devoM ne isa avasara para pAMca divya prakaTa kiye / / tIna varSataka chadmastha avasthA meM vicarane ke bAda grAmAnugrAma vicaraNa karate hue Apa punaH hastinApura ke sahasAmra udyAna meM padhAre / kArtika zuklA dvAdazI ke dina revatI nakSatra me candra ke yoga meM AmravRkSa ke nIce dhyAna karate hue bhagavAna ko kevalajJAna evaM kevaladarzana utpanna huA / AkAza deva duMdubhiyoM kI AvAja se gUMja utthaa| devoM ne puSpavRSTi kI / indroMne bhagavAna kA samavazaraNa racA / bhagavAna ne deva aura manuSyoM kI vizAla pariSad meM dharma-dezanA dii| bhagavAna kA upadeza zravaNa kara kuMbha Adi 33 puruSoM ne dIkSA dhAraNa kara gaNadhara pada prApta kiyaa| cAra tIrtha kI sthApanA huii| prabhu prAmAnugrAma vicaraNa karate hue bhavyoM kA kalyANa karane lge| bhagavAna ke vicaraNa kAla meM 50000 sAdhu evaM 60000 sAdhviyoM 610 caudaha pUrvadhara, 2600 avadhijJAnI, 2551 manaHparyayajJAnI 2800 kevalI, 7 hajAra, 3 sau vainiyalabdhivAle, eka hajAra chasau.vAdI 184000 zrAvaka aura 372000 zrAvikAe~ huii| , ,
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 Agama ke anamola ratna M nirvANa kA samaya samIpa jAna bhagavAna eka hajAra muniyoM ke sAtha sametazikhara para padhAre / eka mAsa kA: anazana kara hajAra muniyoM ke sAtha mArgazIrSa zuklA dasamI ke dina revatI nakSatra meM nirvANa pada prApta kiyA / indrAdi devoM ne bhagavAna kA nirvANotsava kiyaa| ' bhagavAna kI sampUrNa 'Ayu 84 hajAra varSa kI thI / zarIra kI U~cAI 30 dhanuSa kI thI / kunthunAtha bhagavAna ke nirvANa ke pazcAt haz2Ara karor3a varSa kama palyopama kA cauthA aMza bItane para maranAtha bhagavAna kA nirvANa humA 19. bhagavatI mallI : ', prAcInakAla meM jimbUdvIpa ke antargata mahAvideha varSakSetra meM meruparvata se pazcima meM, niSadhavarSadhara parvata se uttara meM, zItodA mahAnadI se dakSiNa meM, sukhAvaha vakSaskAra parvata se pazcima meM, aura pazcima lavaNasamudra se pUrva meM salilAvatI vijaya thaa| isa salilAvato vijaya kI rAjadhAnI kA nAma thA vItazokA / yaha nagarI.aparimita vaibhava aura dhanadhAnya se paripUrNa thI / yaha nagarI nau yojana caur3I thI aura devaloka ke samAna atyanta ramaNIya thii| isa nagarI meM prAcIna kAla meM bala nAma ke rAjA rAjya karate the| ve nyAyapriya aura prajA ke pAlaka the / inake rAjya meM prajA saMtuSTa, sukhI, saMpanna aura svastha thii| mahArAja ke dhAriNI nAma kI eka rAnI thii| vaha pativratA thI aura pati kI sevA meM sadA tatpara rahatI thii| .... . eka rAtri meM mahArAnI ne svapna meM kezarIsiMha ko mukha-meM praveza karate hue dekhA / svapna ko dekhakara mahArAnI jAga uThI / vaha pati ke zayanakhaNDa meM gaI aura usane pati ko jagAkara svapna kaha sunaayaa| svapna sunakara mahArAja "bala" ne 'kahA-tuma Adarza putraratna ko janma dogii| usI dina se mahArAnI ne garbha dhAraNa kiyA / nau mAsa aura sAr3he sAta rAtri ke bIta jAne para mahArAnI ne eka sundara putraratna
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra ko janma diyA / guNa ke anurUpa bAlaka kA nAma mahAbalakumAra rkhaa| mahAbala jaba bhATha varSa ke hue taba ve kalAcArya ke pAsa kalA sIkhane gaye / alpakAla meM hI 72 kalAe~ sIkhalI / yuvA hone para mahAbalakumAra kA eka hI dina meM pAMca sau sundara evaM guNavatI kanyAoM ke sAtha vivAha kara diyA gayA / yuvarAja 'mahAvalaMkumAra apane pitA ke 'rAjya ko sambhAlane lage / yuvarAja mahAvala ke chaha mitra the unake nAma kramazaH acala, dharaNa, pUraNa, vasu, vaizramaNa aura abhicanda the / ye chahoM rAjakumAra the aura mahAvala ke anugAmI the| unake sukha duHkha meM sAtha dene vAle the / bacapana se hI ve sAtha meM rahate the| eka bAra dharmaghoSa nAmake sthavira apane ziSyaparivAra ke sAtha vItazokA padhAre / mahArAjA vala aura nagarI kI janatA dharmopadeza sunane unake pAsa gaI aura upadeza suna vApasa lauTa AI / mahArAja bala ko sthavira ke upadeza se vairAgya utpanna ho gayA aura unhoMne mahAbala ko rAjya para sthApita kara ke dIkSA aMgIkAra karalI / kucha samayaM ke bAda mahArAja mahAvala ko bhI eka putraratna huA jisakA nAma balabhadra rakkhA / balabhadra yuvA huA aura usakA sundara rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kara diyA gayA / kucha samaya ke bAda phira dharmaghoSa muni kA isa nagarI meM Agamana huA / unakA upadeza sunakara mahArAjA mahAbala ke mana meM saMmAra ke prati virakti ho gaI / unhoMne apane mitroM se saMyama-dhAraNa karane kI bhAvanA prakaTa kii| sabhI mitroM ne mahAvala kI manokAmanA kI bhUri bhUri prazaMsA karate hue svayaM bhI dIkSA dhAraNa karane kA nizcaya kiyaa| / mitroM kA sahayoga pAkara mahAvala kA utsAha bar3ha gayA / unhoMne apane hai uttarAdhikArI suputra valabhadra kA rAjUsiMhAsana para abhiSeka kiyA / rAjA / banane ke bAda balabhadra ne rAjocita samAroha ke sAtha apane pitA kI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dIkSA kA utsava manAyA / mahAbala ne apane chahoM mitroM ke sAtha dharmaghoSa sthavira ke samIpa dIkSA dhAraNa kI aura saMyama kI utkRSTa bhAvanA se ArAdhanA karate hue vicarane lage / jisa prakAra rAjyakArya meM chahoM mitroM ne mahAbala kA sAtha diyA thA, usI prakAra saMyama sAdhanA meM bhI dene lage / ekabAra sabhI ne milakara yaha nizcaya kiyA ki hama saba milakara eka sAtha tapa kareMge aura sAtha hI meM pAraNA bhI kreNge| isI saMkalpa ke anusAra sAtoM munirAjoM ne chaTha chaTha kA tapa prArambha kara diyA / eka chaTha kI tapasyA meM mahAbala muni ne apane mitra muniyoM se bhI adhika tapa karane kA nizcaya kiyA / tadanusAra chaTha kA pAraNA na karake aSTama bhakta kA pratyAkhyAna kara liyA kintu yaha bAta mitroM se gupta rakkhI / chaTha kI samApti para anya muniyoM ne pAraNA karane ke bhAva prakaTa kiye to mahAbalamuni ne bhI yahI bhAva vyakta kiyA / jaba anya muniyoM ne pAraNA kara liyA to ve kahane lage-maiM to telA karU~gA / jaba chahoM anagAra caturtha bhakta (upavAsa) karate to ve mahAbala anagAra apane mitra muniyoM ko binA kahe hI SaSTha bhakta (velA) grahaNa karate / isI taraha jaba chahoM anagAra SaSTha bhakka aMgIkAra karate taba mahAbala bhanagAra aSThama bhakta grahaNa karate isa prakAra apane sAthI muniyoM se chipAkara kapaTa pUrvaka mahAvala muni bhadhika tapa karate the / isI kapaTa ke phalasvarUpa unheM strIveda kA vandha humA / isake atirika mahAbala muni ne utkRSTa bhAvanA se aneka prakAra kI kaThora tapasyA prArambha karadI jisake phalasvarUpa unhoMne tIrthaGkara nAmakarma kA bandha kiyA / tIrthaGkara nAmakarma kA nimna bIsa kAraNoM se bandha hotA hai (1) arihantavatsalatA-ghanaghAtI karmoM kA nAzekara kevalajJAna, kevaladarzana prAptakarane vAle ahaMntoM kI ArAdhanA karane se tIrthakara nAmakarma kA vandha hotA hai /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra . . (2) siddhavatsalatA-ATha karmoM ke nAza karanevAle siddha bhagavAna kI ArAdhanA-guNagAna karane se tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana hotA hai| (3) pravacanavatsalatA-zrutajJAna ke guNagAna se tathA bharhat zAsana ke anuSThAyI zrutadhara, vAla, tapasvI, vRddha, zaikSa, glAnAdi ke prati anugraha se evaM sArmika ke prati niSkAma snehabhAva rakhane se tIrthakara nAmakarma kA bandha hotA hai / (4) guruvatsalatA-guru evaM bhAcArya kI vinaya bhakti evaM unake guNagAna se tIrthakara nAmakarma kA pandha hotA hai| (5) sthaviravatsalatA-jJAna-sthavira (zuddha) samavAyAMga ke jJAtA jJAnasthavira, sATha varSa kI umravAle jAtisthavira evaM bIsavarSa ko dIkSA vAle cAritrasthaviroM kA vinaya karane se tIrthakara nAmakarma kA bandha hotA hai| (6) bahuzrutavatsalatA-viziSTa Agama ke abhyAsI sAdhuoM kA vinaya karane se tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana hotA hai / (7) tapasvI vatsalatA-eka upavAsa se bhArambha kara bar3I bar3I tapasyA karane vAle muniyoM kI sevA bhakti karane se tIrthaGkara nAma karma kA bandha hotA hai| (8) abhIkSNa jJAnopayoga-abhIkSNa-bAra bAra / jJAna arthAt dvAdazAMga pravacana / upayoga arthAt praNidhAna-sUtra artha aura ubhaya meM AtmavyApAra-AtmapariNAma bA~canA, pracchanA bhanupekSA dharmopadeza ke abhyAsa se tathA jIvAdi padArtha viSayaka jJAna meM satata jAgarUkatA se tIrthakara nAmakarma kA upArjana hotA hai| (9) darzana vizuddhi-jinezvara dvArA upadiSTa tattvoM meM zaGkAdi doSa rahita, nirmala ruci, prIti-dRSTi darzana kA honA, tattvoM meM nirmala zraddhA rUpa samyag darzana ke hone se tIrthakara nAmakarma ko bandha hotA hai|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna (10) tatvArtha vinaya-samyag jJAnAdi rUpa mokSamArga, usake sAdhana Adi meM ucita satkAra Adi vinaya se yukta honA / jJAnadarzana cAritra aura upacAra vinaya se yukta hone para tIrthakara nAmakarma kA bandha hotA hai| (11) Avazyaka-sAmAyikAdi chaha AvazyakoM kA bhAvapUrvaka anuSThAna karanA, unakA parityAga na karane se tIrthakara nAmakarma kA upArjana hotA hai| (12) zIlavatAnaticAra-hiMsA asatya Adi se viramaNarUpa mUla guNoM ko vrata kahate haiM / una vratoM ke pAlana meM upayogI uttara guNoM ko zIla kahate haiM unake pAlana meM jarA bhI pramAda na karanA / unake niraticAra nirvadya pAlana se tIrthakara nAmakarma kA bandha hotA hai| (13) kSaNalava saMvega-sAMsArika bhogoM ke prati satata udAsInatA rakhane se tIrthaGkara nAmakarma kA bandha hotA hai| (14) tapa-anazanAdi bAraha prakAra kI tapasyA karane se tIrthakara nAmakarma kA vandha hotA hai / / __(15) tyAga-sAdhuoM ko prAsuka eSaNIya dAna dene se tIthara nAmakarma kA bandha hotA hai| - (16) vaiyAvRtya-AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSya, kula, gaNa, saMgha aura sAdharmika kI sevA suzruSA karane se tIrthakara nAmakarma kA bandha hotA hai| ' . (17) samAdhi-munijanoM ko sAtA upajAne se tIrthadara nAma'karma ko bandha hotA hai| (18) apUrva jJAna grahaNa-nayA nayA jJAna grahaNa karane se tIrthaGkara nAmakarma kA bandha' hotA hai| (19) zrutaM bhakti-siddhAnta kI bhakti karane se tIrthaGkara nAma'karma kA bandha hotA hai| - /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 117 (20) pravacana prabhAvanA-abhimAna chor3a, jJAnAdi mokSa mArga ko jIvana meM utAranA aura dUsaroM ko usakA upadeza dekara usakA prabhAva bar3hAne se tIrthadara nAmakarma kA bandha hotA hai| tAtparya yaha hai ki ina bIsa kAraNoM se mahAvala muni ne tIrthadUra nAmakarma kA upArjana kiyaa| isake bAda mahAbala Adi sAtoM anagAroM ne bAraha prakAra kI bhikSu pratimAe~ dhAraNa kI jisameM pahalI bhikSu pratimA eka mAsa kI, dUsarI do mAsa kI, tIsarI tIna mAsa kI, cothI cAra mAsa kI, pAMcavI pAMca mAsa kI, chaThI chaha mAsa kI, sAtavIM sAta mAsa kI, AThavIM sAta ahorAtra kI, nauvIM sAta ahorAtra kI, dasavIM sAta ahorAtra kI gyArahavIM eka ahorAtra kI evaM vArahavoM eka rAtri kI thI / bhikSu-pratimAoM kA samyak rUpa se mArAdhana kara, ina sAtoM muniyoM ne kSullaka siMhaniSkrIr3ita' tapa prArambha kara diyA siMha kI krIr3A ke samAna tapa siMhaniSkrIr3ita kahalAtA hai / jaise siMha calatA-calatA pIche dekhatA hai, isI prakAra jisa tapa meM pIche ke tapa kI AvRtti karake bhAge kA tapa kiyA jAtA hai aura isI krama se Age bar3hA jAtA hai, vaha 'siMhaniSkrIr3ita' upa kahalAtA hai| ] isa tapa meM munivaroM ne prathama eka upavAsa kara "sarvakAma guNita, (vigaya Adi sabhI padArthoM kA grahaNa karanA) pAraNA kiyaa| isI prakAra do upavAsa aura karake pAraNa kiyaa| zeSa krama isa prakAra hai1/2.3/3/81111...I / / isa prakAra isa kSullaka 'siMhaniSkrIDita' tapa kI pahalI paripATI chaha mAsa aura sAta ahorAtri meM kula 154 upavAsa aura tetIsa pAraNe ke sAtha pUrNa kI / isake bAda munivaroM ne dvitIya paripATI prArambha kara do| isakI vidhi prathama paripATI kI hI taraha hai| viSezatA
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 118 Agama ke anamola ratna itanI hai ki isase vigaya rahita pAraNA kiyA jAtA hai arthAt pAraNe meM ghRta Adi vigaya kA sevana nahIM karate / isI prakAra tIsarI paripATI bhI samajhanI cAhiye / isameM vizeSatA yaha hai ki alepakRta (vigaya' ke lepa mAtra kA tyAga ) se pAraNA karate haiN| cauthI paripATI meM bhI aisA hI karate haiM / isameM AyaMbila se pAraNA kI jAtI hai / isa prakAra do varSa aura aTThAIsa ahorAtra meM laghusiMha - niSkrIDita tapa kA samyakU rUpa se ArAdhana kara mahAniSkIr3ita tapa prArambha kara diyA / yaha tapa bhI laghuniSvIr3ita kI taraha hI kiyA jAtA hai bhantara itanA hai ki isameM cautIsa bhakta arthAt solaha upavAsa taka pahu~ca kara vApasa lauTA jAtA hai / eka paripATI 'eka varSa, chaha mAsa aura aThAraha ahorAtra meM samApta hotI hai / sampUrNa mahAsiMhaniSkIr3ita tapa chaha varSa, do mAsa aura bAraha ahorAtra meM samApta hotA hai / pratyeka paripATI meM 558 dina taka lagate haiM / 497 upavAsa aura 61 pAraNA hote haiM / mahAsiMhaniSkIr3ita tapa karane ke bAda mahAbala Adi sAta munirAjoM ne aura bhI aneka prakAra ke tapa kiye jisase unakA zarIra anyanta kRSa ho gayA / rakta aura mAMsa sUkha gayA / zarIra haDDiyoM kA DhAMcA mAtra raha gyaa| anta meM apanA AyuSya alpa rahA jAnakara sAtoM munivara sthavira kI AjJA prApta kara 'cAru' nAmaka vakSakAra parvata para ArUr3ha hue / vahA~ do mAsa kI saMlekhanA karake arthAt eka sau bIsa bhakta kA anazana kara caurAsI lAkha varSo taka saMyama pAlana karake, caurAsI lAkha pUrva kA kula AyuSya bhoga kara 1 jayanta nAmaka tIsare anuttara vimAna meM devaparyAya se utpanna hue | inameM mahAbalamuni ne 32 sAgaropama kI aura zeSa chaha munivaroM ne kucha kama 32 sAgaropama kI utkRSTa Ayu prApta kI / mahAbala ke sivAya chaha deva, devAyu pUrNa hone para bhArata varSa meM vizuddha mAtA-pitA ke vaMzavAle rAjakuloM meM alaga alaga kumAra ke rUpa meM utpanna hue / ve isa prakAra haiM---
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 1-pahalA mitra acala prativuddhi nAmaka ikSvAku vaMza kA athavA ikSvAku (kozala ) deza kA rAjA huA / isakI rAjadhAnI ayodhyA thii| 2-dUsarA mitra dharaNa, candracchAya nAma se aMgadeza kA rAjA huA, jisakI rAjadhAnI campA thii| 3-tIsarA mitra pUraNa, rukmi nAmaka kuNAla deza kA rAjA humA jisakI rAjadhAnI zrAvastI thii| 4-cauthA mitra vasu, zaMkha nAmaka kAzI deza kA rAjA huA jisakI nagarI vArANasI thii| 5-pAMcavA mitra vaizramaNa, bhadInazatru nAma kurudeza kA rAjA huA jisakI rAjadhAnI hastinApura thii| 6-ThA mitra abhicanda, jItazatru nAma dhAraNa kara paMcAla deza kA rAjA huA jisakI rAjadhAnI kAMpilyapura thii| mahAbala deva mati zruti aura avadhijJAna se yukta ho kara, java samasta graha ucca sthAna meM rahe hue the, sabhI dizAe~ saumya thIM sugandha, manda aura zItalavAyu dakSiNa kI ora baha rahA thA aura sarvatra harSa kA vAtAvaraNa thA aisI sumaGgala rAtri ke samaya azvinI nakSatra ke yoga meM hemanta Rtu ke cauthe mAsa mAThaveM pakSa arthAt phAlguNa mAsa ke zukla pakSa meM caturthI kI rAtri meM battIsa sAgaropama kI sthiti ko pUrNa kara jayanta nAmaka vimAnase cyuta hokara isI jambUdvIpa meM bharatakSetra kI mithilA nAmaka rAjadhAnI meM kumbharAjA kI prabhAvatI devI kI kokha meM avatarita hue / usa rAtri meM prabhAvatI devI ne caudaha mahAsvapna dekhe / jo isa prakAra haiM-gaja, RSabha, siha, abhiSeka, puSpamAlA, candramA, sUrya, svajA, kumbha, padma yukta sarovara, sAgara, vimAna, ratnoM kI rAzi, evaM dhUmarahita agni / ina caudaha mahAsvoM ko dekhakara mahArAnI jAga uThI aura rAjA ke zayana kakSa meM jAkara savinaya bolI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 Agama ke anamola ratna ww prANanAtha | maine caudaha mahAsvapna dekhe haiM / inakA phala kyA hai ? kumbha rAjA ne madhura svara ne kahA- priye ! tumhAre ye svapna zubha haiM / tuma tIna loka meM pUje jAne vAlI santAna ko janma dogI / tumheM isa svapna se artha aura rAjya kI prApti hogI / mahArAja dvArA apane svapnoM kA phala sunakara rAnI prabhAvatI bar3I prasanna huI / isa prakAra kumbha rAjA ke vacana ko hRdaya meM smaraNa rakhatI huI mahArAnI prabhAvatI vahA~ se uThakara apane zayanAgAra meM gayIM aura maMgalakArI caudaha mahAsvapna niSphala na hoM isa vicAra se vaha zeSa rAta jAgatI rahI aura dharma cintana karane lagI / prAtaH kAla rAjA kumbha ne snAna kiyA tathA sundara vastrAlaMkAra pahanakara ve rAja sabhA meM Aye aura aSTAMga mahAnimitta ke jJAtA jyoti - SiyoM ko unhoMne bulAyA / mahArAja kumbha ke Adeza para svaprapAThaka Aye aura unhoMne mahArAnI prabhAvatI ke caudaha svapnoM kA phala batAte hue kahA he devAnupriya ! hamAre svapnazAstra meM sAmAnya phala dene vAle bayAlisa aura uttama phala dene vAle tIsa mahAsvapna batalAye haiM / aise saba milAkara bahattara svapna kahe hue haiM / unameM se arhata tIrthaGkara kI mAtAe~ aura cakravartI kI mAtAe~ jaba torthaGkara yA cakravartI kA jIva garbha meM AtA hai taba tIsa mahAsvapnoM meM se caudaha mahAsvapna dekhatI haiM / vAsudeva kI mAtAe~ sAta mahAsvapna aura baladeva kI mAtAe~ cAra mahAsvapna dekhatI haiM / mANDalika rAjA kI mAtAe~ eka mahAsvapna ko dekhatI haiM / mahArAnI prabhAvatI devI ne 14 mahAsvapna dekhe haiM ataH mahArAnI dharma kA pravartana karane vAle tIrthaGkara mahApuruSa ko janma degI / mahArAjA aura mahArAnI svapnapAThakoM ke mukha se svapna kA zubha phala sunakara bar3e prasanna hue / mahArAjA ne svapnapAThakoM ko vipula dhanarAzi dekara sammAnita kiyA aura unheM vidA kara diyA / tIna mAsa ke pUrNa hone para mahArAnI prabhAvatI ko paMcaraMge puSpoM se AcchAdita aura punaH punaH bhAcchAdita kI huI zayyA para sone kA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra mam tathA pATalA, mAlatI , caMpA, azoka, punAga ke phUloM, maruA ke pattoM, damanaka ke phUloM, zatapatrikA ke phUloM evaM koraMTa ke uttama pattoM se gUMthA huA sukhamaya sparza vAlA tathA atyanta saurabha ko chor3ane vAlA zrIdAmakANDa (phUloM kI sundara mAlA) sUMghane kA dohada utpanna huaa| prabhAvatI devI ke isa dohada ko jAnakara samIpastha vAnavyantara devoM ne jala aura thala meM utpanna vividha puSpoM ke Dhera rAnI ke mahala meM DAla die tathA eka sukhaprada aura sugandha ko phailAne vAlA zrIdAmakANDa bhI lAkara mahala meM DAla diyA / mahArAnI ne phUloM kI zayyA para sokara evaM zrIdAmakANDa ko sUMgha kara apanA dohada pUrNa kiyA / prabhAvatIdevI ne nau mAsa aura sAr3he sAta divasa ke pUrNa hone para hemanta ke prathama mAsa ke dUsare pakSa meM yAnI mArgazIrSa mAsa kI zukla pakSa kI ekAdazI ke dina madhyarAtri meM azvinI nakSatra kA candramA ke sAtha yoga hone para sabhI grahoM ke ucca sthAna para sthita hone para unnIsaveM tIrthaGkara ko janma diyA tIrthaMkaroM ke janma ke niyama ke anusAra 56digkumAri: kAoM ne prasUtikA kA karma kiyaa| indroM ne meru parvata para jAkara bAlikA bhagavAna kA janma mahotsava kiyA / ATha dina kA mahotsava manAkara bhagavAna ko apanI mAtA ke pAsa vApasa rakha diyA / mahArAja kumbha ne putrI kA janma mahotsava kiyA / utsava kAla meM tIsare dina candra aura sUrya kA darzana karAyA gayA / chaThe dina rAtri jAgaraNa kA utsava humA bArahaveM dina nAma saskAra- karAyA gyaa| isa bIca rAjA kumbha ne apane naukara, cAkara, iSTa mitra snehiyoM aura jJAtijanoM ko AmaMtrita kiyA aura bhojana pAna alaMkAra Adi se saba kA satkAra kiyA aura kahA-java yaha vAlikA garbha meM thI taba isakI mAtA ko puSpa zayyA para sone kA tathA puSpamAlA sUMghane kA dohada huA thA ataH isa vAlikA kA nAma bhallI rakhege / saba ne isa bAta ko Adara pUrvaka svIkAra kiyA / - -
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 Agama ke anamola ratna bhagavatI mallI kA bAlyakAla sukha samRddhi aura vaibhava ke sAtha bItane lagA / unake lie 5 dhAe~ rakhI gaI thI tathA aura bhI dAsa dAsiyA~ thIM jo unakA lAlana-pAlana karatI thiiN| bhagavatI mallI atyanta rUpavatI thii| usake yauvana ke sAmane apsarA bhI lajjita thiiN| lambe aura kAle keza sundara A~kheM aura bimbaphala jaise lAla adhara the| vaha kumArI se yuvA ho gii| unheM janma se avadhijJAna thA aura usa jJAna se unhoMne apane mitroM kI utpatti tathA rAjyaprApti Adi bAteM jAna lI thiiN| unheM apane bhAvI kA patA thaa| bhAne vAle saMkaTa se bacane ke lie unhoMne abhI se prayoga prArambha kara diyA / bhagavatI mallI ne apane sevakoM ko azokavATikA meM eka vizAla mohanagRha (moha utpanna karane vAlA bhatizaya ramaNIya ghara) banAne kI AjJA dii| sAtha meM yaha bhI Adeza diyA ki "yaha mohanagRha aneka staMbhoM vAlA ho usa mohanagRha ke madhya bhAga meM chaha 'garbhagRha (kamare) banAo / una chahoM garbhagRhoM ke ThIka bIca meM eka jAlagRha (jisake cAroM ora jAlI lagI ho aura jisake bhItara kI vastu bAhara vAle dekha sakate hoM aisA ghara) bnaao| usa jAlagRha ke madhya meM eka maNimaya pIThikA banAo tathA usa maNipIThikA para merI eka suvarNa kI pratimA banavAo usa pratimA kA mastaka Dhakkana vAlA honA caahiye|" bhagavatI mallI kI AjJA pAkara zilpakAroM ne mohanagRha banAyA aura usameM mallI kumArI kI sundara suvarNa pratimA banAI / / / ___ aba mallIkumArI prati dina apane bhojana kA eka kavala pratimA ke mastaka kA Dhakkana kholakara usa meM DAlatI thI aura punaH use DhaMka detI thI / anna ke sar3ane se usa pratimA ke bhItara atyanta dusahya durgandha paidA ho gaI thii| mallI kumArI kA prati dina yahI krama calatA rhaa| usa samaya kozala janapada meM sAketa nAma kA nagara thA / vahA~ ikSvAku vaMza ke pratibuddhiH nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthadhara caritra 123 kA nAma padmAvatI thA / rAjA ke pradhAna maMtrI kA nAma subuddhi thaa| vaha sAma, dAma, daNDa aura bheda nIti meM kuzala thA aura rAjya kA zubhacintaka thA / usa nagara ke IzAna koNa meM eka vizAla nAga gRha thaa| eka vAra padmAvatI devI kA nAga pUjA kA utsava AyA / mahArAnI padmAvatI ne mahArAjA pratibuddhi se nivedana kiyA-"svAmI / kala nAga pUjA kA dina hai| ApakI AjJA se use manAnA cAhatI hU~ / Apa bhI nAga pUjA meM mere sAtha raheM, aisI merI icchA hai / " mahArAja pratibuddhi ne padmAvatI devI kI yaha prArthanA svIkAra kI / mahArAja prativuddhi ko svIkRti prApta kara usane apane sevakoM ko bulAkara kahA-kala mai nAgapUjA karU~gI ataH tuma mAlI ko bulAkara kaho ki-"padmAvatI devI aura mahArAja prativuddhi nAgapUjA kareMge ataH jala aura sthala meM utpanna hone vAle pAMca varNa ke puSpoM ko vividha prakAra se sajAkara eka vizAla puSpa maNDapa banAo / usameM phUloM ke aneka prakAra ke haMsa, mRga, mayUra, kauMca, sArasa, cakravAka, mainA, koyala, IhAmRga, vRSabha, ghor3A, manuSya, magara, pakSI, mRga, aSTApada, camarI, vanalatA, evaM padmalatA Adi ke citroM ko banAyA jaae| usa puSpamaNDapa ke madhya bhAga meM sugandhita padArtha rakho evaM usameM zrIdAmakANDa (puSpamAlAe~) laTakAo aura padmAvatIdevI kI rAha dekhate hue rho|" sevakoM ne mAlI se jAkara padmAvatIdevI kI ukta AjJA khii| mAliyoM ne mahArAnI ke AdezAnusAra vaisA hI kiyA / prAtaH mahArAnI kI AjJAnusAra sAre nagara kI saphAI kI gaI. aura sAre nagara meM sugandhita jala chir3akAyA gyaa| mahArAnI snAna kara evaM sarvavasrAlaMkAroM se vibhUSita ho dhArmika yAna para baiThI / apane vizAla parivAra se ghirI huI mahArAnI kA yAna nagara ke bIca se nikalA aura jahAM puSkaraNI thI vahAM AyA /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 Agama ke anamola ratna rAnI padmAvatI yAna se nIce utarI aura puSkaraNI meM praveza karake snAna kiyA aura gIlI sAr3I pahane hI kamala puSpayoM ko grahaNa kara nAgagRha meM praveza kiyA / vahA~ usane sarvaprathama lomahastaka se nAga pratimA kA parimArjana kiyA aura usakI pUjA kI / phira mahArAjA kI pratIkSA karane lgii| ___ idhara pratibuddhi mahArAja ne bhI snAna kiyaa| phira sarvaalaMkAra pahinakara subuddhi pradhAna ke sAtha hAthI para baiThakara ve nAgagRha Ae / hAyI se nIce utara kara mahArAjA evaM suzruddhi mantrI ne nAga mandira meM praveza kiyA aura nAga pratimA ko praNAma kiyaa| nAga mandira se nikala kara ve puSpa-maNDapa meM Aye aura zrIdAmakANDa kI apUrva racanA kA nirIkSaNa karane lge| kalAtmaka puSpa-maMDapa kI racanA ko dekhakara mahArAja atyanta Azcarya cakita hue / amAtya ko bulAkara mahArAja pratibuddhi kahane lage mantrI ! tuma mere dUta ke rUpa meM aneka grAma nagaroM meM ghUmeM ho| rAjA mahArAjAoM ke mahaloM meM bhI gaye ho / kaho, Aja tumane padmAvatIdevI kA jaisA zrIdAmakANDa dekhA vaisA anyatra bhI kahIM dekhA hai ? sudhuddhi bolA-"svAmI ! eka dina bhApake dUta ke rUpa meM maiM mithilA nagarI gayA thA / vahA~ videharAja kI putrI sallIkumArI kI. / janmagAMTha ke mahotsava ke samaya maiMne eka divya zrIdAmakANDa dekhA thaa| usa dina maiMne pahale pahala jo zrIdAmakANDa dekhA, padmAvatI devI kA yaha zrIdAmakANDa usake lAkha bhAga ko bhI barAbarI nahIM kara sktaa| mahArAja ne pUchA-"vaha videha rAjakanyA mallIkumArI rUpa meM kaisI hai ? maMtrI ne kahA-svAmI | videha rAjA ko zreSTha kanyA mallIkumArI supratiSThita kUrmonnata (kachue ke sAmAna unnata) evaM sundara caraNavAlI hai| vaha anupama sundarI hai / usakA lAvaNya avarNanIya hai| ___maMtrI ke mukha se mallIkumArI ke rUpa kI prazaMsA sunakara mahArAja prativRddhi bar3e prasanna hue aura usI kSaNa 'dUta ko bulAkara kahane lage:tuma mithilA rAjadhAnI jaao| vahA~ kumbharAjA. kI putrI evaM prabhAvatI
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaDvara caritra 125 M devI kI AtmajA aura videha kI zreSTha rAjakanyA mallI kI merI patnI ke rUpa meM ma~ganI karo / agara isake liye samasta rAjya bhI denA par3e to svIkAra kara lenA / " mahArAja kI AjJA prApta kara dUta subhaToM ke sAtha videha janapada kI rAjadhAnI mithilA kI ora cala pdd'aa| usa samaya aMga nAma kA eka janapada thA jisakI rAjadhAnI caMpA thii| vahAM candracchAya nAmake rAjA rAjya karate the / usa nagarI meM arhannaka Adi bahuta se nau vaNik (naukA se vyApAra karane vAle) tathA sAMyAtrika (paradeza jAkara yAtrA karane vAle) rahate the| ve saMpanna the aura unake pAsa apAra dhana rAzi thii| unameM jIva ajIva Adi tattvoM kA jJAtA aura nirgrantha pravacana meM atyanta zraddhA rakhane vAlA arhannaka nAma kA zramaNopAsaka thA / vaha bhI samRddha thA / ekavAra ye vyApArI eka jagaha ikaThe hue aura unhoMne punaH- . samudra yAtrA kA nizcaya kiyA tadanusAra ina vaNikoM ne apane apane vAhanoM meM vividha vastue~ bharI aura zubha muhUrta meM caMpA se yAtrA ke lie nikala par3e / gambhIra nAmaka potapaTTana (vandaragAha) meM Akara jahAjoM meM apanA apanA sAmAna bhara diyaa| khAne pIne kI vastue~ sAtha lI tathA mitra, zubhacintakoM aura apane sage sambadhiyoM ke AzIrvAda prApta kara jahAjoM meM baiTha gye| jahAja kA laMgara khola diyA gayA aura vaha vizAla samudra kI chAtI ko cIratA huA Age bar3hane lagA / jaba jahAja kaI sau yojana Age calA gayA to acAnaka hI samudrameM tUphAna Ane ke lakSaNa dikhAI dene lage / AkAza meM megha chA gye| bijalI camakane lagI aura kAnoM ke pardo ko cIrane vAlI bhayaMkara garjanA hone lgii| umar3ate hue bAdaloM ke bIca eka bhayaMkara-pizAca dikhAI dene lagA / jahAja kI dizA kI ora vaha pavana vega se bar3ha rahA thaa| usakA varNa kAjala kI taraha kAlA thaa| tAr3a per3a kI taraha usakI lambI lambI Aye thIM / sUpa kI taraha usake kAna the| nAka capaTI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna tho aura bhIkha jugunU kI taraha thIM / hoTha laTaka rahe the aura lambe va nukIle dAMta bAhara nikale hue the| hAtha meM talavAra liye bhayaMkara aTTahAsa karatA huA vaha pizAca jahAja para car3ha gayA aura bhayaMkara gajanA karatA huA bola uThA-ai yAtriko ruka jAo ! aba tumhArI mauta najadIka AgaI hai| agara eka bhI yAtrI ne merI bAta na mAnI to use isI samaya mauta ke ghATa utAra diyA jAyagA / " vaha pizAca arahannaka zrAvaka ke pAsa AyA aura garaja kara bolA "he bharaNaka ! tujhe apane dharma se vicalita honA iSTa nahIM hai parantu maiM tujhe tere dharma se vicalita kruuNgaa| tU apane dharma ko chor3a de anyathA maiM tere jahAja ko AkAza meM uThAkara phira samudra meM paTaka dUMgA jisase tU marakara AtaM aura raudra dhyAna karatA huA durgati ko prApta hogA / " pizAca ke uparokta vacanoM ko suna kara jahAja meM baiThe hue dUsare loga bahuta ghabarAye aura indra, vaizramaNa durgA Adi devoM kI aneka prakAra kI mAnatAe~ karane lage kintu araNaka zrAvaka kiMcit mAtra bhI ghabarAyA nahIM aura na vicalita hI huA pratyuta apane vastra - se bhUmi kA parimArjana karake sAgArI saMthArA karake, dharma dhyAna karatA huA zAnta citta se baiTha gyaa| isa prakAra nizcala baiThe hue bharaNaka zrAvaka ko dekhakara pizAca aura bhI kruddha huA aura naMgI talavAra ko dhumAtA hubhA bhayotpAdaka vacana kahane lagA / phira bhI arahannaka zAnta bhAva se baiThA hI rhaa| arahannaka ko vicalita na hote dekha pizAca usa jahAja ko do aMguliyoM se uThAkara AkAza meM bahuta uMcA le gayA aura bhara. hannaka zrAvaka se phira isa prakAra kahane lagA-he arahannaka / agara tU apane dharma ko chor3ane ke lie taiyAra hai to maiM tujhe jIvita chor3a sakatA hU~ varanA jahAja sahitaM tujhe isa samudra meM DubA dUMgA / pizAca ke ina bhayajanaka zabdoM kA arahannaka para koI asara nahIM huA, vaha pUrvavata hI sthira rahA / anta meM pizAca ,arahannaka zrAvaka ko dharma-se vicalita karane meM asamartha rahA / pizAca kA krodha zAntaM, ho gayA / vaha
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIthaGkara caritra apane asalI deva rUpa meM prakaTa hokara arahannaka zrAvaka se bolAhe bharahannaka ! tuma dhanya ho ! tumhArA jIvana saphala hai| tumane jisa zraddhA se nimrantha pravacana ko svIkAra kiyA hai usI zraddhA aura dRr3hatA se tuma use nibhA rahe ho| he arahannaka ! bhAja devasabhA meM zakendra ne tumhArI dhArmika dRr3hatA kI prazaMsA karate hue kahA thA ki"aharannaka zrAvaka jIvAjIvAdi kA jJAtA hai aura use nigrantha pravacana se vicalita karane kI tathA samyaktva se bhraSTa karane kI kisI deva yA mAnava meM zakti nahIM hai / " mujhe zakrendra ke ina vacanoM para tanika bhI vizvAsa nahIM huA / ataH mai tumhArI dhArmika dRr3hatA kI parIkSA karane ke liye hI pizAca kA bhayaMkara rUpa banAkara yahAM AyA kintu yahA~ Ane para tumhArI dhArmika dRr3hatA aura nirbhayatA ko dekhakara maiM Azcaryacakita huA huuN| jisa taraha zakendra ne ApakI prazaMsA kI thI vAstava meM Apa vaise hI haiN| bhApakI dhArmika dRr3hatA kI prazasA eka indra nahIM apitu hajAra indra bhI kareM tava bhI kama hI hai| Apa kA jIvana sacamuca dhanya hai / Apa jaise zrAvakoM se hI nirgantha . pravacana gauravAnvita hai / maine jo Apako kaSTa diyA hai aura Apake sAthiyoM ko bhayabhIta kiyA hai usake liye kSamA yAcanA karatA huuN| mere aparAdha ko kSamA kara aura merI yaha kuNDaloM kI jor3I svIkAra kareM / deva arahanaka zrAvaka se vAra-vAra kSamA yAcanA kara aura divya kuNDala jor3I ko rakha kara apane sthAna ko calA gayA / upadrava ke zAnta hone para bharahannaka zrAvaka ne apanA sAgArI saMthArA pArita kiyA / samudra kA vAtAvaraNa zAnta thaa| havA bhI anukUla bahane lagI / saba ko jIvana vacane kA Ananda thA / jahAja var3I tejI ke sAtha dakSiNa dizA kI ora bar3hane lge| aura gambhIra nAmaka bandaragAha ke kinAre A pahu~ce / vahAM unhoMne apanA sAmAna gAr3A aura gAr3iyoM meM bharA aura mithilA kI ora prasthAna kara diyA / ye nau yAtrika apane-apane sAmAna ke sAtha mithilA nagarI pahu~ce / unhoMne udyAna meM apanA apanA par3Ava DAlA / bahumUlya
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 Agama ke anamola ratna upahAra aura kuNDala yugala lekara vahA~ ke rAjA kumbha kI sevA meM pahu~ce aura hAtha jor3akara vinayapUrvaka unhoMne vaha bheMTa mahArAjA ko pradAna kii| ____mahArAja kumbha ne bhagavatI mallI ko bulAkara use divya kuNDala pahanA diye / mahArAjA ne arahannarakAdi vyApAriyoM kA bahuta Adara satkAra kiyA aura unakA rAjya mahasUla mApha kara diyA tathA rahane ke liye eka bar3A AvAsa de diyA / vahA~ kucha dina byApAra karane ke bAda unhoMne apane jahAjoM meM cAra prakAra kA kirANA bharakara samudramArga se campAnagarI kI ora prasthAna kara diyaa| campAnagarI meM pahuMcane para unhoMne bahumUlya kuNDala vahA~ ke mahArAjA candrAcchAya ko bheMTa kiyaa| aMgarAja candracchAya ne bheMTa' ko svIkAra kara arahannakAdi zrAvakoM se pUchA-"tuma loga , aneka prAma aura nagaroM meM ghUmate ho, bAra-bAra lavaNasamudra kI yAtrA karate ho| batAo, aisA koI Azcarya hai jise tumane pahalI bAra dekhA ho ?" arahannaka zramaNopAsaka bolA-hamaloga isabAra vyApArArtha mithilA nagarI bhI gaye the / vahA~ hama logoMne kumbha mahArAjA ko divya kuNDala yugala kI bheMTa dI / mahArAja' kumbha meM apanI putrI mallIkumArI ko bulAkara ve divya kuNDala use pahanA diye / mellI kumArI ko hamane vahA~ eka Azcarya ke rUpa meM dekhA / videharAja kI zreSTha kanyA mallIkumArI kA jaisA rUpa aura lAvaNya hai vaisA rUpa devakanyAoM ko bhI prApta nahIM hai|" mahArAja candracchAya ne arahannakAdi vyApAriyoM kA satkAra'sammAna kara unheM vidA kiyA / . . vyApAriyoM ke mukha se mallIkumArI ke rUpa evaM sauMdarya kI prazaMsA sunakara mahArAja candracchAya usapara anurakta ho gaye / / dRta ko bulA. kara kahA-"tuma ,mithilA nagarI jAbho aura vahA~ ke rAjA kumbha se mallIkumArI kI merI bhAryA ke rUpa meM maMganI karo / agara kanyA ke
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra badale meM ve mere rAjya kI bhI mAMga kareM to svIkAra kara lenaa|" mahArAjA kA sandeza lekara dUta mithilA pahu~cA / ___ usa samaya kuNAla nAma ke janapada kI rAjadhAnI zrAvastI thii| vahIM rukmi nAma ke rAjA rAjya karate the / usakI rAnI kA nAma dhAraNI thaa| usake rUpa aura lAvaNya meM advitIya subAhu nAma kI kanyA thii| usake hAtha paira atyanta komala the| ekavAra subAhukumArI kA cAturmAsika snAna kA utsava AyA / isa avasara para mahArAja ke sevakoM ne pAMcavarNoM ke puSpoM kA eka eka vizAla maNDapa banAyA aura usa maNDapa meM zrIdAmakANDa (puSpa kI mAlAe~) laTakAye / nagarI ke catura suvarNakAroM ne pAMcaraMga ke cAvaloM se nagarI kA cinna banAyA usa citra ke madhyabhAga meM eka paTTa-bAjoTa sthApita kiyA / mahArAja rukmi ne snAna kiyA aura sundara vastrAbhUSaNa pahane aura apanI putrI subAhu ke sAtha gaMdhahasti para baitthe| koraMTa puSpa kI mAlA aura chatra ko dhAraNa kiye hue caturaMgI senA ke sAtha rAjamArga se hote hue ve maNDapa meM pahu~ce / gandhahasti se nIce utarakara pUrvA. bhimukha ho uttama Asana para AsIna hue / tatpazcAt rAjakumArI ko paTTa para baiThAkara zveta aura pIta cAndI aura sone ke kalazoM se usakA abhiSeka kiyA aura use sundara vastrAlaMkAroM se vibhUSita kiyA / phira use pitA ke caraNoM meM praNAma karane ke liye lAyA gayA / subAhukumArI pitA ke pAsa AI aura unheM praNAma kara unakI goda meM baiTha gaI / goda meM baiThI huI putrI kA lAvaNya dekhakara mahArAja bar3e vismita hue| usI samaya rAjA ne varSadhara ko bulAkara pUchAvarSadhara 1 tuma mere dautya kArya ke liye aneka nagaroM meM aura rAjamahaloM meM jAte ho / tumane- kahIM bhI kisI rAjA mahArAjA seTha sAhU
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 Agama ke anamola ratna kAroM ke yahA~ aisA majjanaka ( snAnautsava ) pahale bhI dekhA hai, jaisA isa subAhukumArI kA bhajjana- mahotsava hai ? uttara meM varSaghara ne kahAsvAmI ! ApakI AjJA zirodhArya kara mai ekabAra mithilA gayA thA / vahA~ maine kumbharAjA kI putrI mallI kA snAna mahotsava dekhA thA ! subAhukumArI kA yaha majjanotsava usa majjanamahotsava ke lAkhaveM aMza ko bhI nahIM pA sakatA / itanA hI nahIM mallIkumArI kA jaisA rUpa hai vaisA svarga ko apsarA kA bhI nahIM hai / usake saundarya rUpI dIpa ke sAmane saMsAra kI rAjakumAriyoM ke rUpa juganU jaise lagate haiM / varSaghara ke mukha se mallIkumArI kI prazaMsA sunakara rAjA usakI ora AkarSita ho gayA aura rAjakumArI mallI kI maMganI ke liye apanA dUta kumbharAjA ke pAsa mithilA bheja diyA / * usa samaya kAzI nAmaka janapada meM vArANasI nAma kI nagarI thI / vahIM zaMkha nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usa samaya videharAja kumbha ko kanyA mallIkumArI kA devapradatta kuNDala - yugala kA sandhi bhAga khula gayA / use sAndhane ke lie nagarI ke catura se catura suvarNakAroM ko bulAyA gayA / suvarNakAra usa kuNDala - yugala ko lekara ghara Aye aura use jor3ane kA prayatna karane lage / nagarI ke sabhI suvarNakAra isa kAma meM juTa gaye lekina aneka prayatnoM ke bAvajUda bhI ve kuNDala - yugala ke sandhi-bhAga ko nahIM jor3a sake / aMta meM hatAza hokara ve mahArAja ke pAsa punaH pahu~ce aura anunaya vinaya karate hue kahane lage- svAmI ! hamane isa kuNDala- yugala ko jor3ane kI bahuta prayatna kiyA lekina hama isa meM asaphala hogaye / agara Apa cAheM to hama aisA hI divya dUsarA kuNDalayugala banAkara ApakI sevA meM upasthita kara sakate haiN| mahArAja suvarNakAroM kI bAta suna - kara atyanta kruddha huA aura unheM deza nirvAsana kI AjJA dedI | mahArAja ke Adeza se ye loga apane parivAra aura sAmAna ke sAtha mithilA
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkaraM caritra 131 I se nikala par3e aura kAzI deza kI rAjadhAnI banArasa bhA pahu~ce / ve loga bahumUlya upahAra lekara mahArAja zaMkha kI sevA meM pahu~ce aura upahAra bheMTakara kahane lage- svAmI ! hamalogoM ko mithilA nagarI ke kumbha rAjA ne deza niSkAsana kI AjJA dI hai vahA~ se nirvAsita hokara hamaloga yahA~ Aye haiM / hamaloga Apako chatrachAyA meM nirbhaya hokara sukhapUrvaka rahane kI icchA karate haiM / " kAzInareza ne suvarNakAroM se pUchA -- "kumbharAjA ne Apako deza nikAle kI AjJA kyoM dI ?" svarNakAroM ne uttara diyA- svAmI ! kumbharAjA kI putrI mallIkumArI kA kuNDalayugala TUTa gyaa| hameM jor3ane kA kArya sauMpA gayA kintu hama loga usake saMvibhAga ko jor3a nahIM sake jisase kucha ho mahArAjA ne deza nikAle ko AjJA dI hai| zaMkha rAjA ne pUchA- mallIkumArI kA rUpa kaisA hai ? uttara meM suvarNakAroMne kahA - svAmI / mallIkumArI ke rUpa kI kyA prazaMsA kI jAya usake rUpa ke sAmane deva kanyA kA rUpa bhI lajjita hai / mahArAja zaMkha ne jaba mallIkumArI ke rUpa kI prazaMsA sunI to vaha usapara Asakta ho gayA / mahArAja zaMkha ne suvarNakAroM ko nagarI meM rahane kI bhAjJA de do / bAdameM usane apanA dUta bulAyA aura use kahAtuma mithilA jAo ! aura mallIkumArI kI merI bhAryA ke rUpa meM maMganI karo / agara isake lie rAjya bhI denA par3e to bhI merI ora se svIkAre karanA / mahArAjA kI AjJA pAkara ke dUta ne mithilA nagarI ko bhora prasthAna kara diyA / eka samaya videha ke rAjakumAra malladinna ne apane pramada-vana ( ghara ke udyAna) meM eka vizAla citrasabhA kA nirmANa karAyA, tathA nagara ke acche se acche citrakAroM ko citrasabhA meM citra nirmANa kA Adeza milA / Adeza pAkara citrakAroM ne bhI vividha citroM se citra sabhA ko alaMkRta karanA prAraMbha kara diyaa| unameM eka aisA bhI citra - kAra thA jo kisI bhI padArtha kA eka bhAga dekhakara usakA sampUrNa citra bhalekhita kara letA thA / ekabAra isa citrakAra kI dRSTi - parde ke
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 Agama ke, anamola ratna andara rahI huI mallIkumArI ke aMgUThe para pdd'ii| use apanI klA kA paricaya dene kA eka acchA avasara milA / usane usI kSaNa apanI tUlikA se mallIkumArI kA sampUrNa citra banA DAlA / citra kyA thA mAnoM sAkSAt mallIkumArI, hI khar3I ho / anya citrakAroM ne bhI eka se eka sundara citroM se sabhAbhavana ko sjaayaa| yuvarAja ne citrakAroM kA khUba satkAra sammAna kiyA tathA unheM bahuta baDA puraskAra dekara bidA, kiyaa| malladintakumAra dhAya mAtA ke sAtha citrasabhA ko dekhane mAyA aura vahA~ aneka hAvabhAva vAlI sundara striyoM ke citroM ko dekhane lagA / citra dekhate dekhate acAnaka hI usakI dRSTi bhagavatI mallI ke citra para pdd'ii| citra ko hI sAkSAt mallIkumArI samajhakara vaha lajjita huA aura dhIre dhIre pIche haTane lagA / yaha dekhakara usakI dhAya mAtA kahane lagI-putra ! tuma lajjita. hokara pIche kyoM haTa rahe ho ? maladinna ne kahA-mAtA! merI guru aura devatA ke sAmAna jeSTha bhaginI jo sAmane khar3I hai usake rahate hue citrazAlA meM praveza karanA kyA mere liye yogya hai ?" taba dhAyamAtA ne kahA-"putra ! yaha mallIkumArI nahIM hai kintu usakA citra hai / " mallIkumArI ke hubahU citra ko dekhkre| yuvarAja malladina atyanta kruddha - huA / citrakAra kA yaha sAhasa ki ,jisane merI deva guru aura dharma kI sAkSAt mUrti baDI vahana kA citrazAlA meM citra banA DAlA / usane citrakAra ke vadha kA hukuma "sunA diyA / jaba anya citrakAroM ko isa bAta kA pattA lagA to ve rAjakumAra ke pAsa pahu~ce aura rAjakumAra se bahuta anu naye vinaya karake citrakAra . kA vadha na 'karane kI prArthanA kI / citrakAroM kI prArthanA para rAjakumAra meM citrakAra ke vadha ke badale usake aMguSTha aura kaniSTha aMgulI ko chedane kI aura deza nirvAsana kI bhAjJA de dii| citrakAra mithilA se 'nirvAsita hokara hastinApura gayA / vahA~ usane mallikumArI kA eka citra banAyA aura usa citrapaTa ko sAtha
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tIrthaGkara caritra : 'meM lekara mahArAjA adInazantra ke pAsa phuNcaa| vahamUlya upahAra ke sAtha mallIkumArI kA citra bheTa karate hue kahA-"svAmI ! mithilA nareza ne apane deza se mujhe niSkAsita kara diyA hai| mai ApakI chatra-chAyA meM sukhapUrvaka rahanA cAhatA hU~ / ' citrakAra ke mukha se usake nirvAsana kA samasta hAla suna mahArAja ne use apane zaraNa meM rakha liyaa| mallIkumArI ke anupama sauMdarya ko dekha mahArAja atyanta mugdha ho gye| unhoMne apane dUta ko bulAkara AjJA dI-"tuma mithilA nagaro jAo aura mahArAja kumbha se mallIkumArI kI nerI bhAryA ke rUpa meM maganI karo"dUta mahArAja kI AjJA ko zirodhArya kara mithilA kI ora prasthAna kiyA / tatkAlIna pAcAla deza kI rAjadhAnI kApilyapura thiiN| vahA~ jitazatru rAjA rAjya karate the| usakI dhAriNI bhAdi hajAra rAniyoM thii| ekasamaya cokhA nAma kI paricAjikA mithilA nagarI meM bhaaii| vaha RgvedAdi SaSThItaMtra kI vinA thI / vaha dAnadharma, zaucadharma, tIrthAbhiSeka-dharma kI parUpaNA kiyA karatI thii| eka dina vaha rAjamahaloM meM pahuMcI aura mallIkumArI ko zaucadharma kA upadeza dene lgii| mallIkumArI svayaM viduSI thii| cokhA ko yaha jJAna nahIM thA ki jise maiM zaucadharma kA upadeza de rahI hU~ vaha eka mahAn tatvajJAnI hai| yaha paritrAjikA mallI ko zaucadharma kA tatvajJAna samajhAte hue kahane lagI-apavitra vastu kI zuddhi jala aura miTTI se hotI hai| mallIkumArI ne kahA-parivAjike ! rudhira se lipta vastra ko rudhira se dhonepara kyA usakI zuddhi ho sakatI hai ! isa para parivAjikA ne khaa-"nhiiN|" bhallI bolI-"isI prakAra hiMsA se hiMsA kI zuddhi nahIM ho sktii|" jaise rudhiravAle vastra kSAra Adi se dhone se zuddha hote haiM vaise hI ahiMsAmaya dharma aura zuddha zraddhAna se pApa sthAnoM kI zuddhi hotI hai| jala aura miTTI se kevala vAhya-padArtha kI zuddhi hotI hai| AtmA kI nahIM / mallIkumArI ke yukkipUrNa vacana sunakara cokhA parivAjikA svayaM
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna saMzayagrasta hogaI / mallIkumArI ke tarka kA uttara nahIM de sakI / niruttara parivAjikA ko dekha mallI kI dAsiyA~ usakI ha~sI ur3Ane lagI aura unhoMne usakA galA pakar3a kara use bAhara nikAla diyaa| mallI ke rAjamahala se apamAnita vaha cokhA apanI ziSyAbhoM 'ke sAtha mithilA se nikala gaI aura 'pAMcAla deza kI rAjadhAnI kAMpi'tyapura pahu~cI / eka dina vaha apanI kucha ziSyAoM ko sAtha meM lekara jitazatru mahArAja ke mahala meM gaI aura vahA~ mahArAja ko dAnadharma zaucadharma kA upadeza dene lgii| mahArAja jitazatru ko apane antaHpura kI vizAla evaM * anupama sundariyoM para bar3A abhimAna thA / mahArAja ne parivrAjikA se pUchAparivAjike ! tuma aneka grAma nagaroM meM ghUmatI ho aura aneka rAjamahaloM meM bhI praveza karatI ho / rAjA mahArAjAoM ke vaibhava ko apanI bhA~khoM se dekhatI ho / kaho-mere jaisA antaHpura bhI tumane kahIM dekhA hai ? paribrAjikA ne uttara diyA-rAjan ! Apa kUpamaNDaka pratIta hote haiM / mApane dUsaroM kI putravadhuoM, bhAryAoM, evaM putriyoM ko nahIM dekhA isIliye aisA kahate haiM / maiMne mithilA nagara ke videharAja kI zreSTha kanyA mallIkumArI kA jo rUpa dekhA hai vaisA rUpa kisI devakumArI yA nAgakanyA kA bhI nhiiN| mallikumArI ke rUpa kI prazaMsA sunakara mahArAja ne mallikumArI ke sAtha vivAha karane kA nizcaya kiyA aura usI samaya dUta ko bulAkara mallIkumArI kI maMganI ke liye mithilA jAne kA Adeza diyA / mahArAja kI AjJA pAkara dUta mithilA kI bhora cala par3A / , chahoM rAjAoM ke dUta mithilAdhipati kumbha ke pAsa pahuMce aura apane apane rAjAoM kI ora se mallIkumArI kI maMganI karane lge| mahArAja kumbha ne chahoM rAjAoM ke prastAva ko mAnane se inakAra kara diyA aura atyanta kruddha hokara dUtoM ko apamAnita kara unheM nikAla
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 135 diyA / mahArAja kumbha se apamAnita dUta apane apane rAjA ke pAsa pahu~ce aura unhoMne sArA vRttAnta kaha sunAyA / kumbha kA nirAzAjanaka uttara sunakara ve bahuta kupita hue aura saba ne sammilita hokara rAjA kumbha para car3hAI karane kA nizcaya kara liyA / chahoM rAjAoM ne apanI apanI vizAla senA ke sAtha mithilA para car3hAI karane ke lie prasthAna kara diyA / idhara mahArAja kumbha ne bhI chahoM rAjAoM kA mukAvalA karane ke liye yuddha kI taiyArI karalI | kucha cunI huI senA ko le mahArAja kumbha bhI apane rAjya kI sImA para pahu~ca gaye / donoM ora kI senAoM meM ghamasAna yuddha prArambha ho gayA / eka ora chaha rAjAoM kI vizAla senAye thIM aura dUsarI ora apanI kucha senA ke sAtha akele kumbha / kumbha bar3I vIratA se lar3e kintu zatrupakSa ko vizAla senA ke sAmane inakI muTThI bhara senA nahIM Tika sakI anta meM hAra kara pIche haTane lagI aura idhara udhara bhAgane lgii| apane pakSa ko kamajora hotA dekha ve apane kucha bahAdura sipAhiyoM ke sAtha nagara lauTa Aye / nagarI ke cahu~ora daravAja ke phATaka banda karavA diye aura apanI senA ko kile para sajA kara duSmanoM kI pratIkSA karane lge| idhara chahoM rAjAoM kI senA ne mithilA ko ghera liyA aura nagarI ke dvAra ko tor3a kara andara ghusane kA prayatna karane lagI | mithilA kI bahAdura senA ne zatrusenA ke saba prayatna asaphala kara diye / mahArAjA kumbha siMhAsana para baiThe huye yuddha kI paristhiti kA vicAra kara rahe the / usI samaya bhagavatI mallI apane sundara vastrAbhUSaNoM meM sajI huI pratidina ke niyamAnusAra pitA ke caraNa chUne AI / pitA ke caraNa chU kara vaha eka ora khar3I ho gaI / mahArAja kumbha apane vicAra meM itane nimagna the ki unheM mallI ke Ane kA dhyAna taka nahIM rahA / pitA ko atyanta cintA nimagna dekha vaha bolItAta ! jaba maiM Apake pAsa AtI taba Apa bar3e prasanna hokara mujhe
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna . goda meM uThA lete the aura mIThI mIThI bAte karate the kintu kyA kAraNa hai ki, Aja Apa merI ora najara uThA kara bhI nahIM dekha rahe haiM ! mahArAja kumbha-putrI ! tuma mere liye apane prANoM se adhika pyArI ho / tumhArI jaisI divya kanyA pAkara mai dhanya ho gayA huuN| para Aja jisa viSamasthiti meM maiM A par3A hU~ usase chuTakArA pAne kA koI upAya nahIM dIkha rahA hai / isI cintA meM maiM par3A hU~ ki isa vipatti kA sAmanA kaise kiyA jAya / mallI-~tAta ! Apa para AI huI isa vipatti ko maiM acchI taraha samajhatI hU~ aura isa vipatti se chuTakArA pAne kA upAya mere pAsa hai| hama yuddha se zatru ko parAsta nahIM kara sakate kintu buddhibala se hI zatruoM para vijaya pA sakate haiM / agara ApakA mere para pUrA bharosA ho to Apa isa vipatti ke bAdaloM ko chinna bhinna kara dene kA bhAra mujha para chor3a deM / maine rAjAoM para vijaya pAne kA upAya soca liyA hai / mujhe apane upAya para pUrA vizvAsa hai / mahArAja kumbha ne kahA-putrI | kaunasA vaha upAya hai jisase ye rAjA loga tumhArI bAta mAna jAyege / ____mallI ne kahA-tAta ! maiM kyA karanA cAhatI hU~ yaha to bhApa ko yathAsamaya mAlUma ho hI jAyagA / Apa saba rAjAoM ke pAsa alaga alaga dUta bhijavA dIjiye aura unhe' yaha sandeza kahalavA dIjiyegA ki mai Apako apanI kanyA denA cAhatA hU~ zarta itanI haiM ki merA sandeza anya rAjA taka nahIM pahu~canA cAhiye / mahArAja kumbha ko apanI putrI kI buddhimatA aura viveka para purA vizvAsa thaa| usane sabhI rAjAoM ke pAsa dUta meje aura unheM mohana ghara para akele hI Ane ko kahA gayA / mahArAja kumbha kA dura dvArA sandeza pAkara sabhI rAjA bar3e prasanna huye aura akele hI dUta ke sAtha mohana ghara meM bhA pahu~ce / chahoM rAjAbhoM ko alaga alaga viThalAyA gayA / chahoM rAjAoM kI mohana
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra gRha ke bIca khar3I suvarNamUrti para dRSTi pdd'ii| ve bar3e mugdha ho gaye aura use eka dRSTi se dekhane lage / sundara vastrAbhUSaNoM se susajjita hokara rAjakumArI mallI jaba mohana-ghara meM AI tabhI unako hoza huA ki yaha mallI nahIM hai parantu usakI mUrtimAtra hai / vahA~ Akara rAjakumArI mallI ne baiThane ke pahale mUrti ke Dhakkana ko haTA diyA / Dhakkana ke haTate hI mUrti ke bhItara se bar3I bhayaMkara durgandha nikalI / usa bhayaMkara durgandha ke mAre rAjAoM kI nAka phaTane lagI aura dama ghuTane lagA / unhoMne apanI apanI nAka banda kara lI aura mu~ha phera liyA / nAka bhau sikor3ate rAjAoM ko dekha mallIkumArI bolI-he rAjAo ! bhApa loga abhI isa putalI kI ora bar3e cAva se dekha rahe the aura aba nAka bhau kyoM sikor3a rahe ho? kyA yaha putalI tumheM pasanda nahIM / jisa mUrti ke saundarya ko dekhakara Apa loga mugdha ho gaye the usI mUrti meM se yaha durgandha nikala rahI hai| yaha merA sundara dikhAI denevAlA zarIra bhI isI taraha rakta thUka mala mUtra Adi dhRNotpAdaka vastuoM se bharA par3A hai / zarIra meM jAnevAlI acchI se acchI sugandhavAlI aura svAdiSTa vastue~ bhI durgandhayukta viSTA banakara bAhara nikalatI haiM taba phira isa durgandha se bhare hue aura viSTA ke bhaNDAra--rUpa zarIra ke vAhya saundarya para kauna vivekI puruSa mugdha hogA? mallI kI mArmika vAtoM ko sunakara saba ke saba rAjA bar3e lajjita hue aura adhogati ke mArga se bacAne vAlI mallI kA AbhAra mAnate hue kahane lage-he devAnupriye ! tU jo kahatI hai, vaha vilakula ThIka hai| hama loga apanI bhUla ke kAraNa atyanta pachatA rahe haiN| punaH mallI dolI-he rAjAo ! manuSya ke kAmasukha aise durgandha yukta zarIra para hI avalambita haiM / zarIra kA yaha vAharI sauMdarya bhI sthAyI nahIM hai / jaba yaha zarIra jarA se abhibhUta hotA hai tava usakI kAnti vigar3ha jAtI hai / camar3I nisteja ho kara zithila par3a jAtI hai / mukha se lAra Tapakane lagatI hai aura sArA zarIra kA~pane lagatA
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna hai / aise zarIra se utpanna hone vAle kAmasukhoM meM kauna Asakti rakhegA bhaura kauna usameM mohita hogA ? he rAjAo ! Apa mere pUrvajanma ke mitra the| ava se tIsare bhava meM salilAvatI vijya meM hama loga utpanna hue the / merA nAma mahAbala thA / hama loga sAtha sAtha khele kUde the / vItazokA hamArI rAjadhAnI thii| hama logoM ne sAtha hI meM nirgrantha dIkSA dhAraNa kI thii| hama loga eka jaisI tapasyA karate the para thor3e se kapaTAcAra ke kAraNa mujhe strIveda kA bandha huA thA / vahA~ se hama saba jayanta vimAna meM utpanna hue| vahA~ kA Ayu pUrA kara tuma saba rAjA hue ho aura maine mahArAjA kumbha ke yahA~ kanyA ke rUpa meM janma grahaNa kiyA hai| ___mallIkumArI ke ina vacanoM kA rAjAoM para bar3A prabhAva par3A / ve apane pUrvabhava kA vicAra karane lge| vicAra karate karate zuddha adhyavasAyoM, zubha lezyAoM aura jAtismaraNa ko AvaraNa karane vAle karmoM ke naSTa hone se unheM jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA / ve aba apane pUrvabhava ko kAMca kI taraha spaSTa dekhane lge| bhagavatI mallI kI bAta para unheM pUrA vizvAsa ho gayA / bhagavatI ne mohanaghara ke dvAra khulavA diye / saba eka dUsaroM se khUba mitrabhAva se mile|| bhagavatI mallI ne rAjAoM se kahA-mai dIkSA lenA cAhatI huuN| AjIvana brahmacAriNI raha kara saMyama pAlana dvArA citta meM rahI huI kAma, krodha moha Adi asavRttiyoM ko nirmUla karane kA maine nizcaya kara liyA hai / isa sambandha meM Apa logoM ke kyA vicAra haiM ? rAjAoM ne kahA-bhagavatI! hama loga bhI ApakI hI taraha kAmasukhoM kA tyAga kara pravajyA grahaNa kareMge / jaise hama pUrva janma meM Apa ke mitra the sahayogI the vaise isa bhava meM bhI Apa kA hI anukaraNa kreNge|
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaDvara caritra 139 taba bhagavatI mallI ne kahA-mitro ! jAbho apanI rAjadhAnI meM jA kara apane apane putroM ko rAjya bhAra sauMpa kara tathA dIkSA ke liye unakI anumati lekara yahA~ cale aao| yaha nizcaya ho jAne para mallI saba rAjAoM ko lekara apane pitA ke pAsa AI / vahA~ para saba rAjAoM ne apane aparAdha ke liye kumbharAjA se kSamA yAcanA kii| kumbharAjA ne bhI unakA yatheSTa satkAra kiyA aura saba ko apanI apanI rAjadhAnI kI bhora vidA kiyA / bhagavatI mallI ne apane mana meM aisA nizcaya kiyA ki maiM eka varSa ke anta meM dIkSA grahaNa karU~gI / usa samaya zakendra kA Asana calAyamAna huaa| avadhijJAna se Asana ke kampana kA kAraNa yaha mAlUma huA ki bhagavatI mallI ne eka varSa ke anta meM dIkSA lene kA vicAra kiyA hai / unhoMne apane jItAcAra ke anusAra vaizramaNa deva ko tIna sau karor3a assI lAkha suvarNa moharoM ko mithilAdhipati kumbha ke mahaloM meM DAlane kA Adeza diyaa| indra ke AdezAnusAra juMbhaka aura vaizramaNa devoM ne tIna sau karor3a assI lAkha suvarNa muhareM kumbha ke mahala meM bhara dii| bhagavatI mallI ne vArSikadAna prArambha kara diyA / ve pratidina prAtaH kAla se prArambha karake dupahara taka yAcakoM ko dAna detI rahatI thIM / mahArAja kumbha ne bhI bar3I bar3I bhojana-zAlAe~ vanavAI aura unameM bar3I saMkhyA meM loga Akara bhojana karane dhge| tIrthakara kA dAna prahaNa karake aura bhojana-zAlA meM bhojana khAkara ke yAcaka gaNa bar3e saMtuSTa hote the| isa punIta avasara kA lAbha lene ke liye agaNita loga Ate aura dAna grahaNa karate / ____Asana calAyamAna hone para pAMcaveM brahmadevaloka ke ariSTa nAmaka deva vimAnoM meM rahane vATe-sArasvata, Aditya, vahi, varuNa, gardatoya, tuSita, anyAvAgha, Agneya aura riSTa nAma ke nau lokAntika deva
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna bhagavatI mallI ke pAsa urasthita hue aura hAtha jor3a kara namra bhAva 'se kahane lage-bhagavan / bodhi ko prApta karo, 'dharmatIrtha kA pravartana karo / vaha dharmatIrtha jIvoM ke liye hitakArI sukhakArI aura nizreyasakArI hogaa| isa prakAra bAra bAra prArthanA karake ve deva apane sthAna cale gaye / devatAoM se udbodhitta bhagavatI mallI ne pravajyA ke lie mAtApitA se AjJA prApta kii| mahArAja kumbha ne pravajyA ke lie pravRtta bhagavatI mallI kA eka hajAra ATha suvarNa kalazoM se abhiSeka kiyaa| abhiSeka ke avasara para cauMsaTha indra bhI upasthita the / bhabhiSeka ke vAda bhagavatI mallI manoramA nAma kI zivikA meM baiThI / zakendra devarAja ne manoramA zivikA kI dakSiNa bhAga kI. vAhA (DaMDI) pkdd'ii| IzAna indra ne uttara tarapha kI Upara kI bAhA pakar3I / camarendra ne dakSiNa tarapha kI nicalo bAhA grahaNa kI tathA zeSa devoM ne yathAyogya isa manoramA zivikA ke bhAga ko prahaNa karate hue usakA vahana karane lage / manoramA zivikA ke Age ATha maGgala* calanelage / isa 'punIta avasara para devoM ne saMpUrNa nagarI ko sajAyA thA aura sApha sutharA kiyA thA / bhagavatI mallI kI manoramA zivikA sahavAmra vana meM azoka vRkSa ke nIce bhaaii| bhagavatI mallI ne vastrAbharaNoM ko tyAga kara paMcamuSThi loca kiyA / bhagavatI mallI ke vastrAbharaNa prabhAvatI devI ne grahaNa kiye / bhagavatI mallI ne siddhoM ko vandana kara sAmAyika 'cAritra ko grahaNa kiyA / usa samaya vAtAvaraNa atyanta zAnta thA / -usa samaya bhagavatI mallI ko mana parthayajJAna utpanna huaa| usa samaya Apane tIna dina kA upavAsa grahaNa kiyA thA vaha dina pauSa zuklA ekAdazo kA thA / Apake sAtha tInasau manuSya aura tInasau striyoM ne ___ *svastika, zrIvasta nandikAvarta, varddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthara caritra ... dIkSA dhAraNa kI / Apa ke sAtha nanda, nandimitra, sumitra, balamitra, bhAnumitra; amarapati, amarasena aura mahAsena ina ATha ikSvAkuvaMzI rAjakumAroM ne bhI dIkSA grahaNa kii| devoMne nandIzvara dvIpa meM jA kara aThAI mahotsava kiyA / dIkSA lene ke bAda dina ke antima prahara meM azoka vRkSa ke nIce kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho gayA jisase unheM tInakAla aura tInaloka ke samasta padArtha hastAmalakavat pratibhAsita hone lge| kevalajJAna ke bAda devoMne unakA kaivalya kalyANaka bar3e harSollAsa se manAyA / pUrvoka jitazatru Adi rAjAoM ne bhagavAna mallinAtha se dIkSA dhAraNa kI, caudaha pUrva kA adhyayana kiyA aura sampUrNa karmoM kA kSaya karake mokSa prApta kiyaa| ___ bhagavAna mallI sahasrAma udyAna se nikalakara vAhara janapada meM vihAra karane lge| " bhagavAna mallI ke aThAIsa gaNa aura bhiSaka Adi bhaTThAIsa gaNadhara the| cAlIsa hajAra sAdhu aura vandhumatI bhAdi pacapana hajAra sAdhviyA~ thI / inake zramaNa saMgha meM chasau caudaha pUrvadhara (triSaSTI ke anusAra 668 caudaha pUrvadhara', do hajAra avadhijJAnI (triSaSTI ke anusAra 2200), battIsa sau kevalajJAno (triSaSTI ke anusAra 2200), paitIsa- sau vaikriyalandhidhArI (triSaSTI ke anusAra 2900), mATha sau manaHparyAyajJAnI (triSaSTI ke anusAra 1750), 1400 vAda labdhivAle, do hajAra anuttaropapAtika, 184000 zrAvaka (triSaSThI ke anusAra 183800) evaM 365000 zrAvikAe~ (triSaSTI ke anusAra 370000 zrAvikAe~) thiiN| bhagavAna mallI ke tIrtha meM do prakAra kI anta-kara bhUmi-huI-1 vaha isa prakAra yugAntakara bhUmi aura paryAyAntakara bhuumi| inameM se ziSya praziSya Adi bIsa puruSoM rUpa yugoM taka arthAt vIsaveM pATa' taka yugAntakara bhUmi huI arthAt vIsa pATa taka sAdhuoM ne mukti prApta
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 Agama ke anamola ratna kI / bIsaveM pATa ke pazcAt unake tIrtha meM kisI ne mokSa prApta nahIM kiyA aura do varSa kA paryAya hone para arthAt mallI arihaMta ko kevala jJAna prApta kiye do varSa vyatIta ho jAne para paryAyAntakara bhUmi huI bhava paryAya kA anta karane vAle-mokSa jAne vAle sAdhu hue| isase pahale koI jIva mokSa nahIM gyaa| . mallI arihaMta paccIsa dhanuSa U~ce the| unake zarIra kA varNa priyaMgu ke samAna thaa| samacaturastra saMsthAna aura vajraRSabhanArAca saMhanana thaa| vaha madhyadeza meM sukha-sukhe vicarakara sametazikhara parvata para Aye aura vahA~ pAdopagamana anazana aMgIkAra kiyaa| mallI arahaMta eka sau varSa gRhavAsa meM rhe| sau varSa kama paca. pana hajAra varSa kevaloparyAya pAlakara kula pacapana hajAra varSa kI Ayu meM prISma Rtu ke prathama mAsa, dUsare pakSa arthAt caitra zuklA cautha ke dina bharaNI nakSatra ke sAtha candramA kA yoga hone para *addharAtri ke samaya AbhyaMtara pariSad kI pAMca sau sAdhviyoM aura vAhya pariSad ke pAMca sau sAdhuoM ke sAtha nirjala eka mAsa ke anazana pUrvaka donoM hAtha lambe kara vedanIya bhAyu aura gotra karma ke kSINa hone para siddha hue| indrAdi devoM ne nirvANotsava kiyA / bharanAtha ke nirvANa ke bAda koTI hajAra varSa ke bItane para mallI bharahaMta ne nirvANa prApta kiyaa| 20. bhagavAn munisuvrata / jambUdvIpa ke aparavideha meM bharata nAmaka vijaya meM capA nAmakI nagarI thii| vahA~ surazreSTha nAma kA rAjo rAjya karatA thaa| usane nandanamuni ke pAsa dIkSA grahaNa kI aura tapasyA kara tIrthaGkara nAma karma kA upArjana kiyA / anta samaya meM saMthArA kara vaha prANata devaloka meM mahaddhika devatA hubhaa| *triSaSTI ke anusAra phAlguna zuklA dvAdazI ke dina yAmya nakSatra meM nirvANa prApta kiyaa|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra : 143 * jambU dvIpa ke bharata kSetra meM rAjagRhI nAma kI nagarI thii| vahA~ sumitra nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the| usake padmAvatI nAma kI eka rAnI thii| surazreSTha kA jIva zrAvaNI pUrNimA ke dina zravaNa nakSatra meM padmAvatI rAnI ke udara meM utpana huaa| tIrthara ko sUcita karane vAle caudaha mahAsvapna rAnI ne dekhe / rAnI garbhavatI huii| garbhakAla ke samApta hone para jeThavadi aSTamI ke dina zravaNa nakSatra meM kUrmalAMchana vAle zyAmavarNI putra ko mahArAnI ne janma diyA / indrAdi devoM ne janmotsava kiyaa| mAtA pitA ne vAlaka kA nAma munisuvrata rakhA / yuvAvasthA meM bhagavAna munisuvrata kA prabhAvatI Adi zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha humA / bhagavAna kI kAyA 20 dhanuSa U~cI thii| munisuvrata kumAra ko prabhAvatI rAnI se eka putra huaa| jisakA nAma suvrata rakhA gyaa| sAr3he sAta hajAra varSa kI avasthA meM bhagavAna ne pitA kA rAjya grahaNa kiyaa| 15 hajAra varSe rAjya karane ke bAda bhagavAna ne dIkSA lene kA nizcaya kiyaa| lokAntika devoM ne bhI Akara bhagavAna se dIkSA ke lie nivedana kiyaa| bhagavAna ne varSIdAna diyaa| devoM dvArA sajAI gaI aparAjitA nAma kI zivikA para ArUr3ha hokara nIlaguhA nAma ke udyAna meM aaye| vahA~ phAlguna zuklA 12 ke dina zravaNa nakSatra meM divasa ke antima prahara meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha bhagavAna ne dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ko usa samaya manaHparyayajJAna utpanna huaa| tIsare dina bhagavAna ne rAjagRhI ke rAjA brahmadatta ke ghara khIra kA pAraNA kiyaa| vahA~ pA~ca divya prakaTa hue / gyAraha mAsa taka chadamastha avasthA meM rahane ke bAda bhagavAna nIlaguhA udyAna meM pdhaare| vahA~ caMpaka vRkSa ke nIce dhyAna karate hue phAlguna kRSNa dvAdazI ke dina zravaNa nakSatra meM ghAtIkarma kA kSayaM kara kevalajJAna prApta kiyaa| indroMne Akara bhagavAna kA kevalajJAna utsava mnaayaa| samavazaraNa kI racanA huii| samavazaraNa meM baiThakara bhagavAna ne
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dharmadezanA dii| dharmadezanA sunakara aneka nara nAriyoM ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kii| dezanA ke prabhAva se indrAdi 14 gaNadhara hue| bhagavAna ke zAsana meM varuNa nAmaka zAsana deva evaM naradattA nAma kI zAsana devI huii| eka bAra bhagavAna vihAra karate hue bhRgukaccha , pdhaare| vahA~ jitazatru rAjA rAjya karatA thaa| bhagavAna kA samavazaraNa huaa| dezanA sunane ke liye jitazatru rAjA ghor3e para car3hakara bhAyA / rAjA andara gyaa| ghor3A bAhara khar3A rahA / ghor3e ne bhI kAna U~ce kara prabhu kA upadeza sunA / upadeza samApta hone para gaNadhara ne bhagavAna se pUchAisa samavazaraNa meM kisane dharma prApta kiyA ? prabhu ne uttara diyA-jitazatru rAjA ke ghor3e ne dharma prApta kiyA hai| jitazatru-rAjA ne pUchAyaha ghor3A kauna hai aura usakI Apake dharma ke prati zraddhA kaise huI uttara meM bhagavAna ne ghor3e ke pUrva janma kA vRttAnta sunaayaa| ghor3e ke pUrvajanma ko sunakara rAjA ne ghor3e ko mukta kara diyA / . ___bhagavAna ne vahA~ se vihAra kara diyA / ve hastinApura padhAre / vahA~ kArtika nAma kA zrAvaka zreSThI rahatA thaa| vaha , apane dharma, para atyanta dRr3ha thaa| apane deva guru dharma ke sivAya vaha kisI ke bhI sAmane nahIM jhukatA thaa| eka bAra usa nagara meM bhagavAvastradhArI, satyAsI aayaa| usane apane pAkhaNDa se logoM para acchA prabhAva jamAyA / vaha , mAsopavAsI thaa| mahine ke pAraNe ke avasara para nagara ke sabhI pratiSThita vyaktiyoM ne saMnyAsI ko nimaMtrita kiyA / ., samyaktvadhArI zrAvaka hone se kArtika seTha ne sanyAsI, ko Ama trina nahIM kiyA, aura na upadeza- sunane ke liye usake pAsa gayA / kArtika seTha kI isa dhArmika dRr3hatA para vaha atyanta kruddha huaa-| usane kArtika seTha ko hara prakAra se. apamAnita karane kA nizcaya kiyA / vaha isake liye upayukta avasara kI khoja karane lgaa|" [...]
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra eka samaya jitazatru rAjA ne mAsa khamana ke pAraNe ke liye saMnyAsI ko apane ghara nimaMtrita kiyaa| saMnyAsI ne rAjA ko kahalavAyA ki agara kArtikaseTha mujhe bhojana parosegA to maiM Apake ghara pAraNA kruuNgaa| rAjA ne seTha ko bulAkara use saMnyAsI ko bhojana parosane kI AjJA dii| rAjAjJA ko mAnakara kArtikaseTha saMnyAsI ko bhojana parosane lgaa| bhojana parosate hue kArtikaseTha kA vaha bAra* bAra tiraskAra karatA thaa| saMnyAsI se tiraskRta kArtika seTha socane lagA-yadi mai dIkSita hotA to mujhe yaha viDaMbanA na sahana karanI pdd'tii| dUsare dina jaba use bhagavAna munisuvrata ke Agamana kA samAcAra milA to vaha 1 hajAra mATha vaNikoM ke sAtha bhagavAna kI sevA meM pahu~cA aura pravrajyA grahaNakara bhAtmasAdhanA karane lagA / bAraha varSa taka cAritrapAlana kara vaha marakara saudharmendra bnaa| saMnyAsI marakara saudharmendra kA vAhana airAvata hAthI banA / pUrvajanma kA vaira smaraNa kara airAvata idhara udhara bhAgane lagA / indra ne vajra ke prahAra se use apane vaza meM kara liyaa| bhagavAna ke parivAra meM 30 hajAra sAdhu, 50 hajAra sAdhviyAM 500 caudaha pUrvadhara, 1800 avadhijJAnI, 1500 manaHparyayajJAnI, 1800 kevalajJAnI, 2000 vaikriya labdhidhArI, eka hajAra do sau vAdI, eka lAkha 72 hajAra zrAvaka evaM 3 lAkha 50 hajAra zrAvikAe~ thiiN| apanA nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna sametazikhara para pdhaare| vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyaa| eka mAsa ke anta meM jyeSTha kRSNA navamI ke dina zravaNa nakSatra meM avazeSa karmoM ko khapAkara bhagavAna mokSa meM pdhaare| bhagavAna ne kumArAvasthA meM sAr3hesAta hajAra varSa, 15 hajAra varSa rAjya pada para evaM sAr3he sAta hajAra varSa cAritrAvasthA meM vyatIta kiye / isa prakAra kula 30 hajAra varSa bhagavAna kI Ayu thii| 10
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna bhagavAna mallInAtha ke nirmANa ke bAda 54 lAkha varSa ke bItane para bhagavAna munisuvrata mokSa meM padhAre / 21. bhagavAna naminAthaH jambUdvIpa ke pazcimavideha meM bharata nAmaka vijaya meM kauzAMbI nAma kI nagarI thii| vahA~ siddhArtha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usane saMsAra se virakta hokara sudarzana nAmaka muni ke samIpa dIkSA grahaNa kii| rAjarSisiddhArtha ne kaThoratapa karatehue tIrthaGkara nAmakarma ke bIsa sthAnoM kI samyakArAdhanA kara tIrthakara nAmakarma kA upArjana kiyA / antima samaya meM anazanakara ve aparAjita nAmaka vimAna meM devarUpa se utpanna hue| jambUdvIpa ke bharatakSetra meM mithilA nAma kI nagarI meM vijaya nAma ke parAkramI rAjA rAjya karate the| unakI paTTarAnI kA nAma vaprA thA / vaha gaMgA kI taraha pAvanamUrti thii| , siddhArtha muni kA jIva aparAjita vimAna se tetIsa sAgaropama kI Ayu pUrNa kara vA rAnI ke garbha meM utpanna huA / AzvinamAsa kI pUrNimA kA dina thA aura usa samaya bhazvinI nakSatra kA yoga thA / mahArAnI vaprA ne garbha ke prabhAva se caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAnI garbhavatI huI aura vidhivat garbha kA pAlana karane lgii| garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI vaprA ne zrAvaNa kRSNA aSTamI ke dina azvinI nakSatra ke yoga meM nIlakamala cinha se cinhita suvarNakAnti vAle divya putraratna ko janma diyaa| bhagavAna ke janmate hI samasta dizAe~ prakAzita ho uThI / indroM ke Asana calAyamAna hue| chappana digkumArikAe~ AI / unhoMne meruparvata para bhAvI-tIrthakara ko lejAkara janmotsava kiyaa| vijaya rAjA ne bhI putrajanma ke upalakSa meM bar3A utsava kiyA /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIthaGkara caritra jaba bhagavAna vA rAnI ke garbha meM the taba mithilA nagarI ko zatruoM ne ghera liyA thaa| usa samaya mahArAnI mahala para cddh'ii| garbhastha bAlaka ke prabhAva se mahaloM para khar3I rAnI ko dekhakara zatru bhAga khar3A huA aura mahArAja vijaya ke sAmane jhuka gayA isaliye mahArAjA vijaya ne bAlaka kA nAma nami rakhA / zaizava ko pArakara bhagavAna ne yauvanAvasthA meM praveza kiyA / yuvAvasthA meM namikumAra kI kAyA 15 dhanuSa U~cI thii| mahArAja vijaya ne namikumAra kA aneka sundara rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| janma se DhAI hajAra varSa ke bAda vijaya rAjA ne namikumAra ko rAjyagaddI para sthApita kiyaa| pAMcahajAra varSa taka rAjya karane ke bAda svayaM kI preraNA se evaM lokAntika devoM kI prArthanA se namirAjA ne dIkSA grahaNa karane kA nizcaya kiyA tadanusAra varSIdAna dekara 'suprabha' nAmaka rAjakumAra ko rAjyabhAra sauMpakara ve ASADhakRSNA navamI ke dina azvinI nakSatra meM devakuru nAmaka zivikA para bhArUr3ha hokara sahasAmra udyAna meM padhAre / vahA~ chaTha tapa ke sAtha, eka hajAra rAjAoM ke sAtha namirAjA ne dIkSA grahaNa kI / pariNAmoM kI uccatA ke kAraNa usI kSaNa bhagavAna nami ko manaHparyayajJAna utpanna huaa| dUsare dina chaTha kA pAraNA vIrapura ke rAjA datta ke ghara paramAna se kiyA / vahA~ vasudhArAdi pAca divya prakaTa hue / nau mAsa paryanta chadmastha kAla meM vicaraNa karane ke pazcAt bhagavAna vicaraNa karate hue punaH mithilA ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / SaSTha tapa kara vorasalI vRkSa ke nIce dhyAna karane lge| mArgazIrSa zuklA ekAdazI ke dina azvinI nakSatra meM zukladhyAna kI paramoccasthiti meM bhagavAna nami ne samasta ghAtIkarmoM ko naSTa kara diyA / karmoM ke naSTa hote hI bhagavAna ko kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho gayA / usI samaya devoM ne bhagavAna kA samavazaraNa racA /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna - vaha samavazaraNa eka sau assI dhanuSa U~ce azoka vRkSa se suzobhita ho rahA thaa| azoka vRkSa ke nIce bhagavAna pUrvadizA kI ora mukhakara ratnasiMhAsana para AsIna ho gaye aura dharma-dezanA dene lge| bhagavAna kI dezanA sunakara aneka nara-nAriyoM ne pravrajyA grahaNa kI unameM kuMbha Adi satraha gaNadhara mukhya the| bhagavAna kI dezanA samApta hone para kuMbha gaNadhara ne bhI upadeza diyaa| bhagavAna ne caturvidha saMgha kI sthApanA kii| bhagavAna ke tIrtha meM bhRkuTI nAmaka yakSa evaM gAMdhArI nAmaka zAsanadevI huI / isa prakAra bhagavAna nau mAsa kama DhAI hajAra varSa taka kevalIavasthA meM vicaraNa kara ke bhavyoM ko pratibodha dete rahe / bhagavAna ke harisena cakravartI parama bhaka the| bhagavAna ke vihArakAla meM bIsahajAra sAdhu, ikatAlIsahajAra sAdhviyA~, 450 caudaha pUrvadhArI, eka hajAra chaha sau avadhijJAnI, bAraha sau ATha mana paryayajJAnI, saulahasau kevalI, pAMca hajAra vaikriyalabdhivAle, ekahajAra vAdalabdhivAle, ekalAkha sattarahajAra zrAvaka evaM tInalAkha ar3atAlIsahajAra zrAvikAe~ huii| apanA nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna sametazikhara para padhAre / vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / eka mAsa ke anta meM vaizAkha kRSNA dasamI ke dina azvinI nakSatra ke yoga meM hajAra muniyoM ke sAtha akSaya-avyaya pada prApta kiyA / bhagavAna ke nirvANa kA utsava indrAdi devoM ne kiyA / / DhAIhajAra kumArAvasthA meM, pAMcahajAra rAjyatva meM evaM DhAIhajAra varSe vratameM bitAye / isa prakAra bhagavAna kI kula Ayu dasa hajAra varSa kI thii| bhagavAna munisuvrata ke nirvANa ke bAda chahalAkha varSa vyatIta hone para bhagavAna naminAtha kA nirvANa huA /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 149 22. bhagavAna ariSTanemi prathama aura dvitIya bhava jambUdvIpa ke bharatakSetra meM acalapura nAma ke nagara meM vikramadhana nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / unakI mukhya rAnI kA nAma dhAriNI thA / rAtri ke antima prahara meM mahArAnI dhAriNI ne maMjarI se yukta eka AmravRkSa ko svapna meM dekhA / koI puruSa usa AmravRkSa ko hAtha meM lekara mahArAnI se volA-devI ! isa AmravRkSa ko tumhAre Agana meM lagA rahA huuN| kAlAntara meM yahI AmravRkSa nau jagaha rupegA aura adhika se adhika phala degaa| mahArAnI isa khapna ko dekhakara jAgRta huii| usane apane svapna kA phala pati se pUchA / pati ne kahAmahArAnI ! isa svana kA phala yahI hai ki tuma sundara punaratna ko janma dogii| dUsare dina svapnapAThakoM ko bulAkara svapna kA phala unase puuch| 1 unhoMne bhI yahI kahA ki mahArAnI sundara putra ko janma degI kintu yaha AmravRkSa nau jagaha rupegA aura phaladruma hogA isakA artha hama nahIM jAnate / mahArAnI garbhavatI huI / garbhakAla ke pUrNa hone para rAnI ne eka sundara putra ko janma diyA / usakA nAma dhanakumAra rakhA gyaa| dhanakumAra dhAtriyoM ke sarakSaNa meM bar3e hue / dhanakumAra kA vivAha kusumapura ke rAjA siMha kI rAnI vimalAdevI se utpanna rAjakumArI dhanavatI ke sAtha huaa| dono pati-patnI sukhapUrvaka apanA jIvana vyatIta karane lge| eka samaya dhana rAjakumAra dhanavatI rAnI ke sAtha jalakrIr3A ke liye sarovara gaye / vahA~ eka muni ko mUcchita avasthA meM dekhA / rAjakumAra dhana ne upacAra kara unakI mUrchA dUra kI / muni kA nAma municandra thA / rAjakumAra muni ko apane ghara le gayA aura nirdoSa AhAra pAnI dekara unakI khUba sevA bhakti kI / muni ne upadeza diyaa| muni kA upadeza sunakara usane samyaktva sahita zrAvaka ke vrata grahaNa kiye / kalpakAla samApta hone para muni ne anyatra vihAra kara diyA /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vikramadhana rAjA ne rAjakumAra dhana ko rAjyabhAra sauMpa diyA aura dIkSA grahaNakara AtmakalyANa karane lgaa| ekabAra vasundhara nAma ke AcArya kA nagara meM Agamana humA / mahArAja dhana mahArAnI dhanavatI ke sAtha unakA upadeza sunane gayA / muni kA upadeza suna use vairAgya utpanna ho gyaa| usane apane choTe bhAI dhanadatta aura dhanadeva ke sAtha putra jayantakumAra ko rAjyabhAra saupa kara dIkSA grahaNa kii| dIkSA lekara dhana-RSi kaThoratapa karane lge| dhanavatI ne bhI dIkSA grahaNa kii| donoM ne antimasamaya meM anazana grahaNa kiyA aura mara kara ve saudharmendra ke sAmAnika deva bane / dhanadatta aura dhanadeva bhI bharakara saudharma devaloka meM maharddhika deva bane / tIsarA aura cauthA bhava bharatakSetra meM vaitAThyaparvata kI uttara zreNiyoM meM sUrateja nAma kA nagara thA / vahA~ sUra nAma kA khecaroM kA rAjA rAjya karatA thA / usakI vidyunmatI nAma kI rAnI thI / dhanakumAra kA jIva devaloka se cavakara mahArAnI vidyunmatI ke garbha meM utpanna huaa| garbhakAla kI samAptipara mahArAnI ne putra ko janma diyaa| bAlaka kA nAma citragati rakhA / kramazaH bar3hatA huA citraMgati yuvA huA / vaitADhayaparvata kI dakSiNa zreNI meM zivamandira nAma kA bhagara thaa| vahA~ anantasiMha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma zaziprabhA thA / dhanavatI kA jIva svargaloka se cavakara mahArAnI zaziprabhA ke udara se putrI ke rUpa meM jnmaa| usakA nAma 'ratnavatI' rakhA gayA / ratnavatI yuvA huI / kAlAntara meM ratnavatI kA vivAha citra'gati ke sAtha huA / sUra rAjA ne citragati ko rAjya dekara dakSiA le lii| citragati nyAya se rAjya karane lagA / eka samaya saMsAra kI vicitratA kA vicAra karate hue use vairAgya utpanna ho gyaa| usane puraMdara nAmaka apane putra ko rAjya dekara patnI ratnavatI aura anuja mano
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ torthara caritra 151 gati tathA capalagati ke sAtha damadhara muni ke pAsa dIkSA le lii| cirakAla taka tapakara citragati mAhendra devaloka meM mahaddhika devatA hue / usake donoM bhAI aura usakI patnI bhI usI devaloka meM deva bne| pA~cavA~ aura chaThA bhava pUrvavideha ke padma nAmaka vijaya meM siMhapura nAma kA nagara thaa| vahA~ harinandI nAma kA rAjA thaa| usakI rAnI kA nAma priyadarzanA thA / citragati muni kA jIva deva Ayu pUrI kara mahArAnI priyadarzanA ke udara meM utpanna huA / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne putra ko janma diyA aura usakA nAma aparAjita rkhaa| janAnandapura ke rAjA jitazatru the| unakI rAnI kA nAma dhAriNI thaa| ratnavatI kA jIva dhAriNI ke udara se putrI rUpa meM janmA usakA nAma prItimatI rkhaa| prItimatI yuvA huii| mahArAja jitazatru ne svayaMvara paddhati se prItimatI kA vivAha karane kA nizcaya kiyaa| isake liye usane deza deza ke rAjA rAjakumAra svayaMvara ke liye AmaMtrita kiye / bhavya, sundara aura vizAla svayaMvara--maNDapa banAyA gayA / svayaMvara ke samaya aneka deza ke rAjA eva rAjakumAra vahA~ upasthita hue / aparAjita kumAra bhI veSa badala svayaMvara maNDapa meM upasthita huA / apanI pratijJA ke anusAra rAjakumArI ne svayaMvara maNDapa meM apanI kalA kA pradarzana kiyA kintu koI bhI rAjakumAra use jIta nahIM sakA / aparAjitakumAra ne rAjakumArI prItimatI ko kalA meM jIta liyA / rAjakumArI ne apanI pratijJA ke anusAra aparAjitakumAra ke ke gale me varamAlA DAla dii| vidhipUrvaka rAjakumArI kA vivAha aparAjita ke sAtha hogyaa| kucha dina zvazuragRha meM rahakara rAjakumAra apa. rAjita prItimatI ke sAtha apanI rAjadhAnI lauTa Aye / mAtA-pitA putra ko evaM putravadhU ko dekhakara bar3e prasanna hue|
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 Agama ke anamola ratna manogati aura capalagati ke jIva mAhendra devaloka se .cavakara aparAjita ke sUra aura soma nAma ke anuja vandhu hue / rAjA harinandI ne aparAjita ko rAjya dekara dIkSA lI aura tapa karake ve mokSa gye| saMsAra kI asthiratA kA vicAra karate hue rAjA aparAjita ko vairAgya utpanna ho gyaa| usane apane putra padmanAbha ko rAjyadekara dIkSA le lI / usake sAtha ho usake bhAiyoM ne evaM rAnI prItimatI ne bhI dIkSA le lI / ve sabhI tapa kara vAladharma ko prApta hue aura AraNa nAmaka gyArahaveM devaloka meM maharddhika devatA bane / * sAtavA~ aura AThavA~ bhava bharatakSetra meM hastinApura nAma kA nagara thA / vahA~ zrISeNa nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma zrImatI thA / aparAjita muni kA jIva devaloka se cavakara zrImatI rAnI ke udara se janmA / usakA nAma zaMkha rakhA gayA / zaMkha ne zaizava pAra kiyA aura yauvana meM kadama rakhA / idhara prItimatI kA jIva bhI devaloka se cavakara aMgadeza kI caMpA nagarI ke rAjA jitArI ke ghara putrI rUpa meM janmA / usakA nAma yazomatI rakhA gayA / yazomatI atyanta rUpavatI thii| usane zrISeNa ke putra zaMkha kI prazaMsA suna rakhI thii| usane mana hI mana zaMkha ko apane pati ke rUpa meM cuna liyA thA / idhara vidyAdharapati maNizekhara bhI yazomatI ko cAhatA thA / usane jitArI se yazomatI kI mAga kI kintu jitArI ne maNizekhara kI mAMga ko ThukarA diyA / taba vidyA ke bala se maNizekhara yazomatI ko harakara le gayA / zaMkhakumAra ko jaba isa bAta kA patA lagA to vaha yazomatI ko hU~r3hane nikalA / anta meM eka parvata para maNizekhara ko pakar3A aura use lalakArA / donoM meM yuddha hubhA / maNizekhara hAra
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra gayA aura usane yazomatI zaMkha ko sauMpa dI / zaMkha kI vIratA se prasanna ho kara aneka vidyAdharoM ne bhI apanI kanyAe~ use arpaNa kii| zakha sava ko lekara hastinApura gayA / zaMkha kI parAkrama-gAthA sunakara usake mAtA-pitA ko bar3I prasannatA huii| zaMkha ke pUrvajanma ke baMdhu sUra aura soma bhI AraNa devaloka se cavakara zrISeNa ke ghara yazodhara aura guNadhara nAma se putra hue| ___ rAjA zrISeNa ne putra ko rAjyadekara dIkSA lii| java unheM kevalajJAna huA tava rAjA zaMkha apane choTe bhAiyoM ke sAtha unakI dezanA sunane gayA / dezanA ke anta meM zaMkha ne pUchA-bhagavan ! merA yazomatI para itanA adhika sneha kyoM hai ? zrISeNa kevalI ne kahA-jaba tU dhanakumAra thA taba yaha terI dhanavatI patnI thii| saudharma devaloka meM yaha terI mitra huI / citragati ke bhava meM yaha terI ratnavatI nAma kI priyA thii| mAhendra devaloka meM yaha terI mitra thI / aparAjita ke bhava meM yaha terI zrItimatI nAma kI patnI thI / AraNa devaloka meM yaha terI mina huI / isa bhava meM yaha terI yazomatI nAma kI patnI huI hai / isataraha yagomatI ke sAtha tumhArA sAta bhavoM kA sambandha hai / AgAmI bhava meM tuma donoM aparAjita devaloka meM utpanna hooge aura vahA~ se cakkara tU bharatakhaNDa meM neminAtha ke nAma kA 22 vA tIrthakara hogA / yazomatI rAjImatI nAma kI strI hogii| tumase hI vivAha kA nizcaya kara yaha avivAhita avasthA meM hI dIkSita banegI aura mokSa meM jAegI / ____ apane pUrvabhava kA vRttAnta suna zaMkha ko vairAgya utpanna ho gayA / usane apane putra ko rAjya dekara dIkSA le lii| yazomatI ne evaM unake choTe bhAiyoM ne evaM mitroM ne bhI zaMkha rAjA ke sAtha dIkSA grahaNa kii| zaMkha muni ne vosa sthAnoM kI ArAdhanAkara tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyaa|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 Agama ke anamola ratna ___ anta meM anazana kara zaMkhamuni aparAjita nAma ke anuttara vimAna meM 33 sAgaropama kI sthitivAle mahaddhika deva vane / unake anuja muni evaM yazomatI sAdhvI bhI aparAjita vimAna meM mahaddhika deva bne| nauvA~ bhava bhagavAna ariSTanemi kA janma raghuvaMza tathA yaduvaMza bhAratavarSa kI prAcIna saMskRti-sabhyatA ke utpattikSetra the| raghuvaMza meM rAma jaise maryAdA puruSottama aura sItA jaisI mahAsatI huI / usIprakAra yAdavakulatilaka bhagavAna ariSTanemi, zrIkRSNa evaM rAjImatI jaisI satiyoM se yAdavakula sadA ke lie amara bana gayA hai| isI yaduvaMza meM aMdhakavRSNi aura bhojavRSNi nAma ke do paramapratApI rAjA hue / aMdhakavRSNi zauryapura ke aura bhojavRSNi madhurA (mathurA) ke rAjA the| mahAgaja adhakavRSNi ke samudravijaya, akSobha, stimita, sAgara, himavAna, acala, dharaNa, pUraNa, abhicandra aura vasudeva ye dasa dazArha putra the / samudravijaya ke bar3e putra kA nAma ariSTanemi thA jisakA varNana pAThakoM ke sAmane hai / mahArAja adhakavRSNi ke choTe putra vasudeva ke kRSNa Adi putra hue / kRSNa kI mAtA kA nAma devakI thA / devakI ne ekasamAna AkRti ' rUpa eva raMga vAle ATha putroM ko janma diyA jinameM zrIkRSNa sAtaveM putra aura gasukumAla bhAThave putra the / vasudeva jI ke kuMtI aura mAdrI ye do choTI bahane thI / bhojavRSNi ke eka bhAI mRttikAvatI nagarI meM rAjya karate the / bhojavRSNi ke putra mahArAja ugrasena hue / inakI rAnI kA nAma dhAriNI thaa|| jambUdvIpa ke bharatakSetra meM zauryapura nAma kA nagara thA / vahA~ ke zAsaka mahArAjA samudravijaya the / unakI rAnI kA nAma zivAdevI thA / zaMkhamuni kA jIva anuttaravimAna se cakkara kArtika vadi 12 ke dina citrA nakSatra meM mahArAnI zivAdevI kI kukSi meM utpanna huaa| mahArAnI ne usI rAtri meM tIrthavara ke sUcaka 14 mahAsvapna dekhe / garbhavatI mahArAnI apane garbha kA yatnapUrvaka pAlana karane lgii|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ vNAMAN tIrthakara caritra garbha ke pUrNa hone para mahArAnI zivAdevI ne sAvana sudi paMcamI ke dina citrA nakSatra meM zaMkha ke cinha se cinhita zyAmavarNIya putra ko janma diyA / bhagavAna ke janmate hI samastadizAe~ prakAza se prakAzita ho utthii| naraka ke jIva bhI kucha samaya ke liye zAnti kA anubhava karane lage / bhagavAna kI mAtA kA sUtikAkarma karane ke liye 56 digkumArikAe~ AI / indrAdi devoM ne bhagavAna ko meruparvata para le jAkara nahalAyA aura utsava kiyaa| mAtA-pitA ne bhI putra janmotsava kiyA / java bhagavAna garbha meM the taba unakI mAtA ne svapna meM ariSTa ratnamayI cakradhArA dekhI thI isalie bAlaka kA nAma bhariSTanemi rkhaa| ariSTanemi devadeviyoM evaM dhAtriyoM ke saMrakSaNa meM bar3hane lage / zaizava-- bhavasthA ko pAra kara ve yuvA hue| eka samaya ariSTanemi ghUmate hue mahArAja zrIkRSNa ke zastrAgAra meM pahu~ca gaye / zastrAgAra kA saMrakSaka ariSTanemi ko vAsudeva kRSNa ke zastroM ko dikhAne lagA / zastroM kA nirIkSaNa karate hue ariSTanemi kI dRSTi sAraMgadhanuSa para pdd'ii| unhoMne usI samaya sAraMgadhanuSa ko uThAyA / sAraMgadhanuSa ko uThAte dekha saMrakSaka ariSTanemi se bolAsvAmI ! yaha dhanuSa zrIkRSNa ke atirikta aura koI uThA nahIM sakatA / yaha bar3AbhArI aura bhayaMkara dhanuSa hai| Apa ise uThAne kA vyartha prayatna na kareM / ariSTanemi ha~se aura dhanuSa ko uThAkara use kamalanAla kI bhA~ti jhukAkara pratyaMcA bhI car3hAI aura eka TaMkAra bhI kii| isa TaMkAra ko sunakara sabhI loga kAMpa se gaye / zastrAgAra kA rakSaka visphArita netroM se dekhatA raha gayA / usI samaya ariSTanemi ne pAMcajanya zaMkha uThAyA aura phuuNkaa| pAMcajanya kI AvAja sunakara sArI pRthvI kAMpane lagI aura prajAjana gharA uThe / udhara zrI ariSTanemi ne sudarzanacakra bhI uThAkara ghumaayaa| phira gadAe~ aura khaDga calAye jinake viSaya meM sabhI ko jJAta thA ki zrIkRSNa ke atirikta unheM uThAne kI zakti kisI meM nahIM hai|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ___ astra-zastroM kI AvAja sunakara zrIkRSNa ke mahala meM khalabalI maca gii| sabhI bar3ebar3e vIra ekatra hue jinameM zrIkRSNa ke bar3e bhrAtA baladeva bhI the / sabhI daur3akara zrIkRSNa ke pAsa Aye aura bolegoviMda ! yaha kaisI AvAjeM bhA rahI haiM ?. abhI abhI hamane sAraMga dhanuSa kI TaMkAra sunI, pAMcajanya kI dhvani sunI / kaisI AvAjeM A rahI haiM / koI cakravartI yA vAsudeva to paidA nahIM huA hai ? zrIkRSNa svayaM vismita the / ve yaha soca hI rahe the ki eka paharedAra ne Akara sUcanA dI ki ariSTanemi zastrAgAra meM pahuMcakara Apake zastroM kA prayoga kara rahe haiN| zrIkRSNa ko paharedAra kI sUcanA para vizvAsa nahIM humA / ve svayaM apane sAthiyoM ke sAtha AyudhazAlA meM pahu~ce / vahA~ pahu~cane para unhoMne dekhA ki ariSTanemi sAragadhanuSa ko dhAraNa kara pAMcajanya zaMkha phUMka rahe haiN| unake Azcarya kI sImA na rahI / ariSTanemi ne zrIkRSNa kI ora dekhakara muskurAte hue kahA-- bhaiyA ! Apake zastrAgAra ke saMrakSaka kahate the ki ina astra-zastroM ko Apake sivAya aura koI nahIM uThA sakatA aura na calA hI sakatA hai kintu mai inameM aisI koI vizeSatA nahIM dekhatA / / zrIkRSNa ariSTanemi ke isa atulaparAkrama ko dekhakara vicAra meM par3a gaye / isa atulaparAkramI ke sAmane kRSNa ko apanA bhaviSya andhakAramaya dikhAI dene lagA / unhoMne ariSTanemi ke vAstavika vala kA patA lagAne kA nizcaya kiyA / avasara dekhakara zrIkRSNa ne bhariSTanemi se kahA-"bhAI Aja hama kustI kreN| dekheM kauna valI hai ?" ariSTanemi ne namratA se kahA-bandhuvara ! Apa bar3e hai, isalie hamezA hI Apa valI hai / zrIkRSNa ne kahA-isameM kyA harja hai ? thor3I dera khela hI ho jAegA / bhariSTanemi bole-dhUla meM loTane kI merI icchA nahIM hai kintu mai bala parIkSA kA dUsarA upAya batAtA huuN| Apa hAtha lambA kIjie / mai use jhukA huuN| jo hAtha
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 157 na jhukA sakegA vahI kama tAkatavAlA mAnA jAyagA / bhariSTanemi ke isa prastAva ko zrIkRSNa ne mAna liyA aura usIkSaNa unhoMne apanA hAtha lambA kara diyA / ariSTanemi ne unakA hAtha isataraha se jhukA diyA jaise koI ta kI patalI lakar3I ko jhukA detA hai| phira ariSTanemi ne apanA hAtha lamvA kiyA parantu zrIkRSNa use nahIM jhukA sake / zrIkRSNa ne apanA pUrA vala bhAjamA liyA para bhujA jyoM kI tyoM akar3I rhii| zrIkRSNa svayaM unakI bhujA para laTaka gaye. kintu ve ariSTanemi kI bhujA ko nahIM jhukA sake / zrIkRSNa ne ajeyavalI bhAI ko snehAtireka meM gale lagAyA / ve bhagavAna ariSTanemi ke isa aparimeya bala ko dekha kara cintita ho utthe| unake mana meM kaI prakAra kI zaMkA-kuzaMkA hone lagIM / ve apane mahala meM Akara socane lage-agara ariSTanemi itanA zaktizAlI vyakti hai to kahIM sAre bharatakhaNDa meM apanA rAjya sthApita karane kI lAlasA to usake hRdaya meM jAgRta nahIM ho jAyagI ? itane meM kuladevI ne Akara kahA-he kRSNa ! cintA kI bAta nahIM hai / ariSTanemi 22veM tIrthaGkara haiN| ve rAjyaprApti ke liye nahIM kintu jagata kA uddhAra karane ke lie hI janme haiM / yaha kahakara devI antardvAna ho gaI / devI ke mukha se bAta sunakara zrIkRSNa kI cintA kucha kama huI phira bhI vicAra AyA-mai solahahajAra striyoM ke sAtha bhoga bhogatA hU~ aura ariSTanemi akhaNDa brahmacArI hai isI kAraNa usakA bala pravala hai aura vaha ajeya hai / yadi usakA vivAha ho jAya to merA balaprayoga usa para saphalatA prApta kara skegaa| zrIkRSNa ne ariSTanemi ko vivAhita karane kA nizcaya kiyaa| isa uddezya kI pUrti ke lie unhoMne satyabhAmA ko sahAyaka banAyA / usase kahA-priye ! tuma jAnatI ho ki ariSTanemi yuvA ho gayA hai phira bhI avivAhita hai / usake mAtA-pitA bahU ko dekhane ke lie
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 Agama ke anamola ratna lAlAyita haiM magara vaha sunIbhanasunI kara detA hai / samajhatA hai ki vivAha gale kA phaMdA hai| duniyA kyA kahatI hogo ki tonakhaNDa ke nAtha kA bhAI avivAhita hI raha gayA, kisI ne eka lar3akI bhI nahIM dI ! tuma cAho to use vivAha ke lie rAjI kara sakatI ho / mujhe rAtadina yahI cintA banI rahatI hai / satyabhAmA ne kahA-nAtha ! mai isake lie avazya prayatna kruuNgii| vasantotsava ke avasara para hama haraprakAra kA prayatnakara devarajI ko manAne kA prayatna kreNgii| kumAra ariSTanemi alaukika mahApuruSa the| saMsAra meM rahatehue bhI saMsAra se U~ce uThe hue the / rAjaprAsAda meM bAsa karate hue bhI rAjasaguNa se alipta the / unakA lakSya sumeruzikhara se bhI atyucca aura himAlaya ke himazRGgoM se bhI adhika ujjvala aura zuna thA / unake AdhyAtmacintana aura saMsAra ke prati audAsya se mAtApitA bhI cintita ho utthe| ve bhI apane putra ko vivAhita dekhanA cAhate the| aba cAroMora ariSTanemi ko vivAhita karane ke lie prayatna hone lge| vasantotsava samIpa A gayA / raivatagiri apanI prAkRtika suSamA ke lie anupama hai / usI para vAsudeva zrIkRSNa ne vasantotsava manAne kA nizcaya kiyA / dhUmadhAma se taiyAriyAM zurU ho gaI / zrI kRSNa, baladeva Adi sabhI yAdavagaNa apanI apanI priyatamAoM ke sAtha raivatagiri para pahuMce aura vahA~ krIr3A meM nimagna ho gye| nisarga kI sarvottama vanazrI se suzobhita raivatagiri para yAdavagaNa khulakara krIr3A karane lge| raMga-rasa ke rasiyA zrIkRSNa vahA~ svayaM maujUda the aura apanI saheliyoM ke sAtha usakI paTarAnI satyabhAmA bhI / aisA jAna par3atA thA ki mAno rati ke sAtha kAmadeva ne Aja isa svabhASa-sundara girirAja ko apanA krIDAsthala bnaayaa|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ NNNNNN tIrthaGkara caritra yuvaka ariSTanemi ko isa rAgaraMga meM koI abhiruci nahIM thii| ve ekAnta meM vRkSa kI zItala chAyA meM baiThakara saMsAra kI vicitratA kA vicAra karane lge| satyabhAmA kI dRSTi ekAnta meM baiThe hue kumAra ariSTanemi para par3I / bhacchA avasara dekhakara vaha bhI apanI saheliyoM ke sAtha unake pAsa pahu~ca gii| vastutaH yaha sArA Ayojana ariSTanemi ko lakSya karake hI kiyA gayA thA / avasara pAkara satyabhAmA ariSTanemi se kahane lagI devarajI ! yogasAdhanA kA samaya abhI dUra hai / bhoga kI sAdhanA meM siddhi prApta karane ke bAda yoga kI sAdhanA sarala ho jAvegI / mujhe ApakI yaha ekAntapriyatA acchI nahIM lagatI / Apa ke bhAIbanda sRSTi-saundarya kA rasapAna kara rahe haiM aura Apa vRkSa ke nIce baiThe baiThe AtmA paramAtmA kI bAteM soca rahe haiM / ApakI isa udAsInatA ke kAraNa hamArA sArA utsava rasarahita ho gayA hai| Apa bhI Ao aura isa Amoda pramoda meM samucita bhAga lo| jIvana kI aisI ghar3iyA~ bAra bAra nahIM aatii| maiM jAnatI hU~ Apake akelepana kA kAraNa / Apako eka yogya sahacarI kI AvazyakatA hai / kyA yaha vAta saca hai na ? kumAra bhariSTanemi cupacApa satyabhAmA kI yaha vAta suna rahe the| unhoMne bhAbhI kI isa mohadazA para muskarA diyA / vaha socane lageanantakAla taka bhogane para bhI jinase tRpti nahIM ho sakI, jo durgati ke kAraNa haiM aura jinase AtmA kA adhaHpatana hotA hai, una bhogoM ke prati itanI utsukatA kyoM hai ? jisa devadurlama deha se anuttara aura avyAvAdhasukha kI prApti hotI hai usa mAnavadeha ko bhoga kI bhaTTI meM jhoMka denA kyA viDaMvanA nahIM hai ? isa prakAra saMsAra kI vicitra dazA para kumAra bhariSTanemi ko ha~sI bhA gaI / satyabhAmA ne isa ha~sI ko vivAha kA sUcaka samajha liyA, yahI nahIM, usane kumAra kI svIkRti kI ghoSaNA bhI kara dii|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ariSTanemi ko vivAha ke lie rAjI huA samajha kara sArA yAdavaparivAra harSa se unmatta ho gayA / vasantotsava bhI samApta ho gayA / yAdavagaNa apane apane parivAra ke sAtha lauTa Aye / zrIkRSNa ne ariSTanemi ke dvArA vivAha kI svIkRti kA vRttAnta samudravijaya tathA zivAdevI se kahA / unheM yaha jAnakara atyanta prasannatA huI / unhoMne kRSNa se phira kahA--ariSTanemi ke liye yogya kanyA ko khojane kA kAma bhI Apa ho kA hai / ise bhI Apa hI pUrA kIjiye | zrIkRSNa ne yaha jimmedArI apane para le lI / bhojavRSNi ke putra mahArAja ugrasena mithilA meM zAsana karate the / unakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / inake eka putra thA jisakA nAma 'kaMsa' thA / aparAjita vimAna se cavakara yazomatI kA jIva dhAriNI kI kukSi meM utpanna huA / usakA nAma rAjImatI rakhA gayA / rAjImatI atyanta suzIla sundara aura sarvaguNasampanna rAjakanyA thI / usako kAnti vijalI kI taraha dedIpyamAna thI / usakA zaizavakAla rAjacita lAr3a-pyAra se bItane lagA / vaha zaizavakAla ko pArakara yuvA huI | mAtApitA ko yogyavara kI cintA huI / ve cAhate the, rAjImatI jaisI suzIla tathA sundara hai usake lie vaisA hI vara khojanA cAhie / isake lie unheM bahuta talAza karane kI jarurata nahIM par3I / unakI dRSTi meM rAjula ke lie sabase upayukta vara yadukulanandana ariSTanemi the kintu ariSTanemi bacapana se hI vairAgyaraMga meM raMge hue the / yAdavoM ke bhogavilAsa unheM acche nahIM lagate the / ve isa vaMza meM tyAgajIvana kA eka Adarza upasthita karanA cAhate the / isI kAraNa mahArAja ugrasena ko cintA ho rahI thI ki kahIM rAjImatI kA vivAha usake anAnurUpa vara se na karanA par3e / 160 satyabhAmA kI bhI icchA thI ki usakI bahana rAjImatI ke sAtha ariSTanemi kA vivAha ho / usane zrIkRSNa ke sAmane prastAva rakhA aura zrI kRSNa ke mu~ha se vaha prastAva samudravijaya ke sAmane gayA /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 161 sabhI ne prastAva svIkAra karate hue yaha upayukta samajhA ki zrI kRSNa svayaM rAjA ugrasena ke mahala meM jAkara kanyA dekha le aura vivAha kA nizcaya karade | kanyA kI mAMga karane ke lie zrIkRSNa svayaM mahArAja ugrasena ke ghara gaye / kRSNa vAsudeva ke bhAgamana se ugrasena ke Ananda kI sImA na rahI / unhoMne var3o zraddhA aura bhakti se zrIkRSNa kA rAjocita sanmAna kiyA / mahArAja ugrasena se kuzalakSema sambandhI vArtA vinimaya ke bAda zrIkRSNa bole- mahArAja ! maiM ApakI guNavatI putrI rAjImatI kA vivAha yadukulanandana ariSTanemi se karanA cAhatA hU~ / ApakI kanyA kI yAcanA karane ke liye hI mai Apake dvAra para upasthita huA hU~ / Apa nirAza to na kareMge ? rAjI kA ceharA khila uThA / rAjImatI ke mukhamaNDala para aruNAI kI AbhA prasphuTita ho gaI aura vaha vahA~ se khisaka gaI / rAjA ugrasena ariSTanemi ke guNoM kI prazaMsA suna cuke the / hRdaya meM umar3ate hue prasannatA ke sindhu ko rokate hue unhoMne kahA - " Apako nirAza kiyA hI kaise jA sakatA hai / jaba ki hama svayaM rAjImatI ke liye aise hI upayukta vara kI khoja meM the / " kintu merI eka zarta hai / zrIkRSNa ne kahA- vaha kyA ? ugrasena - kumAra saparivAra yahA~ padArpaNa kareM / zrIkRSNa - mujhe ApakI yaha zarta maMjUra hai | Apa vivAha kI taiyAriyA~ prAraMbha karadeM / zrAvaNazuklASaSTI ke zubhamuhUrta meM kumAra kA vivAha hogA | kumAra ke sAtha yAdavoM kA vizAla parivAra hogA / zrIkRSNa svIkRti prAptakara dvArAvatI lauTa Aye / zrIkRSNa ke lauTate hI mahArAja samudravijaya ne vivAha kI taiyAriyA~ prArambha karadIM / sabhI yAdavoM ko AmaMtraNa bheje gaye / dvArikAnagarI navavadhU kI taraha sajAyI gayI / jagaha jagaha bAje bajane lage / maMgalagIta gAye jAne lage / nagarI ke pratyeka dvArapara suvarNa ke stambhoM 11
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna www para indranIlamaNi ke toraNa laTakA diye gaye / rAjamArgoM ko muktA ke raMgIna svastikoM se sajAyA gayA / kaI navavadhuoM ne apane apane gRhAMgoM meM sundara sundara raMgIna citra banAye / ___ zrAvaNa ke bAdala AkAza meM chAye hue the| IzAnakoNa kA vAyu kisI bAdala ko khIMca le jAtA thA aura kisI ko dharatIpara barasA detA thaa| U~ce U~ce bhavanoM ke zikharoM para nRtya karate hue mayUra unmuktakaNTha se kekArava kara rahe the| dvArikA ke mahAprabhu zrIkRSNa apane laghubhrAtA nemikumAra kI vizAla bArAta lekara vivAha karane ke liye cala pdd'e| azva, hAthI, aura zivikAoM se bharI huI yaha vArAta jahA~ ThaharatI vahA~ eka choTI sI nagarI basa jAtI thii| usakI sajAvaTa aura zobhA ko dekhane ke liye dUra dUra se loga paMktiyoM meM cale Arahe the| AkAza meM rahe hue devatAmaNa puSpa barasAkara bhagavAna ariSTanemi kA svAgata kara rahe the| idhara mahArAja ugrasena yAdavoM kI vizAla bArAta kA svAgata karane ke liye Atura the| ve cAhate the ki ariSTanemi kI isa bArAta kA svAgata aisA ho ki dvArikA ke mahArathI bhI ekabAra / dA~toM tale aMgulI davAne lge| rAjadvAra para nagAr3e baja rahe the aura zahanAiyoM ke amRtasvara to samApta hI nahIM hote the| mahArAnI antaHpura meM taiyAriyAM kara rahI thiiN| abhI bArAta A paha~cegI, nagara dvAra para vararAjA kA motiyoM se svAgata karane ke liye jAnA par3egA / ve taiyAriyoM kI zIghratA meM komala galIcoM ko davAtI huii| Age bar3ha rahI thIM / rAjyakula kI navabadhuoM ke utsAha kA koI pAra na thA / unake utsAha sUcaka nUpuroM kI AvAjoM se sArA mahala gUMja rahA thaa| unake hAsya se sArAmahala ha~sa par3atA thA / " - lagnavelA samIpa ArahI thii| rAjamahala ke prAMgaNa meM taiyAriyoM ho rahI thiiN| purohita aura pujArI Agaye the / vedikA para kukuma
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthadara caritra 163 aura akSata rakha diye gaye the| maNDapa ke vAhara navayuvatiyA~ maMgalakalaza liye vararAjA kA svAgata karane ke liye khar3I thiiN| ___ yAdavakula-ziromaNi nemikumAra kA rUpa adbhuta thaa| sira para mukuTa, bhujAoM meM bhujavandha, kAnoM meM kuNDala, AjAnubAhu meM sundara cApa / ve kAmadeva ke dUsare avatAra lagate the / ve akele hI sArathI ke sAtha ratha para baiThe hue the / mahala ke nikaTa pahu~cate ho zahanAiyoM aura gItoM kI bhAvAja ko bhedate hue pazuoM ke cItkAra sunAI diye / ariSTanemi ke kAnoM meM yaha cItkAra zUla kI bhAMti cume / kucha kSaNa ke bAda zahanAI ke bajAya kevala pazuoM kI cItkAra hI cItkAra sunAI dene lgii| ve sihara uThe / hRdaya dhar3akane lgaa| unhoMne sArathI se pUchA-yaha zokapUrNa hRdaya ko hilAdene vAlA bhAkrandana kyoM aura kahA~ se bhArahA hai ? sAmane bAr3oM meM vanda pazuoM kI ora izArA karake sArathI bolAdInAnAtha ! yaha pazupakSI vArAta meM Aye hue mAMsa-bhojI atithiyoM kI bhojana sAmagrI haiN| apanA sthAna chUTa jAne se, svAdhInatA luTa jAne se aura priya sAthiyoM kA sAtha chUTa jAne se tathA apane priya sAthiyoM kA vichoha hojAne se, ye pazu vyAkula aura bhayabhIta ho rahe haiM / ajJAta pIr3A se chaTapaTA rahe haiM / azrutapUrva vAdhadhvaniyoM se evaM mRtyu kI AzaMkA se unakA hRdaya vihvala ho rahA hai / sArathI ke mukha se yaha sunakara unakI AtmA kAMpa uThI / unhoMne isa anartha ko TAlane kA nizcaya kiyA / karuNA ke sAgara bhagavAna isa mahAn hiMsA ke bhAgI kaise bana sakate haiM! ve mana hI mana socane lage-isa samaya mere hI kAraNa ina pazuoM kI bali hogI / maiM ina pazuoM ke zava para sukha kA mahala khar3A nahIM kruuNgaa| usIkSaNa nemikumAra ne sArathI se kahA-sArathI ! jAo 1 bAr3e kA dvAra kholakara ina pazuoM ko mukta kara do| maiM ina pazuoM kI balivedI para seharA nahIM bAMdha sakatA ! sArathI ne nemikumAra ke Adeza se bAr3e kA dvAra
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 Agama ke anamola ratna khola diyA / dvAra khulate hI unmuktamana se prasannatA kI kilakAriyoM karate hue pazu-pakSI apane apane nivAsasthAna kI ora bhAgane lage / pazuoM ko unmuktamana se bhAgate dekha ariSTanemi apAra prasannatA kA anubhava kara rahe the / sArathI ke isa kAryapara prasanna hokara nemikumAra ne apane samasta amUlya bhAbhUSaNa sArathI ko de diye| unhoMne apane ratha ko zauryapura kI ora calAne kA Adeza de diyaa| bhagavAna vinA vivAha kiye hI zauryapura lauTa aaye| ____ bhagavAna ko vApasa lauTatA dekha eka dUta daur3A huA lagnamaNDapa ke pAsa pahu~cA / usane mahArAja ugrasena se kahA-svAmI ! nemikumAra vivAha karane se inkAra karake Adhe mArga se hI lauTa ge| , kyoM ? mahArAja ne dhar3akate hue hRdaya se prazna kiyA / / pAkazAlA ke pAsa meM baMdhe hue pazuoM kI cItkAroM ne unake hRdaya ko bhArI AghAta pahu~cAyA / ve vahA~ gaye aura saba pazuoM ko bandhanamuka kara vinA kucha kahe sune sArathI ko ratha vApisa lauTAne kA Adeza diyA / mahArAja ! maiM vahA~ upasthita thA / ve kucha na bole kintu unakI AkhoM meM adbhuta camatkAra thA / aisA lagatA thA mAnoM unhoMne sabakucha pA liyA / cahalapahala ruka gii| mahArAja ugrasena mahArathI zrIkRSNa Adi saba ke saba apane apane zIghragAmI vAhana para ArUr3ha hokara ghaTanAsthala para pahu~ce / mahArAnI bhI do cAra dAsiyoM ke sAtha zivikA meM baiThakara ravAnA hone kI taiyArI karane lagI / zahanAI ke svara zithila par3a gye| . . - rAjakumArI rAjula to mUcchita hokara z2amIna para gira pdd'ii| mahArAnI rAjula ko dhairya ba~dhA rahI thii| zrAvaNa ke bAdaloM kI taraha saka kI AkhoM meM AMsU baha rahe the / / ", :, / / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm ___samudravijaya mahArathI zrIkRSNa tathA mahArAja ugrasena nemikumAra ko samajhAne Aye kintu nemikumAra apane nizcaya para aTala the / ve sAMsArika bhogavilAsoM ko chor3ane kA nizcaya kara cuke the / mahAprabhu nemi ke dRr3havairAgya va aTalatarka ke sAmane ve saba niruttara the / anta meM ve nirAza hokara apane sthAna meM lauTa Aye / bhagavAna neminAtha bArAta chor3akara apane mahala kI ora ravAnA hue|| bhagavAna ke jAte hI barAtiyoM kI sArI umaMge havA ho gii| sabhI ke cahare para udAsI chA gaI / mahArAja ugrasena kI dazA aura bhI vicitra ho rahI thii| unheM kucha nahIM sUjha rahA thA ki isasamaya kyA karanA cAhiye ? rAjImatI ko jaba cetanA AI to usakA sArA duHkha vAhara umar3a AyA / vaha apanA sarvasva nemikumAra ke caraNoM meM arpita kara cukI thii| unheM apanA bhArAdhyadeva mAnacukI thii| unake vimukha hone para vaha apane ko sUnIsI, nirAdhAra sI evaM nAvika rahita naukA sI, mAnane lgii| usakI AkhoM meM avirAma AMsU baha rahe the / mAtApitA putrI ke isa duHkha ko dekha nahIM sake / kahA beTI ! rAjakumAra nemi ne hamArI vAta nahIM maanii| vaha vApisa calA gyaa| hajAroM yuktiyoM kA eka hI uttara thA aura vaha thA usakA avalokana / sabhI usake sAmane bhakicitkara siddha hue / beTI ! hamArA durbhAga ! aise ratna sarIkhe jAmAtA ko dekha kara merAhRdaya kitane ulhAsa se bharatA! rAjImatI bolI--mAtAjI ! yadi ve vApisa nahIM Aye to merA kyA hogaa|" mahArAnI ne uttara-diyA bettii| unhoMne dIkSA lene kA dRr3ha nizcaya kara liyA hai| usa mahApuruSa ke nizcaya ko badalane kI aba kisI meM tAkata nahIM hai| ava to unheM bhUla jAne meM hI bhalAI hai| kisI naye
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna rAjakumAra kI khoja kareMge / ku~ArI kanyA ke, sau vr| aise saMnyAsI kA kyA vizvAsa / beTI jo huA so ThIka hubhA / pAMca phere phira gaye hote to na jAne kyA hotA ! rAjamAtA ko saMtoSa thaa| rAjImatI bolI-mAtAjI ! Apa kyA kahatI haiM ! "yaha prIti isa bhava meM kama ho sakatI hai ! rAjakumAra ko dekhate hI mere mana meM anantabhavoM kI prIti utpanna hotI thii| maiM to unase kabhI kA vivAha kara cukI thI" putrI ! lagna-saMskAra to honA hI cAhiye na ! binA usake vivAha kaisA ! putrI tU mUrkhatA na kara ! bhAvAveza meM apanA bhava na bigAr3a ! yaha rUpa, yaha yauvana, yaha vidyA ? rAjakumArI ha~sI-mAtAjI ! isIliye kahatI hU~ ki merA vivAha to ho cukA thA / lagnasaMskAra aura vidhi se kyA prayojana ? ye to hRdaya meM kamI ke mere pati ho cuke the / yaha agni yaha lamamaMtra yaha rAjaguru to Antarika lagna hone ke pazcAt honevAlI zobhA ke putale haiN| rAjakumAra nemi mere haiM aura maiM unakI huuN| bhava bhava kI prIti Aja kaise te hU~ ? basa hamArA vivAha amara hai| putrI ! nemikumAra to dIkSA leMge kyA unake pIche tuma bhI aisI hI raha jaaogii| rAjImatI-mAtAjI jaba ve dIkSA leMge to maiM bhI unake mArgapara cala~gI / pati kaThorasaMyama kA pAlana kare to patnI ko bhogavilAsoM meM par3e rahanA zobhA nahIM detA / jisa prakAra ve kAma-krodha Adi AtmA ke zatruoM ko jIteMge usI prakAra maiM bhI unapara vijaya prApta kruuNgii| rAjImatI ke isa dRr3ha nizcaya ko koI badala nahIM sakA / vaha bhI nemikumAra ke mArga para calane ke liye kRtanizcayI ho gaI / ava vaha apanA sArAsamaya dhArmika AcaraNoM meM bitAne lgii| . rAjImatI meM strIhRdaya kI komalatA mahAsatI kI pavitratA aura mahApuruSoM kI vIratA kA apUrvamizraNa , thA / usakI vicAradhArA sAMsArika bhogavilAsa se uThakara tyAga ke rUpa meM pariNita ho - gaI thii|
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 167 bhagavAna ariSTanemi ke choTe bhAI kA nAma rathanemi thA / eka hI mAtA ke putra hone para bhI una donoM kI vicAradhArA meM mahAna antara thA / eka bhoga kI ora AkRSTa thA to dUsarA tyAga kI ora / nemikumAra jinavastuoM ko tuccha mAnate the rathanemi unhIM ke liye tarasate the| rathanemi rAjImatI ke saundarya va guNoM kI prazaMsA suna cuke the| ve rAjImatI ke sAtha vivAha karanA cAhate the kintu ariSTanemi ke sAtha rAjImatI ke vivAha kA nizcaya hojAnepara ve mana masosa kara raha gaye the / ariSTanemi ne jaba rAjImatI kA parityAga kara diyA to rathanemi bar3e prasanna hue / unake hRdaya meM phira AzA kA saMcAra humA aura ve rAjImatI ko prApta karane kA upAya socane lge| isa kArya ke lie rathanemi ne eka dRtI ko rAjImatI ke pAsa bhejaa| puraskAra ke lobha meM par3ha kara dUtI rAjImatI ke pAsa bhAI / ekAnta avasara dekhakara usane rathanemi kI icchA rAjImatI ke sAmane prakaTa kI aura use yaha sambandha svIkAra karane kA Agraha kiyA / usane rathanemi ke saundarya, vIratA evaM rasikatA Adi guNoM ko prazaMsA kI / rAjImatI ko rathanemi kI bhogalipsA para atyanta duHkha huA / usane kAmAndha rathanemi ko mArga para lAne kA vicAra kiyA / usane dUtI se kahA-rathanemi ke isa prastAva kA uttara meM unheM hI dU~gI isalie tuma jAo aura unheM hI bheja do| sAtha meM kaha denA ki ve apanI pasanda ke anusAra kisI peya vastu ko lete aaveN| dUnI kA saMdeza pAkara rAjakumAra rathanemi ne sundara vastrAbhUSaNa pahane / bar3I umaMgoM ke sAtha peyavastu taiyAra karAI / ratnakhacita suvarNakaTore meM use bharakara vahumUlya vastra se DhaMka diyA / eka sevaka ko sAtha meM lekara rAjImatI ke mahala meM ve pahu~ce / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna rAjImatI ne rathanemi kA bhAvabhInA svAgata kiyA / vaha kahane lagI-mApake darzana kara mujhe bar3I prasannatA huii| dUtI ne Apako jaisI prazaMsA kI thI ve sabhI guNa Apa meM maujUda haiN| bhagavAna ariSTanemi jaise trilokapUjya mahAmAnava ke bhAI hone ko Apako saubhAgya prApta hai / Apa jaisA bhAgyazAlI aura kauna ho sakatA hai ? rAjImatI ke mukha se apanI prazaMsA sunakara rathanemi phUle nahIM samAye / ve kahane lage-sundarI ! bahutadinoM se maiMne Apako apane hRdaya kI adhIzvarI mAna rakhA thA, kintu bhAI ke sAtha Apake sambandha kI bAta sunakara mai cupa ho gayA / mAlUma par3atA hai merA bhAgya tena hai isIlie nemikumAra ne isa sambandha ko nAmaMjUra kara diyA / nizcaya hone para bhI maiM eka bAra Apa ke mu~ha se svIkRti ke zabda sunanA cAhatA huuN| phira vivAha meM dera na hogI / yaha kahakara rathanemi ne peya kA kaTorA Age bar3hAyA / rAjImatI rathanemi ke maha se yaha bAta sunakara manameM socane lagI-moha kI viDambanA vicitra hai| vAsanA ke Aveza meM yaha rathanemi apane bhAI ke sneha ko bhI bhUla gayA hai / astu, aba inheM kartavya kA bhAna karAnA hI hogA ! rAjImatI ne kaTorA le liyA aura usameM vamana kI davA milAkara use pI gaI / khIrake pIte hI davA ke prabhAvase tatkAla ke ho gaI / usane sArI ke" ko kaTore meM utAra kara kahA-rAjakumAra ! lIjie ! aura ise pIjie / vamana ke kaTore ko sAmane dekhakara rAjakumAra rathanemi atyanta Rddha hue aura bole-rAjImatI ! tumhArA yaha sAhasa ! tumheM apane rUpa para itanA ghamaNDa hai ? kyA mujhe kuttA yA kaumA samajha rakhA hai jo vamana kI huI vastu pilAnA cAhatI ho ? rAjImatI-vamana huA padArtha hai to kyA huA ? hai to vahI jo Apa lAye the aura jo Apa ko
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tIrthakara caritra atyadhika priya hai| isake rUpa, rasa yA raMga meM koI pharaka nahIM par3A hai / kevala ekabAra mere peTa taka jAkara nikala AyA hai| rathanemi-isase kyA, hai to vamana hI ? rAjImatI--mere sAtha vivAha karane kI icchA rakhanevAloM ke liye vamA pInA kaThina nahIM hai| rathanemi-kyoM ? rAjImatI-jisa prakAra yaha padArtha mere dvArA tyAgA huA hai| usI prakAra mai bhApake bhAI dvArA tyAgI huI huuN| tyAgI huI vastu ko svIkAra karane kA artha hI vamana kI huI vastu kA punaH upabhoga karanA hai / yAdavakumAra ! mere sAtha vivAha kA prastAva rakhate samaya Apane yaha nahIM socA ki maiM Apake bar3e bhAI kI parityaktA patnI huuN| Apa ke isa vAsanAmaya jIvana ko dhikkAra hai| rAjImatI kI yuktipUrNa vAta sunakara rathanemi kA sira lajjA se nIce jhuka gayA / use mana hI mana pazcAttApa hone lgaa| usane kahA-mahAdevI mujhe kSamA karo / Apane merI A~khe khola dI haiN| rathanemi cupacApa rAjImatI ke mahala se cale Aye / unake hRdaya meM lajjA aura glAni thii| sAMsArika viSayoM se unheM virakti ho gaI / unhoMne apane bhAI ariSTanemi ke sAtha pravrajyA lene kA nizcaya kara liyaa| ve usa dina kI pratIkSA karane lge| dhIre dhIre eka varSa bIta gayA / bhagavAna ariSTanemi kA vArSikadAna samApta ho gayA / indra Adi deva dIkSA-mahotsava manAne ke liye Aye / zrIkRSNa tathA yAdavoM ne bhI khUba taiyAriyAM kii| anta meM zrAvaNazuklA SaSTI ke dina 'uttarakurA' nAma kI zivikA para ArUr3ha hokara ujjayata parvata para sahasrAmra nAmaka udyAna meM bhagavAna ne dIkSA dhAraNa kara lI / unake sAtha unake laghu bhrAtA rathanemi, dRr3hanemi Adi hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA grahaNa kI / usa dina bhagavAna ne chaTha kI tapasyA kI thii|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 Agama ke anamola ratna ' dUsare dina goSThameM varadatta brAhmaNa ke ghara paramAna se pAraNA kiyA / devatAoM ne vasudhArAdi pAMcadivya prakaTa kiye| bhagavAna ne anyatra vihAra kara diyA / cauvana dinarAta chadmasthakAla meM vicaraNa karaneke bAda bhagavAna raivatagiri ke sahasrAmra udyAna meM padhAre / vahA~ vetasa-vRkSa ke nIce aSTamabhakta tapa kI avasthA meM AzvinamAsa kI amAvasyA ke dina ghAtIkarmoM ko kSaya kara bhagavAna ne kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyaa| bhagavAna ko kevalajJAna huA jAnakara indrAdi deva bhagavAna kI sevA meM Aye / samavazaraNa kI racanA huI / eka sau bIsa dhanuSa U~ce / cainyavRkSa ke nIce ratnamaya siMhAsana para ArUr3ha hokara bhagavAna upasthita pariSad ko dharmopadeza dene lage / bhagavAna kI vANI zravaNa kara varadatta Adi ne dIkSA grahaNakara gaNadhara pada prApta kiyA / bhagavAna kI dezanA samApta honepara varadakta gaNavara ne upadeza diyA / bhagavAna ke upadeza se aneka rAjAoM tathA yAdavakumAroM ne zrAvakavrata evaM sAdhuvrata grahaNa kiye / bhagavAna ke zAsana meM gomedha yakSa evaM avikA devI zAsanarakSaka devadevI ke rUpa meM prakaTa hue| bhagavAna ariSTanemi kI dIkSA kA samAcAra rAjImatI ko bhI mAlUma par3A / samAcAra sunakara vaha vicAra meM par3a gaI ki aba mujhe kyA karanA cAhiye / isaprakAra vicAra karate karate use jAtismaraNa jJAna ho gayA / use mAlUma par3A ki merA aura bhagavAna kA prema sambandha pichale ATha bhavoM se calA A rahA hai / isa nave bhava meM bhagavAna kA saMyama aMgIkAra karane kA nizcaya pahale se thA / mujhe pratibodha dene kI icchA se hI unhoMne vivAha kA Ayojana svIkAra kara liyA thaa| aba mujhe bhI zIghra sayama aMgIkAra karake unakA anu. saraNa karanA caahiye| mahAsatI rAjomatI ne mAtApitA ko pUchakara sAtasau sakhiyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| mahArAja ugrasena tathA zrIkRSNa ne usakA
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaDvara caritra 171 dIkSA mahotsava kiyaa| rAjakumArI rAjImatI sAdhvI rAjImatI bana gii| zrIkRSNa tathA sabhI yAdavoM ne use vaMdanA kii| apanI ziSyAoM sahita rAjImatI tapa-saMyama kI ArAdhanA karane lgii| thor3esamaya meM hI vaha vahuzruta ho gii| eka vAra rAjImato bhagavAna ariSTanemi ke darzana ke liye giranAra parvata kI ora jA rahI thI / mArga meM jora se bhA~dhI calane lgii| sAtha meM pAnI bhI barasane lagA / kAlIghaTAoM ke kAraNa andherA chA gyaa| sAdhvI rAjImatI usa vavaNDara meM par3akara akelI raha gaI / sabhI sAdhviyoM kA sAtha chuTa gayA / varSA ke kAraNa usake sAre vAla bhIga gye| rAjImatI ko pAsa hI meM eka guphA dikhAI pdd'ii| kapar3e sukhAne ke vicAra se vaha usI meM calI gii| usane ekAnta sthAna dekha kara eka eka karake samasta vastra utAra diye aura sukhAne ke liye phailA diye| rathanemi usI guphA ke eka kone meM dhyAna kara rahe the / andherA hone se rAjImatI ko ve dikhAI nahIM diye kintu rathanemi kI dRSTi rAjImatI ke nagna zarIra para par3I / unake hRdaya meM kAmavAsanA jAgRta ho gaI ekAnta sthAna, varSA kA samaya, sAmane vastra rahita sundarI, aisI avasthA meM rathanemi apane ko na sambhAla sake / ve rAjImatI ke nikaTa gaye aura kahane lage-sundarI ! maiM tumhArA devara rathanemi huuN| acAnaka eka puruSa ko apane sAmane dekha vaha akacakA gaI / usI samaya usane apane aGgoM ko DhaMka liyA / rAjImatI ko sambodhitakara rathanemi kahane lage-priye ! Daro mata ! bhaya aura lajjA ko chor3a do! Ao hama tuma manuSyocita sukha bhegeN| yahasthAna ekAnta hai, koI dekhane vAlA nahIM hai / durlabha mAnava deha ko pAkara sukha se vaMcita rahanA nirI mUrkhatA hai|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna rAjomatI ne kahA-kumAra rathanemi ! Apa andhakvRSNi ke pautra haiM, mahArAja samudravijaya ke putra evaM tIrthaGkara bhagavAna ariSTanemi ke bhAI haiM / tyAgI huI vastu ko phira bhoganA lajjA janaka hai / / pakkhaMde jaliya joI dhUmakeuM durAsayaM / necchaMti vaMtayaM bhottuM kule jAyA agaMdhaNe // agandhana kula meM paidA hue sAMpa jAjvalyamAna pracaNDa agni meM gira kara bhasma ho jAte haiM kintu ugalehue viSa ko pInA pasanda nahIM krte| Apa to manuSya haiM, mahApuruSoM ke kula meM ApakA janma huA hai phira yaha durbhAvanA kahA~ se AI ? Apane ghara-dvAra chor3akara prajyA grahaNa kI hai / Apa aura bhagavAna donoM eka kula ke haiN| isa prakAra zreSThakula meM janma lekara vamana kI huI vastu ko phira grahaNa karanA zreSThamAnava kA kArya nahIM ho sktaa| hai mahAmune / apane isa duSkRtya kA pazcAttApa kara punaH saMyama meM dRr3ha hoiye| ___ rAjImatI ke ukta vacana sunakara rathanemi kA sira lajjA se jhuka gayA / use apane kRtya para pazcAttApa hone lagA / apane aparAdha ke liye ve rAjImatI se bArabAra kSamA mAMgane lge| rathanemi ne bhaviSya ke liye saMyama meM dRr3ha rahane kI pratijJA kii| rAjImatI sAdhvI ne unheM kaI prakAra ke hita vacana sunAkara saMyama meM dRr3ha kiyA / jaise bhadonmatta hAthI aMkuza kI mAra se vaza meM ho jAtA hai, usI prakAra rAjImatI ke subhASita vacanoM se kAmonmatta rathanemi ThikAne A gaye / ve punaH saMyama meM sthita ho gaye / bAra vAra coTa khAye rathanemi ne apanI samasta zAkta vAsanA ke unmUlana meM lagAdI / unhoMne ugratara tapasyA karake ghAtIkarmoM ko naSTa kiyA aura kevalajJAna prApta karake mokSa kI rAha lI /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAN tIrthakara caritra 173 rathanemi ko saMyama meM sthirakara rAjImatI guphA se nikalI aura apane sAdhvIsamUha meM A milI / sava ke sAtha vaha pahAr3a para car3hI aura bhagavAna ariSTanemi ke darzana kiye / rAjImatI kI ciraabhilASA pUrNa huI / Ananda se usakA hRdaya gadgad ho uThA / usane bhagavAna kA upadeza sunA aura apanI bhAtmA ko saphala banAyA / bhagavAna ke upadezAnusAra kaThoratapa aura saMyama ko ArAdhanA karane lgii| phalasvarUpa usake sabhI karma naSTa ho gye| bhagavAna ke mokSa padhArane se caudaha dina pahale vaha siddha buddha aura mukta ho gii| rAjImatI kI Ayu kula 901 varSa kI thii| vaha 400 varSa rAkumavasthA meM ekavarNa sayama lekara chamastha avasthA meM aura pA~ca sau varSa kevalI avasthA meM rahI thiiN| bhagavAna ariSTanemi ne aneka sthalo para vihAra kara yAdavakumAroM ko, rAjAoM ko evaM zreSThiyoM ko pratibodha diyA / bhagavAna ke upa deza se aThAraha hajAra sAdhu hue, varadatta Adi gyAraha gaNadhara hue / 40 hajAra sAdhdhiyA~ 400 caudahapUrvadhara, 1500 sau avadhijJAnI, 1500 vaikiya ladhidhArI, 1500 kevalajJAnI, 1000 manaHparyayajJAnI, 800 vAda 1 lAkha 69 hajAra zrAvaka evaM 3 lAkha 39 hajAra bhAvikAe~ huii| vihAra karate hue bhagavAna revatagiri para aaye| vahA~ apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara 536 sAdhuoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / ekamAsa ke anta meM ASAr3ha zukla aSTamI ke dina citrA nakSatra meM 536 muniyoM ke sAtha bhagavAna nirvANa padhAre / bhagavAna ariSTanemine kumArAvasthA meM tIna sau varSa evaM sAdhu paryAya meM 700 varSa vyatIta kiye / bhagavAna kI kula Ayu 1000 varSa kI thI / zarIra kI U~cAI 10 dhanuSa pramANa thii|| bhagavAna naminAtha ke nirvANa ke vAda-pAMca lAkha varSa ke bItane para bhagavAna ariSTanemi kA nirvANa huaa| .
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 Agama ke anamola ratna wwwwwwwwwwwwww 23. bhagavAna pArzvanAtha prathama aura dvitIya bhava potanapura nagara meM aravinda nAma ke rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma ratisundarI thA / mahArAja aravinda kA vizvabhUti nAma kA purohita thaa| usakI strI kA nAma anuddharA thA / anuddharA se kamaTha aura marubhUti nAma ke do putra hue / kamaTha vajra evaM kuTila prakRti kA thA aura marubhUti bhadra prakRti kA thA / kamaTha kA vivAha varuNA ke sAtha aura marubhUti kA vasundharA ke sAtha huA thA / samayajAte vizvabhUti ne ghara kA bhAra kamaTha ko' sapA aura svayaM dIkSA grahaNa kI / tapazcaryA kI aura bharakara devaloka meM gayA / anuddharA bhI tapazcaryA pUrvaka pati ke pIche jIvana bitAtI huI mRtyu ko prApta duI / putra bhI mAtApitA ke mRtakArya ke thor3e dinoM ke bAda zoka bhUla gaye aura apanA jIvana sukha pUrvaka bitAne, lage / eka samaya potanapura nagara meM harizcandra nAma ke AcArya kA Agabhana huA / unakA upadeza sunakara marubhUti zrAvaka bana gayA aura dhArmikajIvana bitAne lgaa| marubhUti kI patnI vasundharA atyanta rUpavatI thI / kamaTha usake rUpa para Asakta thA avasara pAkara kamaTha-ne -use apanI premikA banA liyA / eka bAra marubhUti ne kamaTha ko apanI patnI vasundharA ke sAtha 'vyabhicAra karate dekha liyA / usane rAjA se jA kara kamaTha kI zikAyata kI / rAjA ne kamaTha ko bulAyA aura use gadhe para viThavA kara sAre zahara meM phiravAyA aura nagara se bAhara nikalavA diyA / / kamaTha krodha se jalatA huA eka tApasa, Azrama meM pahu~cA vahA~ tApasa bana ugra tapazcaryA karane lgaa| thor3e dinoM ke bAda kamaTha kI ugratapasvI ke rUpa meM prasiddhi ho gii| saikar3oM loga usake pAsa Ane lage / marUbhUti bhI apane aparAdhoM kI kSamA mAMgane kamaTha ke Azrama
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 175 meM pahu~cA / kamaTha ko vandanakara vaha apane aparAdha kI kSamA mAMgane lgaa| marubhUti ko sAmane dekha kamaTha atyanta kruddha huA / usane pAsa meM par3I eka bar3I zilA uThAkara marubhUti ke mAthe para de mArI / zilA kI coTa se marubhUti kI tatkAla mRtyu ho gii| vaha marakara vindhyagiri meM hathaniyoM kA yUthapati banA / kamaTha kI strI varuNA bhI pati ke burekArya se zoka karake marI aura usI aTavI meM yUthapati ko priya hathinI bnii| tRtIyabhava potanapura ke rAjA araviMda apane mahala kI bhaTArI meM baiThe hue bAdaloM kI ora dekha rahe the| dekhate-dekhate paMcaraMgI vAdaloM se AkAza ghira gayA aura havA ke jhokoM se vaha usI samaya vikhara gyaa| sAtha hI araviMda ke ajJAna pala bhI bikhara gaye / unheM dAdaloM kI taraha sasAra bhI anitya lagane lgaa| unhoMne apane putra mahendra ko bulAkara use rAjyabhAra de diyA aura samantabhadra nAma ke AcArya ke pAsa dIkSA grahaNa krlii| ekasamaya araviMda muni sAgaradatta seTha ke sAtha vihAra kara rahe the| rAste meM unhoMne eka sarovara ke kinAre par3Ava ddaalaa| araviMda muni eka tarapha vaiThakara kAyotsarga karane lge| usa samaya marubhUti hAthI apanI hathaniyoM ke sAtha jalakrIr3A ke liye sarovara aayaa| pAnI meM khUba kalloleM kara vApisa calA / sarovara ke kinAre par3Ava ko dekhakara vaha usI tarapha jhapaTA / kaiyoM ko pairoM tale rauMdA aura kaiyoM ko sUDa meM pakar3akara phaiMka diyA / loga idharaudhara apane prANa lekara bhAgane lage / araviMda muni dhyAna meM khar3e hI rahe / hAthI unapara jhapaTA, kintu unake pAsa jAkara sahasA ruka gyaa| muni ke teja ke sAmane hAthI kI krUratA jAtI rhii| vaha muni ke pAsa A unheM animeSa dRSTi se nihArane lgaa| . . - !
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 Agama ke anamola ratna munikA yAda muni avadhijJAna se usake pUrvabhava ko jAnakara bole-gajarAja apane pUrvabhava ko yAda kara ! mujha araviMda ko pahacAna / tU pUrvabhava meM mere purohita vizvabhUti kA putra aura kamaTha kA bar3A bhAI thA / ArtadhyAna se marakara 'tU tiryaJca ho gayA hai| hAthI camakA; use pUrvabhava yAda AyA / jAtismaraNa jJAna se usane apane pUrva ko acchI taraha se jAna liyA / muni kA upadeza sunakara gajarAja marubhUti ne zrAvaka ke vrata prahaNa kiye / kamaTha kI strI varuNA bhI hathinI huI thii| usane bhI sArI bAte sunI aura use bhI jAtismaraNajJAna utpanna hogayA / seTha ke sAtha ke aneka manuSya tapa kA prabhAva dekhakara muni ho gaye / araviMdamuni sArthavAha ke kAphile ke sAtha aSTApada kI ora vihAra kara gaye / aba marubhUti hAthI zrAvaka bana gayA / vaha sUrya ke tApa se tapA humA pAnI pItA / sUkhIghAsa aura sUkhepatte khAtA / brahmacarya se rahatA aura kisI prANI ko nahIM satAtA / rAta-dina vaha socatA maiMne kaisI bhUla kI ki manuSya bhava pAkara use vyartha kho diyaa| agara maiM saMyamI bana jAtA to pazujanma meM nahIM AtA / isaprakAra vicAra karatA huA vaha saMyamapUrvaka kAla yApana karane lgaa| zuSka AhAra se usakA zarIra kSINa ho gayA / eka dina vaha pAnI pIne ke liye sarovara meM gayA / vahA~ vaha daladala meM phaMsa gyaa| usase nikalA nahIM gayA / udhara kamaTha ke usa hatyAre kAma se sAre tApasa usase nArAja hogaye unhoMne use Azrama se nikAla diyaa| vaha bhaTakatA huA marakara, kukkuTa sA~pa huA / vaha sarpa vahA~ pahu~cA aura usane hAthI ko prANaghAtaka DaMka mArA / hAthI ke sAre zarIra meM jahara vyApta ho gyaa| apane mana ko samabhAva meM sthira rakhakara vaha marA aura sahasrArakalpa meM maharddhika devatA banA / varuNA kA jIva hathinI bhI thor3esamaya bAda mRtyu pAkara dUsare devaloka meM devI bnii| pUrvabhava ke sneha ke kAraNa vaha sahasrAra devaloka
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 177 meM utpanna hue marubhUti deva ke sAtha hI krIDA karatI huI apanA sukhamaya jIvana vitAne lgo| . kamaTha kA jIva bhI marakara pAMcaveM naraka meM 17 sAgaropama kI bhAyuvAlA nArakI humA / cauthA aura pA~cavA~ bhava __ pUrva videha ke sukaccha vijaya meM tilakA nAma kI nagarI thii| usa nagarI meM vidyutvega nAma kA khecara rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma 'kanakatilakA' thA / marubhUti kA jIva sahasrAra kalpa se cyuta hokara mahArAnI kanakatilakA ke udara meM putra rUpa se utpanna huaa| garbhakAla ke pUrNa hone para rAnI ne eka sundara bAlaka ko janma diyA / usakA nAma kiraNavega rakhA / yuvA hone para padmAvatI Adi sundara rAjakumAriyoM ke sAtha usakA vivAha huaa| kucha kAlake bAda vidyutvega ne kiraNavega ko rAjya dekara dIkSA grahaNa kii| kiraNavega ko kiraNateja nAma kA putra humA / eka vAra suraguru nAma ke AcArya padhAre / unakA upadeza sunakara kiraNavega ko vairAgya utpanna ho gayA aura usane apane putra ko rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lii| muni kiraNavega eka bAra himagiri parvata kI guphA meM dhyAna kara rahe the| itane meM jisa kukkuTa sarpa ne marubhUti hAthI ko kATA thA vahI pApI dhUmaprabhA naraka se nikala kara bhagara ke rUpa meM utpanna huA / vaha ghUmatA huA munirAja ke pAsa AyA / munirAja ko dekhate ho usake mana meM vaira jAgRta ho gyaa| vaha unheM nigala gayo / samabhAva se bharakara muni bArahaveM devaloka meM jambUdmAvarta nAma ke vimAna meM bAIsa sAgaroMphma kI sthiti vAle deva bane / kamaTha kA jIva ajagara kI yoni meM dAvAgni meM jalakara marA aura tamaHprabhA nAma ke naraka meM utpanna huA / 12 .
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 Agama ke anamola ratna niimmmmm chahA aura sAtavA~ bhava kiraNavega muni kA jIva svargIya sukha kA anubhava karate hue apanI Ayu kI samApti para jambUdvIpa ke pazcima videhakSetra meM sugandha vijaya kI rAjadhAnI azvapura meM vahAM ke rAjA vajravIrya aura rAnI lakSmIvatI ke bajranAbha nAma kA putra huaa| yuvAvasthA meM vajranAma kA kA vivAha humA / kucha kAla ke bAda vanavIya rAjA ne vajranAbha ko rAjya dekara dIkSA lelii| vajranAbha ko kucha kAla ke bAda eka putraM humA usakA nAma cakrAyudha rakhA gayA / jaba vaha bar3A huA taba rAjA bajranAbha ne cakrAyudha ko rAjya dekara kSemaMkara muni ke pAsa dIkSA grahaNa karalI / kamaTha kA jIva cirakAla taka naraka kA duHkha bhogakara sukaccha vijaya ke jvalanagiri ke bhayaMkara jaMgala meM kuraMga nAmaka bhIla huaa| vaha bhIla vana ke prANiyoM ke sAtha' atyanta krUratApUrvaka vartAva karane lagA / / / / ' ekasamaya vajranAma muni usI vana meM sUrya kI bhAtApanA le rahe the| kuraMga bhIla udhara se nikalA / muni ko dekhate hI usake mana meM vaira bhar3aka uThA / usane dhyAnasta muni para bANa calAyA aura unheM mAra DAlA / samabhAva se bharakara vajranAbha muni aveyaka meM lalitAMga nAma ke deva hue| kuraMga bhIla cirakAla taka pApakarma kara marA bhaura sAtave naraka meM utpanna huaa| . / .. AThavA~ bhava- - .::; - - , - : jambUdvIpa ke pUrva videha meM purANapura nAma kA nagara thA-! usameM vajrabAhu - nAma kA pratApI rAjA rAjya ,,karatA-thA / - usakI rAnI kA nAma sudrshnaa.thaa| vajranAbha muni kA jIva devaAyu. pUrI kara sudarzanA kI kukSi meM putra rUpa se janmA / usakA nAma suvarNavAhu rakhA gayA /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra' 179 jaba suvarNabAhu yuvA hue taba unake pitA vajrabAhu ne unheM rAjyagaddI para biThalA kara dIkSA le lI / eka dina suvarNavAhu ghor3e para savAra hokara ghUmane nikalA / ghor3A bekAbU ho gayA aura unheM eka bhayAnaka jaMgala meM le gayA vahA~ eka sundara sarovara ke kinAre gAlavaRSi kA Azrama thA / rAjA vizrAma lene ke liye Azrama meM gayA / vahA~ padmA nAma kI rAjakumArI tApasa kanyAbhoM ke sAtha rahatI thii| rAjA kI dRSTi usa para pdd'ii| vaha usake saundarya ko dekha kara mugdha ho gayA / rAjA ne gAlavaRSi se padmA kI mAMga kii| gAlavaRSi ne bar3e prema se padmAdevI kA vivAha suvarNabAhu se kara diyA / kucha samaya taka vahA~ rahakara suvarNavAhu apanI rAjadhAnI purANapura lauTa aayaa| ___ rAjya karate hue suvarNabAhu kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| bAda meM kamazaH anya teraha ratna bhI utpanna ho gaye / ratnoM kI sahAyatA se suvarNavAhu ne chaH khaNDa para vijaya prApta kara lii| ve cakravartI banakara pRthvI para ekachatra rAjya karane lge| .. eka bAra jagannAtha tIrthakara kA purANapura meM Agamana huaa| suvarNavAhu parivAra sahita unake darzana karane gayA / vahA~ upadeza sunakara unheM jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA / apane pUrvabhava ko dekha unheM vairAgya utpana ho gyaa| unhoMne apane putra ko rAjya bhAra de diyA aura jagannAtha tIrthakara ke samIpa dIkSA grahaNa kara lii| vahA~ kaThora tapa karake unhoMne tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyaa| kamaTha kA jIva naraka se nikala kara kSIravagA vana meM siMha rUpa se utpanna huaa| vaha bhramaga kara rahA thaa| do dina se use AhAra nahIM milA thA / udhara suvarNavAhu muni udhara se A rahe the| muni ko sAmane AtA dekha vaha una para jhpttaa| muni ne usI samaya saMghArA kara liyA / siMha ne unheM mAra DAlA / samabhAva se suvarNavAhu ne deha ko chodd'aa| marakara ve mahAprama" nAmake vimAna meM mahaddhika devaM vane /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna . kamaTha kA jIva siMha marakara cauthI. naraka meM paidA huaa| nauvA~ bhava bhagavAna pArzvanAtha kA janma isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM kAzIdeza meM vArANasI nAma kI nagarI thii| vaha vizAla nagarI ucca prAsAdoM bhavanoM aura dhvajA patAkAoM se suzobhita thii| suzobhita bAjAroM, vAga-bagIcoM udyAnoM aura svaccha jalAzayoM se darzanIya thI aura dhanadhAnya se paripUrNa thii| . ___usa nagara para azvasena mahArAjA kA rAjya thaa| ve pratApI, zUravIra, nyAyapriya rAjAoM ke aneka guNoM se yukta the| unake prabalateja ke sAmane anya rAjA aura IrSyAlu sAmanta dabe rahate aura nata mastaka hokara unakI kRpA ke icchuka rahate the / unake rAjya meM prajA atyanta sukhapUrvaka nivAsa karatI thI / mahArAja azvasena ke vAmAdevI nAma kI rAnI thI vaha rUpa lAvaNya evaM sulakSaNoM se suzobhita thii| mahArAja aura mahArAnI meM pragAr3ha prIti thii| usa samaya mahAprabha vimAna meM suvarNabAhu kA jIva apanI 22 sAgaropama kI sukhamaya AyupUrNakara cukA thaa| vaha vahA~ se caitra kRSNa caturthI ke dina viSAkhA nakSatra meM cyavakara mahArAnI (vAmAdevI) kI kukSi meM utpanna huaa| mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAnI ne svapnoM kI bAta mahArAjA ne khii| svapna sunakara mahArAjA bar3e prasanna hue / unhoMne kahA-mahAdevI ! ApakI kukSi maiM koI lokottama mahApuruSa AyA hai / vaha triloka pUjya aura paramarakSaka hogaa| ____garbhakAla kI samApti ke bAda pauSa kRSNA dazamI ke dina anurAdhA nakSatra meM nIlavarNI sarpa lakSaNa vAle eka sundara putra ko janma diyA / indrAdi devoM ne Akara sumeru parvata para bhagavAna kA janmotsava kiyA / mahArAjA azvasena ne bhI janmotsava manAyA / jaba bhagavAna garbha meM the usa samaya eka bhayaMkara sa phUtkAra karatA huA mAtA kI bagala se nikala gayA thA, isaliye bAlaka kA nAma pArvakumAra rakhA gyaa| '
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra pArzvakumAra ne kramazaH zaizava ko pAra karake yauvana meM praveza kiyaa| ve aba bharane pitA ke rAjyakArya meM hAtha baTAne lge| ' eka bAra eka dUta rAjA azvasena ke daravAra meM Akara bolaadev| mai kuzasthala nagara ke rAjA naravarmA kA dUta huuN| mahArAja naravarmA apane putra prasenajita ko rAjya sauMpakara dIkSita ho gaye haiN| rAjA prasenajita kI prabhAvatI nAma kI putrI hai| vaha atyanta rUpavatI hai / ekavAra prabhAvatI ne rAjakumAra pArzvanAtha kI prazaMsA sunI aura usane apanA jIvana unake caraNoM meM samarpaNa karane kA saMkalpa kara liyA / vaha rAta dina unhIM ke dhyAna meM lIna ho eka tyAginI kI taraha jIvana vitAne lgii| rAjA prasenajita ko jaba ye samAcAra mile to usane prabhAvatI ko svayaMvarA kI taraha banArasa bhejane kA saMkalpa kiyA / kaliMga, deza ke yavanarAja ko jaba isa bAta kA patA calA to vaha prabhAvatI ko prApta karane ke liye senAsahita kuzasthala para car3ha AyA hai| usane apanI vizAla senA se sAre nagarako ghera liyA hai| mahArAja prasenajita isa kArya meM ApakI sahAyatA cAhate haiN| bhava Apa jaisA ucita smjhe-kreN| dUta ke mukha se yaha bAta sunakara mahArAja azvasena yavanarAja kI dhRSTanA para atyanta krudva hue| unhoMne dRna se kahA-dUta ! tuma jAbho ! maiM yavanarAja ko parAjita karane ke liye zIghra hI senA ke sAtha A rahA huuN| duta mahArAja kA sandeza lekara calA gyaa| mahArAja bhazvasena ne apanI senA ko yuddha prayAga kA Adeza de diyaa| mahArAja svayaM yuddha ke liye taiyAra ho gye| jaba pArzvakumAra ko isa bAta kA patA calA to ve svayaM pitA ke pAsa Aye aura kahane lage-pitAjI ! mere hote hue Apako yuddhasthala para jAne kI jarUrata nhiiN| pitA ne kahA-putra! maiM jAnatA hU~ ki tuma mahAn parAkramI ho| kevala yavanarAja ko ho nahIM kintu tIna
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna jagata ko jItane kA tuma sAmarthya rakhate ho| phira bhI putra ! maiM tumheM ghara para krIr3A karate hue dekhakara hI atyanta prasannatA kA anubhava karatA huuN| tumheM isa samaya yuddhasthala para jAne kI jarUrata nahIM pAva kumAra ne kahA-yuddhasthala bhI mere liye krIDArUpa hI hai| ataH pitAjI! mujhe jAne kI bhAzA deN| pArzvakumAra ke vizeSa bhAgraha ko dekhakara pitA ne unheM yuddhasthala para jAne kI AjJA de dii| pAkumAra ne apanI vizAla senA ke sAtha kuzasthala kI ora prayANa kara diyA / calatecalate ve kuzalasthala pahu~ca gye| vahAM unhoMne apanI chAvanI DAladI / turaMta hI dUta ko bulAkara use yavanarAja ke pAsa bhejA aura kahalAyA-agara tuma apanI khairiyata cAhate ho to zIghra ho apanI senA ke sAtha vApisa lauTa jAo varanA yuddha ke liye taiyAra ho jaavo| pAvakumAra vA sandeza sunakara prathama to yavanarAja atyanta kruddha huA kintu use java pArzvakumAra kI zakti kA patA calA to vaha namra ho gayA / usane pArzvakumAra ke sAtha sandhi karalI aura apanI senA ke sAtha vApisa lauTa claa| gherA uTha jAne para kuzasthala ke nivAsI bar3I prasannatA kA anubhava karane lge| zahara ke hajAroM nivAsiyoM ne apane rakSaka pArzvakumAra kA svAgata kiyA / rAjA prasenajita bhI anekataraha kI meMTe lekara sevA meM upasthita huA aura prArthanA karane lagA-kumAra ! Apa merI kanyA ko grahaNa kara mujhe upakRta kareM ! pAvakumAra ne kahA-mai pitAjI kI AjJA se kuzasthala kA rakSaNa karane ke liye AyA thA vivAha karane nahIM bhataH Apake isa anurodha ko pitA kI binA AjJA ke svIkAra karane meM asamartha huuN| pAyakumAra apanI senA ke sAtha banArasa lauTa bhAye / prasenajita bhI apanI kanyA ko le kara banArasa gyaa| mahArAja azvasena ne pAvakumAra kA vivAha prabhAvatI ke sAtha kara diyaa| patipatnI Ananda ke sAtha rahane lge|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra - ekadina pArzvakumAra apane jharokhe meM baiThe hue the usa samaya unhoMne dekhA-logoM ke Tole ke Tole vanArasa ke bAhara jA rahe haiN| unameM kisI ke hAtha meM puSpoM ke hAra, kisI ke hAtha meM khAne kI vastu aura kisI ke hAtha meM pUjA kI sAmagrI thii| pUchanepara patA calA ki nagara ke bAhara kaTha nAma kA tapasvI bhAyA hai aura vaha paMcAmitapa kI kaThora tapasyA kara rahA hai| usI ke liye loga bheTa le jArahe haiM / pArzvakumAra bhI usa tapasvI ko dekhane ke liye gaye / yaha kaThatapasvI kamaTha kA jIva thaa| jo siMha ke bhava se bharakara aneka yoniyoM meM paribhramaNa karatA huA eka gAMva meM eka garIba brAhmaNa ke ghara janmA / usakA janma honeke thor3e dina ke bAda usake mAtA-pitA kI mRtyu hogii| vaha anAtha bAlaka kaTha tApasoM ke sat saMga meM AyA aura tApasa bana gayA tApasa banakara vaha kaThora tapa karane lgaa| vaha apane cAroM ora Aga tapAkara bIca meM baiThatA aura sUrya kI bhAtApanA letaa| usakI kaThora tapazcaryA kI loga bar3I tArIpha karane lge| . pAvakumAra kaTha ke pAsa phuNce| unhoMne avadhijJAna se dekhA ki tApasa kI dhUnI ke eka lakkar3a meM nAga kA jor3A jhulasa rahA hai| ve bole-tApasa ! yaha tumhArA kaisA tapa ki jisameM aMzataH bhI dayA dharma nahIM / tumhArA yaha ajJAnatapa mukti kA kAraNa nahIM ho sakatA / jisameM dayA hai vahI vAstava meM dharma hai| dayAzUnya dharma vidhavA ke zaGgAra jaisA nirarthaka hai / he tApasa 1 yaha jo tuma paMcAgni tapa, tapa rahe ho vaha vAstava meM hiMsA hI kara rahe ho| isa prakAra ke ajJAnatapa se tumhArA kalyANa nahIM ho sktaa| kaTha volA-rAjakumAra ! dharma kA svarUpa kyA hai yaha tuma nahIM jAna sakate / maiM jo kara rahA hU~ vaha ThIka kara rahA hU~ aura tuma jo mujha para hiMsA kA Aropa lagAte--ho yaha tumhArI nirI-mUrkhatA hI hai| . - pArzvakumAra ne kahA-tapasvI Thaharo ? abhI batAye detA hU~ ki tuma
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 Agama ke anamola ratna isa ajJAnatapa meM kitanI bar3I hiMsA kara rahe ho| pArvakumAra ne usI samaya apane AdamiyoM ko dhUnI meM se lakkar3a khIMcane kI AjJA dI / sevakoM ne dhUnI meM jalatA hubhA eka bar3A kASTha khIMca liyaa| pArzvakumAra ne lakkar3a ko cIrakara usameM adhajale nAga ke jor3e ko batAyA / kumAra ne 'namokkAra maMtra' sunAkara nAgarAja ko saMthArA karavA diyaa| usake prabhAva se nAgarAja marakara bhavanapati devanikAya meM dharaNa nAma kA indra huA aura nAginI mara kara usakI padmAvatI nAma kI devI bnii| ardhamRta sarpa ko dekhakara vaha atyanta lajjita humA / pAvakumAra para use atyanta krodha AyA / kaTha kI pratiSThA meM dhakkA laga gayA / loga aba kaTha kI prazaMsA kI vajAya usakI niMdA karane lge| kumAra ke viveka evaM jJAna kI tArIpha karane lge| kucha samaya ke bAda kaTha marakara bhajJAnatapa ke prabhAva se meghamAlo nAma kA tApasa bnaa| dIkSA bhagavAna pArzvanAtha ke saMsAratyAga kA samaya nikaTa A rahA thaa| lokAntika deva ApakI sevA meM upasthita hokara apane kalpa ke anusAra nivedana karane lage-'he bhagavan ! aba Apa dharmatIrtha kA pravartana kariye" itanA kaha kara aura praNAma karake ve ravAnA ho gaye / isake bAda prabhu ne varSIdAna diyaa| varSIdAna kI samApti ke bAda indrAdi deva Aye aura unhoMne sundara zivikA banAI / usakA nAma vizAlA thaa| sundara vastrAbhUSaNa pahanakara bhagavAna zivikA para ArUr3ha hue / bhagavAna nagara ke bAhara Azramapada nAmaka udyAna meM padhAre / vahA~ pauSavadi ekAdazI ke dina anurAdhA nakSatra meM tIna sau rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| dIkSAgrahaNa karate hI bhagavAna ko manaHparyayajJAna utpanna ho gayA / indrAdi devoMne bhagavAna kA dIkSA mahotsava kiyA / dUsare dina kokaTa gAMva meM dhanya nAmaka gRhastha ke ghara paramAna se pAraNA kiyA / usa samaya dhanya gRhastha ke ghara devoM ne vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye| bhagavAna ne vahA~ se anyatra bihAra kara diyaa|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra bhagavAna grAmAnugrAma vicaraNa karate hue eka vana meM sUryAsta ke samaya Thahara gye| vahAM tApasoM kA kA Azrama thaa| bhagavAna eka jIrNa kUpa ke samIpa vRkSa ke nIce khar3e rahakara dhyAna karane lge| usa samaya kaTha tApasa kA jIva meghanAlI deva kI dRSTi bhagavAna para pdd'ii| tatkAla use apanA pUrva vaira yAda A gyaa| usane avadhijJAna se apane pUrva bhava ko dekha liyaa| marane vaira kA badalA lenekeliye vaha bhagavAna ke pAsa bhAyA aura tAMpa, vicchU, zera, cIte, hAthI Adi bhaneka krUra rUpa banAkara bhagavAna ko kaSTa dene lagA / garjanAtarjanA, phUtkAra-cItkAreM kara bhagavAna ko DarAne lagA parantu parvata ke samAna sthira prabhu jarA bhI vicalita nahIM hue| ve meruparvata kI taraha aDola aura akampa rhe| jaba ina upadravoM se bhagavAna vicalita nahIM hue to usane AkAza meM bhayaMkara megha banAye aura unheM mUsalAdhAra barasAne lagA / AkAza meM kAlajihvA ke samAna bhayaMkara vijalI camakAne lagA aura kAnoM ke pardo ko phAr3ane vAlI garjanA karane lgaa| mUsalAdhAra varSA hone lagI / bar3e-bar3e ole barasane lage / sarvatra jala hI jala dikhAI dene lgaa| pAnI bar3hate-bar3hate bhagavAna kI kamara aura chAtI se bhI Age nAka taka jA pahuMcA taba dharaNendra kA Asana kAmpAyamAna huaa| apane Asana kampAyamAna hone kA kAraNa jAnakara vaha tatkAla padma vattI ke sAtha bhagavAna ke pAsa AyA / usane suvarNa kA kamala banAyA aura bhagavAna ko usa para rakha diyA / nAga kA rUpa banAkara dharaNendra ne bhagavAna para phana phailA diye / dharaNendra kI rAniyA~ prabhu ke Age nRtyakara apanI bhakti pradarzita karane lgii| dharaNendra meghamAlI se kahane lagA-are duSTa-ava tU apanI yaha upadravI lIlA baMda kara / agara tU apanI isI prakAra kI pravRtti cAlU rakhegA to usakA tere liye bhayaMkara pariNAma hogaa| .
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 - - Agama ke anamola ratna - dharaNendra ke mukha se yaha bAta sunakara meghagAlI cauMkA / vaha ghabarAyA huA nIce utarA aura apane aparAdha kI kSamA mAMgatA huA prabhu ke caraNoM meM girA / bhagavAna to samabhAvI the| unheM na roSa hI thA aura na raag| ve to apane dhyAna meM hI lIna the / bhagavAna ko usane upasarga rahita kara diyA / atyanta namra bhAva se bhagavAna kI bhaktikara vaha apane sthAna para calA gayA / dharaNendra bhI bhagavAna kI bhakti kara calA gayA / dIkSAgrahaNa karane ke caurAsI dina ke bAda bhagavAna vicaraNa karate hue banArasa ke Azramapada nAmaka udyAna meM pdhaare| vahA~ dhAtakI vRkSa ke nIce dhyAna karane lge| caitravadi caturthI ke dina vizAkhA nakSatra meM dhyAna kI paramoccasthiti meM bhagavAna ko kevalajJAna aura kevala darzana utpanna huA / indrAdi devoM ne Akara bhagavAna kA kevalajJAna utsava manAyA / devoM ne samavazaraNa kI racanA kI / mahArAja azvasena ke sAtha unake prajAjana bhI bhagavAna kI dezanA sunane ke liye Aye / bhagavAna ne dezanA dii| unakI dezanA sunakara apane choTe putra hastisena ko rAjya dekara dIkSA le lii| mAtA vAmAdevI ne evaM mahArAnI prabhAvatI ne bhI dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ke zAsana meM pArva nAmaka zAsana deva aura padmAvatI nAma kI zAsana devI huii| bhagavAna ke parivAra meM zubhadatta, bhAryaghoSa, vaziSTha, brahma, soma, zrIdhara, vAriSeNa, bhadrayaza, jaya aura dasaveM gaNadharaM vijaya the| dasagaNa dhara, 16000 sAdhu, 38000 hajAra sAdhviyAM, 350 caudaha pUrvadhara, 1 hajAra cAra sau avadhijJAnI, 750 mana.paryaya jJAnI, 1000 kevalI, 11 sau vaikriyalabdhidhara, 600 vAdI, 1 lAkha 64 hajAra zrAvaka evaM 3 lAkha 70 hajAra zrAvikAe~ huii|
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra apanA nirvANakAla samIpa jAnakara bhagavAna sametazikhara para padhAre / vahA~ unhoMne tetIsa muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kiyA / zrAvaNa zuklA 8 ke dina vizAkhA nakSatra meM ekamAsa kA anazana kara nirvANa prApta kiyA / bhagavAna ko U~cAI nau hAtha thI / ____ bhagavAna kI kula Ayu 110 varasa kI thii| usameM tIsavarSa gRhastha-paryAya meM evaM 70 varSa sAdhu-paryAya meM vyatIta kiye / neminAtha ke nirvANa ke bAda 83 hajAra sAta sau 50 varSa bItanepara pArvaprabhu, kA nirvANa humA / 24. bhagavAna mahAvIra aura unake sattAIsa bhava prathama aura dvitIya bhava jambUdvIpa ke pazcima videha meM mahAvatra nAmaka vijaya meM jayantI nAma kI nagarI thii| vahIM zatrumardana nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake rAjya meM pRthvIpratiSThAna nAma ke gAMva meM nayasAra nAma kA grAmAdhikArI rahatA thA / eka samaya vaha rAjAjJA pAkara kASTha livAne ke liye gAr3iyA~ lekara jaMgala meM gayA / madhyAnha kA samaya huA aura nayasAra tathA usake sAthI dopahara ke bhojana kI taiyArI karane lage / ThIka usIsamaya vahA~ eka sAdhu samudAya bhAyA / sAdhu kisI eka sArtha ke saMga cala rahe the aura sArtha ke Age nikala jAnepara mArga bhUlakara bhaTakate hue dopahara ko usa pradeza meM bhAye. jahA~ nayasAra kI gAr3iyoM kA par3Ava thA / muniyoM ko dekhate hI nayasAra kA hRdaya dayAI ho gyaa| vaha uThA aura AdarapUrvaka zramaNoM ko apane pAsa bulAkara nirdoSa mAhAra pAnI se unakA Atithya kiyA aura sAtha calakara mArga batAyA / mArga meM calate muniyoM ne nayasAra ko upadeza diyA / nayasAra para muni ke
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 'upadeza kA asara par3a gayA / sAdhuoM ko mArga batAkara nayasAra vApasa 'lauTa AyA / muniyoM ke upadeza se nayasAra ne samyaktva prApta kiyA / marakara vaha saudharma devaloka meM palyopama kI AyuvAlA deva banA / tRtIya aura caturtha bhava devagati kA AyuSya pUrNakara nayasAra kA jIva tIsarebhava meM cakravartI bharata kA putra marIci nAmaka rAjakumAra banA / yuvAvasthA meM marIci ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kii| kAlAntara meM vaha zramaNamArga se cyuta hokara tridaNDI saMnyAsI bana gayA / ekasamaya bhagavAna RSabhadeva ne bharata cakravartI se kahA ki terA putra marIci 24vA tIrthakara mahAvIra hogaa| itanA hI nahIM, tIrthakara hone se pahale vaha bhAratavarSa meM tripRSTha nAma kA vAsudeva hogA usake bAda pazcimavideha meM, priyamitra nAma kA cakravartI hogA aura anta meM caramatIrthakara mahAvIra hogA / bhagavAna ke mukha se bhAvI vRtAMta sunakara bharata marIci ke pAsa jAkara vandanapUrvaka bolA-marIci! maiM tumhAre isa parivrAjaktva ko vandana nahIM karatA para tuma antima tIrthakara hone vAle ho yaha jAnakara tumheM vandana karatA huuN| tuma isI bhAratavarSa meM tripRSTha vAsudeva, mahAvideha meM priyamitra cakravatI aura phira varddhamAna nAmaka 24veM tIrthakara hoNge| bharata kI bAta se marIci bahuta prasanna huA / vaha tridaNDa ko uchAlatA huA bolA-aho ! mai vAsudeva cakvI aura tIrthakara hoU~gA basa mere liye itanA hI bahuta hai| maiM vAsudevoM meM pahalA / pitA cakravartiyoM meM pahale ! aura dAdI jIrtha karoM meM pahale / aho ! merA kula kaisA zreSTha hai ! .
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra ina kulAbhimAna se marIci ne nIcagotra kA bandhana kiyA / 84lAkha pUrva kA AyuSya pUrNa karake marIci brahma devaloka meM: deva bnaa| pA~cavA~ aura chaThA bhava brahma devaloka meM dasa sAgaropama kA AyuSya pUrNakara nayasAra kA jIva kollAgasanniveza meM kauzika nAmaka brAhmaNa humA / ' usane 80 lAkha pUrva vaSa kA AyuSya pAyA thaa| vahAM se bharakara saudharmaH devaloka meM deva huA aura vahAM se cavakara nayasAra ke jIvane aneka bhava kiye| sAtavA~ aura AThavA~ bhava___sAtave bhava meM nayasAra kA jIva thunA nagarI meM puSyamitra nAmaka' brAhmaNa hubhA / usakA AyuSya 72 lAkha pUrva kA thaa| gRhasthAzrama meM kucha kAla taka rahakara vaha parivrAjaka banA aura AyuSya pUrNakara' saudharma devaloka meM deva huA / navA~ aura dasavA~ bhava devaloka kA Ayu pUrNakara nayasAra kA jIva caityasanniveza meM agnidyota nAmaka brAhmaNa humA / bhaniyota bhI anta meM parivrAjaka vanA aura causaTha lAkha pUrva kA AyuSya samApta karake IzAna devaloka meM madhyama sthitivAlA deva banA / gyAharavA~ aura bArahavA~ bhava IzAnadevaloka se cyuta hokara nayasAra kA jIva dasaveM bhava meM mandirasanniveza meM agnibhUti brAhmaNa huA / anta meM usane parivrAjaka dIkSA grahaNa kI aura chappanalAkha pUrva kI bhAyu pUrNakara sanatkumAra devaloka meM deva banA / terahavA~ aura caudahavA~ bhava sanatkumAra devaloka kI Ayu pUrNa kara nayasAgara kA jIva zvetAmbikA nagarI meM bhAradvAja nAmaka brAhmaNa huA / bhAradvAja ne parivrAjaka.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dIkSA grahaNa kI aura cavAlisalAkha varSa pUrva kI-bhAyu pUrNakara: mAhendra kalpa meM deva. huA / .. mAhendra kalpa ke vAda nayasAra ne aneka choTe choTe bhava kiye| pandrahavA~ aura solahavA~ bhava tadanantara nayasAra kA jIva rAjagRha meM sthAvara nAmaka brAhmaNa humA / anta meM parivrAjaka dharma svIkAra karake bhAyuSya samApti ke bAda brahmadeva devaloka meM deva huA / satrahavA~ aura aThArahavA~ bhava solahave bhava meM nayasAra kA jIva rAjagRha meM vizvanandI rAjA ke bhAI vizAkhabhUti kA putra vizvabhUti rAjakumAra hubhaa| rAjA vizvanandI kA vizAkhanandI nAma kA putra thaa| vizAkhanandI ke vyavahAra se duHkhI hokara vizvabhUti ne AryasaMbhUta ke pAsa dIkSA grahaNa kii| kaThora tapa kiyA / antameM vizAkhanandI se apamAna kA badalA lene ke liye inhoMne nidAna kiyA / eka karoDa varSa AyuSya ke pUrNa hone para vizvabhUtimuni mahAzukra devaloka meM deva bane / unnIsa, vIsa, ikkIsa aura bAisavA~ bhava- / mahAzukra devaloka se nikala kara nayasAra kA jIva apane nidAna ke phalasvarUpa potanapura meM tripRSTha nAmaka vAsudeva huA / inake pitA kA nAma prajApati thA / inake ladhubhrAtA acala the| tripRSTa aura acala yuvA hue / yuvAvasthA meM eka bAra tripRSTha vAsudeva ne eka baliSTha siMha ko apane donoM hAthoM meM pakar3a kara caura DAlA aura apane pratizatru azvagrIva ko usI ke cakra se mAra DAlA thA prativAsudeva azvagrIva ke bhArejAne para ye bharatArddha ke svAmI vAsudeva bane / 84 lAkha varSa kA AyuSya pUrA karake tripRSTha vAsudeva sAtavIM naraka meM-utpanna hue| vahA~ se nikala kara nayasAra siMhayoni meM paidA huA-1 vahAM se marakara naraka meM utpanna, huA / .....
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra / .. teIsavA~ aura covIsavA~ bhava- . . teIsaveM bhava meM nayasAra kA jIva pazcimavideha kI rAjadhAnI sUkA nagarI meM priyamitra nAmaka cakravartI rAjA huA / usane saMsAra se virakta hokara proSThilAcArya ke pAsa pravrajyA grahaNa kI aura caurAsI lAkha pUrva kA AyuSya bhogakara cauvIsaveM bhava meM mahAzuka kalpa ke sarvArtha nAmaka deva vimAna meM deva huA / paccIsavA~ aura chabbIsavA~ bhava sarvArtha siddha vimAna se nikala kara nayasAra kA jIva chatrA nagarI ke rAjA jitazatru kA putra nandana nAmaka rAjakumAra hubhA / 21lAkha varSa taka rAjyAvasthA meM rahane ke bAda nandana rAjA ne proSThilAcArya ke pAsa dIkSA grahaNa kI / aura gyAraha aMgasUtroM kA adhyayana kiyA / usake bAda ve nandanamuni kaThora tapa karane lage / unhoMne ekalAkha varSa taka nirantara mAsakhamana kI tapasyA kii| jinakI saMkhyA eka lAkha ATha hajAra thii| isataraha nirantara kaThora tapa karake evaM arhata, siddha, saMgha, dharmApadezaka, vRddha, bahuzruta, tapasvI, AhetAdi, vAtsalya Adi tIrthadara nAmakarma ke upArjana karanevAle vIsa sthAnoM kI ArAdhanA kI aura tIrthakara nAmakarma kA upArjana kiyA / ___ anta meM nandanamuni ne anazana kiyA aura samAdhi pUrvaka deha chor3akara prANatakalma ke puSpottara vimAna meM mahardika devapad prApta kiyA / sattAIsavA~ bhava bhagavAna mahAvIra kA janma bhArata ke itihAsa meM vihAraprAnta kA gauravapUrNa sthAna hai| isI gaurava-garimA se sampanna prAnta meM vailI nAmakI nagarI thii| kAla ke apratihata prabhAva se Aja vaizAlI kA vaha vaibhava nahIM raha gayA hai, phira bhI usake khaNDahara Aja bhI vidyamAna haiM / gaGgAvaTa ke uttarIya bhAga arthAt hAjIpura savaDivIjana se karIra 12-14 mola uttara meM
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 Agama ke anamola ratna "basAda" nAmaka grAma hai jo Aja bhI maujUda hai / isa gAMva , ke uttara meM eka bahuta bar3A khaNDahara hai| use loga rAjA vizAla kA gar3ha kahate haiM / isa gar3ha ke samIpa eka vizAla azokastaMbha hai / purAtatvavettAoM ke mata se yahI licchaviyoM kI pratApabhUmi vaizAlI hai| .. vaizAlI nagarI ke yaha dhvaMsAvazeSa karIba DhAI hajAra varSa pahale kI aneka sukhada smRtiyA~ jAgRta karate haiN| yahI gautamabuddha aura bhagavAna mahAvIra jaise mahAn krAntikArI puruSoM kI karmabhUmi rahI hai, jinake jJAna mAloka se sArA vizva Aja bhI prakAzita hai| / vaizAlI nagarI kA nAma hI sUcita kara rahA hai ki kisI jamAne meM vaha bar3I vizAla nagarI thii| rAmAyaNa meM batalAyA gayA hai ki vaizAlI bar3I vizAla, ramya, divya aura svargApama nagarI thI / jainAgamoM meM usakA varNana bar3A bhavya hai / bArahayojana lambI aura nauyojana caur3I, sundara ramaNIya prAsAdoM se sampanna dhana-dhAnya se samRddha aura saba prakAra kI sukha-suvidhAoM se yukta, vaizAlI atyanta darzanIya nagarI thI / ' yaha nagarI tIna' bar3I divAroM se ghirI huI thii| kile meM praveza karane ke liye tIna vizAla dvAra the / saMsAra ke samasta gaNatantroM se purAnI gaNatantra-zAsana-praNAlI usa samaya vaizAlI meM pracalita thii| vahA~ kA gaNatantra vizva kA sabase purAnA gaNatantra thA / use janma dene kA zreya isI nagarI ko hai / haihaya vaMza ke rAjA ceTaka isa gaNatantra ke pradhAna the / inake netRtva meM vaizAlI kI khyAti, samRddhi evaM vaibhava carama sImA taka pahu~ca cukA thA / tatkAlIna bhArata ke prasiddharAjA zatAnika, campA ke rAjA dadhivAhana tathA magadha ke samrA bimbisAra, avaMtI ke rAjA caNDapradyotana, sindhusauvIra ke samrATa udayana aura bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha bhrAtA nandivardhana mahArAjA ceTaka ke dAmAda hote the inake zAsanakAla meM prajAH atyanta sukhI thI /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'torthaGkara caritra . vaizAlI ke pazcimabhAga meM gaNDakI nadI bahatI thii| usake pazcimataTa para sthita brAhmaNakuNDapura, kSatriyakuNDapura, vANijyaprAma, kamarigrAma aura kollAgasanniveza jaise aneka upanagara vaizAlI kI samRddhi bar3A rahe the| brAhmaNakuNDapura aura kSatriyakuNDapura kramazaH eka dUsare ke pUrva aura pazcima meM the / una donoM ke dakSiNa aura uttara aise do-do bhAga the| donoM nagara pAsa-pAsa meM the / inake vIca 'bahusAla' nAma kA udyAna thaa| brAhmaNakuNDa kA dakSiNa vibhAga brahmapurI ke nAma se prasiddha thaa| -usameM adhikAMza brAhmaNoM kA hI. nivAsa thA / isakA nAyaka koDAlagotrIya RSabhadatta brAhmaNa thA / vaha vedAdi zAstroM meM pAraMgata thA / usakI strI devAnandA jAlandhara gotrIyA brAhmaNI thii| RSabhadatta aura devAnandA bhagavAna pArzvanAtha- ke zAsanAnuyAyI the| uttara kSatriyakuNDapura meM karIba 500 ghara jJAtavaMzIya kSatriyoM ke the / unake nAyaka the mahArAjA siddhaarth| ve sarvAdhikAra sampanna rAjA 'the / inakA kAzyapa gotra thA / mahArAjA siddhArtha kI rAnI trizalA vaizAlI ke samrATa ceTaka kI bahana evaM vAsiSTha gotrIyA kSatriyANI thii| ve donoM bhagavAna pArzvanAtha kI zramaNa paramparA ko mAnanevAle the / inake jyeSThaputra kA nAma nandivardhana thA / nandivardhana kA vivAha vaizAlI ke rAjA ceTaka ko putrI jeSThA ke sAtha huA thaa| mahAmuni, nandana kA jIva 'prANata' kalpa ke puSpottaravimAna se cyavakara bhASADhazuklA chaTha ke dina hastottarA nakSatra se candramA kA yoga hone para devAnandA brAhmaNI ke garbha meM bhAyA / usarAtri meM devAnandA ne- caudaha mahAsvapna dekhe / svapna dekhakara vaha turanta apanI zayA se uTha baiThI aura RSabhadatta ke zayanakakSA meM jAkara bolI- . .. 3 :: . .. ... .
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna : 'prANanAtha, 1 maine caudaha mahAsvapna dekhe haiN| ye zubha haiM yA azubha ? isakA phala kyA hai ?": / / * * RSabhadatta ne madhura svara meM kahA-"priye ! tumane udAre svapna dekhe haiM-kalyANa rUpa, zivarUpa, dhanya, maGgalamaya aura zobhAyukka svapnoM ko tumane dekhA hai / ina zubha svapnoM se tumheM putralAbha, : arthalAbha, aura rAjyalAbha hogaa| tuma sarvAGgasundara uttamalakSaNoM se yukta, 'trilokapUjya- putra ,ko-janma dogI / " svapna kA phala sunakara devAnandI pati ko praNAma karake vApisa apane zayanakakSa meM lauTa AI aura zeSa rAtri ko dharmadhyAna meM bitAne lgii| . . garbha sukhapUrvaka bar3hane kagA / garbha ke anukUla prabhAva se devAnandA ke zarIra kI zobhA, * kAnti aura lAvaNya bhI bar3hane lagA evaM RSabhadatta kI Rddhi yaza tathA pratiSThA meM bhI vRddhi hone lgii| isa prakAra garbha ke 82. dina bIta gaye / 83ve dina kI ThIka madhyarAtri meM devAnandA ne svapna dekhA ki "mere svapna trizalA kSatriyANI ne curA liye haiM / " - - , jisa-samaya devAnandA ne trizalA, dvArA kiyA gayA apane. svapnoM kA haraNa , dekhA usI samaya trizalA rAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe jo pahale devAnandA ne dekhe the| . . . . . - svapnaharaNa kA mUla kAraNa yaha thA ki jaba avadhijJAna se saudharmendra ko bhagavAna ke avataraNa kI pAtaM jJAta huI to use vicAra huAnaki tIrthaGkara, cakravartI, baladeva, evaM vAsudeva kevala kSatriyakula meM "hau utpanna hote haiM kintu Azcarya hai ki bhagavAna kAbhavataraNa brAhmaNa kila meM huA hai| tIrthaGkara na kabhI brAhmaNa kula meM utpanna hue haiM 'bhaura nahoMge / ataH isa apavAda se bacAne ke liye- bhagavAna ko anya kisI kSatriyANI . ke garbha meM rakhanA hogaa| unhoMne usI samaya hariNegameSI deva ko bulAyA aura use bhagavAna ko trizalA ke garbha
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthadaraM caritra meM rakhane kA Adeza diyA / indra kA Adeza pAkara hariNegameSI deva ne bhagavAna ko devAnandA ke garbha se nikAla kara Azvina kRSNA trayodazI ke dina madhyarAtri meM trizalA rAnI ke garbha meM rakha diyA aura trizalA ke garbha meM rahI huI kanyA ko devAnandA ke garbha meM rakha diyA / jaba bhagavAna garbha meM Aye taba trizalA devI ne 14 mahAsvapna dekhe / mahArAnI jAgRta huI usane apane pati se svapna kA phala puuchaa| mahAroja siddhArtha ne apanI mati ke anusAra svapna kA phala batAte hue kahA-devI ! tuma mahAna putra ko janma dogii| dUsare dina svapnapAThakoM se svapnoM kA artha karAyA / unhoMne gambhIra vicAra ke bAda kahA ki mahArAnI trizalA ke garbha meM lokottama lokanAtha tIrthadUra bhagavAna kA jIva ' AyA hai rAnI ne jo caudaha mahAsvapna dekhe hai unakA saMkSipta phala isa prakAra hai 4 (1) cAra dA~ta vAle hAthI ko dekhane se vaha jIva cAra prakAra ke dharma ko kahane vAlA hogA / (2) vRSabha ko dekhane se isa bharatakSetra meM bodhi-vIja kA vapana kregaa| (3) siMha ko dekhane se kAmadeva Adi unmatta hAthiyoM se bhanna hote bhavyajIva rUpa bana kA rakSaNa kregaa| (4) lakSmI ko dekhane se vArSika dAna dekara tIrthaGkara-aizvarya ko bhogegaa| (5) mAlA dekhane se tInabhuvana ke mastakapara dhAraNa karane yogya hogaa| (6). candra ko dekhane se bhanyajIva rUpa candra-vikAsI kamaloM ko vikasita karane vAlI hogaa| sUrya ko dekhane se mahAtejasvI hogA / ' '." (8) dhvaja ko dekhane se dharmarUpI dhvaja ko sAre saMsAra meM laha
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mmmmmmms (9) kalaza ko dekhane se dharma rUpI prAsAda ke zikhara para unakA Asana hogaa| (10) padmasarovara ko dekhane se devanirmita suvarNakamala para unakA vihAra hogaa| (11) samudra ko dekhane se kevalajJAna rUpI ratna kA dhAraka hogaa| (12) vimAna ko dekhane se vaimAnika devoM se pUjita hogA / (13) ratnarAzi ko dekhane se ratna ke gahanoM se vibhUSita hogaa| (14) nidhUma agni ko dekhane se bhanya prANirUpa suvarNa ko zuddha karane vAlA hogaa| ina caudaha mahAsvapnoM kA samucita phala yaha hai ki vaha caudaha rAjaloka ke agrabhAga para sthita siddhazilA ke upara nivAsa karane vAlA hogA / rAnI apane svapnadarzana kA phala sunakara atyanta prasanna huI aura bAra bAra apane svapnoM kA hI smaraNa karatI huI apane sthAna para calI aaii| rAjA ne svapnapAThakoM ko vipula dAna dakSiNA dekara vidA kiyaa| bhagavAna garbhAvasthA meM hI viziSTajJAnI the arthAt unheM mati zruti aura avadhijJAna thA / jaba garbha kA sAtavAM mahinA bIta cukA taba eka dina bhagavAna ne socA-mere halana, calana se mAtA ko kaSTa hotA hai| ataH unhoMne.garbha meM hilanADulanA kataI banda kara diyA / acAnaka garbha kA hilanA DulanA vanda hone se mAtA trizalA amaGgala. kI kalpanA se zokasAgara meM DUba gaI / unheM lagA kahIM garbha meM vAlaka kI mRtyu to nahIM ho gaI ? dhIre dhIre yaha khabara sAre rAja: kuTumba meM phaila gii| sabhI yaha bAta sunasuna kara. dukhI hone lge| - bhagavAna meM yaha saba apane jJAna se dekhA aura socA- mAtA pitA kI santAna viSayaka mamatA bar3I prabala hotI hai / maiMne, to mA ke sukha ke liye hI halana calana banda kara diyA. thA parantu usakA pariNAma viparIta hI huA / " mAtApitA ke isa snehabhAva- ko dekhakara
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra . 197 bhagavAna ne aMga saMcAlana kiyA aura sAtha meM yaha pratijJA kI ki"jabataka mAtApitA jIvita raheMge, taba taka mai pravrajyA nahIM grahaNa kruuNgaa|" java garbhastha bAlaka kA halana calana huA to trizalAdevI ko apAra harSa huA / rAnI trizalA ko harSita dekhakara sArA rAjabhavana Ananda se nAca uThA aura khUba utsava manAne lgaa| bhava mahArAnI apane garbha kA pathyapUrvaka pAlana karane lgii| garbha ke anukUla prabhAva se trizalArAnI ke zarIra kI zobhA, kAnti aura lAvaNya bhI bar3hane lage tathA siddhArtha rAjA kI Rddhi, yaza, prabhAva aura pratiSThA meM bhI vRddhi hone lgii| garbha ke samaya trizalA ke mana meM jo prazasta icchAe~ utpanna hotI thIM unheM mahArAja pUrI kara dete the / isaprakAra garbha kA kAla sukhapUrvaka biitaa| caitramAsa kI zuklapakSa kI trayodazI maMgalavAra ke dina nau mAsa aura sAr3hesAta- rAtri sampUrNa hone para trizalA mAtA ne hastottarA nakSatra meM suvarNa jaisI kAntivAle evaM siMhalakSaNa vAle putraratla ko janma diyA / jisaprakAra devoM kI upapAtazayyAmeM deva kA janma hotA hai| usI prakAra rudhirAdi se varjita, karmabhUmi ke mahAmAnava 24veM tIrthakara kA' janma huaa| dizAe~ praphulla huI / janasamudAya meM svabhAva se hI Ananda kA vatAvaraNa nirmita ho gayA / tInoMloka meM prakAza phaila gyaa| naraka ke jIvoM ko kSaNabhara ke liye apUrvasukha kI prApti huI / AkAza deva duMdubhiyoM se gUMja uThA / megha sugandhita jaladhArA barasAne lge| maMda sugandhita pavana rajakaNoM ko haTAne lagA / indroM ke Asana calAyamAna hue / avadhijJAna se bhagavAna ke janma ko jAnakara unake harSa kA pAra nahIM rahA / ve Asana se nIce utare aura bhagavAna kI dizA meM sAta bhATha kadama calakara dAhine ghuTane ko nIcA kara aura vAyeM ghuTane ko khar3Akara donoM hAtha jor3akara bhagavAna kI stuti karane lge| usake vAda
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna apane apane AjJAkArI devoM ko bhagavAna ke janmotsava meM zarIka hone kI 'sughoSA' ghaMTA dvArA sUcanA-dI-1 chappanadigkumArikAoM ne mAtA trizalA ke pAsa Akara unakA sUtikAkarma kiyA aura maMgalagAna karatI huI mAtA kA manoraMjana karane lgii| T' saudharmendra pAlaka -vimAna meM baiThakara bhagavAna ke pAsa AyA aura bhagavAna ko tathA mAtA ko praNAmakara stuti karane lagA / stuti kara lene ke bAda volA-maiM saudharmasvarga kA indra hU~ aura Apake putra kA janmotsava karane ke liye yahA~ AyA huuN| itanA kahakara indra ne mAtA trizalA ko nidrAdhIna kara diyA aura bhagavAna kA eka prativimva banAkara trizalA ke pAsa rakha diyA / isake bAda pAMcarUpadhArI indra ne. bhagavAna ko apane donoM hAthoM se. uThA liyaa| AkAzamArga se, cala kara ve meruparvata ke pANDukavana meM aaye| vahA~ atipANDukambalA nAmaka zilApara siMhAsana rakhA aura apanI godI meM prabhu ko lekara saudharmendra pUrvadizA kI tarapha mu~ha kara ke baiTha gyaa| usa samaya anya 63 indra aura unake AdhIna asaMkhya devI devatA bhI vahA~ upasthita hue / Abhiyogika deva tIrthajala le Aye aura saba indra-indrAniyoM ne / evaM cAra nikAya ke devoM ne bhagavAna kA janmAbhiSeka kiyA / saba dausauMpacAsa abhiSeka hue / eka eka abhiSeka meM 64 hajAra kalaza hote haiM / 11 isa avasarpiNI kAla ke cauvIsaveM tIrthaGkara kA zarIra 'pramANa dUsare teIsa tIrthaGkaroM ke zarIra pramANa se bahuta choTA thA isaliye abhibaiMka karane kI sammati dene ke pahale indra ke mana meM zaMkA huI ki bhaga. vona kA yaha vAlazarIra itanI abhiSeka kI jaladhArA ko kaise saha sakegA ? ., bhagavAna avadhijJAnI the| ve indra kI zaMkA ko jAna gaye / tIrthakara kA zarIra pramANa meM choTA ho yA bar3A ho kintu bala kI apekSA sabhI tIrthakara samAna anantabalI hote haiM aura yaha batAne ke liye unhoMne apane bAe~ paira ke aMgUThe se meruparvata ko jarA sA davAyA
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthadara.caritra 1999 to sArA " meruparvata kampAyamAna ho gayA / meruparvata- ke acAnaka hila uThane se indra vicAra meM par3a gayA / avadhijJAna kA upayoga lagAyA to use patA calA ki bhagavAna ne tIrthakara ke anantavalI hone kI vAta batAne ke liye hI meruparvata ko aMgUThe ke sparzamAtra se hilAyA hai / indra ne usIsamaya bhagavAna se kSamA mAMgI 1 abhiSeka ke bAda indra ne bhagavAna ke aMgUThe .meM amRta bharA aura naMdIzvaraH parvatapara aSTAhika mahotsava manAkara aura phira aSTamaMgala kA Alekhana karake aura. stuti karake bhagavAna ko apanI mAtA ke pAsa vApisa rakha diyA / __prAta.kAla priyaMvadA nAmakI dAsI ne rAjA siddhArtha ko putra janma kI khabara sunAI / rAjA ne mukuTa aura kuMDala ko chor3akara apane samasta AbhUSaNa dAsI ko bheMTa meM de diye aura use dAsItva se mukta kara diyaa| bAraha yoddhAoM kA vala 1 sAMDa (baila) - meM hotA hai| dasa bailoM kA vala eka ghor3e meM hotA hai / bAraha -ghor3oM kA bala eka bhaise meM hotA hai / pandraha bhaisoM kA vala eka matta hAthI meM hotA. hai| pAMcasau bhattahAthiyoM kA bala eka kezarIsiMha meM hotA hai / dohajAra kezarIsiMha kA bala eka aSTApadapakSI meM hotA hai| dUsalAkha. aSToMpadoM kA vala eka valadeva meM hotA hai| do valadevoM kA bala eka vAsudeva meM, do vAsudevoM kA bala eka cakravartI meM, ekalAkha cakravartiyoM. kA bala eka nAgendra meM aura ekakaroDa nAgendroM kA bala eka indra meM hotA hai| aise asaMkhya indra milakara bhI bhagavAna kI caTTI-sabase choTI maMgulI ko namAne meM samartha nahIM haiN| isaliye tIrthakara bhagavAna 'atula'baladhArI' kahalAte haiN| *tIrthaMkaroM meM kitanA bala hotA hai ! usakA ullekha isa prakAra milatA hai|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 Agama ke anamola ratna . rAjA siddhArtha ne nagara meM dasadina kA utsava manAyA / prajA ke Ananda aura utsAha kI sImA na rahI / sarvatra dhUma macagaI / kaidiyoM ko bandhana mukta kara diyA / prajA ko kara mukta kiyA / sArA nagara utsava aura Ananda kA sthAna bana gayA / ___ janma ke tIsare dina candra aura sUrya kA darzana karAyA gyaa| chaThe dina rAtrijAgaraNa kA utsava humA / bArahaveM dina nAmasaMskAra karAyA gayA / rAjA siddhArtha ne isa prasaMgapara apane mitra, jJAtijana, kuTumbaparivAra evaM snehiyoM ko Amantrita kiyA aura bhojana, tAmbUla,vastraalaMkAroM se saba kA satkAra kara kahA-jaba se bAlaka hamAre kula meM avatarita huA hai tavase hamArekula meM dhanadhAnya, koza, koSTAgAra, bala, svajana aura rAjya meM vRddhi huI hai / ataHhama isa bAlaka kA nAma 'vardhamAna' rakhanA cAhate haiN| savane isa sundara nAma kA anumodana kiyA / vardhamAnakumAra kA bAlyakAla dAsadAsiyoM evaM pAMca dhAtriyoM ke saMrakSaNa meM sukhapUrvaka vItane lgaa|| vardhamAnakumAra ne AmvarSa kI avasthA meM praveza kiyA / ekabAra ve apane samavayaska bAlakoM ke sAtha pramadavana meM AmalakI nAmaka khela khelane lge| usa samaya indra apanI devasabhA meM varddhamAnakumAra kI prazaMsA karate hue kahane lage-vardhamAnakumAra bAlaka hote hue bhI bar3e parAkramI hai / vinayI aura buddhimAna haiM / indra deva dAnava koI bhI unheM parAjita nahIM kara sktaa| eka deva ko indra kI isabAta para vizvAsa nahIM huaa| vaha vardhamAnakumAra ke bala, sAhasa evaM dhairya kI parIkSA karane kI icchA se jahA~ vardhamAnakumAra apane sAthiyoM ke sAtha khela rahe the vahA~ AyA bhaura bhayaMkara sarpa kA rUpa dhAraNa karake pIpala vRkSa se lipaTa gayA / usa samaya vardhamAnakumAra sAthiyoM ke sAtha pIpala para car3he hue the| phUtkAra karate hueM bhayAnaka sarpa ko dekhakara sabhI vAlaka bhaya se kAMpane lage aura bacAo ! vacAbho !! kI AvAja se rone lage kintu 'vardha
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra mAnakumAra' jarA bhI bhayabhIta nahIM hue| ve dhairyapUrvaka sarpa kI ora *bar3e aura use hAtha se khIMcakara dUra pheka diyA / . . . punaH khela prAraMbha ho gyaa| ve 'tiMdUsaka' nAma kA khela khelane lge| isameM yaha niyama thA ki amuka vRkSa ko lakSya karake lar3ake daur3eM / jolar3akA saba se pahale usa vRkSa ko chU le vaha .vijayI aura zeSa parAjita / isabAra vaha deva bAlaka ke rUpa meM unake sAtha khela khelanelagA / kSaNabhara meM vAkakarUpadhArI deva apane harIpha vardhamAnakumAra se hAra gayA aura zarta ke anusAra vardhamAnakumAra ko apanI pITha para lekara daur3ane lagA / vaha daur3atA jAtA thA aura apanA zarIra bar3hAtA jAtA thA / kSaNa bhara meM usane apanA zarIra sAta tAda jitanA U~cA vanA liyA aura vahA bhayaMkara bana gyaa| vardhamAna ko daivI mAyA samajhate dera na lagI unhoMne jora se usakI pITha para eka cUsA jamA diyaa| vardhamAna kA vajramaya prahAra deva saha nahIM sakA / vaha tuMrata nIce baiTha gyaa| aba deva ko vizvAsa ho gayA ki vardhamAna ko parAjita karanA usakI zakti ke bAhara hai / vaha asalI rUpa meM prakaTa hokara bolAvardhamAna ! sacamuca hI Apa 'mahAvIra' ho / saudharmendra ne ApakI jaisI prazaMsA kI vaise hI Apa haiM / kumAra ! mai tumhArA parIkSaka bana kara bhAyA thA aura prazaMsaka banakara jAtA huuN| deva calA gayA kintu vardhamAna kumAra kA 'mahAvIra' vizeSaNa sadA ke liye amara banagayA / *mahAvIra kA lekhazAlA meM praveza ___ bhagavAna mahAvIra ke ATha varSa se kucha adhika hone para unake mAtApitA ne zubhamuhUrta dekhakara sundara vastra alaMkAra dhAraNa karAke hAthI 'para baiThAkara bhagavAna mahAvIra ko pAThazAlA meM bhejA / adhyApaka ko bheMTa dene ke liye aneka upahAra aura chAtroM ko bAMTane ke liye nAnAprakAra kI vastue~ megI gaI / jaba bhagavAna pAThazAlA meM pahu~ce to adhyApaka ne unheM sammAna pUrvaka Asana para biThalAyA /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 Agama ke anamola ratna / usa samaya indra kA bhAsana prakampita huaa| avadhijJAna se usane bhagavAna ko pAThazAlA meM baiThA huA dekhA / vaha usIkSaNaM vRddha brAhmaNa kA rUpa banAkara pAThazAlA meM upasthita huaa| kumAra mahAvIra ko praNAma kara vaha vyAkaraNa viSayaka vividha prazna kumAra mahAvIra se pUchane lagA / bhagavAna mahAvIra alaukika jJAnI to the hI unhoMne sundara DhaMga se vRddha brAhmaNa ke praznoM kA uttara diyA / - - - - : . kumAra ke vidvattApUrNa uttaroM se pAThazAlA kA adhyApaka cakita ho gyaa| vaha apane zaMkAsthaloM ko yAda kara kumAra mahAvIra se pUchane lgaa| mahAvIra ne adhyApaka ke sabhI praznoM kA samAdhAna kara diyA / mahAvIra kI isa alaukika buddhi aura vidvattA se adhyApaka daMga raha gayA / taba brAhmaNa vezadhArI , indra ne adhyApaka se kahA "paNDita ! yaha vAlaka koI sAdhAraNa chAtra nahIM hai| yaha sakala zAstrapArargata bhagavAna mahAvIra haiN|" adhyApaka apane sAmane alaukika vAlaka ko dekhakara cakita ho gyaa| usane bhagavAna ko praNAma kiyaa| indra ne bhI apanA asalI rUpa prakaTa kiyA aura bhagavAna ko praNAma kara apane sthAna calA gyaa| mahAvIra ke mukha se nikale hue vacana 'aindra' vyAkaraNa ke nAma se prasiddha hue| - bhagavAna mahAvIra ko alaukika puruSa mAnakara adhyApaka bAlaka mahAvIra ko lekara rAjA siddhArtha ke pAsa AyA aura bolA-bhagavAna mahAvIra svayaM alaukika jJAnI haiN| unheM par3hAne kI AvazyakatA nhiiN| bhagavAna mahAvIra ne bAlyAvasthA ko pAra kara yauvanavaya meM praveza kiyA / mahAvIra ke alaukika rUpa aura balabuddhi kI prazaMsA sunakara aneka deza ke rAjAoM ne rAjakumAra mahAvIra ke sAtha apanI rAjakanyAoM kA vaivAhika sambandha jor3ane ke liye sandeza bheje kintu virakta mahAvIra ne unheM vApisa lauTA diyA / anta meM apanI anicchA hote hue bhI bhogAvalI karma ko zeSa jAnakara evaM mAtApitA tathA bar3ebhAI
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra : , . 203 kI AjJA ko zirodhArya kara bhagavAna ne vasantapura ke rAjA samaravIra kI rAnI padmAvatI ke garbha se utpanna rAjakumArI yazodA ke sAtha zubha muhUrta meM pANigrahaNa kiyaa;| . . :--- * rAjakumAra mahAvIra yazodA ke sAtha sukhapUrvaka rahane lage / kAlAntara meM unheM 'priyadarzanA' nAma kI putrI huI / priyadarzanA jaba yuvA huI taba usakA vivAha kSatriyakuNDa ke rAjakumAra jamAli ke sAtha kara diyA gyaa| rAjakumAra vardhamAna svabhAva se hI vairAgyazIla aura ekAntapriya the| unhoMne mAtApitA ke Agraha se hI gRhavAsa svIkAra kiyA / jaba bhagavAna mahAvIra 28 varSa ke hue taba unake mAtA-pitA kA svargavAsa hogyaa| mAtApitA ke svargavAsa ke bAda bhagavAna ne apane bar3e bhrAtA nandivarddhana se kahA-bhAI ! aba maiM dIkSA lenA cAhatA huuN| nandivardhana ne kahA-bhAI ! ghAva para namaka na chir3akoM / abhI mAtApitA ke viyoga kA duHkha to bhUle hI nahIM ki tuma bhI mujhe chor3ane kI bAta karane lge| jabataka hamArA mana svastha na ho jAya taba taka ke liye ghara chor3ane kI bAta mata kro| - bhagavAna mahAvIra ne kahA-tuma mere bar3e bhrAtA ho ataH tumhArI AjJA kA ullaMghana karanA ucita nahIM kintu gRhavAsa meM rahane kI merI bhavadhi btaado| - nandivardhana-bhAI ! kama se kama do varSa taka / ___ vardhamAna ne kahA-acchA para Aja se mere liye kucha bhI AraMbha samAraMbha mata karanA / nandivardhana ne bhagavAna kI bAta mAnalI / bhagavAna mahAvIra gRhasthaveSa meM rahakara bhI tyAgamaya jIvana bitAne lge| ve acita garama pAnI pIte the| nirdoSa bhojana grahaNa karate the / rAtri ko ve kabhI nahIM khAte the / jamIna para sote the aura brahmacarya kA pAlana karate the| . .
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 Agama ke anamola ratna bhagavAna ke dIkSA kI bAta jAnakara sArasvatAdi nau lokAntika deva bhagavAna ke pAsa Aye aura unheM praNAma kara kahane lage"he kSatriyavara vRSabha ! Apa kI jaya ho vijaya ho / he bhagavan ! Apa dIkSA grahaNa kareM ! lokahita ke liye dharmacakra kA pravartana kreN| aisA kaha kara ve svasthAna cale gaye / usake pazcAt bhagavAna ne varSoM dAna denA prAraMbha kara diyA / ve pratidina 1 karoDa 80 lAkha suvarNa mudrA kA dAna karane lge| isaprakAra eka varSa kI avadhi meM 3 araSa 88 karoDa 80 lAkha suvarNamudrAbhoM kA dAna diyA / varSadAna kI samApti ke bAda bhagavAna, apane bhAI nandivardhana tathA apane cAcA supArzva ke pAsa Aye aura bole-aba mai dIkSA ke liye ApakI bhAjJA cAhatA hU~ / taba nandivardhana ne evaM supArzva ne sAzrunayanoM se bhagavAna ko dIkSA lene kI AjJA de dii| saudharma Adi indroM ke mAsana calAyamAna hone se unheM bhI bhagavAna kI dIkSA kA samaya mAlUma ho gyaa| sabhI indra apane apane deva deviyoM ke asaMkhya parivAroM ke sAtha kSatriyakuNDa Aye aura bhagavAna kA dIkSAbhiSeka kiyaa| nandivardhana ne bhI bhagavAna ko pUrvAbhimukha biThalA karake dIkSAbhiSeka kiyA / usake bAda bhagavAna ne snAna kiyA candana Adi kA lepa kara divyavasra aura alaMkAra paridhAna kiye / devoM ne pacAsa dhanuSa lambI 36 dhanuSa U~cI aura25 dhanuSa caur3I candraprabhA nAma kI divya pAlakI taiyAra kii| yaha pAlakI aneka stabhoM se evaM maNiratnoM se atyaMta suzobhita thii| bhagavAna isa pAlakI meM pUrvadizA kI ora mukha karake siMhAsana para baitthgye| prabhu kI dAhinI ora haMsalakSaNayukta paTa lekara kulamahattarikA baiThI / bAI ora dIkSA kA upakaraNa lekara prabhu kI dhAI mA baitthii| rAjA nandivardhana kI AjJA se pAlakI uThAI gaI / usa samaya zakendra dAhinIbhujA ko, IzAnendra vAyIM bhujA ko, canarendra dakSiNa ora kI nauve kI bA~ha
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra ko aura balIndra uttara ora kI nIce kI bA~ha ko uThAye hue the| indroM ke atirikta anya vyantara, bhuvanapati, jyotiSka aura vaimAnika devoM ne bhI hAtha lgaayaa| usa samaya devoM ne AkAza se puSpavRSTi kii| duMdubhiyA~ bajAI / bhagavAna kI pAlakI ke Age ratnamaya aSTamaMgala calane lge| julUsa ke bhAge mAge bhaMbhA, bherI evaM mRdaMga Adi bAje bajane lge| bhagavAna kI pAlakI ke pIche pIche ugrakula, bhogakula, rAjanyakula aura kSatriyakula ke rAjA tathA sArthavAha prabhRti devadeviyA~ tathA puruSa samUha calane lgaa| ina saba ke bAda nandivardhana rAjA hAthI para baiTha kara koraMTa puSpoM kI mAlA se yuka chana ko dhAraNa karake bhagavAna ke 'pIchepIche calane lge| una para zveta camara jhalA jA rahA thA / hAthI, ghor3e, ratha evaM paidalasenA unake sAtha thI / usakebAda svAmI ke Age 108 ghor3e, 108 hAthI evaM 108 ratha agala bagala meM cala rahe the| / isaprakAra bar3IRddhi sampadA ke sAtha bhagavAna kI pAlakI jJAtakhaNDavana meM azokavRkSa ke nIce AI / bhagavAna pAlakI se nIce utare / tatpazcAt bhagavAna ne apane samasta vastrAlaMkAra utAra diye| usa dina hemanta Rtu kI mArgazIrSa kRSNA 10 ravivAra kA tIsarA prahara thA / bhagavAna ko bele kI tapasyA thI / vijaya muhUrta meM bhagavAnane paMcamuSTiloca kiyA / usa samaya zaka devendra ne bhagavAna ke una kezoM ko eka vastra meM grahaNa kiyA aura unheM kSIrasamudra meM vahA diyaa| bhagavAna ne 'namo siddhANa' kaha kara 'karemi sAmAiyaM savvaM sAvajjajjogaM pacakkhAmi' kahA / isa prakAra uccArita karate hI zubha' adhyavasAyoM ke kAraNa caturtha manAparyayajJAna utpanna ho gyaa| nandivardhana modi janoM ne bhagavAna ko vandana kara atyanta duHkhIhRdaya se vidA lii| '' usasamaya bhagavAna ke kandhe para saudharmendra ne devadRSya vastra rakheM diyaa| bhagavAna zrAmaNyaM 'ahaNakara apane bhAI-bandhuoM se vidA le, jJAtakhaNDa se Age vihAra 'kara gye| bhagavAna kI isasamaya tIsa varSa kI avasthA thii|
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 Agama ke anamola ratna prathama varSAkAla dIkSAgrahaNa karane ke bAda, bhagavAna ne nimna kaThoratama pratijJA kIki bAraha varSa taka jabataka ki "mujhe kevalajJAna nahIM hogA mai isa zarIra kI sevA-suzrUSA nahIM karU~gA aura manuSya tiryaJca evaM devatA sambandhI jo bhI kaSTa Ayege unako samabhAvapUrvaka sahana kruuNgaa| mana meM kicitmAtra bhI raMja nahIM mAne dUMgA / " isa prakAra kI kaThora pratijJA kara bhagavAna ne ekAkI - vihAra- kara diyA / jaba ve kucha dUrI para gaye to mArga meM unake pitA kA mitra 'soma' nAmaka brAhmaNa milA / bhagavAna ko, vandana kara volA-svAmin ! maiM, janma se hI daridra brAhmaNa hU~ / gAMva-gAMva yAcanA kara apanI AjIvikA calAtA huuN| Apa jaba-vArSika dAna dekara jagata kA dAridraya dUra kara rahe the usa samaya mai , amAgA gAMvoM meM yAcanA karatA huA bhaTaka rahA thaa| jaba ghara AyA to merI strI ne phira merA tiraskAra karate hue kahA-abhAge ! jaba yahA~ gharaAMgana meM gaMgA prakaTa huI -taba tU bAhara bhaTakane calA gayA / aba bhI avasara hai tU bhagavAna mahAvIra ke pAsa jA. unase yAcanA kara ve jarUra tujhe kucha na kucha deNge| isase bhagavAna ! maiM, yahA~ AyA hU~! Apa, jarUra merI AzA pUrI kareMge. / bhagavAna, ne kahA-soma ! aba to maiM aparigrahI sAdhu, ho gayA huuN| dene ke liye aba,, mere pAsa kucha bhI nahIM hai phira bhI kaMdhe para rakhe hue devadUSya, kA AdhA Tukar3A tujhe detA huuN| aisA kaha kara bhagavAna ne AdhA devadUSya phAr3akara use de diyaa| brAhmaNa. devadRSya kA AdhA bhAga. pAkara bar3A, prasanna huA / vaha use lekara raphUgara ke pAsa gayA aura use batAyA.! devadUSya dekhakara raphUgara bolA-brAhmaNa ! agara tU, isakA AdhAbhAga aura le bhAvegA to isakI kImata eka lAkha suvarNamudrA milegii|" brAhmaNa, vApasa mahAvIra svAmI ke pAsa phuNcaa| mAdhA, devadUSya prApta karane ke liye vaha unake pIche-pIche ghUmane lgaa|
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritraH . 207 bhagavAna mahAvIra 'jJAtakhaNDa', 'udyAna se vihAra karake usa dina zAmako jaba eka muhUrta dina zeSa rahA to kAra prAma bhA phuNce| vahA~ ve dhyAna meM sthira hogaye / eka gvAlA sAredina hala jotakara saMdhyA ke samaya vailoM ko sAtha meM liye ghara kI ora lauTa rahA thaa| vaha bhagavAna ko khar3e dekhakara apane vaila unake pAsa chor3a, gAya duhane ke liye ghara calA gyaa| baila carate-carate jaMgala meM dUra nikala gaye / ava gvAlA lauTA to usane bhagavAna ke pAsa bailoM ko nahIM pAyA / usane bhagavAna se pUchA-Arya !: mere baila kahA~ gaye ? bhagavAna kI ora se pratyuttara nahIM milane para usane samajhA ki unako mAlUma nahIM hai| vaha jaMgala meM bailoM ko khojane ke liye calA gyaa| bahuta khojane para bhI jaba baila nahIM mile to vaha vApasa lauTa AyA 1 baila bhI carate-phirate bhagavAna ke pAsa Akara khar3e ho gye| usane bhagavAna ke pAsa vailoM ko khar3e hue dekhA / bailoM ko bhagavAna ke pAsa dekhA vaha atyanta Rddha huA aura bhagavAna ke pAsa bhAkara volA-are dudha ! terA vicAra mere vailoM ko curAkara bhAgane kA thA isIliye jAnate hue bhI tU ne mere baila nahIM vatAye / aisA kahakara vaha bhagavAna ko mArane ke liye daur3A / bhagavAna zAnta the aura vAlA rassiyoM se bhagavAna ko mAre. jA rahA thA / usa samaya indraM apanI sabhA meM baiThA vicAra kara rahA thA ki jarA dekheM to sahI ki bhagavAna prathama dina kyA karate haiM / indra ne apane jJAna kA upayoga lagAyA to patA calA ki gvAlA bhagavAna ko mAra rahA hai / indra ne tatkAla use sthaMbhita kara diyA / vaha gvAle ke pAsa AyA aura bolA-'are durAtman ! tU yaha kyA anartha karane jA rahA hai, jAnatA 'nahIM ye kauna hai ? ye mahArAja siddhArtha ke putra vardhamAna kumAra haiM" vAlA lajjita hokara calA gayA / -gvAle ke calejAne para bhagavAna mahAvIra ko vandanakara indra bolA-bhagavana ! bhApako bhaviSya meM bar3e-bar3e kaSTa jhelane pdd'eNge| Apako
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 Agama ke anamola ratna bhAjJA ho to maiM ApakI sevA meM rhuuN| bhagavAna ne uttara diyA- "he zaka! na kabhI aisA huA hai na hogA ki devendra yA surendra kI sahAyatA se bhahanta kevalajJAna aura siddhi prApta kare / bharhanta apane hI bala aura parAkrama se kevalajJAna prApta karake siddhi prApta karate haiN|" taba indra ne maraNAnta upasarga TAlane ke liye prabhu kI mausI ke putra siddhArtha nAmaka vyaMtaradeva ko prabhu kI sevA meM niyukta kara diyA / . dUsare dina bhagavAna ne kAragrAma se vihAra kiyA aura ve kollAgasanniveza bhAye / vahA~ bahula nAmaka brAhmaNa ke ghara paramAnna se bhagavAna ne chaTha tapa kA pAraNA kiyA / devatAoM ne usake ghara vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye / i dIkSA ke samaya prabhu ke zarIra para devatAoM ne gozIrSa candana Adi sugandhita padArthoM kA vilepana kiyA thaa| isase aneka bha~vare aura anya jIva-jantu prabhu ke zarIra para Akara DaMkha mArate the aura sugandha kA rasapAna karane kI koziza karate the / aneka yuvaka bhagavAna ke pAsa Akara pUchate the "bhApakA zarIra aisA sugandhapUrNa kaise rahatA hai ? hameM bhI. vaha tarakIba batAiye, vaha bhauSadha dIjiye jisase hamArA zarIra bhI sugandhamaya. rhe|" parantu maunAvalambI ,prabhu se unheM , koI uttara nahIM miltaa| isase ve bahuta kruddha hote aura prabhu ko. aneka taraha se. kaSTa dete / . . aneka svecchA-vihAriNI striyA~ prabhu ke manamohaka rUpa ko 'dekhakara kAmapIr3ita hotI , aura davA kI taraha prabhuaMga-saMga cAhatI . parantu vaha na milatA / taba ve, aneka taraha kA upasarga karatI aura anta meM hArakara calI jAtI-1, . . . . . . bhagavAna mahAvIra kollAgasanniveza se vihAra kara morAka saniveza pdhaare| vahA~ duIjjantaka nAma ke tApasI kA Azrama thaa| bhagavAna vahA~ pdhaare| isa mazrima kA kulapati rAjA siddhArtha kA mitra thA / bhagavAna mahAvIra ko bhAte hue dekhakara vaha unake sammAna ke liye
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 209 sAmane gayA / kulapati kI prArthanA para bhagavAna ne usarAtri ko vahIM rahane kA vicAra kiyA / ve rAtri kI pratimA dhAraNakara vahIM dhyAna karane lge| dUsare dina prAtaH hI jaba bhagavAna vihAra karane lage taba kulapati ne AgAmI cAturmAsa Azrama meM hI vyatIta karane kI prArthanA kii| dhyAnayogya ekAntasthala dekhakara bhagavAna ne kulapati kI prArthanA svIkAra kI / bhagavAna ne vahA~ se vihAra kara diyA / bhAsapAsa ke sthaloM meM vicara kara bhagavAna cAturmAsa kAla vyatIta karane ke liye Azrama meM padhAra gaye / kulapati ne unheM ghAsa kI eka jhopar3I meM ThaharAyA / bhagavAna jhopar3I meM rahakara apanA sArA samaya dhyAna meM vyatIta karane lge| yadyapi kulapati ke Agrahavaza prabhu ne varSAkAla Azrama meM hI vitAnA svIkAra kara liyA thA para kucha samaya rahane para unheM mAlUma ho gayA ki yahA~ para unheM zAnti nahIM milegii| AzramavAsiyoM kI viparIta pravRttiyoM ke kAraNa bhagavAna ke dhyAna meM vikSepa hone lgaa| jagaloM meM ghAsa kA abhAva ho gayA thaa| varSA se abhI navIna ghAsa ugI na thI isaliye jaMgala meM carane vAle Dhora jahA~ ghAsa dekhate vahIM daur3a jAte / kucha gAyeM tApasoM ke Azrama meM AtI aura jhopar3iyoM kA ghAsa cara jAtI / tApasa loga apanI jhopaDiyoM kI rakSA ke liye DaMDe le le kara gAyoM ke pIche daur3ate aura unheM mAra bhagAte kintu bhagavAna tApasoM kI ina pravRttiyoM meM jarA bhI bhAga nahIM lete / vesadaivaM dhyAna meM lIna rahate / kauna kyA karatA hai isapara ve jarA bhI dhyAna nahIM dete / bhagavAna kI jhopar3I kI ghAsa ko gAyeM khA jAtI tava bhI bhagavAna unheM jarA bhI nahIM rokate / bhagavAna kI isa apUrva samatA se tApasa jala utthe| ve kulapati ke pAsa Akara kahane lage-Apa kaise atithi ko lAye haiM ? vaha to akRtajJa, udAsIna aura bhAlasI hai / jhopar3I kI ghAsa Dhora khA jAte haiM aura vaha cupacApa baiThA dekhatA rahatA hai| . 14
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 Agama ke anamola rata ' tApasoM kI isa zikAyata para kulapati bhagavAna ke pAsa AyA aura bolA-kumAra ! ekapakSI bhI apane ghoMsale kA rakSaNa karatA hai aura tuma kSatriya hokara bhI apane AzramasthAna kI rakSA nahIM kara sakate ? mahad Azcarya hai| AzramavAsiyoM ke isa vyavahAra se bhagavAna kA dila uTha gayA / unhoMne socA-ava merA yahA~ rahanA bhAzramavAsiyoM ke liye aprItikara hogA, isalie varSA kAla ke paMdraha dina vyatIta ho jAne para bhI vahA~ se asthika grAma kI ora prayANa kara diyA-usa samaya bhagavAna ne pAMca pratijJAe~ kI 1-ava se aprItikA sthAna meM nahIM rhuuNgaa| . . 2-nitya dhyAna meM rhuuNgaa| 3-nitya mauna rakhUgA / 4-hAtha meM bhojana kruuNgaa| 5-gRhastha kA vinaya nahIM kruuNgaa| bhagavAna morAka gAMva se vihAra kara asthika gAMva meM Aye / vahA~ zUlapAnI vyaMtara ke mandira meM Thaharane ke liye bhagavAna ne gAMvavAloM se bhAjJA maaNgii| gAMvavAloM ne kahA-devArya ! rAtri meM yadi koI pathika isa mandira meM ThaharatA hai to yaha yakSa usako mAra DAlatA hai / ataH yahA~ rahanA khataranAka hai| bhagavAna ne kahA-isa bAta kI Apa loga cintA na kareM / mujhe kevala Apa logoM kI anumati cAhiye / bhagavAna ke vizeSa Agraha para gAMvavAloM ne majabUra hokara mandira meM Thaharane kI AjJA de dI / bhagavAna mandira ke eka kone meM jAkara dhyAna karane lge| / * bhagavAna kI nirbhayatA ko zUlapAnI ne dhRSTatA samajhA / usane socA-yaha vyakti bar3A dhRSTa hai / bharane kI icchA se hI yahAM AyA hai / gAMvavAloM ke manA karane para bhI isane yahA~ rAtri vyatIta karane ko nizcaya kiyA hai| rAta hone do phira isakI khabara letA huuN|
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 211 - sUrya astAcala kI ora calA gayA / dhIredhIre sarvatra andherA phaila gayA / zUlapAnI ne bho bharane parAkrama dikhalAne zurU kara diye| sarvaprathama usane aTTahAsa kiyA jisakI AvAja se sArA jaMgala gUMja uThA / gAMva meM sote hue manuSyoM kI chAtiyAM dhar3akane lagI aura hRdaya dahala uThe para isa bhISaNa aTTahAsa kA bhagavAna para jarA bhI asara nahIM humA / ve nizcalabhAva se dhyAna meM magna rahe / bhava zUlapAnI ne hAthI kA rUpa banAkara bhagavAna para dantaprahAra kiye aura unheM pairoMtale rauMdhA, kintu zUlapAnI phira bhI unheM vicalita nahIM kara skaa| anta meM kaI kara prANiyoM ke rUpa banA banA kara bhagavAna ko kaSTa diyA lekina bhagavAna ke mana ko vaha kSubdha nahIM kara sakA / aMta meM vaha bhagavAna kI dRr3hatA evaM apUrva kSamatA ke sAmane hAra gayA / vaha zAnta hokara kSamAzIla bhagavAna ke caraNoM meM gira par3A aura apanI karatA ke liye bhagavAna se kSamA yAcanA karane lgaa| bhagavAna ke prabhAva se zUlapAnI kI karatA jAtI rahI aura vaha sadA ke liye dayAvAna bana gayA / usa dina bhagavAna ne pichalI rAta meM eka muhUrta bhara nidrA lI jisameM unhoMne nimna dasa svapna dekhe-- . (1) apane hAtha se tAla pizAca ko maarnaa| (2) apanI sevA karatA huA zveta 'pkssii| (3) citrakokila pakSI ko apanI sevA karate hue| (4) sugandhita do puSpamAlAe~ / (5) sevA meM upasthita govarga / (6) puSpita-kamalovAlA padmasarovara / (7) samudra ko apanI bhujA se pAra karanA / (0) udIyamAna sUrya kI kiraNoM kA phailanA / - (9) apanI AMtoM se mAnuSyottara parvata ko lapeTanA -1 (10) meruparvata para car3hanA / . . , .-.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna rAtri ko zUlapAnI kA aTTahAsa sunakara gAMva ke logoM ne yaha bhanumAna kara liyA thA ki zUlapAnI ne bhagavAna ko mAra DAlA hai aura gItagAna karate hue sunA tava samajhA ki vaha yakSaH mahAvIra kI mRtyu kI khuzI meM aba bhAnanda manA rahA hai|' . ... ____asthika gAMva meM utpala nAmaka eka nimittavettA rahatA thA / vaha kisI samaya pArzvanAtha kI paramparA kA sAdhu thaa| bAda meM gRhastha hokara nimatta-jyotiSa se apanI AjIvikA calAtA thaa| utpala ne java sunA ki zUlapAnI ke devAlaya meM bhagavAna mahAvIra Thahare haiM to use bar3I cintA huI aura azubha kalpanAoM meM sArI rAta bitAkara sabere hI indrazarmA, pujArI evaM anya grAmavAloM ke sAtha zUlapAnI ke mandira meM phuNcaa| vahA~ pahu~cate hI utpala ne dekhA ki mahAvIra ke caraNoM meM puSpa-gandhAdi dravya car3he hue haiN| yaha dRzya dekhakara prAmavAsI aura utpala naimittika ke Ananda kI sImA na rhii| ve bhagavAna ke caraNoM meM gira par3e aura bhagavAna ke guNagAna gAne lage / unhoMne bhagavAna se kahA- bhagavan ? Apane yakSa kI krUratA. miTAkara grAmanivAsiyoM para mahAna upakAra kiyA hai| sacamuca Apa dhanya haiN| ___utpala harSAveza meM binA pUche hI bhagavAna ke dasa svapnoM kA phala batAte hue kahane lagA 1-Apa mohanIya karma kA anta kareMge / 2-zukladhyAna meM Apa sadA raheMge / 3-Apa dvAdazAjhI kA upadeza deMge / 4-caturvidha saMgha ApakI sevA karegA / 5-saMsAra samudra ko Apa pAra karege / 6-Apako alpasamaya meM hI kevalajJAna hogaa| -tInaloka meM ApakA yaza phailegA / 8-samavazaraNa meM virAjakara Apa dezanA deNge|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 9-samasta devadevendra Apako sevA kareMge / -- - - 10-Apane puSpa kI do mAlA dekhI hai lekina usakA phala maiM nahIM jAnatA / apane isa svapna kA phala khuda bhagavAna ne batalAte hue kahA-utpala ! isa svapna kA phala yaha hai ki maiM sAdhu aura gRhastha aise do dharma kI prarUpaNA kruuNgaa| yaha prathama varSAvAsa bhagavAna ne 15-15 upavAsa kI ATha tapasyAoM se pUrNa kiyA / mArgazIrSa kRSNa pratipadA ko bhagavAna ne asthika gAMva se vihAra kara diyA / bhagavAna morAka sanniveza padhAre / vahA~ acchaMdaka nAmaka eka pAkhaNDI rahatA thA / vaha jyotiSa maMtra-taMtrAdi se apanI AjIvikA calAtA thaa| usakA sAre gAMva meM prabhAva thA / usake prabhAva ko siddhArtha vyantara saha nahIM sakA / isase prabhu kI pUjA karAne ke vicAra se usane gAMva vAloM ko catmakAra dikhAyA / isase loga acchaMdaMka kI upekSA karane lge| apanI mahattA ghaTate dekha vaha bhagavAna ke pAsa AyA aura prArthanA karane lagA-deva ! Apa anyatra cale jAie kAraNa ki Apake yahAM rahane se merI AjIvikA hI naSTa ho jAyagI aura maiM duHkhI ho jaauuNgaa| aisI paristhiti meM bhagavAna ne vahA~ rahanA ucita nahIM samajhA aura vahA~ se vAcAlA kI ora vihAra kara diyaa| vAcAlA nAma ke do sanniveza the| eka uttara vAcAlA aura dUsarA dkssinnvaacaalaa| donoM sannivezoM ke bIca suvarNavAlukA tathA raupyabAlukA nAmakI do nadiyA~ vahatI thIM / bhagavAna mahAvIra dakSiNa vAcAlA hokara uttara vAcAlA jA rahe the| usa samaya unake dIkSA ke samaya kA AdhA devadUSya suvarNavAlukA nadI ke kinAre kA~ToM meM phaMsa gayA / bhagavAna mahAvIra use vahIM chor3a kara bhAge cale aura bAda meM kabhI vastragrahaNa nahIM kiyA / AdhA devadUSya pAne ke liye jo soma nAmaka brAhmaNa, 13 mahinoM se mahAvIra ke pIche-pIche ghUmatA thA,
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 Agama ke anamola ratna vaha usa vastra ko uThAkara le gayA / usa Adhe devadUSya ko lekara vaha sphUgara ke pAsa gayA / / raphUgara se use akhaNDa banavAkara vaha usako becane ke liye rAjA nandivarddhana ke pAsa le gayA / nandivarddhana ne use dekhakara pUchA-yaha devadUSya Apako kahA~ milA hai ? usa brAhmaNa ne sArI kahAnI sunAI / isase harSita ho rAjA nandivardhana ne eka lAkha dInAra dekara use kharIda liyA / uttaravAcAlA jAne ke liye do mArga the| eka kanakakhala Azramapada ke bhItara hokara jAtA thA aura dUsarA Azrama ke bAhara hokara AtA thA / bhItara vAlA mArga sIdhA hone para bhI bhayakara aura ujar3A huA thA aura bAhara kA mArga lambA aura Ter3hA honepara bhI nirbhaya thA / bhagavAna mahAvIra ne bhItara ke mArga se prayANa kara diyA / mArga meM unheM gvAle mile| unhoMne bhagavAna se kahA-devArya ! yaha mArga ThIka nahIM hai| rAste meM eka bhayAnaka dRSTiviSa sarpa rahatA hai jo rAhagIroM ko jalAkara bhasma kara detA hai| acchA ho Apa vApasa lauTakara bAhara ke mArga se jaayeN| / bhagavAna mahAvIra ne unakI bAta para dhyAna nahIM diyaa| ve calate hue sarpa ke bila ke pAsa yakSa ke devAlaya meM jAkara dhyAnArUr3ha ho gye| sAre dina Azramapada meM ghUmakara sarpa jaba apane sthAna para lauTA to usakI dRSTi dhyAna meM khar3e bhagavAna para pdd'ii| vaha bhagavAna ko dekhakara atyanta kruddha huA / usane apanI viSamaya dRSTi bhagavAna para DAlI / sAdhAraNa prANI to usa sarpa ke eka hI dRSTipAta se jalakara bhasma ho jAtA thA kintu bhagavAna para usa sarpa kI viSamayI dRSTi kA kucha bhI prabhAva nahIM par3A / dUsarI-tIsarI bAra bhI usane bhagavAna para viSamaya dRSTi pheMkI kintu bhagavAna para usakA kucha bhI asara nahIM, par3A / .. tIna bAra viSamaya evaM bhayaMkara dRSTi DAlane para bhI jaba bhagavAna ko, acala dekhA to vaha bhagavAna para atyanta kruddha huA aura bhagavAna
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra mu para joroM se jhapaTA / usane bhagavAna ke saMguSTha ko muMha meM pakar3a liyA aura use cUsane lagA / rakta ke svAda meM dUdha sA svAda pAkara vaha stabdha hogayA / vaha bhagavAna kI ora dekhane lgaa| bhagavAna kI zAnta mudrA dekhakara usakA krodha zAnta hogayA / isI samaya mahAvIra ne dhyAna samApta kara use saMbodhita karate hue kahA-"samajha ! caNDa kauzika samajha !" * bhagavAna ke isa vacanAmRta se sarpa kA krUra hRdaya pAnI pAnI ho gayA / vaha zAnta hokara socane lagA-'caNDakauzika' yaha nAma maiMne kahIM sunA hubhA hai / uhApoha karate karate use jAtismaraNa jJAna ho aayaa| kisa prakAra usakA jIva pUrva ke tIsare bhava meM isa Azramapada kA 'caNDakauzika' nAmakA kulapati thA, kisa prakAra daur3atA humA gaDDhe meM girakara marA aura pUrvasaMskAravaza bhavAntara meM isa udyAna meM sarpa kI jAti meM utpanna hokara isakA rakSaNa karane lagA ityAdi saba bAteM usako yAda bhaagii| vaha vinIta ziSya kI taraha bhagavAna mahAvIra ke caraNoM meM gira par3A bhaura apane pApa kA prAyazcita karate hue vartamAna pApamaya jIvana kA anta karane ke liye anazana kara liyA / bhagavAna bhI vahIM dhyAnArUr3ha hogye| sarpa ko sthira dekhakara gvAle usake najadIka Ane lage aura use patthara mArane lge| gvAloM ne jaba dekhA ki vaha sarpa kicitmAtra bhI hilatA-DulatA nahIM, to ve nikaTa Aye aura bhagavAna ko vandana kara unakI mahimA gAne lge| gvAloM ne sarpa kI pUjA kii| dUdha dahI aura ghI becanevAlI jo aurateM udhara se AtIM ve usa sarpa para bhakti se ghI Adi DAlatI aura namaskAra karatIM / phala yaha huA ki sarpa ke zarIra para cITiyA~ lagane lagI / isa prakAra sArI vedanAoM ko samabhAva se sahanakara ke vaha sarpa AThaveM devaloka sahasrAra meM devarUpa se utpanna huaa|
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna bhagavAna ne Age vihAra kiyA aura uttara vAcAlA meM nAgasena ke ghara para jAkara paMdraha dina ke upavAsa kA pAraNA khIra se kiyaa| vahA~ devatAoM ne pAca divya prakaTa kiye| nAgasena kA lar3akA 12 varSoM se bAhara calA gayA thA / akasmAt vaha bhI isI dina ghara vApasa lauttaa| uttaravAcAlA se vihAra kara bhagavAna zvetAmbI aaye| vahAM ke rAjA pradezI* ne bhagavAna ko vaibhavapUrvaka vandana kiyA / vahA~ se bhagavAna ne surabhipura kI ora vihAra kiyaa| surabhipura jAte hue, mArga meM bhagavAna ko rathoM para jAte hue pAMca naiyaka rAje mile| una saba ne bhagavAna ko vandana kiyA / ye pradezI rAjA ke pAsa jA rahe the| ____ Age vihAra karate hue rAste meM gaMgA nadI aayii| bhagavAna ne siddhadatta nAvika kI naukA meM baiThakara gaMgA pAra kii| naukA pAra karate samaya sudaMSTra nAmaka deva ne naukA ko ulaTane kI koziza kI kintu bhagavAna ke bhakka kambala bhaura zaMbala nAma ke nAgakumAra devoM ne usake isa duSTa prayatna ko saphala nahIM hone diyA / bhagavAna naukA se utarakara thUnAkasanniveza padhAre aura vahA~ gAMva ke bAhara dhyAna karane lge| thUnAkasanniveza meM "puSya' nAmaka sAmudrika mahAvIra ke sundara lakSaNa dekhakara bar3A prabhAvita hogayA / use patA lagA ki yaha bhikSu bhAvI tIrthaGkara hai| - .. bhagavAna thUnAka se vihAra kara rAjagRha padhAre / vahA~ tantuvAya kI zAlA meM Thahare aura varSAkAla vahIM vyatIta karane lage / iso tantuvAya zAlA meM gozAlaka nAmaka eka maMkhajAtIya yuvAbhikSu bhI cAturmAsa bitAne ke liye ThaharA huA thaa| bhagavAna mahAvIra mAsa khamaNa ke anta meM AhAra lete the| mahAvIra ke isa tapa dhyAna aura anya guNoM se gozAlaka bahuta prabhA [* yaha pradezIrAjA kezI zramaNa se zrAvakanata grahaNa karane vAle pradezIrAjA se bhina lagatA hai|]
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra . . . 217 'vita huA aura usane mahAvIra kA ziSya hone kA nizcaya kara liyaa| usane bhagavAna se bheMTa kI aura aneka vAra apanA ziSyatva svIkAra karane kI prArthanA kii| anta meM bhagavAna ne maunabhAva se usakA ziSyatva svIkAra kara liyA / ___ cAturmAsa kI samApti ke bAda bhagavAna kollAgasanniveza padhAre / kollAga se bhagavAna gozAlaka ke sAtha suvarNakhala, nandapATaka, Adi gAMvoM meM hote hue caMpA padhAre / tIsarA cAturmAsa bhagavAna ne caMpA meM hI vyatIta kiyaa| isa cAturmAsa meM bhagavAna ne do do mAsa kI tapasyA kI / pahale do mAsa khamaNa kA pAraNA campA meM kiyA aura dUsare do mAsa khamaNa kA pAraNA caMpA ke vAhara / vahA~ se Apane kAlAyasanniveza kI ora vihAra kara diyaa| pattakAlaya, kumAra sanniveza, corAkasanniveza Adi gAvoM meM aneka prakAra ke upasarga aura pariSaha sahate hue bhagavAna pRSThacaMpA padhAre / cauthA cAturmAsa Apane pRSTacampA meM hI , vyatIta kiyA / cAturmAsa samApta hone para vAharagAMva meM tapa kA pAraNA kara Apane kayaMgalA kI ora vihAra kara diyA / kayaMgalA meM daridathera ke mandira meM eka rAta rahe / sAtha meM gozAlaka bhI thaa| dUsare dina vihAra kara bhagavAna zrAvastI pdhaare| bhagavAna ne vahA~ kAyotsarga kiyA / vahA~ se haliduga nAmaka vizAla vRkSa ke nIce dhyAna kiyA / vahA~ Aga ke kAraNa dhyAnastha bhagavAna ke paira jhulasa gaye / dopahara ke samaya bhagavAna ne vahA~ se vihAra kiyA aura naMgalA -gAMva ke bAhara vAsudeva ke mandira meM jAkara Thahare / naMgalA se Apa AvattA, gAMva gaye aura baladeva ke mandira meM dhyAna kiyA / AvattA se vicarate hue bhagavAna aura gozAlaka corAyasanniveza hokara kalaM. vubhAsanniveza kI ora gye| - kalaMbuA ke adhikArI megha aura kAlahastI jamIMdAra hote hue bhI Asa pAsa ke gAMvoM meM DAkA DAlate the| jisa samaya bhagavAna vahA~
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna' pahu~ce kAlahastI DAkuoM ke sAtha DAkA DAlane jA rahA thaa| ina donoM ko dekhakara DAkuoM ne pUchA-"tuma kauna ho ?" inhoMne koI uttara nahIM diyA / kAlahastI ne vizeSa zaMkita hokara inheM piTavAyA aura pratyuttara na milane se bandhavAkara megha ke pAsa bheja diyaa| megha ne mahAvIra ko gRhasthAzrama meM ekabAra kSatriyakuNDa meM dekhA thaa| usane mahAvIra ko dekhate hI pahicAna liyA aura turaMta mukta karavAkara bolA-bhagavan ! kSamA kIjiye ! Apako na pahicAnane se yaha aparAdha hogayA hai / aisA kahakara usane bhagavAna kA bahuta mAna kiyA aura unheM vidA kiyA / abhI bahuta karma kSaya karanA bAkI hai aura anAryadeza meM karma nirjarA meM sahAyaka adhika mileMge, yaha socakara bhagavAna ne rAda bhUmi kI bhora vihAra kara diyaa| yahAM para anArya logoM kI avahelanA niMdA, tarjanA aura tAr3anA Adi aneka upasargoM ko sahate hue mApane vahuta se karmoM kI nirjarA kara ddaalii| bhagavAna rAdabhUmi se lauTa rahe the| usake sImA pradeza ke pUrNakalaza nAmaka anAryagAMva se nikalakara Apa Arya deza kI sImA meM Arahe the / rAste me cora mile unhoMne bhagavAna ke darzana ko apazakuna mAnakara una para AkramaNa kara diyA / indra ne tatkAla upasthita hokara coroM ke AkramaNa ko niSphala kara diyA / ___Apane Aryadeza meM pahu~ca kara malayadeza kI rAjadhAnI bhaddilanagarI meM pAMcavAM cAturmAsa vyatIta kiyaa| cAturmAsa-samApti para bhagavAna ne bhahilanagara ke bAhara pAraNA kiyA aura vahAM se calakara Apa kayali-samAgama pdhaare| bhagavAna kayali-samAgama se ambUsaMDa aura tavAya sanniveza gye| tabAya sanniveza meM nandiSeNa pAzrvApatya se gozAlaka kI takarAra huI taMbAya sanniveza se bhagavAna kUpiya sanniveza gye| yahA~ para Apako
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 ~ tIrthakara caritra : guptacara samajhakara rAjapuruSoM ne pakar3A pITA aura kaida karaliyA / vijayA aura pragalbhA nAma kI parivAjikA ko jaba isa bAta kA patA calA to vaha tatkAla rAjapurUSoM ke pAsa pahuMcI aura unheM mahAvIra kA paricaya diyaa| mahAvIra kA vAstavika paricaya jaba rAjapuruSoM ko milA to unhoMne bhagavAna se kSamAyAcanA kI aura bhagavAna ko vandana kara unhe vidA kiyA / kupiyasanniveza se bhagavAna ne vaizAlI kI ora vihAra kiyA / gozAlaka ne isasamaya Apake sAtha calane se inkAra kara diyaa| usane kahA Apake sAtha rahate hue mujhe bahuta kaSTa uThAnA par3atA hai parantu bhApa kucha bhI sahAyatA nahIM dete isaliye mai Apake sAtha nahIM cluuNgaa| bhagavAna ne kucha nahIM khaa| ___ bhagavAna kramazaH vaizAlI pahuMce aura lohe ke kArakhAne meM tthhre| yahA~ eka lohAra bhagavAna ke darzana ko amaMgala mAnakara hathaur3A lekara unheM mArane ke liye daur3A parantu usake hAtha pAMva vahIM sthaMbhita hogye| vaizAlI se Apa prAmAka sanniveza padhAre / vahA~ bimelaka yakSa ne ApakI khUba mahimA kI / prAmAka se zAlizIrSa padhAre / yahA~ kaTapUtanA nAma ko vyaMtarI ne Apako bar3A kaSTa diyA / anta maiM vaha bhagavAna kI prazaMsaka bnii| ' zAlizIrSa se vihAra kara bhahiyA nagarI Aye aura chaThA cAturmAsa Apane bhadiyA meM hI vyatIta kiyA / cAturmAsa samApti ke vAda cAturmAsa tapa kA pAraNA nagarI ke bAhara kiyA / vahA~ se Apane magadhadeza kI ora vihAra kara diyaa| sAtavA~ caturmAsa Apane magadhadeza ko nagarI AlaMbhiyA meM vyatIta kiyaa| cAturmAsa samApti para Apane cAturmAsika tapa kA pAraNA kiyaa| vahAM se vihAra kara Apa kuNDAka sanniveza hote hue mahanA sanniveza bahusAla tathA lohArgala padhAre / lohArgala ke rAjA jitazatru ne Apako
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 Agama ke anamola ratna zatrupakSa kA AdamI mAnakara pakar3a liyA / yahA~ utpala jyotiSI ne rAjA ko ApakA paricaya dekara Apako mukta karavA diyaa| vahA~ se puramitAla, unnAga tathA gobhUmi hote hue ve rAjagRha padhAre / AThavAM cAturmAsa Apane rAjagRha meM hI vyatIta kiyA / ____cAturmAsa ke bAda vizeSa karmoM ko khapAne ke liye Apane vajrabhUmi tathA zuddhabhUmi jaise anArya pradeza meM vihAra kiyA yahA~ bhI Apako aneka prakAra ke upasarga sahane par3e / anArya bhUmi meM bhApako cAturmAsa ke yogya kahIM bhI sthAna nahIM milA ataH Apane nauvA~ cAturmAsa calate phirate vyatIta kiyA / anArya bhUmi se nikala kara bhagavAna gozAlaka ke sAtha kUrmaprAma padhAre / kUrmagrAma ke bAhara vaizyAyana nAmaka tApasa auMdhe mukha laTakatA hubhA tapasyA kara rahA thaa| dhUpa se bhAkula hokara usakI jaTAoM se jUe~ gira rahI thIM aura vaizyAyana unheM pakar3a pakar3a kara apanI jaTA meM DAla detA thA / gozAlaka yaha dRzya dekhakara bolA-bhagavana ! yaha juoM ko sthAna dene vAlA muni hai yA pizAca ? gozAlaka ne bAra bAra ukta bAta doharAI / gozAlaka ke mu~ha se bArabAra ukta bAteM sunakara vaha atyanta Rddha huA aura usane gozAlaka ko mArane ke liye tejolezyA chor3I parantu usI samaya bhagavAna ne zItaTezyA chor3akara gozAlaka ko bacA liyA / isa avasara para gozAlaka ne tejolezyA prApti kA upAya bhagavAna se pUchA / bhagavAna ne use upAya batA diyaa| tejolezyA kI sAdhanA karane ke liye vaha bhanavAna se judA huA aura zrAvastImeM hAlAhalA kumbhAriNa ke ghara rahakara tejolezyA kI sAdhanA karane lgaa| * bhagavAna kI kahIhuI vidhi ke anusAra chaH mAsa taka tapa aura mAtApanA karake gozAlaka ne tejolezyA prApta kara lI aura parIkSA ke taura para usakA pahalA prayoga kue~ para pAnI bharatI huI eka dAsI para kiyA /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra tejolezyA prApta karane ke bAda gozAlaka ne chaH dizAcaroM se nimittazAstra par3hA jisase vaha sukha duHkha, lAbha-hAni, jIvana aura maraNa ina chaH vAtoM meM siddhavacana naimittika bana gayA / tejolezyA aura nimitta jJAna jaisI asAdhAraNa zaktiyoM se gozAlaka kA mahattva bar3ha gyaa| usake anuyAyI bar3hane lage / vaha apane saMpradAya AjIvakoM kA AcArya bana gyaa| siddhArthapura se bhagavAna vaizAlI padhAre / vahA~ ke bAlaka Apako pizAca mAnakara satAne lge| siddhArtha rAjA ke mitra zaMkha ko isa bAta kA patA lagA to usane bAlakoM ko bhagA diyaa| zaMkha rAjA ne bhagavAna se kSamA yAcanAkara vandanA kI / vaizAlI se bhagavAna vANijyagrAma padhAre / vaizAlI aura vANijyagrAma ke bIca gaMDakI nadI par3atI thii| bhagavAna ne use nAva dvArA pAra kiyaa| vANijyagrAma meM Ananda nAma kA avadhijJAnI zrAvaka rahatA thA usase Apako vandana kara kahA-bhagavan ! aba Apako alpakAla meM hI kevalajJAna utpanna hogaa| vANijyagrAma se bhagavAna kramazaH zrAvastI padhAre aura dasavA~ cAturmAsaM Apane zrAvastI meM hI vitAyA / cAturmAsa samApti ke bAda bhagavAna sAnulaTThiya pdhaare| vahA~ Apane solaha kI tapasyA kI aura mahAbhadra aura sarvatobhadra pratimAoM kA ArAdhana kiyA / apanI tapasyA kA pAraNA Ananda gAthApati kI dAsI dvArA pheMke jAne vAle anna se kiyaa| sAnulaTThiya se bhagavAna ne dRDhabhUmi kI tarapha vihAra kiyA aura usake bAhara peDhAlaudyAna sthita polAsacaitya meM jAkara aTThama tapa kara rAta bhara eka acitta pudgala para ninimeSa dRSTi se dhyAna kiyaa| bhagavAna ke isa dhyAna kI indra ne prazaMsA kI / saMgama nAma ke deva ko yaha prazaMsA acchI nahIM lgii| vaha tatkAla bhagavAna ke pAsa AyA aura unheM dhyAna se vicalita karane ke liye kaSTadAyaka 20 upasarga kiye kintu usameM vaha asaphala rhaa|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 Agama ke anamola ratna * / ve bIsa upasarga ye haiN| (1)pahale usane pralayakArI dhUla kI bhISaNa vRSTi kI / bhagavAna ke nAka, bhA~kha, kAna usa dhUla se bhara gaye lekina apane dhyAna se ve jarA bhI vicalita nahIM hue| (2) dhUla kI varSA karane kA upadrava zAnta hote hI usane vaja jaisI tIkSNa mu~havAlI cITiyA~ utpanna kI / cITiyoM ne mahAvIra ke sAre zarIra ko khokhalA banA diyA / (3 ) phira usane macchara ke jhuNDa ke jhuNDa bhagavAna para chor3e jo unake zarIra ko cheda kara khUna pIne lge| usa samaya bhagavAna ke zarIra meM se bahate hue dUdha jaise khUna se bhagavAna kA zarIra jharane vAle pahAr3a sarIkhA mAlama hotA thaa| (4) yaha upasarga zAnta hI nahIM huA thA ki pracaNDa mukhavAlI (ghRtelikA) dImaka kara bhagavAna ke zarIra se cipaTa gayIM aura unako kATane lagI / unako dekhane se aisA lagatA thA mAno bhagavAna ke roMgaTe khar3e ho gaye hoN| (5) usake bAda usa deva ne vicchuoM ko utpanna kiyA, jo ' apane tIkhe dezoM se bhagavAna ke zarIra ko usane lge| . (6) phira usane nyaule utpanna kiye, jo bhayaMkara zabda karate hue bhagavAna kI ora daur3e aura unake zarIra ke mAMsa-khaNDa ko chinnabhinna karane lge| (7) usake pazcAt usane bhImakAya sarpa utpanna kiye / ve bhagavAna ko kATane lge| para jaba unakA sArA viSa nikala gayA to DhIle hokara gira pdd'e| , / (8) phira cUhe utpanna kiye / jo bhagavAna ke zarIra ko kATate aura usa para pezAba karake bhagavAna ke zarIra meM adhika jalana utpanna krte|| . . . . .. 9.) usane lambI sUMDa vAlA hAthI utpanna kiyA jo bhagavAna ko uchAla kara apane nukIle dAtoM para jhela letA thA aura unheM nIce
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra .. 223 DAlakara unapara dAMtoM kA prahAra karatA thaa| jisase vajra jaisI bhagavAna kI chAtI meM se agni kI cinagAriyA~ nikalatI thii| lekina hAthI bhI apane prayatna meM saphala nahIM humA / . (10) usake bAda hathinI ne bhI bhagavAna para vaisA hI upadrava kiyaa| unake zarIra ko vIMdha DAlA / apane zarIra kA jala-viSa kI taraha bhagavAna para chir3akA / lekina vaha bhI bhagavAna ko vicalita karane meM saphala nahIM huii| (11 ) usake bAda usane pizAca kA rUpa grahaNa kiyA aura bhayAnaka rUpa meM kilakArI bharate hue hAtha meM vIM lekara bhagavAna kI ora jhapaTA aura kaSTa pahu~cAne lgaa| (12) phira usane vikarAla vAgha kA rUpa dhAraNa kiyA / usane vajra jaise dAtoM se va trizUla kI taraha nakhoM se bhagavAna ke zarIra kA vidAraNa kiyA / (13) phira usane siddhArtha aura trizalA kA rUpa dhAraNa kiyA aura hRdaya vidAraka DhaMga se vilApa karate hue kahane lagA-"he varddhamAna ! tuma vRddhAvasthA meM hame chor3akara kahAM cale gye| lekina bhagavAna bhapane dhyAna meM sthita rhe| (14) usake bAda usane bhagavAna ke donoM pairoM ke bIca agni jalAkara una para bhojana pakAyA / (15) usane phira cANDAla kA rUpa dhAraNa kiyA aura bhagavAna ke zarIra para vividha pakSiyoM ke piMjare laTakA diye, jo bhagavAna ke zarIra para coMca aura nakha ke prahAra karane lge| ', ' (16) phira usane bhayaMkara AndhI claaii| vRkSoM ke mUla ukhAr3atAhuA aura makAnoM kI chatoM ko ur3AtAhuA vAyu gaganabhedI ninAda ke sAtha vahane lagA / bhagavAna mahAvIra kaI bAra Upara ur3a gaye bhaura phira nIce gire, lekina phira bhI ve dhyAna se vicalita nahIM hue|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 Agama ke anamola ratna (15) usake bAda usane bavanDara calAyA jisameM bhagavAna cakra kI taraha ghUmane lage lekina phira bhI ve dhyAna se cyuta nahIM hue| (18) thakakara usane bhagavAna para kAlacakra calAyA jisase bhaMgavAna ghuTane taka jamIna meM phaMsa gaye lekina itane para bhI bhagavAna kA dhyAna bhaMga nahIM huaa.| / ina pratikUla upasargoM se bhagavAna ko vicalita karane meM apane ko asamartha pAkara unane anukUla upasargoM dvArA bhagavAna kA dhyAna bhaMga karane kA prayAsa kiyA / , ' (19) eka vimAna meM baiThakara bhagavAna ke pAsa AyA aura bolA-'kahiye Apako svarga cAhiye yA apavarga ?" lekina bhagavAna mahAvIra phira bhI aDiga rahe / (20) anta meM usane antima upAya ke rUpa meM eka apsarA ko lAkara bhagavAna ke sanmukha khaDI kara diyA / lekina usake hAvabhAva bhI bhagavAna ko vicalita nahIM kara sake / jaba rAtri pUrI huI aura prAtaHkAla huA taba bhagavAna ne apanA dhyAna pUrA karake bAlukA grAma kI ora vihAra kara diyA / polAsacaitya se calakara bhagavAna ne mAlukA subhoga, succhettA, malaya aura hatthIsIsa Adi sthAnoM meM bhramaNa kiyA aura una sabhI grAmoM meM saMgama taraha taraha ke upasarga karatA rahA / bhagavAna ko usane chaha mahIne taka aneka kaSTa diye| anta meM hArakara vaha bhagavAna kI prazaMsA karatA huA svasthAna calA gyaa.| , vrajagAMva, zrAvastI, kozAMbI, , vArANasI, rAjagRha aura mithilA Adi nagaroM meM ghUmate hue bhagavAna vaizAlI padhAre aura vahIM gyAravA~ ucAturmAsa pUrA kiyA / yahA~ bhUtAnanda nAgakumArendra ne Akara , prabhu ko bandanA kI !! , , . . . !
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra raka vaizAlI meM jinadatta nAma kA zreSThI rahatA thA / usako sammatti calIjAne se vaha 'jorNaseTha' ke nAmase prasiddha humA / vaha hamezA bhagavAna ke darzana karane AtA thaa| usake mana meM yaha abhilASA thI ki prabhu ko mai apane ghara para pAraNA karAU~gA aura apane jIvana ko saphala kruuNgaa| cAturmAsa samApta humA / jIrNaseTha ne prabhu ko bhaktipUrvaka vandanA phara prArthanA kI-bhagavan ! Aja mere ghara pAraNA karane ke liye padhArie / vaha ghara AyA aura bhagavAna ke Ane kI pratIkSA karane lgaa| samaya para prabhu AhAra ke lie nikale aura dhUmate hue pUraNaseTha ke ghara meM praveza kiyaa| bhagavAna ko dekhakara pUraNaseTha ne dAsI se saketa kiyA-jo kucha taiyAra ho inheM de do / dAsI ne uvAle hue udada ke bAkule bhagavAna ke hAthoM meM rakha diye| bhagavAna ne use nirdoSa AhAra mAnakara grahaNa kiyA / devatAoM ne usake ghara paMcadivya prakaTa kiye| loga usakI prazaMsA karane lage / vaha mithyAbhimAnI pUraNa kahane lagA ki, maine khuda prabhu ko paramAnna se pAraNA karAyA hai| jIrNaseTha prabhu ko AhAra dene kI bhAvanA se bahuta dera taka rAha dekhatA rahA / usake antakaraNa meM zubha bhAvanAe~ uTha rahI thIM / usI samaya usane AkAza meM hotA huA deva--duMdubhi nAda sunA / 'ahodAna | ahodAna !' kI dhvani se usakI bhAvanA bhaMga ho gii| use mAlama huA ki-prabhu ne pUraNaseMTha ke ghara pAraNA kara liyA hai to vaha bahuta nirAza ho gyaa| apane bhAgya ko kosane laMgA / pUraNaseTha ke dAna kI prazaMsA karane lgaa| zubha-bhAvanA ke kAraNa jIrNaseTha ne acyuta devaloka kA bhAyu vAMdhA / vaizAlI se vihAra kara prabhu aneka sthAnoM meM bhramaNa karate hue susumArapura meM Aye aura aSTama tapa sahita eke rAtri kI pratimA prahaNe
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 Agama ke anamola ratna kara azokavRkSa ke nIce dhyAna karane lage / yahA~ camarendra ne zakendra ke vajra se bhayabhIta hokara bhagavAna kI zaraNa grahaNa kii| . dUsare dina bhagavAna bhogapura padhAre / yahA~ mahendra nAmaka kSatriya bhagavAna ko lakar3I lekara mArane bhAyA kintu sanatkumAra devendra ne use samajhAkara roka diyA / ____bhogapura se vihAra kara prabhu naMdI gAMva Aye aura meMDhaka gAMva hokara kozaoNbI nagarI meM Aye / pauSa vadi pratipadA kA dina thA / bhagavAna ne usadina teraha bola kA bhISaNa abhigraha grahaNa kiyaa| rAjakanyA ho, avivAhita ho, sadAcAriNI ho, niraparAdha hone para bhI jisake pAvoM meM ver3iyA~ tathA hAthoM meM hathakar3iyA~ par3I huI hoM, sira muNDA huA ho, zarIra .para kAcha lagI huI ho, tIna dina kA upavAsa kiye ho, pAraNe ke lie ur3ada ke bAkale sUpa meM liye hue ho, na ghara meM ho, na vAhara ho, eka paira dehalI ke bhItara tathA dUsarA bAhara ho / dAna dene kI bhAvanA se atithi kI pratIkSA kara rahI ho, prasannamukha ho aura AMkhoM meM AMsU bhI hoM, ina teraha bAtoM se yukta koI strI mujhe AhAra de to maiM usI se AhAra kruuNgaa|' ukta pratijJA karake bhagavAna pratidina kozAMbI meM AhAra ke liye jAte parantu kahIM bhI abhigraha pUrNa nahIM hotA thA / isaprakAra bhagavAna mahAvIra ko bhramaNa karate karate cAra mAsa bIta gaye parantu unheM AhAra lAbha na huA / ve nandA ke ghara Aye / nandA kozAMvI ke mahAmAtya sugupta kI patnI thii| nandA bar3e Adara ke sAtha AhAra lekara upasthita huI parantu mahAvIra kA abhigraha pUrNa na hone se ve vApisa lauTa gaye / nandA ko bahuta duHkha huaa| usane maMtrI se kahA"itane dina ho gaye, bhagavAna ko bhikSA nahIM mila rahI hai, avazya hI koI kAraNa honA cAhiye / koI aisA upAya kIjie jisase unheM AhAra mile / " usa samaya nandA ke ghara mRgAvatI kI pratihArI, bhAI
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 227 huI thii| usane jo kucha sunA apanI rAnI se kaha sunaayaa| rAnI ne rAjA se kahA ki aise rAjya se kyA lAbha jo bhagavAna ko AhAra taka nahIM milatA ? rAjA ne maMtrI ko bulAkara isa bAta kI carcA kI / rAjA ne apane dharmaguru se sava bhikSubhoM ke AcAra vyavahAra pUchakara unakA apanI prajA meM pracAra kiyA, parantu phira bhI mahAvIra ko bhikSA-lAbha nahIM huA / bhagavAna ke abhigraha ko pAMca mahIne ho cuke the aura chaThA mahinA pUrA hone meM sirpha pAMca dina zeSa raha gaye the / bhagavAna niyamAnusAra isa dina bhI kozAmbI meM bhikSA-caryA ke liye nikale aura phirate hue seTha dhanAvaha ke ghara pahu~ce / yahA~ mApakA abhigraha pUrNa huA aura Apane candanA rAjakumArI ke hAthoM bhikSA grahaNa kii| devoM ne vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye / kozAMbI se sumaMgala, succhetA, pAlaka Adi gAvoM meM hote hue bhagavAna campAnagarI padhAre aura cAturmAsika tapa kara vahIM svAtidatta brAhmaNa kI yajJazAlA meM varSAvAsa vitAne lge| yahA~ para bhagavAna kI tapasAdhanA se AkRSTa hokara pUrNabhadra aura maNibhadra nAmaka do yakSa rAtri ke samaya Akara ApakI bhakti karane lage / svAtidatta ko jaba isa bAta kA patA calA to vaha bhI bhagavAna ke pAsa AyA aura bolA-bhagavan ! AtmA kyA vastu hai ? sUkSma kA kyA artha hai aura pratyAkhyAna kise kahate hai ? bhagavAna ne usakA samAdhAna kara diyA / cAturmAsa kI samApti ke bAda bhagavAna jabhiya gAMva kI tarapha padhAre / jaibhiya gAMva meM kucha samaya Thahara kara bhagavAna vahA~ se miDiya hote hue chammANi gaye aura gAMva ke bAhara kAyotsarga meM lIna ho gye| ____sandhyA ke samaya eka gvAlA (jisake kAnoM meM bhagavAna ne apane vAsudeva ke pUrvabhava meM sIsA tapAkara DAlA thA vahI jIva),bhagavAna ke
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 Agama ke anamola ratna pAsa apane bailoM ko chor3akara gAMva meM calA gayA aura jaba vaha vApasa lauTA to use baila vahA~ nahIM mile| usane bhagavAna se pUchA-devArya ! mere baila kahA~ hai ? bhagavAna mauna rahe / isa para gvAle ne kruddha hokara bhagavAna ke donoM kAnoM meM kATha ke kIle ThoMka diye / / chammANi se bhagavAna madhyamA padhAre aura AhAra ke liye phirate hue siddhArtha vaNika ke ghara gaye / siddhArtha apane mitra kharaka se bAteM kara rahA thA / bhagavAna ko dekhakara vaha uThA aura AdarapUrvaka unako vandana kiyA / usa samaya bhagavAna ko dekhakara kharaka bolA-bhagavAna kA zarIra sarvalakSaNa sampanna hote hue bhI sazalya hai / ___ siddhArtha ne kahA-mitra bhagavAna ke zarIra meM kahA~ zalya hai !. jarA dekho to sahI ! dekhakara kharaka ne kahA-yaha dekho bhagavAna ke kAna meM kisI ne kATha kI kIla Thoka dI hai / siddhArtha ne kahA, vaidyarAja zalAkAyeM nikAla ddaalo| mahAtapasvI ko bharogya pahu~cAne se hameM mahA puNya hogaa| vaidya aura vaNika zalAkA nikAlane ke liye taiyAra hue para bhagavAna ne svIkRti nahIM dI aura Apa vahA~ se cala diye| bhagavAna ke sthAna kA patA lagA kara siddhArtha aura kharaka auSadha tathA AdamiyoM ko sAtha lekara udyAna meM gaye aura bhagavAna ko taila droNI meM biThAkara tela kI mAliza karavAI / phira aneka manuSyoM se pakar3avA kara kAnoM meM se kASTa kIla khIMca nikAlI / zalAkA nikAlate, samaya bhagavAna ke mukha se eka bhISaNa cIkha nikala par3I / - : - bhaMgavAnamahAvIra kA yaha antima :bhISaNa pariSaha thaa| pariSahoM kA prAraMbha bhI gvAle se huA aura anta bhI. vAle se hI hubhA /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ gomA maritra hAra rAma gAMpAsa kAme aura bhAsidA dInAradamAmA mAmalA paE M EEET Tapa para ra posTamana sAmanA trifm. mata gA! fr. . . . . . ) hAra gadi dina haramma meM sAmAna aura . samAra ho gyaa| mAmAna mAra mArga tarit in RT pApoM ko MIT KETITANT gAne bhagavAna ne CM nirApadanAeM : 2-pAMca dina pAnika 5-f re -simAmiNa - ga.gi. dhAra 5-pAkSipa pahalA 16-gorahavAga 11 mAma mA bAraha 12-paSTa mazaH yogI nanatIna usa tapathayAM meM bhojana dina 11. hote haiN| mAiyAraha paMpa ke dAI sAla meM phela 341 dina hI mAhAra kiyA aura zepa dina nijala tapa meM bitaaye|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.30 Agama ke anamola rata M kevalajJAna propti ke bAda bhagavAna eka muhUrta taka vahIM tthhre| indrAdi devoM ne Akara bhagavAna kA kevalajJAna utsava manAyAH / devoM ne samavazaraNa kI racanA kI / samavazaraNa meM baiThakara bhagavAna ne dezanA dii| isa prathama samavazaraNa meM kevala * devatA hI upasthita the ataH virati rUpa saMyama kA lAbha kisI bhI prANI ko nahIM huaa| yaha AzcaryakAnaka ghaTanA jainAgamoM meM 'acherA ke nAma se prasiddha hai / aise daza Azcarya hue ve isa prakAra haiM:-, . . dasa Azcarya* jo vAta, abhUtapUrva (pahale kabhI nahIM huI) ho aura loka meM vismaya evaM Azcarya kI dRSTi se dekhI jAMtI ho aisI bAta ko accherA (bhAcarya) kahate haiM / isa avasarpiNIkAla meM dasa bAteM Azcarya janaka huI hai| ve isa prakAra haiM: 1-upasarga 2-garbhaharaNa 3-strItIrthaGkara 4-abhavyA pariSada 5-- kRSNa kA aparakakA gamana 6-candra sUrya avataraNa 7-harivaMza kulotpatti 8-camarotpAta 9--aSTazata-siddhA 10-asaMyata pUjA / ' prathama tIrthaGkara zrI RSabhadeva svAmI ke samaya eka yAnI eka samaya meM utkRSTa avagAhanI vAle 108 vyaktiyoM kA siddha honA / dasaveM tIrthakkara zrI zItalanAtha svAmI ke samaya meM eka arthAt harivaMzotpatti, unnIsarva tIrthakara zrI mallInAtha svAmI ke samaya eka yAnI strI tIrthaGkara / bAisaveM tIrthakara zrI neminAtha bhagavAna ke samaya meM eka arthAt kRSNavAsudeva kA aparakaMkA gamana / caubIsaveM tIrthaGkara zrI mahAvIra svAmI ke samaya meM pAMca arthAt 1 upasarga 2 garbhaharaNa 3 camarotpAta 4 abhavyA pariSad 5 candrasUryAvataraNa / uparokta dasa bAteM isa avasarpiNI meM anantakAla meM huI thIM ataH ye dasa hI isa huNDA avasarpiNI meM acchere mAne jAte haiN| * - nauveM tIrthaGkara bhagavAna suvidhinAtha ke samaya tIrtha ke uccheda se honevAlI asaMyatoM kI pUjA rUpa eka Azcarya huA / isa prakAra asaMyatoM kI pUjA bhagavAna suvidhinAtha ke samaya prAraMbha huI thI isaliye yaha
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~ wwwwwwwwwwww tIrthakara caritra accherA unhIM ke samaya kA mAnA jAnA hai| vAstava naveM tIrthahara se lekara solahaveM bhagavAna zAntinAtha taka vIca ke sAta aMtaroM meM tIrtha kA viccheda aura asaMyatoM kI pUjA huI thii| bhagavAna RSabhadeva ke samaya marIci, kapila Adi asaMyatoM kI pUjA tIrtha ke rahate huI thI isIlie use accherA meM nahIM ginA gayA / usa samaya madhyamA pAvApurI meM somila nAmaka brAhmaNa bar3A bhArI yajJa karA rahA thA / isa yajJa meM bhAga lene ke liye dUra dUra se vidvAna brAhmaNa vahA~ mAye the / unameM gyAraha vidvAna-1, indrabhUti 2, agnibhUti, 3, vAyubhUti 4, vyakta, 5, sudharmA 6, maMDika , mauryaputra 8, akampika 9 acala bhrAtA 10 metArya aura 11 prabhAsa vizeSa pratiSThita the| inake sAtha kramazaH 500, 500, 500, 500, 500, 350, 350, 300, 300, 300 evaM 300 chAtra the| ye sabhI kulIna brAhmaNa somila brAhmaNa ke bhAmaMtraNa se vizAla chAtra parivAra ke sAtha madhyamA Aye the| ina gyAraha vidvAnoM ko eka eka viSaya meM saMdeha thA parantu ve kabhI kisI ko pUchate nahIM the kyoMki unakI vidvattA ko prasiddhi unheM aisA karane se rokatI thii| vodhiprApta bhagavAna mahAvIra ne dekhA ki madhyamA nagarI kA yaha prasaMga apUrva lAbha kA kAraNa hogA / yajJa meM Aye hue vidvAn brAhmaNa prativodha pAyeMge aura dharmatIrtha ke AdhArastaMbha baneMge / yaha soca kara bhagavAna ne vahA~ se ugra bihAra kara diyA aura bAraha yojana [48 kosa] cala kara madhyamA ke 'mahAsena nAmaka udyAna meM unhoMne vAsa kiyA / devoM ne samavazaraNa kI racanA kI / vattIsa dhanuSa U~ce caitya vRkSa ke nIce baiThakara bhagavAna ne apanI dezanA prArambha kara dii| bhagavAna kI dezanA sunane ke liye hajAroM strI puruSa evaM devatAgaNa Ane lge| __bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM itane bar3e janasamUha evaM devoM ko jAte hue dekha indrabhUti Adi gyAraha brAhmaNa bhI kamazaH apane
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 Agama ke anamola ratna apane chAtra samUha ke sAtha samavazaraNa meM pahu~ce / inhoMne bhagavAna se zAstrArtha kiyA / apanI apanI zaMkAoM kA samAdhAna pAkara ye sabhI apane apane chAtrasamUha ke sAtha dIkSita ho gaye / isaprakAra madhyamA ke semavazaraNa meM eka hI dina meM 1111 brAhmaNoM ne nirgrantha pravacana ko svIkAra kara devAdhideva mahAvIra ke caraNoM meM natamastaka ho zrAmaNyadharma ko svIkAra kiyA / indrabhUti Adi pramukha gyAraha vidvAnoM ne tripadI pUrvaka dvAdazAMgI kI racanA kI / ataH unheM gaNadhara pada se suzobhita kiyA gayA / isake atirikta aneka strIpuruSoM ne sAdhudharma aura zrAvakadharma svIkAra kiyaa| isa prakAra bhagavAna mahAvIra ne vaizAkha zuklA dasamI ke dina caturvadha saMgha kI sthApanA kI / isake bAda bhagavAna mahAvIra ne vizAla ziSya parivAra ke sAtha rAjagRha kI ora vihAra kara diyA / kramazaH vihAra karate hue bhagavAna sajagRha ke guNazIla nAmaka udyAna meM padhAre / yahA~ ke mahArAja zreNika saparivAra rAjasI ThATha ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke darzana ke liye gye| devanirmita samevazaraNa meM virAja kara bhagavAna ne hajAroM kI saMkhyA meM upasthita janasamUha ko upadeza diyaa| bhagavAna mahAvIra ke upadeza se prabhAvita ho rAjakumAra megha, nandiSeNa Adi aneka strI puruSoM ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI / bhagavAna ne apanA 13 vA cAturmAsa yahIM vyatIta kiyA / varSAkAla vyatIta honepara bhagavAna ne videha kI ora vihAra kara diyA / aneka gAvoM meM dharmapracAra karate hue mahAvIra brAhmaNakuNDa pahuMce aura nagara ke bAhara bahusAla udyAna meM virAje / 14vA~ cAturmAsaRSabhadatta tathA devanandA kI dIkSA brAhmaNakuNDa grAma ke mukhiyA kA nAma RSabhadatta thA / yaha koDAla gotrIya pratiSThita brAhmaNa thA / isakI patnI devAnandA jAlaMdhara gotrIyA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaDvara caritra 233 brAhmaNI thii| RSabhadatta aura devAnandA brAhmaNa hote hue bhI jIva, ajIva, puNya-pApa bhAdi tattvoM ke jJAtA zramaNopAsaka the / vahusAla meM bhagavAna kA Agamana sunakara RSabhadatta bar3A prasanna huaa| vaha devAnandA ko sAtha meM le, dhArmika ratha para Arur3ha ho bahusAla udyAna meM pahu~cA / vidhipUrvaka sabhA meM jAkara vandana namaskAra kara bhagavAna kA upadeza sunane lgaa| __ devAnandA bhagavAna ko animeSa dRSTi se dekhane lagI / usakA putra-sneha umar3a pdd'aa| stanoM meM se dUdha ko dhArA baha niklii| usakI kaMcukI bhIga gii| usakA sArA zarIra pulakita ho utthaa| devAnandA ke ina zArIrika bhAvoM ko dekhakara gautama svAmI ne bhagavAna se prazna kiyA -bhagavan ! bhApake darzana se devAnandA kA zarIra pulakita kyoM ho gayA ? inake netroM meM isa prakAra kI praphullatA kaise bhAgaI aura inake stanoM se dugdhasrAva kyoM hone lagA ? bhagavAna ne uttara diyA-gautama ! devAnandA merI bhAtA hai aura maiM inakA putra huuN| devAnandA ke zarIra meM jo bhAva prakaTa hue unakA kAraNa putrasneha hI hai| usake bAda bhagavAna ne mahatI sabhA ke bIca apanI mAtA devAnandA ko evaM patA RSabhadatta ko upadeza diyaa| bhagavAna kA upadeza sunakara donoM ko vairAgya utpanna gyaa| pariSad ke cale jAne para RSabhadatta uThA aura bhagavAna ko vandana kara volA-bhagavan ? ApakA kathana satya hai / maiM Apake pAsa pravrajyA lenA cAhatA huuN| Apa mujhe svIkAra kIjiye / isake bAda RSabhadatta ne gRhasthaveSa kA parityAga kara muniveSa pahana liyA aura bhagavAna ke samIpa sarva virati rUpa pravrajyA grahaNa krlii| mAtA devAnandA ne bhI apane pati kA anusaraNa kiyA / usane AryA candanA ke pAsa dIkSA grahaNa krlii| ____ bhagavAna ke pAsa pravrajyA lene ke vAda RSabhadatta anagAra ne sthaviroM ke pAsa sAmAyikAdi ekAdaza aMgoM kA adhyayana kiyA aura kaThora tapa
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1234 Agama ke anamola ratna kara kevalajJAna prApta kiyaa| devAnandA ko bhI kevalajJAna utpana ho gyaa| ina donoM ne antima samaya meM ekamAsa kA anazana kara nirvANa pada prApta kiyA / / ". bhagavAna mahAvIra kI putrI sudarzanA ne bhI jo jamAli se vyAhI thI isI varSa ekahajAra striyoM ke sAtha Arya candanA ke pAsa dIkSA grahaNa kI / bhagavAna ne apanA 14vA cAturmAsa vaizAlI mahAnagara meM vyatIta kiyA / ' 15vA~ cAturmAsa cAturmAsa samApta hone para bhagavAna ne vaizAlI se vatsa bhUmi kI ora vihAra kiyaa| mArga meM aneka grAma nagaroM ko pAvana karatehue ve kozAmbI pahu~ce aura nagara ke vAhara candrAvataraNa udyAna meM tthhre| __ kozAmbI ke tatkAlIna rAjA kA nAma udayana thA / udayana vatsadeva ke prasiddha rAjA sahasrAnIka kA pautra tathA rAjA; zatAnIka kA putra aura vaizAlI ke samrAT ceTaka kA dohatA hotA thaa| vaha abhI nAbAlika thA / ataH rAjya kA prabandha usakI mAtA mRgAvatIdevI pradhAnoM kI salAha se karatI thii| yahA~ jayantI nAmakI prasiddha zrAvikA rahatI thii| __bhagavAna mahAvIra kA Agamana sunakara mahArAja udayana, zrAvikA jayantI, mahArAnI mRgAvatI tathA nagarI ke aneka nAgarikoM ne bhagavAna ke darzana kiye aura upadeza zravaNa kiyA / jayantI zrAvikA ne bhagavAna se aneka prazna kiye aura unakA samAdhAna pAkara usane bhAryA candanA se dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ne vahA~ se zramaNasaMgha ke sAtha zrAvastI kI bhora vihAra kiyaa| zrAvastI pahu~ca kara Apa koSThaka udyAna meM tthhre| yahA~ anagAra sumanobhadra aura supratiSThita Adi kI dIkSAe~ huii| kozala pradeza se vihAra karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra videha bhUmi pdhaare| yahA~ vANijyagrAma nivAsI gAthApati Ananda ne evaM
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 235 unakI patnI zivAnandA ne zrAvaka ke bAraha vrata grahaNa kiye / isa varSa kA cAturmAsa Apane vANijyaprAma meM vyatIta kiyA / 16vA~ cAturmAsa vANijyagrAma kA cAturmAsa pUrNakara bhagavAna ne zramaNa saMgha ke sAtha magadha bhUmi meM praveza kiyaa| aneka grAma nagaroM ko pAvana karate hue Apa rAjagRha ke guNazIla udyAna meM padhAre / yahA~ ke samrATa zreNika ne sadalabala bhagavAna ke darzana kiye / rAjagRha ke prasiddha dhanapati zAlibhadra ne tathA dhanya Adi ne bhagavAna se pravajyA grahaNa kI / isa varSa kA cAturmAsa bhagavAna ne rAjagRha meM vitAyA / 17vA~ cAturmAsa rAjagRha se bhagavAna capA padhAre / yahA~ caMpA ke rAjA datta aura usakI rAnI raktavatI ke putra mahacaMda kumAra ne Apake upadeza se dIkSA grahaNa kii| caMpA se Apa vikaTa mArga ko pAra karate hue sindhusauvIra kI rAjadhAnI vItabhaya padhAre / vItabhaya kA rAjA udAyana zramaNopAsaka thA / bhagavAna mahAvIra ke darzana kara-vaha bar3A prasanna huA / kucha kAla vahA~ virAjakara bhagavAna vANijya grAma padhAre aura Apane zramaNa saMgha ke sAtha yahIM cAturmAsa pUrA kiyaa| 18vA~ cAturmAsa cAturmAsa kI samApti ke bAda Apane kAzI deza kI rAjadhAnI vArANasI kI ora vihAra kara diyaa| aneka sthAnoM para nirgrantha pravacana kA pracAra karate hue Apa vArANasI pahuMce aura vahAM koSThaka nAmaka udyAna meM tthhre| / yahA~ ke karor3apati gRhastha culanI pitA aura usako strI zyAmA tathA surAdeva aura usakI strI dhanyA ne bhagavAna se zrAvaka vrata grahaNa kiye aura nirgrantha pravacana ke AdhArastambha bane / vanArasa se Apane punaH rAjagRha kI bhora vihAra kiyaa| mArga meM AlabhiyA nagarI AI / bhagavAna zramaNasaMgha ke sAtha AlabhiyA ke zaMkhavana udyAna meM Thahare / yahA~ ke hajAroM strIpuruSoM ne bhagavAna
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 Agama ke anamola ratna kA pravacana sunA / mAlabhiyA ke prasiddha dhanika gRhapati cullazataka aura usakI strI bahulA ne zrAvarudharma svIkAra kiyA / yahA~ poggala nAmakA eka vibhaMgajJAnI parivrAjaka rahatA thA / usane bhagavAna kA pravacana sunakara AhatI dIkSA grahaNa kI / dIkSA lekara gyAraha bhaMga par3hA aura kaThoratapa karake anta maiM nirvANa ko prApta huaa| AlabhiyA se bhagavAna rAjagRha padhAre aura guNazIla udyAna meM Thahare / yahA~ ke prasiddha dhanika, makAtI, kikima, arjuna aura kAzyapa ne nirgantha pravacana ko sunakara Apa se dIkSA grahaNa kii| ___bhagavAna kA yaha cAturmAsa rAjagRha meM vyatIta huA / 19 vA cAturmAsa cAturmAsa ke bAda bhI bhagavAna rAjagRha meM hI dharma-pracArArtha Thahare / isa satata pracAra kA AzAtIta lAbha huA / rAjagRha ke aneka pratiSThita nAgarikoM ne bhagavAna se zramaNadharma svIkAra kiyA / ' jAlikumAra, bhayAli, uvayAli, puruSasena, kariSeNa, dIrghadanta, laTadanta, gUDhadanta, zuddhadanta, halla, druma, drumasena, mahAdrumasena, siMha, siMhasena, mahAsiMhasena, pUrNasena ina zreNikoM ke teisa putroM ne aura nandA, nandamatI, nandottarA, nandasegiyA, mahayA, sumarutA, mahAmarutA, marudevA, bhadrA, subhadrA, sujAtA, sumaNA, aura bhUtadinA Adi zregika ko 13 rAniyoM ne bhagavAna se pravajyA grahaNa kii| ____ usa samaya bhagavAna mahAvIra ke darzana ke liye muni Ardraka guNazIla udyAna meM jA rahe the / mArga meM unheM gozAlaka, bauddha bhikSu, hastitApasa Adi aneka anya tIyika mileM / AIka ne unheM vAda meM parAjita kiyaa| vAda meM parAjita kucha hastitApasoM evaM sapratibovita pAMca sau coroM ke sAtha Ardra muni bhagavAna se A milA / bhagavAna ne una saba ko pravajita kiyA / isa varSa bhI bhagavAna ne varSAvAsa rAjagRha meM hI bitAyA /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 20vA cAturmAsa___varSAkAla pUrA hone para bhagavAna ne kozAMcI kI ora vihAra kiyA / mArga meM AlabhiyA nagarI par3atI thii| bhagavAna kucha kAlataka mAlabhiyA meM hI virAje / yahA~ RSibhadra pramukha zramaNopAsaka rahate the / unhoMne bhagavAna se prazna pUche aura yogya samAdhAna pAkara bar3e prasanna hue / AlabhiyA se vihAra kara bhagavAna kozAMcI padhAre / usa samaya caNDa-pradyotana jo ujjainI kA rAjA thaa| usane kozAbI ko ghera liyA thaa| kozAMbI para zAsana mahArAnI mRgAvatI karatI thii| unakA putra udayana nAbAliga thaa| caNDapradyotana mRgAvatI ko apanI rAnI banAnA cAhatA thaa| bhagavAna mahAvIra ke Agamana se mRgAvatI ko bar3I prasannatA huii| vaha mahAvIra ke samavazaraNa meM pahu~cI / usa samaya caNDapradyotana bhI bhagavAna kI sevAmeM upasthita thA / mahArAnI mRgAvatI bhAnmakalyANa kA sundara avasara jAnakara sabhA ke bIca khar3I hokara bolI-bhagavan / mai pradyota kI AjJA lekara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatI huuN| isake bAda apane putra udayana ko pradyota ke saMrakSaNa meM chor3ate hue usane dIkSA kI AjJA mAMgI / yadyapi pradyota kI icchA mRgAvatI ko svIkRti dene kI nahIM thI para usa mahatI sabhA meM lajjAvaza inakAra nahIM kara sakA / / ___bhaMgAravatI Adi caNDapradyotana kI bhATha rAniyoM ne bhI dIkSA lene kI AjJA mAgI / pradyota ne unhe bhI AjJA de dii| bhagavAna mahAvIra ne mRgAvatI aMgAsvatI Adi rAniyoM ko dIkSA dekara unheM AryA candanA ko sauMpa diyaa| bhagavAnane kozAvI se vihAra kara videha kI rAjadhAnI vaizAlI meM padArpaNa kiyaa| mApane yahIM cAturmAsa vyatIta kiyA / 21vA~ cAturmAsa varSAvAsa pUrA hone para bhagavAna ne vaizAlI se uttara videha kI ora vihAra kiyA aura mithilA hote hue kAkandI padhAre / kAkandI meM dhanya, sunakSatra, Adi ko dIkSA dii|
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 Agama ke anamola ratna kAkandI se bhagavAna ne pazcima kI bhora vihAra kiyA , aura. zrAvastI hote hue kAmpilya padhAre / kAmpilya nivAsI kuNDakolika gRhapati ko zramaNopAsaka banAkara ahicchatrA hote hue gajapura pahu~ce yahA~ aneka vyaktiyoM ko pratibodhita kara Apa polAsapura padhAre / polAsapura ke dhanADhya kumbhakAra saddAlaputra jo gozAlaka matAnuyAyI thA usakI zAlA meM virAje / bhagavAna mahAvIra kA upadeza sunakara saddAlaputra aura usakI bhAryA agnimitrA zramaNopAsaka bana gaI / jaba gozAlaka ko saddAlaputra ke AjIvika saMpradAya ke parityAga kA samAcAra milA to vaha apane saMgha ke sAtha saddAlapuna ke pAsa AyA aura use punaH AjIvika banane ke liye samajhAne lagA / gozAlaka kI bAtoM kA saddAlaputra para jarA bhI asara nahIM paDA / gozAlaka nirAza hokara calA gayA / bhagavAna ne isa varSa kA cAturmAsa vANijyaprAma meM vyatIta kiyA / 22vA~ cAturmAsa varSAkAla vItane para bhagavAna rAjagRha padhAre yahA~ mahAzataka gAthApati ne zrAvakadharma svIkAra kiyaa| sAtha hI aneka pApitya zramaNoM ne bhI Apake pAsa pravajyA grahaNa kii| __isa varSa bhagavAna ne varSAvAsa rAjagRha meM hI kiyaa| 23vA~ cAturmAsa varSAkAla pUrA hone para bhagavAna vihAra karate hue kramazaH kRtaMgalA nagarI padhAreM aura chatrapalAsa caitya meM virAje / yahA~ zrAvastI ke vidvAna parivrAjaka kAtyAyana gotrIya skandhaka bhagavAna ke pAsa AyA aura apanI zaMkAoM kA samAdhAna pAkara bhagavAna ke pAsa pravajita ho gayA / ' / bhagavAna zrAvastI se videhabhUmi kI tarapha padhAre aura vANijyagrAma meM jAkara varSAvAsa kiyA / / 24vA~ cAturmAsa
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ww tIrthaDvara caritra ____ varSAkAla pUrA hone para bhagavAna vANijyagrAma se brAhmaNakuNDa ke bahusAla caitya meM pdhaare| yahA~ jamAlI apane pAMca sau sAdhuoM ke sAtha bhagavAna se alaga ho gayA aura usane anyatra vihAra kara diyA / brAhmaNakuNDa grAma se bhagavAna kozAMvI padhAre / yahA~ sUrya candra ne pRthvI para utara kara bhagavAna ke darzana kiye / yahA~ se vihAra kara kAzIrASTra meM se hokara bhagavAna rAjagRha ke guNazIla udyAna meM pdhaare| isa varSa meM bhagavAna ke ziSya vehAsa abhaya Adi anagAroM ne vipulaparvata para anazana kara devapada prApta kiyaa| 25vA~ cAturmAsa bhagavAna ne isa varSa kA cAturmAsa rAjagRha meM vitA kara caMpA kI bhora vihAra kara diyA / magadhapati zreNika kI mRtyu ke bAda koNika ne campA ko apanI rAjadhAnI banAyA isa kAraNa magadha kA rAjakuTumba campA meM hI rahatA thA / bhagavAna nirganya pravacana kA pracAra karate hue caMga padhAre aura pUrNabhadra udyAna meM Thahare / bhagavAna ke Agamana kA samAcAra sunakara koNika bar3e rAjasI ThATha se bhagavAna ke darzana ke liye gyaa|cNg ke nAgarika bhI vizAla saMkhyA meM bhagavAna ke pAsa gaye aura bhagavAna kI vANI sunI / kaiyoM ne samyaktva grahaNa kiyA, kaiyoM ne zrAvaka vrata liye aura kaI muni vane / muni dharma aMgIkAra karane vAloM meM padma, mahApadma, bhedra, subhadra, padmabhadra, padmasena, padmagulma, Ananda aura nanda mukhya the / ye sabhI zreNika ke pautra the / jinapAlita Adi dhanapatiyoM ne bhI zrAvakadharma svIkAra kiyA / campo se vihArakara prabhu kAkandI padhAre / yahA~ kSemaka, dhRtighara Adi ne zramaNadharma svIkAra kiyaa| isa varSa kA cAturmAsa Apane mithilA meM vitAyA / cAturmAsa samApti ke bAda bhApane aMga deza kI ora vihAra kiyaa|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2chao Agama ke anamola ratna inadinoM videha kI rAjadhAnI vaizAlI raNabhUmi banI huI thii| eka ora magadhapati koNika aura usake kAla Adi sautele bhAI apanI apanI senA ke sAtha lar3a rahe the aura dUsarI vaizAlIpati ceTakarAjA aura kAzI, kozala ke aThAraha gaNarAjA apanI apanI senA ke sAtha koNika kA sAmanA kara rahe the| isa yuddha meM koNika vijayI huA / kAla Adi dasa kumAra ceTaka ke hAthoM mAre gaye / bhagavAna punaH campA pdhaare| apane putra ke mRtyu ke samAcAroM se kAlI Adi rAniyoM ne bhagavAna se pravrajyA grahaNa kii| kucha samaya taka campA meM virAja kara bhagavAna punaH mithilA pdhaare| Apane isa varSa kA cAturmAsa mithilA meM hI vitaayaa| cAturmAsa samApti ke bAda bhagavAna zrAvastI padhAre / yahA~ koNika ke bhAI vehAsa (halla) vehalla jinake nimitta vaizAlI meM yuddha ho rahA thA kisI taraha bhagavAna ke pAsa pahu~ce aura dIkSA lekara bhagavAna ke ziSya bana gaye / ___bhagavAna vicarate hue zrAvastI pahu~ce aura zrAvastI ke IzAna koNa sthita koSThaka meM Thahare / gozAlaka prakaraNa unadinoM maMkhaliputta gozAlaka bhI vahIM thA / bhagavAna mahAvIra se alaga hokara vaha prAyaH zrAvasto ke Asa pAsa hI ghUmatA thA / tejolezyA kI prApti aura nimitta zAstroM kA abhyAsa gozAlaka ne zrAvastI meM hI kiyA thA / zrAvastI meM bhayapula nAmaka gAthApati aura hAlAhalA kumhAriNa gozAlaka ke parama bhakta the / prAyaH gozAlaka hAlAhalA kumhAriNa kI bhANDazAlA meM hI ThaharatA thA / / gozAlaka bhagavAna mahAvIra ke chadmastha kAla meM unake sAtha cha varSa taka rahA thA. / , bhagavAna mahAvIra se tejolezyA prApti / kA upAya pAkara vaha unase alaga ho gyaa| hAlAhalA kumhAriNaM kI bhANDazAlA meM usane tapazcaryA kara tejolandhi prApta karalI thI / kAlAntara
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 241 meM usake pAsa zAna, kalaMda, karNikAra, achidra, agnivezyoyana aura arjuna gomAyuputra nAmaka cha dizAcara (bhagavAna pArzva kI paramparA ke pathabhraSTa ziSya) Aye / una dizAcaroM ne ATha prakAra ke nimitta, navama gItamArga, tathA dazama nRtyamArga kA jJAna prApta kara rakhA thaa| unhoMne gozAlaka kA ziSyatva aGgIkAra kiyA / ina dizAcaroM se gozAlaka ne nimitta-zAstra kA abhyAsa kiyA jisase vaha sabhI ko lAbha, alAbha, sukha, duHkha evaM jIvana, maraNa Adi ke viSaya meM satyasatya batAtA thaa| apane isa aSTAMga nimitta jJAna ke kAraNa usane apane ko zrAvastI meM jina na hote hue bhI jina, kevalI na hote hue bhI kevalI, sarvajJa na hote hue bhI sarvajJa ghoSita karanA prAraMbha kara diyA / vaha kahA karatA thA-mai jina, kevalI aura sarvajJa huuN| usakI isa ghoSaNA kI zrAvastI meM savatra carcA thii| bhagavAna mahAvIra ke pramukha ziSya indrabhUti anagAra ne bhikSArtha ghUmate samaya yaha jana pravAda sunA ki Ajakala zrAvastI meM do tIrthaGkara vicara rahe haiM / eka zramaNa bhagavAna mahAvIra aura dUsare makhaliputra gozAlaka / ve bhagavAna ke pAsa Aye aura jana pravAda ke sambandha meM pUchA-bhagavan ! Ajakala zrAvastI meM do tIrthakara hone kI carcA ho rahI hai| yaha kaise ? kyA gozAlaka sacamuca tIrthaGkara, sarvajJa aura sarvadarzI hai? bhagavAna ne kahA-gautama ! gauzAlakaM ke viSaya meM jo nagarI meM bAteM ho rahI haiM ve mithyA haiN| gozAlaka jina, kevalI bhaura sarvajJa nahIM hai| vaha apane viSaya meM jo ghoSaNA kara rahA hai vaha mithyA hai| vaha jina, kevalI, sarvajJa Adi zabdoM kA durupayoga kara rahA hai| gautama ! yaha zaravaNa grAma ke bahula brAhmaNa kI gauzAlA meM janma lene se gozAlaka aura makhali nAmaka maMkha kA putra hone se maMjaMliputra kahalAtA hai / yaha Aja se cauvIsa varSa pahale merA ziSya hokara mere sAtha
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwww 242 Agama ke anamola ratna rahatA thA / cha varSa taka mere sAtha rahane ke bAda vaha mujha se alaga ho gyaa| tadanantara usane mere batAye gaye upAya se tejolabdhi prApta kI / dizAcaroM se nimittazAstra par3hA / tejolabdhi aura nimittazAstrake vala se vaha apane Apako sarvajJa kahatA phiratA hai vastutaH usameM sarvajJa hone kI kiMcit bhI yogyatA nahIM hai / bhagavAna mahAvIra ne yaha sava vAteM gautama ko sabhA ke bIca khiiN| sunane vAle apane apane sthAnoM kI ora cala diye / bhagavAna mahAvIra ne gozAlaka kA jo vistRta paricaya diyA vaha sAre nagara meM phaila gyaa| sarvatra eka hI carcA hone lagI-"gozAlaka jina nahIM hai parantu jina pralApI hai| zramaNa bhagavAna mahAvIra aisA kahate haiN|" maMbaliputra gozAlaka ne bhI anekoM manuSyoM se yaha vAta sunii| vaha atyanta krodhita huA / krodha se jalatA humA vaha AtApanA bhUmi se hAlAhalA kumhAriNa kI bhANDazAlA meM AyA aura apane AjIvika saMgha ke sAtha atyanta AmarSa ke sAtha baiThA aura etad viSayaka vicAra karane lgaa| usa samaya bhagavAna mahAvIra ke ziSya Ananda nAma ke anagAra jo ki nirantara chaThachaTha tapa kiyA karate the AhAra ke liye ghUmate hue hAlAhalA ke kumbhakArApaNa ke Age hokara jA rahe the / gozAlaka dekhate hI unheM roka kara bolA-devAnutriya Ananda ! tere dharmAcArya aura dharmaguru zramaNa jJAtaputra ne udAra avasthA prApta kI hai / deva manuSyAdi meM unakI kIrti tathA prazaMsA hai para yadi ve mere sambandha meM kucha bhI kaheMge to apane tapa teja se unheM mai lobhI vaNika kI taraha jalAkara bhasma karadU~gA aura hitaisI vaNika kI taraha kevala tujhe bacA duuNgaa| tU apane dharmAcArya ke pAsa jA aura merI kahI huI bAta unheM sunA de| gazAlaka ko krodhapUrNa bhASaNa sunakara Ananda sthavira ghabarA gayA / vaha jaldI jaldI mahAvIra ke pAsa gayA aura gozAlaka kI bAteM
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ www tIrthaGkara caritra 243 kahakara bolA-bhagavan ! gozAlaka apane tapa teja se kisI ko jalAkara bhasma karane meM samartha hai ? bhagavAna ne kahA-Ananda ! apane tapa teja se gozAlaka kisI ko bhI jalAne kA sAmarthya rakhatA hai kintu vaha anantazaktizAlI nahIM hai / arhanta ko jalAkara bhasma karane meM vaha samartha nahIM hai / kAraNa ki jitanA tapobala gozAlaka meM hai usase bhI anantagunA tapobala nirgranthaanagAroM meM hai to phira arhan ke tapovala ke liye kahanA hI kyA ! kintu anagAra sthavira evaM arhat kSamAzIla hone se ve apanI tapolabdhi kA upayoga nahIM krte| Ananda | gautamAdi sthaviroM ko isa bAta kI sUcanA kara denA ki gozAlaka idhara A rahA hai| isa samaya vaha dveSa aura mlecchabhAva se bharA huA hai isaliye vaha kucha bhI kahe. kucha bhI kare para tumheM usakA prativAda nahIM karanA cAhiye yahA~ taka ki koI bhI zramaNa usake sAtha dhArmika carcA taka na kare / / sthavira mAnanda ne bhagavAna kA sandeza gautamAdi pramukha muniyoM ko sunA diyaa| idhara ye bAteM cala hI rahI thIM ki udhara gozAlaka AjIvaka saMgha ke sAtha bhagavAna ke samIpa pahu~ca gayA aura bolA "he AyuSmAna kAzyapa ! tumane ThIka kahA hai ki maMkhaliputra gozAlaka merA ziSya hai kintu tumhArA ziSya maMkhaliputra kabhI kA mara kara devaloka pahu~ca gayA hai| mai tumhArA ziSya maMkhaliputra gozAlaka nahIM kintu gozAlaka zarIra praviSTa udAyI kuDiyAyana nAmaka dharmapravartaka huuN| yaha merA sAtavAM zarIrAntara praveza hai| mai gozAlaka nahIM kintu gozAlaka se bhinna bhAtmA huuN| bhagavAna mahAvIra ne kahA-gozAlaka ! tU apane Apako chipAne kA prayatna na kara / yaha Atmagopana tere liye ucita nhiiN| tU vahI makhaliputra gozAlaka hai jo merA ziSya hokara rahA thaa|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 Agama ke anamola ratna wwwcom bhagavAna mahAvIra ke isa satya kayana se gozAlaka atyanta kuddha huA aura vaha bhagavAna ko tuccha zabda se sambodhita karatA huA bolAkAzyapa / aba terA vinAzakAla samIpa AyA hai / ava tU zIghra hI bhraSTa hone kI taiyArI meM hai| __gozAlaka ke ye apamAnajanaka vacana bhagavAna mahAvIra ke ziSya sarvAnubhUti anagAra se na sahe gaye / usane gozAlaka se kahA-gozAlaka ! apane zikSA aura dIkSAguru se aise vacana kahanA tere liye zobhAspada nahIM hai / sarvAnubhUti ke ye zabda Aga meM ghI kA kAma kara gye| zAnta hone ke badale gozAlaka kA krodha aura bhI bar3ha gayA / usane 'bhapanI tejolezyA ko ekatra karake sarvAnubhUti anagAra para chor3a diyaa| tejolezyA kI pracaNDajvAlA se sarvAnubhUti anagAra kA zarIra jalakara bhasma ho gayA aura unakI AtmA sahasrAra devaloka meM devapada ko prApta huii| gozAlaka phira mahAvIra ko dhikkArane lgaa| yaha dekha kauzalika anagAra sunakSatra, gozAlaka ke pAsa AyA aura use hitazikSA dene lgaa| isakA bhI pariNAma viparIta hI nikalA / gozAlaka ne sunakSatra anagAra ko bhI apanI tejolezyA se jalAkara bhasma kara diyA / sunakSatra muni mara kara acyuta devaloka meM gaye / do muniyoM ko jalAkara bhasma kara dene ke bAda bhI gozAlaka kA krodha zAnta nahIM hubhA kintu usakA bakavAsa maryAdA ke bAhara ho gayA / bhagavAna ne punaH use anArya kRtya na karane ke liye samajhAyA kintu oMdhe ghar3e para pAnI kI taraha vaha samajhAnA niSphala hI gayA / gozAlaka ke krodha kI sImA na rahI / vaha kruddha hokara sAta ATha kadama pIche usane apanI sArI tejolezyA ekatra ko aura bhagavAna ko jalAkara bhasma karane ke liye usane tejolezyA bAhara nikaalii| tejolezyA bhagavAna kA cakkara kATatI huI Upara AkAza meM uchalI aura vApasa
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 245 gozAlaka ke zarIra meM praviSTa huii| tejolezyA ke zarIra meM ghusate hI jalatA aura vyAkula hotA huA gozAlaka bolA--AyuSman kAzyapa / mere tapa teja se terA zarIra vyApta ho gayA hai / bhava tU pitta aura dAhajvara se pIr3ita hokara cha mahinoM ke bhItara chamastha avasthA meM hI mRtyu ko prApta ho jAyagA / zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kahA-gozAlaka ! maiM cha mahine ke bhItara nahIM marUMgA kintu abhI solaha varSa taka isa pRthvI para sukhapUrvaka vicarUMgA / tU khuda hI sAta dina ke bhItara pittajvara se pIr3ita hokara maregA / gozAlaka / tU ne jo kucha bhI kiyA hai vaha acchA nahIM kiyA / tU svayaM apane isa duSkRtya kA pazcAtApa kregaa| isake bAda bhagavAna mahAvIra ne nirgranthoM ko bulAkara kahAAryoM ! aba gozAlaka nisteja ho gayA hai| vinaSTa teja ho gayA hai / isase bhava dhArmika carcA kara ise niruttara kara sakate ho / bhagavAna kI AjJA pAkara aneka anagAroM ne use prazna pUche kintu gozAlaka unakA uttara nahIM desakA / gozAlaka ko niruttara aura hataprabha dekhakara aneka AjIvika zramaNa bhagavAna mahAvIra ke saMgha meM Akara mila gaye / ___ hatAza aura pIDita gozAlaka 'hAya marA ! hAya marA' kahatA hubhA ilAhalA kumhAriNa ke ghara AyA aura Amraphala sahita madyapAna karatA huA hAlAhalA kumhArina ko hAtha jor3atA hubhA, zItala mRttikA ke pAnI se apane gAtroM ko sIMcatA huA zarIra dAha ko zAnta karane kA prayatna karane lagA-kintu usakI vedanA uttarottara bar3hane lgii| anta meM bhagavAna mahAvIra kI bhaviSyavANI ke anusAra sAtaveM dina gozAlaka apane kiye hue duSkRtya kI bhAga meM jalatA huA bhara gayA / mRtyu ke samaya use bhagavAna mahAvIra ke prati kiye gaye vartAva kA khva pazcAtApa huA / pazcAtApa kI Aga meM usake azubha karma jalakara naSTa ho gaye / use samyaktva kI prApti hogaI vaha marakara acyuta devaloka
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 Agama ke anasolaratna meM devarUpa se utpanna huaa| devaloka se cavakara vaha ananta saMsAra meM paribhramaNa karatA huA anta meM mokSa prApta kregaa| * bhagavAna ne apane zramaNasaMgha ke sAtha zrAvaratI se vihAra kara diyA / kramazaH vihAra karate hue bhagavAna maDhiya gAMva ke bAhara sAlakoSThaka udyAna meM padhAre / yahA~ gozAlA ke dvArA chor3I gaI tejolezyA ke prabhAva se bhagavAna ke zarIra meM dAhajvara utpanna hogayA / khUna kI daste lagane lagA / pittajvara aura khUna kI dastoM se bhagavAna mahAvIra kA zarIra atyanta durbala hogayA / bhagavAna kI yaha dazA dekhakara nagara nivAsI Apasa meM bAta karane lage-bhagavAna mahAvIra kA zarIra kSINa ho rahA hai, kahIM gozAlaka kI bhaviSyavANI satya na ho jAya? sAlakoSTha udyAna ke pAsa mAlakAkaccha meM dhyAna karate hue bhagavAna ke gipya 'siMha' anagAra ne ukta carcA sunii| chaTha-chaTha tapa aura dhUpa meM mAtApanA karane vAle mahAtapasvI 'siMha' anagAra kA dhyAna TUTa gayA / ve socane lage-bhagavAna ko karIba cha mahIne hone Aye haiM lagAtAra khUna kI dastoM se unakA zarIra kSINa hogayA hai / kahIM gozAlaka kI bhaviSyavANI ke anusAra bhagavAna kAladharma ko to prApta nahIM hoMge / agara aisA hI huA to mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa mahAvIra ke sambandha meM sasAra kyA kahegA ? ityAdi vicAra karate-karate ve joroM-joroM se mAlukAkaccha meM jAkara rone lge| antaryAmI bhagavAna ne siMha anagAra ke rone kA kAraNa jAna liyA unhoMne usI samaya apane sAdhuoM dvArA 'siMha' anagAra ko bulAyA aura pUchA he siMha ! tumheM dhyAnAntarikA meM mere marane kI zaMkA huI aura tuma mAlukAvana meM jAkara va roye the na ?" siMha anagAra ne uttara diyA-hA~ bhagavan ! yaha bAta satya hai| ___bhagavAna ne kahA-siMha ! tuma isa viSaya meM merI cintA na kro| maiM abhI sAr3he pandraha varSa taka sukhapUrvaka bhUmaNDala para vicaraNa kruuNgaa|
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaDvara caritra 247 siMha-bhagavan ! ApakA vacana satya ho / hama yahI cAhate haiM ki Apa dIrghajIvI hoM parantu ApakA zarIra pratidina kSINa hotA jAtA hai yaha bar3e duHkha kI bAta hai| kyA isa bImArI ko haTAne kA koI upAya nahIM? ____ bhagavAna ne kahA-siMha ! avazya hai / terI icchA hai to tU maiDiya gAMva meM revatI gAthApatnI ke yahA~ jA / usake ghara kumhare (kauranA) aura vigore se banI huI do auSadhiyAM taiyAra haiM / inameM se pahalI jo mere liye banAI gaI hai, usakI jarUrata nahIM / dUsarI jo revatI ne anya prayojanavaza banAI hai vaha isa roga-nivRtti ke liye upayogI hai, use le mA / bhagavAna kI bhAjJA pA siMha anagAra bar3e prasanna hue| ve revatI ke ghara pahu~ce / revatI ne siMha anagAra kA bar3A vinaya kiyA aura unheM nirdoSa bijorA pAka baharAyA / use lekara siMha janagAra bhagavAna ke pAsa Aye / bhagavAna ne usa bhauSadhi kA anAsakta bhAva se sevana kiyA jisase bhagavAna ekadama acche ho gye| bhagavAna pUrvavat svastha ho gye| unakA zarIra pahale kI taraha tejasvI hokara camakane lagA / revatI gAthApatnI ne isa dAna se tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / vaha AgAmI utsarpiNI kAla meM 17 vA tIrthakara samAdhinAtha hogii| isa samaya devaloka meM vaha devaRddhi kA upabhoga kara rahI hai / bhagavAna ke svastha hone se samasta saMgha prasanna evaM saMtuSTa ho gayA / bhagavAna ne zramaNasaMgha ke sAtha mithilA kI ora vihAra kara diyA / mithilA pahu~cakara bhagavAna ne usa varSa kA cAturmAca mithilA meM hI pUrA kiyA / cAturmAsa samApti ke bAda bhagavAna zrAvastI pdhaare| 28coM cAturmAsa zrAvastI ke koSThaka caitya meM Thahare / unadinoM pArthApatya sthavira kezI zramaNa bhI apane pAMca sau sAdhuoM ke sAtha zrAvastI ke tinduka udyAna meM padhAre the|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 Agama ke anamola ratna gautamasvAmI ke sAtha kezikumAra zramaNa kA vArtAlApa huA / gautamasvAmI ke vicAroM se prabhAvita hokara kezikumAra zramaNa apane 500 ziSyoM ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke zramaNasaMgha meM mila gye| zrAvastI se bhagavAna ahichatrA hote hue hastinApura padhAre / yahA~ hastinApura ke zivarAjarSi ne bhagavAna se nirgandha dIkSA grahaNa kI aura kaThora tapa kara mokSa prApta kiyA / hastinApura se bhagavAna mokA nagarI hote hue vANijyagrAma padhAre aura yahIM cAturmAsa kiyA / 29vA~ cAturmAsa isa varSa kA cAturmAsa Apane rAjagRha meM kiyA / yahA~ aneka muniyoM ne vipulAcala parvata para anazana kara svarga aura nirvANa prApta kiyaa| 30vA~ cAturmAsa rAjagRha kA cAturmAsa pUrA kara bhagavAna pRSThacaMpA padhAre / yahA~ zAla aura mahAzAla rAjA ne bhagavAna se pravajyA grahaNa kii| vahA~ se bhagavAna ne vihAra kara diyaa| tIsA varSAvAsa bhagavAna ne vANijya grAma meM vyatIta kiyA / 39vA~ cAturmAsa cAturmAsa samApta hote hI bhagavAna mahAvIra kozala rASTra ke sAketa zrAvastI Adi nagaroM meM Thaharate hue pAMcAla kI ora padhAre aura kAmpilya ke bAhara sahasrAna vana meM tthhre| kAmpilyapura meM sAta sau parivrAjakoM ke sAtha ammar3a parivrAjaka ApakA upadeza sunakara zramaNopAsaka banA / vaha parivrAjaka kA veza rakhatA huA bhI jaina zrAvakoM ke AcAra vicAra pAlatA thaa| kAmpilya se bhagavAna ne videha kI ora vihAra kiyA aura 31vAM cAturmAsa videha kI rAjadhAnI vaizAlI meM vyatIta kiyaa|
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 249 32vA~ cAturmAsa vaizAlI kA cAturmAsa pUrA kara bhagavAna vANijyagrAma padhAre / yahA~ pArvApatya gAMgeya anagAra ne bhagavAna se dIkSA grahaNa kI aura anta meM mokSa prApta kiyaa| 32vAM cAturmAsa Apane vaizAlI meM hI vyatIta kiyaa| 33vA~ cAturmAsa isa sAla kA varSAvAsa bhI bhagavAna ne rAjagRha meM hI kiyA / 34vA~ cAturmAsa 34 vA cAturmAsa bhagavAnane nAlandA meM kiyaa| 35 vA~ cAturmAsa nAlaMdA se vihAra kara prabhu vANijyagrAma padhAre aura dUtipalAsa nAmaka udyAna meM Thahare / yahA~ Apake upadeza se sudarzana zreSThI ne pravrajyA grahaNa kii| sudarzana muni ne 12varSa kA cAritra pAlakara mokSa prApta kiyaa| 36vA~ cAturmAsa isa varSa kA cAturmAsa bhagavAna ne vaizAlI meM vyatIta kiyA / 37cA~ cAturmAsa cAturmAsa kI samApti ke pazcAt bhagavAna vihAra kara kozaladeza ke prasiddha nagara sAketa padhAre / yahA~ koTivarSa ke rAja kirAta ne Apake darzana diye aura upadeza sunakara Apase pravrajyA grahaNa kI / vahA~ se vihAra kara mathurA, zauryapura, nandIpura Adi nagaroM ko pAvana karate hue videhabhUmi kI nagarI mithilA padhAre aura cAturmAsa yahIM vyatIta kiyaa| 38cA cAturmAsa cAturmAsa samAptakara bhagavAna rAjagRha padhAre aura isa varSa kA cAturmAsa Apane rAjagRha meM kiyA /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 Agama ke anamola ratna 39 vA~ cAturmAsa cAturmAsa Apane nAlandA meM vyatIta kiyA / 40vA~ cAturmAsa cAturmAsa samApta kara bhagavAna ne videha kI ora vihAra kiyA aura Apa mithilA padhAre / yahA~ ke rAjA jitazatru ne ApakA var3A Adara kiyA / 40vA~ varSAvAsa Apane mithilA meM kiyaa| . 41vA~ cAturmAsa mithilA se vihAra kara Apa rAjagRha pdhaare| isa varSa meM agnibhUti aura vAyubhUti nAmaka gaNadharoM ne anazana kara nirvANa prApta kiyaa| isa varSa kA cAturmAsa bhagavAna ne rAjagRha meM kiyaa| 42vA~ cAturmAsa __ bhagavAna mahAvIra ke jIvana kA yaha antima varSa thaa| isa varSa kA varSAkAla pAvA meM vyatIta karane kA nirNaya karake Apa hastipAla rAjA kI rajjuka sabhA meM padhAre aura vahIM cAturmAsa kI sthiratA kii| isa varSa ke cAturmAsa meM Apane aneka bhavyoM ko udbodhita kiyA rAjA puNyapAla Adi ne Apase zrAmaNya grahaNa kiyaa| eka eka karake varSAkAla ke tIna mahine bIta gaye aura cauthA mahinA lagabhaga AdhA vItane aayaa| kArtika amAvasyA kA prAtaHkAla ho cukA thaa| usa samaya rAjA hastipAla kI rajjuka sabhA-bhavana meM bhagavAna mahAvIra ke antima samavazaraNa kI racanA huii| usI dina bhagavAna ne socA-Aja mai mukta honevAlA hU~ aura gautama kA mujhapara bahuta adhika sneha hai| yaha sneha bandhana hI ise kevalI hone se roka rahA hai isaliye isake sneha bandhana ko naSTa karane kA upAya karanA caahie| yaha socakara bhagavAna ne gautama svAmI ko vulAyA aura kahA-gautama ! pAsa ke gA~va meM devazarmA brAhmaNa rahatA hai vaha tumhAre upadeza se pratibodha pAyagA isaliye tuma use upadeza dene jaao| bhagavAna kI AjJA prApta kara gautama, devazarmA brAhmaga ko upadeza dene cale gye|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 251 prabhu ke samavazaraNa meM apApApurI kA rAjA hastipAla, kAzI kozala ke nau licchavI tathA nau mallI evaM aThAraha gaNarAja bhI aaye| indrAdi deva bhI samavazaraNa meM upasthita hue| bhagavAna ne apanI dezanA prArambha kara dii| chaTha kA tapa kiye hue bhAvAna ne 55 adhyayana puNyaphala vipAka sambandhI aura 55 adhyayana pApaphala vipAka sambandhI kahe / usake bAda 36 adhyayana aprazna vyAkaraNa-binA kisI ke pUche khe| usake bAda antima pradhAna nAma kA adhyayana kahane lge| usa samaya indra ne bhagavAna se nivedana kiyA-bhagavan ! Apake garbha, janma, dIkSA, aura kevalajJAna meM hastottarA nakSatra thaa| isa samaya usameM bhasmakagraha saMkAnta hone vAlA hai / bhApake janmanakSatra meM saMkramita vaha graha 2 hajAra varSa taka ApakI santAna (sAdhu-sAdhviyoM) ko vAdhA utpanna kregaa| isaliye vaha bhasmaka graha Apake janma nakSatra se saMkramaNa kare; tava taka Apa pratIkSA kreN| bhagavAna ne kahA-indra ! Ayu bar3hAne kI zakti kisI meM bhI nahIM hai| usa dina bhagavAna ko kevalajJAna hue 29 varSa 6 mahinA 15 dina vyatIta huA thaa| usa samaya paryeka Asana se baiThe prabhu ne nirvANa prApta kiyaa| jisa rAtri meM bhagavAna kA nirvANa huA usa rAtri meM bahuta se devI devatA svarga se aaye| ataH unake prakAza se sarvatra prakAza ho gyaa| usa samaya nava mallI, nau licchavI kAzI kozalake 18 gaNa rAjAoM ne bhAva jyoti ke abhAva meM dravya jyoti se prakAza diyaa| usakI smRti meM taba se Ajataka dIpotsava parva calA A rahA hai| zoka saMtapta devendra eva narendroM ne bhagavAna kA dAha saMskAra kiyaa| bhagavAna kI asthi ko devagaNa le gye|
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 Agama ke anamola ratna bhagavAna ke nirvANa ke samAcAra jaba indrabhUti ko mile to ve mUrchita hokara gira pdd'e| mUrchA dUra hone para ve bhagavAna ke viyoga meM hRdayadrAvaka vilApa karane lge| antataH unakA snehAvaraNa naSTa ho gyaa| unhoMne ghAtI karma naSTa kara kevalajJAna prApta kara liyaa| indrabhUti ke kevalI bana Ane ke bAda zramaNa saMgha ke netA bhagavAna sudharmA bane / bIsa viharamAna jambUdvIpa ke videhakSetra ke madhyabhAga meM meruparvata hai| parvata ke pUrva meM sItA aura pazcima meM sItodA mahAnadI hai / donoM nadiyoM ke uttara aura dakSiNa meM bhATha ATha vijaya haiM / isa prakAra jambU dvIpa ke videha kSetra meM ATha ATha kI paMkti meM battIsa vijaya haiM / ina vijayoM meM jaghanya 4 tIrthakara rahate haiM arthAt pratyeka ATha vijayoM kI paMkti meM kama se kama eka tIrthakara sadA rahate haiM / pratyeka vijaya meM eka tIrthaDara ke hisAba se utkRSTa battIsa tIrtha kara rahate haiN| dhAtakIkhaNDa aura puSkArArddhadvIpa ke cAroM videhakSetra meM bhI upara likhe anusAra hI battIsa battIsa vijaya haiN| pratyeka videhakSetra meM Upara likhe anusAra jaghanya cAra aura utkRSTa battIsa tIrthakara sadA rahate haiM / kula videhakSetra pAca haiM aura unameM vijaya 16 haiN| sabhI vijayoM meM jaghanya bIsa aura utkRSTa 170 tIrthaGkara rahate haiN| ___ vartamAnakAla meM pAryoM videhakSetra meM vIsa tIrthaMkara vidyamAna haiN| vartamAna samaya meM vicarane ke kAraNa unheM viharamAna kahA jAtA hai| ina sabhI viharamAnoM kI Ayu 84 lAkha pUrva kI , u~cAI pAMcasau dhanuSa kI eva varNa suvarNamaya hai| inakA sakSipta paricaya isa prakAra hai 1-zrI sImandharasvAmI jambUdvIpa ke pUrva mahAvideha kSetra ke antargata puSkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI nAma kI nagarI hai| vaha atyanta ramagIya va samRddha
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ wM tIrthakara caritra 253 hai / isa nagarI ke zAsakanRpati kA nAma zreyAMsa thA / ye zUravIra prajAhitaiSI aura pUre nyAyazIla the| unake zAsana meM prajA hara prakAra se sukhI thii| ve svabhAva se bar3e namra aura dayAlu the| usakI rAnI kA nAma satyakI thaa| satyakIdevI sauMdarya kI jItI jAgatI mUrti thI / isake sAtha hI vaha Adarza patitratA aura parama vinItA thI / jaisA nAma hai vaise hI guNa usameM the| ekabAra satyakIdevI rAtri ke samaya jabaki apane rAjocita zayanabhavana meM sukha-zayyA para sukhapUrvaka so rahI thI to ajAgRta avasthA meM arthAt vaha na to gADhanidrA meM thI aura na sarvathA jAga hI rahI thI, aisI avasthA meM usane caudaha mahAsvapna dekhe / isa svapna ke anatara jaba satyakI devI jAgI to usakA phala jAnane kI utkaNThA se vaha usI samaya apane patideva zreyAMsa rAjA ke pAsa pahu~cI / madhura tathA komala zabdoM se jagAkara usane apane svapnoM ko kaha sunAyA / svapna sunakara mahArAja ne kahA-devI ! ye svapna atyanta zubha evaM maMgalakArI hai| tumheM bharthalAbha, putralAbha aura rAjyalAbha hogaa| yaha munakara mahA. rAnI satyako bar3I prasanna huii| patideva ko praNAma kara vaha apane zayana-sthAna para lauTa aaii| duSTa svapna se bacane ke liye usane zeSa rAtri dharma-cintana meM vyatIta kii| dUsare dina mahArAja zreyAsa ne svapnapAThakoM ko bulAyA aura mahArAnI satyakI ke svapna ke phala ko pUchA / svapnapAThakoM ne svapna kA phala batAte hue kahA-rAjan / caudaha svapna tIrthakara yA cakravartI jaba garbha meM Ate haiM taba usakI mAtA dekhatI hai| satyakIdevI ne caudaha mahAsvapna dekhe haiM ataH inake garbha se cakravartI yA tIrthakara mahAprabhu kA janma hogaa| svapna kA phala sunakara mahArAja va prasanna hue| unhoMne svapnapAThakoM ko bahuta bar3A pAritoSika diyaa| yathAsamaya mahArAnI satyakI ne eka sarvAMga sundara RSabha lAMchanayukta putraratna ko janma diyA / tIrthakara mahAprabhu ke janma ke avasara
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 Agama ke anamola ratna ommmmmmmmmmmmmmmmmwwwwwwwwwwwww.mpara chappana dikkumArioM ne prasUtikarma kiyA / putra ke janma hote hI AkAza nirmala hogayA, dizAe~ svaccha ho gii| prajA ke harSa kA pArAvAra nahIM rhaa| tInoloka prakAzita hogaye / AkAza meM duMdubhI bajane lagIM / zItala manda sugandhita vAyu vahane lagI / indrAsana kAMpa uThA / apane Asana ko kampita dekhakara kSaNabhara ke liye indra bhI stabdha hogayA kintu tatkAla hI use avadhijJAna se mAlUma ho gayA ki mahAvideha kI puSkalAvatI vijaya kI rAjadhAnI puNDarIkiNI meM tIrthakara prabhu kA janma huA hai / phira to vaha Ananda se phUla uThA aura usane siMhAsana se nIce utarakara bAla-jineMdra ko namaskAra kiyaa| ___causaTha indroM ne sumeru parvata para bhagavAna kA janmotsava aura janmAbhiSeka kiyA aura bAlaka ko unakI mAM kI goda meM rakha diyaa| jAtakarmAdi saMskAroM ke karAne ke bAda bAlaka chA guNaniSpanna nAma 'sImandhara' rakkhA / sImandhara kumAra ko janma se hI tIna jJAna the / puNyazAlI AtmA ke prAdurbhUta hone se sarvana bhAnanda maMgala hI dikhAI dene lagA / bhagavAna ke janma se zreyAMsa rAjA ko samRddhi meM asAdhAraNa vRddhi hone lgii| mAtApitA ke sneha sudhA se pAlita poSita hokara ke kramazaH prabhune yauvana avasthA prApta kii| yuvAvasthA meM ApakA dehabhAna pAMcasau dhanuSa U~cA ho gyaa| icchA na hote hue bhI kuTumbI janoM ke Agraha se rukmiNI nAma kI sundara rAjakanyA ke sAtha ApakA vivAha huA / jaba tirAsIlAkha varSe pUrva vIta gaye taba Apane vArSika-dAna dekara pravrajyA grahaNa kI aura ghanaghAtI karmoM ko naSTa kara kevalajJAna prApta kiyaa| Apa isa samaya puSkalAvatI vijaya meM vicara kara dharmadezanA dvArA bhavyatrANiyoM kA kalyANa kara rahe haiN| ApakI sarvAyu caurAsI
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 255 lAkha pUrva kI hai| jaba bharatakSetra meM utsarpiNI kAla ke tIsare Are meM pandrahaveM tIrthaMkara vicara rahe hoMge usa samaya ApakA nirgaNa hogA / 2. zrI yugamandarasvAmI / jambUdvIpa ke pazcima mahAvideha meM vapuvijaya meM vijayA nAma kI nagarI hai / vaha atyanta ramaNIya hai / usa nagarI meM sudRDha nAma ke prajAvatsala rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma sutArA thaa| sutArAdevI ne gaja-lAMchana vAle yugamandara nAma ke tIrthaMkara bhagavAna ko janma diyA / yugamandara ne yuvAvasthA meM priyaMgalA nAma kI rAjakanyA se vivAha kiyA / tirAsI lAkha varSa kI Ayu meM Apane dIkSA grahaNa kI aura ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna prApta kiyA / ApakA varNa suvarNa jaisA hai| U~cAI pA~casau dhanuSya hai aura vajaRSabhanArAca saMghayana hai aura samacaturastra saMsthAna hai| caurAsI lAkha pUrva kI sarvAyu hai / Apa eka lAkha varSa taka dharmopadeza dene ke vAda nirvANa pada prApta kareMge / Apa isa samaya vapu vijaya meM virAjamAna haiN| 3. zrI bAhusvAmI jambUdvIpa ke pUrva mahAvideha meM vaccha nAma ke vijaya meM susImApurI nAma kI atisundara nagarI hai / vahA~ rAjadharma kA pAlana karane vAle mahArAjA sugrIva rAjya karate the / unako vijayA nAma kI rAnI thii| vijayArAnI ne vAhukumAra nAma ke vAlaka-ratna ko janma diyaa| vAhukumAra janma se hI tIna jJAnI the / yuvAvasthA meM ApakA mohanA. devI ke sAtha vivAha huA / mRgalAMchana se yukta zrI vAhukumAra ne tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM dIkSA grahaNa kara kevalanAna prApta kiyA / Apa pA~casau dhanuSa U~ce haiM / caurAsI lAkha pUrva kI sampUrNa Ayu meM Apa nirvANa pada prApta kareMge / Apa vaccha vijaya meM vicara
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 Agama ke anamola ratna 4. zrI suvAhusvAmI jambUdvIpa ke pazcima mahAvideha meM vapu nAma ke vijaya meM vItazokA nAma kI nagarI meM niSaDa nAma ke nyAya sampanna rAjA rAjya karate the| unakI mukhya rAnI kA nAma sunandA thA / dhAnara lAMchana se yukta bhagavAna subAhu ne sunandA mahArAnI ke garbha se janma grahaNa kiyA / yuvAvasthA meM bhApakA 'kiMpuruSA' nAma kI sundara rAjakanyA ke sAtha vivAha huA / tirAsI lAkha pUrva taka saMsArI bhogoM ko bhoga kara Apane pravrajyA grahaNa kii| kaThora tapa kara cAra ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna-kevaladarzana prApta kiyA / cAra tIrthoM kI sthApanA kara Apane tIrthakara pada prApta kiyA / Apa kI kula Ayu caurAsI lAkha pUrva kI hai| ekalAkha pUrva taka cAritra kA pAlana kara Apa nirvANa pada prApta kareMge / vartamAna meM Apa vapu vijaya meM tIrtha pravartana karate hue bhavya prANiyoM kA uddhAra kara rahe haiN| 5.zrI sujAtasvAmI dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva mahAvideha meM puSkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI nAma kI atIva ramya nagarI hai / usa nagara meM devasena nAma ke parama pratApI rAjA rAjya karate the| unakI sarvaguNa sampannA devasenA nAma kI rAnI thii| usakI kukSi se sujAta svAmI kA janma huaa| yuvAvasthA meM bhApakA vivAha jayasenA rAnI ke sAtha huA / sUrya ke lAMchana vAle sujAtakumAra ne tirAsI lAkha pUrva kI bhAyu meM pravrajyA grahaNa kI aura ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna prApta kiyA / ApakI U~cAI pA~casau dhanuSa hai / varNa suvarNa jaisA hai / eka lAkha pUrva taka tIrthapravartana kara kula caurAsI lAkha pUrva kI bhAyu meM siddha pada prApta kareMge / Apa vartamAna meM dhAtakI khaNDa ke puSkalAvatI vijaya meM bhavya prANiyoM kA kalyANa kara rahe haiM /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 257 6. svayaMprabhasvAmI dhAtakIkhaNDa dvIpa ke vapu nAmaka vijaya meM vijayA nAma kI nagarI meM mitrasena nAma ke rAjA rAjya karate the| ve prajAvatsala aura nyAyapriya the| unakI rAnI kA nAma sumaMgalA thA / isa rAnI kA jaisA nAma thA vaha vaisI hI guNavatI thI / rAnI sumaMgalA ke garbha se bhaga. vAna svayaMprabha ne janma prahaNa kiyA / ava bhagavAna svayaMprabha garbha meM Aye taba rAnI sumaMgalA ne 14 mahAsvapna dekhe the| svayaMprabha kA janmotsava indra tathA devI devatAoM ne bar3I dhUma dhAma se kiyaa| Apa janma se hI avadhijJAnI the / ApakA lAMchana candra thA aura U~cAI pA~casau dhanuSa thii| yauvanAvasthA meM vIrasenA nAma kI rUpavatI kanyA se ApakA vivAha huA / tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM Apa ne Rddhi sampadA kA parityAga kara vArSikadAna dekara dIkSA grahaNa kii| dIkSA lete hI Apa ko mana.paryavajJAna utpanna huA / kAlAntara meM sampUrNa dhanaghAtI karmoM ke kSaya se Apa ko kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna huA / kula 84 lAkha pUrva kI avasthA meM bhApa nirvANa pada ko prApta kreNge| vartamAna meM Apa cAroM tIrtha kA netRtva karate hue apanI divyavANI se bhavyoM kA kalyANa kara rahe haiN| 7. RpabhAnanasvAmI dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva mahAvideha meM vapuvijaya nAmaka vijaya meM susImA nAma kI sundara nagarI hai / vahA~ kIrtirAya nAma ke nyAyapriya rAjA rAjya karate the| unakI sarvaguNa sampannA vIrasenA nAma kI rAnI thii| eka vAra sukhazayyA para soI huI mahArAnI ne rAtri ke samaya caudaha mahAsvapna dekhe / mahArAnI ne garbha dhAraNa kiyA aura nau mAsa va sADhe sAta rAtri ke bItane para eka bhavya va tejasvI bAlaka ko janma diyA / cAlaka ke janmate hI tInoM loka divya prakAza se Alokita ho uThe / -naraka meM antarmuhUrta ke lie zAnti chA gaI / causaTha 17
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 Agama ke anamola ratna indroM ne tathA devI devatAoM ne sumeru para janmotsava kiyA / mahArAja kIrtirAya ne apane divyabAlaka kA bar3I dhUmadhAma se janmotsava kiyA / bAlaka kA nAma RSabhAnana rakhA gayA / vAlaka RSabhAnana kI kaMcanavarNI kAyA para siMha kA lAMchana bar3A sundara lagatA thA / yuvAvasthA meM RSabhAnana kA vivAha jayAdevI ke sAtha sampanna huaa| pA~casau dhanuSa kI U~cAI vAle RSabhAnana ne tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM vArSika dAna dekara pravrajyA grahaNa kI / kaThora tapa kI sAdhanA kara Apane sampUrNa dhanaghAtI karmoM kA nAza kara kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / cAra tIrthoM kI sthApanA kara Apane tIrthakara pada prApta kiyA / Apa 84 lAkha pUrva kI sampUrNa Ayu meM nirvANa pada prApta kareMge / vartamAna meM bhavya prANiyoM ko apanI divyavANI kA amRtapAna karAte hue Apa ghAtakIkhaNDa ke vapuvijaya meM vicaraNa kara rahe haiN| 8. anantavIryasvAmI dhAtakIkhaNDa ke pazcima mahAvideha meM nalinAvatI vijaya meM vItazokA nAma kI nagarI hai / isa nagarI meM megharAya nAmaka prajApAlaka rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma maMgalAvatI thaa| bhagavAna anantavIrya ne apane janma se mahArAnI maMgalAvatI ko bhAgyazAlinI banAyA thaa| pAca sau dhanuSya kI kAyA vAle va gaja lAMchana se suzobhita suvarNa ke raMga jaise dedIpyamAna bhanantavIrya ne vijayAdevI ke sAtha vivAha kiyA / tirAsIlAkha pUrva taka gRhasthAzrama meM rahane ke bAda vArSikadAna dekara Apane pravrajyA grahaNa kI aura dhanaghAtI karmoM ko khapAkara kevalajJAna prApta kiyA / 84 lAkha pUrva kI avasthA meM Apa nirvANa prApta kreNge| ' isa samaya mahAprabhu anantavIya cAroM tIrtha ko apanI bhavya vANI dvArA pAvana karate hue dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pazcima mahAvideha ke nalinAvatI vijaya meM vicaraNa kara rahe haiN|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara caritra 259 9. suraprabhasvAmI dhAtakIkhaNDa ke pUrva mahAvideha meM puSkalAvatI vijaya meM puMDaragiNI nagarI meM vijaya nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI vijayAdevI nAma kI rAnI thii| rAtri ke samaya vijayAdevI ne 14 mahAsvapna dekhe / usI dina suraprabha mahArAnI ke garbha meM Aye / yathA samaya candra-lAMchana se yukta Apane janma grahaNa kiyA / 64 indroM evaM deva deviyoM ne ApakA janmotsava kiyA / yuvAvasthA meM ApakA vivAha nandasenA nAma kI sundara kanyA ke sAtha humaa| tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM mApane vArSika dAna dekara dIkSA grahaNa kI aura dhanaghAtI karmoM kA kSaya karake kevalajJAna aura darzana prApta kiyaa| kula 84 lAkha pUrva kI avasthA meM Apa nirvANa pada prApta kareMge / isa samaya bhApa bhavya prANiyoM ko upadeza dete hue dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva mahAvideha meM puSkalAvatI vijaya meM vicaraNa kara rahe haiN| 10. vizAlaprabhasvAmI dhAtakI khaNDa dvIpa meM pazcima mahAvideha meM vapu vijaya meM vijayApurI nAma kI nagarI hai / vahA~ sarvaguNa sampanna nabharAya nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI atyanta rUpavatI bhadrA nAma kI rAnI thii| jaba vizAlaprabha mahArAnI ke garbha meM Aye the tava rAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / yathA samaya prabhu ne janma grahaNa kiyA / ApakA varNa suvarNa jaisA va zarIra sUrya ke lAchana se yukta hai / ApakI kAyA kI U~cAI pAMca sau dhanuSya kI hai| ApakA yuvAvasthA meM vimalAdevI ke sAtha vivAha huA / jaba Apa tirAsI lAkha pUrva varSa ke hue taba Apane vArSikadAna dekara dIkSA grahaNa ko| ghanaghAtI karmo kA kSaya kara Apane kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / eka lAkha pUrva taka cAritrAvasthA meM rahane ke bAda kula 84 lAkha pUrva kI avasthA meM Apa nirvANa pada prApta kareMge / isa samaya Apa apane dvArA sasthApita cAroM tIrthoM ko pAvana upadeza dete hue vapu vijaya meM vivaraNa kara rahe haiN|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 11. vajradharasvAmI dhAtakIkhaNDa dvIpa meM pUrva mahAvideha ke vaccha nAmaka vijaya meM susImApurI nAmaka nagarI meM padmaratha nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI sarasvatI kI kukSi se vajradharasvAmI ne janmagrahaNa kiyaa| Apa jaba garbha meM Aye the taba mahArAnI ne 14 mahAsvapna dekhe the| janma se hI avadhijJAnI vajradhara kumAra kA zarIra kaMcanavarNI hai tathA zaMkha lAchana se yukta hai / ApakA vivAha vijayAdevI se huA / pAMca sau dhanuSa kI U~cAI vAle mahAprabhu vajradhara ne tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM vArSikadAna dekara dIkSA grahaNa kI aura kevalajJAna prApta kiyA / 84 lAkha pUrva kI avasthA meM Apa nirvANa prApta kreNge| Apa isa samaya vaccha vijaya meM vicaraNa kara janatA ko pAvana kara rahe haiN| . 12.. candrAnanasvAmI dhAtakIkhaNDa dvIpa meM nalinAvatI vijaya meM vItazokA nAma kI sundara nagarI hai| vahA~ valmIka nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI padmAvatI nAma kI mukhya rAnI thii| bhagavAna candrAnana jaba mAtA ke garbha meM Aye the taba unakI mAtA ne caudaha mahAsvapna dekhe the| yathAsamaya bhagavAna candrAnana kA janma huA / indra, deva evaM deviyoM ne utsAhapUrvaka bhagavAna kA janmotsava kiyA / bhagavAna ke kAMcanavarNI deha para vRSabha kA lAMchana bar3A manohara lagatA hai / yuvAvasthA meM bhagavAna kA vivAha lIlAvatI nAme kI sundara kanyA ke sAtha huaa| pAcasau dhanuSa kI UMcAI vAle bhagavAna' candrAnana ne tirAsI lAkha pUrva kI bhavasthA meM vArSika 'dAna dekara pravajyA grahaNa kI aura dhana ghAtI. karmoM ko 'khapAkara kevalajJAna prApta kiyA / 81 lAkha pUrva kI unakI kula Ayu hai / cAra tIrthoM kA netRtva karate hue bhagavAna candrAjana isa samaya nalinAvatI vijaya meM vicaraNa kara rahe haiN| .. .
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 13. candrabAhusvAmI puSkarAI dvIpa ke pUrva mahAvidehameM puSkalAvatI vijaya meM puNDarIginI nAma kI nagarI meM devAnanda nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI zIlavatI rAnI kA nAma reNukA thA / caudaha mahAsvapnoM ko sUcita kara candrabAhu svAmI ne reNukA rAnI ke garbha se janma grahaNa kiyaa| cauMsaTha indroM ne tathA deva deviyoM ne bhagavAna kA janmotsava kiyA / bhagavAna ke kAMcanavarNI deha para padmakamala kA cinha atyanta suzobhita ho rahA hai| pAMcasau dhanuSa kI U~cAI vAle candrabAhu kA vivAha sugandhA rAnI ke sAtha huaa| tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM Apane gRhatyAga kara evaM vArSikadAna dekara pravajyA grahaNa kI tathA dhanaghAtI karmoM ko khapAkara kevalajJAna prApta kiyA / Apa vartamAna meM cAroM tIrthoM kA netRtva karate hue bhavya prANiyoM kA puSkalAvatI vijaya. meM kalyANa kara rahe haiN| ApakI Ayu 84 lAkha pUrva kI hai| 14. bhujagasvAmI puSkaravara dvIpArddha ke pazcima videhakSetra meM vapuvijaya meM vijayApurI nAma kI eka vizAla evaM samRddha nagarI thii| mahAvala nareza vahA~ ke zAsaka the| ve jinezvara bhagavAna kI - upAsanA karanevAle the| ve nyAyapriya zAsaka the| unakI paTarAnI kA nAma susImAdevI thA / vaha sulakSaNI aura lakSmI ke samAna saubhAgyazAlinI thI.. zubhanakSatra ke yoga meM mahArAnI susImAdevI ne garbha dhAraNa kiyA / uttama garbha ke prabhAva se mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne padma cinha se yukta suvarNavarNI sundara putra ko, janma diyA / deva-deviyoM aura indroM ne janmotsava kiyA / bAla bhagavAna kA nAma bhujaGgakumAra rakhA / yauvana vaya prApta hone para gandhasenA Adi aneka rAjakumAriyoM ke sAtha bhujajakumAra kA vivAha huaa| pitA ke dvArA pradatta rAjya kA cirakAla taka upabhoga kara 83 lAkha pUrva kI avasthA meM varSIdAna dekara bhagavAna ne pravajyA grahaNa kI / dhanadhAtI karmoM kA kSayakara bhagavAna ne kevalajJAna prApta kiyaa| isa samaya bhujaGgasvAmI bhaneka bhavya jIvoM ko pratibodhita karate hue puSkarAI dvIpa ke
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 Agama ke anamola ratna pazcima mahAvideha meM vicara rahe haiM / bhagavAna kI U~cAI pAMcasau dhanuSa hai aura Ayu 84 lAkha pUrva kI / 15. Izvaraprabhu arddhapuSkara dvIpa ke pUrva mahAvideha meM vatsavijaya meM susImApurI nAmakI nagarI hai / vahA~ rAjasena nAma ke prApAlaka rAjA rAjya karate the / ranakI yazojvalA nAma kI rAnI thii| mahArAnI yazojvalA ne eka rAtri meM caudaha mahAsvapna dekhe / usI dina mahArAnI garbhavatI huI / yathA samaya mahArAnI ne eka putraratna ko janma diyA / tIrthaGkara kA janma huA jAna deva-deviyoM ne tathA 64 indroMne milakara janmotsava kiyA / vAlaka kA nAma Izvara rakhA gayA / bhagavAna Izvara ke kAMcanavarNIya zarIra para candra kA cinha bar3A manohara lagatA hai / yuvAvasthA meM ApakA vivAha sarvaguNa sampanna rAjakumArI caMdrAvatI ke sAtha huaa| pAMca sau dhanuSa kI u~cAI vAle Izvaraprabhu ne tirAsI lAkha pUrva varSa kI avasthA meM vArSikadAna dekara dIkSA grahaNa kI / ghanaghAtI kamoM ko khapAkara bhagavAna ne kevalajJAna prApta kiyA / bhApa 84 lAkha pUrva kI avasthA meM nirvANa pada prApta kreNge| isa samaya bhApa dharmatIrtha pravartana karate hue bhavyoM ko pratibodhita kara rahe haiN| ' / 16. nemiprabhu svAmI puSkarArddha dvIpa ke pazcima videha meM nalinAvatI vijaya meM bItazokA nAma kI nagarI hai| vahA~ vIra nAma ke rAjA rAjya karate the / unako rAnI kA nAma senAdevI thA / nemiprabhu ne senAdevI kI kukSi se janma grahaNa kiyA / yuvAvasthA meM ApakA mohinI rAnI ke sAtha vivAha huA / ApakA varNa suvarNa jaisA va cinha sUrya kA hai / deha kI U~cAI pAMcasau dhanuSa haiM / tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM Apane vArSika dAna dekara dIkSA grahaNa kii| tathA kevalajJAna prApta kara tIrtha pravartana kiyA / 84 lAkha varSa kI avasthA meM Apa nirvANa prApta kareMge / vartamAna meM Apa dharmopadeza karate hue. bhavyoM ko bhavajaladhi se pAra utAra rahe haiM / . . . /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthadara caritra 17. vIrasenasvAmI puSkarArddha dvIpa ke pUrva mahAvideha meM puSkarAvatI nAmake vijaya meM puNDarikinI nAma kI nagarI hai / usa nagarI kA rAjA bhUmipAla thA / usako rAnI kA nAma bhAnumatI thA / mahArAnI bhAnumatI ko caudaha svapna sUcita kara bhagavAna vIrasena ne janmagrahaNa kiyA / ApakA cinha vRSabha, pAMcasau dhanuSa kA dehamAna aura varNa kaMcana hai| ApakA vivAha mahArAnI rAjasenA ke sAtha huA thaa| tirAsI lAkha pUrva kI avasthA meM Apane vArSika dAna dekara dIkSA grahaNa kI aura kevalajJAna prAptakara dharmatIrtha kA pravartana kiyaa| 84 lAkha pUrva kI avasthA meM Apa nirvANa prApta kreNge| 18. mahAbhadra svAmI puSkarAI dvIpa ke pazcima mahAvideha me vapu nAma ke vijaya meM vijayA nAma kI nagarI hai| vahA~ devarAya nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI agramahiSI kA nAma thA umayA / mahArAnI umayA ko caudaha svapna sUcitakara bhagavAna mahAbhadra ne rAnI ke udara se janma grahaNa kiyA / cauMsaTha indroM ne tathA deva-deviyoMne bhagavAna kA janmotsava kiyA / bhagavAna kA cinha hAthI va varNa suvarNa jaisA hai aura U~cAI 500 dhanuSa kI hai| yuvAvasthA meM bhagavAna ne sUryakAntA devI ke sAtha vivAha kiyA / AyuSya ke eka lAkha pUrva zeSa rahane para bhagavAna ne dIkSA grahaNa kI aura kevala jJAna prApta kiyA / vartamAna meM bhagavAna uparoka kSetra meM dharmopadeza dvArA jana kalyANa kara rahe haiN| Apa 84 lAkha pUrva kI avasthA meM nirvANa prApta kreNge| 19. devayazasvAmI puSkarAI dvIpa ke pUrva mahAvideha meM vacchavijaya meM susImA nAma kI nagarI hai / usa nagarI meM sarvabhUti nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI mukhya rAnI kA nAma gaMgAdevI thaa| devayazasvAmI ne caudaha svAna sUcita kara gagAdevI kI kukSi se janma grahaNa kiyA / bhApakA lAchana candra, varNa suvarNa aura U~cAI pAcasau dhanuSa hai| mApane padmA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 Agama ke anamola ratna batI devI ke sAtha sukhAnubhava kara tirAsI lAkha pUrva kI Ayu meM dIkSA grahaNa kI tathA ghanaghAtI karmoM ko khapAkara kevalajJAna prApta kiyaa| ApakI kula Ayu corAsI lAkha pUrva kI hai / isa samaya Apa puSkarAI dvIpa ke vaccha vijaya meM dharmatIrtha pravartana karate hue bhavyoM kA kalyANa kara rahe haiN| 20. ajitasenasvAmI puSkarAI dvIpa ke pazcima mahAvideha meM nalinAvatI nAma ke vijaya maiM bItazokA nAma kI nagarI hai / vahA~ rAjyapAla nAma kA mahApratApI rAjA rAjya karatA thaa| usakI atyanta zIlavatI karNikA nAma kI mukhya rAnI thii| eka samaya mahArAnI karNikA ne rAtri meM caudaha mahAsvapna dekhe / usI dina mahArAnI ne garbha dhAraNa kiyA / yathAsamaya mahArAnI ne eka divyapuruSa-ratna ko janma diyA / bAlaka ke janmate hI tInoM loka meM prakAza phaila gayA / cauMsaTha indroM ne meruparvata para janmotsava kara bhAvI bhagavAna ke prati apanI asIma zraddhA kA paricaya diyA / bAlaka kA nAma ajitasena rakhA / tIna jJAna ke dhAraka ajitasena kumAra ke suvarNa varNa jaise divya zarIra para svastika kA cinha atyanta mohaka lagatA hai / yuvAvasthA meM ajitasenakumAra kA vivAha apane hI samAna zreSTha rAjakulIna -kanyA ratnamAlA ke sAtha sampanna huA / Apa tirAsI lAkha pUrva taka saMsArI bhoga bhogate rheN| tadanantara pravrajyA kA ucita avasara jAnakara Apane vArSikadAna diyaa| isake bAda Apane deva-deviyoM, manuSya aura striyoM ke vizAla samUha ke bIca pravrajyA grahaNa kI / pA~casau dhanuSa kI U~cAI vAle prabhu ne karma khapAne ke liye kaThora tapa prArambha kara diyA / kaThora tapa kI sAdhanA se Apane cAra ghanaghAtI karmoM ko naSTa kara diyA aura kevalajJAna tathA kevaladarzana prApta kiyaa| kevalajJAna prApta hone ke pazcAt cAra tIrtha kI sthApanA kara dharmacakra kA pravartana kiyaa| isa samaya Apa puSkarAI dvIpa ke pazcima mahAvideha ke nalinAvatI vijaya meM dharmopadeza karate hue bhanya prANiyoM kA kalyANa kara rahe haiN| Apa 84 lAkha kI Ayu bhoga kara nirvANa prApta krege| parvata para janmotsava
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tIrthaGkara caritra gata utsarpiNI ke cauvIsa tIrthaGkara gata utsarpiNI kAla meM jambUdvIpa ke bharata kSetra me cauvIsa tIrthakara hue the / unake nAma ye haiM (1) kevalajJAnI (2) nirvANI (3) sAgarajina (4) mahAyaza (5) vimala (6) nAthasuteja (sarvAnubhUti) (6) zrIdhara (8) datta (9) dAmodara (10) suteja (11) svAmijina (12) zivAzI (munisuvrata) (13) sumati (11) zivagati (15) abAdha (astAgha) (16) nAthanemIzvara (17) anila (18) yazodhara (19) jinakRtArtha (20) dharmIzvara (jinezvara) (21) zuddhamati (22) zivakarajina (23) syandana (25) sampratijina / airAvata kSetra meM vartamAna avasarpiNI ke cauvIsa tIrthaGkara vartamAna avasarpiNI meM airAvata kSetra meM caubIsa tIrthakara hue haiN| unake nAma ye haiM (1) candrAnana (2) sucandra (3) agnisena (1) naMdisena (bhAtmasena) (5) RSidina (6) vratadhArI (vyavahAro) (7) zyAmacandra (somacandra) (4) yuktisena (dIrghabAhu, dIrghasena) (9) ajitasena (zatAyu) (10) zivasena (satyasena, satyaki) (11) devazarmA (devasena) (12) nikSiptazAstra (zreyAMsa) (13) asaMjvala (svayaMjala) (14) anantaka (saMhasena) (15) upazAnta. (16) guptasena (guptisena) (17) atipArzva (18) supArzva (19) marudeva (20) dhara (21) zyAmakoSTha (22) agnisena (mahAsena) 23 bhagni-. 'puna 24 vArisena / vartamAna avasarpiNi ke caubIsa tIrthaGkara . vartamAna avasarpiNI kAla meM bharatakSetra meM caubIsa tIrthaGkara hue haiN| unake nAma ye haiM zrI RSabhadeva svAmI mahAvIra svAmI : (dekhiye pR, 1-)
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaMkara viSayaka 28 bola-- aTThAIsa bola zrIRSabhadevasvAmI zrI ajitanAthasvAmI 1 cyavana tithi (ASAr3ha cAturdazI vadI 4) vaisAkha sudI 13 2 vimAna sarvArthasiddha vijaya vimAna 3 janma nagarI ikSvAkubhUmi ayodhyA 4 janma tithi caitra vadI 8 mAgha sudI 8 5 mAtA kA nAma marudevI vijayAdevI 6 pitA kA nAma nAbhi jitazatru 7 lAMchana vRSabha gaja 8 zarIra mAna 500 dhanuSa 450 dhanuSa 9 kaumAra pada 20 lAkha pUrva 18 lAkha pUrva 10 rAjyakAla 63 lAkha pUrva 53 lAkha pUrva 1 pUrvAGga 11 dIkSA tithi caitra vadI 8 mAgha sudI 9 12 pAraNe kA sthAna hastinApura ayodhyA 13 dAtA kA nAma zeyAMsa brahmadatta 4 chadmastha kAla 1000 varSa 12 varSa 5 jJAnotpatti tithi phAlguna vadI 11 pauSa sudI 11 16 gaNadhara saMkhyA 84 17 prathama gaNadhara RSabhasena (punDarika) siMhasena 18 sAdhu saMkhyA 84 hajAra 1 lAkha 19 sAdhvI saMkhyA 3 lAkha 3.lAkha 30 hajAra 20 prathama AryA brAhmI phalgu 21 zrAvaka saMkhyA 3 lAkha 5 hajAra 2 lAkha 98 hajAra 22 nAvikA saMkhyA 5 lAkha 54 hajAra 5 lAkha 45 hajAra 23 dIkSA paryAya 1 lAkha pUrva 1 pUrvAMga kama 1lAkha pUrva 21 nirvANa tithi mAgha vadI 13 caitra sudI 5 25 nirvANa sthala aSTApada sametazikhara 26 mokSa parivAra 10 haja 27 AyumAna 84 lAkha pUrva 72 lAkha pUrva 28 antara mAna 50 lAkha koTi sAgara
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 dhanuSa tIrthaDvara caritra aTThAIsa vola zrI saMbhavanAthasvAmI zrI abhinandanasvAmI 1 cyavana tithi phAlguna sudI 8 vaizAkha sudI 4 2 vimAna saptama aveyaka vijaya (jayanta) vimAna 3 janma nagarI zrAvastI ayodhyA 4 janma tithi magasira sudI 14 mAgha sudI 2 5 mAtA kA nAma senAdevI siddhArthA 6 pitA kA nAma jitArI saMvara 7 lAMchana azva vAnara 8 zarIra bhAna 400 dhanuSa 9 kaumAra pada 15 lAkha pUrva 12 // lAkha pUrva 10 rAjyakAla 44 lAkha pUrva 4 pUrvAga 36 // lAkha pUrva 8 pUrvAGga 11 dIkSA tithi magasira pUrNimA mAgha sudI 12 12 pAraNe kA sthAna zrAvasto ayodhyA 13 dAtA kA nAma surendradatta indradatta 19 chadmastha kAla 14 varSa 18 varSa 15 jJAnotpatti tithi kArtika vadI 5 pauSa sudI 14 16 gaNadhara saMkhyA 116 17 prathama gaNadhara cArU (cArUrU) vajranAbha 18 sAdhu saMkhyA 2 lAkha 3 lAkha 19 sAdhvI saMkhyA 3 lAkha 36 hajAra 6 lAkha 30 hajAra 20 prathama AryA ' zyAmA ajitA 21,zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 93 hajAra 2 lAkha 88 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 6 lAkha 36 hajAra 5 lAkha 27 hajAra 23 dIkSA paryAya pUrvAga kama 1 lAkha pUrva 8 pUrvAga kamalAkha pUrva 24 nirvANa tithi caitra sudI 5 vaisAkha sudI 8 25 nirvANa sthala * sametazikhara sametazikhara 26 mokSa parivAra 1 hajAra 1 hajAra 27 AyumAna 60 lAkha pUrva 50 lAkha pUrva 28 antara mAna 30 lAkha koTi sAgara 10 lAkha koTi sAgara
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghara 268 Agama ke anamola ratna aTThAIsa bola zrI sumatinAthasvAmI zrI padmaprabhasvAmI 1 cyavana tithi zrAvaNa sudI 2 mahA vadI 6 2 vimAna vaijayanta (jayaMta) vimAna navama aveyaka 3 janma nagarI ayodhyA kauzAmbI 4 janma tithi vaizAkha sudI 8 kArtika vadI 12 5 mAtA kA nAma maMgalA susImA 6 pitA kA nAma megha / 7 lAMchana krauJca kamala (rakta padma) 8 zarIra mAna 300 dhanuSa 250 dhanuSa 9 kaumAra pada 10 lAkha pUrva (7) 3 // lAkha. pUrva 10 rAjyakAla 29 lAkha pUrva 12 pUrvAga 21lAkha pUrva(16)pUrvAGga 11 dIkSA tithi vaizAkha sudI 9 kArtika vadI 13 12 pAraNe kA sthAna vijayapura brahmasthala / 13 dAtA kA nAma padma somadeva 14 chadmastha kAla 20 varSa 6 mAsa: 15 jJAnotpatti tithi caitra sudI 11 caitra pUrNimA 16 gaNadhara saMkhyA 10. .. 107 17 prathama gaNadhara camara - suvrata 18 sAdhu saMkhyA 3 lAkha 20 hajAra 3 lAkha 30 hajAra 19 sAdhvI saMkhyA 5 lAkha 30 hajAra 1 lAkha bIsa hajAra 20 prathama AryA' kAzyapI rati 21 zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 81 hajAra 2 lAkha 76 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 5 lAkha 16 hajAra 5 lAkha 5 hajAra 23 dIkSA paryAya 12 pUrvAga kama 1lAkha pUrva 16pUrvAga kama 1 lAkha pUrva 24 nirvANa tithi caitra sudI 9 magasira vadI 11 25 nirvANa sthala sametazikhara sametazikhara 26 mokSa parivAra 1 hajAra 27 AyumAna 40 lAkha pUrva 30 lAkha pUrva 28 antara mAna 9 lAkha koTi sAgara 90 hajAra koTi sAgara
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaijayanta tIrthaGkara caritra 269 bhaTTAIsa bola zrI supA vanAthasvAmI zrI candraprabhasvAmI 1 cyavana tithi bhAdra vadI 8 caitra vado 5 2 vimAna SaSTha veyaka 3 janma nagarI vArANasI candrAnanA (candrapurI) 4 janma tithi jeTha sudI 12 pauSa vadI 12 5 mAtA kA nAma pRthvI lakSmaNA 6 pitA kA nAma pratiSTha mahAsena 7 lAMchana svastika candra 8 zarIra mAna 200 dhanuSa 150 dhanuSa 9 kaumAra pada 5 lAkha pUrva 2 // lAkha pUrva 10 rAjya kAla 14 lAkha pUrva 20 pUrvAga 6 // lAkha pUrva 21 pUrvAGga 11 dIkSA tithi jeTha (sudI) vadI 13 pauSa vadI 13 12 pAraNe kA sthAna pATalikhaMDa pAkhaMDa 13 dAtA kA nAma mAhendra somadatta 14 chadmastha kAla 9 mAsa 3 mAsa 15 jJAnotpati tithi phAlguna vadI 6 phAlguna vadI 16 gaNadhara saMkhyA 95 / 17 prathama gaNadhara vidarbha 18 sAdhu saMkhyA 3 lAkha 2 // lAkha 19 sAdhvI saMkhyA 1 lAkha 30 hajAra 3 lAkha 80 hajAra 20 prathama AryA somA sumanA 21 zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 57 hajAra 2 lAkha 50 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 4 lAkha 93 hajAra 4 lAkha 91 hajAra 23 dIkSA paryAya 20 pUrvA ga kama 1 lAkha pUrva 24 pUrvAGga kamapalAkha pUrva 24 nirvANa tithi phAlguna vadI 1 bhAdra vadI 7 ' 25 nirvANa sthala sameta zikhara sameta zikhara 26 mokSa parivAra 500 1000 27 AyumAna 20 lAkha pUrva , . 10 lAkha pUrva / 28 antaramAna 9 hajAra koTiH sAgara 900 koTi sAgara
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 6. bhAgamaka anamalA ratna aTThAIsa bola zrI suvidhinAthasvAmI zrI zItalanAthasvAmI 1 cyavana tithi phAlguna vadI 9 vaizAkha vadI 6 2 vimAna vaijayaMta devaloka prANata devaloka 3 janma nagarI kAkandI bhadilapura 4 janma tithi magasira, vadI 5 / , mahA vadI 12 5 mAtA kA nAma rAmA nandA 6 pitA kA nAma sugrIva dRDharatha 7 lAMchana makara zrIvatsa 8 zarIra mAna 100 dhanuSa : ., 9. dhanuSa 9 kaumAra pada 50 hajAra pUrva 25 hajAra pUrva 10 rAjya kAla 50 hajAra pUrva 28 pUrvAhna 50 hajAra pUrva 11 dIkSA tithi magasira vadI 6 mAha vadI 12 12 pAraNe kA sthAna zvetapura (zeyapura) riSThapura 13 dAtA puSya punarvasu 14 chadmastha kAla 4 mAsa 3 mAsa 15 jJAnotpatti tithi kArtika sudI 3 pauSa vadI 14 16 gaNadhara saMkhyA 88 17 prathama gaNadhara varAha mAnanda (prabhunanda) 19 sAdhu saMkhyA 2 lAkha 1 lAkha 19 sAdhvI saMkhyA 1 lAkha 20 hajAra 1 lAkha 6 hajAra 20 prathama AryA vAruNI sulasA (suyazA) 21 zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 29 hajAra 42 lAkha 89 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 4 lAkha 71 (72) hajAra 4 lAkha 58 hajAra 23 dIkSA paryAya 28 pUrvAga kama 9 lAkha pUrva 25 hajAra pUrva 24 nirvANa tithi bhAdra sudI 9 vaizAkha vadI 2 25 nirvANa sthala sameta zikhara sameta zikhara 26 mokSa parivAra 1000 1000 27 Ayu mAna 2 lAkha pUrva 1 lAkha pUrva 24 antara mAna 90 koTi sAgara 9 koTi sAgara 81
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vAsupUjya svAmI jeTha sudI 9 prANata devaloka campA phAlguna vadI 14 jayA vasupUjya mahiSa 70 dhanuSa 18 lAkha varSa tIrthakara caritra aTThAIsa bola zrI zreyAMsanAthasvAmI 1 cyavana tithi jeTha vado 6 2 vimAna mahAzukra (acyuta) devaloka 3 janma nagarI siMhapura 4 janma tithi bhAdrapada (phAlguna) vadI 12 5 mAtA kA nAma viSNudevI 6 pitA kA nAma viSNu 7 lAMchana khaDgI (geMDA) * zarIra mAna 80 dhanuSa / 9 kaumAra pada 21 lAkha varSa 10 rAjya kAla 42 lAkha varSa 11 dIkSA tithi phAlguna vadI 13 12 pAraNe kA sthAna siddhArthapura 13 dAtA kA nAma nanda 14 chanastha kAla 2 mAsa 15 jJAnotlatti nithi mAgha amAvasyA 16 gaNadhara saMkhyA 17 prathama gaNadhara kaustubha (gozubha) 18 sAdhu saMkhyA 84 hajAra 19 sAdhvI saMkhyA 1 lAkha 3 hajAra 20 prathama AryA dhAriNI 21 zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 79 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 1 lAkha 48 hajAra 23 dIkSA paryAya 21 lAkha varSa 24 nirvANa tithi zrAvaNa vadI 3 25 nirvANa sthala sameta zikhara 26 mokSa parivAra 1000 27 AyumAna 84 lAkha pUrva 28 antara mAna kucha kama 1 koTi sAgara phAlguna amAvasyA mahApura sunanda 1 mAsa mahA sudI 2 sudharmA (sUkSma) 72 hajAra 1 lAkha gharaNI 2 lAkha 15 hajAra 1 lAkha 36 hajAra 54 lAkha varSa ASAr3ha sudI 14 caMpA 600 72 lAkha varSa 54 sAgara
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna aTThAIsa bola zrI vimalanAthasvAmI zrI anantanAthasvAmI 1 cyavana tithi vaizAkha sudI 12 zrAvaNa vadI . 2 vimAna sahasrAra devaloka prANata devaloka 3 janma nagarI kampilapura ayodhyA 4 janma tithi mahA sudI 3 baizAkha vadI 13 5 mAtA kA nAma zyAmA suyazA 6 pitA kA nAma kRtavarmA siMhasena 7 lAMchana barAha zyena 8 zarIra mAna 60 dhanuSa 50 dhanuSa 9 kaumAra pada 15 lAkha varSa 7 // lAkha varSa 10 rAjya kAla 30 lAkha varSa 15 lAkha varSa 11. dIkSA tithi mAha sudI 4 / vaizAkha vadI 14 12 pAraNe kA sthAna dhAnyakara (kUTa) varddhamAnapura 13 dAtA kA nAma jaya vijaya 14 chadmastha kAla 2 varSa (mAsa) 15 jJAnotpatti tithi pauSa sudI 6 vaizAkha vadI 14 16 gaNadhara saMkhyA 17 prathama gaNadhara mandara yaza 18 sAdhu saMkhyA 68 hajAra 66 hajAra - 19 sAdhvI saMkhyA 1 lAkha 800 20 prathama AryA gharaNIdharA [dharA] 2.1 zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 8 hajAra 2 lAkha 6 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 4 lAkha 34 (24) hajAra 4 lAkha 11 hajAra 23 dIkSA paryAya 15 lAkha varSa . . // lAkha varSa 25 nirvANa tithi ASAr3ha vadI 7 caitra sudI 5 25 nirvANa sthala, sameta zikhara sameta zikhara . 26 mokSa parivAra 27 Ayu mAna 60 lAkha varSa 30 lAkha varSa, 28 antara mAna - 30 sAgara . 9 sAgara 3 vaSa pannA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 tIrthaGkara caritra aTThAisa bola 1 cyavana tithi 2 vimAna 3 janma nagarI 4 janma tithi 5 mAtA kA nAma 6 pitA kA nAma 7 lAchana 8 zarIra mAna 9 kaumAra pada 10 rAjya kAla 11 dIkSA tithi 12 pAraNe kA sthAna 13 dAtA kA nAma 14 chadmamastha kAla 15 jJAnotpatti tithi 16 gaNadhara saMkhyA 17 prathama gaNadhara 18 sAdhu saMkhyA 19 sAdhvI sakhyA 20 prathama AryA 21 zrAvaka saMkhyA 22 zrAvikA saMkhyA 23 dIkSA paryAya 24 nirvANa tithi 25'nirvANasthala 26 mokSa parivAra 27 AyumAna 28 antara mAna. zrI dharmanAtha svAmI zrI zAntinAtha svAmI vaizAkha sudI 7 bhAdra vadI 7 vaijayaMta (vijaya) vimAna sarvArthasiddha ratnapura gajapura mahA sudI 3 jeTha vadI 13 suvratA acirA bhAnu vajra hiraNa 45 dhanuSa 40 dhanuSa - 2 // lAkha varSa 25 hajAra varSa 5 lAkha varSa 50 hajAra varSa mAha sudI 13 jeTha vadI 14 saumanasa mandirapura dharmasiMha sumitra 2 varSa 1 varSa pauSa pUrNimA pauSa sudI 9 ariSTa 64 hajAra 62 hajAra 400 mAryA zivA 2 lAkha 4 hajAra 4 lAkha 13 hajAra 2 // lAkha varSe jeTha sudI 5 sameta zikhara 108 / 10 lAkha varSa 4 sAgara cakrAyudha 60 hajAra 61600 zruti (zubhA). 2 lAkha 90 hajAra 3 lAkha 93 hajAra 25 hajAra varSa / jeTha vadI 13 / sameta zikhara . 900 1 lAkha varSa : . pauna palya kama 3sAgara
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 aTThAisa bola 1 cyavana tithi 2 vimAna 3 janma nagarI 4 janma tithi 5 mAtA kA nAma 6 pitA kA nAma 7 lAMchana 8 zarIra mAna . 9 kaumAra pada 10 rAjya kAla 11 dIkSA tithi 12 pAraNe kA sthAna 13 dAtA kA nAma 14 chadmastha kAla 15 jJAnotpatti tithi 16 gagadhara saMkhyA 17 prathama gaNadhara 18 sAdhu saMkhyA 19 sAdhvI saMkhyA 20 prathama AryA 21 zrAvaka saMkhyA 22 zrAvikA saMkhyA 23 dIkSA paryAya 24 nirvANa tithi 25 nirvANasthala . 26 mokSa parivAra 27 bhAyamAna 28 antara mAna Agama ke anamola ratna zrI kunthunAthasvAmI zrI aranAthasvAmI zrAvaNa vadI 9 phAlguna sudI 2 sarvArthasiddha navama graiveyaka (sarvArthasiddha gajapura baizAkha vadI 14 magasira sudI 10 (mahA) devI sudarzana aja (bakarA) nandAvarta 35 dhanuSa 30 dhanuSa 23750 varSa 21 hajAra varSa 47 hajAra varSa 42 hajAra varSe vaizAkha vadI 5 magasira sudI 11 cakrapura rAjapura vyAghrasiMha aparAjita solaha varSa 3 varSa caitra sudI 3 kArtika sudI 12 svayambhU (zamba) kumma 60 hajAra 50 hajAra 60000 dAminI rakSI (rakSitA) 1 lAkha 79 hajAra 1 lAkha 84 hajAra 3 lAkha 81 hajAra 3 lAkha 72 hajAra 23750 varSa 21 hajAra varSa vaizAkha vadI 1 magasira sudI 10 sammeta zikhara sameta zikhara 1000 95 hajAra varSa 85 hajAra varSa AdhA palyopama koTi sahasra varSa kama pAva palya
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaGkara caritra 275 aTThAisa bola zrI mallinAthasvAmI zrI munisuvratasvAmI 1 cyavana tithi phAlguna sudI 4 zrAvaNa pUrNimA 2 vimAna vaijayaMta (jayanta) prANatakalpa (aparAjita) 3 janma nagarI mithilA rAjagRha 1 janma tithi magasira sudI 11 jeTha vadI 5 mAtA kA nAma prabhAvatI padmA kA nAma sumitra 7 lalana kalaza 8 zarIra mAna 25 dhanuSa 2. dhanuSa 9 kaumAra pada 100 varSe 7500 varNa 10 rAjya kAla 15000 varSa 11 dIkSA tithi magasira sudo 11 phAlguna sudI 12 12 pAraNe kA sthAna mithilA rAjagRha 13 dAtA kA nAma vizvasena brahmadatta 14 chadmastha 1 ahorAtra 11 mAsa 15 jJAnotpatti tithi bhagasira sudI 11 phAlguna vadI 13 16 gaNadhara saMkhyA 28 18 17 prathama gaNadhara indra (bhiSaja) 08 sAdhu saMkhyA 10 hajAra 30 hajAra 19 sAcI saMkhyA 55000 50 hajAra 20 prathama bhAryA vandhumatI puSpavatI 21 zrAvaka saMkhyA 1 lAkha 83 hajAra 1 lAkha 72 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 3 lAkha 70 hajAra 3 lAkha 50 hajAra 23 dIkSA paryAya 54900 harSa 7500 varSa 24 nirmANa tithi phAlguna sudI 12 jeTha vadI 1 25 nirvANasthala sammeta zikhara sameta zikhara 26 mokSa parivAra 500 1000 27 bhAyu mAna 55 hajAra varSe 30 hajAra varSa 28 antara mAna eka koTI sahasra varSa 54 lAkha varSa
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - zivA dvAravatI 276 ---21 Agama ke anamola ratna aTThAIsa bola zrI naminAthasvAmI zrIariSTanemisvAmI 1 cyavana tithi Azvina pUrNimA kArtika vadI 12 2 vimAna aparAjita (prANata) devaloka aparAjita 3 janma nagarI mithilA sauryapura 4 janma tithi zrAvaNa vadI 8 zrAvaNa sudI 5 5 mAtA kA nAma vaprA 6 pitA kA nAma vijaya samudra vijaya 7 lAMchana nIlotpala zaMkha 8 zarIra mAna 15 dhanuSa 10 dhanuSa 9 kaumAra pada / 2500 varSa 300 varSa 10 rAjya kAla 5000 varSa . 11 dIkSA tithi ASADha vadI 9 zrAvaNa sudI 6 12 pAraNe kA sthAna vIrapura .. 13 dAtA kA nAma dinna varadatta 14 chanastha kAla nau mAsa 54 dina 15 jJAnotpatti tithi magasira sudI 11 mAzvina amAvasyA 16 gaNadhara saMkhyA 17 prathama gaNadhara zubha (zumbha) varadatta 18 sAdhu saMkhyA 20 hajAra . 18 hajAra 19 sAdhvI saMkhyA 41000 . 40000 20 prathama AryA - anilA yakSadatta 21 zrAvaka saMkhyA . . 1 lAkha 70 hajAra 1 lAkha 69 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA , 3 lAkha 48 hajAra 3 lAkha 36 hajAra 23 dIkSA paryAya 2500 varNa . 700 varSa 24 nirvANa tithi vaizAkha vadI 11 ASAr3ha sudI 8 25 nirvANasthala sametazikhara revatagiri 26 mokSa parivAra, : 27 AyumAna - 10 hajAra, varNa 1 hajAra varga 28 antara mAna 6 lAkha varSa 5 lAkha varSa. 17 : 1000
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmA tIrthakara caritra 277 wwwwwwwwwwwwwwwwwmne.xxx aTThAIsa bola zrI pArzvanAtha svAmI zrImahAvIra svAmI 1 cyavana tithi caitra vadI 4 ASAr3ha sudI 6 2 vimAna prANata devaloka prANata devaloka 3 janma nagarI vArANasI kuNDapura, 4 janmatithi pauSa vadI 10 caitra sudI 13 5 mAtA kA nAma trizalA 6 pitA kA nAma azvasena siddhArtha 7 lAMchana sarpa siMha 8 zarIra mAna 9 hAtha 7 hAtha 9 kaumAra pada 30 varSa 30 varSa 1. rAjya kAla 11 dIkSA tithi pauSa vadI 11 magasira vadI 10 12 pAraNe kA rathAna kopakaTa kollAga sanniveza 13 dAtA kA nAma dhanya 14 chadmastha kAla 84 dina 12 vrss(12||vrss) 15 jJAnotpatti tithi caitra vadI 1 vaizAkha sudI 10 16 gaNadhara saMkhyA 11 17 prathama gaNadhara datta (Aryadatta) indrabhUti 18 sAdhu sakhyA 16 hajAra 14 hajAra 19 sAdhvI saMkhyA 38000 36000 20 prathama AryA upacUlA candanA 21 zrAvaka saMkhyA 1 lAkha 64 hajAra 1 lAkha 59 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 3 lAkha 70 hajAra 3 lAkha 18 hajAra . 23 dIkSA paryAya 70 varSa 42 varSa 24 nirvANa tithi zrAvaNa sudI 8 kArtika amAvasyA 25 nirvANasthala apApApurI apApApurI 26 mokSa parivAra 33 ekAkI 27 AyumAna 72 varSa 28 antara mAna 83750 varSa 250 varSa bahula 11 sau varSa
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 Agama ke anamola ratna - yantra meM caubIsa tIrthaGkakaroM ke sambandha meM 28 bAteM dI gaI haiM / isake atirikta aura kucha jJAtavya bAteM dI jAtI haiM: tIrthakara kI mAtAe~ caudaha uttama svapna dekhatI haiN| gaja, vRSabha, siMha, lakSmI kA abhiSeka, puSpamAlA, candra, sUrya, dhvajA, kumbha, padma sarovara, sAgara, vimAna yA bhavana, ratna rAzi, nirdhUma agni-ye caudaha svapna haiN| naraka se Aye hue tIrthaGkaroM kI mAtAe~ caudaha svapnoM meM bhavana dekhatI haiM evaM svarga se Aye hue tIrthaGkaroM kI mAtAe~ bhavana ke badale vimAna dekhatI haiN| bhagavAn mahAvIra svAmI kI mAtA ne pahalA siMha kA, bhagavAn RSabhadeva kI mAtA ne pahalA vRSabha kA evaM zeSa tIrthaGkaroM kI mAtAoM ne pahalA hAthI kA svapna dekhA thA / . . tIrthaGkara ke gotra evaM vaMza bhagavAn neminAthasvAmI aura munisuvratasvAmI ye donoM gautama gotra vAle the aura inhoMne harivaMza meM janma liyA thA / zeSa bAIsa tIrthaGkaroM kA gotra kAzyapa thA aura ikSvAku vaMza meM unakA janma hubhA thA / tIrthaMkara ke varNa padmaprabha svAmI aura vAsupUjya svAmI rakta varNa ke the / candraprabha svAmI aura suvidhinAtha svAmI candramA ke samAna gaura varNa ke the| zrI munisunnata svAmI aura neminAtha svAmI kA kRSNa varNa thA tathA zrI pArzvanAtha svAmI aura mallinAtha svAmI kA nIla varNa thA / zeSa tIrthaGkaroM kA varNa tapAye hue sone ke gamAna thaa| tIrthakaroM kA vivAha bhagavAn mallinAtha svAmI aura ariSTanemi svAmI avivAhita rhe| zeSa bAIsa tIrthaGkaroM ne vivAha kiyA thA kyoMki unake bhogaphala vAle karma zeSa the| dIkSA kI avasthA bhagavAn mahAvIrasvAmI, ariSTanemi svAmI, pArzvanAtha svAmI aura vAsupUjA, svAmI ina, pA~coM tIrthaGkaroM ne prathama kya, kumArAvasthA meM dIkSA lii| zeSa tIrthaGkara pichalI vaya meM pravajita hue /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ biidhr' shr'nggi 279 gRhayAsa meM aura dIkSA ke samaya zAna piro bhaya meM Tekara gAyA gApAma meM rahane tapha gabhI cakaroM 6 malina, puna aura ayadhizAma me tInoM zAna hone haiN| dIkSA grahaNa karane ke samaya meM hI gauSA manaHpaya gAna humA / dIkSA nagara bhagapA. paga mAmI meM vinitA meM aura agneiminAtha mpanI meM kAra meM kI toDage ne apanI janmabhUmi dIkSA vRkSa ganI sI-hara mora naMna prAjila se phi-NipasaMtA basogataganale scce| dIkSA tapa mAninAma gyAnI niyama meM aura dAmapatya svAmI upavAsa tapa se dAma hue / dhI pAya gyAmI aura maritranAtha svAmI ne rAna rakSA mepa bAra jaroM ne sarA sapaka pragyA dhAraNa kii| dIkSA parivAra bhagavAna mahAvIra svAmI ne bhayale dIkSA lii| zrI pA nAya aura mallinAtha rAmI ne tIna tIna sau puraSoM ke sAtha dIkSA / ghAmapujya svAmI ne .. puraSoM ke sAtha gRhatyAga rikSA bhagavAna Rpama deya mAmI ne ugra, bhoga rAjya aura kSatriyala ke cAra hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA lI / zeSa unnIsa tAdhidara eka eka hajAra puruSoM ke 'mAya dosina hue| zeSa sannIga tIrthahara eka eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSita hue| zrI mallinAtha svAmI ne tIna sau puruSa aura tIna sau striyA~ isa prakAra 600 ke parivAra se dIkSA lI thI kintu sabhI jagaha eka hI kI tIna sau saMkhyA lI hai| MAR mein
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280, Agama ke anamola ratna prathama pAraNe kA samaya trilokInAtha bhagavAna RSabhadeva svAmI ko eka varSa ke bAda bhikSA prApta huI / zeSa tIrthaGkaroM ko dIkSA ke dUsare hI dina prathama bhikSA kA lAbha huaa| prathama pAraNe kA AhAra bhagavAna RSabhadeva ke pAraNe meM Izvarasa thA aura zeSa tIrthakaroM ke pAraNe meM amRtarasa ke samAna svAdiSTa kSIrAnna thaa| kevalajJAnotpatti sthAna mahAvIra bhagavAn ko jambika ke bAhara (RjuvAlikA nadI ke tIra para) kevalajJAna utpanna huA / bhagavAna RSabhadeva svAmI aura ariSTaneminAtha svAmI ko kramazaH purimatAla nagara aura raivataka parvata para kevalajJAna utpanna huaa| zeSa tIrthaGkaroM ko apane apane janma sthAnoM meM kevalajJAna huaa| kevalajJAna tapa zrI pArzvanAtha svAmI, RSabhadeva svAmI, mallinAtha svAmI aura ariSTaneminAtha svAmI ko bhaSTama bhakta-tIna upavAsa ke anta meM tathA vAsupUjya svAmI ko eka upavAsa ke tapa meM kevalajJAna utpanna huA / zeSa tIrthakaroM ko bele ke tapa meM kevalajJAna utpanna huA / kevalajJAna velA RSabhadeva svAmI bhAdi teIsa tIrthaGkaroM ko prathama prahara meM kevalajJAna utpanna huA aura cauvIsaveM tIrthaGkara zrI mahAvIra bhagavAn ko antima prahara meM kevalajJAna utpanna huaa| tIrthotpatti . RSabhadeva svAmI Adi teIsa tIrthaGkaroM ke prathama samavasaraNa meM - hI tIrtha (pravacana) evaM caturvidha saMgha utpanna hue| zrI mahAvIra bhagacAna ke dUsare samavasaraNa meM tIrtha evaM saMgha kI sthApanA huii|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ naam ami nirmANa naya mI ko miyAMga ra ana yApUrvaka gare ni mAma ke upacAra ke Frir mI 7 miyAMga : tapa nebhA / nivAMNa nyAna kAmI , dhAgA , giTanemi myAnI, mahAsanI aura nA mAno nAdi ga to kara pramazaH Pre, an, sama, pa ra mora 47 para mishhe| mAlAmA mo mAnahAnI, pragalAnI aura bharine EAT I yA gaira marma (kAyomarga) Amanasa maar| nIzaMkaroM kI bhara saMgyA pasaMmAna sAmapi pAla meM 2: sohara bhagavAna ko gamyAya FRE.bATa ne bhaya bhAga meM mokSa padhAre unI bhaya mAmAyanI hI bhara masyA , minAtha pAnI kI 11, bhArami pAnI kI, pAnA yAnI kI 10, mahApaura myAnI kI aura emIgegI bhAgaMnyA yA bIsa bAloM meM se kisakI AgadhanA kara nIdhara gotra bA~dhA? prathama tIrthakara zrI kAmagadeva pAnI aura nAma tIrthadara zrImahAcora myAgI ne tIdhara gotra yAMcane ke yoga yoloM kI bhArApanA kI thI aura zeSa tIroM meM eka, do, tIna yA gabhI yoloM kI bhArAdhanA kI thii| tIrthaMkaroM ke pUrvabhava kA zrutimAna prathama tIrthara zrI RSabhadeva myAnI pUrvabhava meM dvAdazAMga gannadhArI aura gepa teisa tIrthadara 11 aga rAtradhArI hue /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 Agama ke anamola ratna tIrthaMkaroM ke janma aura mokSa ke Are saMkhyAtakAla rUpa tIsare Are ke anta meM bhagavAn RSabhadeva svAmI kA janma huA aura mokSa huaa| cauthe Are ke madhya meM zrIajitanAtha svAmI kA janma aura mokSa huA / cauthe Are ke pichale Adhe bhAga meM zrI saMbhavanAtha svAmI se lekara zrIkuMthunAtha svAmI mukta hue / cauthe Are ke antima bhAga meM aranAtha svAmI se zrI mahAvIra svAmI taka sAta tIrthaGkaroM kA janma aura mokSa huaa| tIrthoccheda kAla caubIsa tIrthaGkaroM ke teIsa antara haiN| zrI RSabhadevasvAmI se lekara zrI suvidhinAtha svAmI paryanta nau tIrthaMkaroM ke Adima ATha antara meM aura zrI zAntinAtha svAmI se zrI mahAvIra svAmI paryanta nau tIrthaGkaroM ke antima bhATha antara meM tIrtha kA viccheda nahIM huaa| zrIsuvidhinAtha svAmI se zrI zAntinAtha svAmI paryanta ATha tIrthakaroM ke madhya sAta antara meM nIce likhe samaya ke lie tIrtha kA viccheda huA:1. zrI suvidhinAtha aura zItalanAtha kA antara pAva palyopama / 2. zrI zItalanAtha aura zreyAMsanAtha kA antara pAva plyopm| 3. zrI zreyAMsanAtha aura vAsupUjya kA antara pauna patyopama / 4. zrI vAsupUjya aura vimalanAtha kA antara pAva palyopama / 5. zrI vimalanAtha aura anantanAtha kA antara pauna palyopama / 6. zrI anantanAtha aura dharmanAtha kA antara pAva palyopama / 7. zrI dharmanAtha aura zAntinAtha kA antara pAva palyopama / bhagavatIzataka 20 udeze 8 meM teIsa antaroM meM se Adi aura anta ke ATha antaroM meM kAlika zrata kA viccheda na honA kahA gayA hai aura madhya ke sAta antaroM meM kAlika zruta kA viccheda honA batalAyA haiM |dRssttivaad kA viccheda to samIra lIrthAbaroM ke antara kAla meM huA
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwww tIrthadara caritra 283 tIrthabaroM ke tIrtha meM cakravartI aura vAsudeva tIrthadara ke samakAlIna jo cakravartI, vAsudeva Adi hote haiM ve unake tIrtha meM kahe jAte hai| jo do tIrthakara ke antara kAla me hote hai ve atIta tIrthara ke tIrtha meM samajhe jAte haiN| zrI RSabhadeva svAmI aura ajitanAtha svAmI ye do tIrthakara kramazaH bharata aura sagara cakravartI sahita hue| inake bAda tIsare saMbhavanAtha svAgI se lekara dasa gItalanAtha svAmI taka bhATha tIrthakara hue / tadantara zrI zreyAMsanAtha svAmI, vAsupUjya svAmI, vimalanAtha svAmI, anantanAtha svAmI aura dharmanAtha svAmI, ye pAca tIrthakara vAsudeva sahita hue arthAta. inake samaya meM kramazaH tripRSTa, dvipRSTa, svayaMbhU, puruSottama aura puruSasiMha ye pAca vAsudeva hue| dharmanAtha svAmI ke bAda maghavA aura sanatkumAra cakravartI hue| bAda meM pAMcaveM zAntinAtha, chaThe kunyunAtha aura sAtaveM bharanAtha cakravartI hue aura ye hI tInoM kamazaH solahaje, satrahaye, aura aThArahaveM tIrthakara hue| phira kramazaH chaThe puruSapuMDarIka vAsudeva, bhAThaveM subhama cakravartI bhaura sAtaveM datta vAsudeva hue| bAda meM unnIsave zrI malinAtha svAmI tIrthakara hue| inake bAda bIsaveM tIrthakara zrI munimuvata svAmI aura navave mahApadma cakravartI eka sAtha hue / vIsaveM tIrthakara ke bAda lakSmaNa vAsudeva hue| inake pIche iphIsaveM neminAtha tIrthakara hue eva inhIM ke samakAlIna dasaveM haripeNa cakravartI hue| hariSeNa ke bAda gyArahaveM jaya cakravartI hue| isake bAda bAisaveM tIrthadara ariSTanemi aura naveM kRSNa vAsudeva eka sAtha hue| bAda meM vArahave brahmadatta cakravartI hue| brahmadatta ke bAda teisave pArzvanAtha aura cauvIsaveM mahAvIra svAmI hue| bharatakSetra ke AgAmI 24 tIrthakara AgAmI utsarpiNI meM jambUdvIpa ke bharatakSetra meM caubIsa tIrthakara hoNge| unake nAma nIce likhe anusAra haiM
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna (1) mahApadma (padmanAbha) (2) sUradeva (3) supArzva (1) svayaMprabha (5) sarvAnubhUti (6) devazruta (devagupta) (7) udaka (8) peDhAlaputra (6) poTTila (10) zatakIrti (11) munisutrata (sarvavida) (12) amama (13) niSkaSAya (14) nippulAka(15) nirmama (16) citragupta (17) samAdhijina (18) saMvara (anivRtti) (19) yazodhara (20) vijaya (21) malli (vimala) (22) devijana (devopapAta) (23) (anantavIrya) anantavijaya (24) bhdrjin| airAvata kSetra ke AgAmI 24 tIrthakara - AnevAle utsarpiNI kAla meM jambUdvIpa ke airAvata kSetra meM caubIsa tIrthakara hoNge| unake nAma ye haiM 1 sumaMgala 2 siddhArtha arthasiddha 3 nirvANa 4 mahAyaza 5 dharmadhvaja 6 zrIcandra 7 puSpaketu 8 mahAcandra 9 zrutasAgara 10 puNyaghoSa 11 mahAghoSa 12 satyasena 13 zUrasena 14 mahAsena 15 sarvAnanda 16 devaputra 17 suganaM 18 suvata 19 sukozala 20 anantavijaya 21 vimala 22 mahAbala 23 uttara 24 devAnanda gyAraha rudra 1 bhImAvalI 2 jitazatru 3 rudra 4 vizvAnala 5 supratiSTha 6 acala 7 puNDarIka 8 jitadhara 9 ajitanAbha 10 peDhAla 11 satyaki zrI RSabhadeva ke samaya bhImAvalI nAmaka rudra huA / zrI ajitanAtha ke tIrtha meM jitazatru, zrI suvidhinAtha ke tIrtha meM rudra, zrI zItalanAtha ke tIrtha meM vizvAnala, zrI zreyAMsanAtha ke tIrtha meM supratiSTha, zrI vAsupUjya ke tIrtha meM acala, zrI vimalanAtha ke tIrtha meM puNDarIka, zrI, anatanAtha ke tIrtha meM ajitaghara, zrI dharmanAtha ke tIrtha meM ajitanAbha, zrI zAntinAtha ke tIrtha meM peDhAla evaM zrI mahAvIra svAmI ke meM tIrtha satyakI nAma ke rudra hue| ye rudra kaThina tapazcaryA karane vAle the / ekAdaza aMga sUtroM ke 'jJAtA the / kaThora tapazcaryA ke kAraNa ye mahAmuni rudra kahalAye /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 bosa biharamAna eka dRSTi meM kramAMka viharamAna nAma pitA mAtA strI 1 sImandhara svAmI zreyAMzarAjA satyakI ruvimanI 2 yugamandara svAmI sudRDha rAjA sutArA priyaMgalA0 3 vAhusvAmI sugrIva vijayA mohinI 4 subAhu svAmI niSaDha sunandA kiMpuruSA 5 sujAta svAmI devasena devasenArANI jayasenA 6 svayaMprabha svAmI mitrabhUti sumaMgalA priyasenA7 RSabhAnana svAmI kIrti rAjA vIrasenA jayAvatI 8 anantavIrya svAmI megha rAjA maMgalAvatI vijayAvatI 9 sUraprabha svAmI vijaya vijayAnaMdasenA vizAladhara svAmI bhadrA vimalA 11 vajradhara svAmI padmaratha sarasvatI vijayAvatI 12 candrAnana svAmI vAlmIka padmAvatI lIlAvatI 13 candravAhu svAmI devAnanda reNukA sugaMdhA 14 bhujaMga svAmI mahAvala . mahimA gaMdhasenA 15 Izvara svAmI maMgalasenax yazojvalA candrAvatI 16 nemiprabha svAmI vIrasena senAdevI mohinI 17 vIrasena svAmI bhUmipAla bhAnumatI rAjasenA 18 mahAbhadra svAmI . devarAjA umAdevI sUryakAntA 19 devayaza svAmI sarvabhUti gaMgAdevI - prabhAvatI 20 ajitavIrya svAmI rAjyapAla . karNikA ratnamAlA *vijayadharasvAmI padmAvatI xgajasena kulasena +yazodArAnI * maMgalAvatI -vijayasenA / Tub11111
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ maamannaamwam 286 Agama ke anamola ratna kramAMka lAMchana gRhastha paryAya dIkSA paryAya sarvAyu RSabha ___ 83 lAkha pUrva 1 lAkha pUrva 84 lAkha pUrva hastI 3 mRga kapi siMha hastI candra zaMkha vRSama padamakamala padmakamala 15 candra sUrya 10 RSabha , 18 hastI , " 19 candra , 20 svastika " kramAMka dvIpa vijaya nagarI U~cAI varNa 1 jambUdvIpa pUrva mahAvideha puSkarAvatI puNDaragiri 500 dhanuSa suvarNa 2 jambUdvIpa pazcima mahAvideha vapu vijayA , 3. jambUdvIpa- pUrva mahAvideha vaccha suMsImA ,, , 4 jambUdvIpa pazcima mahAvideha nalinI ayodhyA ,
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva tIrthakara caritra 287 kramAMka dvopa vijaya nagarI U~cAI varNa 5dhAta kI khaNDa pUrva mahAvideha puSkalAvato puNDarikiNI 500dhanuSa suvarNa pazcima , vapu vijayA , , 7 , pUrva , vaccha susImA , , 8 , pazcima , nalinI ayodhyA , , 9 , pUrva , puSkalAvatI puNDarikiNI ,, 10 , pazcima , vapu vijayA pUrva , vaccha susImA 12 , pazcima , nalinI ayodhyA 13 puSkarAIdvIpa pUrva mahAvideha puSkalAvatI puNDarikiNI 14 , pazcima , vapu vijayA vaccha susImA , pazcima , nalinI ayodhyA 17 , pUrva , puSkalAvatI puNDarikiNI ,, 18 , pazcima , vapu vijayA , pUrva , vaccha susImA , , ___, pazcima , nalinI ayodhyA noTa:- (1) naM. 1, 2, 3 evaM 4, ye cAroM tIrthaGkara jambUdvIpa ke sudarzana meru kI cAroM dizA meM vicara rahe haiN| (2) naM. 5, 6, 7 evaM 8, ye cAroM tIrthaMkara dhAtakIkhaNDa ke pUrva mahAvideha ke vijaya meru ke pAsa vicarate haiM / (3) naM. 9, 10, 11 evaM 12, ye cAroM tIrthakara dhAtakI khaNDa ke ___pazcima mahAvideha ke acala meru ke pAsa vicarate haiN| (4) naM. 13, 14, 15 evaM 16, ye cAroM tIrthaMkara puSkarArdhadvIpa ke pUrva dizA meM maMdira nAma meru ke pAsa vicarate haiN| (5) naM. 17, 18, 19 evaM 20, ye cAroM tIrthaMkara puSkarArdhadvIpa ke pazcima dizA meM vidyunmAlI meha ke pAsa vicarate haiN|
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ bAraha cakravartI 1-bharata cakravartI bhagavAna RSabhadeva kI do patniyAM thiiN| eka kA nAma sunandA aura dUsarI kA nAma sumaMgalA thA / sumaMgalA ne caudaha mahAsvapna dekhe / sarvArthasiddha vimAna se cavakara vAhu aura pITha kA jIva sumaMgalA ke garbha meM avatarita huaa| mahArAnI sumaMgalA apane garbha kA vidhivat pAlana karane lagI / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne eka sundara yugala ko janma diyA / yugala santAna meM eka putra aura dUsarI putrI thii| bAhu kA jIva putra huA aura pITha kA jIva putrI huI / bAlaka kA nAma bharata aura bAlika kA kA nAma brAhmI rakhA gyaa| bharata kI mAtA sumaMgalA ne 'inake atirika 49yugala putroM ko janma diyA jinake nAma isa prakAra haiM--(1 bharata 2 vAhubali) 3 zakha 4 vizvakarmA 5 vimala 6 sulakSaNaH 7 amala 8 cinAja 9 khyAtakIrti 10 varadatta 11 datta 12 sAgara 13 yazedhara 14 avara 15 thavara 16 kAmadeva 17 dhruva 18 vatsa 19 nanda.20 sUra 21 sunanda 22 kuru 23 aMga 24 vaMga 25 kosala 26 vIra 27 kaliGga 28 mAgadha 29 videha 30 saGgama 31 dazArNa 32 gambhIra 33 vasuvarmA 34 suvarmA 35 rASTra 36 surASTra 37 buddhikara 38 vividhakara 38 suyaza 40 yazaHkIrti 41 yazaskara 42 kIrtikara 43 suSeNa 44 brahmasena 45 vikrAMta 46 narottama 47 candrasena 48 mahAsena 19 suSeNa 50 bhAnu 51 kAnta 52 puSpayuta 53 zrIdhara 54 durddharSa 55 susumAra .56 durjaya 57 ajayamAna 58 sudharmA 59 dharmasena 60 Anandana 61 bhAnanda 62 nanda 63 aparAjita 64 64. vizvasena 65. hariSeNa 66 jaya 67 vijaya 68 vijayaMta 69 prabhAkara 70 aridamana 7 bhAna 72 . mahAvAhu 73 dIrghabAhu 74 megha 75 sughoSa 76 vizva 77 varAha 78 vasu 79 sena 80 kapila
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 289 81 zailavicArI 82 ariMjaya 83 kujaravala 84 jayadeva 85 nAgadatta 86 kAzyapa 87 bala 88 vIra 89 zubhamati 90 sumati 91 padmanAbha 92 siha 93 sujAti 94 saMjaya 95 sunAbha 96 naradeva 97 cittahara 98 suravara 99 dRDharatha 100 aura prabhajana / mahArAnI sunandA ne bhI garbha dhAraNa kiyaa| subAhu tathA mahApITha ke jIva sarvArthasiddha vimAna se cyuta hokara mahArAnI sunandA ke garbha meM utpanna hue / garbhakAla pUrNa hone para mahArAnI sunandA ne eka sundara AkRti vAlI yugala santAna ko janma diyA / unameM eka vAlaka aura eka bAlikA thii| suvAhu kA jIva vAlaka banA aura mahApITha kA jIva vAlikA bnii| bAlaka kA nAma bAhubalI aura bAlikA kA nAma sundarI rakhA / vindhyAcala ke hAthiyoM ke baccoM kI taraha ye mahAparAkramI vAlaka kramaza. bar3hane lge| bhagavAna RSabhadeva ne dIkSA lene se pahale hI apane sau putroM ko alaga-alaga rAjya vA~Ta diyA / bharata ko vinItA kA aura vAhubalI ko takSazilA kA tathA anya 98 putroM ko alaga-alaga nagaroM kA rAjya de diyA / putroM ko rAjya dekara bhagavAna ne pravrajyA grahaNa kara lI aura ve Atma sAdhanA meM juTa gaye / bharata vinItA meM rahakara rAjya kA saMcAlana karane lage / ekavAra unakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / AyudhazAlA ke adhyakSa se cakraratna kI utpatti sunakara bharata rAjA atyanta prasanna hue| ve turata apane siMhAsana se uThe, eka zATika uttarAsaga dhAraNa kara, hAtha joDa cakraratna kI ora sAta ATha paga cale aura vAyeM ghuTane ko mor3a tathA dAhine ko bhUmipara lagAkara cakaratna ko praNAma kiyA / tatpazcAt unhoMne apane kauTumvika puruSa ko bulAkara vinItA nagarI ko sApha aura svaccha karane kA Adeza diyA / bharata ne snAna ghara meM 19
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ .290 Agama ke anamola ratna praveza kara sugandhita jala se snAna kiyA aura vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho ve bAhara nikale / phira aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka, dUta, sandhipAla Adi se veSTita ho bAje gAje ke sAtha AyudhazAlA kI ora cale / unake pIche-pIche deza videza kI aneka dAsiyA~ candana, kalaza zRGgAra, darpaNa, vAtakaraka (jalazUnya ghar3e), ratna karaNDaka, vastra, AbharaNa siMhAsana, chatra, camara, tAr3a ke paMkhe, dhUpadAna Adi lekara cala rahI thIM / AyudhazAlA meM pahu~ca kara bharata ne cakaratna ko praNAma kiyA / rue~dAra pIchI se use jhAr3A poMchA, jaladhArA se snAna karAyA, candana kA anulepa kiyA phira gandha-mAlya Adi se usakI arcanA kI / usake bAda cakraratna ke sAmane cAvaloM ke dvArA ATha maMgala banAye, puSpoM kI varSA kI aura dhUpa jalAI / phira cakraratna ko praNAma kara bharata AyudhazAlA ke bAhara Aye / unhoMne aThAraha zreNI prazreNIkuMbhAra, paTTailla (paTela),suvarNakAra sUpakAra (rasoiyA), gAMdharva kAzyapa(nAI), mAlAkAra (mAlI), kacchakara (kAchI), taMbolI, camAra, yaMtra polaka (kolhU Adi calAne vAlA), gachia (gAMchI), chipAya, (chauMpI) kaMsakAra (kaserA), sIvaga (sInevAlA), guAra (gvAlA), bhilla evaM dhIvara, ina ko bulAkara nagarI meM ATha dina ke utsava kI ghoSaNA kI aura saba jagaha kahalAdiyA ki ina dinoM meM vyApAriyoM Adi se kisI prakAra kA zulka nahIM liyA jAyagA, rAjapuruSa kisI ke ghara meM jabaradastI praveza nahIM kara sakege / kisI ko anucita daNDa nahIM diyA jAegA / utsava samApta hone ke bAda cakraratna ne vinItA se gaMgA ke dakSiNa taTa para pUrva dizA meM sthita mAgadha tIrtha kI ora prayANa kiyA / yaha dekhakara bharata rAjA caturaMgiNI senA se sajjita ho, hastiratna para savAra hokara gaMgA ke dakSiNa taTa ke pradezoM ko jItate huye cakraratna ke pIche-pIche calakara mAgadha tIrtha meM Aye aura yahA~ apanA par3Ava DAla diyaa| hastiratna se utarakara bharata ne poSadhazAlA meM praveza kiyA bhaura vahA~ darbha ke saMthAre para baiTha kara aSTama bhakta (telA) ke sAtha
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 291 ww www mAgadha tIrthakumAra nAmaka deva ko ArAdhanA kI phira bharata ne bAhara kI upasthAna zAlA meM Akara kauTumbika puruSa ko azvaratna taiyAra karane kI AjJA dii| cAraghaNTe vAle azvaratha para savAra hokara apane dala-bala sahita bharata rAjA ne cakraratna kA anugamana karate hue lavaNasamudra meM praveza kiyaa| vahA~ pahu~cakara unhoMne magadha tIrthAdhipati deva ke bhavana meM eka bANa mArA jisase deva apane siMhAsana se khalavalA kara uThA / vANa para likhe hue bharata cakravartI ke nAma ko par3hakara deva ko patA calA ki bhAratavarSa meM bharata nAmaka cakravartI kA janma huA hai| usane turata hI bharata ke pAsa pahuMca kara use badhAI dI aura nivedana kiyA-devAnupriya kA mai bhAjJAkArI sevaka huuN| mere yogya sevA kA Adeza deN| usake bAda deva kA Adara-satkAra svIkAra karake bharata cakravartI ne apane ratha ko bhAratavarSa kI ora lauTA diyA aura vijayaskandhAvAra niveza meM pahu~ca kara magadha tIrthAdhipati deva ke sanmAna meM ATha dina ke utsava kI ghoSaNA kI / utsava samApta hone para cakraratna ne varadAma tIrtha kI ora prasthAna kiyA / varadAma tIrtha meM bharata cakravartI ne telA karake-varadAma tIthe kumAra deva kI aura prabhAsa tIrtha meM prabhAsa kumAra deva kI siddhi prApta kI / isI prakAra sindhudevI, vaivAya girikumAra aura kRtamAla deva ko siddha kiyA / usake bAda bharata rAjA ne apane suSeNa nAmaka senApati ko sindhu nadI ke pazcima meM sthita niSkuTa pradeza ko jItane ke liye bhejA / suSeNa mahAparAkramI aura aneka mleccha bhASAoM kA paNDita thA / vaha apane hAthI para baiThakara sindhu nadI ke kinAre pahu~cA aura vahA~ se camar3e kI nAva dvArA nadI meM pravezakara usane siMhala, barvara, agaloka cilAya loka, yavana dvIpa, Aravaka, romaka, alasaMDa, tathA pirakhura, vAlamukha aura jonaka (pavana) nAmaka mlecchoM tathA uttara vaitADhya, meM rahane vAlI
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 Agama ke anamola ratna maleccha jAti aura dakSiNa-pazcima se lekara sindhu, sAgara taka ke pradezoM ke tathA sarvapravara kacchadeza ko jIta liyA / suSeNa ke vijayI hone para aneka janapada aura nagara Adi ke svAmI senApati kI sevA meM aneka AbharaNa, bhUSaNa, ratna, vastra tathA anya bahumUlya bheMTa lekara upasthita hue / usake bAda suSeNa senApati ne timisraguhA ke dakSiNa dvAra ke kapAToM kA udghATana kiyA / isake bAda bharata cakravartI apane maNi ratna ko liye timisraguhA ke dakSiNa dvAra ke pAsa gaye aura bhitti ke Upara kAkaNiratna se usane 49 maNDala bnaaye| . uttarArddha bharata meM apAta nAma ke kirAta rahate the| ve aneka bhavana, zayana, yAna, vAhana tathA dAsa, dAsI, go, mahiSa, Adi se sampanna the / eka bAra apane deza meM akAla-garjana, asamaya meM vidyat kI camaka aura vRkSoM kA phalanA phUlanA tathA AkAza meM devatAoM ke nRtya dekhakara ve bar3e cintita hue unhoMne socA ki zIghra hI koI Apatti bhAne vAlI hai| itane meM timisra guhA ke uttara dvAra se bAhara nikalakara bharata rAjA apanI senAsahita vahA~ A pahu~ce / donoM senAoM meM yuddha huA aura kirAtoM ne bharata kI senA ko mAra bhagAyA / apanI senA kI parAjaya dekhakara suSeNa senApati azvaratna para ArUr3ha ho bhaura asiratna ko hAtha meM le kirAtoM kI ora bar3hA aura usane zatrusenA ko yuddha meM harA diyaa| parAjita kirAta sindhu nadI ke kinAre bAlukA ke saMstAraka para Urdhva mukha karake vastra rahita ho leTa gaye aura aSTama bhakta se apane kula devatA meghamukha nAmaka nAgakumAroM kI ArAdhanA karane lage / isase nAgakumAroM ke Asana kampAyamAna hue aura ve zIghra hI kirAtoM ke pAsa bhAkara upasthita hue| apane kuladevatAoM ko dekhakara kirAtoM ne unheM praNAma kiyA aura jayavijaya se badhAI dii| unhoMne kula devatAoM se nivedana kiyA-he devAnupriyo ! yaha kauna duSTa hamAre
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 293 deza para car3ha AyA hai, Apa loga ise zIghra hI bhagA deN| nAgakumAroM ne uttara diyA-yaha bharata nAmaka cakravartI hai jo kisI bhI deva dAnava, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga yA gandharva se nahIM jItA jA sakatA aura na kisI zastra, agni, maMtra Adi se hI inakI koI hAni kI jA sakatI hai| phira bhI tuma logoM ke hitArtha vahA~ pahu~ca kara hama kucha upadrava kareMge / itanA kahakara nAgakumAra vijayaskaMdhAvAra niveza meM Akara mUsalAdhAra varSA karane lage / lekina bharata ne varSA kI koI paravAha nahIM kI aura apane carmaratna para savAra ho chatraratna se varSA ko roka maNiratna ke prakAza meM sAta rAtriyA~ vyatIta kara dI / devoM ko jaba isa upadrava kA patA lagA to ve meghamukha nAgakumAroM ke pAsa Aye aura unako DA~TaDapaTa kara kahane lage-kyA tuma nahIM jAnate ho ki bharata rAjA ajeya hai phira bhI tuma loga varSA dvArA upadrava kara rahe ho ! yaha sunakara nAgakumAra bhayabhIta ho gaye aura unhoMne kirAtoM ke pAsa pahu~cakara unheM saba hAla sunAyA / usake bAda kirAta loga bhAI vastra dhAraNa kara zreSTha ratnoM ko grahaNa kara bharata kI zaraNa meM pahu~ce aura aparAdhoM kI kSamA mAMgane lge| ratnoM ko grahaNa kara bharata ne kirAtoM ko abhayadAna pUrvaka sukha se rahane kI anumati pradAna kii| tatpazcAt bharata kSudrahimavaMta parvata ke pAsa phuNce| kSudra himavaMta giri kumAra kI aSTama bhakta se ArAdhanA kI aura use siddha kiyA / phira RSabhakUTa parvata para pahu~ca vahA~ kAkaNi-ratna se parvata kI bhitti para apanA nAma aMkita kiyA / usake bAda digvijaya karate hue bharata mahArAja ne vaitAThya parvata kI vidyAdhara zreNiyoM para AkramaNa kara diyA / usa samaya kaccha aura mahAkaccha ke putra nami aura vinami vahA~ ke rAjA the| unake sAtha vAraha varSa taka yuddha claa| anta meM nami vinami hArakara bharata mahArAja ke zaraNa meM aaye| vinami ne apanI dauhatI subhadrA kA vivAha mahArAja bharata ke sAtha
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 Agama ke anamola ratna kiyA / Age jAkara yahI subhadrA mahArAja bharata kI strIratna ke rUpa meM prasiddha huI / nami ne ratna, kaTaka aura bAhubanda mahArAja ko bheMTa ke rUpa meM diye| isake bAda bharata ne gaMgAdevI kI siddha kI / khaNDa prapAta guhA meM pahu~ca kara nRtyamAlaka devatA ko siddha kiyA aura gaMgA ke pUrva meM sthita niSkuTa pradeza ko jItA / suSeNa senApati ne guphA ke kapAToM kA udghATana kiyA / yahA~ bhI bharata ne kAkaNiratna se maNDala bnaaye| isake bAda bharata mahArAja ne gaMgA ke pazcima vijaya skandhAvAra niveza sthApati kara nidhiratna kI siddhi kI / bharatacakravartI ne apane sAdhanA kAla meM teraha tele kiye the isa samaya cakraratna apanI yAtrA samApta kara vinItA rAjadhAnI kI ora lauTa par3A / bharata cakravartI digvijaya ke liye prayANa dina se 60 hajAraveM varNa chakhaNDa para vijaya prApta kara phira se ayodhyA lauTa rahe the| bharata cakravartI digvijaya karane ke pazcAt hastiratnapara savAra ho usake pIche pIche cale / hAthI ke mAge ATha maMgala-pUrNakalaza, zRMgAra, chatra, patAkA, aura daMDa Adi sthApita kiye gye| phira cakraratna, chatraratna, carmaratna, daNDaratna, asiratna, maNiratna; kAkaNiratna aura phira nava nidhiyA~ rakhI gii| usake bAda aneka rAjA senApatiratna, gRhapatiratna, barddha kIratna, purohitaratna, aura strIratna cala rahe the| phira battIsa prakAra ke nATakoM ke pAtra tathA sUpakAra, aThAraha zreNI prazreNI, aura unake pIche ghor3e hAthI aura aneka padAti cala rahe the / usake bAda aneka rAjA Izvara Adi the aura unake pIche asi, yaSThi, kuMta Adi ke vahana karane vAle tathA daMDI muDI zikhaMDI Adi ha~sate, nAcate aura gAte hue cale jA rahe the / bharata cakravartI ke Age bar3e bhazva, azvadhArI, donoM ora hAthI savAra aura pIche pIche. ratha ,samUha cala rahe the / aneka kAmArthI, bhogArthI, Adi bharata kI stuti karate hue jA rahe the| apanI nagarI meM pahu~ca
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAraha cakravartI ww~ WLAN kara bharata cakravartI ne senApatiratna, gRhapatiratma, varddhakiratna, aura purohiratna kA satkAra kiyA, sUpakAroM, aThAraha zreNI-prazreNI tathA rAjA Adi ko sammAnita kiyA / usake bAda ve aneka RtukalyANikAoM, janapadakalyANikAoM aura vividha nATakoM se veSTita strIratna ke sAtha Ananda pUrvaka jIvana yApana karane lge| ___eka dina bharata ne apane senApati Adi ko bulAkara mahArAjyAbhiSeka racAne kA Adeza diyA / abhiSekamaNDapa meM abhiSeka Asana samAyA gyaa| isake Upara bharata cakravartI pUrva kI ora mukha karake AsIna hue| mAMDalika rAjAoM ne bharata kI pradikSiNA kara jaya vijaya se unhe vadhAI dii| senApati, purohita, sUpakAra zreNI-prazreNI Adi ne unakA abhiSeka kiyA tathA unheM hAra, aura mukuTa Adi vahumUlya AbhUSaNa pahanAye / nagarI meM Ananda maMgala manAyA jAne lgaa| bharata ke cakravartI banane ke bAda unakI dRSTi apane 99 bhAiyoM para par3I / unhoMne apanI AjJA manavAne ke liye eka eka dUta 99 bhAiyoM ke pAsa bheje / dUtoM ne jAkara unase kahA ki yadi Apa apane rAjya kI rakSA cAhate haiM to bharata cakravartI kI AjJA zirodhArya kara unakI AdhInatA svIkAra kreN| dUtoM kI bAta sunakara vAhubali ke sivAya anya mahAnave bhAI eka sthAna para ekatra hue aura Apasa meM socane lage ki apane pitA bhagavAna RSabhadeva ne jisaprakAra bharata ko usake hisse kA rAjya diyA hai usI prakAra hameM bhI apane apane hisse kA rAjya diyA hai| aisI sthiti meM bharata ko hamArA rAjya chInane kA yA hamase AjJA sanavAne kA kyA haka hai / jaisA vaha apane deza kA rAjA hai vaise hama bhI apane apane deza ke rAjA haiM / bharata ko cha khaNDa kA rAjya milane para bhI usakI rAjyalAlasA kama nahIM huI pratyuta vaha hamAre rAjya ko bhI apane rAjya meM milAnA cAhatA hai aura hamase jabaradastI AjJA manavAnA cAhatA hai| kyA hameM bharata kI AdhInatA svIkAra karanI cAhiye yA apanI rAjya kI rakSA ke liye usase
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 Agama ke anamola ratna N yuddha karanA cAhiye / isa sambandha meM hameM apane pitA bhagavAna RSa. bhadeva kI sammati lekara hI kArya karanA caahiye| unase pUche binA hameM kisI prakAra kA kadama na uThAnA cAhiye / isa prakAra vicAra kara ve sabhI jahA~ bhagavAna RSabhadeva virajamAna the, vahA~ Aye aura bhagavAna ko vandana kara unhoMne uparokta sArI hakIkata prabhu se nivedana kii| bhagavAna ne zAntipUrvaka apane putroM kI bAteM sunakara kahA__ "he Aryo ! tuma isa bAharI rAjya lakSmI ke liye itane cintita kyoM ho rahe ho ? yadi kadAcit tuma bharata se apane rAjya kI rakSA karane meM samartha bhI ho jAoge taba bhI anta meM bhAge yA pIche isa rAjyalakSmI ko tumheM chor3anA hI par3egA / tuma dharma kI zaraNa grahaNa karo jisase tumheM aisI mokSa rUpa rAjyalakSmI prApta hogI jise koI nahIM chIna sakatA / vaha nitya, sthAyI aura bhavinAzI hai / bhagavAna ne Age kahAsaMvujjhaha kiM na bujjhaha ? saMbohI khalu pecca dullahA / No hUvaNamaMti rAiNo, No sulabha puNarAvi jIviyaM / / DaharA vuDDA ya pAsaha gambhatthA vi cayaMti mANavA // seNe jaha vaTTayaM hare, evaM Aukhayammi tuTTaI // __ he bhavyo ! tuma bodha prApta kro| tuma kyoM nahIM bodha prApta krte| jo rAtri (samaya) vyatIta hogaI hai vaha phira lauTakara nahIM AtI aura saMyama jIvana phira sulabha nahIM hai| he bhavyo ! tuma vicAra karo ! bAlaka vRddha aura garbhastha manuSya bhI apane jIvana ko chor3a dete haiN| jaise bAja pakSI tItara para kisI bhI samaya jhapaTakara usake prANa haraNa kara letA hai isI prakAra mRtyu bhI kisI samaya acAnaka -prANiyoM ke prANaharaNa kara letI hai| manuSya janma, Arya deza, uttama kula, pAMcoM indriyoM kI paripUrNatA Adi bAtoM kA bAra bAra milanA bar3A durlabha hai ataeva tuma saba samaya rahate zIghra hI bodhi prApta karane kA prayatna kro| /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 297 bhagavAna kA upadeza sunakara unheM vairAgya utpanna hogayA / rAjapATa chor3akara bhagavAna ke pAsa una 98 bhAiyoM ne dIkSA grahaNa kara lii| anta meM kevalajJAna-kevaladarzana prApta kara mokSa prApta kiyaa| vAhuvalI bharata ko sUcanA vAhubalI ke pAsa bhI pahu~cI / vAhubalI bar3e zaktizAlI aura vIra rAjA the| unheM bharata ke AdhIna rahanA pasanda nahIM thaa| ve dUta dvArA saMdeza pAkara bar3e Rddha hue aura dRta ko apamAnita kara kahA-"pUjya pitAjI ne jisaprakAra bharata ko ayodhyA kA rAjya diyA hai, usI prakAra mujhe takSazilA kA rAjya diyA hai| jo rAjya mujhe pitAjI se prApta huA hai use chInane kA adhikAra bharata ko nahIM hai| jAo, tuma apane svAmI bharata se kahado ki vAhubalI bharata ke zAsana meM rahane ke liye taiyAra nahIM hai|" dUta kI bAta sunakara bharata ne vizAla senA ke sAtha vAhuvalI para car3hAI kara dii| vAhubalI ne bhI apanI senA ke sAtha Akara sAmanA kiyA / eka dUsare ke rakta kI pyAsI banakara donoM senAe~ maidAna meM Akara DhaTa gii| eka dUsare para AkramaNa karane ke liye senAeM AjJA kI pratIkSA karane lgii| ___saudharmendra ne jaba donoM mahAvaliyoM ko yuddha ke maidAna meM yuddha ke liye taiyAra dekhA to unake pAsa Akara yaha kahA "Apa donoM nigI svArtha ke liye senA kA saMhAra kyoM karane jA rahe haiM ! agara Apa ko lar3anA hI hai to donoM Apasa meM lar3akara hAra-jIta kA phaisalA kara leM / vyartha kA mAnava-saMhAra karane se kyA phaaydaa|" donoM bhAiyoM ko indra kI vAta pasanda aagii| donoM ke bIca dRSTi-yuddha, vAgyuddha aura muSTi-yuddha honA nizcita huA / pahale ke cAra yuddho meM vAhubalI kI jIta huI, phira muSTi-yuddha kI bArI AI / vAhuvalI ko bhujAoM meM bahuta bala thA / use apanI vijaya meM vizvAsa thA / usane bharata ke muSTi-prahAra ko saha liyA / isake bAda svayaM prahAra karane ke liye
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 Agama ke anamola ratna bAhubalI ne muThThI uThAI to indra ne socA bAhubalI bar3e zaktizAlI vyakti haiM / bAhubalI ke prahAra se bharata jamIna meM gar3a jAyeMge aura yaha cakravartI pada ke liye lAMchana hogA / unhoMne bAhubalI kI muThThI ko Upara hI pakar3a liyA aura kahA-'bAhubalI ! yaha kyA kara rahe ho ! bar3e bhAI para hAtha uThAnA kyA tumheM zobhA detA hai ? tuccha rAjya ke liye krodha ke vazIbhUta hokara tuma kitanA vaDA anartha kara rahe ho ise soco to sahI / " bAhubalI kI muTThI uThI kI uThI raha gaI / unake mana meM pazcAttApa hone lgaa| ve mana meM socane lage-"jisa rAjya ke lie isa prakAra kA anartha karanA par3e usa rAjya se kyA lAbha !" yaha soca kara unhone saMyama lene kA nizcaya kiyaa| uThAI huI muThThI se unhoMne paMcamuSTi locakara liyA aura tapa karane ke liye vana meM cale gye| vahA~ jAkara dhyAna lagA liyA / abhI taka unake hRdaya se abhimAna dUra nahIM huA thaa| manameM socA-"mere choTe bhAiyoM ne bhagavAna ke pAsa pahale se hI dIkSA le rakkhI hai / abhI maiM bhagavAna ke pAsa jAU~gA to una bhAiyoM ko namaskAra karanA pdd'egaa| ataH mujhe kevalI banakara hI bhagavAna ke samavazaraNa meM pahu~canA caahie|" yaha soca ve ghane jagala meM dhyAna karane lge| nirjala aura nirAhAra dhyAna karate hue eka varSa bIta gyaa| sAre zarIra para latAe~ chaagii| paMchiyoM ne unake zarIra para apane ghausale banA DAle, kintu ahaMbhAva liye hue tapasvI bAhubalI nizcala dhyAna meM lIna hI rahe / - vAhubalI kI yaha avasthA dekhakara bhagavAna RSabhadeva ne unheM samajhAne ke liye sAdhvI brAhmI aura sundarI ko unake pAsa bhejA / donoM sAdhviyoM ne latAoM se AcchAdita bAhubalIjI ko khoja nikAlA bhaura pAsa meM Akara kahane lagIM--
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 299 "vIrA mArA gaja thakI Utaro gaja caDhayAM kevala na hosI re|| vandhava gaja thakI Utaro, brAhmI sundarI ima bhAkhe re" bharanI bahanoM ke upAlambhapUrNa zabda sunakara bAhubalI cauka pdd'e| mana hI mana kahane lage-"kyA maiM sacamuca hAthI para baiThA huuN| hAthI ghor3e, rAjya, parijana Adi saba ko chor3akara hI mane dIkSA lI hai / phira hAthI kI savArI kaisI ? hA~ samajha meM bhAyA / maiM ahaMkAra rUpI hAthI para baiThA huuN| merI bahaneM ThIka kaha rahI haiN| maiM ktine bhrama meM thA / choTe aura bar3e kI kalpanA to sAMsArika jIvoM meM hai| AdhyAtmika jagata meM vahI bar3A hai jisane AtmA kA pUrNa vikAsa kara liyA hai / merI bhAtmA me ahaMkAra Adi aneka doSa haiM aura mere anuja unase mukta haiM. ataH mujhe unheM namaskAra karanA hI caahiye| yaha soca bAhuvalI ne bhagavAna RSabhadeva ke pasa jAne ke liye eka paira bhAge rakhA / itane meM unake cAra ghanaghAtI karma naSTa ho gaye / bAhuvalI kevalI ho gye| devoM ne puSpavRSTi kii| cAroM aura jaya jayakAra hone lagA / donoM bahane bhagavAna ke pAsa lauTa aaii| bAhuvalI devalI pariSada meM jA virAje / anta meM unhoMne mokSa prApta kiyA / bharata cakravartI ne apane 99 bhAiyoM ke rAjya ko bhI apane AdhIna kara liyA / bharata cakravartI ke caudaharatna, navanidhAna, battIsa hajAra mukuTavandha rAjA, 84 lAkha ghor3e, 84 lAkha ratha, 84 lAkha hAthI, 96 karor3a paidala sainya, vattIsa hajAra deza, 48 hajAra paTTana, 32 hajAra bar3e nagara, 99 hajAra droNa, 16 hajAra yakSa, 64 hajAra antaHpura the| isa prakAra vizAla vaibhava kA upabhoga karate hue bharata cakravartI ne 6 lAkha pUrva vyatIta kiye|
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 Agama ke anamola ratna www wwwwwwwww eka dina snAnAdi kara vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho bharata mahArAja Adarza bhavana (zIza mahala) meM gye| mahala meM jAkara ratna siMhAsana para ArUr3ha hue / darpaNa meM apane rUpa sauMdarya ko dekhane lage / acAnaka unake eka hAtha kI aMgulI meM se a~gUThI nIce gira pdd'ii| dUsarI aMguliyoM kI apekSA vaha asundara mAlUma hone lagI / bharata ko vicAra AyA ki kyA ina bAharI AbhUSaNoM se hI merI zobhA hai ? unhoMne dUsarI aMguliyoM kI aMgUThiyoM ko bhI utAra diyA aura yahA~ taka ki mastaka kA mukuTa Adi saba AbhUSaNa utAra diye / patra rahita vRkSa jisa prakAra zobhAhIna ho jAtA hai usI prakAra vastra aura alaMkAroM se rahita sArA zarIra asundara lagane lagA / apane zarIra kI isa prakAra azobhA ko dekhakara mahArAja vicArane lage, "AbhUSaNoM se hI zarIra kI zobhA hai / yaha isakI kRtrima zobhA hai / isakA asalI svarUpa to kucha aura hI hai| yaha anitya evaM gabhvara hai / mala mUtrAdi azuci 'padArthoM kA bhaNDAra hai / isa anitya zarIra kI zobhA bar3hAne kI apekSA AtmA kI zobhA baDhAnA hI sarvazreSTha hai|'' isa prakAra anitya bhAvanA karate hue bharata mahArAja kSapaka zreNI meM ArUr3ha hue| car3hate hue pariNAmoM kI prabalatA se ghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna-kevaladarzana prApta kiyaa| devoM ne bhAkara bharata kevalI ko sAdhu ke aughA muMhapattI Adi upakaraNa diye / bharata kevalI hokara pRthvI para vicarane lage / gRhastha liMga meM kevalajJAna prApta karane vAle Apa prathama cakravartI the / bharata kevalI ke sAtha eka hajAra rAjAoM ne bhI cAritra grahaNa kiyaa| anta meM 81 lAkha pUrva kI Ayu samApta kara bharata kevalI ne mokSa pada prApta kiyaa| 2. sagara cakravartI vinItA nagarI meM bhagavAna ajitanAtha ke pitA jitazatru rAjA ke laghu bhrAtA sumitravijaya the / rAjA sumitravizya kI rAnI kA nAma vaijayantI apara nAma yazomatI thaa| mahArAnI yazomatI ne eka rAtri meM
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI caudaha mahAsvapna dekhe / svapna dekhakara vaha jAgRta huI / usane apane pati se svapna kA phala puuchaa| uttara meM sumitravijaya ne kahA-priye ! tuma cakravartI putra ko janma dogI / garbha kAla pUrNa hone para mahArAnI vaijayantI ne mAgha zukla aSTamI ke dina eka putra-ratna ko janma diyaa| vAlaka kA nAma 'sagarakumAra' rakhA gayA / sagarakumAra kalAcArya ke pAsa rahakara vidyAdhyayana karane lgaa| vaha alpakAla me samasta kalAoM meM pAraMgata ho gayA / sagarakumAra ne zaizava se yauvana avasthA meM praveza kiyA / bhagavAna ajitanAtha ke rAjA banane ke bAda use yuvarAja pada milA / rAjA ajitanAtha aura yuvarAja sagara rAjya kA uttama rIti se saMcAlana karane lge| bhagavAna ajitanAtha ne apanI dIkSA ke samaya yuvarAja sagara ko samasta rAjya kA bhAra sauMpa diyA / sagarakumAra nyAya nIti se samasta rAjya kA saMcAlana lge| eka samaya sagara rAjA kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| sagara ne cakraratna kI utpatti ke upalakSa meM bar3A utsava mnaayaa| sagara ne cakraratna kI sahAyatA se bharatakSetra ke chahoM khaNDa para vijaya prApta karane kA nizcaya kiyA / tadanusAra unhoMne vizAla caturaMgiNI senA ko sajAyA aura cakraratna ke sAtha vijaya yAtrA para cala pdd'e| vinItA se ve magadha kI ora bar3he / magadha para vijaya prApta kara varadAma prabhAsa, gaMgA, sindhu vaitADhya ityAdi dezoM ko jItakara tamisrA guphA ke pAsa Aye / vahA~ meghamAlIdeva kI sahAyatA se tamisrA guphA ke mArga se hote hue mUla himAdri khaNDa prapAta Adi sthAnoM para vijaya prApta kara Arava, varcara Adi mleccha dezoM ko bhI jIta liyA / isa prakAra bhArata ke chahoM khaNDoM para vijaya prApta kara sagara vinItA lauTa aaye| mArga meM unhoMne vaitATya parvata ke gagana vallabha nagara ke vidyAdhara rAjA sulocana kI putrI 'sukozA' ke sAtha vivAha kiyA / rAjA ne
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna utsava pUrvaka vinItA meM praveza kiyA / nagara kI janatA ne evaM devoM ne rAjA kA digvijaya utsava kiyaa| yaha utsava bAraha varSa taka claa| mahArAja sagara ko devoM ne cakravartI pada para adhiSThita kiyA / mahArAja sagara kI cauMsaTha hajAra rAniyA~ thiiN| unake sAtha sukhabhoga karate hue cakravartI sagara ko sATha hajAra putra hue| unameM jAhanukumAra mukhya thA / eka dina jAnukumAra Adi sATha hajAra putra pitA ke pAsa Aye aura nivedana karane lage 'pUjya pitAjI ! pUrva dizA ke alaMkAra sama mAgadhapatideva, dakSiNa dizA ke tilaka varadAmapati, pazcima dizA ke mukuTa prabhAsapati, pRthvI kI do bhujA sadRza gaMgA sindhu devo, bharata kSetrarUpI kamala, kaNikA, ke samAna vaitAjhyAdikumAra deva tamisaguphA ke adhipati kRtamAla deva, bharata kSetra kI maryAdA ke staMbharUpa himAcala deva, khaNDaprapAta guphA ke adhiSThAyaka nATyamAla deva evaM naisarpa Adi nau RddhiyoM ke adhiSThAyaka nau hajAra devoM para ApakA zAsanAdhikAra ho cukA hai| Apane aisA koI pradeza nahIM chor3A jisa para vijaya karanA zeSa ho| ataH pitAjI Apake dvArA vijita samasta pradeza kI hama yAtrA karanA cAhate haiM / " mahArAja sagara ne apane putroM ko vijita pradeza meM jAne kI AjJA de dii| pitA kI AjJA prAptakara jAnukumAra Adi sATha hajAra putra dezATana ke liye cala pdd'e| vividha dezoM kI yAtrA karate hue sagaraputra aSTApada parvata ke pAsa pahu~ce / aSTApada parvata ke nayana-ramya dRzya ko dekhakara ve bar3e prabhAvita hue| bhagavAna RSabhadeva kI isa nirvANabhUmi aSTApada parvata kI rakSA ke liye unhoMne eka vizAla khAI banAne kA nizcaya kiyA / / __ apane nizcayAnusAra daNDaratna kI sahAyatA se sagaraputroM ne khAI khodanI prAraMbha krdii| khodate-khodate eka hajAra yojana jamIna ke andara gaharI khAI khoda DAlI / jamIna ke bhItara nAgakumAra devoM ke bhavana the|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha cakravartI 303 ve isa khudAI se dharAzAyI hone lage / nAgakumAra bhayabhIta hokara idharaudhara bhAgane lge| yaha dekhakara nAgakumAroM kA rAjA jvalanaprabha atyanta kruddha huA aura sagaraputroM ke pAsa Akara kahane lagA-are duSTo ! Apa bhagavAna ajitanAtha ke bhrAtA sagaracakravartI ke putra hokara bhI yaha anartha kyoM kara rahe haiM / tumhAre isa avicArI kRtya se nAgakumAroM ke bhavana dharAzAyI ho rahe haiN| agara tumheM jIvita rahanA hai to yaha apanA avicArI kRtya banda kara do / nAgarAjA jvalanaprabha kI isa cetAvanI se sagaraputroM ne khAI khodanA vanda kara diyA / jvalanaprabha apane sthAna ko calA gayA / isake bAda jAnukumAra ne apane bhAiyoM se kahA isa khAI ko jala se bhara denA cAhiye aura yaha khAI gaMgA ke jala se hI bharI jA sakatI hai| ataH hameM gaMgA nadI ke pravAha ko badalakara use khAI kI ora lAnA hogA / jAnukumAra kI yaha rAya saba ko pasanda aaii| unhoMne daNDaratna kI sahAyatA se gaMgA kA kinArA tor3a diyA aura usake pravAha ko mor3akara use khAI meM lA chor3A / gaMgA ke jala se samasta khAI jalamaya hogaI / vaha jala pAtAla taka pahu~cA, jisase nAgakumAra devatAoM ke bhavana jala meM Daba gye| nAgakumAra bhayabhIta hokara idhara-udhara bhAgane lage / jvalanaprabha ne jaba yaha dekhA to vaha sagara putroM para atyanta kruddha ho gyaa| vaha nAgarAja, sagaraputro ke pAsa AyA aura apanI bhayakara jvAlA se unheM jalAkara bhasma kara diyA / sATha hajAra sagaraputra mRtyu kI goda meM sadA ke liye sogaye / sagaraputroM kI mRtyu kA samAcAra lekara senApati cakravartI sagara ke pAsa pahucA / usane sagaraputroM ke nAgarAja dvArA bhasmasAt hone kI khabara sunaaii| sATha hajAra putroM kI mRtyu kA samAcAra sunakara sagara cakravartI bar3e duHkhI hue / ve dina-rAta putra viyoga meM zokAkula evaM vyathita rahane lge| mahArAja sagara kA suvuddhi nAmaka maMtrI thA / vaha cakravartI ko vividha prakAra ke upadeza sunAkara unheM sAMtvanA dene lgaa| maMtriyoM ke upadeza sunakara cakravartI kA zoka kucha kama ho gayA /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 Agama ke anamola ratna unheM vAstava meM saMsAra asAra lagane lgaa| unake mana meM vairAgya utpanna ho gayA / unhoMne apane pautra bhagIratha ko rAjya sauMpa diyA aura bhagavAna ajitanAtha ke pAsa dIkSA dhAraNa kara lii| unake sAtha maMtrI sAmantoM ne bhI dIkSA grahaNa kii| dIkSA lekara sagaramuni Atma-sAdhanA karane lge| unhoMne apanI kaThoratama sAdhanA se ghAtIkoM ko naSTa kara diyA aura kevalajJAna prApta kara ve mukta ho gaye / inakI sarvAyu 72 lAkha pUrva kI evaM U~cAI 450 dhanuSa thii| 3. maghavAn cakravatI bharatakSetra meM zrAvastI nAma kI nagarI thii| vahA~ samudravijaya nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI bhadrA nAma kI rAnI thii| narapati rAjA kA jIva praiveyaka vimAna se cavakara mahArAnI bhadrA kI kukSi meM utpanna hubhA / rAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne uttama lakSaNavAle putra ko janma diyA / bAlaka kA nAma maghavA rakhA / maghavA yuvA hue| eka bAra inakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| sAtha hI anya teraha ratna bhI utpanna hue / caudaha ratnoM kI sahAyatA se maghavA ne SaT-khaNDa para vijaya prApta kii| SadakhaNDa jIta kara jaba maghavA vApasa zrAvastI lauTe to devatAoM ne bhApako cakravartI pada se vibhUSita kiyaa| tIna lAkha 90 hajAra varSa taka cakravartI avasthA meM rahane ke bAda maghavA cakravartI ne pravajyA grahaNa kI aura kevalajJAna prApta kara mokSa meM gaye / [dUsarI mAnyatA ke anusAra bhaghavA cakravartI marakara sanatkumAra devaloka meM mahaddhika deva bane / Apane 25 hajAra varSa kumArAvasthA meM, 25 hajAra varSa mAMDalika avasthA meM, dasahajAra varSa digvijaya meM, tIna lAkha 90 hajAra varSa cakravartI pada meM, pacAsa hajAra varSa vrata pAlana meM vyatIta kiye / Apako kula Ayu 5 lAkha varSa kI aura U~cAI 42 // dhanuSa thii| maghavA cakravartI bhagavAna vAsupUjya ke tIrthakAla meM hue the|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha cakravartI 305 4. sanatkumAra cakravartI kurudeza kI rAjadhAnI hastinApura thI / vahA~ zatruoM ko damana karane vAle azvasena nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma sahadevI thaa| jina dharmakumAra kA jIva saudharma devaloka se cyavakara mahArAnI sahadevI ke garbha meM AyA / mahArAnI ne caudaha mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne putra ko janma diyaa| mAtA pitA ne utsavapUrvaka vAlaka kA nAma sanatkumAra rakhA / sanatkumAra vAla se yuvA hue / yuvAvasthA meM sanatkumAra kA vivAha sAketapura ke rAjA surASTra kI putrI sunandA ke sAtha huA / sanatkumAra ne aneka dezoM meM paribhramaNa kara apane parAkrama kA paricaya diyaa| mahArAja azvasena ne putra ke prabala parAkrama ko dekha kara apane rAjya kA bhAra kumAra sanatkumAra ko dekara rAjyAbhiSeka kara diyA aura mahendrasiMha nAmaka usake bAlamitra ko unakA senApati banAyA / isake bAda ve sthavira munivara ke pAsa dIkSita ho ge| nItipUrvaka rAjya kA saMcAlana karate hue mahArAjA sanatkumAra kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| bAda meM anya teraha ratna bho prApta ho gye| unhoMne caudaha ratnoM kI sahAyatA se SakhaMDa para vijaya prApta kii| jaba ve vijayI banakara hastinApura Aye to zakendra kI AjJA se kuvera ne sanatkumAra ke cakravartI pada kA rAjyAbhiSeka kiyA / rAjyAbhiSeka ke upalakSa meM cakravartI samrATa ne bAraha varSa taka prajA ko sabhI prakAra ke kara se mukta kara diyaa| sanatkumAra cakravartI prajJA kA putravat pAlana karane lge| sanatkumAra cakravartI bahuta rUpavAn the| unake rUpa kI prazaMsA bahuta dUra dUra taka phaila cukI thii| unake rUpa ko dekhane ke liye loga dUra dUra se Ate the /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna eka bAra indra ne apanI saudharma sabhA meM sanatkumAra cakravartI ke rUpa kI prazaMsA karate hue kahA-devo ! jaisA rUpa cakravartI sanatkumAra kA hai vaisA kisI manuSya kA yA deva kA bhI nahIM hai !" indra kI yaha bAta vijaya aura vaijayanta nAmake do devoM ko acchI nahIM lgii| unhoMne socA, pRthvI para utarakara hameM indra kI isa bAta kI parIkSA karanI cAhiye / ye donoM deva sanatkumAra kA rUpa dekhane ke liye pRthvI para utara Aye aura vRddha brAhmaNa ke rUpa meM ve sanatkumAra cakravartI ke pAsa Aye / usa samaya sanatkumAra cakravartI snAna ghara meM jA rahe the| unheM dekhakara brAhmaNoM ne unake rUpa kI bahuta prazaMsA kI / apane rUpa kI prazaMsA sunakara sanatkumAra ko bar3A abhimAna huaa| unhoMne brAhmaNoM se kahA, "tuma loga abhI mere rUpa ko kyA dekha rahe ho ? jaba mai snAnAdi kara vastrAbhUSaNoM se susajjita hokara rAjasabhA meM siMhAsana para vaihU~ tava tuma mere rUpa ko dekhanA / snAnAdi se nivRtta hokara java sanatkumAra siMhAsana para jAkara baiThe taba una brAhmaNoM ko rAjasabhA meM upasthita kiyA gayA / brAhmaNoM ne kahA"rAjan ! tumhArA rUpa pahale jaisA nahIM rahA / " rAjA ne kahA"yaha kaise ?" brAhmaNoM ne kahA-"Apa apane muha ko dekhe / usake andara kyA ho rahA hai ? " rAjA ne pIkadAnI meM thUka kara dekhA to usameM asaMkhya kIr3e bilavilAhaTa kara rahe the aura usameM mahAna durgandha A rahI thii| cakravartI kA rUpa sambandhI abhimAna cUra ho gayA / unheM zarIra kI mazuci kA bhAna ho gayA / ve vicArane lage"zarIra roga kA ghara hai| isameM aneka ghRNita vastue~ bharI huI haiN| jisa prakAra dImaka kIr3A kASTha ko bhItara hI bhItara khAkara khokhalA banA detA hai, usI prakAra zarIra meM se utpanna roga sundara zarIra ko vidrUpa banA dete haiM / " isa prakAra azuci bhAvanA bhAte hue sanatkumAra cakravartI virakta ho gaye aura apane putra ko rAjyabhAra sauMpa kara vinayadhara bhAcArya ke pAsa dIkSita ho gaye / sanatkumAra ke dIkSita
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha cakravartI 307 hokara Ate hI unake pIche unakA parivAra bhI cala nikalA / lagabhaga chaha mahIne taka pIche pIche phirane ke bAda parivAra ke loga hatAza hokara lauTa Aye / sanatkumAra muni vele bele kA pAraNA karane lge| nIrasa AhAra ke kAraNa tathA pUrvajanma ke azubhakarmoM ke udaya se unake zarIra meM solaha mahAroga utpanna ho gaye / rogoM ko azubha karma kA udaya mAnakara ve kabhI auSadhopacAra nahIM krte| isa prakAra roga pariSaha ko sahana karate hue sAtasau varNa vyatIta ho gae / tapa ke prabhAva se sanatkumAra muni ko aneka labdhiyA~ prApta ho gii| zakrendra ne eka bAra apanI devasabhA meM kahA, "sanatkumAra muni utkRSTa tapasvI aura sacce sAdhaka haiM / unake zarIra meM asahya roga utpanna ho gae haiM to bhI ve unakA pratikAra nahIM karate / yadyapi unake pAsa rogopazamanI aneka labdhiyAM haiM phira bhI ve usakA upayoga nahIM krte| do deva isa bAta ko parIkSA karane ke lie vaidya ke rUpa meM sanatkumAra muni ke pAsa Ae aura roga miTAne ke lie auSadhI lene kA Agraha karane lage 1 muni ne vaidyoM se kahA-- "vaidyo ! kyA tuma jarA maraNa jaise rogoM ke miTAne meM samartha ho ? mai bhAva rogoM kI cikitsA cAhatA huuN| dravya rogoM ko miTAne kI davA to mere pAsa bhI hai|" yaha kaha kara muni ne apanA thUka zarIra para lagAyA jisase unakA zarIra niroga ho gyaa| teja aura kAnti se camaka uThA / yaha dekhakara donoM deva muni ko namaskAra kara bolemaharSi ! indra ne Apake tapa veja aura vairAgya kI jaisI prazaMsA kI thI sacamuca Apa vaise hI haiM / ApakA jIvana dhanya hai| yaha kaha kara deva apane sthAna cale gye| __eka lAkha varSa kA saMyama pAlana karake mApane ghanaghAtI karma kA kSaya kiyA aura vevalajJAna-kevaladarzana prApta kara mokSagAmI hue| dUsarI mAnyatAnusAra sanatkumAra cakravartI sanatkumAra nAma ke tIsare devaloka meM utpanna hue|
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 Agama ke anamola ratna sanatkumAra muni 50000 varSa kumArAvasthA meM, 50000 varSa mANDalika avasthA meM, 10000 digvijaya meM, 90000 varSa cakravartI pada meM evaM 100000 varSa saMyama meM isa prakAra kula 300000 varSa kA Ayu pUrNa karake mokSa meM gaye / ye 41 // dhanuSa U~ce the / 5- cakravartI zAntinAtha ke liye dekhie 16veM tIrthakara bhagavAna zAntinAtha |pR083 6-ve cakravartI kunthunAtha ke lie dekhiye bhagavAna kunthunAtha / ' pR0107 7-ve cakravartI aranAtha ke liye dekhiye bhagavAna bhrnaath| pR0109 8. mubhUma cakravatI jamadagni nAma ke eka tApasa ne nemikakoSTaka ke rAjA jitazatru kI kanyA reNukA ke sAtha vivAha kiyaa| RtukAla honepara jamadagni ne reNukA se kahA- mai tere liye eka aise caru kI sAdhanA karUMgA ki jisase tere garbha se aisA putra utpanna ho, jo sarvazreSTha brAhmaNa ho / " isa para reNukA ne kahA-hastinApura ke rAjA anantavIrya kI rAnI merI bahina hotI hai usake lie bhI Apa aisA caru sAdhe ki jisase usake garbha se eka sarvazreSTha kSatriya putra kA janma ho / jamadagni ne donoM caru kI sAdhanA kI aura donoM caru reNukA ko de diye / reNukA ne vicAra kiyA-"mai kSatriyAnI hote hue bhI tApasa jamadagni ke sAtha rahakara banavAsI bana gaI huuN| brAhmaNa caru khAne se vanavAsI brAhmaNa hI mere udara se paidA hogA isase acchA yahI hai ki mai eka zreSTha kSatriyaputra ko janma huuN|" yaha soca usane kSatriya caru khA liyA aura apanI bahana ko brAhmaNa cara de diyaa| donoM ko eka eka putra huaa| reNukA ne apane putra kA nAma rAma aura usakI bahana ne apane putra kA nAma kRtavIrya rakhA / eka vidyAdhara ne prasanna hokara rAma ko parazu vidyA dii| rAma ne use siddha kii| vaha vidyA-siddha parazu sadaiva apane pAsa rakhatA thA ataeva use sabhI loga parazurAma kahane lage /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAraha cakravartI eka vAra reNukA apanI bahana ko milane ke lie hastinApura gaI / reNukA ke rUpa ko dekhakara anantavIrya usa para mohita hogayA haivaha usake sAtha kAma krIr3A karane lagA phalasvarUpa reNukA ko garbha raha gyaa| garbhakAla ke pUrNa hone para use eka putra kI prApti huii| kucha dinoM ke bAda reNukA apane jAraja putra ko lekara punaH pati ke Azrama lauTa aaii| apanI mAtA kI vyabhicAra vRtti dekhakara parazurAma atyanta kruddha humA / usane jAraja putra ke sAtha apanI mAtA reNukA kI parazu se hatyA krdii| anantavIrya ko jaba yaha samAcAra milA to vaha parazurAma para var3A kruddha huA / apane cune hue sainikoM ko sAtha le vaha jamadagni ke Azrama meM pahu~cA / usa samaya kAryavaza parazurAma anyatra calA gayA thaa| anantavIrya ne jamadagni ko tathA Azrama vAsiyoM ko mArA piittaa| Azrama ko naSTa kara aura unakI tamAma gAyoM ko lekara calA gyaa| parazurAma jaba vApasa lauTA to usane apane ujar3e hue mAzrama ko dekhA / use anantavIrya ke isa dussAhasa para atyanta krodha AyA / aodhamUrti parazurAma anantavIrya ko sajA dene ke lie cala pddaa| rAste meM hI usane anantavIrya ko aura usake sAthiyoM ko eka eka karake mAra ddaalaa| apanI gAyoM ko lekara vaha punaH apane Azrama lauTa aayaa| anantavorya kI mRtyu ke bAda usakA putra kRtavArya hastinApura kA rAjA banA / kRtavIrya kA rAjakumArI tArA ke sAtha vivAha huA rAnI tArA ke sAtha sukhapUrvaka kRtavIrya rAjya kA saMcAlana karane lgaa| __kAlAntara meM rAnI tArA garbhavatI huI / bhUpAlamuni kA jIva mahAzuka vimAna se cavakara mahArAnI tArA ke udara meM utpanna huaa| mahArAnI tArA ne 14 mahAsvapna dekhe / eka bAra kRtavIrya ne apanI mAtA ko apane pitA kA hAla puuchaa| usane kahA-putra ! jamadagni ke putra parazurAma ne tere pitA kI hatyA kara dI thii| jaba usane yaha sunA to vaha parazurAma para atyanta kruddha
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vAvM huA / vaha apanI senA lekara pitR-hatyA kA badalA lene ke lie cala par3A / vaha jamadagni ke Azrama meM pahu~cA / usa samaya parazurAma kisI kAryavaza anyatra cale gaye the / kRtavIrya ne jamadagni ko mAra DAlA aura usake Azrama ko sampUrNataH naSTa kara calA gayA / ___krodhamUrti parazurAma ne yaha sunA to vaha hastinApura AyA aura parazu ghumA ghumA kara kSatriyoM kA saMhAra karane lagA / vaha rAjamahala meM ghusA aura usane apane pitR hatyAre kRtavIrya ko parazu se mAra ddaalaa| parazurAma kI saMhAra-lIga dekhakara garbhavatI tArA rAnI guptamArga se bhAga gaI / calate calate vaha eka tApasa Azrama meM phuNcii| vahA~ ke kulapati ne use Azraya diyaa| use eka gupta bhUmigRha meM rahane ke lie sthAna de diyA / mahArAnI tArA bhUmigRha meM rahakara garbha kA pAlana karane lagI / krodhamUrti parazurAma tArA ko khojatA huA kulapati ke Azrama meM pahu~yA parantu vahA~ use patA nahIM lagane se vaha vApasa hastinApura aayaa| vaha hastinApura kA rAjA bana gyaa| usane cuna cunakara kSatriyoM kA saMhAra prAraMbha kara diyaa| sAta bAra usane pRthvI ko kSatriya-zUnya banA diyA / idhara mahArAno ne bhUmigRha meM eka vIra putra ko janma diyA / bhUmigRha meM janma hone se bAlaka kA nAma subhama rakhA / kulapati ne bAlaka ko saba prakAra kI zikSA dI aura use vIra kSatriya banAyA / vaha yuvA hubhA / usane vaitADhyaparvata para rahane vAle rAjA meghanAda kI putrI padmazrI ke sAtha vivAha kiyA / vaha apane zvasura ke sAtha rahane lgaa| usane rAjanIti meM kuzalatA prApta karalI / eka bAra parazurAma ne eka bhaviSyavettA se pUchA-merI mRtyu kisase hogI ? uttara meM usane kahA-"Apane jina kSatriyoM ko mArakara unakI dADhAoM ko thAla meM bhara rakhA hai vaha thAla jisa vyakti ke sparza se khIra bana jAyago usI vyakti se tumhArI mRtyu hogii|" bhaviSyavettA se yaha sunakara usane apane vairI kA patA lagAne ke lie eka dAnazAlA kholI
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha cakravartI usa dAnazAlA meM eka ucca Asana para dADhAbhoM kA thAla rakhA aura usa para vIra sainikoM kA paharA baiThA diyA / unako yaha sUcanA dI ki jaba kisI vyakti ke sparza se yaha dADhAaiM khIra bana A~ya to turanta mujhe sUcita karanA / subhUma ne eka bAra apanI mAtA se apanA pUrva vRttAnta sunA / parazurAma ke dvArA pitA kI hatyA va apane rAjya china jAne kI sArI ghaTanA sunakara vaha atyanta kuddha huA / usane pitA kA badalA lene kA nizcaya kiyA / vaha apane zvasura meghanAda ke sAtha hastinApura bhAyA bhaura dAnazAlA meM pahu~cA / usane dADhAoM ko sparza kiyA / subhUma kA hAtha lagate hI dADhAaiM galakara khIra ho gii| subhUma khIra ko pI gayA / yaha dekha sainika subhUma ko mArane ke lie daur3e / meghanAda ne saba ko mAra DAlA / eka sainika parazurAma ke pAsa pahuMcA aura usane dAnazAlA kI sArI ghaTanA kaha sunaaii| parazurAma tatkAla apane vIra sainikoM ke sAtha vahA~ AyA aura parazu ko atyanta kodha ke sAtha subhUma para pheMkA / parazurAma kA nizAnA cUka gayA / subhUma ne usa parazu ko uThA liyA / parazurAma jaba parazu ko chInane ke liye AyA to subhUma ne thAlI ko cakra kI taraha bar3I tejI se dhumAyA aura use parazurAma para de mArA / caka kI taraha thAlI ne parazurAma ke sira ko kATa diyA / parazurAma mara gayA aura subhUma rAjA bana gayA / usakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / usane cakraratna kI sahAyatA se bhAratavarSa ke chaH khaNDa para adhikAra kara liyA / usane 21 bAra pRthvI ko brAhmaNa zUnya banA diyA / vizAla rAjya pAkara subhUma bhogavilAsI vana gyaa| usane apane rAjya meM aneka hiMsA ke kArya kiye / mahAraMbha mahAparigraha aura ghora hiMsA ke pariNAma svarUpa apanI sATha hajAra varSa kI Ayu pUrI kara vaha bharA aura sAtavIM naraka meM narayika ke rUpa meM utpanna huaa| yaha 28 dhanuSa U~cA thaa| yaha cakravartI bhagavAna bharanAtha svAmI ke tIrtha meM humA thaa|
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ w wwwwww 312 Agama ke anamola ratna 9. mahApadma cakravartI kurudeza meM hastinApura nAma vA nagara thA / vahA~ padmottara rAjA rAjya karatA thaa| usakI 'jvAlA' nAma kI rAnI thii| eka bAra rAta ke antima bhAga meM usane apanI goda meM bhAte hue siMha kA svapna dekhA pratApI putra kI utpatti rUpa svapna ke phala ko jAnakara use bahuta harSa huaa| samaya pUrA hone para usane devakumAra ke sadRza putra ko janma diyaa| var3I dhUma dhAma se putra janmotsava manAyA / zubha muhUrta meM vAlaka kA nAma viSNukumAra rakhA gayA / dhIre dhIre vRddhi pAtA huA vaha yuvAvasthA ko prApta hubhA / usake bAda kisI samaya- prajApAla rAjA kA jIva acyuta devaloka se cavakara jvAlArAnI ke garbha meM utpanna huA / usa samaya mahArAnI ne rAtri ke antima prahara meM caudaha svapna dekhe / ucita samaya para mahApadma nAmaka cakravartI putra utpanna huaa| dhIre dhIre vaha bhI yuvAvasthA ko prApta huA / cakravartI ke lakSaNa jAnakara pitA ne usako yuvarAja vanAyA / usI samaya ujjainI nagarI meM zrIdharma nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake namucI nAma kA maMtrI thaa| eka bAra munisuvratasvAmI ke ziSya suvratAcArya aneka muniyoM ke sAtha vicarate hue vahA~ pdhaare| nagarI ke loga sajadhaja kara Ane lage / rAjA aura maMtrI apane mahala para car3hakara unheM dekhane lage / rAjA ne namuci se pUchA--kyA loga akAla yAtrA ke liye jA rahe hai ? namuci ne kahA, "mahArAja ! Aja suvaha maine sunA thA ki udyAna meM kucha zramaNa Ae hai" rAjA ne kahA"calo hama bhI caleM / " maMtrI ne uttara diyA-vahA~ Apa kisaliye jAnA cAhate haiM ? dharma sunane kI icchA se to vahA~ AnA ThIka nahIM hai, kyoMki veda vihita sarvasammata dharma kA upadeza to hama hI dete haiM / rAjA ne kahA, yaha ThIka hai ki Apa dharma kA upadeza dete
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 313 haiM, kintu mahAtmAoM ke darzana karanA cAhie aura yaha jAnanA cAhiye ki ve kaise dharma kA upadeza dete haiN| ___ maMtrI ne jAnA maMjUra karake kahA, bhApa vahA~ madhyastha hokara caiThiyegA / maiM unheM zAstrArtha meM jItakara niruttara kara duuNgaa| ____rAjA aura maMtrI sAmantoM ke sAtha unake pAsa gae / vahA~ dharma dezanA dete hue AcArya suvrata ko dekhA / pragAma karake ve ucita sthAna meM para baiTha gaye / akasmAt namuvi matro ne AcArya ko parAjita karane ke uddezya se abahelanA-bhare zabdoM meM prazna pUchane zurU kie / AcArya ke eka laghu ziSya ne una saba kA uttara dekara maMtrI ko cupa kara diyA / sabhA ke bhItara isa prakAra niruttara hone para namuci ko bahuta curA lagA / sAdhuoM para dveSa karatA huA vaha rAta ko talavAra nikAla kara unheM mArane AyA / zAsanadeva ne use stambhita kara diyA / prAtaH kAla rAjA aura nagara jana isa Azcarya ko dekhakara cakita ho gaye / muni ke samIpa Akara dharma kathA sunane ke bAda unhoMne jinadharma ko aMgIkAra kara liyA / namuci isa apamAna se duHkhI ho kara hastinApura meM calA gyaa| vahA~ mahApadma rAjA kA maMtrI bana gayA / usI samaya siMhabala nAma kA duSTa sAmanta deza meM upadrava macA rahA thA / viSama durga ke kAraNa use pakar3anA bar3A kaThina ho gyaa| rAjA mahApadra ne namuci se pUchA-siMhavala ko giraphtAra karane kA koI upAya jAnate ho ? namuci ne uttara diyA-hA jAnatA huuN| usane vahA~ jAkara apanI kuzalatA se siMhabala ke durga ko tor3a diyA aura use giraphtAra kara liyA / rAjA ne saMtuSTa hokara use vara mAMgane ko kahA / matrI ne uttara diyA-java mai mAMgUM tapa denA / yuvarAja mahApadma kisI kAraNa se nArAja hokara bhadavI meM calA gayA / vahA~ eka Azrama meM ThaharA usI samaya caMgA ke rAjA janamejaya
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 - Agama ke anamola ratna M kA kAla narendra ke sAtha yuddha huA / janamejaya hArakara bhAga nikalA usakA parivAra bhI idhara udhara bhAga gayA / janmejaya kI nAgavatI nAmaka putrI se utpanna huI usakI dauhatrI madanAvalI bhAgatI huI usI Azrama meM phuNcii| vahA~ mahApadma aura bhadanAvalI meM eka dUsare ko dekhate hI sneha ho gayA / kucha dinoM bAda mahApadma Azrama se ravAnA hokara sindhunada' nAmaka nagara meM pahu~cA / vahA~ udyAnikA mahotsava manAyA jA rahA thA / itane meM eka matavAlA hAthI vandhana tor3akara bhAga niklaa| sabhI strIpuruSa bhayabhIta hokara idhara udhara daur3ane lage / mahApadma ne use pakar3akara staMbha se bA~dha diyA / yaha bAta vahAM ke rAjA ko mAlama par3I / usane sArA hAla jAnakara usake sAtha 100 kanyAoM kA vivAha kara diyA kintu mahApadma ke manameM madanAvatI basI huI thii| eka bAra vaha rAtri meM sukha pUrvaka soyA huA thA usI samaya koI vidyAdharI use uThA le gaI / nIMda khulane para usane apaharaNa kA kAraNa batA diyA aura use vaitAtya parvata para base hue sUrodaya nagara meM le gaI / vahA~ indradhanuSa nAma ke vidyAdhara rAjA ko sauMpa diyA / indradhanuSa ne zrIkAntA nAmaka bhAryA se utpanna huI apanI putrI jayakAntA kA vivAha usake sAtha kara diyA / jayakAntA ke vivAha se usake mamere bhAI gaGgAdhara aura mahIdhara mahApadma para kupita ho gaye / unheM yuddha meM jItakara mahApadma vidyAdharoM kA rAjA bana gayA / vaitADhya parvata kI donoM zreNiyoM para usakA rAjya ho gayA / phira usI Azrama meM gayA / vahA~ usane madanAvalI se vivAha kara diyA / vidyAdharoM kA rAjA banakara mahApadma vizAla Rddhi ke sAtha hastinApura meM praviSTa hubhA aura vahA~ jAkara mAtA-pitA tathA bhAI viSNu kumAra ko namaskAra kiyaa| usake Agamana se sabhI ko apAra harNa huA / kucha dinoM ke bAda suvratAcArya haritAnApura meM padhAre / viSNu kumAra aura mahApadma ke sAtha padmottara rAjA vandanA karane gaye / bhaktipUrvaka
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI vandanA karake sabhI ucita sthAna baiTha gaye / AcArya kA upadeza sunakara rAjA aura viSNu kumAra donoM saMsAra se virakta ho gaye / mahApadma ko gaddI para baiThAkara donoM ne sAtha meM dIkSA le lii| kucha dinoM ke bAda padmottara muni ke ghAtIkarma naSTa ho jAne se unheM kevalajJAna utpanna ho gayA bahuta dinoM taka kevala paryAya kA pAlanakara aneka bhavya prANiyoM ko ko prativodha dekara ve siddha, vuddha aura mukta hue| gaho para baiThane ke bAda mahApadma ko cakaratna kI prApti huI tathA kramazaH bhanya teraha ratna bhI utpanna hue / ratnoM kI sahAyatA se unhoMne chahoM khaNDAra vijaya prApta kI / digvijaya kara jaba mahApadma vApasa hastinApura lauTe to devoM ne ApakA cakravartI pada kA mahotsava kiyaa| yaha mahotsava bAraha varSa taka calatA rhaa| mahotsava ke samaya taka mahApadma ne prajA ko kara mukta rkhaa| ve bhAratavarSa ke nauveM cakravartI ke rUpa meM khyAta hue / viSNukumAra muni ne dIkSA lene ke bAda ghora tapasyA zurU kii| unhe vividha prakAra kI labdhiyA~ prApta huii| kucha dinoM bAda suvratAcArya vicarate vicarate punaH hastinApura pdhaare| unheM dekhakara namuci maMtrI kA purAnA virodha jAgRta ho gyaa| badalA lene ke uddezya se usane rAjA padmottara ke diye hue vara ko mAMgA / mahApadma ne use denA svIkAra kara liyA / namuci ne kahA"mai vedokta vidhi se yajJa karanA cAhatA huuN| isaliye kucha dinoM ke liye mujhe apanA rAjya de dIjie / " mahApadma ne pitA ke diye hue vacana ko pUrA karane ke liye maMtrI ko rAjya de diyA aura svayaM apane mahaloM meM jAkara rahane lgaa| namuci ke rAjA banane ke bAda jaina sAdhuoM ko chor3akara sabhI badhAI dene gae / isI chidra ko lekara usane muniyoM ko bulAkara kahA "mere deza ko chor3a do| nagara se abhI nikala jaao| tuma loga gande rahate ho / lokAcAra kA pAlana nahIM karate / sabhI sAdhu mujhe badhAI dene
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 Agama ke anamola ratna ke liye Ae, kintu tuma nahIM bhAe / kyA tuma unase zreSTha ho ? tumheM bahuta ghamaNDa hai / AcArya ne uttara diyA "rAjan ! hamAre na AnekA kAraNa abhimAna yA Apake prati dveSa nahIM hai / sAMsArika sambandhoM kA tyAga hone ke kAraNa jaina muniyoM kA aisA bhAcAra hI hai / sAMsArika lAbha yA hAni meM ve upekSA bhAva rakhate haiM / lokAcAra ke viruddha bhI hamane koI kArya nahIM kiyA / rAjaniyamoM kA ullaMghana karanA hamArA AcAra nahIM hai / Apake rAjya meM hama pavitra saMyamI jIvana kA pAlana kara rahe haiM / aisI avasthA meM hameM nikala jAne ko AjJA denA ThIka nahIM hai / phira bhI yadi Apa aisA hI cAhate haiM to cAturmAsa ke bAda vihAra kara deMge / cAturmAsa meM eka sthAna para rahanA jaina muniyoM kA AcAra hai / namuci ne krodha meM Akara kahA - adhika bAteM banAnA vyartha hai / yadi jIvita rahanA cAhate ho to sAta dina ke andara andara mere rAjya ko chor3akara cale jaao| isake bAda agara kisI ko yahA~ dekhA to saba ko ghAnI meM pilavA diyA jAyegA / namucikA isa prakAra nizcaya jAnakara muni apane sthAna para cale gaye / sabhI ikaTThe hokara socane lage ki aba kyA karanA cAhiye / eka sAdhune kahA- "viSNukumAra muni ke kahane se yaha zAnta ho jAyagA aisI AzA hai / isaliye zIghra hI kisI muni ko unake pAsa bhejanA cAhiye / AcArya ne pUchAaisA kaunasA muni hai jo zaghra se zIghra vahA~ jA sake / eka muni ne uttara diyA, "mai vahA~ jA sakatA hU~ kintu vApisa nahIM AsaketA / " AcArya ne kahA "tuma cache jAo / vApisa viSNukumAra svayaM le bhAyeMge / muni ur3akara meru parvata para pahu~cA jahA~ viSNukumAra muni tAsyA kara rahe the / sArA vRttAnta unheM kahA / usI samaya viSNukumAra muni apanI labdhi ke bala se dUsare muni ko lekara hastinApura pahu~ca gye| AcArya ko vandanA karane ke bAda ve eka sAdhu ko sAtha meM lekara namuci ke pAsa gaye / namuci ko chor3akara sabhI rAjA mahArAjAoM ne unheM vandanA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 317 kI / viSNukumAra ne namuci se kahA, "varSAkAla taka muniyoM ko yahIM Thaharane do bAda meM jaisA kahoge vaisA kara liyA jAyagA / " namuci ne unake kathana kI paravAha kie binA uttara diyA "pAca dina Thaharane kI bhI merI ijAjata nahIM hai / " viSNukumAra ne kahA "nagara se bAhara udyAna meM Thahara jAya !" namuci ne adhika krodhita hote hue kahA "nagara ke udyAna meM Thaharane kI vAta to dUra hai, nIca pAkhaNDiyoM ko mere rAjya se bAhara nikala jAnA cAhiye / yadi jIvita rahanA cAhate ho to zIghra mere rAjya ko chor3a do|" isa para viSNukumAra ko krodha A gyaa| unhoMne kahA "acchA ! kevala tIna paira sthAna de do| namuci ne kahA-"agara itane sthAna se bAhara kisI ko dekhA to sira kATa ddaalNgaa|" viSNukumAra ne vaikriyalabdhi dvArA apane zarIra ko bar3hAnA zurU kiyaa| unake virATra rUpa ko dekhakara sabhI Dara gye| namuci unake pairoM meM gira kara kSamA mAgane lgaa| sakaTa dUra hone para zAnta citta hokara viSNukumAra ne prAyazcita grahaNa kiyA aura phira tapasyA meM laga gye| kucha dinoM ke bAda ghAtIkarmoM kA nAza hojAne para ve sarvajJa aura sarvadarzI ho gaye / mahApadma ne bhI cakravartI pada ko chor3a kara dIkSA grahaNa karalI / ATha karmoM kA kSayakara ke ve mokSa meM gaye / dasahajAra varSa kevalI paryAya meM rahakara viSNukumAra muni bhI siddha hue| mahApadma cakravartI kumAra vaya meM 500 varSa, mAMDalika vaya meM 500 varSa, digvijaya meM 300 varSa, cakravartI pada meM 18700, vrata meM 10000 varSa, kula 30000 varSa kI Ayu bhoNgii| inakI U~cAI 20 dhanuSa thii| 10. hariSeNa cakravartI bharatakSetra meM anantanAtha prabhu ke tIrtha meM narapura nAma kA nagara thaa| vahA~ nayanAbhirAma nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| use vairAgyaH
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna utpanna ho gyaa| usane kisI mahAsthavira ke samIpa dIkSA grahaNa kii| anta meM saMthArApUrvaka deha kA tyAga kiyA aura vaha mara kara sanatkumAra devaloka meM maharddhika deva banA / / ___pAMcAla deza meM kAmpilya nAma kA nagara thA / vahA~ siMha jaisA parAkramI ikSvAkuvaMza-tilaka 'mahAhari' nAma kA vikhyAta rAjA rAjya karatA thaa| use atyanta sadguNI mahiSI nAma kI paTTarAnI thii| nayanAbhirAma muni kA jIva svarga se cavakara mahArAnI mahiSI ke udara meM utpanna huaa| cakravartI ko sUcita karane vAle caudaha mahAsvapna mahArAnI ne dekhe| samaya Ane para mahArAnI mahiSI ne suvarNa kI kAntivAle eka sundara putra ko janma diyA / mAtApitA ne bAlaka kA nAma hariSeNa rakhA / hariSeNa yuvA hue usa samaya unakI UMcAI 15 dhanuSa thI / mahAhari rAjA ne hariSeNa kumAra ko yuvarAja pada para abhiSikta kiyaa| pitA ne samaya Ane para unheM apanA samasta adhikAra de diyA / kucha samaya ke bAda hariSeNa rAjA kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / rAjA ne cakraratna ke utpanna hone para bar3A utsava kiyA / kramazaH purohita, varddhaki, gRhapati senApati Adi teraha ratna bhI utpanna hue / mahArAjA hariSeNa ne caudaharatnoM kI sahAyatA se bharata kSetra ke cha khaNDoM para vijaya prApta kara cakravartIpada prApta kiyA / vijayayAtrA se lauTane ke bAda cakravartI ne digvijaya utsava bAraha varSa taka kiyaa| lambe samaya taka cakravartI pada para rahane ke bAda mokSa ke icchuka hariSeNa ne dIkSA grahaNa kI aura kevalajJAna prApta kara mokSa meM gye| savAtInasau varSa kumArAvasthA meM, savAtInasau varSa mAMDalika avasthA meM, 150 varSa digvijaya meM, ATha hajAra AThasau pacAsavarSa cakravartI pada meM evaM tIna sau varSa dIkSA avasthA meM rhe| bhApakI kula Ayu 10 hajAra varSa kI thI Apa naminAtha ke zAsana kAla meM hue the|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraha cakravartI 11. jaya cakravartI rAjagRha nagara meM samudravijaya nAma ke rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma abhayA thA / abhayA rAnI ne 14 mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne uttama lakSaNavAle putra ko janma diyA / bAlaka kA nAma jayakumAra rakhA / jaya yuvA hubhA / pitAne jaya ko sampUrNa rAjya kA bhAra sauMpa kara dIkSA grahaNa kI / jaya pitA dvArA diye gaye rAjya kA nyAya nIti se pAlana karane lge| eka samaya jaya rAjA kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| kramazaH anya teraha ratna bhI utpanna hue / ratnoM kI sahAyatA se jaya ne bharata ke 6 khaNDa para vijaya prApta kara bharata jaisA vaibhava prApta kiyaa| digvijaya kara vApasa jaba lauTe to devoMne Apako cakravartI pada se vibhUSita kiyA / cakravartI pada kA vAraha varSa taka utsava manAyA gyaa| isa samaya ke bIca unhoMne prajA ko kara mukta kiyA / lambe samaya taka cakravartI kA vaibhava bhogane ke bAda jayacakravartI ne pravajyA grahaNa ko / dIkSA lekara kaThora tapa karate hue Apane ghanaghAtI karma kA kSaya kiyA aura kevalajJAna prApta kiyA / antima samaya meM Apane siddhi prApta kii| 12 brahmadaca Apa kAMpilyapura (paMcAla janapada kI rAjadhAnI) ke rAjA bramha ke putra the| inakI mAtA kA nAma culanI thaa| inake vAlyakAla meM hI pitA kI mRtyu ho cukI thii| mRtyu ke samaya rAjA bramhane apane cAra ananya mitra vArANasI ke rAjA kaTaka, gajapura ke rAjA kaNeradatta, sAketa ke rAjA dIrghapRSTa aura caMpA ke rAjA puSpacUla ko apane putra aura rAjya ke sarakSaNa kI jimmedArI dI thI / ye rAjA loga vArI bArI se rAjya kA sarakSaNa karate the| eka bAra sAketa ke rAjA dIrghapRSTa kAMpilyapura the usa samaya culanI aura dIrghapRSTa meM prema sambadha ho gayA thaa| dIrghapRSTa kI niyata kharAba ho gaI / usane apane rAste ke koTe brahmadatta ko
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ NANA 320 Agama ke anamola ratna naSTa kara dene kA vicAra kiyA / usane culaNI ko yaha batA diyA / culaNI bhI brahmadatta ko mAra DAlane meM sahamata ho gaI / idhara brahmadatta ko bhI apanI mAtA ke vyabhicAra kA patA cala gyaa| usane mAtA ko khUba samajhAyA lekina usakA usa para kucha bhI asara nahIM par3A / rAjA brahma kA maMtrI dhanu thaa| use dIrghapRSTa rAjA kI badanIyata kA patA cala gayA / dIrghapRSTa rAjA ne brahmadatta ko jiMdA jalA DAlane ke lie eka lAkSAgRha kA nirmANa karA diyA / dhanu maMtrI ne pahale hI se usameM eka gupta rAstA banavA diyaa| dIrghapRSTa rAjAne puSpacUla rAjA kI putrI puSpacUlA ke sAtha vivAha karA use lAkSAgRha meM bheja diyA / rAtri ke samaya dIrghapRSTa ne lAkSAgRha kA rAstA banda kara usameM Aga lagA do / brahmadatta pahale ho dhanu ke putra varadhanu ke sAtha gupta rAste se nikala kara bhAga gae / puSpacUlA ke sthAna para eka dAsI ko vahIM rakhA gayA thaa| aba brahmadatta varadhanu ke sAtha anya deza ke lie ravAnA ho gaye / bhAgate hue jaba ve eka ghane jaMgala meM pahu~ce to brahmadatta ko bar3I pyAsa lagI / use eka vRkSa ke nIce biThAkara varadhanu pAnI lAne ke lie gayA / . dIrghapRSTha ko jaba mAlUma huA ki kumAra baMbhadatta lAkSAgRha se jIvita nikala kara bhAga gayA hai to usane cAroM tarapha apane AdamiyoM ko daur3AyA aura Adeza diyA ki jahA~ bhI brahmadatta aura varadhanu mile unheM pakar3akara mere pAsa laao| ina donoM kI khoja karate hue rAjapuruSa uso bana meM pahu~ca gae / jaba varadhanu pAnI lene ke lie eka sarovara ke pAsa pahuMcA to rAjapuruSoM ne use dekha liyA aura use pakar3a liyA / usane usI samaya U~ce svara se saMketa kiyA jisase brahmadatta samajha gayA aura vahA~ se uTha kara eka dama bhAga gayA / ... rAjapuruSoM ne varadhanu ko pakar3a lijA aura use rAjakumAra ke bAre meM pUchA kintu usane kucha nahIM btaayaa| taba ve use mArane pITane
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ baa andhbii lage / vaha jamIna para gira par3A aura zvAsa roka kara niSceSTa bana gyaa| 'yaha mara gayA hai' aisA samajha kara rAjapuruSa use chor3akara cale gye| rAjapuruSoM ke cale jAne ke pazcAt vaha uThA aura rAjakumAra ko DhU~Dhane lagA kintu usakA kahIM patA nahIM lagA / taba vaha apane kuTumbiyoM kI khabara lene ke liye kampilapura kI ora calA / mArga meM use saMjIvana aura nirjIvana nAmakI do auSadhiyA~ prApta huii| Age calane para kampilapura ke pAsa use eka cANDAla milA / usane varadhanu ko sArA vRttAnta kahA aura batalAyA ki tumhAre saba kuTumbiyoM ko rAjA ne kaida kara liyA hai| taba varadhanu ne kucha lAlaca dekara usa cANDAla ko apane vaza meM karake use nirjIvana guTikA dI aura sArI bAta samajhA dii| __ cANDAla ne jAkara vaha auSadhi dhanu mantrI ko dii| usane apane saba kuTumbIjanoM kI bhAMkhoM meM usakA aMjana kiyA jisase ve tatkAla nirjIva sarIkhe ho gaye / una saba ko mare hue jAnakara dISTha rAjA ne unheM smazAna meM le jAne ke lie usa cANDAla ko bhAjJA dI / varadhanu ne jo jagaha batAI thI usI jagaha para cANDAla una saba ko rakha aayaa| isake bAda varadhanu ne Akara una saba kI bhAMkhoM meM saMjIvana guTikA kA aMjana kiyA jisase ve saba svastha ho gaye / sAmane varadhanu ko dekhakara Azcarya karane lage / varadhanu ne unase sArI hakIkata kaha sunaaii| ___ usake bAda varadhanu ne una saba ko apane kisI sambandhI ke yahA~ rakha diyA aura vaha svayaM brahmadatta ko dRr3hane ke liye nikala gayA / bahuta dUra kisI bana meM use brahmadatta mila gayA / brahmadatta varadhanu ko sAtha meM lekara nikalA / usane kAmpilyapura se giritaTaka, cammA, hasthinApura, sAketa, samakTaka, nandi, bhavajhyAnaka, vaMzIprasAda, Adi aneka nagaroM meM paribhramaNa kiyaa| apane paribhramaNa kAla meM usane citra kI putrI citrA, vidyunmAlA aura vidyunmatI, 21
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 Agama ke anamola ratna citraseNa kI putrI bhadrA, panthaka kI nAgayazA, kIrtiseNa kI putrI kIrtimatI, yakSahArilla kI nAgadattA, yazomatI, ratnavatI, cArudatta kI vatsA, RSabha kI zIlA, dhanadeva, vasumitra, sudarzana aura dAruka ina saba baNikoM ke kukkuTa yuddha ke avasara para pustI nAma kI eka kanyA, pota kI putrI piMgalA, sAgaradatta baNika kI putrI dIpazikhA, kAmpilya kI putrI malayavatI, siMdhudatta kI vanarAjI, aura somA, siMdhusena ko vAnIra pradyumnasena kI pratikA aura pratibhA Adi rAjAoM kI kanyAoM ke sAtha vivAha kiyA thaa| harikezA, godattA, kaNerudattA, kaNerupadikA kuMjarasenA, kaNerusenA RSivarddhikA, kurumatI, devI aura rukmiNI ye inakI mukhya paTTarAniyA~ thIM / apane zvazura rAjAoM kI sahAyatA se isane bar3I senA taiyAra kI / varadhanu ko senApati banAyA aura apanI buddhi vIratA aura sAmarthya se aneka dezoM ke rAjAoM ko apane AdhIna kara liyaa| usake bAda vizAla senA ke sAtha brahmadatta ne kAmpilyapura para car3hAI kara dii| dIrghapRSTha rAjA ne bhI apane senA se brahmadatta kA pratikAra kiyA lekina brahmadatta kI vizAla senA ke sAmane Tika nahIM sakA anta meM vaha brahmadatta dvArA mAra DAlA gayA / brahmadatta kAmpilyapura kA rAjA banAyA gyaa| kisI samaya usakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / kramazaH anya teraha ratna bhI utpanna hue usakI sahAyatA se usane cha khaNDa para vijaya prApta kara cakravartI pada prApta kiyA / brahmadatta cakravartI ke pUrvajanma ke bhrAtA muni citta jo purimatAla nagara ke eka dhanADhaya zreSThI ke putra the| apane pUrva janma ke sAthI brahmadatta ko rAjya bhoga meM atyanta Asakta huA dekha ve kAmpilyapura Aye / brahmadatta bhI muni ke samIpa pahu~cA aura unakA upadeza sunane lgaa| citta ne brahmadatta ko apane pUrva janma kA paricaya dete hue kahA-"he brahmadatta ! hama eka janma meM donoM gopAla sAthIthe / municanda nAmaka sAdhu ke samIpa pravrajyA grahaNa kI thii| sAdhuoM ke malIna vastroM se hameM ghRNA thI jisase hama dasapura ke brAhmaNa
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAraha cakravartI 323 www zANDilya kI yazomatI nAmaka dAsI se punarUpa se utpanna hue| yuvAvasthA meM hama donoM sAMpa ke Dasa jAne se mara gaye the, vahA~ se kAliMjara parvata meM hama donoM hiraNa vne| vahA~ bhI hama eka zikArI dvArA mAre gye| vahA~ se mara kara mRtagaGgA ke tIra para haMsa vane vahA~ bhI pAradhi dvArA mAre gaye / vahA~ se hama donoM vArANasI ke bhUtadatta nAmaka cANDAla ke ghara janmeM / merA nAma citta aura tumhArA nAma sambhUta thaa| hama donoM atyanta rUpavAna hone ke sAtha sAtha saMgItajJa bhI the / hamAre saMgIta se nagara ke strI puruSa pAgala se ho jAte the| yahAM taka kI chuAchUta kA bhI loga bhAna bhUla gaye the| rAjA ko yaha sahana nahIM hubhA aura hama donoM ko apane nagara se nikAla diyA / hama donoM vahA~ se eka pahAr3a para se kUdakara marane jArahe the kintu vahA~ eka dhyAnastha muni kA lakSya hamArI bhora gayA unhoMne hameM samajhA kara pravrajyA dI / hama donoM kaThora tapa karane lage vahA~ se hama vihArakara hasthinApura gye| haspinApura meM namuci nAmaka sanatkumAra cakravartI ke maMtrI ne hameM cANDAla putra tamajhakara nagara ke vAhara apane subhaToM dvArA dhakela diyA / usa samaya tuma (saMbhUta) atyanta kruddha hue aura apanI tejolezyA se bhaMyakara agnijvAlA ke sAtha dhUAM nikAlane lge| sanatkumAra cakravartI ghabarA gayA aura vaha apanI rANiyoM ke sAtha aparAdha kI kSamA yAcanA karane bhAyA aura vaha vAra-bAra tumhAre caraNa se apanA mastaka chulAne lagA / sanatkumAra cakravartI ke sarapara vAvanA caMdaNa kA tela lagA huA thaa| usake mastaka kA zItala taila tumhAre caraNa para girate ho tumhArA krodha zAnta hogayA / cakravartI ke divya vaibhava se tuma bahuta AkarSita hogaye aura tumane apane tapa kA nidAna kiyaa| jisake kAraNa tuma isa samaya cakravartI bane ho| tuma ava bhI rAjya bhogoM kA tyAga kara zramaga vano aura janma-maraNa se mukta hokara zAzvata sukha prApta karo / isa para brahmadatta ne citta muni se kahA-hai mune | Apa mere aMtaHpura meM raheM aura rAjyasukha kA anubhava kreN|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 Agama ke anamola ratna isa prakAra aneka praznottara ke bAda bhI muni ke upadeza kA asara usapara kucha bhI nahIM pdd'aa| hArakara muni anyatra vihAra kara gaye / kucha dinoM ke bAda eka brAhmaNa kula ko usane AgrahapUrvaka bhojana karavAyA thA / cakravartI ke bhoja se brAhmaNa parivAra ko atyanta unmAda car3ha gayA thaa| brAhmaNa ko isa bAta para atyanta krodha huA usane eka nizAne vAja gopAlaka se brahmadatta kI donoM AMkhe phor3a dii| isa para brahmadatta atyanta kruddha huaa| usane isakA badalA lene ke lie saikar3oM brAhmaNoM kI AkheM phor3a ddaalii| isa ghanaghora pApI kRtya se va bhogAsakti se sAtasau varSa kI Ayu meM bharakara naraka meM gayA / ___ cakravatiyoM ke viSaya meM sAmAnya jAnakArI- .' cakravartiyoM kI saMkhyA cakravartI 12 haiM / 1 bharata 2 sagara 3 maghavA 4 sanatkumAra 5 zAntinAtha 6 kunthunAtha 7 aranAtha 8 subhUma 9 mahApadma 10 hariSeNa 11 jaya 12 aura brahmadatta / cakravartiyoM ke pitAoM ke nAma 1 RSabhasvAmI 2 sumatibijaya samudravijaya 4 azvasena 5 vizvasena 6 sUrya 7 sudarzana 8 kRtavIrya 9 padmottara 10 mahAhari 11 vijaya 12 aura brahma cakravartitroM kI mAtAoM ke nAma 1 sumaMgalA 2 yazasvatI 3 bhadrA 4 sahadevI 5 acirA 6 zrI 7 devI 8 tArA 9 jAlA 10.merA 11 vaSA 12 cullaNI cakravartiyoM ke janmasthAna 1 vanitA 2 ayodhyA 3 zrAvastI 4-5-6-7-8 hastinApura ( isa nagara meM 5 pA~ca cakravartiyoM kA janma huA thA ) 9 banArasa .10 kAmbilyapura 11 rAjagRha 12 vAmpilyapura cakravartiyoM ke grAma cakravartiyoM ke grAma 96-96 karoDa hote haiN| cakravartiyoM kA vala: kahA jAtA hai ki kuMe Adi ke taTa para baiThe hue cakravartI ko
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAraha cakravartI 325 zrRMkhalA meM bAMdhakara hAthI ghor3e ratha aura paidala Adi sArI senA sahita battIsa hajAra rAjA usa jaMjIra ko khIMcane lageM to bhI ve eka cakravartI ko nahIM khIMca sakate kintu usI jaMjIra ko bAe~ hAtha se pakar3a kara cakravartI apanI tarapha una sabako bar3I AsAnI se khIMca sakatA hai| cakravartiyoM kA hAra pratyeka cakravartI ke pAsa zreSTha motI aura maNiyoM arthAt candrakAnta Adi ratnoM se jar3A huA causaTha lar3iyoM kA hAra hotA hai| cakravartiyoM ke ekendriya ratna pratyeka cakravartI ke pAsa sAta sAta ekendriya ratna hote haiN| apanI apanI jAti meM jo sarvotkRSTa hotA hai vaha ratna kahalAtA hai| ve ye haiM1 cakraratna 2 chatraratna 3 carmaratna 1 daNDaratna 5 asiratna 6 maNiratna 7 kAkiNIratna [bhaSTasuvarNaparimANa hotA hai / yaha ratna cha khaNDa, cAraha krodi(dhAra) tathA aSTa koNa vAlA hotA hai / isakA AkAra lohAra ke airaNa jaisA hotA hai ye sAtoM ratna pRthvI rUpa hai| cakravartiyoM ke sAta paMcendriya ratna 1 senApati 2 gRhapati(bhaMDArI) 3 vardhakI (bar3haI) 4 zAntikarma karAne vAlA purohita 5 strIratna 6 azvaratna 7 hstirtn| __ ina caudaha ratnoM kI eka eka hajAra yakSa deva sevA karate haiM / cakravartiyoM kA varNa zuddha nirmala sone kI prabhA ke samAna unake zarIra kA varNa hotA hai| cakravartiyoM ke strI ratna 1 subhadrA 2 bhadrA 3 sunandA 4 jayA 5 vijayA 6 kRSNazrI 5 sUryazrI 8 padmazrI 9 vasundharA 10 devI 11 lakSmImatI 12 kurumatI cakravartiyoM kI jIvanajhA~kInAma sthiti avagAhanA 1 bharata 84 lAkha pUrva 500 dhanuSa 2 sagara 450 /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna AAAAAN 1 " " 40 35 " " 84 " " 20 // mAma sthiti avagAhanA 3 maghavAn 5 lAkha varSa 12 / / dhanuSa 4 sanatkumAra 3 lAkha varSa 41 // , 5 zAntinAtha 6 kunthunAtha 95 hajAra varNa 7 aranAtha 30 " 8 subhUma 28 // 9 mahApadma 10 hariSeNa 10 , , 15 // 11 jaya 12 // 10 brahmadatta 700 varSa cakravattiyAM kI vijaya paddhati cakravartI pahale madhya khaNDa ko sAdhatA hai, phira senAnIratna dvArA sindhukhaNDa' ko jItatA hai / isake bAda guhAnupraveza nAmaka ratna se vaitAtya parvata kA ullaMghana kara udhara ke madhyakhaNDa ko vijaya karatA hai| bAda meM sindhukhaNDa aura gaMgA khaNDa ko sAdhakara apanI rAjadhAnI meM lauTa AtA hai| gaMgA khaNDa aura sindhu khaNDa kI devI gaMgA aura sindhu devI cakravartiyoM kI sevikA banakara rahatI haiM / cakravartiyoM kI gati-- vAraha cakravartiyoM meM se dasa cakavartI mokSa meM gaye haiN| subhUma aura brahmadatta donoM cakravartI kAmabhogoM meM phaMse rahane ke kAraNa sAtavIM naraka meM ge| rAjyalakSmI aura kAmabhoga ko chor3akara jo cakravartI dIkSA lete haiM ve usI bhava meM mokSa meM yA zreSTha devaloka meM bhI jAte haiN| jo devaloka meM jAte haiM ve arddhapudgala parAvarta ke bAda avazya mokSa meM jAte haiN| cakravartiyoM ke navanidhAna (khajAnA) cakravartI kA pratyeka nidhAna nau yojana vistAra vAlA hotA hai / cakravartI kI sArI sampatti ina nau nidhAnoM meM vibhakta hai| ye sabhI nidhAna devatAoM dvArA adhiSThita haiN| ve isa prakAra haiM
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha cakravartI 327 1-naisarpa nidhi-naye grAmoM kA basAnA, purAne grAmoM ko vyavasthita karanA, khAnoM kA prabandha tathA senA ke par3Ava kA prabandha naisarpa nidhi se hotA hai| . 2-pANDaka nidhi-ginI jAnI vAlI vastu, tathA mApI jAnI vAlI vastuoM kA pravandha karane kA kAma pANDuka nidhi meM hotA hai| 3-piMgala nidhi-AbhUSaNoM kA prabandha karane vAlI nidhi / 4-sarvaratna nidhi-caudaha ratna kA pravandha karane vAlI nidhi / 5-mahApadmanidhi-vastra kA prabandha karane vAlI nidhi / 6-kAla nidhi-kAla jJAna, zilpa aura karma, kRSi Adi kA jJAna karAne vaalii| 7-mahAkAla nidhi-khAnoM se sonA cAMdI ratna Adi ko ikaTThI karane vAlI nidhi / 8-mAnavaka nidhi-cAra prakAra kI daNDa nIti mAnavaka nidhi meM hotI hai| 9-zaMkha nidhi-nRtya, gAna, nATaka, chaMda-racanA, Adi sAhitya kI racanA karane vAlI nidhi / ye nidhiyA~ cakrapara pratiSThita haiM / inakI AThayojana U~cAI nau yojana caur3AI, tathA vAraha yojana lambAI hotI hai| ye peTI ke AkAra kI hotI hai / gaMgA nadI kA mu~ha inakA sthAna hai| inake kivAr3a vaiDUryamaNi ke bane hote haiM / inhIM nAmoM vAle nidhiyoM ke adhiTAtA trAyastriMza deva haiN| cakravartiyoM kA bhojana 1 cakravatiyoM kA bhojana kalyANa bhojana kahalAtA hai| usake viSaya meM aisA kathana AtA hai-roga rahita eka lAkha gAyoM kA dUdha nikAla kara vaha dUdha pacAsa hajAra gAyoM ko pilA diyA jaay| phira una pacAsa hajAra gAyoM kA dUdha nikAla kara pacIsa hajAra gAyoM ko pilA diyA jaay| isa prakAra kramazaH karate hue anta meM vaha dUdha eka gAya ko
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna pilA diyA jaay| phira usa eka gAya kA dUdha nikAla kara uttama jAti ke cAvala DAla kara khIra banAI jAya aura uttamottama padArtha DAlakara use saMskArita kiyA jAya / aisI khIra kA bhojana kalyANa bhojana kahalAtA hai| cakravartI aura usakI paTarAnI ke atirikta yadi . dUsarA koI vyakti usa khIra kA bhojana kara le to vaha usako pacA nahIM sakatA aura usase usako mahAn unmAda paidA ho jAtA hai| cakravartI kA kAkiNIratna pratyeka cakravartI ke pAsa eka eka kAkiNI ratna hotA hai| vaha aSTasuvarNa parimANa hotA hai| suvarNa parimANa isa prakAra batAyA gayA hai-cAra komala tRNoM kI eka sapheda sarasoM hotI hai| solaha sapheda sarasoM kA eka dhAnyamASaphala kahalAtA hai| do dhAnyamAsaphaloM kI eka gucchA (ciramI) hotI hai| pAMca gujAoM (ciramiyoM) kA eka karmamASa hotA hai aura solaha karmamASoM kA eka suvarNa hotA hai / saba cakravartiyoM ke kAkiNI ratnoM kA parimANa eka samAna hotA hai / vaha ratna chaH khaNDa, bAraha koTi (dhAra) tathA ATha koNa vAlA hotA hai| isakA AkAra luhAra ke eraNa sarIkhA hotA hai| bharata ke bAda kramazaH ATha yuga pradhAna rAjAoM ne mokSa prApta kiyA thaa| ve ATha rAjA ye haiM 1 Adityayaza 2 mahAyaza 3 atibala 4 mahAvala 5 tejovIrya 6 kArtavIrya 7 daNDavIrya 8 jalavIrya AgAmI utsarpiNI ke cakravartI . nimna likhita cakravartI AgAmI utsarpiNI meM hoMge (1) bharata (2) dIrghadanta (3) gUDhadanta (4) zuddhadanta (5) zrIputra (6) zrIbhUti (7) zrIsoma (8) padma (9) mahApadma (10) vimalavAhana (11) vipulavAhana (12) ariSTa /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva 1. tripRSTha vAsudeva aura acala valadeva potana nagara meM ripupratizatru nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI mukhya rAnI kA nAma 'bhadrA' thA / eka rAtri meM mahArAnI ne caudaha mahAsvapna meM se cAra mahAsvapna dekhe / garbhakAla ke pUrNa hone para mahArAnI ne zuklavIya bAlaka ko janma diyA / bAlaka kA nAma 'acala' rakhA gayA / rAnI bhadA ke mRgAvatI nAma kI putrI thii| vaha atyanta rUpavatI thii| rAjA ripupratizatru usake rUpa para Asaka ho gayA aura usane usI ke sAtha vivAha kara liyA / rAjA ke isa anIti pUrNa vyavahAra se bhadrArAnI atyanta kruddha huI aura vaha apane putra acala ko sAtha meM lekara dakSinApatha meM gaI aura vahIM mAhezvarapurI nAmaka nagarI basAkara rahane lgii| idhara rAjA kA apanI putrI ke sAtha vivAha karane kAraNa prajApati nAma pdd'aa| prajApati kI rAnI mRgAvatI ne eka samaya rAtri meM caudaha mahAsvapna meM se sAta mahAsvapna dekhe / kAlAntara meM usane eka putra ko janma diyA / usakA nAma tripRSTa rakkhA gayA / tripRSTa yuvA huA / usane apane pratizatru bhazvagrIva ko mAra kara tIna khaNDa kA rAjya prApta kiyA / acalakumAra bhI apane bhAI ke pAsa potanapura A gyaa| tripRSTa ne vAsudeva kI aura acala ne baladeva kI upAdhi prApta kI / donoM bhAiyoM meM agAdha sneha thA / caurAsI lAkha varSa kI bhAyu pUrNa kara trisRSTa vAsudeva sAtavIM naraka meM utpanna huaa| ___ bhAI kI mRtyu se acala baladeva ko atyanta duHkha huA / unhe dharmaghoSa AcArya ke upadeza se vairAgya utpanna ho gayA aura ve unake pAsa dIkSita ho gye| 85 lAkha varSa kI avasthA meM janma jarA se mukta ho unhoMne nirvANa pada prApta kiyA /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 Agama ke anamola ratna wwwwwwwwww ___2. dvipRSTa vAsudeva aura vijaya baladeva saurASTra deza kI dvArikA nagarI meM brahma nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the| unakI umA aura subhadrA nAma kI do rAniyA~ thii| subhadrA rAnI ne caudaha mahAsvapna meM se cAra aura umA rAnI ne sAta mahAsvapna dekhe / donoM rAniyA~ garbhavatI huI / garbhakAla ke pUrNa hone para donoM ne eka eka pratApI putra ko janma diyA / mahArAnI subhadrA se utpanna bAlaka kA nAma vijayakumAra rakhA gayA aura umA se utpanna vAlaka kA nAma 'dvipRSTa' / donoM yuvA hue / unakA zreSTha rAjakanyAbhoM ke sAtha vivAha kiyA gyaa| dvipRSTa kumAra ne tAraka nAma ke prati vAsudeva ko mArakara vAsudeva pada prApta kiyA aura vijayakumAra ne baladeva kA / ye donoM bharata ke tIna khaNDa para zAsana karane lge| kula 74 lAkha varSa kI Ayu bhogakara dvipRSTa marakara chaThI naraka meM utpanna hue| bhAI kI mRtyu se vijaya baladeva ko vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne vijayasUri ke pAsa dIkSA grahaNa kI / kula 75 lAkha varSa kI Ayu samApta kara unhoMne mokSa prApta kiyA / ye bhagavAna vAsupUjya ke zAsana kAla meM hue the / 3. svayaMbhU vAsudeva aura bhadra baladeva bhAratavarSa meM dvArikA nAma kI nagarI thI vahA~ rudra nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / usake rUpa eva sauMdarya se bharapUra suprabhA aura pRthvI nAma kI do rAniyA~ thiiN| suprabhA rAnI ke garbha meM nandisumitra kA jIva anuttara vimAna se cavakara avatarita huaa| mahArAnI ne cAra mahAsvapna dekhe / janma honepara putra kA nAma bhadra rakhA / dhanamitra kA jIva mahArAnI pRthvI ke garbha meM acyuta kalpa se cavakara sAta mahAsvapna ke sAtha AyA / naumAsa aura sAr3he sAta rAtri
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva ke vItane para mahArAnI ne zyAmavarNIya sundara putra ko janma diyA / bAlaka kA nAma svayaMbhU rakhA gayA / donoM bAlaka dUja ke cA~da kI taraha bar3hane lge| bharatakSetra meM nandanapura nAma ke nagara meM samakezarI rAjA kI sundarI nAma kI rAnI se meraka nAma kA pratApI putra huA / yuvA hone para meraka ne bharatArddha para vijaya prApta kI aura atula vala parAkrama se prativAsudeva kA pada prApta kiyA / idhara svayaMbhU aura bhadra bhI tejasvI aura vIra bAlaka the / ina vAlakoM kI parAkrama gAthA sunakara meraka ne socA-kahI ye hI vAlaka mere nAza ke kAraNa na bana jAya / usane apanI samasta senA ke sAtha rudra rAjA para AkramaNa kara diyA / svayaMbhU aura bhadra ne bar3I vIratA ke sAtha meraka kI vIra senA ko mAra bhagAyA / apanI senA ko hatotsAha dekhakara meraka svayaM lar3ane ke liye Age AyA / usane svayaMbhU ko mArane ke liye cakra chodd'aa| cakra svayaMbhU ke pAsa aayaa| svayaMbhU ne usI cakra kI sahAyatA se meraka ko mAra DAlA / svayaMbhU aura bhadra vijayI hue / devoM ne svayaMbhU ko vAsudeva aura bhadra ko valadeva ghoSita kiyA / vAsudeva pada prApta kara svayaMbhU rAjya evaM bhoga meM prasta ho gaye / anta meM AraMbha aura parigraha meM Asakta svayaMbhU vAsudeva sATha lAkha kI Ayu pUrNa kara mare aura chaThI naraka meM utpanna hue / apane bhAI kI mRtyu se bhadra valadeva ko atyanta du.kha humA / antataH saMsAra se virakta ho kara bhadra baladeva ne municandra muni ke pAsa dIkSA grahaNa kii| 65 lAkha varSa kI Ayu samApta kara ve parama pada ko prApta hue / ye vAsudeva aura valadeva vimalanAtha bhagavAna ke zAsana meM hue| 4. puruSottama vAsudeva aura suprabha baladeva caudahave tIrthaGkara anantanAtha ke zAsana kAla meM dvArikA nagarI meM soma nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the| unakI sudarzanA aura sItA
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ anwr 332 Agama ke anamola ratna nAma kI do paTTarAniyA~ thIM / sudarzanA ne cAra mahAsvapna dekhakara 'ekaputra ko janma diyA / usakA nAma suprabha rakhA gayA / kAlAntara meM sItAdevI ne bhI sAta mahAsvapna dekhe aura eka sundara nIlavarNIya putra ko janma diyaa| usakA nAma puruSottama rakhA gayA / donoM bAlaka yuvA hue| donoM kA zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha huaa| donoM bhAIyoM ke bIca pragAr3ha sneha thA / puruSottama ne apane pratizatru madhu ko mArakara tIna khaNDa para vijaya prApta kii| puruSottama vAsudeva aura suprabha baladeva hue| nIla vastra se vAsudeva aura pIta vastra se baladeva candra sUrya kI taraha atyanta sundara lagate the / puruSottama vAsudeva tIsalAkha varSa kI avasthA meM bharakara chaThI naraka meM gye| bhAI kI mRtyu se suprabha baladeva ko atyanta duHkha huaa| unhoMne mRgAMkuza nAma ke muni ke pAsa dIkSA lI aura ghanaghAtIko ko khapAkara kevalajJAna prApta kiyaa| 55 lAkha varSa kI avasthA meM ve mokSa ko prApta hue / 5. puruSasiMha vAsudeva aura sudarzana baladeva azvapura nagara meM ziva nAma ke rAjA ko do rAniyAM thIM / eka kA nAma vijayA aura dUsarI kA nAma aMmakA / vijayA rAnI ke garbha se sudarzana baladeva kA aura aMmakA rAnI ke garbha se puruSasiMha vAsudeva kA janma huaa| puruSasiMha vAsudeva ne nizumbha nAmaka pratizatru ko mArakara tInakhaNDa para vijaya prapta kI / puruSasiMha vAsudeva aura sudarzana baladeva kahalAye / donoM bhAI ardhabharatakSetra para eka chatra rAjya karane lge| dasa lAkha varSa ke lambe kAla meM puruSasiMha vAsudeva ne aneka pApoM kA saMcaya kiyA aura marakara chaThThI naraka meM utpanna hue / bhrAtR viyoga se duHkhI hokara sudarzana valadeva ne kItidhara muni ke pAsa dIkSA grahaNa kI aura kevalajJAna prApta kiyA / kula 17 lAkha varSa kI avasthA bhogakara sudarzana baladeva ne mokSa prApta kiyA / sudarzana baladeva dharmanAtha tIrthaGkara ke samaya meM hue the|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva 6. puruSapuNDarIka vAsudeva aura Ananda valadeva aThArahave tIrthakara aranAtha ke samaya cakrapura nAma kA nagara thA / vahAM mahAzira nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI do rAniyA~ thiiN| eka kA nAma vaijayantI aura dUsarI kA nAma lakSmIvatI thA / vaijayantI rAnI ne cAra svapna dekhakara eka putra ko janma diyA / jisakA nAma 'Ananda' kumAra rakhA gyaa| lakSmIvatI ne sAtasvapna dekhakara eka vIra putra ko janma diyA usakA nAma puruSapuNDarIka rakhA gayA / donoM yuvA hue| donoM ke bIca pragADha sneha thA / yuvAvasthA meM puruSapuNDarIka ne bali nAmaka prativAsudeva ko mArakara vAsudeva pada prApta kiyA / Ananda baladeva bane / donoM bhAI tIna khaNDa para eka chatra rAjya karane lge| purupapuNDarIka vAsudeva ne 65 hajAra varSa kI lambI bhAyu meM aneka yuddha kara pApoM kA saMcaya kiyA aura bharakara baThI naraka meM gaye / / bhAI kI mRtyu ke bAda bhAnanda baladeva ne sumina muni ke pAsa dIkSA grahaNa kii| unhoMne kevalajJAna prApta kiyA aura anta meM 85 hajAra varSa kI avasthA meM mokSa prApta kiyaa| 7. dAvAmudeva aura nandana baladeva vArANasI nagara meM agnisiMha nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the| unakI jayantI aura zeSavatI nAma kI do guNapatI rAniyA~ thIM / jayantI rAnI ko cAra mahAsvapna sUcita kara nandana caladeva ne janma prahaNa kiyA / kucha kAla ke bAda rAnI zeSavatI ne bhI sAta mahAsvapna dekhe aura garbha kAla ke pUrNa hone para eka vIra putra ko janma diyA / usakA nAma datta rakhA gayA / donoM bAlaka yuvA hue / yuvAvasthA meM unakA aneka sundara rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA / datta ne apane pitA se prApta rAjya ko vistRta kiyA aura apane pratizatru prahAda ko mArakara vAsudeva pada prApta kiyA / nandana baladeva bane / donoM
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 Agama ke anamola ratna bhrAtA pragAr3ha sneha ke sAtha bharata ke tIna khaNDa para zAsana karane lge| dattavAsudeva ne 56 hajAra varSa taka aneka pApoM kA urjana kiyA aura bharakara anta meM pAMcavoM naraka meM utpanna hue| bhAI kI mRtyu kA nandana valadeva ko bar3A AghAta lagA / lambe samaya taka ve bhAI ke viyoga meM saMtapta rahe / anta meM muni ke pAsa dIkSA grahaNa kara ghAtIkarmoM ko naSTa kara unhoMne kevalajJAna prApta kiyA aura 65 hajAra varSa kI avasthA meM mukta hue / ye vAsudeva aura baladeva bhagavAna aranAtha ke tIrtha meM hue| 8. lakSmaNavAsudeva aura rAmabaladeva sAketa nagarI meM anaraNya nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma pRthvIdevI thA / pRthvIdevI ke udara se anantaratha aura dazaratha nAmake do putra hue| rAjA anantaratha ne apane choTe putra dazaratha ko rAjyagaddI para biThAkara apane bar3e putra anantaratha ke sAtha dIkSA le lii| samaya pAkara anaraNya muni mokSa meM gaye aura anantaratha muni tIna tapasyA karate hue pRthvI para vihAra karane lage / dazaratha bAlyAvasthA meM hI rAjA bana gaye / jaba ve yuvAvasthA ko prApta hue aura rAjya kA kArya svayaM saMbhAlane lage taba unakA dhyAna apane rAjya kI vRddhi karane kI ora gayA / apane apUrva parAkrama se unhoMne kaI rAjAbhoM ko apane vaza meM kara liyA / ____ usa samaya kuzasthala nAma kA ramaNIya nagara thA / vahA~ sukozala nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma amRtaprabhA thaa| kucha samaya ke bAda rAnI kI kukSi se eka kanyA kA janma huaa| usakA nAma aparAjitA rakkhA gayA / rUra lAvaNya meM vaha adbhuta thI / usakA dUsarA nAma kauzalyA thaa| aneka dhAiyoM ke saMrakSaNa meM vaha yuvA huii| usane striyoM kI sabhI kalAoM meM nipuNatA prApta kara lii|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura valadeva eka samaya rAjA dazaratha ne kuzasthala para car3hAI kara dI / rAjA dazaratha kI senA ke sAmane rAjA sukozala kI senA na Thahara sakI / anta meM sukozala hAra gayA / rAjA sukozala ne apanI kanyA kauzalyA kA vivAha dazaratha ke sAtha kara diyA / isase donoM rAjAoM kA sambandha bahuta ghaniSTha ho gayA / ayodhyA meM Akara rAjA dazaratha rAnI kauzalyA ke sAtha AnandapUrvaka rahane lage / isake bAda rAjA dazaratha ne kamalakula ke rAjA suvandhutilaka kI mitrAdevI rAnI ke garbha se janmI huI sumitrA aura anidita sundarI rAjakumArI suprabhA ke sAtha vivAha kiyA / lakA ke adhipati rAvaNa ne eka bAra kisI naimittika se pUchAmerI mRtyu svataH hogI yA dUsaroM ke dvArA ? usane kahA-dazaratha ke puna rAma kI patnI sItA ke kAraNa tuma dazaratha putra lakSmaNa dvArA mAre jaaoge| rAvaNa ke bhrAtA vibhISaNa ne naimittika kI bAta ko mithyA karane ke lie dazaratha kI hatyA karane kA nizcaya kiyA / sabhA meM baiThe hue nArada ne yaha saba vRttAnta sunA / ve tatkAla dazaratha ke pAsa Aye aura unase kahane lage "rAvaNa ke bhrAtA vibhISaNa ne tumheM mAra DAlane kI pratijJA kI hai| ataH tuma sAvadhAna rahanA / " dazaratha ne jaba yaha sunA to usane apane mantriyoM ko rAjya saMbhalA diyA aura akelA hI vaha vahA~ se jaMgala kI ora nikala gyaa| vibhISaNa ko dhokhe meM DAlane ke liye mantriyoM ne dazaratha kI eka lepyamaya mUrti banAI aura use mahala kI eka andherI jagaha meM rakhavA dii| krodhagrasta vibhISaNa ayodhyA meM AyA aura andhakAra meM rakhI huI dazaratha kI lepyamaya mUrti kA usane khaDga se sira kATa diyA / usa samaya sAre nagara meM kolAhala maca gyaa| antaHpura meM cAroM bhora ronA
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 Agama ke anamola ratna kUTanA zurU ho gayA / aMgarakSakoM sahita sAmanta rAjA vahA~ dauDa Aye aura rAjA kI uttara kriyA kI / dazaratha rAjA ko marA samajha vibhISaNa laMkA lauTa AyA / . mahArAja dazaratha gupta rUpa se phirate hue uttarApatha meM pahu~ce / vahA~ kautukamaMgala nagara ke rAjA kI zubhamatI rAnI ke udara se janmI huI droNamegha kI bahana, 64 kalA meM kuzala kaikayI kanyA kA svayaMvara thA / ve bhI svayaMvara maNDapa meM jAkara baiTha gye| kaikayI dazaratha ke saundarya ko dekha kara mugdha ho gii| vaha dazaratha ke pAsa pahu~ca gaI aura usane unake gale meM vara mAlA DAla dI / yaha dekha kara anya rAjAoM ko bahuta burA lagA / ve dazaratha ke sAtha yuddha ke lie taiyAra ho gye| usa samaya ekAkI dazaratha ne kaikayI se kahA-"priye ! yadi tU sArathI bane to mai ina zatruoM ko mAra ddaaleN"| kaikayI ne svIkAra kara liyaa| usane ratha kI bAgaDora apane hAtha meM le lI / rAjA dazaratha bhI kavaca pahina bhAtA gale meM DAla, dhanuSa hAtha meM le, ratha meM savAra ho gayA / kaikayI ke uttama ratha saMcAlana se dazaratha ne eka eka zatru ko yuddha maidAna meM parAsta kara bhagA diyA / dazaratha ke raNa kauzala kI sarvatra prazaMsA hone lgii| dazaratha ne kaikayI ke sAtha vivAha kiyA phira vora dazaratha ne kaikayI se kahA-"priye ! mai tere sArathipana se prasanna huA hU~, isaliye kucha varadAna maaNg|" - kaikayI ne uttara diyA-"svAmI ! avasara Ane para varadAna maaguuNgii| bhApa isako gharohara kI bhAMti apane pAsa rkhie|" rAjA ne svIkAra kiyaa| phira zatruoM se jItI huI senAoM ko sAtha le ve rAjagRha Aye aura vahA~ ke rAjA ko jIta kara vahIM rAjya karane lge| unhoMne apanI rAjadhAnI sAketa se anya rAniyoM ko bhI bulA liyA / rAjA kA jIvana sukhamaya bItane lgaa|
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva 337 - eka bAra aparAjitA rAnI ne rAtri ke pichale bhAga meM baladeva ke janma ko sUcita karane vAle hAthI, siMha, candra aura sUrya ina cAra mahAsvapnoM ko dekhA / usa samaya koI maharddhika deva brahma devaloka se cavakara aparAjitA ke udara meM AyA / mahArAnI garbhavatI huii| garbhakAla ke pUrNa hone para zveta kamala jaise sundara putra ko janma diyaa| bAlaka kA nAma 'padma' rakhA aura logoM meM ve rAma ke nAma se prasiddha usake bAda rAnI sumitrA ne rAtri meM sAta mahAsvapna dekha kara eka parAkramI putra ko janma diyA aura bAlaka kA nAma 'nArAyaNa' rakhA kintu ve logoM meM lakSmaNa nAma se prakhyAta hue / mahArAnI kaikayI ne bharata nAma ke putra ko evaM suprabhA ne zatrunna nAma ke putra ko janma diyA / cAroM bAlaka apanI vIratA ke kAraNa pratidina prasiddhi pAne lge| mahArAja dazaratha apane putroM aura rAniyoM ke sAtha punaH ayodhyA lauTa Aye aura vahIM rAjya karane lge| usa samaya mithilA nagarI meM harivaMzI rAjA vAsukI kA putra rAjA 'janaka' rAjya karatA thaa| vaha mahArAja dazaratha kA ananya mitra thaa| usakA dUsarA nAma videha thaa| usakI rAnI kA nAma videhA thaa| eka samaya rAnI garbhavatI huI / samaya pUrA hone para rAnI kI kukSi se eka yugala utpanna huaa| usameM eka putra aura eka putrI thii| rAjA ko santAna hone se sAre nagara meM bhAnanda chA gyaa| isI samaya saudharma devaloka kA piMgaladeva avadhijJAna se apanA pUrva bhava dekha rahA thaa| rAnI videhA kI kukSi se utpanna hone vAle yugala santAna meM se putra rUpa meM utpanna honevAle jIva ke sAtha use apane pUrvabhava ke vaira kA smaraNa ho aayaa| apane vaira kA badalA lene 22
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 Agama ke anamola ratna ke liye vaha bAlaka ko uThAkara cala diyA / vaha use mAra DAlanA cAhatA thA kintu bAlaka kI sundara mukhAkRti dekhakara use usa para - dayA A gaI | isase use vaitADhya parvata para le jAkara eka vana meM sunasAna jagaha para rakha diyaa| isa prakAra apane vaira kA badalA cukA huA mAnakara vaha vApisa apane sthAna para lauTa AyA / " vaitADhya parvata para rathanupura nAma kA nagara thA / vahA~ candragati nAma kA vidyAdhara rAjA rAjya karatA thA / vanakrIr3A karatA huA vaha udhara se nikalA / usakI dRSTi usa sundara bAlaka para par3I / usane bAlaka ko uThA liyA aura apanI rAnI ko de diyA ! rAjA rAnI ne use apanA putra mAnakara janmotsava kiyA aura bAlaka kA nAma 'bhAmaNDala' rakhA / kramazaH bar3hatA huA bAlaka yuvAvasthA ko prApta huA / apane yahA~ putra tathA putrI ke utpanna hone se rAjA janaka khuza ho rahe the itane meM putra haraNa kI duHkhada ghaTanA ghttii| rAjA kI khuzI cintA meM badala gaI / rAjA ko bar3A duHkha huA / putrI ko hI putra mAnakara unhoMne santoSa kiyA / janmotsava manAkara putrI kA nAma sItA rakkhA | yogya vaya hone para strI kI causaTha kalAoM meM vaha pravINa ho gaI / aba rAjA videha ko usake yogya vara khojane kI ciMtA huI / * eka bAra mleccharAjA antaraMga bar3I bhArI senA lekara mithilA para car3ha AyA aura nAnA prakAra ke upadrava karane lagA / rAjA kI senA mleccha rAjA kI senA ke sAmane bAra bAra parAsta hotI thI / yaha dekha rAjA videha ne apane mitra rAjA dazaratha ke pAsa sahAyatA ke liye dUta bhejA / pitA kI AjJA prApta kara rAma aura lakSmaNa senA ke sAtha mithilA Aye aura unhoMne yuddha karake mleccha rAjA ko parAsta kara diyA / rAma aura lakSmaNa ke adbhuta parAkrama ko dekhakara rAjA janaka bar3e prasanna hue / unhoMne unakA ucita ayodhyA kI ora bidA kiyA / satkAra karake unheM fi
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~ www vAsudeva aura baladeva idhara jaba bhAmaNDala ko sItA ke rUpa sauMdarya kA nAradajI dvArA patA lagA to vaha usa para mugdha hogyaa| usane dUta ko janaka ke pAsa mejA aura sItA kI mAga kii| rAjA janaka ne kahA-"maine apanI putrI sItA kA vivAha svayaMvara paddhati se karane kA nizcaya kiyA hai| svayaMvara ke samaya Apako bhI AmaMtraNa diyA jAyagA / dUta ne bhAmaNDala ko yaha sandeza sunAyA / bhAmaNDala sItA ke svayaMvara kI pratIkSA karane lgaa| rAjA janaka ne kuzala kArIgaroM se eka sundara maNDA banavAyA aura vividha dezoM ke rAjA ko svayaMvara meM Ane kA nimaMtraNa bhejaa| nizcita tithi para aneka rAjA aura rAjakumAra upasthita hue / rAjA dazarapa rAma, lakSmaNa Adi putroM ke sAtha aura vidyAdhara caMdragati apane putra bhAmaNDala ke sAtha vahA~ bhAyA / sabhI rAjAoM ke yathA yogya bhAsana para baiTha jAne ke bAda rAjA janaka ne kahA-jo devAdhiSThita vajrAvarta nAma ke dhanuSa para vANa car3hAne meM samartha hogA usI ke sAtha sItA kA pANigrahaNa hogA / " rAjA kI ghoSaNA ke bAda sItA sundara vastrAlaMkAroM se alaMkRta ho maNDapa meM bhAI / rAjA janaka kI pratijJA sunakara baiThe hue rAjakumAroM meM se pratyeka vArI vArI se dhanuSa ke pAsa Akara apanA vala AjamAne lage kintu dhanuSa para vANa car3hAnA to dUra rahA, usa dhanuSa ko hilAne meM bhI samartha nahIM hue / itane meM dazarathanandana rAma Asana se uThe / dhanuSa ke pAsa Akara anAyAsa hI unhoMne dhanuSa ko uThAkara usa para vANa car3hA diyA / yaha dekhakara rAjA janaka kI prasannatA kI sImA na rahI / . unakI pratijJA pUrI ho gii| sItA ne parama harSa ke sAtha apane bhAgya ko sarAhate hue rAma ke gale meM varamAlA DAla dii| rAjA janaka ne vidhipUrvaka sItA kA vivAha rAma ke sAtha kara diyaa| rAjA dazaratha apane putroM aura putravadhU ko sAtha lekara sAnanda ayodhyA lauTa Aye aura sukha pUrvaka rahane lage /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 Agama ke anamola ratna ww eka samaya cAra jJAna ke dhAraka eka munirAja ayodhyA meM pdhaare| 1 rAjA dazaratha apane parivAra ke sAtha dharmopadeza sunane ke liye gayA / bhAmaMDala ko sAtha meM lekara AkAza mArga se gamana karatA huA candragati bhI udhara se nikalA / munirAja ko dekhakara vaha nIce utara AyA aura bhakti pUrvaka vandanA namaskAra kara vahA~ baiTha gayA / bhAmaNDala aba bhI sItA kI abhilASA se saMtapta ho rahA hai, yaha bAta apane jJAna dvArA jAnakara munirAja ne samayocita dezanA dI / prasaMgavaza candragati aura usakI rAnI puSpavatI ke tathA bhAmaNDala aura sItA ke pUrvabhava kaha sunAye / usI meM bhAmaNDala aura sItA kA isa bhava meM eka sAtha janma lenA aura tatkAla pUrvabhavake vairI eka deva dvArA bhAmaNDala kA harA jAnA Adi sArA vRtAnta bhI kaha sunAyA / ise suna kara bhAmaNDala ko jAtismaraNa jJAna ho gayA / usane apane pUrvabhava kA sArA vRtAnta jAna liyA | sItA ko apanI bahana samajhakara usane praNAma kiyaa| janma se bichur3e huye apane bhAI ko prApta kara sItA ko bhI atyanta prasannatA huI / candragati ne dUta bhejakara rAjA janaka aura usakI rAnI videhA ko bhI bulavAyA aura janma se hI jisakA apaharaNa ho gayA thA vaha yaha bhAmaNDala tumhArA hI putra hai Adi sArA vRtAnta unheM kaha sunAyA / yaha sunakara unheM bar3A harSa huA aura bhAmaNDala ko apanA putra samajhakara chAtI se lagA liyA / apane vAstavika mAtA pitA ko pahacAnakara bhAmaNDala ko bhI bahuta prasannatA huI / usane unheM bhaktipUrvaka praNAma kiyA / apanA pUrvabhava sunakara candragati ko vairAgya utpanna ho gayA / bhAmaNDala ko rAja- siMhAsana para biThAkara usane dIkSA aMgIkAra kara lI / rAjA dazaratha ne bhI munirAja se pUrvabhava ke viSaya meM pUchA / apane pUrvabhava kA vRtAnta sunakara rAjA dazaratha ko bhI vairAgya utpanna ho gayA / unhoMne bhI apane jyeSTha putra rAma ko rAjya dekara dIkSA lene kA nizcaya kara liyA / .
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yAsudeva aura baladeva 341 rAma ke rAjyAbhiSeka ke taiyArI hone lagI / rAnI kaikayI kI dAsI mandharA se yaha sahana nahIM ho sakA / usane kaikayI ko uksAyA aura saMgrAma ke samaya rAjA dazaratha dvArA diye gaye do vara mAMgane ke liye prerita kiyA / dAsI kI bAtoM meM Akara kaikayI ne rAjA se do vara mAge-mere putra bharata ko rAjagaddI mile aura rAma ko caudaha varSa kA vanavAsa / apane vacana kA pAlana karane ke liye rAjA ne usake donoM varadAna svIkAra kara liye / pitA kI AjJA se rAma bana jAne ke liye taiyAra hue / jva yaha bAta sItA ko mAlUma huI to vaha bhI rAma ke sAtha jAne ko taiyAra ho gaI / rAnI kauzalyA ke pAsa Akara bana jAne kI anumati. mAgane lgii| kauzalyA ne kahA -putri ! rAma pitA kI AjJA se vana jArahe hai / vaha vIra puruSa haiM / unake liye kucha kaThina nahIM hai kintu tU bahuta komalAMgI hai / tU sadA mahaloM meM rahI hai / vana meM zIta tApa Adi tathA paidala calane ke kaSTa ko tU kaise sahana kara sakegI 2 sItA ne kahA-mAtAjI ! ApakA kahanA ThIka hai kintu ApakA ArzIvAda merI saba kaThinAiyoM ko dUra kregaa| jisa prakAra rohinI candramA kA evaM chAyA puruSa kA anusaraNa karatI hai usI prakAra pativratA striyoM ko apane pati kA anusaraNa karanA caahiye| pati ke sukha meM sukhI aura pati ke duHkha meM duHkhI rahanA unakA parama dharma hai| isa prakAra vinayapUrvaka nivedana kara sItA ne kauzalyA se vana jAne kI AjA prApta kara lii| rAma ke vana jAne kI bAta sunakara lakSmaNa bhI rAma ke sAtha vana jAne ko taiyAra ho gaye / isake bAda sItA aura lakSmaNa sahita rAma vana kI ora ravAnA ho gye| eka samaya eka saghana vana meM eka jhopar3I banAkara sItA, lakSmaNa aura rAma Thahare hue the / sItA ke adabhuta rUpa lAvaNya kI zobhA ko sunakara kAmAtura vanA huA rAvaNa saMnyAsI kA veSa banAkara vahA~ aayaa| rAma aura lakSmaNa ke bAhara cale jAne para vaha jhopar3I ke pAsa AyA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 Agama ke anamola ratna } 1 1 1 aura bhikSA mAMgane lagA / bhikSA dene ke liye jaba sotA bAhara nikalI to rAvaNa ne unheM uThA liyA aura puSpaka vimAna meM biThAkara laMkA le gayA / vahA~ jAkara sItA ko azoka vATikA meM rakha diyaa| aba kAmI rAvaNa sItA ko aneka prakAra ke pralobhana dekara apane jAla meM phaMsAne kI kI ceSTA karane lagA / rAvaNa ne sAma, dAma, daNDa aura bheda ina cAroM nItiyoM kA prayoga sItA para kara liyA kintu usakI eka bhI yukti saphala nahIM huI / sItA ko apane astitva meM meru ke samAna nizcala aura dRr3ha samajhakara rAvaNa nirAza ho gyaa| aba vaha rAta dina sItA ko apane vaza meM karane kA upAya socane lagA | apane pati kI yaha dazA dekhakara mandodarI ko bahuta duHkha huA / vaha kahane lagI- he svAmin ! sItA kA haraNa karake Apane bahuta anucita kAma kiyA 1, Apa jaise uttama puruSoM ko yaha kArya zobhA nahIM detA / sItA mahAsatI hai / vaha mana se bhI parapuruSoM kI kAmanA nahIM karatI / satiyoM ko kaSTa denA ThIka nahIM hai ataH Apa isa duSTa vAsanA ko hRdaya se nikAla dIjie aura zIghra hI sItA ko vApasa rAma ke pAsa pahu~cA dIjiye / rAvaNa ke choTe bhAI vibhISaNa ne bhI rAvaNa ko bahuta kucha samajhAyA kintu rAvaNa to kAmAndha vanA huA thA / usane kisI kI bAta para dhyAna nahIM diyA | 1 1. rAma lakSmaNa jaba vApasa lauTa kara jhopar3I meM Aye to unhoMne vahA~ sItA ko na dekhA, isase unheM bahuta dukha huA / ve idhara udhara sItA kI khoja karane lage kintu sItA kA kahIM patA na lagA / sItA kI khoja meM ghUmate hue rAma lakSmaNa kI sugrIva se bheMTa hogii| sItA kI khoja ke liye suprIva ne bhI cAroM dizAoM meM apane dUta bheje / hanumAna dvArA sItA kI khabara pAkara rAma, lakSmaNa aura sugrIva bahuta bar3I senA lekara laMkA ko gaye / apanI senA ko sajjita kara rAvaNa bhI yuddha ke liye taiyAra huA / donoM tarapha kI senAoM meM ghamAsAna yuddha huaa| kaI vIra yoddhA mAre gaye / anta meM vAsudeva lakSmaNa dvArA prativAsudeva rAvaNa mArA gayA / rAma kI vijaya huI | rAmane laMkA kA
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva 343 rAjya vibhISaNa ko diyA aura sItA ko lekara rAma aura lakSmaNa ayodhyA ko lauTe / mAtA kauzalyA, sumitrA, kaikayI ko tathA bharata ko aura sabhI nagara nivAsiyoM ko bar3I prasannatA huii| sabhI ne mila -- kara - rAma kA rAjyAbhiSeka kiyA / ava lakSmaNa tIna khaNDa ke adhipati vAsudeva hue aura rAma valadeva / nyAya-nIti pUrvaka prajA kA putravat pAlana karate hue baladeva rAma aura vAsudeva lakSmaNa sukha pUrvaka dina bitAne lage / kauzalyA ke hRdaya meM jitanA sneha rAma ke liye thA utanA hI sneha lakSmaNa aura bharatAdi ke liye bhI thA / rAnI kauzalyA apane parivAra ko sukhI dekhakara phUlI nahIM samAtI thI kintu apane putra ke jIvana ko dekhakara usake mana meM naI cetanA utpanna huii| usane rAma ko vana meM jAte dekhA aura laMkA para vijaya prAptakara vApisa lauTate hue dekhA / rAma ko vanavAsI tapasvI veSa meM bhI dekhA / kauzalyA ne pati sukha ko bhI dekhA aura putra viyoga ke duHkha ko bhI sahana kiyA / vaha rAjarAnI bhI vanI aura rAjamAtA bhI / usane saMsAra ke sAre raMga dekha liye kintu use kahIM bhI Atmika zAnti kA anubhava nahIM huA / saMsAra ke prati use vairAgya ho gayA / sAMsArika bandhanoM ko tor3a kara usane dIkSA aMgIkAra kara lii| kaI varSoM taka zuddha saMyama kA pAlana kara sadgati ko prApta kiyA / eka samaya rAtri meM sItA ne eka zubha svapna dekhA / usane apanA kahA- devi / tumhArI kukSi pati ke mukha se svapna kA apane garbha kA yatnapUrvaka svapna rAma se kahA / svapna sunakara rAma ne se kisI vIra putra kA janma hogA / apane phala sunakara sItA vaDhI prasanna huI / vaha pAlana karane lagI / sItA ke sivAya rAma ke prabhAvatI, ratanibhA, aura zrIdAmA nAma kI tIna rAniyA~ aura thiiN| sItA ko sagarbhA jAnakara unake mana
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 Agama ke anamola ratna meM IrSyA utpanna huii| ve usa para koI kalaMka car3hAnA cAhatI thIM ataH eka dina kapaTapUrvaka unhoMne sItA se pUchA-sakhi ! tuma laMkA meM bahuta samaya taka rahI thIM aura rAvaNa ko bhI dekhA thaa| hameM bhI batAo ki rAvaNa kA rUpa kaisA thA ? sItA kI prakRti sarala thii| usane kahAbahino! maine rAvaNa kA rUpa nahIM dekhA kintu kabhI kabhI mujhe dhamakAne ke liye vaha azoka vATikA meM bhAyA karatA thA isaliye usake paira maine dekhe haiN| sautoM ne kahA-acchA, usake paira hI citrita karake hameM dikhaao| unheM dekhane kI hameM bahuta icchA ho rahI hai| sarala prakRti vAlI sItA unake kapaTabhAva ko na jAna sakI / saralabhAva se usane rAvaNa ke donoM paira citrita kara diye / sautoM ne unheM apane pAsa rakha liyaa| aba ve apanI icchA ko pUrI karane kA ucita avasara dekhane lgii| eka samaya rAma akele baiThe hue the| taba saba sauteM milakara unake pAsa gaI / citra dikhAkara ve kahane lagIM-svAmin ! jisa sItA ko Apa pativratA aura satI kahate haiM usake caritra para jarA gaura kiijie| vaha aba bhI rAvaNa kI hI icchA karatI hai| vaha nitya prati ina caraNoM ke darzana karatI hai| sautoM kI bAta suna kara rAma vicAra meM par3a gaye kintu kisI anabana ke kAraNa sautoM ne yaha bAta banAI hogI' yaha socakara rAma ne unakI bAtoM kI ora vizeSa dhyAna nahIM diyaa| apanA prayAsa asaphala hote dekha sautoM kI IrSyA aura bhI bar3ha gyii| unhoMne apanI dAsiyoM dvArA logoM meM dhIre-dhIre yaha bAta phailAnI zurU kI ki sItA kA caritra zuddha nahIM hai| isase loga bhI sItA ko sakalaMka samajhane lge| . eka rAtri ke samaya rAma sAdA veSa pahanakara logoM kA sukha duHkha jAnane ke liye nagara meM nikle| ghUmate hue ve eka dhovI ke ghara ke pAsa phuNce| dhobina rAta meM derI se AI thii| vaha daravAjA khaTakhaTA rahI thii| dhobI use burI taraha se DAMTa rahA thA aura kaha rahA thA ki maiM rAma thor3e hI hU~ jinhoMne rAvaNa ke pAsa rahI huI sItA ko
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva vApasa apane ghara rakha liyaa| dhovI ke ina zabdoM ne rAma ke hRdaya ko meda DAlA / unhoMne sItA ko tyAgane kA nizcaya kara liyaa| dUsare dina prAtaHkAla rAma ne sItA ko vana ke dRzya dekhane ke vahAne ratha meM baiThAkara jaMgala meM bheja diyaa| eka bhayaMkara jaMgala ke andara le jAkara sArathI ne use chor3a diyA aura vApasa ayodhyA lauTa aayaa| usa samaya puNDarIkapura kA rAjA vajrajaMgha vana meM hAthI pakar3ane ke lie AyA thaa| apanA kArya karake vApisa lauTate hue usane vilApa karatI huI sItA ko dekhaa| sItA ke mukha se apanI duHkha kI kahAnI sunakara rAjA ne use kahA-bahana ! mai zrAvaka huuN| tuma mujhe apanA bhAI samajhakara mere ghara ko pAvana karo aura dharmadhyAna karatI huI sukhapUrvaka apanA samaya vitaao| vajrajaMgha kA zuddha hRdaya jAnakara sItA ne puNDarIkapura meM jAnA svIkAra kara liyaa| rAjA vajrajaMgha sItA ko pAlakI meM baiThAkara apane nagara meM le aayaa| sItA mukhapUrvaka garbha kA pAlana karane lgii| samaya pUrA hone para sItA ne eka yugalaputra ko janma diyA / rAjA bajrajaMgha ne usakA janmotsava mnaayaa| unameM se eka kA nAma 'lava' aura dUsare kA nAma 'kuza' rkhaa| donoM rAjakumAra AnandapUrvaka var3hane lge| yogya vaya hone para una donoM ko zatra aura zAstra kI zikSA dii| yuvAvasthA meM rAjA vajranaMgha ne dUsarI vattIsa rAjakanyAoM kA aura apanI putrI zazikalA kA vivAha lava ke sAtha kara diyaa| kuza kA vivAha pRthurAja kI kanyA ke sAtha huaa| ____ satIsAdhvo sItA para kalaMka car3hAnA, garbhavatI avasthA meM niSkAraNause bhayaMkara jaMgala meM chor3a denA Adi sArA vRttAnta nAradajI ke mukha se sunakara lava aura kuza rAma para bar3e kruddha hue| vajrajagha kI senA ko sAtha meM lekara lava aura kuza ne ayodhyA para car3hAI kara dii| rAma lakSmaNa ne bhI apanI senA ke sAtha unakA sAmanA kiyA / donoM ora se ghamAsAna yuddha zurU huaa| lava, kuza ke vANa prahAra se parAsta
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 Agama ke anamola ratna ' hokara rAma ko senA apane prANa lekara bhAgane lgii| apanI senA kobhAgate dekha lakSmaNa svayaM sAmane Aye aura lava kuza para bANa varSA karane lage / lava, kuza - lakSmaNa ke bANoM ko bIca hI meM kATa dete the / zatru para pheke saba zastroM ko niSphala jAte dekha kara lakSmaNa ne zatru kA sira kATakara lAne ke liye cakra phekA / cakra lava, kuza ke pAsa Akara unakI pradakSiNA dekara vApasa lauTa AyA / aba to rAma, lakSmaNa kI nirAzA kA ThikAnA na rahA / ve donoM udAsa hokara baiTha gaye / usI samaya nArada muni vahA~ A pahu~ce / rAma, lakSmaNa ko udAsa baiThe dekhakara ve kahane lage - rAjan ! Apa jinake sAtha yuddha kara rahe haiM ve. donoM vIra bAlaka mAtA sItA ke putra haiN| cakra ne bhI isa bAta kI sUcanA dI hai kyoMki vaha svagotrI para nahIM calatA / 1 nAradajI kI bAta sunakara rAma, lakSmaNa ke harSa kA pArAvAra na rahA / ve apane vIra putroM se bheTa karane ke liye AturatA pUrvaka unakI tarapha cale | lava kuza ke pAsa Akara nArada jI ne yaha sArA vRttAnta khaa| unhoMne apane astra-zastra nIce DAla diye aura Age bar3hakara sAmane Ate hue rAma lakSmaNa ke caraNoM meM sira namAyA / unhoMne bhI premAliMgana kara AzIrvAda diyA / apane vIra putroM ko dekhakara unheM ati harSa huA / isake bAda rAma ne lakSmaNa ko sItA ko lAne kI AjJA dii| sItA ke pAsa jAkara lakSmaNa ne caraNoM meM namaskAra kiyA aura ayodhyA calane kI prArthanA kii| sItA ne kahA- vatsa ! ayodhyA calane meM mujhe koI etarAja nahIM hai kintu jisa loka apavAda se Dara kara rAma ne merA tyAga kiyA thA vaha to jyoM kA tyoM banA rahegA isaliye maine yaha pratijJA kI hai ki apane satItva kI parIkSA dekara hI maiM ayodhyA meM praveza karU~gI / rAma ke pAsa Akara lakSmaNa ne sItA kI pratijJA kaha sunAI / satI sItA ko niSkAraNa vana meM chor3a dene ke kAraNa hone vAle pazcAtApa
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura valadeva 347 se rAma pahale se hI khinna ho rahe the / sItA kI kaThina pratijJA suna kara ve aura bhI adhika khinna hue| rAma ke pAsa anya koI upAya nahIM thA / ve vivaza the| unhoMne eka agni kA kuNDa banavAyA / isa dRzya ko dekhane ke liye aneka sura nara vahA~ ikaTThe hue aura utsukatA pUrNa netroM se sItA kI ora dekhane lage / agni apanA pracaNDa rUpa dhAraNa kara cukI thI / usa samaya sItA agni kuNDa ke pAsa Akara bolI-"mana vacana kAyA se, jAgate samaya yA svapna meM yadi rAmacandrajI ko chor3akara kisI dUsare puruSa meM merA patibhAva huA ho to he agni 1 tuma isa pApI zarIra ko jalA DAlo / sadAcAra aura durAcAra ke liye isa samaya tumhI sAkSI ho|" : . aisA kahakara sItA usa agnikuNDa meM kUda pdd'ii| tatkAla agni vujhakara vaha kuNDa jala se bhara gayA / zIlarakSaka devoM ne jala meM kamala para siMhAsana banA diyA aura satI sItA usa para baiThI huI dikhane lagI / yaha dRzya dekhakara logoM ke harSa kA ThikAnA na rahA / satI ke jayanAda se AkAza gUMja utthaa| devatAoM ne satI para puppa vRSTi kii| usa samaya cAra jJAna ke dhAraka muni padhAre / unhoMne sato sItA kA pUrva janma kaha sunAyA / apane pUrva bhava kA vRttAnta sunakara sItA ko saMsAra se virakti hogaI / usI samaya rAma kI AjJA lekara usane dIkSA aMgIkAra kara lii| kaI varSoM taka saMyama kA pAlana karatI rhii| antima samaya meM saMthArA kara marI aura bArahaveM devaloka meM indra banI vahA~ se cakkara kaI bhava karake mokSa prApta kregii| kucha kAla ke bAda lakSmaNa vAsudeva kI mRtyu ho gaI / lakSmaNa kI mRtyu se rAma ko bar3A AghAta lagA / ve lambe samaya taka lakSmaNa ke zoka meM vyAkula rahe / anta meM devadvArA prativAdhita ho unhoMne solaha hajAra rAjAoM ke sAtha munisuvrata ke samIpa dIkSA grahaNa kii| guru ke caraNoM meM rahakara pUrvAta zruta kA abhyAsa karate hue rAma ne
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 Agama ke anamola ratna nAnA prakAra ke abhigrahoM sahita sATha varasa taka tapasyA kI / usake bAda rAma ekAkI, vihAra karane lage / vihAra karate-karate rAma muni koTizilA pahu~ce vahA~ mAgha zuklA, dvAdazI ke dina zukla dhyAna kI paramocca sthiti meM kevalajJAna prApta kiyA / kevalajJAna prApta karane ke bAda rAma kevala paccIsa varSa taka pRthvI para vicaraNa kara bhavya jIvoM ko pratibodha dete rahe / 15 hajAra varSa kI avasthA meM rAma mokSa meM gaye / 9. kRSNavAsudeva aura baladeva dvArikAnagarI meM vasudeva aura devakI ke putra kRSNa vAsudeva rAjya karate the / baladeva aura jarAkumAra unake jyeSTha bhrAtA the / baladeva kI mAtA kA nAma rohiNI thA / inakA zastra hala thA isa liye ye halavara kahalAte the / inheM balarAma yA balabhadra bhI kahate the / kRSNa ke darabAra meM jo pAMca mahAvIra the unameM ye pramukha the / inakI cAriNI Adi rANiyA~ thI aura sumukha, durmukhaM, kUpadAraka Adi putra the / ye kRSNa ke sAtha sadaiva rahA karate the / ina donoM kA eka dUsare ke prati ananyasneha thA / eka bAra bhagavAna ariSTanemi kA dvArikA meM Agamana huA / bhagavAna kA Aganana sunakara kRSNa vAsudeva, baladeva tathA anya yAdava gaga darzana karane gaye / bhagavAna ne una saba ko upadeza diyA / upadeza sunane ke bAda vinaya pUrvaka kRSNa vAsudeva ne pUchA- 'bhagavan ! bAraha yojana lambI nau yojana caur3I isa sundara dvArikA nagarI kA nAza kisa kAraNa se hogA ? bhagavAna ne kahA- "kRSNa / zoryapura nagara ke pArAzara nAmaka tApasa kI nIca kula kI stro se utpanna dvaipAyanaRSi dvArA dhanadhAnya se samRddha isa dvArikA kA nAza hogA / zaMtra Adi kumAra madya pAna kara RSi kA aramAna kareMge, jisake phalasvarUpa dvaipAyana apane tejala se isa nagarI ko bhasmakara degA, jisase yAdavavaMza kA nAma nizAna bAkI na rahegA / "
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva 349 . bhagavAna ariSTaneni ke mukha se dvArikA ke vinAza kA kAraNa jAnakara kRSgavAsudeva ke hRdaya meM aisA vicAra AyA "jAli, mayAli Adi yAdava dhanya haiM jo apanI sampatti aura svajanoM kA moha chor3a kara bhagavAna ke pAsa pravajita ho gaye haiM kintu mai manuSya sambandhI kAmabhogoM meM phaMsA huA huuN| kyA mai bhagavAna ke pAsa dIkSA nahIM le sakatA huuN|" bhagavAna kRSNa ke mana kI bAta jAna gaye aura bole-"kRSNa ! yaha asaMbhava hai| kAraNa nidAna ke phalasvarUpa vAsudeva apane bhava meM sampatti ko chor3akara dIkSA nahIM lete haiM, na lI aura na lege|" puna* kRSNa ne pUchA-"bhagavan ! merI mRtyu kaisI hogI ? bhagavAna-'he kRSNa ! jarAkumAra ke vANa se Ahata hokara tumhArI mRtyu hogii| bhagavAna ke mukha se apane AgAmI bhava kI bAta sunakara kRSNa udAsa ho gaye / kRSNa kI udAsI kA kAraNa jAnakara bhagavAna ne kahA "kRSNa ! tumheM udAsa hone kI AvazyakatA nahIM / kAraNa tuma AgAmI utsarpiNI kAla meM isI jambUdvIpa ke bharata kSetra ke puNhajanapada ke zatadvAra nagara meM 'amama' nAmake bArahaveM tIrthakara vanoge aura siddhi prApta kroge| __ bhagavAna ke mukha se apanA bhaviSya sunakara kRSNa vAsudeva bar3e prasanna hue aura harSAveza meM siMhanAda karane lge| usake bAda ve bhagavAna ko vandana kara hastiratna para baiThe aura apane mahala cale aaye| mahala meM Ane ke bAda apane sevako se yaha ghoSaNA karavAI "surA, agni aura dvaipAyana RSi ke kAraNa isa dvArikA kA vinAza honevAlA hai, ata. jo bhagavAna ke pAsa dIkSA lenA cAhate haiM unhe kRSNa vAsudeva dIkSA lene kI AjJA dete haiM / dIkSA lene vAle ke pIche jo koI vAla, vRddha, strI, rogI hoMge unakA pAlana poSaNa kRSNavAsudeva apanI tarapha se kareMge aura dIkSA lene vAloM kA dokSA mahotsava bhI
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 Agama ke anamola ratna bar3e samAroha ke sAtha kRSNa vAsudeva apanI ora se hI krege|" isa prakAra kI dharma prabhAvanA se zrIkRSNa ne tIrthaGkara nAmakarma kA upArjana kiyA / kRSNa vAsudeva kI isa ghoSaNA se padmAvatI Adi kaI kRSNa ko rAniyoM ne, yAdavakumAroM ne evaM nagara nivAsiyoM ne dIkSA grahaNa kI aura AtmakalyANa kiyA / kRSNa vAsudeva ne nagarI ko vinAza se bacAne ke liye nagarI bhara meM yaha ghoSaNA karA dI ki nagara kI saba madirA kadaMbavana kI guphA meM pheka dI jAya / jarA kumAra bhI ariSTanemi kI bhaviSyavANI sunakara bahuta duHkhI huA aura vaha bhAI ke snehavaza apanA ghara chor3a kara vanavAsa ke liye calA gayA / chaH mahIne guphA meM par3I par3I surA khUba pakakara susvAdu bana gii| saMyogavaza zaMSakumAra kA zikArI ghUmatA phiratA vahAM AyA aura usa sundara svaccha surA kA pAna kara atyanta santuSTa huaa| usane jAkara zaMbakumAra ko khabara dii| zaMvakumAra anya kumAroM ko sAtha meM lekara vahA~ pahu~cA aura saba ne jI bharakara surA kA pAna kiyaa| surA-pAna kara sava kumAra matta hokara nAcane gAne lage aura paraspara AliMgana karate hue khelate kUdate eka parvata para pahu~ce / saMyogavaza vahA~ dvaipAyana RSi apanI tapazcaryA meM baiThe hue the / dvaipAyana ko dekhakara yAdava kumAra bar3e kruddha hue aura unmAda meM bakane lage-"are yaha to vahI dvaipAyana hai jo hamArI svargatulya nagarI kA vinAza karane vAlA hai" kyoM na isakA hI nAza, kara diyA jAya / 'na rahegA bA~sa aura na bajegI bAMsurI' / ve RSi ke pAsa Aye aura unheM lAta aura ghUsoM se mAra mArane lge| RSi behoza hokara jamIna para gira pdd'e| RSi ko marA jAnakara kumAra use vahIM chor3akara dvArakA lauTa aaye| . yAdavakumAroM ke cale jAne para dvaipAyana kI mUrchA dUra huii| kucha svastha hone ke bAda dvaipAyana ko kumAroM ke isa duSkRtya para atyanta
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsudeva aura baladeva krodha aayaa| usane anazana kara yaha nidAna kiyA ki 'merI tapazcaryA kA kucha phala hai to mai isa nagarI ko lAkara naSTa kara duuN|' kRSNa ko jaba isa bAta kA patA lagA to unhoMne kumAroM ke isa durvyavahAra kI bar3I niMdA kii| ve valadeva ko sAtha meM lekara dvaipAyana ke pAsa Aye aura kumAroM ke durvyavahAra kI kSamA mAMgane lage / dvaipAyana krodha se andhA hokara kA~pa rahA thA / kRSNa aura valadeva ne RSi ko bahuta samajhAyA parantu usa para koI asara nahIM huaa| usane kahA"maiM dvArikA ko bhasma karane kI pratijJA kara cukA huuN| phira bhI tumhArI namratA se mai prasanna huuN| tumheM, baladeva evaM anya jo bhagavAna ke pAsa dIkSA leMge unheM bhasma nahIM kruuNgaa|" itanA kahakara RSi ne apanA prANa chor3a diyA / dvaipAyana marakara agnikumAra deva bnaa| donoM bhAiyoM ko RSi ke vacana sunakara atyanta kheda huA / ghara lauTakara kRSNa dvArikA ko bacAne kA upAya socane lge| usa samaya bhagavAna ariSTanemi kA mAgamana hubhaa| kRSNa vAsudeva Adi bhagavAna ke pAsa phuNce| unhoMne dvArikA ko dvaipAyana ke krodha se bacAne kA upAya pUchA"bhagavan ! dvArikA nagarI ko maiM kavataka bhacchI hAlata meM dekha sakaeNgA bhagavAna ne kahA-'bAraha varSa taka dvArikA nagarI ko surakSita rUpa se tuma dekha skoge| sAtha hI java taka AyaMbila Adi dharmadhyAna nagarI meM hotA rahegA tava taka dvArikA ko dvaipAyana jalA nahIM skegaa|" bhagavAna ke mukha se yaha sunakara kRSNa Aye aura punaH yaha ghoSaNA karavAI-'dvaipAyana RSi dvArikA ko bhasma karane kI pratijJA kara cukA hai ataeva bhagavAna kI vANI ke anusAra nagara-jana japa-tapa pUrvaka samaya vitAyeM aura jinako dIkSA lenI hai ve dIkSA grahaNa kara Atma kalyANa kareM / yaha ghoSaNA suna kRSNa ke sArathI siddhArtha ne, zamba pradyumna Adi kumAroM ne bahuta se logoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| bhagavAna ne vahA~ se vihAra kara diyA /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna idhara dvaipAyana agnikumAra ne dekhA ki nagarI ke loga Ayabila tapa, japa Adi meM lIna haiM to vaha cupa ho gayA, parantu vaha avasara dekhatA rahA / kucha samaya bAda dvArikAvAsiyoM ne samajhA ki dvaipAyana deva nisteja ho gayA hai, ataeva loga nirbhaya hokara -phira Amodapramoda meM samaya bitAne lage / dvaipAyana deva. ne .maukA pAkara bahuta se tRNa, kASTha, vRkSa, latA Adi kA Dhera karake unameM Aga lagA dii| kSaNabhara meM vaha Aga samasta nagarI meM phaila gaI / bar3e-bar3e bhavana TUTa-TUTa kara girane lage, hAtho, ghor3e, baila, gAya Adi pazu cillA-cillAkara idhara udhara bhAgane lage tathA samasta nagarI meM dAruNa hAhAkAra maca gayA / kRSNa aura baladeva ne nagarI kI jaba yaha dazA dekhI to ve apanI mAtA rohiNI, devakI tathA pitA vasudeva ko ratha meM baiThAkara jaldI jaldI bhAgane lage parantu jaba ve dvAra se bAhara nikalane lage to ekAeka ratha para dvAra gira gayA / rohiNI, devakI evaM vasudeva kI vahIM mRtyu ho gaI / kRSNa aura baladeva bAla bAla baca gaye / dvaipAyana kI lagAI huI Aga chaH mahIne taka jalatI rahI, jisameM kRSNa kI aneka rAniyA~ tathA sage-sambandhI jalakara bhasma ho gye| jo koI Aga se bacake nikalatA dvaipAyana use pakar3a pakar3a kara Aga meM jhoMka detA thA / kRSNa aura baladeva se yaha dAruNa dRzya dekhA nahIM gayA / ve pANDavoM dvArA basAI gaI nagarI paNDumadhurA kI ora cala pdd'e| donoM bhAI saurASTra pAra kara hastikalpa pahu~ce / usa samaya dhRta. rASTra kA putra acchandaka vahA~ rAjya karatA thA / kaurava pANDavoM ke yuddha meM kRSNa ne pANDavoM kA, jo sAtha diyA thA usakA roSa abhI bhI acchandaka ke dimAga meM thaa| usane kRSNa aura baladeva ko akelA dekhakara apane vaira kA badalA lene ke liye bhojana lene ke liye Ate hue bAdeva para eka unmatta hAthI chor3a diyA / jaba kRSNa ko isa bAta kA patA lagA to usane , acchandaka kI khUba marammata kI / ve donoM vahA~ se calakara komumba nAmaka araNya meM gaye / vahA~ pahu~cakara
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353 vAsudeva aura baladeva kRSNa ko bahuta ora kI pyAsa lagI aura baladeva pAnI kI khoja meM cale / kRSNa pIta vastra or3hakara eka vRkSa kI zItala chAyA meM paira para paira car3hAkara so gaye / itane meM vahA~ jarAkumAra jo bAraha varSa bhAI kI rakSA ke liye vana vana kI khAka chAna rahA thA dhanuSa vANa lekara AyA / kRSNa ko sote dekha jarAkumAra ne samajhA ki koI hiraNa vaiThA hai / kRSNa ke padmakamala cinha ko hiraNa kI A~kha mAna kara usane phaurana tAka kara usake paira meM eka tIra mArA / kRSNa ekadama sote sote cillAkara bole-bhare ! yaha kisane mujha nirAparAdhI para vANa calAyA hai ? jarAkumAra ko ava mAlUma huA ki yaha hiraNa nahIM balki koI puruSa hai| jarAkumAra ne apanA paricaya dete hue kahA ki ariSTanemi kI bhaviSyavANI sunakara apane bandhujanoM ko chor3akara maiM ghara se nikala gayA aura tabhI se mai vana vana ko dhUla chAnatA phiratA huuN| kRSNa ko jaba mAlUma ki vaha usakA bhAI jarAkumAra hai to unhoMne apanA paricaya dete hue kahA- 'mai vahI abhAgA tumhArA bhAI hU~ jisake khAtira tuma vana vana bhaTakate phirate ho| jarAkumAra ne kRSNa ko gale lagA liyA aura jora jora se rudana karane lagA / kRSNa ne jarAkumAra se kahA-"jarAkumAra! tuma isa samaya yahA~ se bhAga jAbho kAraNa ki yadi valarAma dekhege to tumheM jItA nahIM chodd'eNge| tuma merI kamara se ratnoM kI peTI khola lo aura jAkara kuntI buA ko dekara kahanA ki kRSNa sasAra se calA gayA hai|" bhAI kA Adeza zirodhArya kara jarAkumAra rote hue vahA~ se calA gayA / kRSNa kucha samaya taka sthira rahe bAda meM unake mana meM jarAkumAra ke prati atyanta roSa utpanna huaa| unhe vANa kI coTa se bharaNAnta vedanA ho rahI thI / anta meM unhoMne jora se pRthvI para pAdaprahAra kiyA aura apane prANa chor3a diye| - kucha samaya ke bAda baladeva eka kamala ke patte kA donA vanAkara usameM pAnI le aaye| kRSNa ko leTA dekha unhoMne samajhA ki
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 Agama ke anamola ratna kRSNa soye hue haiM parantu jaba kAphI samaya ho gayA to unhoMne kapar3A uThAkara dekhA / mAlUma huA ki kRSNa to aba isa saMsAra meM nahIM haiM / baladeva ekadama mUcchita hokara gira pdd'e| unhoMne apane bhAI ke viyoga meM bahuta vilApa kiyA / chaH mahIne taka unake mRta zarIra ko kandhe para rakhakara ghUmate rahe / anta meM mitradeva siddhArtha ke samajhAne para unhoMne kRSNa kI mRta deha kA abhi-saMskAra kiyA / bhagavAna ariSTanemi ne eka vidyAdhara zramaNa ko baladeva ke pAsa bhejA / baladeva ne unake pAsa dIkSA grahaNa kii| ve tuMgiyA parvata para jAkara tapa karane lage / baladeva atyanta sundara the / jaba ve nagara meM AhAra ke liye nikalate to striyA~ unakI ora mugdha bhAva se dekhane lagatI thiiN| eka cAra ve mAsa khamana ke pAraNe ke liye nagara meM jA rahe the / eka strI kueM para pAnI bhara rahI thI / usakI dRSTi suni baladeva para par3I / vaha unapara itanI mugdha hogaI ki usane ghar3e ke gale meM rassI bAdhane ke badale apane bacce ke gale meM rassI kA phaMdA DAlakara use ku~e meM chor3a diyA / baladeva muni ne turata usa strI ko sAvadhAna kara diyA aura manameM vicAra karane lage-- "merA zarIra bhI anartha kA kAraNa hai isaliye aba maiM AhAra ke liye nagara meM nahIM jAU~gA" / aba ve vana meM hI rahane lage aura vahIM Ane jAne vAle pathikoM se prAsuka AhAra grahaNa kara apanA nirvAha karane lage / eka bAra balabhadra muni eka rathakAra ( bar3haI) se AhAra ke rahe , the / eka hiraNa bhI sthAkAra ke utkRSTa bhAvoM ko dekhakara use mana hI mana dhanyavAda de rahA thA / usa samaya sahasA pavana calA aura eka vRkSa kI zAkhA gira pdd'ii| isa zAkhA ke nIce baladeva muni kI tathA hiraNa kI dabakara mRtyu hogaI / baladeva muni padmottara vimAna meM deva vane / rathakAra kI bhI se mRtyu hogaI / rathakAra aura hiraNa bhI brahmadeva loka ke padmottara vimAna meM utpanna hue / balabhadra ne sau varSa taka zrAmaNya paryAya kA pAlana kiyA / bharakara brahma devaloka ke zAkhA ke nIce daba jAne
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvataka vAsudeva-baladeva eka dRSTi meM bhAratavarSa ke isa avasarpiNI kAla ke valadeva, vAsudeva aura prati vAsudevoM kA paricaya isa prakAra hai| 1 baladeva ke 2 vAsudeva ke pUrvabhava ke pUrvabhava pUrvabhava dharmAcArya 1 vizvanaMdI vizvabhUti saMbhUta 2 suvandhu subhadra 3 sAgaradatta dhanadatta sudarzana 4 azoka samudradatta zreyAsa 5 lalita RSipAla kRSNa 6 vArAha priyamitra gaMgadatta 7 dharmasena lalitamitra AzAkara 8 aparAjita punarvasu samudra 9 rAjalalita gaMgadatta drumasena 4 pUrvabhava ko 5 nidAna ke 6 baladeva 7 vAsudeva nidAna bhUmi kAraNa 1 mathurA gAya tripRSTha 2 kanakavastu cUta vijaya dvi 3 zrAvastI saMgrAma bhadra svayaMbhU 4 potana suprabha puruSAttama 5 rAjagRha raMga meM parAjaya sudarzana puruSasiMha 6 kAdI bhrAtRrAga Ananda puruSapuMDarIka 7 kauzAMbI goSThI datta 8 mithilA paraRddhi padma nArAyaNa (lakSmaNa 9 hastinApura mAtA kRSNa 8 valadeva vAsudeva 9 valadeva 10 vAsudeva 11 prativAsudeva ke pitA kI mAtA kI mAtA 1 prajApati bhadrA mRgAvatI azvagrIva 2 brahma sumadrA tAraka acala nandana
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 8 baladeva vAsudeva 9 baladeva 10 vAsudeva 11 prati ke pitA kI mAtA kI mAtA vAsudeva 3 soma suprabhA pRthvI 'meraka sudarzanA sItA madhukaiTabha 5 ziva vijayA amRta nizuMbha 6 mahAziva vaijayaMtI __ lakSmImatI bali 7 agnizikha jayaMtI zeSamatI prahAda 8 dazaratha aparAjitA sumitrA rAvaNa 9 vasudeva rohiNI devakI jarAsaMdha nau nAradaH pratyeka utsarpiNI tathA avasarpiNI meM nau nArada hote haiN| ve pahale mithyAtvI 'tathA bAda meM samyaktvI ho jAte haiN| sabhI mokSa yA svarga meM jAte haiN| unake nAma isa prakAra hai-1 bhIma 2 mahAbhIma 3 rudra 4 mahArudra 5 kAla 6 mahAkAla 7 caturmukha 8 navamukha 9 unmukha / gyAraha-gaNadhara . 1. gautamasvAmI magadha deza meM govara nAmaka gAMva thA / vahA~ vasubhUti nAma kA gautama gotrIya brAhmaNa rahatA thaa| usakI patnI kA nAma pRthvI thA / pRthvIdevI ne vi. saM. pUrva 551 meM eka tejasvI bAlaka ko janma diyaa| isa kA janmanakSatra jyeSThA aura janmarAzi vRzcika thii| mAtApitAne vAlaka kA nAma indrabhUti rkhaa| indrabhUti vuddhi meM catura, svabhAva meM madhura aura rUpa meM sundara thaa| mAtA kA vAtsalya aura pitA kA sneha unhe khUpa milA thA / apanI alaukika pratibhA aura buddhi kI vizeSatA ke kAraNa unhoMne alpakAla meM hI caudaha vidyAe~ sokhalI "thiiN| apanI pratibhA aura vidvattA ke kAraNa sAre magadha meM sammAnanIya sthAna prApta kara liyA thA / unheM apanI vidvattA kA abhimAna thA / unakI vidvattA kI prazaMsA sunakara dUra-dUra se chAtra par3hane ke liye unake
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 357 pAsa Ate the| unake samIpa pAcasau vuddhimAn chAtra par3hate the| ve vidyArthiyoM ko par3hAne ke sAtha-sAtha yajJa homa Adi brAhmaNa kriyAkANDoM ko bhI karavAte the / unake laghu bhrAtA agnibhUti aura vAyubhUti bhI samartha vidvAn the / unakI bhI pAThazAlAe~ calatI thIM, jina meM 500-500 chAtra adhyayana karate the| una dinoM madhyamA pAvApurI meM somila nAma kA eka dhanADhya brAhmaNa nivAsa karatA thA / usane eka vizAla mahAyajJa kA Ayojana kiyaa| mahAyajJa meM sammalita hone ke liye usane deza dezAntaroM se bar3e bar3e vidvAn brAhmaNoM ko AmaMtrita kiyA thaa| somila kA AmaMtraNa pAkara hajAroM brAhmagagaNa usa mahAyajJa meM sammalita hue| jina meM indrabhUti, agnibhUti, vAyubhUti, vyakta, sudharmA maMDika, mauryaputra, akampita, acalabhrAtA, maitArya aura prabhAsa ye mukhya the / una gyAraha brAhmaNa paMDitoM kA ziSya parivAra vizAla thaa| una brAhmaNoM kI vidvattA kI sarvatra prazaMsA ho rahI thii| . usa samaya kevalajJAna prApta bhagavAna mahAvIra ne dekhA ki madhyamA nagarI kA yaha prasaMga apUrva lAbha kA kAraNa hogA / yajJa meM Aye hue vidvAn brAhmaga pratibodha pAyege bhora dharmatIrtha ke mAdhAra-staMbha vneNge| yaha soca kara bhagavAna ne jaMbhiya gA~va kI RjuvAlikA nadI ke taTa se vihAra kara diyA aura bAraha yojana (48 kosa) cala kara madhyama pAvApurI pahu~ce / vahA~ grAma ke bAhara mahAsena nAmaka udyAna meM Thahare / ___usa samaya bhagavAna mahAvIra ke dvitIya samavazaraNa kI racanA devoM ne mahAsena udyAna meM kii| vaizAkha zuklA ekAdazI ko prAta kAla se hI mahAsena udyAna kI tarapha nAgarikoM ke samUha umar3a par3e the| apane apane vaibhavAnusAra saja-dhaja chara samavazaraNa meM jAne ke liye mAnoM ve eka dUsare se hor3a lagA rahe the| thor3e hI samaya meM deva dAnavoM' aura manuSya tiyaccoM ke samUhoM se sArA vana bhara gayA / devagaNa bhI yajJamaNDapa ko lAMgha laMgha kara bhagavAna ke samavazaraNa meM jAne lge|
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna wwwww usa mahatI sabhA meM bhagavAna mahAvIra ne sarvabhASAnugAminI ardhamAgadhI bhASA meM eka prahara taka dharmopadeza diyA jisameM loka, aloka, jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, bandha aura mokSa kA astitva siddha kiyA / naraka kyA hai, naraka meM duHkha kyA hai, jIva naraka meM kyoM jAte haiM, tiryaJca gati meM jIvoM ko kisa prakAra zArIrika evaM mAnasika kaSTa sahana karane par3ate haiM, isakA varNana kiyA / devagati meM puNya phaloM ko bhogakara avirata jIva kisa prakAra phira saMsAra kI nAnA gatiyoM meM bhramaNa karate haiM, isa kA bhI Apane digdarzana kraayaa| anta meM bhagavAna ne manuSyagati ko adhika mahattvapUrNa aura durlabha batAte hue use saphala banAne ke liye pAMca mahAvrata, pAMca anuvrata, sAta zikSAvata aura samyaktva kA upadeza diyA / bhagavAna ke isa upadeza kI. sarvatra prazaMsA hone lgii| ____ usa samaya devagaNoM ko AkAza se nIce utarate dekha indrabhUti Adi brAhmaNoM ke mana meM vicAra huA ki unake yajJa ke prabhAva se devagaNa vahA~ Aye haiM / para devatAoM ko yajJa maNDapa chor3akara-jidhara bhagavAna mahAvIra svAmI the-udhara jAte dekhakara brAhmaNoM ko bar3A duHkha huA / idhara sAre nagara meM bhagavAna mahAvIra ke jJAna aura lokottara upadeza kI khUba prazaMsA hone lgii| madhyamA pAvApurI ke cauka aura bAjAroM meM unhIM kI carcA hone lgii| isa carcA ko bhI somila ke atithi vidvAn brAhmaNoM ne sunA / devatAoM ke Agamana aura logoM ke mukha se mahAvIra kI prazaMsA sunakara ve caukanne ho gaye / - indrabhUti ne devatAoM ke jhuNDa aura mAnavoM ke samUha ko anyatra jAte hue dekha apane chAtroM se pUchA-ye devagaNa aura mAnava-samUha kidhara jA rahA hai ? chAtroM ne kahA- "yahA~ mahAvIra nAma ke sarvajJa puruSa Aye hue haiN| unakI vANI ko sunane ke liye hI ye sabhI jA rahe haiN|" indrabhUti ko apane rahate hue kisI kI yaha mahimA sahya nahIM
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 359 thI / vaha socane lagA- " mere sarvajJa hote hue yaha dUsarA kauna sarvajJa yahA~ A upasthita huA hai / mUrkha manuSya ko to ThagA jA sakatA hai / para isane to devatAoM ko bhI Thaga liyaa| tabhI to ye devagaNa mujha jaise sarvajJa kA tyAga karake usa naye sarvajJa ke pAsa jA rahe haiM parantu kucha bhI ho mujhe isa naye sarvajJa kI pola kholanI hI par3egI / " aba vaha mahAsena udyAna kI tarapha se AnevAloM se bAra vAra pUchatA - "kyoM kaisA hai vaha sarvajJa !" uttara milatA - "kucha na pUchiye jJAna aura vANI mAdhurya meM unakA koI samakakSa nahIM hai / " isa jana pravAda ne indrabhUti ko aura bhI uttejita kara diyA / unhoMne isa nUtana sarvana se bhir3avara apanI tAkata kA paricaya dene kA nizcaya kiyA aura apane 500 chAtra saMgha ke sAtha mahAsena udyAna kI ora cala diye / aneka vicAra-vimarza ke anta meM indrabhUti bhagavAna mahAvIra kI dharmasabhA ke dvAra taka pahu~ce aura vahIM stabdha se hokara khar3e raha gaye / indrabhUti ne apane jIvanakAla meM bahuta paNDita dekhe the, bahutoM se Takkara lI thI / bahutoM ko vAdasabhA meM niruttara karake nIcA ! dikhAyA thA aura yahA~ bhI ve isI vicAra se Aye the, para jaba unhoMne mahAvIra ke samavazaraNa ke dvAra para paira rakhA to mahAvIra ke yogezvarya aura bhAmaMDala ko dekhakara ve caudhiyA gaye, unakI vijaya-kAmanA zAnta ho gaI / ve apanI avicArita pravRtti para aphasosa karane lage / phira socA- yadi ye merI zaMkAoM ko binA pUche hI nirmUla kara de to inhe sarvajJa mAna sakatA hU~ / indrabhUti isa udher3abuna meM hI the ki bhagavAna mahAvIra unheM sambodhita karate hue bole -- he gautama, vayA tumheM puruSa - AtmA ke astitva ke sambandha meM zaMkA hai ?" indrabhUti---"hA~ bhagavan ! mujhe isa viSaya meM zaMkA hai kyoMki * vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretya saMjJAsti / " ityAdi veda vAvaya bhI isI bAta kA samarthana karate haiM
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 Agama ke anamola ratna ki bhUta samudAya se cetana padArtha utpanna hotA hai aura usI meM lIna ho jAtA hai, para loka kI koI saMjJA nahIM / bhUta samudAya se hI vijJAnamaya AtmA kI utpatti kA artha to yahI hai ki bhUta samudAya ke atirikta puruSa kA astitva hI nhiiN|" bhagavAna mahAvIra--"aura yaha bhI to tuma jAnate ho ki veda se puruSa kA astitva bhI siddha hotA hai ?" indrabhUti-"jI hA~ 'sa vai ayamAtmA jJAnamayaH' ityAdi zrutivAkya AtmA kA astitva bhI batA rahe haiM / inase zaMkA honA svAbhAvika hI hai ki "vijJAnadhana' ityAdi zrutivAkya ko pramANa mAna kara bhUtazakti ko hI bhAtmA mAnA jAe athavA AtmA kA svatantra astitva mAnA jAe / ____bhagavAna mahAvIra-"he indrabhUti ! 'vijJAnaghana' ityAdi padoM kA jaisA tuma artha samajha rahe ho vAstava meM vaisA nahIM hai / agara isa zruti vAkya kA vAstavika artha samajha liyA hotA to tumheM koI zaMkA hI nahIM hotii| indrabhUti-"bhagavan / kyA isakA vAstavika artha kucha aura hai|" bhagavAna mahAvIra- hA~ ! 'vijJAnadhana' isa zruti kA vAstavika artha tuma 'pRthivyAdi bhUta samudAya se utpanna 'cetanApiNDa' aisA karate ho para vastutaH 'vijJAnadhana' kA tAtparya vividhajJAna paryAyoM se hai / AtmA meM pratikSaNa navIna jJAnaparyAyoM kA bhavirbhAva tathA pUrvakAlIna jJAna paryAyoM kA tirobhAva hotA rahatA hai / jaba eka puruSa ghaTa ko dekhatA hai aura usakA cintana karatA hai to usa samaya usakI AtmA meM ghaTa viSayaka jJAnopayoga utpanna hotA hai jise hama ghaTa viSayaka jJAna paryAya kahate haiM / jaba vahIM puruSa ghaTa ke pazcAt paTAdi anya padArthoM ko dekhegA tava use paTAdi kA jJAna hogA aura pUrvakAlIna ghaTa jJAna tirohita (vyavahita) ho jAyagA / anyAnya padArtha viSayaka jJAna ke
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 361 paryAya hI vijJAnadhana (vividha paryAyoM ke piNDa) hai jo bhUtoM se utpanna hotA hai / yahA~ 'bhUta' zabda kA artha pRthivyAdi pAMca bhUta nahIM hai / yahA~ isakA artha hai 'prameya' arthAt pRthvI, jala, agni, vAyu, tathA AkAza ho nahIM parantu jaDa cetana samarata jJeya (jAnaneyogya) padArtha / "sava jJeya padArtha AtmA meM apane svarUpa meM bhAsamAna hote haiM ghaTa ghaTa rUpa meM bhAsatA hai paTa paTa rUpa meM / ye bhinna bhinna pratibhAsa hI jJAna paryAya haiM / jJAna aura jJAnI meM kyacit abheda hone ke kAraNa bhUtoM se arthAt bhinna bhinna jJeyoM se vijJAnadhana arthAt jJAna paryAyoM kA utpanna honA aura uttara kAla meM una paryAyo kA tirohita (vyavahita) honA kahA hai|" "na pretya saMjJAsti' kA artha paraloka kI saMjJA nahIM' aisA nahIM hai / vAstava meM isakA artha 'pUrva paryAya kA upayoga nahIM' aisA hai| jaba puruSoM meM naye naye jJAna paryAya utpanna hote haiM tava usake pUrva kAlIna upayoga vyavahita ho jAne se usa samaya smRti paTa para sphurita nahIM hote isI arthe, ko lakSya karake 'na pretya sajJAsti' yaha vacana kahA gayA hai| bhagavAna mahAvIra ke mukha se veda vAkya kA samanvaya sunate hI indrabhUti ke mana kA andhakAra vicchinna ho gyaa| ve donoM hAtha jor3a kara bole-"bhagavan ! ApakA kathana yathArtha hai| prabho / mai ApakA pravacana sunanA cAhatA huuN|" ___ gautama kI prArthanA para bhagavAna mahAvIra ne nigrantha pravacana kA upadeza diyA / upadeza sunakara ve saMsAra se virakta hokara nirgrantha dharma meM pravajita hue| usa samaya ve pacAsa varSa ke the / gautama ke 500 chAtra bhI jo unake sAtha hI Aye the, mahAvIra ke pAsa pravrajita hue aura ve sabhI indrabhUti ke ziSya rahe / indrabhUti bhagavAna mahAvIra ke prathama ziSya aura prathama gaNadhara the| unhoMne vividha vaSaya ke hijAroM prazna bhagavAna se kiye the jo Aja
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 Agama ke anamola ratna wwwwwwww AgamoM meM vidyamAna haiN| ApakA bhagavAna mahAvIra ke prati bar3A sneha bhAva thA / bhagavAna mahAvIra se eka kSaNa bhI alaga rahanA unheM pasanda na thaa| bhagavAna mahAvIra aura gautama kI AtmAoM kA milana isa janma se hI nahIM aneka pUrvajanmoM se calA A rahA thaa| yahI kAraNa thA ki gautama kA mahAvIra ke prati ananya anurAga thA / isI anurAga ke kAraNa gautama bhagavAna mahAvIra ke rahate kevalajJAna se vaMcita rahe / mahAvIra ke saMgha meM hajAroM rAjakumAra, seTha, senApati, parivrAjaka, tathA anya maharddhika loga dIkSita hote the| gautama unake pUrvajanma pUchate aura ye kaba aura kaise nirvANa ko prApta kareMge, yaha bhI pUchate mahAvIra una sava kA samAdhAna karate the| aise hajAroM prasaMga AgamoM meM vidyamAna haiN| unhoMne pArzvanAtha kI paramparA ke zruta sthavira kezI ke sAtha zAstrArtha kara unheM mahAvIra ke saMgha meM sammalita kara liyA thA / pArzva ke cAturyAma dharma ko mahAvIra ke paMca mahAvrata dharma ke sAtha samAnatA batAkara samanvaya buddhi kA paricaya diyA thA / khaMdaka ke parivrAjaka hote hae bhI gautama ne unakA Age jAkara svAgata kiyA thaa| tosalI tApasa ke sAtha kI carcA, karma vipAka ke phala ko pratyakSa dekhane ke liye mRgAputra kI mAM ke pAsa jAnA, Ananda zrAvaka se carcA kara punaH usase kSamA yAcanA karanA Adi anekoM prasaMga gautama svAmI ke viSaya meM bhAgamoM meM varNita haiM jo gautamasvAmI kI mahAnatA kA paricaya dete haiN| gautama kI pratibodha dene kI zakti bhI vilakSaNa thI / pRSThacampA ke gAMgIla nareza ko pratibodha dene ke liye bhagavAna mahAvIra ne unheM bhejA thaa| aSTApada parvata se utarate hue unhoMne pandrahasau tIna tApasoM ko sahaja hI meM zramaNa dharma meM dIkSita kiyA thA /
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 363 bhagavAna mahAvIra kA nirvANa aura gautama kA kevalajJAna gautamasvAmI Adi vizAla ziSya samUha ke sAtha bhagavAna mahAvIra rAjagRha se vihAra kara apApApurI pahu~ce / yahA~ devatAoM ne tIna voM se vibhUSita ramaNIka samavazaraNa kI racanA kI / apane AyuSya kA anta jAnakara prabhu apanA antima dharmopadeza dene baitthe| usa dina bhagavAna ne socA-'Aja mai mukta hone vAlA huuN| gautama kA mujha para bahuta adhika sneha hai / usa sneha hI ke kAraNa gautama aba taka kevalajJAna se vaMcita rahA hai| isalie kucha aisA upAya karanA cAhiye ki unakA sneha naSTa ho jAye / mere nirvANa ke pratyakSa dRzya ko dekhakara usakI AtmA ko javaradasta dhakkA lgegaa| yaha soca bhagavAna ne gautamasvAmI se kahA-gautama ! pAsa ke gA~va meM devazarmA nAmaka brAhmaNa hai / vaha tumhAre upadeza se pratibodha pAyegA / isaliye tuma use upadeza dene jaao|" bhagavAna mahAvIra kI AjJA ko zirAdhArya kara gautama devazarmA ko upadeza dene cale gaye / gautamasvAmI ke upadeza se devazarmA ne pratibodha prApta kiyA / idhara bhagavAna mahAvIra ne kArtika amAvasyA kI madhyarAtri meM nirvANa prApta kiyA / gautamasvAmI devazarmA brAhmaNa ko pratibodha karAke lauTa rahe the to devatAoM kI vArtA se unhoMne prabhu ke nirvANa kI khabara jAnI / khavara sunate hI ve mUrchita hogye| mUrchA ke dUra hone para ve citta meM socane lage-"prabhu! nirvANa ke dina Apane mujhe kisa kAraNa dara meja diyA ? he jagatpati ! itane kAla taka maiM ApakI sevA karatA rahA, para antima samaya meM ApakA darzana nahIM kara sakA / usa samaya jo loga ApakI sevA meM upasthita the, ve dhanya the / he gautama ! tU pUrI taraha vaja se bhI kaThora hai ? jo prabhu ke nirvANa ko sunakara bhI terA hRdaya khaNDa-khaNDa nahIM ho jA rahA hai / he prabhu ! avataka mai bhrAnti meM
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 Agama ke anamola ratna thA, jo Apa jaise nirAgI aura nirmama meM rAga aura mamatA rakhatA thaa| yaha rAga dveSa Adi saMsAra ke hetu haiM unakA tyAga karAne ke liye hI bhagavAna ne hamArA tyAga kiyA hai / " isa prakAra zubha vicAra karate hue gautamasvAmI ko kSapakazreNI prApta huii| jisase tatkAla ghAtIkarma ke kSaya hone se unheM kevalajJAna prApta hogayA / bhagavAna mahAvIra ke saMgha kA samagra zAsanabhAra gautama ke hAthoM meM thA parantu kevalajJAna hote hI unhoMne saMgha zAsana pAMcave gaNadhara sudharmA ko sauMpa diyaa| gautamasvAmI kevalI avasthA meM 12 varSa taka bhagavAna mahAvIra dvArA upadiSTa evaM svayaM dvArA sAkSAt anubhUta satya. dharma kA pracAra karate rhe| anta meM vIra saMvat 12 meM gautamasvAmI rAjagRha Aye aura vahA~ eka mAsa kA anazana kara ke unhoMne akSaya sukhavAlA mokSapada prApta kiyA / gautamasvAmI ne 50 varSa kI avasthA meM dokSA grahaNa kI / 30 varSa taka chadmastha rahe aura vAraha varSa kevalI avasthA meM / kula Ayu 92 varSa kI thii| 2. agnibhUti / gaNavara agnibhUti indrabhUti gaNadhara ke maMjhale bhAI the| ye gobaragAMva ke rahanevAle the / inake pitA vasudeva aura mAtA pRthvI thii| agnibhUti bhI pAcasau chAtroM ke vidvAn adhyApaka the / ye bhI apane bar3e bhrAtA indrabhUti ke sAtha somila brAhmaNa ke yajJotsava para chAtragaNa ke sAtha madhyamApAvA Aye the / indrabhUti kI pravrajyA kI bAta pavanavega se madhyamApAvA meM pahu~co / nagara bhara meM yahI carcA hone lgii| koI kahatA 'indrabhUti' jaise jinake Age ziSya hogaye una mahAvIra kA kyA kahanA hai /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara sacamuca ve jJAna ke athAha samudra aura dharma ke avatAra hai / dUsarA kahatA-ajI, vaha pakkA indrajAlI hai usane aisI karAmAta kI hai jisase vaha mohita hokara apane chAtroM ke sAtha sAdhu bana gayA hai| unakA choTA bhAI agnibhUti unakI vidvattA kA itanA kAyala thA ki vaha yaha to mAnane ko taiyAra ho sakatA thA ki sUrya kA udaya pazcima meM ho parantu yaha nahIM ki indrabhUti kisI se hAra jAye aura usakA ziSya ho jaaye| vaha kucha krodha kucha Azcarya aura kucha abhimAna ke bhAvoM ke sAtha apane chAtra-maNDala sahita mahAsena udyAna kI ora cala pdd'e| unheM pUrNa vizvAsa thA ki kisI bhI taraha ve mahAvIra ko parAsta karake bar3e bhAI indrabhUti ko vApasa le AeMge / agnibhUti jaba nagara se nikale to usake zarIra meM bar3I tejI thI para jyoM jyoM vaha Age bar3hane lage tyoM tyoM usakA zarIra bhArI hone lagA / jaba ve samavazaraNa ke sopAnamArga taka pahu~ce to unake pairoM ne jabAva de diyaa| unake mana kA joza bilakula ThaMDA par3a gyaa| ve socane lagA-"kyA sacamuca ye sarvajJa hI haiM, kyA isI kAraNa indrabhUti ne apanI hAra mAna lI hai ? yadi yahI bAta hai to maiM yahIM se eka prazna pUchUgA / yadi mujhe sahI uttara mila jAyagA to maiM bhI unheM sarvajJa mAna luuNgaa| agnibhUti dvAra para hI khaDe the ki mahAvIra ne unheM sambodhita kiyA-"priya agnibhUti ! kyA tumhe karma ke astitva ke viSaya meM zaMkA hai / " _agnibhUti-"hA~ bhagavan ! karma ke astitva ko meM zaMna kI dRSTi se dekhatA huuN| kyoMki-"puruSa evedaM agni sarva yadbhutaM yacca bhAvyam utAmRtatvasyezAno yadannenAti rohati yadejati yannajati yahare yadantike / yadantarasya sarvasya yad sarvasyAsya vAmataH // " "arthAt-yaha sArA saMsAra puruSa arthAt Atma rUpa hI hai| bhUta aura bhaviSyat doge AtmA arthAt brahma hI haiN| mokSa kA bhI vahI
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ~ svAmI hai jo anna se bar3hatA hai, jo calatA hai athavA nahIM cltaa| jo dUra hai aura samIpa hai / jo isa brahmANDa ke bhItara hai yA bAhara hai vaha saba brahma hI hai / ina zruti vAkyoM se yahI siddha hotA hai ki jo brahmANDa ke bhItara dRzya azya bAhya abhyantara, bhUta bhaviSyat hai vaha saba kucha brahma hI hai brahma se atirikta koI padArtha nahIM / "yuktivAda bhI karma kA astitva siddha nahIM kara sktaa| karmavAdI kahate haiM-jIva pahale karma karatA hai phira usakA phala bhogatA hai parantu yaha siddhAnta tarka kI kasauTI para kharA nahIM utaratA / 'jIva' nitya arUpI aura cetana mAnA jAtA hai aura 'karma' anitya rUpI aura 'jar3a' / ina paraspara viruddha prakRti vAle jIva aura varma kA eka dUsare ke sAtha sambandha kaisA mAnA jAyagA-sAdi bhathavA anAdi ? "jIva aura karma kA sambandha 'sAdi' mAnane kA artha yaha hogA ki pahale jIva karma rahita thA aura amuka kAla meM usakA karma se saMyoga huA parantu yaha mAnyatA karma-siddhAnta ke anukUla nahIM / karma-siddhAnta ke anusAra jIva kI mAnasika vAcika aura kAyika pravRttiyA~ karmabandha 'kA-jIva karma ke saMyoga kA kAraNa hotI hai| mana, vacana aura kAya ye svayaM karmaphala haiM kyoMki pUrvabaddha varma ke udaya se hI mana Adi tattva jIva ko prApta hote haiN| isa dazA meM 'abaddha' jIva kisI bhI prakAra 'baddha' nahIM ho sakatA, kyoMki usake pAsa bandha kAraNa nahIM hai| yadi binA kAraNa bhI jIva 'karmabaddha' mAna liyA jAya, to karma mukta siddhAtmAoM ko bhI punaH kamabaddha, mAnane meM koI Apatti nahIM hogI / isa prakAra karmavAdiyoM kA 'mokSa' tattva nAma mAtra ko raha jAyagA / vastutaH koI bhI AtmA mukta ThaharegA hI nhiiN| bhataH 'abaddha' jIva kA 'bandha' mAnanA doSApattipUrNa hai| __ "jIva aura karma kA anAdi sambandha bhI mAnanA yuktisaMgata nahIM ho sakatA kAraNa ki jIva aura karma kA sambandha bhanAdi mAnA jAyagA
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 367 to vaha AtmasvarUpa kI hI taraha nitya hogA aura nitya padArtha kA kabhI vinAza na hone se jIva kabhI karma mukta nahIM hogA / jaba jIva kI karma se mukti hI nahIM ho to vaha usake liye prayatna hI kyoM karegA ?" bhagavAna mahAvIra - "he abhibhUti ! mAlUma hotA hai ki tumane veda vAkya kA 'puruSa evedaM' yaha stuti vAvaya hai isase hotA / tumhAre isa tarka se yaha asalI artha nahIM samajhA / puruSAdvaita vAda siddha nahIM abhibhUti - "isa vAkya ko puruSAdvaita sAdhaka vAkya kyoM na mAnA jAya ?" mahAvIra - "puruSAdvaitavAda dRSTApalApa aura adRSTa kalpanA doSoM se dUSita hai / " agnibhUti - "yaha kaise ?" vAyu mahAvIra - "puruSAdvaita ke svIkAra meM yaha pRthvI pAnI, agni, bhAdi pratyakSa dRzya padArthoM kA apalApa hotA hai aura sat asat se vilakSaNa 'anirvacanIya' nAmaka eka adRSTa padArtha kI kalpanA karanI pdd'egii|" agnibhUti - "mahArAja ! isameM apalApa kI bAta nahIM hai / puruSAdvaitavAdI isa dRzya jagata ko puruSa se abhinna mAnate haiM / jar3acetana kA meda vyAvahArika kalpanAmAtra hai / vastutaH jo kucha dRzyAdRzya aura carAcara padArtha hai saba puruSa svarUpa hai / " mahAvIra - "puruSa dRzya hai yA adRzya ! agnibhUti - " puruSa rUpa, rasa, gandha aura sparzAdi se rahita hai / adRzya hai / isakA indriyoM dvArA pratyakSa nahIM hotA / " mahAvIra - " ye padArtha kyA hai jo A~khoM se dekhe jAte haiM, kAnoM se sune jAte haiM, nAka se sUMghe jAte haiM, jIbha se cakhe jAte haiM aura tvacA se sparza kiye jAte haiM ?"
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna agnibhUti - "yaha saba nAmarUpAtmaka jagat hai / ". mahAvIra - " yaha puruSa se bhinna hai yA abhinna ?" mahAvIra - "abhI tumane kahA thA ki 'puruSa' adRzya hai indrayAtIta hai / isa puruSAbhinna nAmarUpAtmaka jagat kA indriyoM se kaise pratyakSa ho rahA hai ?" agnibhUti - " isa nAmarUpAtmaka dRzya jagata kI utpatti mAyA se hotI hai / mAyA tathA isakA kArya nAma rUpa sat nahIM hai kyoMki kAlAntara meM usakA nAza ho jAtA hai / " mahAvIra - "to kyA dRzya jagata asat hai ?" 368 agnibhUti - "nhiiN| jaise ye sat nahIM vaise asat bhI nahIM, kyoMki jJAnakAla meM vaha sat rUpa se pratibhAsita hotA hai / " mahAvIra - " sat bhI nahIM aura asat bhI nahIM taba ise kyA kahoge ?" agnibhUti - " sat asata se vilakSaNa isa mAyA ko hama anirvacanIya kahate haiM / " 2 mahAvIra - "Akhira puruSAtirika mAyA nAmaka eka vilakSaNa padArtha mAnanA hI par3A / taba kahA~ rahA tumhArA puruSAdvaitavAda ? he agnibhUti ! jarA soco ye dRzya padArtha puruSa se abhinna kaise ho sakate haiM ? yaha dRzya jagat yadi puruSa hI hote to 'puruSa' kI hI taraha yaha bhI indriyAtIta honA cAhie para tuma indriyagocara hai / pratyakSa darzana ko tuma agnibhUti - "ise bhrAnti mAnane meM mahAvIra - "bhrAntijJAna uttarakAla meM bhrAnta siddha hotA hai / jise dekhate ho ki yaha nahIM kaha sakate " kyA Apatti hai ? " pratyakSa bhrAnti tuma bhrAnti kahate ho vaha kabhI bhrAnti rUpa siddha nahIM hotA, ataH yaha dhi jJAna hai, bhrAnti nahIM / " * agnibhUti - ' yaha bhAyA puruSa kI hI zakti hai aura puruSa vivarta meM nAma-rUpAtmaka jagat banakara bhAsamAna hotA hai / vastutaH mAyA 'puruSa' se bhinna vastu nahIM hai / " 3
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara ____ mahAvIra-"yadi mAyA puruSa kI zakti hI hai to yaha bhI puruSa ke jJAnAdi guNoM kI taraha arUpI, adRzya honI cAhiye parantu yaha to dRzya hai / ataH siddha hotA hai ki mAyA puruSa kI zakti nahIM varan yaha eka svatantra padArtha hai / " "puruSa vivarta" mAnane se bhI puruSAdvaita kI siddhi nahIM ho sakatI kyoMki puruSa vivarta kA artha hai 'puruSa ke mUla svarUpa kI vikRti parantu puruSa meM vikRti mAnane se use sakarmaka hI mAnanA par3egA, akamaika nhiiN| jisa prakAra khAlisa pAnI meM khamIra utpanna nahIM hotA usI prakAra akarmaka jIva meM vivarta nahIM ho sakatA / "puruSavAdI jisa padArtha ko mAyA athavA ajJAna kA nAma dete haiM vaha vastutaH AtmAtirikta jar3a padArtha hai| puruSavAdI ise sat yA asat na kahakara anirvacanIya kahate haiM jisase siddha hotA hai ki yaha puruSa se bhinna padArtha hai| isIliye to ve ise puruSa kI taraha 'sat' nahIM mAnate 'asat' na mAnane kA tAtparya to kevala yahI hai ki yaha mAyA AkAzapuSpa kI taraha kalpita vastu nahIM hai|" agnibhUti-"ThIka hai dRzya jagat ko puruSa mAtra, mAnane se pratyakSa anubhava kA nirvAha nahIM ho sakatA / yaha mai samajha gayA hU~ parantu jar3e tathA rUpI karma-dravya cetana tathA arUpI AtmA ke sAtha kaise sambaddha ho sakatA hai aura usa para acchA-burA asara kaise DAla sakatA hai ?' mahAvIra-"jisa prakAra bharUpI AkAza ke sAtha rUpI dravyoM kA saMparka hotA hai usI prakAra arUpI AtmA kA rUpI karmoM ke sAtha sambandha hotA hai| jisa prakAra brAhmI auSadhI aura madirA AtmA ke arUpI caitanya para bhalA burA asara karate haiM usI taraha bharUpI cetana AtmA para rUpI jar3a karmoM kA bhI bhalA burA asara ho sakatA hai|" . isa. lambI carcA ke vAda agnibhUti ne bhagavAna mahAvIra kA
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 Agama ke anamola ratna siddhAnta svIkAra kiyA / bhagavAna mahAvIra kA upadeza sunakara agnibhUti ne pratibodha pAyA aura apane chAtra-maNDala ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke samIpa dIkSA grahaNa kii| agnibhUti ne chiyAlIsa varSa kI avasthA meM zrAmaNya dhAraNa kiyaa| bAraha varSa taka chamasthAvasthA meM tapa kara kevalajJAna prApta kiyA aura , solaha varSa paryanta kevalI avasthA meM vicara kara zramaNa bhagavAna kI jIvita avasthA meM hI unake nirvANa ke karIba do varSa pahale, rAjagRha ke guNazIla caitya meM mAsika anazana ke anta meM 75 varSa kI avasthA meM nirvANa prApta kiyaa| 3. vAyubhUti vAyubhUti indrabhUti gaNadhara ke laghubhrAtA the / ye bhI somila brAhmaNa ke yajJotsava para apane pAMca sau chAtroM ke sAtha pAvAmadhyamA , meM Ae hue the| indrabhUti aura agnibhRti ko dIkSita huA jAnakara unake choTe bhAI vAyubhUti ne socA-"bhagavAna vAstava meM sarvajJa haiN| tabhI to mere donoM bar3e bhAI unake pAsa dIkSita ho gae haiN| unake sanmukha jAkara vandanA karane se mere samasta pApa dhula jAyeMge aura unakI upAsanA karake maiM apanI samasta zakAoM kA samAdhAna karA luuNgaa|" aisA vicAra karake vAyubhUti apane pAMca sau chAtroM ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke samIpa pahu~ce aura bhagavAna ko bhaktipUrvaka vandanA kara unake pAsa baiTha gye|| vAyubhUti ke dArzanika vicAroM kA jhukAva 'tajjIvataccharIravAdI' nAstikoM ke mata kI ora thaa| 'vijJAnaghana0' ityAdi pUrvokta zrutivAkya ko ve apane nAstika mata ke vicAroM kA samarthaka mAnate the, parantu dUsarI bhora "satyena labhyastapasA hyeSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmanaH' ityAdi upaniSad vAkyoM se dehAtirikta AtmA kA pratipAdana hotA thaa| isa dvividha vedavANI se vAyubhUti isa viSaya meM zaMkAzIla bane hue the| ___ bhagavAna mahAvIra ne vAyubhUti ko apane sanmukha baiThA huA dekha kara usakI zaMkA kA samAdhAna kara diyA aura zarIrAtirikta Atmatattva kA pratipAdana kiyaa| bhagavAna mahAvIra se apanI zaMkAoM kA samAdhAna pAkara vAyubhUti ne apane pAMca sau chAtroM ke sAtha bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kara lii| vAyubhUti ne bayAlIsa varSa kI avasthA meM gRhavAsa chor3akara zramaNadharma kI dIkSA lii| dasa varSa chadmasthAvasthA meM rahane ke uparAnta unheM kevalajJAna prApta huA aura aThAraha varSa kevalI avasthA meM vicre| ___ bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke do varSa pahale vAyubhUti bhI 7. varSa kI avasthA meM mAsika anazana ke anta meM guNazIla caitya meM nirvANa ko prApta hue| 4. Arya vyakta bhagavAna mahAvIra ke cauthe gaNadhara kA nAma Arya vyakta thaa| ye kollAga sanniveza ke nivAsI bhAradvAja gotrIya brAhmaNa the| inakI mAtA vAruNI aura pitA dhanamitra the / Arya vyakta bhI pAMca sau chAtroM ke adhyApaka the aura somila brAhmaNa ke AmantraNa se yajJotsava para pAvAmadhyabhA meM Aye the| Arya vyakta kI vicAra saraNI "svapnopamaM vai sakala mityeSa brahmavidhi raJjasA vijJeyaH" ityAdi zrutivAkyoM se brahmAda kI tarapha jhukI huI thii| para sAtha hI "dyAvApRthivI' tathA 'pRrivI devatA Apo devatA' ityAdi vaidika vacanoM ko dekhakara ve dRzya jagat ko bhI mithyA nahIM mAna sakate the| isa prakAra vyakta saMzayAkula the tathApi apanA saMdeha kisI ko prakaTa nahIM karate the|
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 Agama ke anamola ratna zramaNa bhagavAna mahAvIra kI sarvajJatA kI prazaMsA sunakara vyakta bhI bhagavAna ke samavazaraNa meM gaye jahA~ bhagavAna ne unakI gupta zaMkAoM ko prakaTa kiyA aura veda vAkyoM ke samanvaya pUrvaka dvaita kI siddhi kara unakA samAdhAna kiyaa| anta meM bhagavAna ne nirgrantha pravacana kA upadeza diyA aura Arya vyakta apane pAMca sau chAtroM ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke ziSya bana gye| Arya vyakta ne pacAsa varSa kI avasthA meM zramaNa dharma svIkAra kiyaa| bAraha varSa taka tapasyA dhyAna Adi karake kevalajJAna prApta kiyaa| ye aThAraha varSa taka kevalI avasthA meM rahakara bhagavAna ke jIvana kAla ke antima varSa meM assI varNa kI avasthA meM mAsika anazana, ke sAtha guNazIla caitya meM nirvANa ko prApta hue| 5. Arya sudharmA bhagavAna mahAvIra ke pAMcaveM gaNadhara kA nAma Arya sudharmA thA / ye kollAga saMniveza ke nivAsI agnivezyAyana gotrIya brAhmaNa the / mApakA janma vi. saM. ke 551 varSa pUrva huA thaa| ApakI mAtA kA nAma mahilA aura pitA kA nAma dhammila thaa| Apa apane yuga ke samartha vidvAn the| Apake pAsa 500 chAtra adhyayana karate the| Apa bhI gautama gotrIya indrabhUti ke sAtha madhyamapAvA meM somila brAhmaNa ke yahA~ yajJa meM bhAga lene gaye the| "puruSo vai puruSatvamaznute pazavaH pazutvam' ityAdi vaidika vacanoM meM vizvAsa rakhate hue Apa janmAntara sAdRzyavAda ke siddhAnta ko mAnate the| para isake viparIta "gAlo vaieSaH jAyate yaH sa purISo dahyate" ityAdi zrauta vAkyoM se ve janmAntara ke vaisAdRzya kA bhI 'niSedha nahIM kara sakate the| ina dvividha vacanoM se vidvAn sudharmA isa viSaya. meM saMzayagrasta the|
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 373 bhagavAna mahAvIra ne ukta veda vAkyoM kA samanvaya karake janmAntara vaisAdRzya siddha karane ke sAtha sudharmA kI zaMkA kA samAdhAna kiyA / aura nirgranya pravacana kA upadeza sunAkara unheM chAtragaNa sahita nirgrantha mArga kI dIkSA dI aura apanA pAMcavAM pradhAna ziSya bnaayaa| sudharmA ne pacAsa varSa kI avasthA meM pravrajyA lI / vIra saM. 13 meM arthAt apanI Ayu ke 93veM varSa meM kaivalya prApta kiyA / vIra saMvat 20 meM sau varSa kI Ayu pUrNakara rAjagRha ke vaibhAragiri para mAsika anazanapUrvaka mukta hue| gautama svAmI ko kevala jJAna hone para samagra saMgha ke saMcAlana kA netRtva Apa para hI AyA / gyAraha gaNadhara meM se agnibhUti Adi nau gaNadhara to bhagavAna ke sAmane hI nirvANa ko prApta ho gaye the| ataH Apa para hI samasta saMgha ke netRtva kA bhAra A par3A yahI kAraNa hai ki bhagavAna mahAvIra ke pazcAt jo gaNadhara paramparA Arambha hotI hai usameM ApakA nAma hI sarvaprathama AtA hai| 6. Arya maNDika bhagavAna mahAvIra ke chaThe gaNadhara kA nAma maMDika thA / maMDika maurya sanniveza ke rahane vAle vAsiSTha gotrIya vidvAna brAhmaNa the / inakI mAtA vijayadevA aura pitA dhanadeva the / ve tIna sau pacAsa chAtroM ke adhyApaka the aura somila brAhmaNa ke AmaMtraNa se unake yajJotsava para pAvAmadhyamA meM Aye the / vidvAn maNDika ke vicAra sAMkhyadarzana ke samarthaka the aura usakA kAraNa "sa eva viguNo vibhuna badhyate saMsarati vA na mucyate mocayati vA na vA eSa bAhyamabhyatare vA veda" ityAdi ati vAkya the| isake viparIta "na ha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti sazarIraM vA vasanta priyA'priye na spRzataH" isa zrati vAkya se unheM
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 Agama ke anamola ratna bandhamokSa ke astisva kA bhI vicAra A jAtA thA / isa vicAra se ApakA mana kisI eka nizcaya para nahIM pahu~catA thA / zramaNa bhagavAna ne vaidika vAkyoM kA samanvaya karake AtmA kA kA saMsAritva siddha kiyA aura nirgrantha pravacana kA upadeza dekara 350 chAtra- gaNa sahita maNDika ko AhatI pravrajyA dekara apanA chaThA gaNadhara banAyA / Arya maNDika ne 53 varSa kI avasthA meM pravrajyA lo, 67 varSa kI avasthA meM kevalajJAna prApta kiyA aura bhagavAna ke jIvanakAla ke antima varSa meM tirAkSI varSa ko avasthA meM rAjagRha ke vaibhAragiri para nirvANa prApta kiyA / 7. maurya putra bhagavAna mahAvIra ke sAtaveM gaNadhara kA nAma mauryaputra thA / mauryaputra kAzyapa gotrIya brAhmaNa the / inake pitA kA nAma maurya aura mAtA kA nAma vijayadevA aura gAMva kA nAma maurya saMniveza thA / mauryaputra bhI tIna sau pacAsa chAtroM ke adhyApaka the aura somila brAhmaNa ke AmaMtraNa se pAvAmadhyamA meM Aye the / < mauryaputra ko devoM aura devalokoM ke astitva meM saMdeha thA jo " ko jAnAti mAyopamAn gIrvANAnindriyamavaruNakuverAdIn" ityAdi . zruti vacanoM ke par3hane se utpanna huA thA, parantu isake viparIta " saH epa yajJAyudhI yajamAno'asA svargalokaM gacchati tathA apAma soma mamRtA abhUma, agaman / jyotiH avidAma devAn kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH kimu dhUrtirasRtamartyasya" ityAdi vaidika vAkyoM se devoM kA astitva bhI siddha hotA thA / ataH paNDita mauryaputra kA citta isa viSaya meM zaMkAzIla thA / , bhagavAna mahAvIra ne devoM kA astitva siddha karake mauryaputra ke saMzaya kA samAdhAna kiyA aura nirgrantha pravacana kA upadeza kiyA,
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 375 jise hRdayaMgata kara mauryaputra apane chAtragaNa ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke ziSya ho gye| mauryaputra ne 65 varSa kI avasthA meM mahAvIra kA ziSyatva svIkAra kiyA / unyAsI varSa kI avasthA meM kevalajJAna prApta kiyA / bhagavAna ke jIvana kAla ke antimavarNa, paMcAnave varSa kI avasthA meM mAsika anazana pUrvaka guNazIla caitya meM nirvANa prApta kiyA / 8. akampita bhagavAn mahAvIra ke aSTama gaNadhara kA nAma akampita thaa| akampita mithilA ke rahanevAle gautama gotrIya brAhmaNa the / inakI mAtA kA nAma jayantI aura pitA kA nAma deva thA / vidvAna akampita tIna sau chAtroM ke adhyApaka the / ye bhI apanI maNDalI ke sAtha saumilArya ke yajJa mahotsava para pAvAmadhyamA Aye hue the| inako naraka loka aura nAraka jIvoM ke astitva meM zaMkA thii| isa zaMkA kA kAraNa "na ha vai pretya narake nArakA. santi" yaha zruti vAkya thA, parantu isake viparIta "nArako vai eva jAyate yaH zUdrAnnamanAti" ityAdi vAkyoM se nArakoM kA astitva bhI siddha hotA thaa| isa prakAra ke dvividha veda vacanoM se zaMkAkula bane hue akampita isa bAta kA kucha bhI nirNaya nahIM kara sakate the ki naraka loka aura nArakoM kA astitva mAnA jAya yA nhiiN| bhagavAna mahAvIra ne zruti vAkyoM kA samanvaya karake akampita kA sandeha dUra kiyA / akampita bhI nirgrantha pravacana kA upadeza sunakara saMsAra se viraka hue aura chAtra gaNa sahita AhatI pravrajyA svIkAra ko aura bhagavAna mahAvIra ke AThave gaNadhara ho gaye / akambhita ne ar3atAlIsa varSa kI avasthA meM gRhatyAga kiyA / sattAvana varSa kI avasthA meM kevalajJAna prApta kiyA aura zramaNa bhagavAna kI jIvita avasthA ke antima varSa meM rAjagRha ke vaibhAragiri para mAsika anazana pUrA karake aThahattara varSa kI avasthA meM nirvANa prApta kiyA /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 9. acala bhrAtA bhagavAna mahAvIra ke nauve gaNadhara acalabhrAtA kozalA ke nivAsI hArita gotrIya brAhmaNa the / ApakI mAtA kA nAma naMdA aura pitA kA nAma vasu thA / ye tIna sau chAtroM ke vidvAna adhyApaka the| ye somila brAhmaNa ke yajJotsava meM pAvA madhyamA bhAye the| paNDita acalabhrAtA ko puNya pApa ke astitva meM zaMkA thI inakA tarka yaha thA ki "puruSa evedaM . " ityAdi zrutipadoM se jaba kevala purUSa kA hI astitva siddha kiyA jAtA hai taba puNya pApa ke astitva kI zakyatA hI kahA~ rahatI hai parantu dUsarI tarapha "puNyaH puNyena.' ityAdi veda vAkyoM se puNya pApa kA astitva bhI sUcita hotA thaa| isaliye isa viSaya kA vAstavika siddhAnta kyA honA cAhiye, isa vAta kA acalabhrAtA kucha bhI nirNaya kara nahIM sake the / acalabhrAtA jaba mahAvIra ke samavazaraNa meM gaye to bhagavAna mahAvIra ne veda vacanoM kA samanvaya karake puNyapApa kA astitva pramANita kara unakI zaMkA kA samAdhAna kiyA aura nigrantha pravacana kA upadeza sunAkara unheM chAtra sahita apanA ziSya banA liyA / acalabhrAtA ne chiyAlIsa varSa kI avasthA meM prArhasthya kA tyAga kara zrAmaNya dhAraNa kiyA, bAraha varSa taka tapa dhyAna kara kevalajJAna prApta kiyA aura caudaha varSa kevalI dazA meM vicarakara bahattara varSa kI avasthA meM mAsika anazana kara rAjagRha ke vaibhAragiri para nirvANa prApta kiyA / 10. maitArya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dasave gaNadhara kA nAma maitArya thaa| ye vatsadezAntargata tugika saMniveza ke rahanevAle kauDinya gotrIya brAhmaNa the / inakI mAtA varuNadevA aura pitA 'datta' the / maitArya tIna sau chAtroM ke AcArya the| ye somila brAhmaNa ke AmaMtraNa para apane tIna sau chAtroM ke sAtha pAvAmadhyamA gaye the| vidvAna maitArya "vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya ." ityAdi vedavAkyoM se punarjanma ke viSaya meM zaMkAzIla the parantu
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 377 "nityaM jyotirmayo." ityAdi zrutipadoM se AtmA kA bhastitva aura "gAlo ve eSa jAyate' ityAdi zrutipadoM se usakA punarjanma dhvanita hone se isa viSaya meM ve kucha bhI nizcaya nahIM kara pAte the / zramaNa bhagavAna mahAvIra ne maitArya ko veda padoM kA tAtparya samajhAne ke sAtha punarjanma kI sattA pramANita kI aura nimrantha pravacana kA upadeza karake unako unake chAtroM sahita nirgrantha zramaNa patha kA pathika bnaayaa| maitArya ne chattIsa varSa kI avasthA meM mahAvIra kA ziSyatva svIkAra kiyaa| dasa varSa taka tapa japa-dhyAna kara kevalajJAna prApta kiyA aura solaha varSa kevalI jIvana meM vicare / anta meM bhagavAna ke nirvANa se cAra varSa pahale vAsaTha varSa kI avasthA meM unhoMne rAjagRha ke vaibhAragiri para nirvANa prApta kiyA / 11. prabhAsa zramaNa bhagavAna mahAvIra ke gyArahaveM gagadhara kA nAma prabhAsa thA / paNDita prabhAsa kauDinya gautrIya brAhmaNa the / inako mAtA kA nAma bhatibhadrA aura pitA kA nAma vala thA / ye rAjagRha meM rahate the| somila brAhmaNa ke AmaMtraNa para unake yajJamahotsava meM apane tIna sau chAtroM ke sAtha pAvA madhyamA meM Aye the| vidvAna prabhAsa ko AtmA kI mukti ke viSaya meM sandeha thaa| "jarAmayaM vA etadsarva yadagnihotram" isa zruti ne unake saMzaya ko puSTa kiyA thA parantu kucha vedapada aise bhI the jo AtmA kI muktadazA kA sUcana karate the| "dve brahmaNI veditavye paramaparaM ca, tana paraM satyaM jJAna manaMtaM brahma" isa zruti vAkya se mAtmA kI vaddha aura mukta donoM avasthAoM kA pratipAdana hotA thaa| isa dvividha vedavANI se prabhAsa sandehazIla rahate the ki AtmanirvANa jaisI koI cIja hai bhI yA nahIM ? paMDita prabhAsa ko sambodhana kara bhagavAna mahAvIra ne kahA"Arya prabhAsa ! tumane zruti vAkyoM ko ThIka nahIM samajhA / "jarAmarya." ityAdi zruti se tuma Atma nirvANa ke abhAva kA anumAna karate ho,
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 Agama ke anamola ratna yaha ThIka nahIM / yaha veda vAkya gRhAzramI kI jIvanacaryA kA sUcaka hai na ki nirvANAbhAva kA pratipAdaka / bhagavAna ke spaSTIkaraNa se prabhAsa kA saMzaya dUra ho gayA aura nigrantha pravacana kA upadeza sunakara ve bhagavAna mahAvIra ke apane chAtragaNa ke sAtha ziSya ho gye| ve vaya kI apekSA se bhagavAna mahAvIra ke saba se choTe gaNadhara the| inhoMne solahavarSa kI avasthA meM dIkSA grahaNa kii| AThavarSa taka tapa japa dhyAna kara inhoMne kevalajJAna prApta kiyA / solahavarSa taka kevalI avasthA meM vicare / zramaNa bhagavAna mahAvIra ke kevalI jIvana ke pacIsaveM varSa rAjagRha ke vaibhAragiri para mAsika anazana pUrvaka cAlIsa varSa kI avasthA meM nirvANa prApta kiyA / ekAdaza gaNadhara koSThaka (darzaka yantra) indrabhUti gautama gobara gA~va agnibhUti ___ vAyubhUti gautama gobara gA~va govara gA~va gautama 50. 16 42 10 gaNadhara kA nAma gotra nAma gA~va nAma grAhasthyaparyAya chadmastha paryAya kevalI paryAya zramaNa paryAya sarvAyu vIra nirvANa se nirvANa sthala 12 18 12 28 28 92 42 rAjagRha rAjagRha rAjagRha gaNadhara kA nAma gotra nAma gA~va nAma vyakta bharadvAja kollAga - sudharmA maNDika agni vaizyAyana vasiSTha kollAga maurya
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyAraha gaNadhara 379 prAhasthya paryAya chamastha paryAya kevalI paryAya zramaNa paryAya sarvAyu vIra nirvANa se nirvANa sthala 100 50 rAmagRha rAjagRha rAjagRha maurya putra akampita kAiyapa gautama acala bhrAtA hArita kozalA maurya mithilA 46 gaNadhara kA nAma gona nAma gA~va nAma grAhasthyaparyAya chadmastha paryAya kevalI paryAya zramaNa paryAya sarvAyu vIra nirvANa se nirvANa sthala 30 26 rAjagRha rAjagRha maitArtha kauDinya tuMgika prabhAsa kauDinyarAjagRha. gaNadhara kA nAma gotra nAma gA~va nAma prAhasthyaparyAya chadmastha paryAya kevalI paryAya zramaNa paryAya
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 Agama ke anamola ratna metArya prabhAsa rAjagRha gaNadharanAma sarvAyu vIra nirvANa se 'nirvANa sthala rAjagRha gaNadhara siddhAnta indrabhUti jIva hai yA nahIM / agnibhUti jJAnAvaraNa Adi karma haiM yA nahIM / vAyubhUti zarIra aura jIva eka hai yA bhinna bhinna / vyaktasvAmI pRthvI Adi bhUta haiM yA nahIM / isa loka meM jo jaisA hai, paraloka meM bhI vaha vaisA hI rahatA hai| maNDika bandha aura mokSa haiM yA nahIM / mauryaputra devatA haiM yA nhiiN| akampita nArako haiM yA nahIM / acala bhrAtA puNya hI bar3hane para sukha aura ghaTane para duHkha kA kAraNa ho jAtA hai, yA duHkha kA kAraNa pApa puNya se alaga hai| maitArya AtmA kI sattA hone para bhI paraloka hai yA nhiiN| 11 prabhAsa mokSa hai yA nhiiN| sudharmA
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 1. jambUsvAmI magadha deza meM sugrAma nAma kA ramya nagara thA / vahA~ rASTrakUTa nAma kA kisAna rahatA thaa| usakI strI kA nAma revatI thA / usake bhavadatta aura bhAva deva nAma ke do putra the| susthita AcArya kA upadeza sunakara bhavadatta ne dIkSA grahaNa kI aura gItArtha banA / eka kAra bhavadatta muni vihAra karate karate sugrAma Aye / vahA~ apane kuTumvIjanoM ko prativodha dene ke lie guru kI AjJA le apane ghara gaye / usa samaya bhAvadeva kA tatkAla vivAha huA thA / bhAvadeva kI patnI nAgilA atyanta rUpavatI ramaNI thii| bhAvadeva usa para atyanta Asakta thA / bhAI ne use upadeza diyA / yadyapi usake mana para bhAI muni ke upadeza kA kiMcit bhAtra bhI asara nahIM thA, kintu bhAI ke sleha-vaza vaha nava vivAhitA patnI ko chor3akara sAdhu bana gayA / bhAI ke sAtha usane anyatra vihAra kara diyA kintu usakA mana patnI meM hI lagA rahatA thA / vaha dina rAta apanI patnI nAgilA kA hI vicAra karatA rahatA thaa| kucha samaya ke bAda bhavadatta muni kA svargavAsa ho gayA / bhAI ke svargavAsa ke bAda usane socA--"jisa bhAI ke uhane se maine' saMyama liyA hai vaha to ava saMsAra meM nahIM rahA" yaha soca vaha rAtri meM hI anya munivaroM ko sotA chor3a sugrAma kI ora cala pdd'aa| calate calate vaha sugrAma nagara ke yakSa mandira meM ThaharA / nAgilA ko aba yaha samAcAra milA to vaha eka vRddhA strI ko sAtha lekara muni darzana ke lie aaii| usane nAgilA ko pahacAna liyA aura punaH gRhasthAzrama meM Ane kI icchA prakaTa kI / nAgilA satI aura atyanta dharmaniSThA thii| usane bhAvadeva ko samajhAyA / nAgilA ke upadeza se bhAvadeva kA mana punaH saMyama meM sthira ho gyaa| usane
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 Agama ke anamola ratna utkRSTa cAritra kA pAlana kiyA aura mara kara bItazokA nagarI ke rAjA padmaratha kI rAnI vanamAlA ke udara meM putra rUpa se janma liyA / bAlaka kA nAma zivakumAra rakhA gayA / zivakumAra yuvA humA / usane sAgaradatta muni kA upadeza sunA aura mAtA pitA ko pUcha kara dIkSA le lI / sAdhu banakara kaThora tapa kiyA aura samAdhi pUrvaka marakara brahma deva loka meM vidyunmAlI deva huA / vahA~ kI Ayu pUrNakara bhAvadeva kA jIva rAjagRha ke dhanADhyazreNI RSabhadatta kI dhAriNI nAmaka patnI ke udara meM AyA / dhAriNI rAnI ne jambUvRkSa kA svapna dekhA / garbhakAla ke pUrNa hone para dhAriNI ne eka sundara bAlaka ko janma diyA / svapna darzana ke anusAra usakA nAma jambUkumAra rakhA gayA / jambUkumAra yuvA humA / usakA vivAha ibhya kI ATha kanyAoM ke sAtha honA taya hubhA / usa samaya sudharmAsvAmI apane ziSya parivAra ke sAtha rAjagRha padhAre / jambUkumAra upadeza sunane sudharmA svAmI ke pAsa pahu~cA / sudharmA svAmI kI vairAgyapUrNa vANI sunakara usane dIkSA lene kA nizcaya kiyA / ghara Akara usane mAtA pitA se dIkSA kI AjJA mAMgI / mAtA pitA ne ikalautI santAna, apAra dhanarAzi hone se evaM putrasnehavaza use AjJA nahIM dI, kintu ATha sundara kanyAoM ke sAtha usakA vivAha kara diyaa| vivAha ke avasara para kanyAoM ke mAtA pitAoM ne 99 karor3a kA daheja diyA thaa| ghara Akara ambUkumAra ne rAtri meM apanI AThoM striyoM ko upadeza diyA aura unheM vairAgya-raMga meM raMga diyA / jaba vaha apanI striyoM ko saMsAra kI bhasAratA samajhA rahA thA, usI samaya prabhava nAmaka cora apane pAMca sau sAthiyoM ke sAtha corI karane vahA~ bhAyA / ambUkumAra ne unheM bhI pratibodha diyaa| jambUkumAra ke tyAga, vairAgya aura jJAna se prabhAvita ho usane bhI apane sAthiyoM ke sAtha dIkSA lene kA vicAra kiyA / dUsare dina bhATha striyA~, prabhava aura usake pAMcasau sAthI, ina saba ko lekara vaha apane mAtA pitA ke pAsa AyA aura unheM bhI
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 383 upadeza dene lgaa| apane putra kI vairAgya bharI vANI ko sunakara, unhoMne bhI pravrajyA grahaNa karane kA nizcaya kiyaa| isa prakAra jambukumAra, unake mAtApitA, ATha striyA~, unake mAtA pitA, prabhava aura usake pAMcasau sAthiyoM sahita 527 janoM ne Arya sudharmA ke pAsa dIkSA grahaNa kii| jambusvAmI ne vIra saMvat 1 meM solaha varSa kI khilatI huI taruNAI meM dIkSA dhAraNa kI / vAraha varSa taka sudharmA svAmI se gaMbhIra adhyayana kiyA aura AgamavAcanA grahaNa kI / vIra saMvat 13 meM sudharmA svAmI ke kevalI hone ke bAda AcArya bane / ATha varSa taka AcArya pada para rhe| vIra saMvat 20 meM kevalajJAna pAyA aura 11 varSa kevalI avasthA meM dharma pracAra karate rahe / vIra saMvat 64 meM 80 varSa kI Ayu pUrNakara madhurA nagarI meM ve nirvANa ko prApta hue / Apake paTTa para Arya prabhava virAje / 2. prabhavasvAmI jambUsvAmI ke paTTadhara ziSya / ye viMdhyAcala kI parvata zRGkhalA ke " nikaTa jayapura nagara ke nivAsI the| ye vindhyarAjA ke putra, kAtyAyana gotrIya kSatrIya the| inakA janma vIra saM. 30 ke pUrve (vi. saM. 500 varSa pUrva) huA thA / pitA se anabana hone ke kAraNa apane 499 sAthiyoM ke sAtha rAjya chor3akara lUTa mAra kA dhaMdhA karane lge| apane sAthiyoM ke sAtha ghUmatA ghAmatA prabhava magadha mA pahu~cA / jambU kumAra ke ghara, unake vivAha ke dina, DAkA DAlane AyA lekina jambU ke vairAgya rasa se pariplAvita pravacana suna kara apane sAthiyoM ke sAtha jamvU. kumAra ke netRtva meM sudharmA svAmI ke caraNoM vi. saM. 470 (vIra saM. 1) meM tIsa varSa kI umra meM dIkSA grahaNa kii| 50 varSa kI avasthA meM vi. saM. 106 varSa pUrva (vIra saM. 64) meM AcArya pada para pratiSThita hue aura 105 varSa kI AyupUrNa kara vi. saM. 395 pUrva (vIra saM. 75) meM anazana kara samAdhi pUrvaka svargavAsI hue| inake paTTa para zayyaMbhava AcArya pratiSThina hue /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 Agama ke anamola ratna dUsarI mAnyatAnusAra jambUsvAmI kI dIkSA ke bIsa varSa vAda prabhavasvAmI ne dIkSA grahaNa kii| 44 varSa zramaNa paryAya kA pAlana kara 84 varSa kI avasthA meM vIra saM. 75 meM svargavAsI hue / 3. zayyabhavAcArya bhagavAna mahAvIra ke caturtha paTTadhara AcArya / Apa rAjagRha ke nivAsI vatsagotrI brAhmaNa the| ye vaidika sAhitya ke dhurandhara vidvAna the| eka bAra yajJa ke avasara para prabhavasvAmI ke upadeza se prabhAvita hokara ye jaina muni bana gaye / Apa jaba dIkSita hue tava patnI garbhavatI thii| pazcAt avatarita hue bhanakaputra ne bacapana meM hI caMpA nagarI meM Apase bheMTa kI aura muni hogyaa| apane jJAna meM putra ko kevala-chaha mahine kA alpajIvI jAnakara AtmapravAda Adi pUrva se dazavai kAlika sUtra kA saMkalana kara use par3hAyA / isa sUtra kA racanA kAla vIra. saM. 82 ke Asa pAsa hai| zayyaMbhavasvAmI ne 28 varSa kI vaya meM dIkSA grahaNa kI / 34 varSa taka muni jIvana meM rahe | jinameM 23 varSe taka yugapradhAna pada para adhiSThita rahe / kula 62 varSa kI Ayu meM vIra saM. 98 meM svargastha ho gaye / Apake paTTapara AcArya yazobhadra baiThe / 4. bhadrabAhusvAmI ___bhagavAna mahAvIra ke sAtaveM paTTadhara AcArya / Arya yazobhadra ke ziSya / saMbhUtivijaya ke pazcAt bhApa AcAryapada para pratiSThita hue| Apa prAcIna gotrI brAhmaNa the / ApakA janma pratiSThAnapura kA mAnA jAtA hai| varAhamihira saMhitA kA nirmAtA varAhamihira ApakA choTA bhAI thaa| varAhamihira pahale sAdhu thA AcArya pada na milane se vaha gRhastha hogayA aura bhadrabAhu kI pratidvanditA karane lagA / vidvAnoM kA mata hai ki vartamAna meM upalabdha varAhamihira saMhitA bhadrabAhu ke samaya kI nahIM hai| - bhadrabAhu prabhava se prAraMbha honevAlI zrutakevalI paramparA meM paMcama zrutakevalI haiM / caturdaza pUrvadhara haiM / dazAzrutaskandhacUNi meM Apako dazAzruta, bRhadkalpa bhaaura vyavahAra sUtra kA nirmAtA batAyA hai / kalpa sUtra ke nAma se prasiddha paryuSaNakalpasUtra bhI Apake dvArA hI racita hai /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 385 upasargahara stotra ke kartA bhI Apa hI mAne jAte haiN| sapAdalakSa, savA. lakSa gAthA meM prAkRta meM vasudeva caritra kI bhI Apane racanA kI thI jo isa samaya anupalabdha hai| anuzruti hai ki bhadrabAhu ne prAkRta bhASA meM bhadrabAhu saMhitA nAmaka eka jyotiSa grantha bhI likhA thaa| jisake AdhAra para uttarakAlIna dvitIya bhadravAhu ne saMskRta meM bhadrabAhu saMhitA kA nirmANa kiyA / ____ pATalIputra meM bhAgamoM kI prathama vAcanA Apake samaya hI pUrNa huI / usa samaya meM 12 varSa kA bhayaMkara duSkAla par3A / sAdhu saMgha samudra taTa para calA gayA / duSkAla ke samApta hone para sAdhusaMgha pATaliputra meM ekatra humA aura ekAdaza aMgoM kA vyavasthita rUpa se saMkalana kiyaa| duSkAla kA samaya vIra saM. 154 ke AsapAsa batAte haiM kyoMki isI samaya nanda sAmrAjya kA unmUlana hokara maurya candragupta kA sAmrAjya sthApita huaa| duSkAla kI samApti para vIra saMvat 160 ke lagabhaga pATalIputra meM zramaNasaMgha kI pariSad huii| sthUlibhadra ke netRtva meM isa pariSad ne yathAsmRti 11 aMgoM kA saMkalana to kara liyA parantu 12veM dRSTivAda kA jJAtA koI muni na hone se usake saMkalana kA kArya bhaTaka gayA / dRSTivAda ke pUrNajJAtA AcArya bhadrabAhu the parantu ve duSkAla par3ane para dhyAna sAdhanA ke lie nepAla cale gaye the| unase dRSTivAda kA jJAna prApta karane ke lie sthUlibhadra bhAdi pAMcasau. sAdhu nepAla gaye / sthUlibhadra ne 10 pUrva taka to artha sahita adhyayana kiyA bhaura agrima cAra pUrva mAtra mUla hI par3ha pAye, artha nahIM / bhadrabAhu pratidina muniyoM ko sAta vAcanAe~ dete the| zeSa samaya mahAprANa ke dhyAna meM vyatIta karate the| kalpasUtra kI sthavirAvalI meM bhadravAha svAmI ke cAra ziSyoM kA ullekha hai-sthavira godAsa, agnidatta, yajadatta, aura somadatta / uka ziSyoM meM se godAsa kI kramaza cAra zAkhAe~ prAraMbha huI / 1 tAmraliptikA 2 koTivarSikA 3 pANDavarddhanikA, 4 aura dAsI kvaTikA / 25
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 Agama ke anamola ratna bhadrabAhu ne apane jIvana ke 45ve varSa meM dIkSA grahaNa kii| 62veM varSa meM yugapradhAna pada para pratiSThita hue / kula 76 varSa kI Ayu meM vIra saM. 170 varSa meM svargavAsI hue| eka mAnyatA ke anusAra inhoMne dasa sUtroM para niyuktiyA~ likhI haiN| ve isa prakAra haiM Avazyaka niyuki RSibhASita dazavakAlika vyavahArasUtra mUla uttarAdhyayana dazAzrutaskandha mUla AcArAGga paMcakalpa mUla sUtrakRtAGga bRhadrakalpa mUla dazAzrutaskandha piNDaniyuki bRhadkalpasUtra 'oghaniyukti vyavahAra sUtra paryuSaNA kalpaniyukti sUryaprajJapti saMsaka niyukti ubasaggaharastotra vasudevariyam (anupalabdha) . bhadrabAhu saMhitA " __5. sthUlibhadrAcArya maMgalaM bhagavAnavIro maMgalaM gautamaH prabhuH / maMgalaM sthUlibhadrAdyA, jaina dharmo'stu maMgalam // Uparalikhe maMgalAcaraNa meM bhagavAna mahAvIra aura gautama ke bAda tRtIya maMgala ke rUpa meM AcArya sthUlibhadra kA ullekha kiyA hai isIse unakI pratiSThA kA anumAna kiyA jA sakatA hai| ye jaina jagata ke ujjvala nakSatra the jisakI prabhA se janajIvana Aja bhI Alokita hai| ye AcArya bhadrabAhu ke paTTadhara the| jinakI paricaya gAthA isa prakAra hai gaMgA aura zauna nadI kA nirmalanIra milakara pIche haTatA hai aise pATalIputra nagara meM mahApadma nAma kA nauvAM nanda rAjya karatA thaa|
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgama ke anamola ratna 387 nanda sAmrAjya kA vaibhava antima koTi para thaa| isakI vipula samRddhi anya rAjyoM ke lie IrSA kA viSaya thii| kalpaka vaza meM utpanna gautama gotrIya brAhmaNa zakaDAla isI nanda sAmrAjya kA mahAmaMtrI thaa| yaha catura, meghAvo aura sudakSa rAjanItijJa thA / jabataka rahA nanda sAmrAjya kI vijaya patAkA kAzI, kauzala, avaMtI, vatsa, aMga aura licchavIgaNa Adi rAjyoM tathA sudUra evaM sudIrgha bhUmaNDalapara phaharAtI rhii| isakI patnI kA nAma lAMchanadevI thA / isake do putra aura sAta putriyoM thii| bar3e putra kA nAma sthUlibhadra thA / inakA janma vIra saMvat 116 meM huA thA / ye bar3e buddhimAna the| inhoMne alpakAla meM bhannazastroM ko calAne meM nipuNatA prApta karalI thii| ye nRtya, nATya kAvya aura sAhitya ke vidvAna bana gaye the| inhe mahAmantrI zakaDAla ne viziSTa kalA aura cAturya prApta karane ke lie pATalIputra kI suprasiddha gaNikA kozA ke ghara mejA thaa| ye kozA ke rUpa yauvana meM anurakta ho gaye aura vahIM rahane lage / zakaDAla ke dvitIyaputra zrIyaka nandarAjA ke aMgarakSaka ke pada para niyukta the / ye rAjA ke atyanta vizvAsapAtra the / mahAmantrI zakaDAla kI yakSaNI, yakSadattA, bhUtinI, bhUtadattA, senA, reNA aura veNA ye sAta putriyA~ atyanta medhAvI thiiN| inakI smaraNa zakti apUrva thii| inameM se pahalI lar3akI kisI bAta ko ekabAra sunakara yAda kara letI thI aura dUsarI lar3akI ko do bAra sunane se, tIsarI ko tInabAra sunane se cauthI ko cAra bAra sunane se, pAMcavI ko pAMca vAra sunane se, chaThI ko cha. bAra sunane se, aura sAtavIM ko sAta vAra sunane se, saba kucha yAda ho jAtA thaa| pATalIputra meM vararuci nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA jo pratidina ATha sau naye-naye lokoM se nandarAjA kI stuti karatA thA / vararuci ke zlokoM se prasanna hokara rAjA zakaDAla mantrI kI ora dekhatA parantu vaha udAsInatA dikhAtA ataeva vararuci rAjadAna se vaMcita rahatA thaa|
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 Agama ke anamola ratna eka dina vararuci phala phUla lekara zakaDAla kI strI ke pAsa pahu~cA aura kahane lagA ki bhAbhI, tumhAre pati dvArA mere zlokoM kI prazaMsA na hone ke kAraNa mai dAna se vaMcita rahatA hU~ / zakaDAla kI strI ne apane pati se kahA / usane uttara diyA, ki mai jhUThI prazaMsA kaise karU~ ? lekina bahuta kahane-sunane para DAla vararuci ke zlokoM kI prazaMsA karane lagA aura use pratidina ATha sau dinAre milane lgiiN| eka dina zakaDAla ne socA, isa taraha to rAjakoSa bahuta jaldI khAlI ho jAyagA / usane nanda' rAjA se kahA-rAjan , Apa ise itanA dravya kyoM dete haiM ? nanda ne uttara diyA-tumhIM ne to kahA hai ki usake loka bahuta sundara haiN| zakaDAla ne kahA, mahArAja! yaha laukika kAvya ko acchI taraha par3hatA hai, ataeva maiM isake loMkoM kI prazaMsA karatA huuN| rAjA ne kahA-"kyA isake zloka laukika haiM !" zakaDAla ne uttara diyA "ina zlokoM ko merI lar3akiyA~ taka jAnatI haiM / " taba mahArAja ne zakaDAla se kahA agara yaha bAta saca hai to isakA nirNaya kala hI rAjasamA meM honA cAhiye / dUsare dina niyamAnusAra vararuci rAjA kI prazaMsA meM naye zloka banAkara lAyA / zakaDAla kI sAtoM kanyAyeM parade ke bhItara baiTha gaI, vararuci ne loka par3hanA zurU kara diyA aura sAtoM kanyAoM ne unheM sunakara jyoM kA tyoM yAda kara liyA / vararuci ke zloka par3ha lene ke bAda zakaDAla maMtrI ne vararuci se kahA, brAhmaNa tumhAre kAvya purAne haiM / purAne kAvya rAjasabhA meM bAra-bAra na par3he jAyeM / vararuci ne kahA-kauna kahatA hai ki mere kAvya purAne haiM ? zakaDAla ne kahApaMDitavara vararuci ! maiM kahatA huuN| ye kAvya mere sune hue haiM aura purAne haiN| maiM to kyA, merI sAtoM putriyA~ bhI Apake par3e hue kAvya ko bhacchI taraha sunA sakatI haiN| maMtrIrAja zakaDAla ne mAno koI gambhIra bAta na ho isa DhaMga se uttara diyA /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna MAAN ANNNNNNNA vararuci bolA-'agara yahI bAta hai to burAie apanI putriyoM ko mujhe isI samaya satyAsatya kA nirNaya karanA hai|" "bahuta acchA, tarAjU taiyAra hai / " yaha kahakara mahAmantrI svayaM apanI putriyoM ko bulAne ke lie cale gaye / sabhAgRha stabdha thA / thor3I hI dera meM sAtoM putriyA~ Akara khar3I ho gii| eka ko dekhiye aura dUsare ko bhUliye ! mAno sUrya aura candra kI kiraNoM se banI huI hoN| ye putriyoM sabhA bhavana ke eka maMca para Akara baiTha gii| vararuci eka hAtha se zikhA bAMdhate hue gambhIra svara se zloka paMktiyA~ sunane lagA / sAtoM putriyoM ne eka ke bAda eka sunI huI zloka paMktiyoM ko duharAnA prArambha kara diyA / sabhAjanoM ko bar3A Azcarya huaa| vararuci ko aisA pratIta hone lagA mAno AkAza aura pAtAla eka ho rahe hoM / vararuci ne dUsarI naI racanA upasthita kI usakI racanAoM meM apUrva pANDitya jhalaka rahA thA kintu yaha kyA | mahAmAtya kI kanyAe~ sabhI zloka isa DhaMga se doharA gaI mAno unheM kaNThastha hoN| AkAza vihArI garUirAma jaise byAdha ke tIra se biMdha jAtA hai aura tar3aphatA huA pRthvI para gira par3atA hai usI prakAra vidvAna vararuci apane bhAsana se gira pdd'e| havA kI dizA badalate jitanA samaya lagatA hai utanA hI samaya prajA kA abhiprAya badalate lagatA hai| vararuci kA guNagANa karanevAlI sabhA aba viparIta AlocanA karane lgii| mahArAjA bhI vararuci kI niMdA karane lage / zakaDAla ke isa kRtya se vararuci ko rAjA kI ora se milane vAlA puraskAra sadA ke liye baMda hogayA / __ vararuci ne aba dUsarA upAya socA / vaha rAta ko gaMgA meM dInAreM chipAkara rakha detA, aura dina meM Akara gaMgA kI stuti karatA usake bAda vaha jora se lAta mArakara gaMgA meM se dinAreM nikAla letA aura kahanA ki gaMgA devI usase bahuta prasanna haiN| rAjA ke kAnoM
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 Agama ke anamola ratna meM yaha bAta par3I / usane zakaDAla se kahA-"dekho, vararuci ko gaMgA dInAreM detI hai|" zaskhAla ne kahA-"yadi mere sAmane gaMgA use kucha deM, to maiM jAnU / " ____ agale dina zakaDAla ne eka AdamI ko chipAkara baiThA diyA aura usase kaha diyA ki jo koI vastu vararuci chipAkara gaMgA meM rakhe use cupacApa uThAkara le aanaa| thor3I dera bAda vararuci dinAroM kI poTalI gaMgA meM rakha calA gyaa| usa AdamI ne vaha poTalI vahA~ se lAkara zakaDAla ko de dii| nanda zakDAla ko lekara gaMgA ke kinAre phuNcaa| vararuci ne pratidina kI taraha gaMgA maiyA kI stuti kara pAnI meM DubakI lagAI aura hAthoM aura pairoM se poTalI TaTolanA zuru kiyA / poTalI na milane para vararuci atyanta lajjita huA / isI samaya zakaDAla ne rAjA ko vaha poTalI dikhAI / vararuci lajjita hokara vahA~ se calA gyaa| vararuci ko zakaDAla ke Upara bahuta krodha AyA aura vaha usase badalA lene kA avasara khojane lgaa| eka bAra kI bAta hai, zakaDAla ke putra zrIyaka kA vivAha hone vAlA thaa| zakaDAla ne rAjA ko nimaMtrita kiyA aura usake svAgata ke liye bar3I dhUmadhAma se taiyAriyA~ kii| zakaDAla kI dAsI dvArA vararuci ko usake ghara kA saba hAla mAlUma hotA rahatA thaa| usane socA ki zakaDAla se badalA lene kA yaha bahuta acchA avasara hai| usane bahuta se bAlaka ikaTThe kiye aura unheM laDDU bA~TatA huA jora-jora se gAne lagA-nandarAjA ko mAlUma nahIM zakaDAla kyA kara rahA hai / rAjA ko mAra kara vaha apane putra zrIyaka ko rAjagaddI para baiThAnA cAhatA hai| rAjA ko yaha suna kara bahuta krodha AyA / use mAlUma huA ki sacamuca zakaDAla ke ghara bar3e joroM kI taiyAriyAM ho rahI haiM / yadyapi mahAmAtya zakaDAla chatracaMvara, AbhUSaNa, mukuTa evaM zaratroM ko taiyAra karavAkara vivAha ke avasara para rAjA ko bheMTa denA cAhatA thA kintu rAjA ne vararuci
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 391 ke kahane se isakA viparIta artha lagAyA / bAta yahA~ taka bar3hIM ki mahArAja nanda svayaM apane hAthoM se mahAmAtya zakaDAla kA vadha karane ke lie taiyAra ho gaye / bAta isase bhI Age bar3hI mahAmAtya ke sAtha hI usake kula ke sabhI sadasyoM ke vadha kI yojanA taiyAra kI gaI / eka dina zakaDhAla rAjA ke paira chUne bhAyA to rAjA ne krodha se apanA muMha phera liyA aura usake prati atyanta upekSA dikhalAI / zakaDAla samajha gayA ki bhava khaira nahIM / usane ghara A kara zrIyaka ko saba hAla sunAyA, aura kahA ki "yadi tuma kuTumba ko surakSita rakhanA cAhate ho to mujhe nanda rAjA ke sAmane mAra ddaalo| pitA kI yaha bAta suna kara use bar3A dukha huA / usane kAnoM para hAtha rakhakara kahA - "pitAjI, yaha Apa kyA kaha rahe haiM ?" zakaDAla ke bahuta samajhAne para bhI jaba zrIyaka na mAnA to zakaDAla ne kahA - " koI bAta nahIM, meM tAlapura viSa khAkara rAjA ke paira chUne jAU~gA, usa samaya tuma mujhe mAra denA / " bahuta kahane para zrIyaka yaha bAta mAna gayA aura apane kuTumba kI rakSA ke liye usane dUsare dina nandarAjA ke paira chUne ke liye Aye hue apane pitA ko talavAra ke cAra se mauta ke ghATa utAra diyA / rAjasabhA meM hAhAkAra maca gayA / mahArAja nanda ne uTha kara hatyAre kA hAtha pakar3a liyA kintu dUsare hI kSaNa Azcarya se cillA uThe - "kauna ? zrIyaka tU ne pitRhatyA kI ?" "pitR hatyA nahIM vartavya-dharma kA pAlana !" jo mere svAmI kA burA cAhatA hai, vaha cAhe koI bhI kyoM na ho merA zatru hai, aura usako mAranA hI ThIka hai / zrIyaka kI svAmibhakti se nandarAjA bahuta prasanna huA aura usane use maMtrI kA pada svIkAra karane kA Agraha kiyA isa para zrIyaka ne rAjA se nivedana kiyA ki usakA bar3A bhAI sthUlabhadra bAraha varSa se kozA gaNikA ke ghara rahatA hai use bulAkara maMtrI banAnA cAhiye / zrIyaka kI isa prArthanA para mahArAjA
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 Agama ke anamola ratna nanda ne sthUlibhadra ko maMtrI pada grahaNa karane ke lie AmaMtrita kiyaa| rAjA ke mAmantraNa se sthUlibhadra rAjasabhA meM pahu~ce to unheM jaba patA lagA ki pitAjI vararuci ke SaDyantra se mAre gaye haiM to ve bar3e khinna huye aura socane lage-mai kitanA abhAgA hU~ ki vaizyA ke moha ke kAraNa mujhe pitA kI mRtyu kI ghaTanA taka kA patA nahIM calA ! unakI sevA suzraSA karanA to dUra rahA, antima samaya meM maiM unake darzana taka nahIM kara sakA / dhikkAra hai mere jIvana ko !" isa prakAra zoka karate-karate sthUlibhadra kA hRdaya saMsAra se udAsIna ho gayA / mantrIpada ke sthAna para sAdhupada unheM adhika nirAkula lgaa| anta meM saba kucha chor3a kara ve AcArya saMbhUtavijaya ke samIpa pahuMce aura munitva dhAraNa kara liyaa| tatpazcAt zrIyaka mantrI bane / kozA gaNikA ke pAsa jaba yaha khabara pahu~cI to usakA hRdaya duHkha se bhagna ho gyaa| aba usake lie dhIraja ke sivA koI dUsarA cArA nahIM thA / vararuci se badalA lene ke lie aba zrIyaka bhI kozA ke ghara jAne lgaa| kozA kI choTI bahana upakozA thI jo vararuci se prema karatI thii| eka dina zrIyaka ne kozA ke ghara jAkara kahA-"bhAbhI, dekho vararuci kitanA adhama hai ? isake kAraNa pitAjI ko prANa tyAga karanA par3A aura hama logoM ko sthUlibhadra kA viyoga sahanA par3A / tuma apanI bahana se kaha kara kisI taraha ise madirA-pAna kraao|" kozA ne apanI bahana se jA kara kahA-"bahana, tuma surApAna karatI ho aura vararuci nahIM karatA ?" eka dina upakozA ke bahuta kahane para vararuci ne candraprabhA nAmaka surA kA pAna kiyA aura tatpazcAt dhIre dhIre use usakA casakA laga gayA / eka dina nanda zrIyaka ke sAtha baiThA huA thA / rAjA ne zrIyaka se kahA-"dekho, tumhArA pitA merA kitanA hitaiSI thaa|" zrIyaka ne
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kahA-"mahArAja Apa ThIka kahate haiM, parantu isa zarAvI vararuci ne usa nirdoSa ko dhokhe se maravA DAlA / " rAjA ne pUchA kyA yaha zarAba bhI pItA hai ? mAlUma karane para yaha bAta saca nikalI / rAjA ne use garama-garama rAMgA pilA kara maravA DAlA / eka vAra varSAkAla ke samIpa Ane para ziSyagaNa AcArya saMbhUti ke pAsa Akara cAturmAsa kI AjJA mAMgane lage / eka ne kahA-mai siMha kI guphA meM jAkara cAturmAsa vitAU~gA / dUsare ne dRSTi viSasarpa kI vAMvI para cAturmAsa vitAne kI AjJA maaNgii| tIsare ne kue~ kI DolI para cAra mahine khar3e rahane kI AjJA maaNgii| jaba muni sthUlibhadra ke bhAjJA lene kA avasara AyA to unhoMne nAnA kAmoddIpaka citroM se citrita, apanI pUrva paricitA sundarI nAyikA kozA gaNikA kI citrazAlA meM SaDrasa yukta bhojana karate hue cAturmAsa karane kI AjJA maaNgii| AcArya ne saba ko AjJA pradAna kI saba sAdhuoM ne apane apane cAturmAsa ke sthAna kI ora vihAra kiyA / muni sthUlibhadra kozA gaNikA ke ghara pahu~ce / kozA kA sthUlibhadra para hArdika anurAga thA / unake cale jAne ke bAda vaha bahuta udAsa rahane lagI thii| unake viyoga meM vaha jarjarita ho gaI thI / cirakAla ke bAda unheM muniveSa meM upasthita hue dekha vaha bahuta duHkhita huI kintu isa bAta se santoSa bhI huA ki ve cAra mahine usI kI citrazAlA meM raheMge / sAtha hI usane socAmere yahA~ cAturmAsa karane kA aura kyA abhiprAya ho sakatA hai ? isakA kAraNa unake hRdaya meM mere prati rahA huA sUkSma moha bhAva hI hai / citrazAlA meM sthUlibhadra ko rahane ke lie AjJA milgii| kozA vaizyA kI citrazAlA sAkSAt kAmadeva kI madhuzAlA thii| saba ora kaNa kaNa meM mAdakatA evaM vAsanA kA uddAma pravAha bahatA
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna thA / eka se eka bar3ha kara kAmottejaka citroM kI zRGkhalA, kozA svargaloka se utarI huI mAno apsarA ! nIla gagana, umar3atIghumar3atI kAlI paTAe~, varSA kI jhamAjhama, zItala bayAra, kozA kA saMgIta kalA kI cira sAdhanA se majA nikharA gAna aura nRtya, aisA ki eka bAra to jar3a patthara bhI dravita ho jAe parantu sthUlibhadra padmAsana lagAye dhyAnamudrA meM sadA lIna rahate / gaNikA kI nAnA prakAra kI ceSTAoM se ve kiMcit bhI vicalita nahIM hue / ___ idhara kozA unheM vicalita karanA cAhatI thI aura udhara munivara sthUlibhadra use pratibodhita karanA cAhate the / jaba jaba vaha unake pAsa jAtI ve use saMsAra kI asAratA aura kAma bhoga ke kaTu phala kA upadeza dete / muni sthUlibhadra ke upadeza se kozA ko antara prakAza milA / unakI adbhuta jitendriyatA ko dekhakara usakA hRdaya pavitra bhAvanAoM se bhara gayA / apane bhogAsakta jIvana ke prati use bar3I dhRNA huI / vaha mahAna anutApa. karane lgii| usane muni se vinayapUrvaka kSamA mAMgI tathA samyaktva aura bAraha vrata aMgIkAra kara vaha zrAvikA huI / usane 'niyama kiyA-"rAjA ke hukma se Aye hue puruSa ke sivAya maiM anya kisI puruSa se zarIra sambandha nahIM karU~gI / " ____ isa prakAra vrata aura pratyAkhyAna kara kozA gaNikA uttama nAvikA jovana vyatIta karane lgii| cAturmAsa samApta hone para munivara sthUlibhadra ne vahA~ se vihAra kiyaa| eka samaya rAjA ne kozA ke pAsa eka rathika ko bhejA / vaha bANa-sandhAna vidyA meM bar3A nipuNa thA / apanI kuzalatA dikhalAne ke lie usane jharokhe meM baiThe hI vaiThe vANa calAne zurU kiye aura unakA eka aisA tAMtA lagA diyA ki unake sahAre se usane dUra ke bhAmravRkSa kI phala sahita DAliyoM ko tor3a-tor3a kara kozA ke ghara taka khIMca liyaa|
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna __ idhara kozA ne bhI apanI klA dikhalAne ke lie AMgana meM sarasoM kA Dhera karavAyA usa para eka suI TikAI aura eka puSpa rakhakara nayanAbhirAma nRtya karanA zurU kiyA / nRtya ko dekhakara rathika cakita ho gayA / usane prazaMsA karate hue kozA se kahA-"tumane bar3A anokhA kAma kiyA hai|" yaha sunakara kozA bolI-"na to vidyA se dUra baiThe Apa kA lumba tor3a lAnA hI koI anokhA kAma hai aura na sarasoM ke Dhera para suI rakhakara aura usa para puSpa rakhakara nAcanA hI / vAstava meM anokhA kAma to vaha hai jo mahAzramaNa sthUlibhadra muni ne kiyA / ve pramadA-rupI bana meM nizaMka vihAra karate rahe phira bhI moha prApta hokara bhaTake nhiiN| * bhoga ke anukUla sAdhana prApta the / pUrva paricita vaizyA aura vaha bhI anukUla calane vAlI, Sadarasa yukta bhojana, sundara mahala, yuvAvasthA, sundara zarIra aura barSARtu-inake yoga hone para bhI jinhoMne asIma manovala kA paricaya dete hue kAma rAga ko pUrNa rUpa se jItA aura bhoga rUpI kIcar3a meM phaMsI huI mujha jaisI adhama gaNikA ko apane uccAdarza aura upadeza ke prabhAva se prativodhita kiyA; una kuzala mahAna AtmA sthUlibhadra muni ko mai namaskAra karatI huuN| parvata para, guphAoM meM, vana meM,, thA isI prakAra ke kisI ekAnta meM rahakara indriyoM ko vaza meM karane vAle hajAroM haiM parantu atyanta vilAsapUrNa bhavana meM lAvaNyavatI yuvatI ke samIpa meM rahakara indriyoM ko vaza meM rakhanevAle to zakaDAla-gandana sthUlibhadra eka hI hue|" isa prakAra stuti kara kozA ne sthUlibhadra muni kI sArI kathA rathika ko sunAI / stuti vacanoM se rathika ko pratibodha prApta huA aura sthUlibhadra ke pAsa jA usane munivrata dhAraNa kiyA / varSAkAla kI maryAdA hone para muni apane guru ke samIpa lauTa Aye / guru ne prathama tInoM kA 'duzkarakAraka' tapasvI ke rUpa meM svAgata
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kiyA parantu jaba sthUlibhadramuni lauTe to gurudeva khar3e ho gaye, sAta ATha kadama sanmukha gaye, harSa gadgad vAcA meM "duSkara-duSkara kAraka'' tapasvI kahakara unakA bhAvabhInA svAgata kiyA / yaha dekhakara dUsare ziSyoM ke mana meM IrSyA utpanna ho gaI / ve socane lage-hamane itanA lambA tapa kiyA aura siMha kI guphA meM athavA sAMpa kI bAMbI para cAra mahine bitAe / sthUlibhadra vaizyA kI citrazAlA meM Ananda se rahe, pairasa bhojana kiyA phira bhI guru ne hamase bhI jyAdA 'satkAra kiyA / aisA soca ve mana hI mana mana jalane lge| dUsare varSa aba cAturmAsa kA samaya AyA to siMha kI guphA meM cAturmAsa rahane vAle muni ne kozA kI citrazAlA meM rahane kI anumati mAMgo / guru ne samajhAyA-"yaha kArya tuma se nahIM ho sakatA / azakyAnuSThAna kA Agraha chor3a do|" kintu vaha nahIM mAnA aura kozA ke ghara calA gyaa| vahA~ pahu~cane para pahalI rAta ko hI vaha vicalita ho uThA aura kozA se bhoga kI prArthanA karane lagA / use vratabhaMga se bacAne ke lie kezA ne kahA-"mujhe ratnakambala kI AvazyakatA hai / nepAla ke rAjA ke pAsa jAkara use lA do to maiM tumhArI prArthanA para vicAra karU~gI / sAdhu kAma meM andhA ho cukA thA / cAturmAsa kI paravAha na karake nepAla pahu~cA aura vahA~ se ratnakambala lAyA / mArga meM use luTeroM ne pakar3a liyaa| unase kisI prakAra chuTakArA pAkara vaha kozA ke pAsa pahu~cA / kozA ne bar3e prema se use grahaNa kiyaa| muni kI himmata kI bar3I prazaMsA kI aura ratnakambala ko bhI bar3I sarAhanA kI kintu dUsare hI kSaNa kozA ne apanA rukha bdlaa| muni ke prati atyanta upekSA dikhAte hue kozA ne kambala se apane gande paira poMche aura use gande pAnI kI nAlI meM DAla diyA / yaha saba dekhakara muni ko bar3A Azcarya huaa| vaha krodha kI bhASA meM garajatA huA bolA-"kaThora parizrama se prApta vahumUlya ratnakambala ko kahIM yo nAlI meM pheMkA jAtA hai ?" kozA
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 397. ne uttara diyA--"kyA Apake sayama rUpI anamola cintAmaNi ratna se bhI yaha kapar3e kA cithar3A ratnakambala adhika mUlyavAna hai ? kAma vAsanA kI kSaNika tRpti ke liye brahmacarya kA bhaga ? kyA yaha anamola brahmacarya ratna ko gaMdI nAlI meM DAlanA nahIM hai ? kozA kI yaha gambhIra vANI munipara asara kara gaI / siMha guphA bAsI muni siMha se zRgAla banake raha gae / hRdaya meM divya Aloka huA / kozA ke prati muni kA hRdaya kRtajJatA se bhara AyA / vaha bolA-kozA tU dhanya hai| tUne mujhe bhavakUpa se bacA liyaa| aba mai pApa se apanI AtmA ko haTAtA huuN| tumase kSamA cAhatA huuN| kozA bolI-muni ! maine Apako saMyama meM sthira karane ke lie hI yaha sava kiyA hai| mai zrAvikA huuN| he muni ! aba AcArya ke pAsa zIghra pahu~ca kara apane duSkRtya kA prAyazcita kareM aura bhaviSya meM guNavAna ke prati irSA-bhAva na rkheN| muni AcArya ke pAsa pahu~ce / avajJA ke lie kSamA yAcanA kii| apane duSkRtya kI nindA karate hue prAyazcita lekara zuddha hue / pATalIputra kI Agama vAcanA ke karNadhAra sthUlibhadra eka U~ce sAdhaka hI nahIM kintu bahuta bar3e prabhAvazAlI jJAnI bhI the / pATalIputra kI prathama AgamavAcanA meM AcArAMga Adi 11 aMgoM kA saMkalana inakI hI adhyakSatA meM huA thaa| eka bAra magadha meM 12 varSa kA durmikSa par3A / sAdhuoM ko bhikSA milanI kaThina ho gaI aura ve zAstra ko bhUla gye| duSkAla ke anta meM samasta saMgha ne ekatra hokara zAstroddhAra ke viSaya meM vicAra vinimaya kiyaa| gyAraha aMgoM ke jJAtA sAdhu to mile, kintu vAraveM aMga dRSTivAda kA jJAtA koI nahIM thA / kevala bhadrabAhu hI usa aMga ke jJAtA the aura ve nepAla kI pahAr3iyoM meM mahAprANa nAmaka dhyAna kara rahe the isaliye pATaliputra nahIM A sakate the / saMgha ne sthUlibhadra ke netRtva meM 500 sAdhuoM ko unake pAsa dRSTivAda kA jJAna prApta karane ke liye bhejA
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 Agama ke anamola ratna bhadrabAhu ko bahuta kama samaya milatA thA, vaise dRSTivAda kA adhyayana sarala nahIM thA / isaliye dUsare sAdhu to ghabarAkara vApasa cale Aye kintu sthUlibhadra vahI rahe / vrata pUrA hone ke bAda bhadrabAhu ne 14 pUrvo meM 10 pUrva sthUlibhadra ko artha sahita sikhA diye aura ve vihAra karate hue pATalIputra pahu~ca gaye / sthUlibhadra yogavidyA ke bhI AcArya the| anuzruti hai ki sthU'libhadra ne eka dina apanI vidyA kI zakti dekhane ke lie rUpa parivartana kara liyA aura siMha kA rUpa banA kara eka jIrNodyAna meM baiTha gaye / itane meM unakI sAtoM bahaneM jo sAdhvI ho cukI thIM, darzanArtha jIrNodyAna meM pahu~cI / sthUlibhadra ko siMha ke rUpa meM dekha kara ve Dara gaI aura lauTa aaii| jaba bhadrabAhu ko isa ghaTanA kA patA calA to unhoMne sthUlibhadra ko Age par3hAnA banda kara diyA / bahuta Agraha karane para unhoMne sthUlibhadra ko zeSa cAra pUrva mAtra sikhAe aura unheM bhI bhaviSya meM sikhAne kI manAhI kara dii| isa prakAra sthUlibhadra ke ke pazcAt pUrvo kA jJAna uttarottara vilupta hotA gayA / bhadrabAhu ke paTTa para sthUlibhadramuni vIra saMvata 170 meM AsIna hue aura yuga pradhAna bane / bhAcArya sthUlibhadra kI yakSA Adi bahanoM dvArA cUlikA sUtroM ke rUpa meM Agama sAhitya kI vRddhi huI thii| cAra cUlikAoM meM se bhAvanA aura nimukti, bhAcArAMga sUtra ke tathA rati vAkya aura viviktacaryA dazavaikAlika sUtra ke pariziSTa rUpa meM vIra saM. 168 ke AsapAsa jor3a dI gaI jo bhAja bhI sAdhanA-jIvana meM prakAzakiraNe vikIrNa kara rahI haiN| sthUlibhadramuni ne zrAvastI ke dhanadeva zreSThI ko jainadharma meM dIkSita kiyA thaa| Arya mahAgiri aura Arya suhastI Apake pradhAna ziSya the| sthUlibhadra dIrghAyu the| Apake samaya meM magadha meM rAjyakrAnti huI thI tathA nanda sAmrAjya kA uccheda aura maurya sAmrAjya kI sthApanA huI thii| mauryasamrAda candragupta, bindusAra, azoka aura kuNAla bhI bhApake samakSa the| kauTilya arthazAstra kA nirmAtA
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mahAmaMtrI cANakya bhI Apake darzana se lAbhAnvita huA thaa| vIra saM. 214 meM hone vAle ASADhabhUti ke ziSya tIsare bhavyakavAdI niva bhI Apake hI samaya meM hue the| Apake laghubhrAtA zrIyaka ne bhI cAritra grahaNa kara uttamagati prApta kii| vIra saMvata 215 meM vaibhAragiri parvata para 15 dina kA anazana karake Apane svargArohaNa kiyaa| 5. vanasvAmI gautamagotrI Aryavana, Arya samita ke bhAnaje hote haiM / Arya samita kI bahana sunandA kA dhanagiri se vivAha huA thaa| sunandA garbhavatI thI ki dhanagiri apane sAle samita ke sAtha Arya siMhagiri ke ' pAsa dIkSita ho gye| sunandA ne putra ko janma diyaa| yahI vajra hue| vajra cha mahine ke hI the taba bhikSArtha Aye, dhanagiri ke pAtra meM sunandA ne vAlaka ko DAla diyaa| vajra ko pAtra meM lie dhanagiri muni siMhagiri ke pAsa pahu~ce / vajra kA zrAvakoM ke yahA~ pAlana-poSaNa hone lgaa| Apako jAtismaraNa jJAna bhI ho gayA thaa| dIkSA yogya hone para Arya siMhagiri ne vajra ko muni dIkSA de dii| bhArya siMhagiri ne inheM vAcanAcArya pada se vibhUSita kiyaa| mArya vana ne dazapura meM bhadragupta ke pAsa daza pUrvaka kA adhyayana kiyaa| vajrasvAmI antima dazapUrvadhara the| avantI meM muMbhaga devoM ne AhAra zuddhi ke liye parIkSA lii| vajra khare utre| pATalIputra ke dhanakubera dhanadeva kI putrI rukmiNI Apake rUpa saundarya se mugdha hokara Apase vivAha karanA cAhatI thii| dhanadeva zreSThI karor3oM kI sampatti ke sAtha putrI bhI denA cAhatA thA kintu vajrasvAmI ne isakA tyAga kara rukmiNI ko sAdhvI banAyA / Apa AkAzagAminI vidyA ke bhI jJAtA the| eka bAra uttara bhArata meM bhayaMkara durbhikSa par3A / to Apa zramaNa saMgha ko vidyA ke bala se kaliMga pradeza meM le gaye / /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 Agama ke anamola ratna uttara bhArata meM vIra saMvata 580 meM bhayaMkara duSkAla pdd'aa| usa samaya Apane apane pramukha ziSya vajrasena ko sAdhu saMgha ke sAtha subhikSa pradhAna sopAraka evaM koMkaNa deza meM bheja diyA aura sAtha meM yaha bhI bhaviSyavANI kI ki eka lAkha suvarNa mudrA kI kImata kA viSa mizrita cAvala jisa dina AhAra meM tumheM milegA usake dUsare hI dina subhikSa prArambha ho jAyagA / svayaM apane sAdhu samUha ke sAtha rathAvarta parvata para anazana kara divaGgata hue| inake cAra mukhya ziSya the-Arya vajrasena, Arya padma, Aryaratha, aura Arya tApasa / vajrasvAmI se vIra saM. 581 meM vajrIzAkhA nikalI / ApakA janma vIra saM. 496, dIkSA vIra saM. 504, AcAryapada vIra saM. 548 evaM svargavAsa vIra saM. 584 huaa| 6. rakSitasari / Arya vajrasena ke samakAlIna AcArya / Apa mAlava pradeza ke dazapura (mandasaura) nagara ke nivAsI rudrasoma purohita ke putra the| mAtA kI preraNA se dRSTivAda kA adhyayana karane ke liye vahIM ikSuvana meM virAjita AcArya tosaliputra ke pAsa pahu~ce aura muni bana gaye / Agamika sAhitya kA prAraMbhika abhyAsa tosaliputra se kiyA aura 9 // pUrva taka dRSTivAda kA adhyayana Arya vajrasvAmI se kiyaa| Apane sUtroM ko dravya; caraNa-karaNa, gaNita, evaM dharmakathA isa prakAra ke cAra anuyogoM meM vibhakta kiyaa| cAroM anuyoga sambandhI bhartha ko gauNa rakhakara Apane eka pradhAna artha ko kAyama rkhaa| yaha saba kArya dvAdazavarSI duSkAla ke bAda dazapura meM huaa| isa bhAgamavAcanA kA samaya vIra saM. 592 ke lagabhaga hai| isa Agama vAcanA meM vAcanAcArya Arya nandila, yugapradhAna Arya rakSita aura gaNA cArya Arya vajrasena ne pramukha bhAga liyA thaa|
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 401 KAM wwwwww Arya rakSita ke durbalikA puSyamitra, Arya phalgurakSita, vindhya aura nihnaba goSThamAhilla Adi zAsana prabhAvaka ziSya the|| kucha hI varSoM ke bAda vIra saM. 597 meM maMdasaura nagara meM Arya rakSita kA svargavAsa ho gyaa| vIra saM. 522 meM janma, vIra saM.544 meM dIkSA, vIra saM. 584 meM yugapradhAnapada / kula Ayu 75 varSa kI thii| Apa 193 yugapradhAna the / inhoMne yugapradhAna AcArya bhadraguptasari kI niryAmaNA vIra saM. 533 meM karAI thii| isa dRSTi se inakA janma vI. sa. 502, vI saM. 524 meM dIkSA, isa prakAra kula Ayu 95 varSa kI mAnanA yuktisaMgata lagatA hai| dharmaruci anagAra caMga nAma kI nagarI thii| vaha dhana-dhAnya se samRddha thii| usa campA nagarI ke IzAna koNa me subhUmi nAma kA udyAna thaa| usa campA nagarI, meM soma, somadatta aura somabhUti nAma ke tIna dhanADhya brAhmaNabandhu nivAsa karate the / ve RgvedAdi brAhmaNa zAstroM ke jJAtA the| una tInoM kI patniyA~ thI--nAgazrI, bhUtazrI, yakSazrI / ve rUpavatI thIM aura brAhmaNoM ko atyanta priya thIM / eka bAra tInoM brAhmaNavandhuoM ne milakara vicAra kiyA "hamAre pAsa bahuta dhana hai / sAta pIr3hiyoM taka khUba diyA jAya, khUba khAyA jAya aura khUba vA~TA jAya to bhI nahIM khuTa sakatA / ata. hamalogoM ko eka dUsare ke gharoM meM pratidina bArI-bArI se uttamottama bhojana banavAkara eka sAtha baiThakara khAnA cAhiye / " yaha bAta savane svIkAra kii| ve pratidina eka dUsare ke gharoM meM bhojana banavAte aura sAtha meM baiThakara khAte / eka dina nAgazrI ke ghara bhojana kI bArI AI / usa dina nAgazrI ne uttama prakAra kA bhojana banAyA / zAka ke liye usane eka
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna rasadAra bar3A tumbA pasanda kiyA / tumbe ko khuranI para ghisakara usakA curA banAyA aura phira usameM vividha masAle DAla kara tela meM chaukaa| zAka bana jAne ke bAda usane eka kaura mu~ha meM DAlA to patA calA ki tumbA atyanta kaDubhA aura viSailA hai / eka hI kaura khAkara nAgazrI ghabarA uThI / 402 bhojana karane kA samaya sannikaTa thA / ataeva vilamba na karake nAgazrI ne kaDuve tumbe ke zAka ko eka ora chipAkara rakha diyA aura usake badale dUsare moThe tumbe kA zAka taiyAra kara liyA / usake bAda tInoM brAhmaNoM ne aura unakI patniyoM ne sAtha meM baiThakara bhojana kiyA aura ve apane apane ghara cale gaye / usa samaya dharmaghoSa nAmaka sthavira bahuta bar3e ziSya parivAra ke sAtha campA nagarI ke subhUmibhAga udyAna meM padhAre / unhoMne sAdhu ke yogya upAzraya kI yAcanA kI aura vahA~ dharmadhyAna karate hue rahane lage / unheM vandanA karane ke liye pariSad nikalI / sthavira munirAja ne dharma kA upadeza diyA / upadeza sunakara pariSad vApisa calI gaI / dharmaghoSa sthavira ke eka ziSya the jinakA nAma thA dharmaruci anagAra / ye tejolezyA se sampanna the aura ghora tapasvI the / mAsa mAsa khamaNa kA tapa karate the / NOW usa dina unakA mAma khamaNa kA pAraNA thA / unhoMne prathama prahara meM svAdhyAya kiyaa| dUsare prahara meM dhyAna kiyaa| tIsare prahara meM pAtroM kA pratilekhana kara use grahaNa kiyA aura dharmaghoSa sthavira se bhAjJA prApta kara AhAra ke lie campA nagarI kI ora cale gaye / U~ca nIca aura madhyama kuloM meM AhAra kI gaveSaNA karate hue nAgazrI ke ghara jA pahu~ce / parijanoM kI niMdA ke bhaya se nAgazrI ne kaDuve tumbe ke zAka ko chipA kara rakhA thA vaha usakI vyavasthA kA vicAra kara hI rahI thI ki itane meM tapasvI ko apane ghara meM bhikSA ke lie Ate dekhA / khar3e hokara usane tapasvI kA svAgata kiyA aura usa kaDuve tumbe ke zAka ko dharmaruci anagAra ke pAtra meM u~Dela diyA /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 403 muni ne socA- isa bahina ke mana meM bhakti bhAva kI ugratA hai| unheM kyA patA thA ki maiM isake liye ukarar3A bana rahA huuN| AhAra paryApta samajha kara muni apane sthAna kI ora cale / nAgazrI jAnatI thI ki kaDavA tumbA prANaghAtaka viSa bana gayA hai| phira bhI apanI bhUla ko chipAne ke liye usane mahAna tapasvI ke prANoM kI paravAha nahIM kii| unheM viSa baharA diyaa| apanI jhUThI mAna pratiSThA kI khAtira nAgazrI ne mahAmuAna ke jIvana kA anta karane kA sAhasa kara liyA / usane socA-raddI cIjeM DAlane ke liye dUsaroM ko ukarar3e para jAnA par3atA hai| maiM bhAgyazAlinI hU~ ki ukarar3A mere ghara mA gayA / inhIM adhama vicAroM ke kAraNa nAgazrI ne ghora narakAyu kA vadha kara liyA / ___ AhAra lekara dharmaruci anagAra apane gurudeva dharmaghoSa sthavira ke pAsa Aye / sthavira ko vandana kiyA aura lAyA huA AhAra dikhalAyA / zAka ko dekhate hI usakI gandha se usakI kaTutA kA AbhAsa unheM mila gayA / aba use cakhA to vaha atyanta kuDuvA aura viSailA lgaa| dharma ghoSa sthavira ne kahA-mune ! isa AhAra ke sevana se tumhArI akAla meM hI mRtyu ho jAvegI / ata. ise ekAnta meM jIva rahita sthAna meM DhAla Avo aura dUsarA eSaNIya AhAra lAkara pAraNA kro| gurudeva kA Adeza pAkara dharuci anagAra tumbe ke zAka ko ekAnta aura jIvarahita sthAna meM DAlane ke liye cale / ucAna se kucha dUrI para ve pahu~ce / vahA~ jIvarahita sthala ko dekhakara zAka kI eka bUMda DAla dii| unhoMne parakhanA cAhA ki isakI gandha se koI jIva jantu to nahIM Ate ? muni jI kI kalpanA ThIka niklii| zAka kI gandha se hajAroM cITiyA~ vahA~ A gii| unameM se jisa cITI ne vaha zAka tAyA tatkAla vaha mara naI / cITiyoM ko marate dekha dharmaruci anagAra kA hRdaya anukampA se bhara gayA / vaha socane
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 Agama ke anamola ratna lage-are yaha kyA ? itanA viSa isa AhAra meM, jisako ki maiM yahA~ phekanA cAhatA hU~ / isa AhAra se itanI hisA! lAkhoM jIvoM kA nAza ! AhAra kI eka bUMda se itane jIvoM ke prANa pakherU ur3a gaye to isa sampUrNa AhAra se kitane prANiyoM kA nAza ho jAyagA ! nahIM, nahIM, aisA kabhI nahIM ho sakatA / mai kevala apanI rakSA ke liye itane jIvoM kI hiMsA kA nimitta nahIM bnuuNgaa| phira vicAra mAyA-magara gurudeva kA Adeza hai ki ise nirabadya bhUmi meM DAla diyA jAya ! na DAlane se AjJA bhaMga kA doSa hogaa| magara antaH karaNa kI karuNA kI laharoM ne tatkAla samAdhAna kara diyA-gurudeva ne niravadya sthAna meM DAlane kA bhAdeza diyA hai / vaha niravadya sthAna mere udara ke sivAya aura kyA ho sakatA hai ? __ basa, dayAdhana muni ne jIva-jantuoM kI anukaMpA ke nimitta rasa viSaile tumve ke zAka ko apane udara meM DAlane kA nizcaya kara liyaa| isake lie pahale unhoMne mukha vastrikA kI pratilekhanA kara mastaka sahita Upara ke bhAga kA bhI pratilekhana kiyaa| usake bAda jisa taraha sarpa bila meM praveza kara jAtA hai munine bhI anAsakta bhAva se usa AhAra ko apane peTa meM uMDela diyaa| jIvoM kI rakSA bhI hogaI aura gurudeva ke Adeza kA bhI pAlana ho gayA / viSaile zAka se tatkAla muni ke zarIra para asara hone lgaa| uThane vairane kI zakti bhI kSINa hone lgii| apanI mRtyu kA samaya najadIka jAnakara unhoMne AcAra ke bhANDa-pAtra eka jagaha rakha diye| sthaMDila kA pratilekhana kiyA / darbha-ghAsa kA vichaunA vichAyA aura usa para AsIna hogye| pUrva dizA kI ora mukha karake paryaMka Asana se baiThakara donoM hAtha jor3akara, mastaka para Avartana karake aMjali baddha ho isa prakAra kahane lage "arihaMtoM yAvat siddhagati ko prApta bhagavaMtoM ko namaskAra ho / pahale bhI maiM ne dharmaghoSa sthavira ke pAsa sampUrNa prANAtipAta se pari
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 405 NAP graha taka kA jIvana paryanta ke liye pratyAkhyAna kiyA thaa| isa samaya bhI mai unhIM bhagavantoM ke samIpa sampUrNa prANAtipAta se parigraha taka kA pratyAkhyAna karatA huuN| jIvanaparyanta ke liye sAtha hI antima zvAsocchavAsa ke sAtha apane isa zarIra kA tathA aThAraha pApasthAnoM kA bhI parityAga karatA hU~ / isa prakAra AlocanA pratikmaNa karake samAdhi pUrvaka anagAra ne deha kA parityAga kiyA / cirakAla taka dharmaruci anagAra ko vApasa na AyA dekha dharmaghoSa sthavira ne zramaNoM ko bulAkara kahA-zramaNoM ! dharmaruci anagAra ktuM ce kA zAka paraThane (DAlane) ke lie sthaMDilabhUmi meM gayA huA hai kintu vahuta samaya hogayA hai vaha vApasa nahIM lauTA ataH tuma jAo aura usakI khoja kara aao| gurudeva kA bhAdeza pAkara kucha zramaNa dharmaruci kI khoja karane ke 'lie sthaMDila bhUmi para gaye / vahAM unhoMne dharmaruci ke niSprANa deha ko dekhA / unake mukha se sahasA yaha zabda nikalA-hA ! hA ! yaha bar3A burA huA / isa mahAtapasvI ne jIva rakSA ke lie apane prANa ko vali vedI para car3hA diyA / dhanya hai munivara ! mRtyu tumako na jIta sakI kintu tumane to dekhate hI dekhate mRtyu ko jIta liyA ? muniyoM ne dharmarUci anagAra ke kAladharma ke nimitta kAyotsarga kiya / unake pAtra Adi ko lekara ve dharmaghoSa sthavira ke pAsa Aye aura vinaya pUrvaka bole-~-dharmaruci anagAra kI mRtyu ho gaI hai / yaha haiM unake pAtra aura cIvara / usa tapasvI ne jIvoM kI rakSA ke liye apane prANoM kA utsarga kara diyA / dharmaruci bhanagAra kI mRtyu sunakara dharmaghoSa sthavira ne apane pUrva jJAna kA upayoga lagAyA aura unhoMne apane pUrvajJAna meM dharmaruci kI mRtyu ke bAda kA bhava jAna liyaa| unhoMne zramaNoM se kahA-zramaNoM! dharmaruci anagAra svabhAva se bhadra aura vinIta prakRti kA thA / usane jIvana rakSA ke liye kaDave tumve kA zAka khA kara apane deha kA utsarga
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 Agama ke anamola ratna kara diyaa| vaha marakara ke sarvArthasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna huA hai| vahA~ tetIsa sAgaropama taka rahakara pazcAt mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kregaa| he Aryo ! "usa jaghanya, apuNya aura nivolI ke samAna kar3avI nAgazrI ko dhikAra hai / usane mAsopavAsI dharmarUci ko viSamaya tumbA vaharA kara mAra DAlA hai|" dharmaghoSa sthavira ke mukha se yaha vRttAnta suna kara zramaNa nirgandha campA ke rAjamArga para Aye aura logoM se isa prakAra kahane lagedhikkAra hai usa nAgazrI brAhmaNI ko, jisane dharmaruci anagAra ko viSamaya tumbA khilAkara asamaya meM mAra DAlA hai| zramaNoM ke mukha se yaha sunakara nagarI ke anya loga bhI nAgazrI ko dhikkArane lge| dhIre dhIre yaha bAta brAhmaNoM ke kAnoM taka phuNcii| nAgazrI ke isa bhayAnaka kRtya se tInoM brAhmaNa atyanta kupita hue| unhoMne nAgazrI ko khUba dhikkArA aura use tAr3anA, tanA kara ghara se bAhara nikAla diyaa| ghara chor3ane meM nAgazrI ko atizaya pIr3A huii| abhItaka vaha eka pratiSThita parivAra kI saMbhrAnta kulavadhU thI, aba dara-dara bhaTakane lgii| ghara para milane vAle sukhoM kA smaraNa karake vaha saMtApa aura pazcAtApa kI jvAlAoM meM jhulasane lagI, vaha jahA~ kahIM jAtI, dhRNApUrvaka duradurAI jaatii| loga usakA mu~ha dekhane meM bhI amaMgala samajhane lge| sar3I kutiyA ko jaise koI vizrAma nahIM lene detA, usI prakAra nAgazrI ko bhI koI apane ghara ke sAmane nahIM Thaharane detA thA / bhUkha-pyAsa tiraskAra aura lAMchanA se pIr3ita nAgazrI dinoM-dina nirbala aura kRza hone lagI / anta meM use khAMsI, dAha, yonizula Adi bhayaMkara rogoM ne prasa liyA / miTTI ke ThIkare meM bhIkha mAMgane para bhI use bharapeTa bhIkha na milatI thI / ina saba dussaha duHkhoM ke kAraNa nAgazrI ko
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 407 vyathA kI sImA na rahI / vaha burI taraha chaTapaTAne lgii| jIte jI mRtyu kI dAruNa yAtanAe~ bhugatane lgii| ____ anta meM malina aura kaluSita pariNAmoM se ArtadhyAna se pIr3ita hokara nAgazrI ne zarIra kA parityAga kyiA aura bharakara chaThe naraka meM utpanna huii| vahA~ usane vAisa sAgaropama taka dAruNa vedanAe~ sahana kii| bAIsa sAgaropama taka nArakIya yaMtraNAe~ sahana karane ke bAda nAgazrI kA jIva matsya yoni meM utpanna huaa| vahA~ zastra aura dAha pIr3A se marakara sAMtavIM naraka meM utpanna huii| vahA~ kI Ayu pUrI kara vaha puna: matsya yoni meM utpanna huii| vahA~ bhI vaha zastra dvArA mArI gaI aura puna: chaThI naraka meM usane janma grahaNa kiyA / isa prakAra sAtave se lekara pahale naraka taka bIca bIca meM eka eka vAra tiryaJca yoni meM janma lekara do do bAra pratyeka naraka meM utpanna huii| sthAcara aura dvIndriya Adi vikalendriya jIvoM kI yoni meM anekAneka janma grahaNa kiye aura janma maraNa kI yAtanAe~ sahana kii| ( nAgadhI ke Age ke bhava ke lie dekhiye sAdhvI sukumAlikA) thAvaccA putra anagAra prAcIna kAla meM dvAravatI nAma kI nagarI thI / vaha pUrva pazcima meM vAraha yojana lambI aura uttara dakSiNa meM nau yojana caur3I thii| vaha kubera kI buddhi se nirmita huI thii| suvarNa ke zreSTha prAkAra se aura paMcaraMgI nAnA maNiyoM ke bane kagUge se zobhita thii| vaha alakApurI ke samAna jAna paDatI thii| vahAM ke loga bar3e sukhI aura samRddha the / isa nagarI ke IzAna koNa meM raivataka parvata thA / isa parvata ke samIpa hI nandanavana nAma kA udyAna thaa| vaha phala phUloM aura vividha vRkSa latAoM se suzomita thaa| nagara kI janatA vahA~ Akara Amoda pramoda karatI thii| tIna khaNDa ke adhipati vAsudeva kRSNa vahA~ nivAsa karate the| samudravijaya Adi daza dazAroM, baladeva Adi pAca mahAvIroM, ugrasena Adi solaha hajAra rAjAoM, pradyumna Adi sADetIna karor3a kumAroM,
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 Agama ke anamola ratna zAmba Adi sATha hajAra durdAnta yoddhAoM, vIrasena Adi ikkIsa hajAra puruSoM, mahAsena Adi chappana hajAra yoddhAoM, rukmiNI Adi solaha hajAra rAniyoM, anaMga senA Adi aneka sahastra gaNikAoM, IzvaroM, evaM talava sArthavAha Adi bahusaMkhyaka loga sukhapUrvaka vahA~ rahate the / 1 usa nagarI meM thAvaccA nAma kI eka gAthApatnI nivAsa karatI thI / vaha buddhimatI, sundarI tathA vyavahAra dakSA thI / usake pAsa apAra dhanarAzi thI / pati kA abhAva hone para bhI pati kI virAsata ke rUpa meM thAvaccA kI goda meM eka sundara, sukomala evaM priya darzanIya Atmaja thA thAvaccA putra / thAvaccA kA vaha eka mAtra AdhAra thA / mAM apane putra ko prANa se bhI adhika cAhatI thI / jaba thAvaccAputra ATha varSa kA huA to use kalAcArya ke pAsa bheja diyA gayA / usane alpa samaya meM puruSa kI sabhI klAe~ saukhalIM / yuvA hote hI battIsa sundarI evaM guNavatI ibhya kanyAoM ke sAtha thAvaccAputra kA vivAha hogayA / use battIsa battIsa daheja mile| thAvaccA gAthApatnI ne apanI putravadhuoM ke lie battIsa sundara prAsAda banavAye jo vizAla aura UMce the| unake madhya meM thAvaccAputra ke lie eka vizAla mahala banavAyA / vaha usameM apanI battIsa sundariyoM ke sAtha sukhapUrvaka rahane lagA / eka samaya bhagavAna ariSTanemi dvAravatI nagarI ke nandanavana udyAna meM padhAre | bhagavAna ke Agamana ke samAcAra milate hI nagarI ko janatA darzanArtha udyAna kI ora prasthita huI / kRSNavAsudeva ko jaba bhagavAna ke Agamana kI sUcanA milI to ve bhI rAjocita mahAna vaibhava ke sAtha vijaya nAmaka gaMdhahastI para ArUr3ha hokara udyAna kI ora cala par3e / vahA~ pahu~ca unakI paryupAsanA karane lage / thAvaccAputra bhI pUre vaibhava ke sAtha bhagavAna ko vandana karane tathA unakA upadeza sunane ke lie vahA~ pahu~cA / sArI janatA ke ucita sthAna para baiTha jAne ke bAda bhagavAna ne upadeza denA Arambha kiyA | upadeza kyA thA mAno
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 409 jIvana ke dhArmika vikAsa kA zAzvat mArga dikhAyA jA rahA thA / bhagavAna ke upadeza kA thAvaccAputra para gaharA asara par3A / usake hRdaya sarovara meM vairAgya kI taraMge nirantara uThane lagI / usake mana para se mAnavocita sAMsArika vaibhava kI bhAvanA isa taraha se utara gaI jaise sA~pa ke zarIra para se purAnI kA~calI utara jAtI hai / aba use saMsAra kI viSaya vAsanA se ghRNA hone lgii| sabake cale jAne para thAvaccAputra bhagavAna ke sanmukha upasthita hokara namrabhAva se bolA-bhagavan / bhApakA pravacana mujhe atyanta priya aura yathArtha lagA / merI icchA hai ki maiM Apake caraNoM meM muNDita hokara pravrajita ho jAU~ / ekamAtra mAtA se pUchanA hI zeSa hai unase yUcha kara zIghra hI pravrajyA ke lie ApakI sevA meM upasthita hotA huuN| bhagavAna ne uttara meM kahA-jaise tumhaM sukha ho vaisA karo, kintu aise kAma meM vilamba mata kro| yaha suna thAvaccAputra bhagavAna ko namaskAra kara ghara pahuMcA / mAtA ko praNAma kara kahane lagA-- ___ maine Aja bhagavAna kA upadeza zravaNa kiyaa| unake upadeza se merA mana saMghAra se Uba gayA hai| merI icchA hai ki maiM bhagavAna ke caraNoM meM upasthita hokara dIkSA grahaNa kara leM / thAvaccAputra ne bar3I namratA se mAtA ke sAmane apanA manobhAva vyakta kiyA aura svIkRti maaNgii| ___apane priya aura ekalaute putra kI yaha bAta suna gAthApatnI AvAk sI raha gaI / use svapna meM bhI khayAla nahIM thA ki merA yaha sukumAra yuvAputra apanI battIsa anidya sundariyoM kA eva apAra dhanarAzi kA parityAga kara itanA jaldI anagAra vanane ke lie udyata ho jAyagA / vaha besudha hokara pRthvI para gira par3I / jaba dAsiyoM ke upacAra se kucha saceta huI to vaha sneha pUrNa hRdaya se va mIThe zabdoM se thAvaccAputra ko dIkSA na lene ke lie samajhAne lgii| vaha kahane lagI-putra ! tuma abhI yuvA ho, tumhArA zarIra bhI atyanta komala
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 Agama ke anamola ratna hai / jaba tuma bhuktabhogI ho Avo taba saMyama grahaNa karanA / sAtha hI merI vRddhAvasthA kA tU hI ekamAtra AdhAra hai| ina battIsa vadhuoM kA sahArA hai| agara tU hameM chor3akara saMyama grahaNa karegA to hama saba nissahAya ho jAyegeM / / mAtA ke isa prakAra ke vacanoM kA thAvaccAputra para koI asara nahIM huA pratyuta vaha aura bhI kaThora ho gayA aura dRr3hatApUrvaka AjJA mAMgane lagA / putra ke utkaTa vairAgya ke sAmane mAtA ko nata mastaka honA par3A aura usane dIkSA kI svIkRti de dii| ___thAvaccA gAthApatnI putra ke dIkSA mahotsava ke lie chatra ca~vara aura mukuTa prApta karane ke lie kRSNa vAsudeva ke pAsa pahu~cI / upahAra bheMTa kara usane vAsudeva kRSNa se kahA-merA putra saMsAra ke bhaya se udvigna hokara arihanta ariSTanemi ke samIpa pravajyA grahaNa karanA cAhatA hai / maiM usakA niSkramaNa satkAra karanA cAhatI huuN| ataH Apa usake lie chatra ca~vara evaM mukuTa pradAna kareM aisau merI icchA hai| yaha suna kRSNa vAsudeva bole--devI tuma nizcinta rho| mai svayaM tere putra kA dIkSA mahotsava krU~gA / usake bAda kRSNa vAsudeva vijaya hastIratna para ArUr3ha ho thAvaccAputra ke ghara gaye aura thAvaccAputra se kahane lage-vatsa ! merI bhujAoM kI chAyA ke nIce rahakara manuSya sambandhI vipula kAma bhoga kA upabhoga karo / merI chatrachAyA meM tumheM kisI prakAra kA kaSTa na hogA / tuma isa samaya dIkSA kA vicAra chor3a do| isa para thAvaccAputra ne vAsudeva kRSNa ne kahA--svAmI ! agara Apa mujhe janma maraNa ke duHkha se mukta kara sakate ho to maiM ApakI AjJA ke anusAra ApakI chatrachAyA meM rahane ke lie taiyAra huuN| isa para kRSNa ne kahAyaha merI zakti ke bAhara kI vastu hai / java mai svayaM hI janma maraNa ke duHkha se yukta hU~ to tujhe isase mukta kaise kara sakatA hU~ ? janma maraNa ke duHkha se mukti pAne kA mArga to saMyama hI hai / thAvaccAputra ke tIna vairAgyabhAva se kRSNa vAsudeva bar3e prabhAvita hue| unhoMne
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna usI kSaNa bhapane sevakoM se isa prakAra kI ghoSaNA karavAI ki thAvaccAputra apanI apAra dhanarAzi kA parityAga kara janma maraNa ke bhaya se bhayabhIta vanakara arhata ariSTanemi ke samIpa dIkSA grahaNa kara rahA hai| rAjA, yuvarAja, rAnI, kumAra, Izvara, talavara, kauTundhika, mAMDalika, ibhya, zreThI, senApati Adi jo bhI vyakti thApaccA putra ke sAtha dIkSA grahaNa karegA usake samasta parivAra kA bharaNa popaNa kRSNa vAsudeva kareMge / isa ghoSaNA ko sunakara eka hajAra vyakti dIkSA ke lie taiyAra ho gye| eka hAra puruSoM ke sAtha thAvaccAputra givikA meM baiThakara bhagavAna ariSTaneni ke samIpa pahu~ce aura unhoMne cAra mahAmata rUpa dharma ko svIkAra kiyaa| yAvaccApuna anagAra bana gaye / aMgapatroM kA anayana karane ke bAda yAvacyAputra managara ko unake eka hajAra sAthI, ziSya ke rUpa meM mila gaye / thAvaccAputra anagAra bhagavAna kI AnATekara hajAra anagAroM ke sAtha pranAnugrAma vicaraNa karane lge| vicaraNa karate karate thAvaccAputra anagAra hamAra ziSyoM ke sAtha daulapura padhAre aura nagara ke bAhara subhUnibhAga vyAna meM jaadiraaj| vahAM laka nAma kA rAjA rAjya ratA thA / usI rAnI kA nAma padanApatI aura putra kA nAma maNhA thaa| usake paMthana bhAdi para nau mantrI the| ve cAroM buddhi ke nidhAna evaM rAjyadhurAkatika, yAvaccAuna anagAra ke Agamana mA samAcAra sunakara nagara kI janatA damana karane gaI / mahArAja daulaka bhI apane pAMca sau mAninoM ke mAra darmana parane gayA / anagAra ma upadena mana umne pana meM mantrioM ke sAtha zrAvaka ke bAraha mata praNa kiye| thAyalaputra angAra ne vahA~ se yAhara janapada vihAra kara diy|| zukra anagAra usa samaya sauganpiza nAma kI ngrgii| usa nagarI yAhA nIlazoka nAmaka iyAna thaa| vahIM sudarzana nAma va nagara meM rahanA thaa| umare pAna apAra dhanamAmi bhii|
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 Agama ke anamola ratna usa samaya zuka nAma kA eka parivrAjaka thaa| vaha Rgveda Adi cAra vedoM tathA pahitaMtra Adi sAMkhya zAstroM meM kuzala thaa| pAMca yamoM aura pAMca niyamoM se yukta daza prakAra ke zauca mUlaka parivrAjaka dharma kA, dAna dharma kA, zauca dharma kA aura tIrtha snAna kA upadeza detA thA aura usakA pracAra karatA thaa| vaha gerumA vastra pahanatA thaa| apane hAtha meM tridaMDa, kuNDikA-kamaNDala, mayUrapuccha kA chatra, channAlika (kASTha kA eka upakaraNa) aMkuza, pavitrI aura kesarI ye sAta upakaraNa rakhatA thA / eka hajAra parivrAjakoM ke sAtha vaha saugandhikA nagarI meM AyA aura pagviAjakoM ke maTha meM ThaharA / zuka paribAgaka ke Ane ke samAcAra suna nagarI kI jarnotA dhamapadeza sunane usake pAsa gii| sudarzana seTha bhI gayA / zuka parivrAjaka ne zauca dharma kA upadeza dete hue kahA-hamAre dharma kA mUla zauca hai| zauca do prakAra kA hai| eka dravya zauca aura dUsarA bhAva zauca / dravya zauca jala aura miTTI se hotA hai aura bhAva zauca darbha aura maMtra se hotA hai| jo hamAre zauca dharma kA pAlana karatA hai vaha avazya svarge meM jAtA hai| zuka parivAjaka ke upadeza se sudarzana seTha bar3A prabhAvita huA aura usane parinAmaka se zauca dharma ko grahaNa kiyaa| vaha parivrAjakoM kI bhojana pAna Adi se khUba sevA karane lgaa| kucha dina sogandhikA meM rahakara zuka parivrAjaka ne vahA~ ro vihAra kara diyaa| ___thAvaccA anagAra prAmAnugrAma vicaraNa karate hue apane hajAra ziSyoM ke sAtha saugandhikA nagarI meM padhAre aura nIlAzoka udyAna meM tthhre| thAvaccAputra anagAra kA Agamana jAnakara pariSad niklii| sudarzana seTha bhI nikalA / usane thAvaccAputra anagAra ko vinayapUrvaka vandana namaskAra kara pUchA-bhante ! Apake dharma kA mUla kyA hai ? thAvaccAputra anagAra ne uttara meM kahA-sudarzana ! hamAre dharma kA mUla vinaya hai|
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vaha vinaya do prakAra kA hai - eka agAra vinaya arthAt gRhastha kA AcAra dUsarA anagAra vinaya arthAt muni kA aacaar| inameM jo agAra vinaya hai vaha pAMca anuvrata, sAta zikSAtrata aura gyAraha upAsaka pratimA rUpa hai / jo anagAra vinaya hai - vaha pAca mahAvrata rUpa yathA-samasta prANAtipAla se vicarati, samasta mRSAvAda se virati, samasta adattAdAna se virati, samasta maithuna se virati, samasta parigraha se virati, tathA samasta rAtribhojana se virati, samasta mithyAdarzana zalya se virati, daza prakAra kA pratyAkhyAna aura vAraha bhikSu prtimaaeN| isa prakAra ke vinaya mUladharma kA AcaraNa karane se yaha jaiva kramazaH ATha karmaprakRtiyoM kA kSaya kara loka ke agrabhAga meM mokSa meM pratiSTita hotA hai / vaha punaH janma maraNa nahIM karatA / sudarzana se pUchA - sudarzana ! tumhAre sudarzana ne uttara diyA- bhagavan ! hamArA AcaraNa se jIva svarga thAvaccAputra anagAra ne dharma kA mUla kyA kahA gayA hai ? dharma zaucamUlaka kahA gayA hai / isa dharma ke meM jAte haiM / thAvaccA putra anagAra ne kahA- sudarzana | rudhira se lipta vastra ko rudhira se dhone para kyA usakI zuddhi ho sakatI hai ? isa para sudarzana ne kahA - ' nahIM" taba thAvaccA anagAra ne kahA - isI prakAra hiMsA se, mithyAdarzana zalya se, pApa sthAnoM kI zuddhi nahIM ho sakatI / jaise rudhira se sanA huA vastra kSAra se zuddha hotA hai vaise hI hiMsA; asatya; corI; maithuna eva parigrahAdi se viramana hone se hI payasthAnoM kI zuddhi hotI hai AtmA nirmala aura pAvana banatI hai / thAvaccAputra anagAra kA yaha kathana usa para asara kara gayA / usane zauca mUla dharma kA parityAga kara vinaya mUla dharma ko svIkAra kiyA / vaha zramaNoM kI AhAra pAnI Adi se khUba sevA karane lagA / idhara zuka parivrAjaka ko samAcAra milA ki sudarzana seTha ne zauca dharma kA parityAga kara vinaya dharma svIkAra kara liyA hai to vaha
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 Agama ke anamola ratna ma sudarzana seTha ko zauca dharma meM punaH pratiSThita karane ke lie parivrAjakoM ke sAtha saugandhikA AyA aura maTha meM ThaharA / vahA~ se vaha thor3e parivAjakoM ko sAtha meM le sudarzana ke ghara phuNcaa| zuka parivrAjaka ko apane ghara AtA dekha vaha unake sammAna meM na khar3A huA na Age gayA aura na vandanA hI kI kintu jahA~ thA vahIM baiThA rahA / zuka parivrAjaka sudarzana ke pAsa pahu~cA aura bolA-sudarzana ! mai jaba bhI tumhAre pAsa AtA thA usa samaya tuma khar3e hokara merA Adara karate the, sammAna karate the, vandana namaskAra kara vividha zaMkAyeM karate the kintu Aja maiM tumheM atyanta badalA huA dekhatA huuN| kyA maiM isakA kAraNa Ana sakatA hU~? zuka parivrAjaka ke yaha kahane para sudarzana apane sthAna se khar3A huA aura zuka ko namratA pUrvaka bolA-bhadanta ! arihanta ariSTanemi ke antevAsI thAvaccA putra anagAra yahA~ Aye haiM aura yahIM nIlAzoka udyAna meM Thahare hai| unake pAsa se maine vinaya mUla dharma ko svIkAra kiyA hai| zukra parivAjaka ne kahA-sudarzana hama tumhAre dharmAcArya thAvaccA-- putra anagAra ke pAsa calege / unase mai prazna karU~gA / agara unase mere praznoM kA samAdhAna huA to mai unhe vandanA karU~gA, agara aisA na huA to maiM unheM niruttara kara duuNgaa| sudarzana ne yaha bAta svIkAra kI aura ye donoM hI thAvaccA putra bhanagAra ke pAsa phuNce| thAvaccA putra anagAra ke samIpa A zuka parivAjaka bolA-bhargavan ! tumhArI yAtrA cala rahI hai ? yApanIya hai ? tumhAre bhavyAvAdha hai ? aura tumhArA prAsuka vihAra ho rahA hai ? thAvaccA anagAra ne uttara meM kahA-he zuka! merI yAtrA bhI ho rahI hai| yApanIya bhI varta rahA hai / avyAvAdha bhI hai aura prAsuka vihAra bhI ho rahA hai|
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna aaaaaaaaaaaaaaaa puna. zuka ne kahA-bhagavan ! ApakI yAtrA kyA hai ? thAvaccAputra-he zuka! jAnadarzana, tapa saMyama Adi yogoMse SaTakAya ke jIvoM kI yatanA (rakSA) karanA hI hamArI yAtrA hai| zuka-bhagavan ! yApanIya kyA hai ? anagAra-zuka | cApanIya do prakAra kA hai-indriyayApanIya aura noindriya yaapniiy| zuka-indriya yApanIya kise kahate haiM ? anagAra-zuka ! hamArI zrotendriya, cakSuindriya, ghrANendriya, rasanendriya aura parzanendriya vinA kisI upadrava ke vazIbhUta rahatI hai, yahI hamArA indriya yApanIya hai / guka-no indriya yApanIya kyA hai ? anagAra-zuka : krodha, mAna, mAyA, lobharUpa kaSAya kSINa ho gaye hoM, upazAnta ho gaye hoM, udaya meM nahIM A rahe hoM, vahI hamArA no indriya yApanIya hai| zuka-bhagavan ! avyAyAdha kyA hai ? anagAra-he zuka / roga udaya meM na Ave yahI hamArA bhavyAvAva hai| zuka-bhagavAn ! prAsuka vihAra kyA hai ? anagAra-he zuka ! nirdoSa sthAna meM nirdoSa vastu ko grahaNa kara ThaharanA hI hamArA prAsuka vihAra hai| zuka-bhagavan ! Apake liye sarisavayA bhakSya hai yA abhakSya hai ? bhanagAra-he zuka! 'sarisavayA' hamAre lie bhakSya bhI hai bhaura abhakSya bhI zuka-bhagavan kisa abhiprAya se Apa aisA kahate ho ki sarisavayA bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai ? / thAvaccAputra anagAra-he zuka ! 'sarisavayA' do prakAra kA hai-eka mitra sarisavayA aura dUsarA dhAnya sarisavakA (sarasau) unameM jo dhAnya sarisavayA hai vaha yadi zanna pariNata, prAsuka, yAcita, eSaNIya, labdha hai
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratnaH ww to bhakSya hai aura isase viparIta abhakSya hai tathA 'mitra sarisavayA" hai vaha abhakSya hai| zuka--bhagavan kulatthA Apake lie bhakSya hai yA abhakSya hai| anagAra-he zuka ! kulatthA ke do bheda haiM-strI kulatthA aura dhAnya kulatthA (kulk)| strI kulatthA abhakSya hai| dhAnya kulatthA agara zastra pariNata, prAsuka, yAcita, eSaNIya, labdha hai to vaha bhakSya hai ? zuka-bhagavAn ! mAsa bhakSya hai yA abhakSya ? anagAra-he zuka ! kAla mAsa, bharthamAsa aura dhAnya mAsa se, mAsa tIna prakAra kA hai| unameM kAla mAsa (mahinA) aura arthamAsa (mAzA) abhakSya hai aura dhAnya mAsa (uda) agara zastra pariNata, prAsuka, yAcita, eSaNIya landha hai to vaha bhakSya hai| zuka-bhagavAn ! bhApa eka hai ? do haiM ? bhaneka haiM ? akSaya hai ? avyaya hai ? avasthita haiM ? bhUta, bhAva aura bhAvI vAle haiM ? yaha prazna karane kA parivrAjaka kA abhiprAya yaha hai ki agara thAvaccAputra anagAra AtmA ko eka kaheMge to zrotra Adi indriyoM dvArA hone vAle jJAna aura zarIra ke avayava aneka hone se AtmA kI anekatA kA pratipAdana karake ekatA kA khaNDana karU~gA / agara ve bhAtmA kA dvitva svIkAra kareMge to 'aham' 'mai' pratyaya se hone vAlI ekatA kI pratIti se virodha btlaauuNgaa| isI prakAra AtmA kI nityatA svIkAra kareMge to mai anityatA kA pratipAdana karake khaNDana karU~gA / yadi bhanityatA svIkAra karege to usake virodhI pakSa ko aMgIkAra karake nityatA kA samarthana karU~gA / kintu parivrAjaka ke bhabhiprAya ko asaphala banAte hue, anekAntavAda kA Azraya lekara thAvaccAputra 'anagAra uttara dete haiM--- he zuka ! maiM dravya kI apekSA se eka hU~ kyoMki jIva dravya. eka hI hai| (yahA~ dravya se ekatva svIkAra karane se paryAyakI apekSA bhanekatva mAnane meM virodha nahIM rhtaa|) jJAna, darzana kI apekSA mai do
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 417 bhI huuN| pradezoM kI apekSA se maiM akSaya bhI hU~, bhavyaya bhI hU~, avasthita bhI huuN| upayoga kI apekSA se aneka bhUta (atItakAlIna) bhAva (vartamAna) kAlIna aura bhAvI-bhaviSyat kAlIna bhI hU~ / arthAt anitya bhI huuN| tAtparya yaha hai ki AtmA kA guNa upayoga hai yaha guNa AtmA se kaMthacit abhinna hai aura vaha bhUta, vartamAna aura bhaviSyat kAlIna viSayoM ko jAnatA hai aura sadaiva parivartita hotA rahatA hai / isa prakAra upayoga bhanitya hone se bhAtmA bhI kanthaMcita bhanitya hai| thAvaccAputra anagAra ke uttara se zuka parivrAjaka ko bar3A santoSa huA / usane khar3e ho kara thAvaccAputra anagAra ko vinaya pUrvaka vandana kiyA aura dharma kA zravaNa kiyA / dharma zravaNa kara bolA-bhagavan ! ApakA nirganya pravacana mujhe atyanta rucikara lgaa| merI nirganya pravacana meM atyanta zraddhA utpanna ho gaI hai / mai apane hajAra ziSya parivrAjakoM ke sAtha Apa ke samIpa dIkSA grahaNa karanA cAhatA huuN| yaha kahakara zuka parivAjaka ne apane hajAra parivrAjakoM ke sAtha ekAnta meM jAkara parivAjakoM kA veza tyAga diyA aura apane hAthoM se zikhA ukhAr3a lI / ukhAr3a kara apane hajAra ziSyoM ke sAtha thAvaccA putra anagAra ke pAsa pravrajyA agIkAra kara lI / tatpazcAt sAmAyika se AraMbha karake caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / usake bAda zuka anagAra apane eka hajAra ziSyoM ke sAtha nirgantha dharma kA pracAra karate hue alaga vihAra karane lge| thAvaccAputra anagAra apanA antima samaya sannikaTa jAnakara hajAra sAdhuoM ke sAtha jahA~ puNDarIka-zatrujaya parvata thA vahA~ Aye aura dhIre dhIre puNDarIka parvata para cddh'e| vahA~ zyAma varNIya zilApaTTa para bhArUr3ha ho kara pAdopagamana anazana grahaNa kiyA / eka mAsa kA 17
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 Agama ke anamola ratna anazana pUrA karake kevalajJAna prApta kiyA aura deha kA tyAga kara samasta duHkhoM kA anta kiyA-siddhatva prApta kiyA / kisI samaya zuka anagAra apane sahasra ziSyaparivAra ke sAtha zailakapura padhAre / mahArAja zailaka bhI apane pAMcasau mantriyoM ke sAtha unakA upadeza sunane gayA / upadeza sunane ke bAda zailaka mahArAjA zuka anagAra se bolA-bhagavAn ! mai apane putra bhaNDUka ko rAjagaddI para sthApita kara Apa ke pAsa pravrajyA grahaNa karanA cAhatA hU~ / anagAra ne kahA-rAjan ! tumheM jaisA sukha ho vaisA kro| mahArAjA ghara Aye aura apane pAMcasau mantriyoM ko bulA kara pravajyA grahaNa karane kI icchA pragaTa kI / mantriyoM ne bhI mahArAjA zailaka ke sAtha dIkSA lene kA nizcaya pragaTa kiyA / pazcAt mahArAjA zailaka ne apane putra ko rAjyagaddI para sthApita kara evaM mantriyoM ne apane apane putroM ko mantrI pada dekara, pAMcasau mantriyoM ke sAtha zuka bhanagAra ke pAsa pravrajyA grahaNa kI / zailaka rAjarSi ne sthaviroM se sAmAthikAdi aMga sUtroM kA adhyayana kiyA / zuka anagAra ne zailakarAjarSi ko saba taraha se yogya jAnakara unheM panthaka Adi pAMcasau anagAroM ke sAtha svatantra vicaraNa karane kI AjJA de dI / zailakarAjarSi svatantra bihAra karate hue nirgantha dharma kA pracAra karane lge| ___ * zuka. anagAra ne apane hajAra ziSyoM ke sAtha lambe samaya taka saMyama kA pAlana kiyA / anta meM inhoMne puNDaragiri parvata para eka mAsa kA pAdopagamana anazana kiyA aura kevalajJAna prApta kara ye mokSa meM gaye / zailaka rAjarSi tapamaya jIvana vyatIta karane lage / nitya nIrasa atyanta rUkSa tathA kAlAtikAnta AhAra ke sevana se eka samaya unake zarIra meM dAhajvara aura khujalI jaisI vyAdhi utpanna ho gaI / isase unakA zarIra atyanta kRza ho gayA /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 419 - - ve prAmAnugrAma vicaraNa karate zailakapura nagara ke bAhara subhUmibhAga udyAna meM padhAre / mahArAjA bhaNDuka bhI anagAra ke darzana karane udyAna meM gayA / vahAM unheM vandanA kara unakI paryupAsanA karane lgaa| mahArAjA maNDUka ne zailaka rAjarSi ko roga pIr3ita evaM atyanta durbala avasthA meM dekhA / usane rAjarSi se kahA-bhagavan ! mai Apake zarIra ko saroga dekha rahA hU~ / roga ke kAraNa ApakA zarIra atyanta durvala ho gayA hai ataH mai Apa kI yogya cikitsakoM dvArA evaM ucita khAna pAna dvArA cikitsA karavAnA cAhatA huuN| Apa merI yAnazAlA meM padhAre / vahA~ kucha dina taka Thahare / rAjarSi ne rAjA kI prArthanA svIkAra karalI aura ve apane pAcasau bhanagAroM ke sAtha dUsare dina rAjA kI yAnazAlA meM padhAra gaye / rAjA maNDaka ne cikitsakoM ko bulAkara zailaka rAjarSi kI cikitsA karane kI AjJA dI / cikitsakoM ne vividha prakAra kI cikitsA kii| yogya cikitsA aura acche khAna pAna se rAjarSi kA roga zAnta ho gayA / ve alpa samaya meM hI pUrNa svastha aura pUrvavat hRSTa puSTa ho gye| roga ke zAnta hone para bhI unhoMne muniyoM ke sAtha vihAra nahIM kiyA / ve rAjA ke dvArA prApta uttama bhojana tathA mAdaka padArthoM kA nitya sevana karane lage / ve AcAra meM zithila par3a gaye / yahA~ taka ki pratidina kI municaryA bhI unhoMne chor3a dii| pratikramaNa, dhyAna, svAdhyAya Adi saba chor3a diyA / zailaka rAjarSi ke isa zithilAcAra se panthaka ko chor3a zeSa 499 anagAra ekatra ho yaha socane lagenizcaya hI zailaka rAjarSi ne rAjya kA parityAga kara pravajyA grahaNa kI hai| hama loga bhI Atma kalyANa ke lie apane vizAla parivAra, dhana, vaibhava; kA tyAga kara inake sAtha prabajita hA gaye haiM kintu zailaka rAjarSi isa samaya pramAdI aura AcAra meM atyanta zithila ho gaye haiN| uttama bhojana aura mAdaka padArtho ke sevana meM atyanta Asakta
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna haiM / ve aba bAhara janapada meM bhI vicaraNa karanA nahIM cAhate / saMyamI ke lie yaha saba vajyaM hai / ataH hama logoM ko cAhiye ki prAtaH hote hI zailaka rAjarSi kI AjJA le prAtihArika pITha, 'phalaka bhAdi ko vApisa kara panthaka anagAra ko unakI sevA meM rakha vihAra kara diyA jAya / isa prakAra vicAra kara dUsare dina prAtaH 199 anagAroM ne bAhara janapada meM vihAra kara diyaa| panthaka zailaka rAjarSi kI sevA meM raha gayA / eka bAra zailaka rAjarSi kArtika cAturmAsa ke dina vipula azana, pAna, khAdya svAya aura mAdakapadArtha kA sevana kara pUrvAhna ke samaya, sukha pUrvaka sogye| panthaka anagAra ne cAturmAsika kAyotsarga kara divasa sanbandhI pratikramaNa kara cAturmAsika pratikramaNa kI icchA se unakI AjJA prApta karane unake pAsa Aye aura caraNa sparza kara vandana karane lge| pandhaka muni ke caraNa sparza se zailaka rAjarSi kI nidrA bhaMga ho gii| ve tatkAla ruSTa ho kara bola uThe / are duSTa, merI nidrA ko bhaGga karane vAlA tU kauna hai ? kyA tujhe apanI jAna pyArI nahIM hai ? panthaka kruddha gurudeva ko zAnta karate hue bole-bhagavan ! aura koI nahIM hai, maiM ApakA ziSya panthaka huuN| cAturmAsika pratikramaNa kI AjJA lene maiM Apake pAsa AyA thA aura maine hI Apake caraNa sparza karane kI dhRSTatA kI hai| mere isa aparAdha ke lie Apa kSamA kreN| panthaka kI yaha bAta suna zailaka rAjarSi cauMka gaye / bolepanthaka ! kA Aja kArtikI cAturmAsa hai ? panthaka-hA~ bhagavan, zailaka rAjarSi usI kSaNa uThe aura apane Apako kosane lge| mujhe dhikkAra hai| maine vizAla rAjya kA parityAga kara saMyama grahaNa kiyA hai| mujhe isa prakAra zithila hokara rahanA nahIM kalpatA zailaka rAjarSi ne apane
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 421 -zithilAcAra kA prAyazcita kiyA aura pITha phalaka Adi ko vApisa kara 'panthaka ke sAtha zailakapura se vihAra kara diyA / anya muniyoM ko aba patA calA ki zailaka rAjarSi ne zithilAcAra kA parityAga kara pandhaka ke sAtha vihAra kara diyA hai tava ve bhI zailaka rAjarSi se A mile aura unakI sevA karane lge| zailaka rAjaSi ne varSoM taka utkRSTa saMyama kA pAlana kiyA antima samaya meM puNDarigiri para pATopagamana anazana kara kevalajJAna prApta kiyaa| deha kA parityAga kara ve avicala siddha gati meM gaye / gautamakumAra dvAravatI nAma kI atyanta ramaNIya nagarI thii| vaha vAraha yojana lambI aura nau yojana caur3I thI / vaha dhanapati ke atyanta buddhi kauzala dvArA nirmita kI gaI thii| usake svarNa ke parakoTe the| indramaNi, nIlamaNi, vaiDUryamaNi Adi nAnA prakAra ke pAMcavarNa ke maNiyoM se jar3e hue kapizIrSaka se susajjita evaM zobhanIya thii| usa nagarI ke nivAsI bar3e sukhI the| usa nagarI ke bAhara IzAna koNa meM raivataka parvata thA / usa parvata para nandanavana nAmakA udyAna thA / usameM surapriya nAmake nyakSa kA yakSAyatana thA / vaha bar3A prAcIna aura lokamAnya thA / usa nagarI meM kRSNavAsudeva rAjya karate the / ve loka maryAdA ko bAndhane vAle va prajA ke pAlaka the| ve bharata ke tIna khaNDa para zAsana karate the / unake AdhIna samudravijaya Adi dasa dazAha aura valadeva Adi pAMca mahAvIra the / pradyumna Adi sADetIna karoDa kumAra the / zatruoM se kabhI parAjita na ho sakane vAle sAmba Adi ATha hajAra zUravIra the / mahAsena Adi chappana hajAra zaktizAlI yoddhA the / vIrasena Adi kAryakuzala ikkIsa hajAra vIra the / ugrasena Adi solaha hajAra rAjA the / rukmaNI Adi solaha hajAra rAniyA~ evaM anaGgasenA Adi causaTha kalA meM nipuNa aneka gaNikAe~ thI / AjJA meM rahane
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna cAle aura bhI bahuta se aizvaryazAlI nAgarika, nagararakSaka, sAmanta rAjA, seTha, senApati aura sArthavAha usa nagarI meM rahate the / vahA~ andhakavRSNi nAma ke zaktizAlI rAjA rahate the / striyoM ke sabhI lakSaNoM se yukta dhAriNI nAma kI usakI rAnI thI / vaha dhAriNI rAnI eka samaya komala zayyA para soI huI thii| usa samaya usane siMha kA svapna dekhA / svapna dekhakara rAnI jAgRta huii| phira rAjA ke pAsa jAkara usane apanA dekhA huA svapna sunAyA / rAjA ne svapnaH kA phala batAte hue kahA ki tuma eka nararatna ko janma dogI / yathAsamaya rAnI ne eka sundara bAlaka ko janma diyA aura usakA nAma gautama kumAra rakhA / usane gaNita, lekha Adi bahattara kalAoM ko sIkhA / yuvA hone para mATha rAjakanyAoM ke sAtha usakA vivAha huA / vivAha meM ATha hiraNyakoTI, ATha suvarNa koTi Adi ATha-ATha vastue~ inheM daheja meM miliiN| eka bAra bhagavAna ariSTanemi apane vizAla parivAra ke sAtha dvAravatI ke vAhara nandanavana udyAna meM padhAre / kRSNa vAsudeva Adi aneka yAdava unake darzana ke lie gaye / gautamakumAra bhI bhagavAna kI sevA meM phuNcaa| bhagavAna ne dharmopadeza diyaa| bhagavAna kA upadeza gautama kumAra para asara kara gayA / usane bhagavAna se prArthanA kI ki he bhagavan ! maiM apane mAtA pitA se pUcha kara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatA hai isake bAda vaha ghara AyA aura mAtA pitA ko samajhAkara usane bhagavAna ariSTanemi ke samIpa pravrajyA grahaNa kara lI / sthaviroM ke pAsa rahakara usane gyAraha aMgasUtroM kA adhyayana kiyA / isake bAda bhagavAna kI AjJA prApta kara usane bhikSu ko bAraha pratimAoM kA samyak pAlana kiyA tathA guNaratna saMvatsara Adi kaThora tapa kiye / bAraha varSa taka saMyama kA pAlana kara antima samaya meM zatrujaya parvata para eka mAsa kI saMlekhanA kI aura bhantima zvAsa meM kevalajJAna prApta kara mokSa. prApta kiyA /
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna gautamakumAra kI taraha samudrakumAra, sAgarakumAra, akSobhakumAra, prasenajitkumAra aura viSNukumAra ne bhI bhagavAna ariSTanemi ke samIpa pravrajyA grahaNa kii| aMgasUtroM kA adhyayana kyiA aura guNaratna saMvatsara evaM bhikSu pratimAoM kA samyak ArAdhana kiyaa| bAraha varSa kA saMyama pAlana kara eka-eka mAsa kI saMlekhanA ke sAtha zatrujayaparvata para siddhi prApta kI / ye nau hI kumAra aMdhakavRSNi ke putra the / inakI mAtA kA nAma dhAriNI thA / isake sivAya aMdhakavRSNi aura dhAriNI devI ke aura bhI ATha putra the jinake nAma ye haiM-akSobha, sAgara, samudra, himavAna, acala, dharaNa, pUraNa aura abhicanda / ina AThoM kumAroM ne vivAha kiyA aura gautamakumAra kI taraha bhagavAna ariSTanemi ke samIpa pravajyA grahaNa kii| guNaratna savatsara tapa kiyA / solaha varSataka saMyama pAlana kara zatrujayaparvata para inhoMne eka mAsa kI saMlekhanA kI aura kevalajJAna prApta kara mokSa meM gaye / ye aThAraha kumAra sage bhAI the / ___ anikasena Adi kumAra bhaddilapura nagara meM jitazatru rAjA rAjya karate the| vahA~ nAga nAma kA gAthApati rahatA thA / usakI sulasA nAmakI guNavatI patnI thii| isake anikasena, anantasena, ajitasena, anahitaripu, devasena aura zatrasena nAmake cha putra the| ye atyanta sukumAra the| kalAcArya ke pAsa rahakara ina kumAroM ne apanI tIna pratibhA se samasta kalAe~ aura vidyAe~ sIkha lI / yuvA hone para inake mAtA pitA ne samAna vaya, samAna varNa aura lAvaNya, rUpa-yauvana me ekasI suzIla ucca dharAne kI vattIsa ibhya kI kanyAoM ke sAtha inakA vivAha kara diyaa| pratyeka kumAra ko apanI battIsa patniyoM ke sAtha sAtha battIsa vattIsa karor3a kA daheja bhI milA / ina kumAroM meM yaha vizeSatA thI ki ye samAna rUpa lAvaNya aura vaya vAle lagate the| alaso ke puSdha ke
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna samAna inakA nIlavarNa thA / inake vakSasthala para zrIvatsa kA cinha thA / inake mastaka ke keza komala aura ghuMgharAle the / ye nalakubera ke samAna rUpavAna the / inake eka samAna rUpa aura AkRti ko dekha kara janatA bhrama meM par3a jAtI thI aura Azcarya cakita ho jAtI thI / vivAha hone ke bAda ye kumAra viSayasukha meM nimagna ho gaye / 424 mohanidrA ko bhaMga karane vAle karuNAsAgara bhagavAna ariSTanemi kA bhaddilapura nagara meM Agamana huA / ve zrIvana udyAna meM virAje / nagara ke hajAroM jana darzana aura amRta vANI kA mahAlAbha lene bhagavAna kI sevA meM pahu~ce / aniksena Adi kumAra bhI kathA sunane ke liye apane mahala se nikale / dharmakathA sunakara anikasena Adi cha kumAroM ne bhagavAna se prArthanA kI--"he bhagavan ! hama apane mAtA pitA se pUcha kara Apake pAsa dIkSA grahaNa karanA cAhate haiM / usake bAda chahoM kumAra ghara Aye aura mAtA pitA se dIkSA ke liye AjJA mAMgI / mAtA pitA ke bahuta samajhAne para bhI bhoga vilAsa kI samasta sAmagrI ko chor3a kara ye anagAra bana gaye / anagAra banane ke bAda IryA samiti, bhASA samiti Adi se lekara bhagavAna ke kahe hue pravacanoM kA pAlana karate hue vicarane lage / inhoMne gItArtha sthaviroM ke pAsa raha kara caudaha pUrva kA adhyayana kiyA aura yAvajjIvana bele bele kA tapa karane kI pratijJA grahaNa kI / eka samaya bele ke pArane ke dina ina chahoM anagAroM ne prathama prahara meM svAdhyAya kiyA, dUsare prahara meM dhyAna kiyA aura tIsare prahara meM bhagavAna ke pAsa Akara isa prakAra bole- "he bhagavan! ApakI AjJA ho to Aja bele ke pArane meM hama chahoM muni tIna saMghAr3oM meM vibhakta hokara muniyoM ke kalpAnusAra sAmudAyika bhikSA ke liye dvAravatI meM jAne kI icchA rakhate haiM / " bhagavAna ne pharamAyA - "devAnupriyo ! jaisA tumheM sukha ho vaisA hI tuma karo / " bhagavAna kI AjJA prApta
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 425 kara ye muni do do ke tIna saMghAr3e banAkara AhAra ke lie dvAravatI kI bhora nikala pdd'e| inameM se eka saMghAr3A dvAravatI meM UMca, nIca aura madhyama kuloM meM bhikSA ke lie ghUmatA huA rAjA vasudeva aura rAnI devakI ke ghara pahu~cA / muniyoM ko mAhAra ke lie mAtA dekha devakI rAnI apane Asana se uThI aura sAta ATha kadama unake sAmane gaI aura bolI"maiM dhanya hU~' ne mere ghara anagAra padhAre / muniyoM ke padhArane se / usake mana meM atyanta harSa utpanna huaa| vidhipUrvaka vandanA namaskAra karake vaha muniyoM ko rasoI ghara meM le gaI / vahA~ 'siMhakesarI' modaka kA thAla bhara kara lAI aura anagAroM ko pratilAmita kara vandanA namaskAra kiyA aura unako visarjita kiyA / usake bAda dUsarA saMghAr3A bhI devakI ke ghara AhAra ke lie pahu~cA aura devakI ne pUrvavat muniyoM kA vinayakara unheM 'siMhakesarI' modaka se pratilAmita kara visarjita kiyA / ___ isake bAda tIsarA saMghAr3A bhI usI taraha devakI mahArAnI ke ghara AyA / devakI mahArAnI ne use bhI usI Adara bhAva se 'siMhakesarI' modaka vaharAyA / muniyoM ko punaH punaH AhAra ke lie mAtA dekha devakI ke mana meM zaMkA utpanna huI aura vaha vinayapUrvaka pUchane lagI-"bhagavan / kRSNavAsudeva jaise mahApratApI rAjA kI nau yojana caur3I aura bAraha yojana lamvI svargaloka ke sadRza isa dvAravatI nagarI meM AhAra ke lie dhUmate hue zramaNoM, nirganthoM ko kyA AhArapAnI nahIM milatA jisase eka hI kula meM bAra bAra AnA par3atA hai ?" mahArAnI devakI kI yaha bAta sunate hI muni samajha gaye ki mahArAnI ko hamAre rUpa-sAdRzya ke kAraNa hI eka saMghADe kA bAra bAra bhAne kA bhrama ho gayA hai / muniyoM ne kahA___mahArAnI, hama saba eka nahIM haiM / alaga alaga haiM jo pahale Aye the ve hama nahIM / jo dUsarI bAra Aye the, ve pahale vAle nahIM
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ~vvwww the / pahale vAle pahalI hI bAra Aye haiM tIsarI vAra' nahIM / vaise hama chahoM sahodara bhAI haiM / bhaddilapura nagara ke nAga gAthApati hamAre pitA haiM aura sulasA hamArI mAtA hai| hama chahoM ne bhagavAna ariSTanemi ke samIpa dIkSA grahaNa kI hai| Aja hama sabhI muniyoM ke bele kA pAraNA thaa| isalie AhAra ke lie do do saMghADoM meM nikale haiM / saMyogavazAt Apa hI ke ghara meM chahoM muniyoM kA Agamana ho jAne se Apa ko aisA bhrama ho gayA hai|" muniyoM se samAdhAna pAkara mahArAnI ne unheM vandana kiyA aura sAta ATha kadama sAtha calakara muniyoM ko vidA kiyA / muniyoM ke cale jAne para devakI socane lagI "jaba maiM choTI thI taba polAsapura nagara meM atimuktaka zramaNa ne mujha se kahA thA-'devakI, tuma nala kubera jaise sundara kAnta aura samAna rUpa aura bhAkRti vAle ATha putroM ko janma dogii| bharatakSetra meM anya kisI mAtA ko itane sundara putroM ko janma dene kA saubhAgya nahIM milegA / ' kintu maiM pratyakSa dekha rahI hU~ ki bharatakSetra meM samAna rUpa bhAkRti vAle putroM ko janma dene vAlI anya bhI mAtAyeM maujUda haiM / to kyA muni kI vaha vANI mithyA thI ? mujhe bhagavAna ke samIpa pahu~cakara yaha sandeha dUra karanA caahiye| aisA socakara usane apane sevakoM ko dhArmika ratha taiyAra karane kA Adeza diyaa| sevakoM ne turaMta dhArmika ratha ko sajAkara usake sAmane upasthita kiyA / mahArAnI ratha para baiTha gaI aura ariSTanemi bhagavAna ke pAsa pahu~cakara unakI paryupAsanA karane lgii| bhagavAna jJAnI the / ve devakI ke bhAgamana kA kAraNa samajha * gye| ve bole--"devakI ! tuma atimuktaka anagAra kI bhaviSya vANI ke viSaya meM zaMkAzIla ho usakA samAdhAna pAne ke liye hI yahA~ upasthita huI ho na !"
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 423 AN uttara meM devakI ne kahA-"hA~, bhagavan ! Apane jo pharamAyA vaha saba satya hai, aba kRpAkara usakA samAdhAna pharamAyeM / " bhagavAna ne kahA-'he devAnupriye / isakA samAdhAna yaha haibhadilapura nAma kA nagara hai / vahA~ dhana dhAnya se samRddha nAga nAma kA gAthApati rahatA hai| usakI patnI kA nAma sulasA hai| vaha sulasA jaba bAlyAvasthA meM thI usa samaya kisI bhaviSyavaktA naimittika ne use isa prakAra kahA thA ki tuma mRta vandhyA hogI / usake bAda vaha sulasA apane bAlyakAla se hI hariNaigameSI devatA kI bhakta vana gii| usane hariNegameSI deva kI pratimA bnaaii| phira pratidina snAna Adi karake, bhIgI sAr3I pahane hue hI vaha usa pratimA ke sAmane phUloM kA Dhera karatI thI phira apane donoM ghuTanoM ko pRthvI para Teka kara use namaskAra karatI thI aura bAda meM bhAhAra Adi kriyA karatI thii| __sulasA gAthApatnI kI isa sevA arcanA se hariNaigameSIdeva prasanna huA / usane sulasA gAthApatnI ko anukampA ke lie tuma donoM ko eka sAtha RtumatI kiyA / jisake kAraNa tuma donoM sAtha hI garbha dhAraNa karane lagI / eka sAtha garbha kA pAlana karane lagI aura eka hI sAtha vAlavoM ko janma dene lagIM / parantu sulasA gAthApatnI ke vAlaka mare hue janmate the / hariNaigameSI deva mulasA kI anukamNa ke liye una bhare hue vAlakoM ko apane hAthoM meM uThAkara tumhAre pAsa le AtA / usI samaya tU bhI putroM ko janma detI / tumhAre ina putroM ko uThAkara haraNegameSI deva sulasA gAthApatnI ke pAsa rakha detA thaa| isaliye he devakI ! atimuktaka anagAra ke vacana satya haiM / ye sabhI tumhAre putra haiM sulasA gAthApatnI ke nhiiN| ina savako tumane hI janma diyA hai, sulasA gAthApatnI ne nhiiN|" devakI mahArAnI bhagavAna ke mukha se apanI zaMkA kA samAdhAna sunakara atyanta prasanna huii| bhagavAna ko vandana kara vaha vahAM gaI jahA~
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 Agama ke anamola ratna ~ ~ chahoM anagAra the| una anagAroM ko dekhakara putraprema ke kAraNa usake stanoM meM se dUdha jharane lagA / harSa ke kAraNa usakI A~khoM meM AMsU bhara Aye evaM atyanta harSa ke kAraNa zarIra phUlane se usakI kaMcukI kI kase TUTa gaI aura bhujAoM ke AbhUSaNa tathA hAtha kI cUr3iyA~ taga ho gaI / varSA kI dhArA par3ane se jisa prakAra kadamba puSpa eka sAtha sabake saba vikasita ho jAte haiM usI prakAra zarIra ke sabhI roma pulakita ho gye| una chahoM anagAroM ko animeSa dRSTi se vahata dera taka nirakhatI rhii| bAda meM unheM vandanA namaskAra karake bhagavAna ariSTanemi ke pAsa AI aura bhagavAna ko tIna bAra namaskAra kara vaha apane dhArmika ratha para car3ha gaI / ghara Akara apane bhavana meM sukomala zayyA para baiTha gaI aura isa prakAra socane lagI-"maine AkRti vaya aura kAnti meM eka jaise sAta-sAta putroM ko janma diyA kintu una putroM meM se kisI bhI putra kI bAla krIr3A ke Ananda kA anubhava nahIM kiyA / yaha kRSNa bhI mere pAsa caraNa vandana ke liye cha-cha mahIne meM AtA hai / ve mAtAe~ kitanI bhAgyazAlinI haiM jinakI goda meM baccA khelatA hai| apanI manohara totalI bolI se mAM ko AkarSita karatA hai / phira vaha mugdha bAlaka apane mAM ke dvArA kamala ke samAna komala hAthoM se uThAkara godI meM biThAye jAne para dUdha pIte hue apanI mAM se tutale zabdoM meM bAte karatA haiM aura mIThI bolI bolatA hai|" "maiM aghanya huuN| apuNya hU~ / isaliye maiM apanI santAna kI bAlakrIDA ke Ananda kA anubhava nahIM kara sakI / " isa prakAra khinna hRdayA devakI cintA meM DUba gaI / itane meM kRSNa vAsudeva apanI mAtA devakI ko vandana karane ke lie vahA~ upasthita hue| unhoMne apanI mAtA ko udAsa evaM cintita dekhA / unake caraNoM meM namaskAra kara pUchA--- mAtAjI ! jaba maiM tumhAre vaMdana karane ke liye AtA thA taba tuma mujhe dekhakara atyanta prasanna hotI thIM parantu Aja tumhArA mukha atyanta udAsa aura cintAmaya dikhAI detA hai / kyA mai tumhArI cintA kA kAraNa jAna sakatA hU~?"
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna devakI ne kahA-"putra ! maine AkRti vaya aura kAnti me eka jaise sAta-sAta putroM ko janma diyA parantu maine eka bhI putra kI vAlakrIr3A ke Ananda kA anubhava nahIM kiyaa| he puna ! tuma bhI mere pAsa caraNavandana karane ke liye chaH-chaH mahIne meM Ate ho / ata. vaha mAtA dhanya hai jo apane vAlaka ko vAlakrIr3A ke Ananda kA anubhava karatI hai| mai apanyA huuN|" mAM kI khinnatA kA kAraNa jAna. kara kRSNa ne kahA 'mA tuma cintA mata kro| tumhArI icchA avazya pUrI hogii| merA bhAThavA~ bhAI hogaa| usako tuma lAr3a pyAra aura dulAra karanA / " mAM ko isa prakAra ke madhura vacanoM se AzvAsita kara kRSNa vAsudeva pauSadhazAlA meM Aye aura tIna dina kA telA kara hariNaigameSI deva, kI ArAdhanA karane lge| kRSNa kI upAsanA se deva prasanna huA aura bolA-"kRSNa / Apane mujhe kyoM yAda kiyA hai ? bhApa kyA cAhate haiM ?" kRSNa ne kahA--"deva mujhe choTA bhAI cAhiye / " devane kahA-. kRSNa ? ApakI abhilASA avazya pUrI hogii| eka deva devaloka se cyuta hokara devakI ke udara meM utpanna hogaa| janma legA aura taruNa avasthA meM jaba AyagA taba vaha bhagavAna ariSTanemi ke samIpa dIkSA legA / deva itanA kahakara svasthAna calA gayA / usake bAda ve apanI mAM devakI ke pAsa Aye aura bole-mAM ! tumhArI icchA avazya pUrI hogI / " eka rAtri meM devakI ne siMha kA svapna dekhaa| rAnI apanI zaiyA se turaMta uTha baiThI aura apane pati vasudeva ke zayana-kakSa meM jAkara savinaya bolI___ "prANanAtha maine abhI-abhI siMha kA svapna dekhA hai| yaha zubha hai yA azubha / isakA phala kyA hai ?"
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ___ vasudeva ne madhura svara meM kahA--"priye.? tumhArA yaha svapna atyanta zubha hai| isa svapna se tumheM putralAbha rAjyalAbha bhaaura arthalAbha hogA / svapna kA phala sunakara rAnI rAjA ke vacanoM kA svAgata karatI huI vApisa apane zayana kakSa meM lauTa aaii| yogya samaya para mahArAnI ne sundara darzanAya aura kAnta putra ko janma diyaa| usake zarIra ke avayava gajatAla se bhI komala the| isa'lie usakA nAma gajasukumAla rakhA gayA / kalAcArya ke pAsa rahakara gajasukumAla ne apanI tIvra pratibhA se samasta kalAe~ aura vidyAe~ sIkha lii| usane yuvAvasthA meM praveza kiyA / ___ dvArikA nagarI meM somila nAma kA brAhmaNa rahatA thA vaha dhana dhAnya se samRddha thA aura Rgveda, yajurveda, sAmaveda tathA atharva vedoM kA sAMgopAla jJAtA thaa| usakI patnI kA nAma somazrI thA / somila brAhmaNa kI eka rUpavatI kanyA thI jisakA nAma somA thaa| vaha eka dina apanI dAsiyoM evaM bAla saheliyoM ke sAtha rAjamArga para kanduka (geMda) khela rahI thii| usa samaya bhagavAna neminAtha dvArikA ke sahasrAmra udyAna meM padhAre the / nagarI kI vizAla janatA bhagavAna kI vANI kA lAbha lene sahasAmra udyAna meM pahu~ca gaI / kRSNa vAsudeva ne bhI jaba bhagavAna ke Agamana kA samAcAra sunA to ve bhI apane laghu bhrAtA gajasukumAla ke sAtha gaMdha hastIpara ArUDha hokara bhagavAna ke darzana ke liye cala par3e / mArga para kanduka krIr3A meM lIna somA para kRSNa kI dRSTi pdd'ii| somA ke rUpa lAvaNya aura ubharate hue yauvana ko dekhakara ve mugdha ho gye| unhoMne somA ke sAtha gajasukumAla kA vivAha karane kA nizcaya kiyA / tatkAla apane sevakoM ko bulAkara yaha AjJA dI "jAo ! somila brAhmaga kI isa kanyA ko yAcanA kro| yaha somA rAjabumAra gajasukumAla kI bhAryA hogii| ise antaHpura meM pahu~cA do|" isa AjJA
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ko lekara rAjasevaka somila brAhmaNa ke pAsa gaye aura usase kanyA kI yAcanA kii| rAjapuruSoM kI bAta sunakara somila brAhmaNa atyanta prasanna humA aura apanI kanyA soma ko le jAne kI svIkRti de dii| usake vAda rAjapuruSoM ne somA kanyA ko lekara kanyAoM ke ataHpura meM rakha diyA aura kRSNavAsudeva ko isa bAta kI sUcanA de dii| ____bhagavAna ke darzana, candana aura upadeza sunakara kRSNa lautte| sAtha hI gajasukumAla bhI lauTA, kintu tyAga aura vairAgya kI jyoti ke sAtha / bhagavAna kI vANI se usakA hRdaya vairAgya rasa meM ota prota ho gyaa| use saMsAra kI hara vastu nIrasa lagane lgii| saMsAra ke bhoga vilAsa use kAMTe kI taraha cubhane lge| ghara Ate ho gaja sukumAla ne apane mAtA pitA ke sAmane pravrajyA kA prastAva rakha diyA / mAtA pitA ne usakI dokSA kI bAta sunakara usase kahA-"vatsa ! tuma hameM vahuta iSTa evaM priya ho| hama tumhArA eka kSaNa bhI viyoga nahIM saha sakate / abhI tumhArA vivAha bhI nahIM huA hai isalie pahale tuma vivAha karo / kula kI vRddhi karake arthAt tumhAre putrAdi ho jAne para tathA hamArA svargavAsa hone para phira tuma dIkSA grahaNa krnaa|" jaba gaja sukumAla ke vairAgya kA samAcAra kRSNa vAsudeva ne sunA to ve turaMta daur3akara gajasukumAla ke pAsa Aye aura use apanI goda meM viThalA kara atyanta sneha pUrNa vANI se bole-"sahodara ! abhI tuma dIkSA mata lo| tumhArI yuvAvasthA hai / somA ke sAtha tumhAre vivAha kI taiyAriyoM ho rahI hai, aisI avasthA meM ghara chor3anA ucita nahIM hai| maiM bar3e ThAThavATa ke sAtha tumhArA rAjyAbhiSeka karake tumheM isa dvArikA kA rAjA banAnA cAhatA hU~ / devakI devI aura vasudeva kA vAtsalya, kRSNa kA snehabhAva aura vizAla rAjya kA pralobhana aura somA kA sauMdarya, yaha saba kucha gajamukumAla ko tyAga mArga se vicalita nahIM kara sakA kintu bhAI ke snehavaza eka dina ke lie dvAravatI kA rAjA vananA usane svIkAra kara liyA / . .
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kRSNa vAsudeva ne bar3e samAroha ke sAtha gajasukumAla kA rAjyAbhiSeka kiyA / rAjA banane ke bAda mAtA pitA ne gajasukumAla se pUchA-"putra ! aba tuma kyA cAhate ho!" gajasukumAla ne uttara dizA "maiM dIkSA lenA cAhatA huuN|" taba gajasukumAla kI AjJAnusAra dIkSA kI sabhI sAmagrI maMgAI gii| gajasukumAla bar3e ThATha ke sAtha bhagavAna ariSTanemi ke samIpa pahu~ca gaye, aura dIkSA svIkAra kara lii| ye anagAra bana gaye / eka taruNa tapasvI, jisane bhAja hI tyAga mArga para apanA phaulAdI kadama rakhA thA, vaha bhAja hI jIvana kI caramakoTi ko chU lene ke prayatna meM laga gyaa| pravajyA ke dina hI vaha taruNa tapasvI bhagavAna ariSTanemi ke pAsa AyA aura vidhipUrvaka vandana kara bolA-"bhagavan ! ApakI bhAjJA ho to maiM Aja hI mahAkAla smazAna meM jAkara eka rAtri kI bhikSu pratimA svIkAra karU~ arthAt smazAna meM sampUrNa rAtri dhyAnastha hokara khar3A rhuuN|" bhagavAna jJAnI the / ve isa taruNa tapasvI kI tyAga bhAvanA va utkaTa vairAgya se paricita the / unhoMne muni gajasukumAla ko mahAkAla smazAna meM dhyAna karane kI AjJA de dI / bhagavAna kI AjJA pAkara gajasukumAla muni bhagavAna ko vandana kara sahasrAmra udyAna se nikale aura mahAkAla smazAna meM pahu~ca gaye / vahAM unhoMne kAyotsarga ke liye nirdoSa bhUmi kA nirIkSaNa kiyA tathA laghunIta, bar3InIta ke lie yogya bhUmi kI pratilekhanA kii| usake bAda zarIra ko kucha jhukAkara cAra aMgula ke aMtara se donoM pairoM ko sikor3a kara eka padArtha para dRSTi rakhate hue eka rAtri kI mahApratimA svIkAra kara dhyAnastha khar3e hogaye / sUrya dhIre dhIre astAcala kI ora bar3ha rahA thA / saMdhyA kI gulAbI prabhA cAroM dizA meM vyApta ho rahI thI / aMdhakAra kI kAlI
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ghaTA dhIre dhIre pRthvI para apanA sAmrAjya jamAne lgii| pakSI AkAza se utarakara apane apane ghausaloM meM lauTa rahe the| usI samaya somila brAhmaNa samidhA kuza DAbha Adi havana kI sAmagrI ko lekara ghara kI ora A rahA thaa| usane gajasukumAla muni ko mahAkAla smazAna meM dhyAna karate hue dekhA / muni para dRSTi par3ate hI use pahacAnane meM dera nahIM lagI aura vaha socane lagA-"yahI vaha kumAra hai, jisake liye merI somA kI yAcanA kI gaI thii| yadi ise muni hI bananA thA to isane merI kanyA kI jindagI ko kyoM varavAda kiyA ? ava usa becArI kA kyA hogA? aisA vicAratevicArate somila ke hRdaya meM pratizodhAgni bhar3aka uThI / krodha ke Aveza meM vaha unmatta ho mAnavatA bhUla baiThA / pUrvajanma ke vairabhAva ne jalatI Aga meM ghI kA kAma kiyA / usane cAroM ora dekhA ki kahIM koI mAtA to nahIM hai| jaba usane ekAnta dekhA to vaha tAlAba se gIlI miTTI le AyA aura gajasukumAla muni ke muNDita mastaka para cAroM ora se pAla bAba do aura jalatI huI citA meM se phUle hue TesU ke samAna lAla-lAla khaira kI lakar3I ke agAroM ko eka phUTe hue miTTI ke ThIkare meM bharakara le AyA aura gajasukumAla ke mastaka para rakha diyA / isa amAnuSika kRtya ko karake dave paroM se cora kI taraha apane ghara bhAgA ki kahIM use koI dekha na le| muni gajasukumAla kA mastaka khicar3I kI taraha paka rahA thaa| camar3I majjA aura mAsa sabhI jala rahe the| bhayaMkara mahAdAruNa vedanA ho rahI thI / A~khe vAhara AgaI kintu ve apanI dhyAnamudrA meM lIna the| ve aba AtmA aura zarIra kI bhinnatA ko samajha gaye the| unake mana meM vaira ke liye kiMcit bhI sthAna nahIM thaa| AtmA kI vibhAva pariNati se ve tapasvI svabhAva pariNati meM rama gaye / somila ko unhoMne zatru nahIM kintu apanA saccA mitra sahAyaka mAnA / sama 28
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 Agama ke anamola ratna bhAva se Atma cintana karate karate ve kSapaka zreNI car3he aura ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna prApta kara liyaa| jisa zAzvata sukha aura Ananda ke liye unhoMne anagAratva liyA thA vaha unheM mila gayA / unhoMne deha ko chor3a diyA aura ajara amara aura zAzvata sthAna ko prApta kara liyA / samIpavartI devoM ne kevalI gajasukumAla para acitta phUloM kI varSA kI aura madhura gAyana tathA vAryoM kI dhvani se AkAza ko guMjita kara diyA / dUsare dina prAtaHkAla kRSNavAsudeva hAthI para ArUr3ha ho koraMTa puSpoM kI mAlA se yukta chatra ko sira para dhAraNa kiye hue apane vizAla subhaTa parivAroM ke sAtha bhagavAna ariSTanemi ke darzana karane ke liye cala pdd'e| mArga meM unhoMne jarAjajerita vRddha puruSa ko IMToM kI vizAla rAzi meM se eka-eka IMTa ko uThAkara apane ghara le jAte hue dekhaa| kRSNa ke hRdaya meM usa vRddha ke prati anukampA jAga utthii|. dayAvAn kRSNa ne apane hAthI ko IToM ke Dhera kI ora bddh'aayaa| usake pAsa pahu~cakara zrI kRSNa ne apane hAtha meM ITa lI aura vRddha ke ghara pahuMcA Aye / vApasa mur3akara dekhA to vahA~ eka bhI ITa nahIM thI, saba kI saba vRddha ke ghara pahuMca gaI / vAta yaha huI ki kRSNa ko hAtha meM IMTa uThAte dekha unake pIche bhanI vAlI senA ne samasta ITe uThAkara hAthoMhAtha vRddha ke ghara pahu~cA dii| kRSNa kI isa mahAnatA para vRddha ne atyanta kRtajJatA prakaTa kii| kRSNa bhagavAna kI sevA meM pahuMce aura bhagavAna ko vandana kara ve gajasukumAla ko vandana karane ke liye idhara udhara dekhane lge| jaba gajasukumAla ko na dekhA to ve bhagavAna se pUchane lage-bhagavan ! muni gajasukamAla kahA~ haiM ? bhagavAna ne kahA-"eka vyakti kI sahAyatA se ve mukta ho gaye haiN| jisa prakAra tU ne mArga meM eka vRddha kI sahAyatA kara use zramamukta kiyA usI prakAra eka vyakti kI sahAyatA se
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwww Agama se anamola ratna 435 ve janma jarA aura mRtyu ke zrama se mukta ho gaye haiM / punaH kRSNa ne pUchA-"bhagavan ? maiM usa vyakti ko kaise jAna sakatA huuN|" bhagavAna ne kahA--"jo tujhe dekhate hI jamIna para gira kara mara jAyagA vahI gajasukumAla kA sahAyaka hai|" bhagavAna kA darzana kara kRSNa vAsudeva vApasa mahala kI ora lautte| bhAI ke zoka se vyAkula kRSNa ne rAjamArga para jAnA ucita nahIM samajhA / unhoMne galI kA rAratA liyaa| idhara kRSNa se bacane ke liye somila galI ke rAste se bhAgA jA rahA thA acAnaka usakI dRSTi sAmane Ate hue kRSNa para pdd'ii| vaha ghabarA gayA / bhaya ke kAraNa vaha jamIna para gira par3A aura usake prANapakherU sar3a gye| kRSNa ne use bhrAtR hatyArA jAna nagara ke bAhara phikavA diyaa| cANDAla jisa mArga se zava ko ghasITa kara le gaye the logoM ne ala se use sIMca kara pavitra kara diyA / ___ aNIyasena, bhanantasena, ajitasena, anahitaripu, devasena aura zatrusena ina chahoM anagAroM ne bosa-vIsa varSa taka saMyama kA pAlana kiyaa| caudaha pUrva kA adhyayana kiyA / antameM eka mAsa kI saMlekhaNA karake zatrujaya parvata para siddha buddha aura mukta hue . / atimuktakaanagAra eka bAra mathurA ke rAjA ugrasena bAhara kar3A ke liye jA rahe the| mArga meM eka tapasvI ko tapa karate hue dekhA aura unheM pAraNe kA nimaMtraNa diyA / pAraNe ke dina vizeSa rAjakAraNa se tapasvI ko bhojana karAnA bhUla gaye / isa prakAra do tIna bAra nimaMtraNa dene para bhI tApasa ko bhojana na karA sake jisake kAraNa tApasa ne AmaraNAMta upavAsa kara nidAna kiyA ki-"maiM dUsare janma meM isake lie duHkha dAyaka cana / ' tApasa bhara kara ugrasena kI patni dhAriNI ke garbha meM AyA use . tIna mAha ke bAda pati ke hRdaya kA mAsa khAne kA dohada huaa|
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 Agama ke anamola ratna mantrI ne ugrasena ko bacAkara caturatA se dhAriNI kA dodada pUrNa kiyA / nau mAha ke bAda dhAriNI ne putra ko janma diyA / rAjA ne apane nAma kI mudrA pahanAkara eka kAMsya peTI meM use banda vara yamunA meM bahA diyA / vaha peTI pAnI meM bahate bahate zauryapura phuNcii|| vahA~ zaucAtha Aye hue subhadra nAma ke zreSThI ne usa peTI ko nikAlA / zreSThI peTI ko ghara le AyA / usameM vaha bAlaka milA |.baalk kAsya. peTI meM prApta hone se usakA nAma kaMsa rakhA / kaMsa svAbhAva se uddaNDa thaa| mAtA pitA ne kaMsa ko vasudeva ke kumAroM kI sevA ke liye vasudevA rAjA ko sauMpa diyA / kaMsa ne apane vIratva kA paricaya de rAjagRha ke rAjA jarAsaMdha kI putrI jIvayazA ke sAtha vivAha kiyA / bAda meM jarAsandha kI sainya sahAyatA se usane mathurA para car3hAI kara dii| pitA ko kaida meM DAlakara vaha mathurA para rAjya karane lgaa| usakA choTA bhAI atimuktaka kumAra thaa| usane pitA ke duHkha se duHkhI ho pravrajyA dhAraNa kara lI / eka samaya jIvayazA ke bahuta satAne para atimuktaka anagAra ne vasudeva kI patnI devakI ke sAtaveM putra se kasa ke mAre jAne kA. bhaviSya kathana kiyA thA / kaMsa ne yaha jAnakara vasudeva ko devakI ke sAtha kArAgAra meM DAla diyA / devakI kI chahoM mRta saMtAnoM ko kaMsa ne mAra DAlA / sAtaveM putra ko vasudeva apane mitra nanda ke yahA~ rakha Aye / sAtavA~ putra kRSNa thA jisane kaMsa kA vadha kara apane mAtA pitA aura ugrasena ko mukta kiyA / atimuktaka muni ne kaThoratama tapa kiyA aura anta meM siddhi prApta kI sumukhakumAra dvArikA nagarI meM valadeva nAma ke rAjA the| unakI dhAriNI rAnI thii| vaha sundara thI usane eka dina siMha kA svapna dekhA / ,svapna dekhate hI jAgRta hokara usane apane pati ke samIpa jAkara svapna kA
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 437 - vRttAnta kahA / garbhakAla pUrNa hone para svapna ke anusAra usane eka puNyazAlI putra ko janma diyA / bAlaka kA nAma sumukha rakhA gayA / yauvana avasthA prApta hone para usa kumAra kA vivAha pacAsa kanyAbhoM 'ke sAtha huA aura vivAha meM kanyAoM ke mAtA pitA kI tarapha se pacAsa pacAsa karor3a sauneyA Adi daheja milA / eka samaya ariSTanemi dvArikA pdhaare| usa samaya unakA upadeza sunakara sumukhakumAra ne dIkSA aMgIkAra kii| dIkSA lekara caudaha pUrva kA adhyayana kiyA aura vIsa varSa paryanta cAritra paryAya kA pAlana kiyaa| anta meM zatruJjaya parvata para saMthArA karake siddhapada prApta kiyA / sAraNakumAra dvAravatI nagarI meM kRSNavAsudeva rAjya karate the / vahA~ vasudeva nAma ke rAjA rahate the| una kI dhAriNI nAmakI rAnI tho / eka dina usane rAtri meM siMha kA svapna dekhA / garbha kA samaya pUrNa hone para usane eka putra ratna ko janma diyA / jisakA nAma sAraNakumAra rakhA gyaa| sAraNakumAra ne bahattara kalAoM kA adhyayana kiyA / yuvAvasthA meM usakA vivAha pacAsa rAjakanyAoM ke sAtha huA / pacAsa karor3a sonaiyA Adi kA daheja milA / bhagavAna ariSTanemi kA upadeza sunakara sAraNa kumAra ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kii| usane caudaha pUrva kA adhyayana kiyA, kaThora tapa kiyA aura bIsa varSa dIkSA paryAya paalaa| anta meM zatrujaya parvata para jAkara eka mAsa kI salekhanA kI / carama uzvAsa meM kevalajJAna prApta kara siddha hue| durmukha, kUpadAraka, dAruka aura anAdRSTi durmukha aura kUpadAraka ye donoM kumAra sumukha kumAra ke sahodara bhAI the / inake pitA baladeva aura mAtA dhAriNI thI / ina donoM kumAroM kA pacAsa pacAsa rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA / bhagavAna ariSTanemi kA upadeza sunakara inhoMne pravrajyA grahaNa kI / caudaha pUrva
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 Agama ke anamola ratna kA adhyayana kiyA aura bIsa bIsa varSa taka cAritra kA pAlana kara eka mAsa ke saMthAre ke sAtha zatrujaya parvata para siddhapada prApta kiyA / dAruka kumAra aura anAdRSTi kA bhI sArA varNana sumukhakumAra ke samAna hI jAnanA cAhiye / kevala itanA antara hai ki ye donoM kumAra sahodara bhAI the| inake pitA kA nAma vasudeva aura mAtA kA nAma dhAriNI thA / dIkSA lekara ye bhI mokSa meM gaye / jAli mayAlIAdikumAra- . . . kRSNa vAsudeva kI dvArikA nagarI meM vasudeva rAjA rahate the / unakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / mahArAnI dhAriNI ne siMha kA svapna dekhakara dAruka jAli, mayAli, uvayAlI, puruSasena, aura vArisena nAmaka puNyavAna putroM ko janma diyaa| yuvAvasthA meM inakA pacAsa-pacAsa sundara rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huaa| unheM zvasura pakSa kI bhora se pacAsa pacAsa karor3a daheja milA / eka samaya bhagavAna ariSTanemi vahA~ pdhaare| unakI vANI sunakara uparoka kumAroM ko vairAgya utpanna ho gayA / mAtA pitA kI AjJA lekara ina kumAroM ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kii| dIkSA lekara inhoMne bAraha aMgasUtroM kA adhyayana kiyA / inameM dArukakumAra ne caudaha pUrva kA adhyayana kiyA bhaura bIsa varSa paryanta saMyama kA pAlana kiyA aura anta meM eka mAsa :kA saMthArA karake zatrujaya parvata para siddha pada prApta kiyA / zeSa jAli AdikumAroM ne solaha varSa saMyama pAlana kara eka mAsa kA saMthArA lekara zatrujaya parvata para jAkara mokSa prApta kiyA / . pradyumna zAmba Adi kumAra pradyumnakumAra kRSNa vAsudeva ke putra the / inakI mAtA kA nAma ruvimaNI thA / ye dvArikA rahate the| zAmbakumAra bhI kRSNavasudeva ke hI putra the kintu inakI mAtAH kA nAma jAmbavatI thaa| .
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'Agama ke anamola ratna 439 - satyanemi-dRr3hanemi ... satyanemi aura dRr3hanemi samudravijaya ke putra the aura inakI mAtA kA nAma zivAdevI thA / ina saba kumAroM kA vivAha pacAsa pacAsa rAjakumAriyoM ke sAtha huA thA / inheM zvasura pakSa kI ora se pacAsa pacAsa karor3a sonaiyA Adi daheja milaa| eka samaya bhagavAna ariSTanemi padhAre / unakI vANI sunakara uparokta kumAroM ko vairAgya utpanna ho gayA / mAtA pitA ko pUchakara inhoMne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI / vAraha aMgasUtroM kA adhyayana kiyA aura solaha varSa paryanta dIkSA paryAya pAlA / pazcAt gautama anagAra kI taraha inhoMne bhI eka eka mAsa kA saMthArA kiyA aura sarvakarmoM se mukta hokara- zatrujaya parvata para siddha hue / DhaMDhaNa muni dvArikA nagarI ke mahArAjA zrI kRSNa ke satyabhAmA rukmiNI prabhRti aneka rAniyA~ thii| unameM hU~DhaNA nAma kI bhI eka rAnI thii| usake eka putra huA jisakA nAma DhaMDhaNakumAra rakhA gayA / rAjasI gATha ke sAtha kumAra kA lAlana pAlana hone lagA / kalAcArya ke pAsa rahakara DhaMDhaNakumAra ne 72 kalAmoM meM kuzalatA prApta kara lii| vaha kumAra se yauvana meM AyA / eka vAra bAisaveM tIrthaMkara bhagavAna ariSTanemi kA dvAravatI meM Agamana huA / mahArAja kRSNa ke sAtha DhaMDhaNakumAra bhI bhagavAna ke darzana ke ke liye gayA aura bhagavAna kI vANI sunakara vaha bhoga se vimukha ho gayA aura mAtA se AjJA prApta usane dIkSA dhAraNa kara lI / alpakAla meM hI ugratapa aura kaThora sAdhanA se DhaMDhaNa muni ne bhagavAna ke ziSya parivAra meM sabase U~cA sthAna prApta kara liyA / / tele ke pArane meM DhaDhaNamuni dvArikA nagarI meM gocarI ke liye gaye / aneka gharoM meM ghUmane ke bAda bhI DhaDhaNamuni ko kahIM bhI nirdoSa AhAra kA yoga nahIM milA / munivara apane sthAna para lauTa aaye|
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ vee Agama ke anamola ratna S * tIna dina tapa ke sAtha cauthA dina bhI tapa meM gujraa| pA~caveM dina phira ve gocarI ke liye gaye / pUrva dina kI taraha sarvatra ghUme para yoga nahIM milA / isI prakAra chaThAM dina bhI bItA / DhaMDhaNamuni socane lage zrIkRSNa kI itanI bar3I nagarI meM mujhe AhAra kA yoga kyoM nahIM milatA ? avazya isameM pUrvakRta antarAya karma vAdhaka honA cAhie / jijJAsA liye muni DhaMDhaNa bhagavAna ariSTanemi ke samIpa Aye aura vandana kara vinaya pUrvaka pUchane lage - bhagavan ! dvArikA jaisI vizAla nagarI meM maiM bahuta ghUmatA hU~ kintu mujhe AhAra nahIM milatA / isakA kyA kAraNa hai ? bhagavAna ne kahA -- DhaMDhaNa 1 pUrva janma ke nikAcita antarAya karma ke kAraNa hI tujhe AhAra nahI mila rahA hai| Aja se 9999999 ve bhava meM tU vindhyAcala pradeza meM huNDaka grAma meM sauvIra nAma kA samRddha kisAna thA / tere para rAjA kI mahatI kRpA thI / eka bAra tujhe mahArAja girisena ne rAjya kI tamAma jamIna jotane kI AjJA dI / mahArAja kI AjJA pAkara tU apane pA~ca sau halavAhakoM ke sAtha khetoM meM gayA aura haloM meM bailoM ko jor3akara unheM calAnA prArambha kara diyA / kheta jotate jotate vaila thaka gaye aura bIca-bIca meM khar3e bhI hone lage / madhyAhna kA samaya ho gayA thA / sUrya kA bhayaMkara tApa sabako saMtapta kara rahA thA / tere sAthI kisAna va baila bhUkha aura pyAsa se vyAkula hone lage / idhara bhojana kA bhI samaya A gayA | kisAnoM ke liye bhojana aura bailoM ke lie cArA bhI A gayA thaa| bhojana AjAne para sabhI ne apane apane vailoM ke jUr3e khola thiye / jaba tujhe isa bAta kA patA lagA to una para tU bar3A kruddha huA aura garajate hue bolA- abhI bhojana nahIM karanA hai| pUrA eka eka cakkara aura lagAvo phira khAnA khAo / ve garIba kisAna tumhArI bhAjJA kI avahelanA kaise kara sakate the / maz2abUra hokara unhoMne apane apane haloM meM punaH bailoM ko jor3A
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna aura kheta kA cakkara lagAne lage / pA~ca sau halavAhaka aura pAMca hajAra vaila tere isa Adeza se bhUkhe raha gaye / una jIvoM ko tUne AhAra pAnI kI antarAya dI jisake pariNAma svarUpa tUne prabala antarAya karma kA bandhana kiyaa| aneka janmoM ke bAda eka bAra muni ke upadeza se tujhe samyaktva kI prApti huI aura tUne usake pAsa pravrajyA grahaNa kara lI / vizuddha cAritra kA pAlana kara anazana pUrvaka tUne deha nchor3A aura bharakara saudharma devaloka meM deva banA / vahAM se cyuta hokara tU mahArAnI DhaMDhaNA ke garbha meM putra rUpa se utpanna hubhA / he DhaMDaNa ! tere ve antarAya karma aba udaya meM Aye haiM isIlie tujhe AhAra pAnI kA isa samaya yoga nahIM mila rahA hai| apane pUrva janma kA vRttAnta sunakara DhaMDhaNa rAjarSi vicAra meM par3a gaye / unheM apane pApoM kA pazcAtApa hone lgaa| unhoMne apane pUrvopArjita karmoM ko naSTa karane kA dRr3ha nizcaya kiyaa| bhagavAna ko vandana kara unhoMne nivedana kiyA-bhagavan ! pUrvopArjita karmoM kI nirjarA karane ke liye abhigraha karatA hU~ ki para nimitta se honevAle lAbha ko mai grahaNa nahIM karUMgA / isa kaThora abhigraha ko grahaNakara DhaMDaNa rAjarSi AhAra ke liye nagarI meM Ate aura binA kucha pAye lauTa A jaate| isa prakAra cha mahIne bIta gaye / rAjarSi TaMDaNa kA zarIra atyanta kRza hogayA / kevala asthipajara hI zeSa raha gayA phira bhI ve udvigna nahIM hue / zAntipUrvaka ve sAdhucaryA kA pAlana karane lge| zarIra ke prati ava unake mana meM koI mamatA nahIM thii| eka bAra zrIkRSNa, bhagavAna ke samIpa vandana karane ke liye aaye| unhoMne bhagavAna se prazna kiyaa| bhagavan ! Apake aThAraha hajAra ziSyoM meM saba se ugratapasvI aura sAdhaka kauna haiM aura ve abhI kahA hai ? bhagavAna ne kahA-kRSNa ! mere ina sAdhuoM meM duSkara kriyA karane vAlA aura sabase pahale mokSagAmo terAputra DhaMDhaNa hai / vaha abhI gocarI gayA huA hai aura tujhe rAste meM milegA /
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ jara Agama ke anamola ratna min - bhagavAna ke mukha se DhaMDhaNakumAra muni kI bAta sunakara kRSNa bar3e prasanna hue aura hAthI para savAra hokara mahala kI bhora cala par3e / mArga meM kRzazarIra evaM zAnta citta daMDhaNamuni ko AhAra ke lie bhramaNa karate hue dekhA / usI samaya kRSNa gajarAja se nIce utare aura DhaMDhaNamuni ke samIpa jAkara vandana karane lage aura unake uccatama tapa kI prazaMsA karane lage / DhaMDhaNa muni ko kRSNavAsudeva ko vandanA karate hue kisI seTha ne dekha liyA / dekhate hI usane vicAra kiyA jisa mahAtmA ko ye kRSNavAsudeva vandana kara rahe haiM vaha sAmAnya sAdhu nahIM ho sktaa| aisA vicAra kara hI rahA thA ki itane meM daMDhaNamuni ne usI seTha ke ghara meM praveza kiyA / seTha ne DhaMDhaNamuni ko vandana kara Adara pUrvaka modaka bhraayaa| muni ne socA-Aja merA antarAya karma naSTa ho gayA hai Aja mujhe apane abhigraha ke anurUpa mAhAra mila gayA hai| ve bhagavAna ke pAsa Aye aura unheM vandana kara prApta AhAra dikhAkara bole-bhagavan / merA lAbhAntarAya karma kSINa ho gayA hai ? mujhe jo AhAra milA hai vaha merI labdhi se prApta huA hai ? bhagavAna ne uttara diyA-DhaMDhaNa ! yaha bhAhAra terI labdhi se prApta nahIM huA hai kintu zrIkRSNa kI landhi kA hai| kRSNa ke vandana se prabhAvita hokara hI seTha ne tujhe modaka vaharAye hai| ataH isa AhAra lAbha ke nimitta zrI kRSNa haiN| bhagavAna ke mukha se uka vacana sunakara DhaNDhaNamuni vicArane lge| mere aba bhI antarAya karma zeSa haiM / mujhe apane abhigraha ke anusAra paranimitta se prApta AhAra karanA nahIM kalpatA / ataH ina modakoM ko prAsuka sthala para DAla denA cAhiye / muni usI kSaNa khar3e ho gaye aura bhagavAna ko vandana kara AhAra DAlane ke liye cale / zaharake bAhara Akara prAmuka bhUmi meM usa AhAra ko paraTha diyA aura apane pUrvakRta antarAya karma para vicAra karane lge| vicAra karate-karate ve zukla dhyAna kI uccatama sthiti meM pahu~ca gayo
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vicAroM kI uccatama avasthA ke kAraNa unhoMne cAra ghanaghAtI karmoM ko naSTa kara diyaa| kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kara ve bhagavAna ke samavazaraNa meM pahu~ca gye| bahuta barSoM taka kevalI paryAya meM rahakara bhanta meM mokSa prApta kiyA / puNDarIka-kaNDarIka ___ pUrva mahAvideha ke puSkalAvatI vijaya meM puNDarIkinI nAmaka nagarI thii| usa nagarI meM mahApadma nAma ke rAjA rAjya karate the| usakI rAnI kA nAma padmAvatI thA / mahApadma rAjA ke putra aura padmAvatI devI ke Atmaja puNDarIka aura kaNDarIka nAmake do kumAra the / ve bar3e sundara the / unameM puNDarIka yuvarAja thA / eka samaya dharmaghoSa sthavira pAMcasau anagAroM ke sAtha parivRta hokara prAmAnugrAma vicaraNa karate hue puNDarIkinI nagarI ke nalinIvana nAmake udyAna meM pdhaare| mahApadmarAjA sthaviramuni ko vandana karane niklaa| upadeza sunakara usane puNDarIka ko rAjya para sthApita karake dIkSA aMgIkAra krlii| aba puNDarIka rAjA aura kaNDarIka yuvarAja hogyaa| mahApadma anagAra ne caudaha pUrva kA adhyayana kiyA aura vahuta varSoM taka zramaNa paryAya kA pAlana kara siddhi prApta kii| eka vAra sthavira muni puna puNDarIkinI rAjadhAnI ke nalinIvana udyAna meM padhAre / mahArAjA puNDarIka aura yuvarAja kaNDarIka sthavira muni ke upadeza sunane ke liye unake pAsa gye| vANI zravaNakara puNDarIka rAjA ne zrAvaka ke bAraha vrata dhAraNa kiye aura yuvarAja kaNDarIka ne dIkSA grahaNa karalI / kaNDarIka muni sthaviroM ke sAtha prAmAnugrAma vihAra karane lage / svayiroM ke pAsa rahakara kaNDarIkamuni ne gyAraha aMga sUtroM kA adhyayana kiyA / kaNDarIka anagAra aMta, prAMta, tuccha, arasa, virasa, zIta, uSNa evaM kAlAtikAnta AhAra karate, jisase unake zarIra meM sUkhI khujalI aura dAhajvara hogayA / isase unakA zarIra sUkha gayA /
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ Agama ke anamola ratna - ve prAmAnugrAma vicaraNa karate puNDarIkinI nagarI ke vAhara nalinIvana udyAna meM padhAre / mahArAjApuNDarIka bhI anagAroM ke darzana ke lie udyAna meM gyaa| vahAM unheM vandanA kara unakI paryupAsanA karane "lgaa| puNDarIka mahArAjA ne kaNDarIka anagAra ke zarIra ko atyaMta sUkhA huA evaM roga se pIr3ita dekhaa| yaha dekhakara vaha bolA-bhagavan ! maiM Apake zarIra ko saroga dekha rahA huuN| ApakA sArA zarIra sUkha gayA hai / ataH mai ApakI yogya cikitsakoM se, sAdhu ke yogya auSadha, 'bheSaja tathA ucita khAna-pAna dvArA cikitsA karavAnA cAhatA huuN| bhApa merI yAna zAlA meM padhAreM / vahA~ prAsuka, eSaNIya pITha, phalaka Adi grahaNa kara, Thahare / sthavira ne rAjA kI prArthanA svIkAra ko aura dUsare dina kaNDarIka anagAra sthaviroM ke sAtha rAjA kI yAna zAlA meM pdhaare| rAjA puNDarIka ne yogya cikitsakoM ko bulAkara kaNDarIka bhana-gAra kI cikitsA karane kI AjJA dii| cikitsakoM ne vividha prakAra kI cikitsA kI / cikitsA aura acche khAnapAna se unakA roga zAnta huA aura zarIra pUrvavat hRSTapuSTa ho gayA / unake svastha ho jAne para sAtha vAle muni to vihAra kara gaye kintu kaNDarIka vahIM raha gaye / unake AcAra vicAra meM zithilatA A gaI / yaha dekha kara puNDarIka rAjA ne muni ko bahuta samajhAyA / unake samajhAne se muni vahA~ se vihAra kara gaye / kucha samaya taka sthaviroM ke sAtha vihAra karate rahe kintu bAda meM zithila ho kara punaH akele ho gaye aura vihAra karate hue puNDarIkinI nagarI A gaye / rAjA ne muni ko 'punaH samajhAyA kintu unhoMne eka bhI na sunI aura rAjagaddI Tekara bhoga bhogane kI icchA pragaTa kI / puNDarIka ne kaNDarIka ke lie rAjagaddI chor3a dI aura svayaM paMcamuSTi locakara pravajyA grahaNa kI / "sthavira bhagavAna ko vandanA namaskAra karake evaM unase 'cAturyAma' dharma svIkAra karane ke bAda hI mujhe AhAra karanA kalpatA hai / " aisA kaThora abhigraha lekara puNDarIka ne kaNDarIka ke vastra-pAtra grahaNa kara
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 445 vahA~ se vihAra kyiA / prAmAnugrAma vicaraNa karate hue ve sthavira bhaga-- vAna kI sevA meM pahu~ce / unake pAsa pahu~ca unhoMne cAturyAma dharma grahaNa kiyA / svAdhyAya, dhyAna se nivRtta ho kara puNDarIkamuni AhAra ke lie nikale / U~ca nIca-madhyama kuloM meM paryaTana karate hue nirdoSa AhAra prApta kiyaa| lauTa kara ve sthavira ke pAsa Aye aura unheM: lAyA huA bhojana-pAnI dikhalAyA / phira sthavira bhagavAna kI AjJA hone para mUrkhA rahita ho kara jaise sarpa bila meM praveza karatA hai usI prakAra svAda na lete hue nIrasa mAhAra ke kavala ko peTa meM utAra diyA / puNDarIka bhanagAra usa kAlAtikrAnta, rasahIna rUkSa AhAra karake madhyarAnI ke samaya dharma-jAgaraNa kara rahe the ataH vaha AhAra unheM nahIM pacA / usakA zarIra meM viparIta asara hone lagA / peTa meM asahya vedanA utpanna ho gaI / zarIra pitta jvara se vyApta ho gayA aura zarIra meM dAha hone lagA / zarIra pratikSaNa nisteja aura nirvala hone lagA / apanA antima samaya jAna unhoMne bhAtmaAlocanA tathA pratikramaNa kiyA aura yAvajjIvana kA anazana grahaNa kara liyA / isa taraha utkRSTa aura zAnta bhAva se deha chor3A aura marakara ve sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue / kAlAntara meM ve mahAvideha kSetra. mai siddhi prApta kreNge| udhara rAjagaddI para baiTha kara kaNDarIka kAma bhogoM meM Asakta ho kara atipuSTa aura kAmottejaka padArthoM kA atimAtrA meM sevana karane lgaa| vaha mAhAra use pacA nahIM / ardharAtri ke samaya usake zarIra meM tIvra vedanA utpanna huI / usakA zarIra pitta jvara se vyApta ho gayA / usane aneka prakAra kI cikitsA karavAI lekina vaha baca nahIM sakA / anta meM bhArta aura raudra dhyAna ke vazIbhUta vanA kaNDarIka bhogAsakti meM hI marA aura mara kara sAtavIM naraka meM utkRSTa sthitivAlA nairayika banA / vahA~ se cyuta ho kara yaha ananta saMsAra meM paribhramaNa. kregaa|
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna / upanaya-jo sAdhu cirakAla paryanta ugra saMyama kA pAlana karake anta meM pratipAtI ho jAtA hai, saMyama se bhraSTa ho jAtA hai, vaha kaNDarIka kI taraha duHkha pAtA hai / isake viparIta jo mahAnubhAva sAdhu gRhIta saMyama kA antima zvAna taka yathAvat pAlana karate haiM, ve puNDarIka kI bhA~ti alpakAla meM hI siddhi prApta kara lete haiN| subuddhi campA nAma kI nagarI meM jitazatru nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma dhAriNI thA aura putra kA nAma yuvarAja adInazatru / usakI rAjya kI dhurA zramaNopAsaka suvuddhi maMtrI ke hAtha meM thii| campA nagarI ke bAhara IzAna koNa meM gande pAnI kI eka bahuta bar3I khAI thii| usameM aneka pazu pakSiyoM ke mRtaka kalevara sar3a rahe the / kIr3e kilabilA rahe the / sAre zahara kI azuci evaM kUr3A karkaTa usI meM Akara giratA thA / asahya durgandha ke kAraNa usa khAI ke pAsa se koI nikalane kI himmata nahIM karatA thA / eka bAra jitazatru rAjA, bhaneka rAjAoM evaM dhanADhyoM ke sAtha bhojana karane ke bAda sukhAsana para baiThA huA Aja ke bhojana kI prazaMsA karate hue kahane lagA he devAnupriyo ! bhAja ke bhojana kA svAda, rUpa, gandha aura sparza zreSTha thA, atyanta svAdu thA, puSTikAraka thA, balavardhaka thA aura samasta indriyoM ke liye bar3A AhAdadAyaka thA / rAjA ke isa kathana kA savane anumodana kiyA aura rAjA kI hA~ meM hI milAte hue bhojana kI khUba khUba prazaMsA karane lage kintu rAjA ke isa kathana para mantrI suvuddhi bhauna the| unhoMne dUsare darabAriyoM kI taraha hA~ meM hI nahIM milAI / suvuddhi ko bhauna dekha rAjA suvuddhi se bolA-subuddhi / -kyA merA kathana tujhe rucikara nahIM lagA ? kyA bhAja kA bhojana prazaMsA ke yogya nahIM thA ?
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna sa isa para subuddhi ne kahA- svAmI ! isameM kyA navInatA thI / yaha to pudgaloM kA svabhAva ThaharA / jo pudgala isa samaya varNa, gandha, rasa aura sparza se acche lagate haiM ve hI pudgala kucha samaya ke bAda vure lagane lagate haiM / jo AvAja hameM eka samaya karNapriya lagatI hai vahI AvAja dUsare samaya karNakaTu pratIta hone lagatI hai evaM jo padArtha isa samaya svAdiSTa aura rucakara lagate haiM ve hI dUsare samaya arucikara lagane lagate haiM / ataH amuka padArthoM ke acche yA bure svAbhAva meM Azcarya karane jaisA kyA hai ! kaI vAra acchI cIjeM bhI saMyogavaza vigar3a jAtI haiM aura cigar3I huI kaI cIjeM acchI bhI ho jAtI haiM / yaha to mAtra parabhANuoM ke svabhAva aura saMyoga ko vicitratA hI hai / subuddhi kI yaha bAta rAjA ke gale nahIM utarI / rAjA mauna rahA / eka bAra jitazatru rAjA subuddhi mantrI ke sAtha ghor3e para baiTha kara bar3e parivAra ke sAtha nagara ke bAhara gande pAnI se bharI khAI ke pAsa se ghUmane ke liye nikalA / pAnI kI asahya durgandha se 'rAjA ne apanI nAka ko vastra se Dha~ka liyA / kucha Age var3ha jAne ke bAda rAjA ne apane sAthiyoM se kahA- yaha pAnI kitanA gaMdA hai ? sar3e hue zava se bhI isakI durgandha bhayAnaka hai / rAjA ke isa kathana kA subuddhi ke sivAya saba ne samarthana kiyA kintu subuddhi mauna rahA / subuddhi ko mauna dekhakara rAjA subuddhi se bolA- maMtrI 1 tuma mauna kyoM ho ? kyA merA yaha kathana samarthana ke yogya nahIM hai ? subuddhi vinIta bhAva se bolA- svAmI ! isameM samarthana karane jaisI kyA bAta thI / yaha to vastu kA svabhAva hai, ki usameM pariNamana hotA hI rahatA hai / jo jo 'vastue~ varNa, gandha, rasa aura sparza se acchI nahIM haiM vaha kala upAya se acchI bhI bana sakatI haiM / " rAjA ne yaha sunakara phira kahA
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448. Agama ke anamola ratnA ' amAtya ! tumhArA yaha abhiprAya barAbara nahIM hai / yaha to tumhArA durAgraha mAtra hai| jo acchA hai vaha acchA hI rahegA aura jo buza hai vaha burA hI rahegA / kyA yaha gandA pAnI bhI kabhI acchA bana sakatA hai ? tuma apane Apa ko bahuta adhika catura samajhane lage ho| rAjA ke isa kathana se suvuddhi ko lagA ki vastu mAtra parivartana zIla hai yaha bAta rAjA nahIM jAnatA / ataH pratyakSa prayoga ke dvArA hI rAjA ko bhagavAna mahAvIra kA yaha siddhAnta samajhAnA hogaa| bhagavAna mahAvIra ne kahA hai-"pratyeka padArtha dravya aura paryAyarUpa hai / dravya rahita paryAya aura paryAya rahita dravya ho hI nahIM sktaa| 'paryAya kA artha hI parivartana hai'-yaha bAta rAjA ke dhyAna meM bhA jAya. isaliye isI khAI ke gande pAnI ko svaccha banA kara batAnA hogaa|" aisA vicAra kara vaha ghara AyA aura usane kumbhAra kI dukAna se bahuta se naye ghar3e maMgavAye / una ghar3oM meM gandI khAI kA pAnI chanavAkara bharavAyA / unameM rAkha DAlakara unakA muha banda karavA diyaa| una ghar3oM ko ghara para lAkara sAta dina taka unheM rakhA / sAta dina ke bAda punaH usa pAnI ko chanavAkara naye ghar3oM meM DAla diyA / rAkha Adi DAlakara phira sAta dina taka use rakhA / isa prakAra sAta saptAha taka. vaha naye naye ghar3oM meM pAnI DAlakara rakhatA thA aura usameM rAkha DAla kara use svaccha banAtA rahA / isa prakAra kI kriyA karane se vaha jala atyanta svaccha aura pIne yogya bana gayA / usakA raMga sphaTika jaisA nirmala ho gayA / svAda meM svAdiSTaM aura pAcana meM halkA ho gayA / usameM aura bhI sugandhita padArtha DAlakara jala ko adhika acchA banA ddaalaa| eka vAra rAjA apane parijanoM ke sAtha bhojana kara rahA thA amAtya ne jala bharane vAle ke hAtha vaha pAnI bheja diyA / jala pIkara'
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna rAjA atyanta prasanna huA aura bolA-yaha pAnI bar3A zItala hai, madhura hai aura sugandhita hai / rAjA jala kI khUba prazaMsA karane lgaa| vastutaH maiM to ise udakaratna hI kahatA huuN|" rAjA kI isa bAta kA anya jana bhI samarthana karane lage aura ve rAjA kI hI meM ho milAte hue jala kI prazaMsA karane lage / rAjA ne kahA- yaha pAnI kahA~ se AyA hai ? kauna le ke AyA hai ? sevaka ne namrabhAva se kahAsvAmI ! yaha pAnI amAtya suvuddhi ne Apake liye hI bhejA hai| . subuddhi maMtrI ko bulAkara jitazatru rAmA ne pUchA-itanA zItala aura madhura evaM sugandhita jala kahA~ se AyA ? suvRddhi ne javAba diyAsvAmI ! yaha pAnI usI gandI khAI kA hai| rAjA bhAzcarya cakita hokara colA--kyA sacamuca yaha pAnI usI gandI khAI kA hai / mantrI ne javAba diyA"hA~ rAjan / yaha pAnI usI gandI khAI kA hai| prayoga karake maine isako itanA zreSTha aura sugandhita banAyA hai|" rAjA ko mantrI kI isa bAta para vizvAsa nahIM huA / usane svayaM bhI usI prakriyA se jala kA zodhana karake dekhA to amAtya kI bAta saca nikalI / aba use amAtya kI 'vastu mAtra pariNamana zIla hai' isa bAta para sampUrNa vizvAsa ho gyaa| jitazatru ne mamAtya se pUchA--subuddhi / tumane yaha satya siddhAnta kisase sIkhA ? mantrI ne kahA--svAmI ! jina bhagavAna ke vacana se hI mai isa satya siddhAnta ko samajha sakA hU~ / isIliye svAmI ! maiM acchI vastu ko dekhakara kabhI phUlatA nahIM aura burI vastu se kabhI ghabarAtA nhiiN| vastu ke paryAya kA yathArtha bhAna ho jAne se manuSya pratyeka bhavasthA meM apane samabhAva ko sthira rakha sakatA hai| usakI padArtha ke prati bhAsakti nahIM bar3hatI / .
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna subuddhi mantrI se jitazatru rAjAne nirgrantha pravacana ko sunA aura usane pAMca anuvrata tIna guNatrata aura cAra zikSAtrata rUpa zrAvaka ke bAraha vrata grahaNa kiye / aba vaha nirgrantha pravacana ke anusAra apanI AtmA ko pavitra karatA huA rahane lagA / 450 4 eka bAra caMpA nagarI meM sthavira muni kA Agamana huA / rAjA aura mantrI donoM ne sthavira kA upadeza zravaNa kiyA / sthavira ke upadeza se donoM ko vairAgya utpanna ho gayA / rAjAne apane jyeSTha putra ko rAjyagaddI para sthApita kara subuddhi mantrI ke sAtha dIkSA aMgIkAra kara lI / dIkSA aMgIkAra karane ke pazcAt jitazatru muni ne gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka dIkSAparyAya pAlakara anta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake siddhi prApta kI / tetalIputra tetalIpura nAmaka nagara thA / usa nagara ke bAhara IzAna dizA meM pramadavana nAma kA udyAna thA / usa nagara meM kanakaratha nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma padmAvatI thA / tetalIputra nAma kA unakA amAtya thA / vaha sAma-dAma daNDa aura meda ina cAroM prakAra kI rAjanIti meM kuzala thA / usa nagara meM kalAda nAma kA eka mUSikAradAraka (svarNakAra ) rahatA thA / vaha dhanADhya thA aura kisI se parAbhUta honevAlA nahIM thA / usakI patnI kA nAma bhadrA thA / rUpa yauvana aura lAvaNya meM utkRSTa poTTilA nAma kI usakI putrI thI / eka bAra poTTilA snAna karake aura saba alaMkAroM se vibhUSita hokara dAsiyoM ke samUha se parivRta hokara prAsAda ke upara rahI huI agAsI ko bhUmi meM sone kI geMda se kIr3A kara rahI thI / usa samaya *
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 451 tataH bar3e subhaToM ke sAtha tetalIputra ghur3asavArI ke lie nikalA / usane dUra se pohilA ko dekhA / poTTilA ke rUpa para mugdha hokara usane poTilA sambandhI sabhI vAtoM kI jAnakArI apane bhAdamiyoM se prApta kI aura ghara Ane ke bAda apane vizvasta AdamiyoM ko pohilA kI mAMga karane ke liye svarNakAra ke ghara mejA / usane kahalAyA ki cAhe jo zulka lo lekina apanI kanyA kA vivAha mujha se kara do| tetalIputra ke vizvasta AdamI kalAda svarNakAra ke ghara pahuMce / svarNakAra ne Aye manuSyoM kA svAgata satkAra kiyA aura Ane kA kAraNa pUchA, uttarameM unhoMne kahA- hama tumhArI putrI poTTilA kI amAtya tetalIputra kI patnI ke rUpa meM maMganI karate haiM / yadi tuma samajhate ho ki yaha sambandha ucita aura prazaMsanIya hai to tetalIputra ko poTTilA pradAna kro| agara Apa cAhege to isake badale meM ve Apako manamAnA dhana deMge! kalAdane kahA-yahI mere liye zulka hai jo tetalIputra merI putrI kA pANigrahaNa kara mere para anugraha kara rahe haiN| mai binA kisI zulka ke apanI pyAro putro poTilA kA vivAha tetalIputra ke sAtha karane ke lie saharSa taiyAra hU~ / isake bAda kalAda ne Agantuka atithiyoM kA bhojanAdi se satkAra kiyA aura unheM sammAna pUrvaka vidA kiyA / ____ kalAda svarNakAra ne zubha tithi nakSatra aura muhurta meM pohilA ko ranAna karAkara aura samasta alaMkAroM se vibhUSita karake zivikA meM baiThA- diyA aura vaha apane sage sambadhiyoM tathA mitrajanoM ko sAtha liye tetalIputra ke ghara gayA aura apanI putrI ko tetalIputra kI patnI banAne ke liye use saupa diyA / / idhara tetalIputra ne bhI vivAha kI taiyArI karalI thii| poTTilA ke Ane para usa samaya kI vidhi ke anupAra usake sAtha tetalIputra ne vivAha kara liyA / tetalIputra ne Agantuka mahamAnoM kA bhojana Adi
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 Agama ke anamola ratna se satkAra kiyA aura unheM vidA kara diyA / vivAha ke pazcAt tetalIputra poTilA ke sAtha sukha pUrvaka rahane lgaa| kanakaratha rAjA rAjya meM bhatyanta Asakta evaM gRddha hone ke kAraNa apane utpanna honevAle saba putroM ke aMgoM ko vikRta karake unako rAjyapada ke ayogya banA detA thaa| isa bAta se rAnI atyanta duHkhita thii| eka bAra madhyarAtri ke samaya padmAvatI devI ko isa prakAra adhyavasAya huA-"sacamuca kanakaratha rAjA rAjya meM Asakta ho gayA hai aura usakI Asakti itanI adhika ho gaI hai ki vaha apane putroM ko vikalAMga banA DAlatA hai| agara yahI sthiti rahI to rAjya kA bhAvI aMdhakAramayA ho jAyagA / ataH rAjya kI bhAvI surakSA kI dRSTi se uttarAdhikArI kI avazyakatA hai / aba mujhe jo putra hogA use kanakaratha rAjA se chipAkara usakA rakSaNa karanA hogaa|" aisA vicAra kara usane tetalIpuna asAtya ko bulAyA aura kahA--he devAnupriya ! yadi mujhe putra ho to use kanakaratha rAjA se chipAkara usakA lAlana pAlana karo / jaba taka vaha bAlyAvasthA pAra kara yauvana na prApta karale taba taka Apa usakA pAlana poSaNa kareM / tetalIputra ne rAnI kI bAta svIkAra kara lii| isake bAda padmAvatI devI ne tathA poTTilA amAtyI ne eka hI sAtha garbha dhAraNa kiyA / nau mAsa 'aura sAr3he sAta dina pUrNa hone para padmAvatI ne eka sundara putraratna ko janma diyA / jisa rAtri meM padmAvatI ne putra ko janma diyA, usI rAtri meM poTTilA amAtya patnI ne eka marI huI bAlikA ko janma diyA / '' 'padmAvatI ne usI samaya dhAyamAtA ke dvArA tetalIputra ko bulAyA / tetalIputra gupta mArga se mahArAnI ke pAsa pahu~cA / maharAnI ne apane navajAta zizu ko maMtrI ke hAthoM meM sauMpa diyA / tetalIputra usa bacce ko lekara ghara AyA tathA sArI bAte apanI patnI ko samajhAkara usane bacce kA lAlana pAlana karane ke liye use sauMpa diyA aura apanI mRta putrI ko rAnI padmAvatI ko de AyA /
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 453 tetalIputra ne ghara lauTakara apane nokaroM ko bulAyA aura unheM 'putra ke janma ke upalakSa meM sAre nagara meM utsava manAne kA Adeza diyA / jelakhAnoM se bandI janoM ko mukta kiyA aura yAcaka janoM ko khUba dAna diyA / dasa dina taka putra janma ke upalakSa meM utsava manAyA gyaa| gyAraveM dina apane mitra jJAtijanoM ke bIca tetalIputra ne kahA-kanakaratha rAjA ke rAjya meM mujhe putra huA hai ataH isakA nAma kanakadhvaja hogaa| sabane yaha bAta svIkAra kara lI / ava kanakadhvaja rAjocita DhaMga se apanA vAlyakAla vyatIta karane lgaa| idhara eka dAsI ne mahArAja kanakaratha se nivedana kiyA ki mahArAnI padmAvatI ne eka mRta bAlikA ko janma diyA hai / mahArAja mana hI mana meM prasanna hue| unhoMne mRtavAlikA kA nauharaNa kiyA aura smazAna meM use daphanA diyaa| kucha samaya ke bAda rAjA zoka rahita ho gayA / kanakadhvaja kumAra ne kalAcArya ke pAsa rahakara samasta kalAe~ sIkha lI / vaha yuvA ho gayA / kucha kAla ke bAda tetalIputra amAtya kA poTilA para se sneha haTa gayA / yahA~ taka ki poTTilA kA nAma, gotra bhI sunanA use acchA nahIM lagatA thA / pati ke audAsinya se vaha atyanta cintAmagna rahane lgii| eka dina pohilA ko zoka saMtapta dekhakara tetalIputra ne use kahA-priye / kheda mata karo / merI bhojanazAlA meM vipula mAtrA meM bhojana taiyAra karAvo aura use zramaNa brAhmaNoM ko do / bhikSu Adi ko dAna dene se tumhArA zoka saMtapta hRdaya kucha zAnta bnegaa| ___ pati kI AjJA pAkara vaha dAna zAlA meM vipula mAtrA meM bhojana banAne lagI aura pratidina dAna meM dene lagI / saikar3oM bhikSugaNa unakI dAna zAlA meM Akara bhikSA grahaNa karane lge|
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 AMgarma ke anamola ratna usa samaya sutratA nAma kI AryA aneka ziSyAoM ke sAtha vihAra karatI huI tetalIpura padhArI / sutratA AryA kA eka saMghATaka (do sAdhviyA~) pahalI porasI meM svAdhyAya kara, dvitIya porasI meM dhyAna kara, tRtIya porasI meM apanI guruAnI kI bhAjJA prApta kara AhAra ke lie nikalI / U~ca nIca aura madhyama kuloM meM bhikSATana karatI huI tetalIputra ke ghara gii| unheM Ate dekha poTTilA khar3I ho gaI aura vandanA karane ke bAda, nAnA prakAra ke bhojana dekara bolI-he AryAbho / pahale mai tetalIputra kI iSTa thI; ava aniSTa ho gaI huuN| Apa loga bahu zikSitA haiM aura bahuta se grAma nagara, Akara Adi meM vicaraNa karatI rahatI haiM, bahuta se rAjA seTha sAhukAroM ke ghara meM jAtI rahatI haiM / to he AryAo! kyA koI cUrNayoga, kArmANayoga, karmayoga, vazIkaraNa auSadhi Adi prayoga Apane prApta kiyA hai ? Apa mujhe bhI aisA koI prayoga batA jisase maiM punaH tetalIputra kI iSTa ho jAU~ / - yaha sunate hI una AryAbhoM ne apane kAna DhaMka liye aura bolIhama sAdhviyA~ haiM / nirgantha pravacanAnusAra calane vAlI brahmacAriNiyA~ haiM ataeva aise vacana hameM kAnoM se sunanA bhI nahIM kalpatA to isa viSaya kA Adeza upadeza denA yA AcaraNa karanA to kalpa hI kaise sakatI hai ? hA~, devAnupriye / hama tumheM adbhuta yA aneka prakAra ke kevalI prarUpita dharma kA bhalIbhAMti upadeza de sakatI haiN| isa. para pohilA ne kahA-Arya ! merI kevaliprarUpita dhama ko sunane kI icchA hai / Apa mujhe apanA dharma sunaaeN| taba AryAoM ne use zrAvaka dharma aura sAdhu dharma kA upadeza diyA / upadeza sunane ke bAda poTTilAne pAMca anunata aura tIna guNavata evaM cAra zikSAbata rUpa dharma ko grahaNa kiyA / thor3e hI samaya meM vaha jIvAdi tattvoM kI jAnakAra zrAvikA bana gaI ! sAdhu sAdhviyoM ko AhArAdi se pratilAbhita kara apanI AtmA ko bhAvita karane lgii|
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna eka dina poTilA rAta ko jaga rahI thI to use vicAra humA"suvratA aryA ke pAsa dIkSA TenA hI kalyANakAraka hai|" dUsare dina poTTilA tetalIputra ke pAsa pahu~cI aura hAtha jor3akara bolI-svAmI ! mai sutratA bhAryA ke pAsa dIkSA lenA cAhatI huuN| isake liye mujhe Apa AjJA deN|' tetalIputra ne kahA-devI cAritra pAlana karake aba tuma svarga meM jAbho tava vahA~ se Akara mujhe kevalI prarUpita dharma kA upadeza dekara dharma mArga meM pravRta karo to maiM tumhe AjJA de sakatA huuN| poTilA ne isa bAta ko svIkAra kara liyA / taba tetalIputra ne poTilA kA dIkSA mahotsava kiyA / use hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikA para Arur3ha karake sutratA ke pAsa upAzraya meM le aayaa| sAdhvI ko vandana kara bolA-Arye ! maiM apanI patnI pohilA ko ApakI ziSyA ke rUpa meM bhikSA detA hai| use svIkAra kreN| suvratA sAdhvI ne poTTilA ko dokSA de dii| isake bAda sAdhvI poTilA ne gyAraha aMga sUtroM kA adhyayana kiyA / vahuta varSoM taka cAritra kA pAlana kiyA / anta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake apane karmoM ko kSINakara sATha bhaktoM kA anazana kara pApamaM kI AlocanA tathA pratikramaNa karake samAdhi pUrvaka kAla karake devaloka meM utpanna huI / ____ idhara kanakaratha rAjA kI mRtyu ho gaI / rAjA kA laukika kRtya karane ke bAda prazna uThA ki ava gaddI para kauna vaiThegA / tava sava loga milakara tetalIputra amAtya ke pAsa pahuMce aura rAjya ke uttarAdhikArI kI vyavasthA karane ke lie kahane lge| tetalIputra ne rahasya khola diyA aura kahA-kanakadhvaja hI vAstava meM isa gaddI kA mAlika hai / yaha putra merA nahIM hai kintu mahArAja kanakaratha kA hI putra hai / amAtya ke mukha se yaha sunakara loga bar3e prasanna hue| unhoMne kanakadhvaja kA rAjyAbhiSeka kiyA aura use rAjA banA diyaa| .
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 Agama ke anamola ratna kanakadhvaja ke rAjA banane ke bAda padmAvatI ne usase kahA-putra / tetalIputra amAtya ko tuma pitA tulya mAnanA / usI ke pratApa se tumheM gaddI milI hai| kanakadhvaja ne mAtA kI bAta svIkAra kara lI / kanakadhvaja rAjA tetalIputra amAtya kA bahuta Adara satkAra karane lagA tathA usake adhikAra meM vRddhi kara dI isase tetalIputra mantrI kAma bhogoM meM adhika gRddha evaM Asakta ho gyaa| __ apane vacana ke anusAra poTila deva ne tetalIputra ko dharma kA bodha diyA kintu use dharma kI aura ruci na huI / eka bAra poTTila deva ko isa prakAra adhyavasAya huA-"kanakadhvaja rAjA tetalIputra kA Adara karatA hai isaliye vaha pratibodha nahIM prApta karatA hai" aisA vicAra kara usane kanakadhvaja rAjA ko tetalIputra se vimukha kara diyA / eka bAra tetalIputra rAjA ke pAsa AyA / mantrI ko AyA dekhakara bhI rAjA ne usakA Adara nahIM kiyA / tetalIputra ne rAjA kanakadhvaja ko praNAma kiyA to bhI rAjA ne Adara nahIM kiyA aura cupa rhaa| rAjA kI yaha sthiti dekhakara amAtya tetalIputra bhayabhIta ho gayA aura ghor3e para savAra hokara vaha apane ghara vApasa calA AyA / kevala rAjA hI nahIM kintu nagara ke bar3e bar3e raIsa, seTha, sAhUkAra bhI isase ghRNA karata lge| tetalIputra jahA~ bhI jAtA, anAdara pAtA thA / usase bAta karanA dUra rahA kintu usakA mukha bhI koI dekhanA pasanda nahIM karatA thA / sarvatra isa anAdara se tetalIputra ghabarA utthaa| usane apane jIvana kA anta karane kA nizcaya kiyA / bhAtmahatyA karane ke liye vaha vana kI ora cala par3A / vana meM jAkara usane tAlapuTa khA liyA lekina usakA bhI usa para koI asara nahIM huaa| taba usane apanI gardana para teja talavAra calAI lekina vaha bhI prabhAva
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 457 hIna ho gaI / usane phA~sI lagAI to rassI TUTa gaI / mRtyu bhI usakA anAdara karane lgii| usane marane ke kaI upAya kiye. kintu ve sabake sava niSphala gaye / vaha ina paristhitiyoM para vicAra kara hI rahA thA ki usa samaya poTTiladeva usake sanmukha upasthita hokara bolA-he tetalIputra | Age 'prapAta hai aura pIche hAthI kA bhaya hai| donoM vagaloM meM aisA ghora aMdhahai ki A~khoM se dikhAI nahIM detA / madhyabhAga meM vANoM kI varSA ho rahI hii| gAMva meM Aga lago hai aura vana dhadhaka rahA hai to hai AyuSmAn tetalIputra / hama kahA~ jAe~ ? kahA~ zaraNa leM / aise sarvatra bhaya ke vAtAvaraNa meM hameM kisakI zaraNa meM jAnA cAhiye ? tava tetalIputra ne kahA-deva ! bhayagrasta puruSa ke liye pratrajyA hI zaraNabhUta hai / kAraNa vItarAga avasthA hI nirbhayatA kA kAraNa hai| sarvatra bhayagrasta prANiyoM ko dIkSA kyoM zaraNabhUta hai / usakA spaSTIkaraNa yaha hai ki krodha kA nigraha karane vAle kSamAzIla indriya aura mana kA damana karane vAle jiteMdriya puruSa ko inameM se eka kA bhI bhaya nahIM hai / bhaya kAyA aura mAyA kA hI hotA hai / jisane donoM kI mamatA tyAga dI vaha sadaiva aura sarvatra nirbhaya hai / taba poTTila deva ne kahA-jaba tuma isa paramArtha ko samajhate ho to phira dIkSA kyoM nahIM grahaNa kara lete / apane jIvana ko nirbhaya kyoM nahIM banA lete / poTTiladeva kI vAta kA asara tetalIputra para par3a gayA / vaha vicAra meM DUba gayA / zubha pariNAmoM ke kAraNa use AtismaraNa ho gayA / usane apanA pUrva janma dekhA jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra meM puSkalAvatI nAmake vijaya meM puMDarikiNI nAmakI rAjadhAnI meM mai mahApadma nAma kA rAjA thA / usa bhava meM sthaviroM ke pAsa muNDita hokara caudaha pUrva par3hakara varSoM taka cAritra pAlakara eka mAsa kA anazana kara mahAzukra nAmaka devaloka meM utpanna hubhA thaa|
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vahA~ se cyuta hokara maiM tetalIpura nagara meM tetalI nAmaka amAtya kI bhadrA nAma kI patnI ko kukSi se utpanna huA / aba mujhe cAritra grahaNa karanA hI ucita hai / usane pUrva janma meM svIkAra kiye gaye mahAvratoM ko punaH svIkAra kara liyA / pramadavana meM azoka vRkSa ke nIce pRthvIzIlA paTTaka para rahate hue use caudaha pUrvaM smaraNa A gaye tathA ghanaghAtI karmoM ko khapAkara vaha kevalI ho gayA / devoM ne kevalI kA utsava kiyA / udhara kanakadhvana rAjA ko vicAra huA ki maine tetalIputra kA bar3A anAdara kiyA / ataH vaha kSamA yAcanA mAMgane tetalIputra kevalI ke pAsa gayA | telIputra ne dharmopadeza diyA aura rAjA ne zrAvaka dharma svIkAra kara liyA / anta meM tetalIputra ne siddhi prApta kara lI / dazArNabhadra 458 dazArNa deza meM dazArNapura nAma kA nagara thA / nagara ke samIpa dazArNakUTa nAma kA udyAna thA / vahA~ dazArNabhadra nAma ke samRddhizAlI rAjA rAjya karate the / inakI rAnI kA nAma maMgalAvatI thA / dazArNabhadra apane samaya kA eka zaktizAlI rAjA thA / eka bAra bhagavAna mahAvIra dazArNapura ke bAhara nandanavana meM padhAre / udyAna pAlaka ne bhagavAna mahAvIra ke Agamana ko sUcanA rAjA ko dI | udyAna pAlaka se bhagavAna kI bAta sunakara dazArNabhadra bar3A prasanna huA / usane bhagavAna ko bhAva candana kara apane sabhAsadoM se kahA--" kala prAtaH maiM bhagavAna ke darzana ke liye bar3he vaibhava ke sAtha jAnA cAhatA hU~ / Apa loga saba yahA~ upasthita hoM / " upasthita sabhAsadoM ne rAjasI ThATha ke sAtha kala rAjAjJA svIkAra kI / sabhA bhavana se nikala kara rAjA antaHpura meM gayA / apanI rAniyoM se bhI prabhu kI vandanA karane kI bAta kahI / rAjA sArI rAta prAtaH kAla ke Ayojana kI cintA meM par3A rahA / prAtaH hote hI usane nagara adhyakSa ko samasta nagara sajAne kI AjJA dI /
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 459 nagara aisA sajA jaise svarga kA eka khaNDa ho / nagara saja jAne kI sUcanA milane ke bAda rAjA ne snAna kiyA / uttama vastra pahane aura alaMkAroM se apane zarIra ko alaMkRta kiyA / usake bAda vaha apane hAthI para baiThA aura pUre vaibhava ke sAtha bhagavAna ke darzana ke liye cala par3A / mArga meM vaha socane lagA--"mai jisa rAjasI ThATha se bhagavAna kA darzana kara rahA hU~ vaisA Ajataka kisI ne bhI nahIM kiyA hogA / " rAjA ke isa manogata bhAva ko bhagavAna kI vandanA ke lie Aye hue zaka ne avadhijJAna dvArA jAnakara vicAra kiyA "rAjA ke mana meM bhagavAna ke prati apUrva bhakti aura zraddhA hai kintu ise apane vaibhava kA abhimAna hai| usake abhimAna ko cUra karanA caahiye|" isa bhAva se indra ne vaikriya zakti se cauMsaTha hajAra hAthI banAye / pratyeka hAthI ke pAMca sau vAraha mukha, eka eka mukha meM ATha ATha dAMta, eka eka dA~ta meM ATha ATha manohara puSkara evaM lAkha pattevAle ATha ATha kmala indra ne vikurvita kiye / pratyeka patte meM battIsa prakAra ke nATaka ko karane vAle devanaToM ko evaM kamala kI pratyeka karNikA meM cAra mukhavAle prAsAda bnvaaye| una prasAdoM meM baiThakara indra apanI ATha ATha agramahiSiyoM ke sAtha battIsa prakAra ke nATaka dekhane lgaa| isa prakAra ke vaibhava ko vaikriya zakti se banAkara indra bhagavAna kI sevA meM baiTha gayA / indra kI apUrva Rddhi ko dekhakara dazArNabhadra rAjA ko apanA vaibhava tuccha lagane lgaa| indra ke vaibhava ke sAmane apanA vaibhava use aisA hI lagA jaise sUrya ke sAmane juganU lagatA ho| rAjA ko apanI bhUla kA bhAna huA / usane socA--devoM ko jo vaibhava milA hai vaha dharmAcaraNa se hI milA hai ataH mai bhI pravrajyA grahaNa kara Atma vaibhava prApta karUM / usane bhagavAna ke pAsa pranajyA grahaNa kara lI / vaha bhagavAna kA ziSya ho gayA / dazANabhadra ke dIkSita hone para indra unake pAsa AyA aura vandanakara bolA-rAjarSi ! mai hAra gayA hU~ aura Apa jIta gaye haiM / Apake
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 Agama ke anamola ratna Atma vaibhava ke sAmane merA vaibhava tuccha hai / indra dazArNamuni ko vandana kara calA gayA / dIkSita bana dazArNamuni ne karmoM kA unmUlana kiyA aura bhamarapada prApta kiyA / nandiSeNa muni rAjagRha nagara ke rAjA zreNika ke putra kA nAma nandiSena thaa| bhagavAna mahAvIra kA upadeza sunakara usane dIkSA lene kA nizcaya kiyaa| rAjakumAra ke isa nizcaya ko Anakara eka deva ne nandiSeNa se kahA"rAjakumAra ! tumhAre bhogAvalI karma abhI zeSa haiN| ve nikAcita haiM / tumheM bhogane hI pdd'ege| tumhArA vicAra acchA hai para una bhogAvalI karmoM kI tuma upekSA nahIM kara skoge|" rAjakumAra nandiSeNa vairAgya raMga meM raMga cukA thA / devatA kI isa bhaviSyavANI kI upekSA kara usane bhagavAna mahAvIra se pravrajyA grahaNa karalI / rAjakumAra nandiSeNa bhava mahAvratI muni vana gayA / dIkSita banane ke bAda nandiSeNa kaThora tapa karane lagA kaThora tapa ke kAraNa nandiSeNamuni ko aneka labdhiyAM prApta hogaI / jinake bala para vaha aneka camatkAra pUrNa kArya kara sakate the / ___ eka vAra nandiSeNamuni gocarI ke liye nagara meM aayaa| saMyogavaza vaha gaNikA ke ghara pahu~ca gyaa| ghara meM - use eka sundara strI milI / usa strI ko dekhakara muni ne pUchA-kyA mujhe yahA~ AhAra "mila sakatA hai ? gaNikA ne uttara diyA-"jisake pAsa sampatti hai use yahA~ saba kucha mila sakatA hai kintu jo daridra hai use yahA~ "eka tinakA bhI nahIM mila sakatA / vezyA kA yaha zabda-bANa bhandi"SeNa ke hRdaya meM cubha gyaa| usakI ahaM bhAvanA jAgRta ho gaI usake mana meM AyA ki isane mujhe avataka nahIM pahacAnA hai| yaha mere tapa prabhAva ko nahIM jAnatI isIliye itanI bakavAsa kara rahI hai|" ise kucha camatkAra batAnA ho cAhiye / yaha soca, nandi
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ - . . Agama ke anamola ratna SeNa ne bhUmi para par3A eka tinakA uThAyA aura use tor3A / tatkAla suvarNamuharoM kA Dhera laga gayA / nandiSeNa ke isa camatkAra ko dekhakara vezyA Azcarya cakita ho gyii| vaha tatkAla daur3I huI AI aura muni ke caraNoM meM par3akara kSamA yAcanA karane lagI aura unheM apane vaza meM karane ke liye vividha hAva-bhAva karane lagI / vezyA ke hAvabhAva se nandiSeNa apanI sAdhanA ko bhUla gayA / usane vezyA kI vAta mAnalI aura vaha vahIM rahane lgaa| usa samaya usane eka pratijJA kI ki "jabataka pratidina dasa vyaktiyoM ko prativodha dekara bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM nahIM menU~gA tabataka mai bhojana nahIM kruuNgaa|" nandiSeNa bhava apanI pratijJA ke anusAra pratidina dasa-dasa vyaktiyoM ko prativodhita kara bhagavAna ke samavazaraNa meM pahu~cAtA / pratijJA ke pUrNa hone para hI vaha bhojana karatA / aisA karate hue usake pAMca varSa bIta gaye / isake bIca usake eka putra bhI hubhA / eka dina nandiSeNa nau vyaktiyoM ko samajhA cukA thA kintu, dasavA~ vyakti aneka prayatna karane para bhI pratibuddha nahIM ho rahA thaa| vaha thA eka suvarNakAra / jaba nandiSeNa ne suvarNakAra ko dharma kI bAteM kahIM to usane nandiSeNa se kahA-bhAI ! tuma dharma samvandhI itanI lambI-lambI bAteM karate ho aura dharma ko jIva ke liye Avazyaka mAnate ho to usakA svayaM kyoM nahIM bhAcaraNa krte| dUsaroM ko upadeza dene meM hI vIratA batA rahe ho / svayaM vezyA ke ghara rahate ho aura hameM mokSa kA mArga batAte ho / pahale tuma svayaM apanA AcaraNa sudhAro phira hameM AcaraNa sudhArane kA upadeza do / idhara vezyA majAka meM bola uThI-"yadi suvarNakAra svayaM nahIM samajhatA hai to Apa svayaM kyoM nahIM samajha jAte / " vezyA ke ina zabdoM ne nandipeNa ko jhakajhora kara DAlA / usakA mana vairAgya kI ora punaH jhukA / vaha tatkAla bola uThA-lo, mai bhI samajha gayA / Aja se tumhArA aura merA mArga
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 Agama ke anamola ratna bhinna hai / mai Aja bhagavAna ke pAsa dIkSita ho jAU~gA / " nandiSeNa ke mukha se yaha bAta suna vezyA avAk hogii| usane kSamA yAcanA kI aura ghara rahane ke liye Agraha karane lgii| pitA ke ghara chor3a cale jAne kI bAta sunate hI kumAra nandiSeNa ke pAsa AyA aura unheM kacce dhAgoM meM bAMdha diyA / kumAra ne sAta AMTe lagAye / apane putra kI mamatA ke sAmane nandiSeNa ko jhukanA pdd'aa| putra ke sneha -vaza usane punaH sAta varSa gRhastha avasthA meM rahanA svIkAra kiyA / nandiSeNa ke bAraha varSa samApta ho gaye / sAtha hI usake bhogAvalI karma bhI / nandiSeNa punaH sAdhu ho gayA aura kaThora tapa karane lagA / kaThora tapa karate hue usane ghanaghAtI karmoM ko naSTa kara diyA aura kevalajJAnI hokara mokSa meM gayA / / ___ araNaka muni tagarA nAma kI nagarI meM datta nAma kA vaNika rahatA thaa| usakI bhadrA nAma kI patnI thI aura araNaka nAma kA putra thA / eka samaya arha mitrAcArya apanI ziSya maNDalI ke sAtha tagarA nagarI pdhaare| AcArya kA Agamana sunakara datta parivAra sahita AcArya kI sevAmeM pahu~cA / AcArya ne use upadeza diyaa| AcArya kA upadeza sunakara pitA putra evaM mAtA tInoM ne dIkSA grahaNa kara lii| pitA putra ne sthaviroM kI sevAmeM rahakara sUtroM kA adhyayana kiyaa| kucha samaya ke bAda bhAcArya kI AjJA se pitA putra svataMtra rUpa se vihAra karane lage / pitA kA apane putra bharaNaka para bar3A sneha thaa| putra ko kisI bhI bAta kA kaSTa na ho isa bAta kA pUrA dhyAna rakhatA thA / putra ko kaSTa se bacAne ke liye pitA kabhI bhI bharaNaka ko gocarI ke liye bAhara nahIM mejatA thA / vaha svataH gocarI lAkara araNaMka ko khilA diyA karatA thA / pitA ko chatra chAyA meM rahakara bharaNakamuni, ne kabhI bhI kaSTa kA anubhava nahIM kiyaa|
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 463 eka dina pitA muni kA svargavAsa hogayA / vAla muni bharaNaka aba ekAkI bana gyaa| pitA kI cintA meM eka do dina nikala gaye / lekina bhUkha ne jora pkdd'aa| bharaNaka muni pAtra lekara AhAra ke lie cale pdd'e| ___ grISma kA tApa tapa rahA thaa| sUrya kI pracaNDa kiraNoM se dharatI tapa rahI thii| garama lU cala rahI thii| araNaka Aja pahalI bAra bhikSA ke liye nikalA thA / garamI bhUkha aura pyAsa se araNaka adhIra ho uThA / komalAga araNaka ko pahalI bAra pariSaha kA patA lagane lgaa| araNaka dhUpa se ghabarA gayA aura vizrAma ke liye eka bhavya prAsAda kI chAyA me khar3A ho gayA / pyAsa ke kAraNa galA sUkha rahA thA / usa prAsAda ko khir3akI meM eka yuvA strI beTho thii| usake aMga aMga se yauvana va mAdakatA phUTa rahI thii| usakA pati paradeza gayA huA thA isaliye vaha kAma bANa se pIr3ita thii| araNaka muni kI alaukika sundaratA ko dekhakara vaha mugdha hogii| usane dAsI ke dvArA muni ko apane mahala meM bulA liyA aura hAva-bhAva va nayana-kaTAkSoM se muni ko apane vaza meM kara liyA / muni usa sundarI ke yahAM rahane lge| araNaka muni gRhastha bana gayA aura usake sAtha sukhopabhoga karate hue jIvana yApana karane lgaa| idhara sAdhunoM meM araNaka kI khoja hone lagI lekina usakA kahIM bhI patA na lgaa| bharaNaka ke gAyaba hone kI khabara usakI mAtA taka phuNcii| mAtA ghavar3A gaI aura apane putra kI khoja ke lie nikala pdd'ii| vaha gAMva-gAMva kI dhUla chAnane lgii| jagaha-jagaha pUchatI phiratI ki kahIM kisI ne usake pyAre putra ko dekhA hai ? vur3hApe ke kAraNa zarIra zithila ho rahA thaa| AMkhoM se kama dikhAI detA thaa| phira bhI dila meM utsAha thA ki kahIM merA - araNaka mila jaaygaa| agAdha mAtR-sneha ke kAraNa vaha pAgala sI ho calI thii| 'araNaka' 'araNaka' pukAratI vaha eka vizAla bhavana ke nIce
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 Agama ke anamola ratna NM dhUpa se ghabar3A kara khar3I ho gii| upara khir3akI meM araNaka apanI preyasI se bAte kara rahA thaa| 'araNaka' 'araNaka' kI AvAja acAnaka usake kAnoM meM pdd'ii| AvAja cira paricita sI mAlUma de rahI thii| usane nIce kI ora jhAMka kara dekhA to Azcarya cakita ho gyaa| vaha AvAja aura kisI kI na hokara usakI mAtA kI hI thii| use acAnaka mahala ke nIce dekhakara vaha bAhara AyA aura sneha se usake caraNoM meM gira pddh'aa| putra ko dekhakara mAtA ke harSa kA koI ThikAnA na rahA / usane kahA-"beTA! tU yahA~ kaise A pahu~cA ? yoM kahate-kahate usa vRddhA kI A~khoM se A~sU bahane lge| araNaka ghabar3A utthaa| vaha socane lagA "mAtA ke praznoM kA kyA uttara diyA jAya ? cehare kA raMga ur3a gyaa| dila aparAdhI kI taraha chaTapaTAne lgaa| anta meM usane lar3akhar3AtI huI AvAja meM kahA-"mA~ ! aparAdha ho gayA hai| kSamA kro| bharaNaka kI A~khoM se AMsU bahane lge| mAtA ne sAntvanA dete hue kahA-beTA ! maine to tumase pahale hI kahA thA ki cAritra kA pAlana karanA talavAra kI dhAra para calane ke samAna hai| cAritra kImatI ratna hai| tUne use bhoga vilAsa meM par3akara gA diyA hai|" * mAtA ke vacana araNaka ke hRdaya meM asara kara gaye use bar3I glAni huii| vaha mana hI mana apane Apako dhikkArane lgaa| mAtA ne putra ko pazcAtApa karate dekhakara kahA-"putra ! jo honA thA so ho gyaa| aba pApa ke badale prAyazcita karo tAki tumhArI AtmA punaH ujjvala vana sake / " mAtA ne putra ko punaH gurudeva kI sevA meM upasthita kiyaa| gurudeva ne use phira se dIkSita kiyaa| araNaka ne punaH dIkSA lekara apane jIvana ko dhanya banA diyaa| eka dina araNaka ne gurudeva se kahA-"bhagavan ! jisa dhUpa ne merA patana kiyA, usIse mai mAtmA kA utthAna karanA cAhatA huuN|" aisA kahakara usane grISma Rtu kI kar3akar3AtI dhUpa meM jalatI huI zilA paTTa 'para apanI deha rakha anazana kara liyA aura samabhAva se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA samAdhi-maraNa kara devaloka ko prApta huaa|
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dhanya sArthavAha rAjagRha nagara meM dhanya nAma kA eka dhanavAna sArthavAha rahatA thaa| usakI patnI kA nAma bhadrA thaa| bhadrA ne sughumA nAma kI atyanta rUpavatI kanyA ko evaM dhana, dhanapAla, dhanadeva dhanagopa aura dhanarakSita nAma ke putroM ko janma diyA / dhanya ke cilAta nAma kA eka sundara aura haSTa-puSTa naukara (dAsaceTa) thA, jo baccoM ke khilAne meM bar3A kuzala thaa| bhadrA apanI lAilI putrI suSumA ko nahalAtI, dhulAtI, najara se bacAne ke lie bhasi Adi kA TIkA karatI aura alaMkAra bhAbhUSaNa Adi se sajAkara use cilAta ko sauMpa detii| cilAta bhI pratidina suSamA ko apanI goda meM uThAkara khilAne ke liye le jAtA thaa| suSumA ko vaha khUba pyAra karatA thA kintu sAtha khelanevAle dUsare baccoM ko vaha aneka prakAra se kATa detA thaa| vaha kisI bAlaka kA geMda curA letA thA to kisI vAlaka kI kaur3iyAM / kisI ke pAsa se khAne kI cIja chIna letA thA to kisI ke gahane nikAla letA thaa| kisI ko vaha khUna pITatA thA / cilAta ke isa vyavahAra se taga Akara lar3ake aura lar3akiyAM apane mAM bApa ke pAsa pahu~cate aura usakI zikAyata karate the / lar3ake aura lar3akiyoM ke mI vApa dhanya ke pAsa pahu~cate aura cilAta ke uddaNDa vyavahAra kI zikAyata krte| dhanya cilAta ko bAra-bAra samajhAtA kintu cilAMta apane svabhAva ko nahIM badalatA thaa| eka dina dhanya ne kruddha hokara cilAta ko apane ghara se nikAla diyaa| . ghara se nikAle jAne para vaha cilAta rAjagRha ke galI-kUcoM meM, juAriyoM ke bhaTThoM meM, vezyAoM ke gharoM meM tathA madyapAna-gRhoM meM svacchanda hokara dhUmane lgaa| bhava use koI Tokane vAlA nahIM thaa| vaha
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 Agama ke anamola ratna dhIre-dhIre sabhI durvyasanoM meM ,Asakta ho gyaa| ava corI karanA to usake bAyeM hAtha kA kAma thaa| rAjagRha se kucha dUrI para Agneya koNa meM eka bar3I corapallI thii| vaha corapallI parvata - kI eka viSama kandarA ke kinAre para avasthita thii| vaha bA~soM kI jhAr3iyoM se ghirI huI aura pahAr3oM kI khAiyoM se surakSita thii| usake bhItara jala kA uttama prabandha thA parantu usake bAhara jala kA abhAva thaa| bhAgane yA bhAgakara chipane vAloM ke liye usameM aneka gupta mArga the| usa corapallI meM paricitoM ko hI Ane aura jAne diyA jAtA thaa| vaha cora pallI coroM ko pakar3ane vAlI senA ke liye bhI duSpraveza thii| isa corapallI meM vijaya nAma kA cora senApati rahatA thA / vaha bar3A krUra thaa| usake hAtha sadA khUna se raMge rahate the| usake atyAcAroM se pIr3ita sArA prAMta usake nAma se kA~pa rahA thaa| vaha bar3A nirbhaya, nirdaya, vahAdura aura saba prakAra kI paristhitibhoM kA DaTakara sAmanA karane vAlA thA / usakA prahAra amogha thA / zabdavedhI bANa ke prayoga meM vaha bar3A kuzala thaa| pAMca sau cora usake zAsana meM rahate the| usakI TolI meM sabhI prakAra ke aparAdhI zAmila the| vaha apanI svArtha siddhi ke liye coroM, gAThakataroM, parastrIlaMpaToM, juAriyoM aura dhUrtI ko Azraya detA thaa| nAgarikoM ko lUTanA, grAmoM ko jalAnA, mArga meM calate hue manuSyoM kA saba kucha khoMsa lenA evaM nagara ke pratiSThita logoM ko apaharaNa kara unase dhana vasUla karanA usakA pratidina kA kArya thaa| idhara cilAta ke bhI aparAdha bar3hane lge| loga bhI usakA tiraskAra karane lge| kaI aparAdhoM ke kAraNa kotavAla cilAta kI talAzI meM lagA huA thaa| vaha pulisa se apane Apako bacAtA huA vijaya cora ko siMhapallI meM pahu~ca gyaa| vijaya ne use apane pAsa rakha liyA aura use sArI cora vidyAe~ sikhA diiN| vaha bhI thore hI samaya
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 467 - meM cora vidyA meM nipuNa ho gayA / usane cilAta ko cora senApati niyukta kiyA / kucha samaya ke bAda vijaya cora kI mRtyu ho gaI / eka samaya usa cilAta cora senApati ne apane pAMca sau coroM se kahA ki calo - rAjagRha nagara meM cala kara dhannA (dhanya) sArthavAha ke ghara ko lUTeM / lUTa meM jo dhana Ave vaha saba tuma rakha lenA aura seTha kI, putrI suSumA bAlikA ko mai rakhU~gA / aisA vicAra kara unhoMne dhannAsArthavAha ke ghara DAkA DAlA / bahuta sA dhana aura suSumA vAlikA ko lekara ve cora bhAga gaye / + coroM ke cale jAneke bAda dhanA kotavAla ke pAsa pahu~cA aura bahuta sA dhana dekara bolA-cilAta cora ne merA ghara lUTa liyA hai| aura merI putrI suSamA ko bhI uThAkara le gayA hai / taba usa kotavAla ne apane cune hue sAthiyoM ko lekara dhannAsArthavAha aura usake putroM ke sAtha cilAta cora kA pIchA pkdd'aa| bhAgate hue cora senApati cilAta ko kotavAla ne mArga meM hI ghera liyA aura usake sAtha yuddha karane lgaa| kotavAla ke bhayaMkara AkramaNa se parAjita hokara cora dhana daulata chor3akara bhAga gye| apane sAthI coroM ko idhara udhara bhAgate hue dekhakara vaha ghabarA gayA va yuddha kA maidAna chor3akara suSumA ko kandhe para uThAye vana kI bhayaMkara jhAr3o meM bhAga gyaa| kotavAla dhana sonA cA~dI Adi ekatra kara apane sAthiyoM ke sAtha rAjagRha kI ora cala par3A / dhannA ne cilAta ko suSumA ke sAtha jaMgala kI ora bhAgate hue dekha liyA thA / usane apane putroM ke sAtha zastra sajja hokara cilAta kA pIchA pakar3A | citrAta suSumA ko uThAye hue bhAge Age jA rahA thA aura ghannA usake pIche pIche / kucha dUra pahu~cane ke bAda cilAta atyanta thaka gyaa| joroM kI pyAsa laga rahI thI / zarIra lar3akhar3AtA thA / dhannA sArthavAha apane putroM ke sAtha bar3I tejI ke sAtha bhAgatA huA A rahA thA / 1
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 Agama ke anamola ratna usane socA aba maiM suSumA ko uThAkara jaldI-jaldI nahIM cala sakatA agara merI calane kI yahI sthiti rahI to maiM avazya pakar3A jAU~gA / usane usI kSaNa talavAra hAtha meM le lI aura eka jhaTakA meM suSumA kA sira usake dhar3a se alaga kara diyA / sira ko hAtha meM liye cilAta bar3I tejIse bhAgA aura eka jhAr3I meM jAkara chipa gayA / vahA~ pAnI nahIM milane se usakI mRtyu hogaI / dhannA sArthavAha aura usake pAMca putra cilAta cora ke pIche daur3ate-daur3ate thaka gaye aura bhUkha pyAsa se vyAkula hokara vApisa lauTe / rAste meM par3e hue suSumA ke mRta zarIra ko dekhakara ve 'atyanta zoka karane lage / ve saba loga bhUkha aura pyosa se ghabarAne lage taba dhanAsArthavAha ne apane pAMcoM putroM se kahA ki mujhe mAra DAlo aura mere mAMsa se bhUkha ko aura khUna se tRSA ko zAnta kara rAjagRha nagara meM pahu~ca jaao| yaha bAta una putroM ne svIkAra nahIM kii| ve kahane lage-Apa hamAre pitA haiM / hama Apako kaise mAra sakate hai ! taba koI dUsarA upAya na dekha kara pitA ne kahA ki suSumA to mara cukI hai / kyoM nahIM isI ke mAMsa aura rudhira se bhUkha aura pyAsa ko zAnta kiyA jAya / sabhI putroM ko pitA kI yaha rAya acchI lgii| unhoMne mRta putrI ke mAMsa aura rakta se apanI bhUkha aura pyAsa zAnta kI / * isake bAda duHkha se saMtapta hRdayavAle ve saba loga rAjagRha lauTa aaye| eka samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagara ke guNazIla udyAna meM padhAre / dharmopadeza sunakara dhannAsArthavAha ko vairAgya utpanna ho gayA / usane bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI / kaI varSa taka saMyama pAlana kara saudharma devaloka meM utpanna huaa| vahAM se cavakara vaha mahAvideha kSetra meM janma legA aura siddhapada prApta kregaa| ___ *isa kathana se prakaTa hotA hai ki dhannAsArthavAha jaina nahIM thaa| phira bhagavAna. mahAvIra ke upadeza- se jaina sAdhu. banakara sugati ko prApta huaa|
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna . mAkandIputra-jinarakSita-jinapAlita caMpA nagarI meM mAkandI nAma kA sArthavAha rahatA thaa| usakI bhadrA nAma kI, bhAryA thii| usake jinapAlita aura jinarakSita nAma ke do putra the| ye donoM putra var3e sAhasI aura catura the, unhoMne lavaNa samudra kI gyArahabAra yAtrA kI thI aura bahuta sA dhana saMcita kiyA thaa| eka bAra jinarakSita aura jinapAlita ne socA ki phira se lavaNa samudra kI yAtrA kara bahuta sA dhana saMcita kiyA jAya / donoM bhAI milakara apane mAtA pitA ke pAsa gaye aura apanI yAtrA kA prastAva unake sAmane rakhA / putroM kA yaha prastAva mAtA pitA ko pasanda na AyA |ve bole-"putra! hamAre pAsa bApa dAdAoM dvArA upArjita sampatti kI kamI nahIM hai| tuma binA kamAye bhI AjIvana isakA upabhoga kara sakate ho to phira lavaNa samudra kI saMkaTamaya yAtrA kara apane prANoM ko kyoM jokhima meM DAlate ho ? lavaNa samudra kI yAtrA karake kuzalatA 'pUrvaka lauTanA koI AsAna kAma nahIM, ataeva tuma loga samudra yAtrA kA vicAra vilakucha chodd'do"| parantu mAkandI putroM ne apane mAtA 'pitA kI bAta na mAnI aura vividha dravyoM se apanI nAva ko bharakara ve lavaNa samudra meM bArahavIM bAra yAtrA ke lie ravAnA hue / donoM bhAI jaba bahuta dUra nikala gaye to eka dama AkAza meM vAdala ghira Aye aura garajane lage / vijalI kar3akane lagI aura joroM kI havA calane lgii| dekhate dekhate nAva DagamagAne lagI, laharoM se TakarAkara geMda kI taraha vaha Upara nIce uchalane lagI usake takhte TUTaTUTa kara girane lage, nAva kI rassiyA~ TUTa gaI patavAreM jAtI rhii| dhvajadaNDa naSTa hogaye tathA nAvapara kAma karane vAle nAvika, karNadhAra tathA vyApArI loga ghabarA uThe / sarvatra hAhAkAra maca gyaa| thor3I dera meM nAva jala ke antargata eka pahAr3I se jAkara TakarA gaI aura kSaNa bhara meM cakanAcUra hogii| saikar3oM loga apane kImatI mAla sAmAna
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ke sAtha vizAla samudra meM sadA ke lie vilIna ho gaye kintu bhAkandIputra bar3e sAhasI aura dakSa the aise saMkaTa kA unhoMne kaI bAra sAmanA kiyA thA / ve usI kSaNa samudra meM kUda par3e aura jahAja ke eka TUTe 'hue taraMte para car3ha gaye aura usI ke sahAre se samudra para tairane lge| 'tairate tairate ve samIpa ke eka dvIpa meM pahu~ce / usa dvIpa kA nAma thA ratnadvIpa / vaha dvIpa bar3A ramaNIya thaa| nAnAvRkSoM se suzobhita atyanta vizAla aura manohara thA / isa dvIpa ke bIca eka sundara prAsAda thA, jisameM adhama aura sAhasI ratnadvIpa devatA nAma kI devI rahatI thii| 'usa prAsAda kI cAroM dizAoM meM cAra vanakhaNDa the| ve prAsAda kI zobhA ko bar3hA rahe the / / bhAkandIputroM ne thor3A vizrAma kiyA aura kucha phalaphUla khAkara apanA peTa bharA / unhoMne nAriyala ko phor3akara usakA tela nikAlA aura usakI zarIra para mAliza kii| usake bAda mAkandIputroM ne puSkaraNI meM utara kara snAna kiyA aura eka zilA para baiThakara vizrAma karane .lage evaM bItI huI bAtoM ko socane lage--mAtA pitA se jhagar3a kara unhoMne kisa prakAra unakI 'anumati prApta kI ? caMpA se kaise vidA hue 1 samudra ke bIca kA bhayaMkara tUphAna, apane sAthiyoM kA samudra meM DubA jAnA aura asabAva ke sAtha nAva ke naSTa hone Adi kI ghaTanAoM ko yAda kara ve atyanta duHkhI hone lge| udhara jyoMhI raladvIpa kI devI ko mAkandIputroM ke Ane kA avadhijJAna se patA lagA tyoM hI vaha vAyuvega se daur3I huI vahA~ AI aura lAla-lAla A~khe dikhAkara niSThura vacanoM se kahane lagI-he mAkandIputro ! agara tumheM apanA jIvana priya hai to. tuma mere sAtha Akara mere mahala meM raho aura mere sAtha yatheSTa kAmasukha kA upabhoga karo, anyathA yAda rakhanA, isa. tIkSNa camakatI huI naMgI talavAra se tumhAre mastaka ko tAiphala kI taraha kATakara samudra meM pheka duuNgii| devI ke krodhayukta niSThura vacanoM ko sunakara donoM bhAI bhaya se kAMpane lage.
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgama ke anamola ratna 471 aura hAtha jor3akara cole-devI ApakI AjJA zirodhArya hai| Apa jaisA kahegI vaisA hI kareMge / devI mAkandIputroM ko apane mahala meM le AI aura unake sAtha yatheSTa kAma bhogoM ko sevana karane lagI / vaha devI mAkandIputroM ke lie amRta jaise mIThe phala lAne lgii| eka vAra ratnadvIpa kI devI ko zakendra se Adeza milA ki vaha lavaNa samudra ko kUr3e-kacare se ikkIsa vAra sApha kare / devI ne mAkandIputroM ko bulAkara kahA-"mAkandIputro ! maiM indra ke mAdeza se lavaNa samudra ko sApha karane jA rahI huuN| jabataka mai vApisa na AU~ tabataka tuma isa mahala meM ArAma se rahanA, kahIM idhara-udhara mata jaanaa| yadi tuma isa bIca meM Utra jAo to apane dila bahalAva ke lie pUrva dizA ke vanakhaNDa meM cale jAnA / vahA~ sadA varSA aura zaradaRtue~ rahatI haiM aura vaha sthAna aneka latAmaNDapoM, vividha phala aura phUloM ke vRkSoM evaM puSkaraNI tAlAba Adi se suzobhita hai / vahA~ vividha pazu pakSI evaM mayUra ke nRtya dekhane ko mileMge / yadi tumhArA vahA~ bhI mana na lage to tuma uttara kI ora ke vanakhaNDa meM jA sakate ho| vahA~ sadA zarada aura hemanta Rtue~ rahatI haiM, vahAM tumheM aneka phala-phUlavATi- - kAe~ tathA vividha pakSo dRSTigocara hoMge / vahA~ aura bhI kaI manohara dRzya dikhAI deMge kadAcit vahA~ bhI merI yAda A jAye to tuma pazcima kI bhora ke vanakhaNDa meM cale jAnA / vahA~ sadA vasanta aura grISma Rtue~ rahatI hai, aura vahA~ tuma Ama, kesU, kanera, azoka bhAdi vRkSoM kA Ananda le sakoge / yadi vahA~ bhI tumhArA mana na lage to tuma vApisa mahala meM AjAnA, parantu yAda rakhanA, bhUlakara bhI dakSiNa dizA ke banakhaNDa meM na jAnA kAraNa usa vanakhaNDa me bhayaMkara viSadhara sarpa hai / usakI phUtkAra mAtra se hI manuSya kI mRtyu ho jAtI hai agara tuma vahA~ cale gaye to tuma jIte jI vApisa nahIM Asakoge" itanA kahakara devI apane kArya ke lie vahA~ se cldii|
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 Agama ke anamola ratna - devI ke cale Ane ke bAda mAkandIputra thor3I dera mahala meM rahane ke bAda pUrvadizA ke vanakhaNDa meM gye| vahA~ kucha samaya taka rahakara ve uttara ke vanakhaNDa meM gaye aura vahAM se ve pazcima ke vanakhaNDa meM pahu~ce / usake bAda mAkandIputroM ne socA ki devI ne hameM dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM jAne se kyoM manA kiyA hai / avazya hI isa meM koI na koI rahasya honA caahie| hamaloga kyoM na jAkara dekheM ki vahA~ kyA hai ? dakSiNa dizA ke vanakhaNDa ke rahasya kA patA lagAne ke lie donoM kumAroM ne nizcaya kiyaa| sAhasa baTora kara ve donoM kumAra dakSiNa dizA kI ora ravAnA hue / thor3I dUra calane para unheM bar3I asahya durgandha AI; unhoMne uttarIya vastra se apane mu~ha DhaMka liye aura bar3I kaThinatA se Age bddh'e| Age jAnepara unheM eka bar3A vadhasthala milA jahA~ haDDiyoM ke Dhera aura mRta puruSoM ke deha idhara udhara par3e hue dikhAI diye / vahA~ zUlIpara laTakA huA eka puruSa karuNa svara meM cIkha rahA thA / donoM bhAI Darate Darate usa puruSa ke pAsa pahuMce / use pUchAbhAI ! yaha vadhasthala kisakA hai ? tuma kauna ho ? kisalie yahA~ Aye the ? tumhArI yaha avasthA kisane kI ? puruSane apanA paricaya dete hue kahA---yaha ratnadvIpa kI devI kA vadhasthAna hai| mai kAkandI nagarI kA nivAsI azvoM kA vyApArI huuN| nAva meM ghor3e aura kImatI mAla bharakara maiM lavaNasamudra se paradeza jA rahA thA / itane meM samudra meM eka bar3A tUphAna AyA aura merI nAva samudrI parvata se TakarAkara cakanAcUra ho gaI / eka TUTe hue paTiye ke sahAre tairatA huA maiM ratnadvIpa meM Akara rahane lagA / vahA~ se ratna dvIpa kI devI mujhe apane mahala meM le gaI jahA~ maiM usake sAtha sukhabhoga bhogatA huA Ananda pUrvaka rahane lgaa| eka dina mujha se choTA sA aparAdha hogayA jisase kruddha hokara devI ne merI yaha durdazA kii|
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 473 puruSa ke mukha se hRdaya vidAraka karuNa kahAnI suna kara ve mAkadIputra atyanta bhayabhIta hogaye aura usase devo ke paMje se chUTakara jAne kA mArga pUchane lage / zUlI para laTake hue puruSa ne kahA-suno, pUrva canakhaNDa meM zailaka nAma kA eka azvarUpa dhArI yakSa rahatA hai| vaha pratyeka caturdazI, aSTamI, amAvasa aura pUrNimA ke dina bar3e jora jora se cillAkara kahatA hai-"mai kisakI rakSA karU~ ? kise pAra utArU~ ?" usa samaya tuma loga usake pAsa jAnA aura usakI pUjA arcanA karake usase vinaya pUrvaka prArthanA karanA-"he yakSa ! kRpAkara hamArI rakSA kara, hameM pAra utaar|" yaha sunakara mAkandI putra bar3e prasanna hue aura baDhI tIna gati se pUrva dizA ke vanakhaNDa meM jahA~ puSkaraNI vAva thI vahAM Aye aura puSkaraNI meM utara kara snAna kiyA / kamala puSpoM ko grahaNa kara ve zailaka yakSa ke yakSAyatana meM Aye aura bhakti pUrvaka pUjA karane lge| yakSa saMtuSTa hokara bolA-putro ! vara mAMgo / mAkandI putra vole-deva! hamArI ratnadvIpa kI devI se rakSA kro| hamAre prANa bcaabho| zailaka yakSa ne mAkandI 'putroM se kahA-putro, mai tumhArI rakSA kara sakatA hU~ kintu tumheM merI eka bAta mAnanI par3egI / vaha yaha ki jaba mai tumheM apanI pITha para baiThAkara calU~ to usa samaya ratnadvIpa kI devI tumheM nAnA prakAra ke hAva bhAva pradarzita kara lubhAne kA prayatna karegI, tathA bhayaMkara vikarAla rUpa banAkara tumheM DArAyegI dhamakAyegI, usa samaya tuma loga jarA bhI vicalita na honaa| yadi tumane asthira hokara jarA bhI moha bhAva se devI kI ora dekhA to mai usI kSaNa tumheM pITha para se utAra 'kara samudra meM pheka dUMgA aura devI tumhArA tatkAla vadha kara ddaalegii| yadi tuma dRr3ha rahe to mai tumheM devI ke jAla se avazya mukta kara duuNgaa| mAkandI putroM ne zailaka yaza kI vAta mAna lii| yakSa ne bhazva kA rUpa banAyA aura donoM ko apanI pITha para car3hAkara bar3e vega se campA kI 'ora cala diyA /
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna jaba devo vApasa AI to donoM mAkandIputroM ko mahala meM nahIM pAyA / taba vaha unheM khojane ke lie pUrva, pazcima aura uttara ke vanakhaNDa meM gaI vahA~ jaba ve na mile to vaha samajha gaI ki mAkandI putra mere hAtha se nikala bhAge haiM / usane avadhijJAna se dekhA ki donoM bhAI zailaka yakSa kI pITha para savAra hokara campA kI ora bhAge jA rahe haiM / usI kSaNa usane vikarAla aura bhayaMkara rUpa banAyA aura tIkSNa talavAra hAtha meM le bar3e vega se mAkandIputro ke pAsa AI aura atyanta kuddha vacanoM se bolane lagI- he mAkandIputro ! tuma loga mujhe chor3a kara kahA~ bhAge jA rahe ho yadi tumhe apanI jindagI priya hai to tuma mere sAtha vApasa lauTa calo anyathA isa tIkSNa talavAra se maiM tumhAre Tukar3e Tukar3e kara duuNgii| devI ke ina vacanoM kA mAkandIputra para kucha bhI asara nahIM huA unhoMne devI kI bhora mur3akara bhI nahIM dekhA / 474 jaba devI ne dekhA ki usake vacanoM kA koI asara nahIM ho rahA hai to usane dUsarI cAla calI / usane atyanta rUpavatI nArI kA rUpa banAyA | vividha zRGgAra kiye aura atyanta hAvabhAva se mAkandIputra ko lubhAne kA prayatna karane lgii| vaha atyanta karuNa aura vilApa bhare svara meM bolI- he prANanAtha ! Apaloga mere sAtha kisa prakAra ha~sate bolate the aura caupar3a Adi khela khelate the / udyAna meM ghUmate the aura ratikrIr3A karate the| kyA ye saba bAteM Apa loga bhUla gaye / Apane itanA niSThura hRdaya kyoM banA liyA hai ? maiM ApalogoM ke binA eka kSaNa bhI jIvita nahIM raha sakatI / devI ke prema bhare zabdoM kA asara jinarakSita para hone lgaa| yaha dekha, vaha usI ko lakSya kara kahane lagI- he jinarakSita 1tuma mujhe kitanA cAhate ho, tuma mujhe eka kSaNa bhI hRdaya se alaga nahIM rakhate the aba tumheM kyA ho gayA ? priyatama ! tuma mujhe akelI chor3akara kahA~ cale ? tuma itane nirdaya kaise ho gye| jinapAla to pahale bhI mujha se bheda bhAva rakhatA thA / vaha agara chor3akara jAtA hai to use
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 475 www jAne do kintu mujhe tuma niHsahAya banAkara mata jAo / agara tuma isa prakAra niSThura hokara cale gaye to maiM avazya hI prANa tyAga duuNgii| devI ke hRdayasparzI mIThe vacana sunakara jinarakSita kA hRdaya pighala gayA aura jyoMhI usane pyAra bhare netroM se usakI ora dekhA, tyAhI zailaka yakSa ne jhaTa se use apanI pITha ke Upara se samudra meM paTaka diyA aura devI ne lAla lAla AkheM nikAla kara usI kSaNa tIkSNa talavAra se usake Tukar3e Tukar3e kara ddaale| jinarakSita kA kAma tamAma karake vaha aTTahAsa karatI huI jinapAlita ke pAsa pahu~cI aura vividha hAvabhAva se use lubhAne lgii| usane jinapAlita ko apanI ora AkarSita karane ke aneka prayatna kiye kintu jinapAlita ne usako ora jarA bhI dhyAna nahIM diyA aura apane mana ko atyanta dRr3ha rkhaa| devI anta meM thaka kara calI gii| jinapAlita nirvighna kuzalatA pUrvaka campA pahu~ca gayA aura apane mAtA pitA se jA milA / usane ghara Akara saba bAteM apane kuTumviyoM ko kaha sunAI / jinapAlita ne bhagavAna mahAvIra kA upadeza sunakara pravrajyA grahaNa kii| aMgasUtroM kA adhyayana kiyaa| antima samaya meM mAsika anazana kara saudharmakalpa me deva vnaa| vahA~ se vaha mahAvideha kSetra meM siddha bnegaa| (1) skandhaka muni zrAvastI nagarI meM jitazatru nAma kA rAjA thA / usakI rAnI dhAriNI thI aura skaMdhaka nAma kA putra thaa| usakI bahana kA nAma puraMdarayazA thaa| vaha kumbhakArakDa nagara ke rAjA daMDakI ke sAtha vyAhI gaI thii| daNDakI rAjA kA pAlaka nAma kA maMtrI thaa| eka bAra bhagavAna munisuvratasvAmI kA upadeza suna skandhakumAra zrAvaka bnaa| kisI samaya pAlaka maMtrI zrAvastI AyA thA / skaMdhaka kumAra ke sAtha dhArmika carcA meM hAra gayA / isase pAlaka ko skandhaka ke prati roSa ho gayA /
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 Agama ke anamola ratna skandhakakumAra pAMca sau ke sAtha dIkSita ho bhagavAna munisuvrata ke sAtha rahane lgaa| vaha bahuta zIghra bahuzruta bana gyaa| eka bAra bhagavAna se apanI bahana puraMdarajasA ko darzana dene ke liye kubhakArakaDa nagara jAne kI AjJA maaNgii| bhagavAna ne kahAvahA~ maraNAMta kaSTa hogA ataH tuma na jAvo / skandhaka ne bhagavAna se pUchA-hama pAMca sau meM kauna ArAdhaka aura kauna virAdhaka hai ? bhagavAna ne kahA-tujhe chor3akara sabhI ArAdhaka haiN| skandhaka bhagavAna ko AjJA na hone para bhI pA~casau sAdhuoM ke sAtha kumbhakArakaDa nagara pahu~cA aura eka udyAna meM ThaharA / pAlaka -mantrI ko skandhaka muni ke Ane kA sAmAcAra milA / usane badalA -lene kA sundara avasara paayaa| apane guptacaroM dvArA usane udyAna meM pahale hI zastroM ko jamIna meM gar3avA diyA thaa| pAlaka rAjA ke pAsa pahu~cA aura bolA-svAmI ! skandhaka pAMcasau subhaToM ke sAtha sAdhuveza meM ApakI hatyA karane aura Apake rAjya para adhikAra karane AyA hai| unhoMne bagIce meM jamIna ke bhItara zastra gAr3akara rakhe haiN| rAjA ne gupta rUpa se patA lagAyA to udyAna meM sacamuca zastra mila gaye / rAjA ko maMtro kI bAta para vizvAsa ho gayA / vaha atyanta kruddha huA aura usane pAMca -sau sAdhuoM ko pAlaka ko saupa diyA aura kahA ki tuma ina sAdhuoM ko icchAnusAra daNDa de sakate ho| pAlaka mantrI ne sabhI sAdhuoM ko ghAnI meM pilavA diyaa| kevala eka choTA sAdhu bacA to skandhaka ne pAlaka se kahA-"mere sAmane ise mata pIlo / pahale mujhe pola DAlo / " skandhaka kI bAta pAlaka ne nahIM mAnI aura use unake sAmane pAnI meM pIla diyA / skandhaka ko pAlaka kI isa karatA para bar3A krodha AyA aura usane nidAna kiyA ki 'maiM marane ke bAda isa nagara kA rAjA sahita "vinAza kruuN|' skandhaka bhI pIla diyA gyaa| skandhaka bharakara anikumAra 'deva banA / puraMdarayazA ko java bhAI ke pAnI meM pIle jAne ke samAcAra mile to vaha sAdhvI bana gaI / ska dhaka agnikumAra ne rAjA sahita
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 477 nagara ko bhasma kara diyA / 499 muniyoM ne samatA bhAva se mokSa prApta kiyA / (2) skandhakamuni zrAvastI nagarI meM kanakaketu nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma malayasundarI aura putra kA nAma skandhaka kumAra tathA putrI kA nAma sunandA thA / sunandA kA vivAha kAMcInagara ke rAjA puruSasiMha ke sAtha humA thaa| skandhaka kumAra apane guNoM se rAjA prajA aura kuTumvIjanoM ko atyanta priya thaa| eka samaya vijayasena nAma ke AcArya kA Agamana huA / unakA upadeza sunakara skandhakakumAra ko vairAgya utpanna ho gyaa| usane apane mAtA pitA kI AjJA prApta kara AcArya ke pAsa dIkSA le lii| 'mere saMyamI putra ko koI kaSTa na de isa uddezya se rAjA ne aneka subhaToM ko gupta rUpa se usake sAtha kara diyA / ' skandhakamuni guru ke pAsa rahakara zAstra kA adhyayana karane lage / ye bar3e medhAvI the ataH alpa samaya meM hI gItArtha ho gaye / guru kI AjJA prApta kara bhava ye ekAkI vicarane lge| vihAra karate hue ve kAMcIpura nagara padhAre / vahA~ inakI vahana rahatI thii| dina ke tRtIya pahara meM muni AhAra ke liye nikle| ve paribhramaNa karate karate rAjamahala ke pAsa se jA rahe the| usa samaya mahArAnI 'sunandA' aura mahArAja 'puruSasiMha ' gavAkSa meM baiThe hue nagara nirIkSaNa kara rahe the / mahArAnI sunandA kI dRSTi AhAra ke liye paribhramaNa karate. skandhaka muni para par3I / muni ko dekhakara vaha socane lagI-"merA bhAI bhI isI prakAra itane uSNa tApa meM bhikSA ke lie ghara ghara paribhramaNa karatA hogaa|" isa vicAra se vaha animeSa dRSTi se muni kI ora dekhane lgii| tapa se muni kA zarIra kRza ho gayA thaa| ataH sunandA apane bhAI ko na pahacAna sakI / vaha muni ko dekhate
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ - Agama ke anamola ratna dekhate apane bhAI kI yAda meM ro pdd'ii| rAnI ko rotA dekha rAjA ne vA mAra kI ora dekhA to unakI dRSTi muni para par3I / rAjA saMzayagrasta ho gayA / vaha socane lagA--"yaha bhikSuka avazya merI rAnI kA pUrva premI hogA / isIliye rAnI ise dekha kara ro rahI hai| rAjA usI kSaNa kucha bahAnA banAkara vahA~ se uThA aura apane mahala meM bhAkara apane cANDAloM ko bulavAyA aura kahA ki "isa bhikSuka kI er3I se coTI taka kI khAla utAra kara mAra DAlo / " rAjAjJA ko pAkara cANDAla muni ke pAsa Aye aura unheM pakar3a kara vadha bhUmi meM le gaye / vahA~ rAjAjJA sunAkara unhone tIkSNa zastroM se muni ke zarIra kI camar3I utAranI zurU kI / muni isa maraNAnta saMkaTa meM bhI atyanta dhairya dhAraNa kiye hue the| ve zarIra aura AtmA kI bhinnatA kA vicAra karate hue samatA rasa kA pAna karane lage / apUrva kSamA aura dhairya ke kAraNa muni ne samasta karma khapA DAle / ve anta meM siddha buddha aura mukta gaye / muni ko mArakara cANDAla vahA~ se cale gaye / usa samaya muni ke rakta se sanI huI mukhavastrikA ko mAMsa samajha kara cIla uThAkara le gaI / adhika bhAra hone se vaha rAnI ke mahala kI agAsI para cIla kI coMca se gira par3I / rAnI rakta se sanI mukhavastrikA ko dekhakara vicAra meM par3a gii| usane socA avazya hI Aja muni kI hatyA kisI ne kI hai / talAza karane para patA calA ki usake bhAI skandhaka ko rAjA ne camar3I utaravA kara mAra DAlA hai / vaha bhAI kI mRtyu se duHkhI huii| rAjA ko bhI jaba patA calA ki "maine jisa muni kI hatyA karavAI hai vaha merA sAlA hI thA to rAjA ko bhI apane duSkRtya kA atyanta kheda huA / " eka bAra koI jJAnI munirAja kAMcInagara aaye| rAjA aura rAnI muni darzana ke lie gaye / muni kA pravacana sunane ke bAda rAjA ne kahA-bhagavan ! mere dvArA kisa pApa ke udaya se muni hatyA huI hai ?
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 479 muni ne rAjA kA pUrva bhava sunAte hue kahA-rAjan! Aja se hajAra bhava pUrva skandhakakumAra rAjakumAra the / ve eka vAra ghUmate hue eka kue~ ke kinAre para baiThe / usa samaya rAjakumAra ne kAcare kA phala lekara use atyanta kuzalatA pUrvaka akhaNDa chAla rakha andara kA zeSa kAda liyA thA / vaha kAcare kA phala tumhArA hI jIva thA / kAcare ko chIlakara jo rAjakumAra ko prasannatA huI usI se usane nikAcita karma kA bandhana kiyA / usI ke parimANa svarUpa tumane apane vaira kA badalA isa rUpa meM liyA / apane pUrvabhava ke vRttAnta ko sunakara rAjA ko bhairAgya utpanna ho gayA usane apane ko putra rAjya dekara rAnI sunandA ke sAtha dIkSA dhAraNa kara lI aura Atma kalyANa kiyA / muni ke sAtha rahane vAle guptacaroM ko jara muni ke khAla utAra kara mAre jAne kA samAcAra milA to ve bar3e duHkhI hue aura vilApa karate hue kAcIpura pahu~ce / unhoMne muni ke mAre jAne kA samAcAra rAjA ko sunAyA / muni ke marane kA vRttAnta suna usake mAtA pitA ko bar3A dukha hubhaa| unhoMne bhI saMsAra ko bhasAra samajha kara dIkSA lI ko aura AtmakalyANa kiyA / muni AIkakumAra ___ Ardrapura nagara meM Ardra nAma kA rAjA rAjya karatA thA usakI rAnI kA nAma ArdrA thA / usake Ardraka nAma kA putra thaa| eka bAra rAjagRhake rAjA zreNika ne vyApAriyoM ke sAtha AI rAjA ko maitrI sUcaka upahAra bhejA / upahAra ko dekha bhAIka kumAra ne bhI rAjA zreNika ke putra abhaya kumAra ko eka patra aura bahumUlya upahAra mejaa| abhayakumAra ne bhI pratyuttara meM jaina muniyoM kI veSabhUSA kA upahAra bhejA / muniyoM ko veSabhUSA dekhakara ArdrakumAra ko apane pUrvabhava kA smaraNa ho AyA /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna usane pUrvabhava ko dekhA-'maiM pUrvabhava meM vasantapura nagara meM sAmAyika nAmaka prahastha thA / merI patnI kA nAma bandhumatI thA / hama donoM ne dIkSA lI / alaga alaga vihAra kiyA / punaH eka dina hama donoM eka hI nagara meM Aye / bhikSA ke samaya paribhramaNa karate hue mujhe sAdhvI vandhumatI dikhAI dii| mere mana meM usake prati AsakibhAva jAgRta huA / yaha bandhumatI ko mAlUma ho gyaa| usane apane saMyama kI rakSA karate hue saMthArA kara deha tyAga diyA / vaha marakara AThaveM devaloka meM gaI / jaba mujhe mAlama huA to maiMne bhI bhakta pratyAkhyAna kara samAdhi pUrvaka deha chor3A aura marakara deva banA / devalokase cyuta hokara maiM Ardra rAjA kA putra banA huuN| merI patnI. vandhumatI vasantapura ke zreSThI kI zrImatI nAma kI putrI banI hai|' isa prakAra pUrvabhava kA vRttAnta jAna usane pravrajyA lene kA nizcaya kiyA / pitA se AjJA maaNgii| pitA ne jaba AjJA na dI to vaha cupacApa muniveSa pahanakara nikala gayA / rAjA ko jaba isa bAta kA patA calA to usane usakI surakSA ke liye pAMcasau subhaToM: ko bheja diyA / ve subhaTa gupta veza meM bhAIka muni ke sAtha sAtha ghUmane lge| ___AIka muni calate calate basantapura Aye aura eka yakSamandira meM dhyAna karane lge| usa avasara para zrImatI apanI saheliyoM ke ke sAtha yakSamandira meM AI aura khela khelane lagI / khela khelate khelate zrImatI ne Ardrakamuni ko thambhA samajhakara pakar3a liyA / aba use sthaMbha ke. sthAna para puruSa hone kA patA lagA to usane sacamuca hI isI puruSa ke sAtha vivAha karane kA nizcaya kiyA / zreSThI ke samajhAne para Ardraka kumAra kanyA ke sAtha vivAha kara vahIM rahane lage / bAraha varSa rahane ke bAda punaH -pravajyA lene ke liye- cala par3e kintu putrasneha ne unheM punaH bAraha varSa roka diyA / isa prakAra
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 481 24 varSa gRhastha jIvana meM rahane ke bAda puna: dIkSA ke liye rAjagRha phuNce| mArga meM pAMcasau subhaTa bhI Akara mila gaye AIka ne unheM bhI pratrajita kara liyA / rAjagRha pahu~cane ke bAda vahAM ke anya matAvalambI dharmAcAryoM se carcA kii|buddh se bhI carcA kii| usane saba ko uttara dekara cupa kara diyA / java AIka kumAra bhagavAna ke samavazaraNa meM jA rahe the taba mArga meM eka unmatta hAthI milA / AIkakumAra ke teja se vaha zAnta ho gayA / java isa ghaTanA kA patA rAjA zreNika ko calA to vaha bhI bhAIka muni ke pAsa AyA aura vandanA kara unake tapa teja kI prazaMsA kii| AIka muni apane pAMcasau sAthiyoM ke sAtha bhagavAna ke pAsa bhAye aura vidhipUrvaka cAritra grahaNa kara Atma sAdhanA karane lage / antataH inhoMne kevalajJAna prApta kara mokSa prApta kiyA / kapila muni kozAvI nagarI meM jitazatru nAma kA rAjA rAjya karatA thA / kAzyapa brAhmaNa usakA purohita thA / vaha caturdaza vidyAoM meM pAraMgata thA / rAjA usakA sammAna karatA thA / purohita kI patnI kA nAma yazA thaa| usake eka putra huA, jisakA nAma kapila rakhA / kapila jaba choTA thA to usakA pitA paraloka sidhAra gayA / kAzyapa kA pada kisI anya brAhmaNa ko mila gayA / jaba yaha brAhmaNa ghor3e para baiTha kara chatra lagAkara apane naukaroM cAkaroM ke sAtha nikalatA to kapila kI mAM yazA ko bar3hA duHkha lagatA aura vaha apane bIte hue dinoM kI yAda kara rone lgtii| kapila pUchatA to vaha kahatI, "beTA! kabhI tere pitA bhI isI taraha ghor3e para savAra ho kara jAte the| usa samaya maiM garva se phUlI nahIM samAtI thii|" kapila ne kahA, "mAM, kyA maiM apane pitA kI padavI ko nahIM pA sakatA ?" usakI mAM ne kahA-"beTA, tU avazya usa padanI ko pA sakatA hai, parantu
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' Agama ke anamola ratna tUM par3hA likhA nahIM hai / " kapila ne kahA, "mAM maiM aba avazya pahU~gA / " yazA meM kahA-'putra ! yahA~ to yaha nayA purohita hama se IyA karatA hai isaliye vaha tujhe par3hane nahIM degA / yadi tU par3hanA hI cAhatA hai to zrAvastI jA / vahA~ tere pitA ke mitra indradatta upAdhyAya rahate haiM, ve tujhe avazya par3hA deNge|" ____mAM kI preraNA se kapila zrAvastI gayA / vahA~ indradatta upAdhyAya ke ghara pahu~cA / apanA paricaya dekara kapila ne upAdhyAya indradatta ko praNAma kiyA aura par3hane kI icchA vyakta kii| paNDita ,, indradatta ne apane mitra putra se mila kara bar3I prasannatA prakaTa kI, aura use par3hane kI svIkRti dii| indradatta ne zAlibhadra nAmaka eka dhanI ke ghara usake bhojana kI cyavasthA kara dI / zAlibhadra ke ghara kI eka dAsI kapila kI dekharekha karatI thii| dhIre dhIre donoM meM prema ho gayA / usake sAtha bhoga bhogate usa dAsI ko garbha raha gayA / kapila aba par3hanA likhanA bhUla gayA / aba usake sAmane AjIvikA kA saba se bar3A prazna upasthita huA / jyoM jyoM samaya bItatA tyo tyo dAsI kA prasava kAla samIpa AtA jAtA thaa| eka dina dAsI ne kahA-"kapila ! aba merA prasa: vakAla samIpa A rahA hai kucha dhana kI vyavasthA karo / kapila ne kahA-"mai dhana kahA~ se lAU~ ?" dAsI ne kahA-"yahA~ ke rAjA ko jo prAtaH prathama ArzIvAda detA hai use vaha do mAse sonA detA hai| yadi tuma vahA~ jA sako to tumheM bhI do mAse sonA mila sakatA hai| yaha bAta kapila kI samajha meM A gii|" dUsare dina kapila AdhI rAta ko hI uThA aura rAjA ko AzIrvAda dene cala par3A / mArga meM kotavAla ne cora samajha kara use pakar3a liyaa| prAtaH rAjA kI sabhA meM use upasthita kiyA / kapila ne saba bAteM saca saca kaha dI / kapila kI satyavAditA para rAjA bar3A prasanna hubhA aura bolA-'kapila ! tuma jo cAho, mujhase mAMgalo !" maiM tuma para atyanta saMtuSTa huA huuN|'
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola sta kapila ne kahA-"rAjan ! mujhe socane ke liye kucha samaya do|" kapila azoka vATikA meM AyA aura eka zilA khaNDa para baiTha kara vicAra karane lagA / usane socA-"kyA mAyU~ ? do mAse sone se kyA hogA ? yaha to kapar3e gahane banAne ke liye bhI kAphI nahIM hai ataeva mai kyoM na sau mohareM mAMgUM ?" phira socA ki-"yaha makAna mAdi banAne ke liye kAphI nahIM hogA, ataeva kyoM na hajAra mohareM mAyU~ ?" aisA vicAra karate karate vaha lAkha se karor3a para karor3a se rAjA ke samasta rAjya para pahu~ca gayA / acAnaka vRkSa kA eka jIrNa pattA usake sAmane girA / patte para dRSTi DAlate hI kapila ke vicAroM ko dizA badala gaI / patra kI jIrNa avasthA dekha kara use sArA saMsAra jIrNa aura vinAza zIla lagane lagA / vaha socane lagA-"yaha bhI khUba rahA ! do mAse sone se mai kahA~ pahu~ca gayA aura phira bhI - santoSa nhiiN| isa prakAra vicAra karate karate kapila ko jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA / ' muni vanakara vaha rAjA ke pAsa upasthita humaa| muniveza meM kapila ko dekha kara rAjA ne pUchA"kapila tumane yaha kyA kiyA ?" muni kapila ne kahA-"rAjan ! jahA lAho tahA loho, lAhA loho vivaDhaI / do mAsa kayaM kajja kor3ie vi na nidviyaM // he rAjan ! kyA kahU~-jaise jaise lAbha hotA hai vaise vaise lobha car3hatA jAtA hai, jaise mai do mAse sone kI icchA se AyA, kintu vaha merI icchA Aja karor3a sonaiyo se bhI zAnta nahIM huI / inhIM saba vicAroM se tRSNA kA parityAga kara saMyamI bana gayA huuN|" . rAjA ne sayamI kapila ko bahuta smajhAyA use rAjya kA lobha diyA kintu kapila moha mamatA kA parityAga kara vahAM se cala diye|
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 Agama ke anamola ratna NA * cha mahine kI kaThora sAdhanA ke bAda kapila muni ne kevalajJAna prApta kara liyA / ve svayaM buddha kevalI bane / eka vAra zrAvastI ke antarAla meM basane vAle 500 coroM ko pratibodha dene ke lie unhoMne corapallI kI ora vihAra kara diyA / ve cora-pallI meM pahu~ce / coroM ne kapila kevalI ko ghera liyA aura unheM trAsa pahu~cAne lage / coroM ke saradAra kA nAma balabhadra thA / usane kapila kevalI se kahA-"kyA tuma nAcanA jAnate ho ?"kapila ne kahA-"nRtya to hama nahIM karate / ' "to gIta gAnA jAnate ho?' valabhadra ne pUchA / kapila muni ne kahA-"hA~ / coroM ne kahA-"to gAo" / coroM ko pratibodha dene ke liye muni uttarAdhyayana sUtra ke bhAThaveM adhyayana ko drupada rAga meM gAne lage / gAthAoM ke bhAvoM ko suna kara 500 coroM ko vairAgya utpanna ho gayA / ina coroM ne kapila kevalI se dIkSA grahaNa kI aura kevalajJAna prApta kara mokSa meM gaye / kapila kevalI ne bhI nirvANa prApta kiyA / cAra pratyeka buddha 1. namirAjarSi mAlavadeza meM sudarzana nAma kA nagara thaa| vahA~ maNiratha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake laghubhrAtA kA nAma yugavAhu thA / vaha yuvarAja pada se vibhUSita thA / yugavAhu kI patnI kA nAma madanarekhA thA / vaha anupama sundarI thI aura jinadharma meM atyanta zraddhAzIla thii| usake candayaza nAma kA eka putra thaa| eka bAra usane candrakA svapna dekhA / svapna dekhakara vaha jAgRta huI / usane pati se svapna kA phala puuchaa| pati ne kahA-"priye ! tuma candramA ke samAna divya prabhA vAle putra ko janma dogI / " yuvarAjJI garbhavatI huI / vaha apane garbha kA prayatnapUrvaka pAlana karane lagI /
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna eka samaya madanarekhA mahala ke chata para khar3I khar3I nagara ke dRzya dekha rahI thii| usa samaya mahArAja maNiratha usI mArga se jA rahe the / acAnaka unakI dRSTi mahala para khar3I madanarekhA para pdd'ii| usake anupama sauMdarya ko dekhakara ce mugdha ho gye| vaha apane mahala meM AyA aura madanarekhA ko apanI bhAryA banAne kI yukti socane lgaa| vaha rAta dina isI udher3abuna meM rahatA ki kisa prakAra isa parama sundarI ko phasAU~ aura apanI kAmanA ko pUrNa karU~ / apane uddezya kI siddhi ke liye usane madanarekhA kI pradhAna dAsI ke sAtha apanA samparka sthApita kiyA / use bhI lAlaca meM phaeNmA liyA / bhava vaha pratidina mUlyavAna cIjeM dAsI ke sAtha madanarekhA ko bhejane lgaa| madanarekhA bhI apane jeTha ke upahAra ko pavitra bhAvanA se lene lgii| ___ eka dina upahAra ke sAtha rAjA maNiratha ne madanarekhA ko prema 'patra diyA / prema patra par3hate hI rAjA ke dvArA pratidina bheje jAne vAle upahAra kA rahasya usakI samajha meM AyA / usane kruddha hokara patra phADa diyA aura dAsI ko apamAnita kara kahA-"duSTe 1 bhava se tU mere mahala meM pAMva taka mata rakhanA aura apane rAjA se jAkara kaha denA ki javataka madanarekhA jIvita hai tavataka tumhArI nIca kAmanA "pUrI nahIM ho sktii|" apamAnita dAsI ne maNiratha ko sArI bAteM bhAkara kaha dii| maNiratha ne socA--jabataka yugavAhu joSita rahegA tabataka madanarekhA merI nahIM ho sakatI / vaha yugavAhu ko mArane kA upAya socane lagA / eka dina yugabAhu yuddha se lauTakara vasantotsava ke avasara para madanarekhA ke sAtha vanakrIr3A karane gayA / (rAtri ho jAne se usane vana hI meM apanA DerA DAla diyA / maNiraya ko jaba isa bAta kA patA calA to vaha ardharAtri meM nagotalavAra lekara yugabAhu ke tambU meM ghusa gayA / usane usI kSaNa sote hue yugavAhu para talavAra
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 Agama ke anamola ratna mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmma : se prahAra kara diyA / koI dekha na le isa bhaya se ghabarAkara vaha vahA~ se bhaagaa| bhAgate hue usa kA paira eka viSadhara sarpa para pdd'aa| sarpa ne use Dasa liyA aura vaha tatkAla bhara gayA / bharakara vaha' naraka meM paidA huA / idhara madanarekhA apane pati ko ghAyala dekha kara aura mRtyu samIpa jAnakara unheM dharma kA zaraNa dene lagI / cAra prakAra kA AhAra aura aThAraha prakAra ke pApa sthAna kA tyAga karavAyA / isa prakAra AhAra tathA aTAraha pApoM kA tyAga kara samAdhipUrvaka yugabAhu ne deha chor3A aura mara kara vaha devaloka meM deva banA / / madanarekhA ne socA-"yadi maiM vApasa apane mahala calI jAU~gI to maNiratha jabarana mujhe apanI rAnI banAyegA / yaha socakara vaha vana kI ora cala par3I / calate calate eka aTavI meM phuNcii| usane vahIM putra ko janma diyA / apane pati ke nAma kI mudrA navajAta zizu ke hAtha meM pahanAkara use eka vRkSa kI zAkhA meM jholI para laTako diyA aura vaha zarIra zuddhi ke liye samIpa ke tAlAba para calI gaI / vahA~ eka unmatta hAthI ne use saMr3ha meM pakar3a kara AkAza meM uchAla diyaa| usI samaya maNiprabha nAma kA vidyAdhara AkAza meM jA rahA thaa| usane use jhela diyA aura vimAna meM baiThA liyA / madanarekhA ne vidyAdhara se pUchA--"Apa kauna haiM ? aura vidhara jA rahe haiM ?" vidyAdhara ne kahA"merA nAma maNiprabha hai| mai apane pitA ke darzana ke lie jA rahA thA kintu mArga meM hI tuma jaipI sundarI mila gaI aba vApasa nagara jAU~gA / " madanarekhA ne kahA-'maNiprabha ! maiM bhI muni darzana karanA cAhatI huuN| Apai mujhe vahA~ le cale / " madanarekhA kI icchA ke vaza ho maNiprabha muni darzana ke liye calA / muni ke pAsa jAkara una donoM ne vandanA kI / muni ne madanarekhA ke prati maNiprabha ke bhAva ko jAna liyA / muni ne maNiprabhaM ko upadeza denA prArambha kiyA / "
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 487 usa samaya AkAza meM sahasA divya prakAza huaa| eka devatA muni ke pAsa AyA / usane prathama madanarekhA ko vandana kiyA aura usake bAda muni ko| yaha dekha maNiprabha ne muni se pUchA- bhagavan ! isa deva ne prathama madanarekhA ko kyoM praNAma kiyA ?" muni ne kahA"maNiprabha ! yaha deva madanarekhA kA pati hai / madanarekhA ke vAraNa hI yaha deva banA hai|" muni ne madanarekhA kA sArA paricaya diyaa| madanarekhA kI jIvanI sunakara maNiprabha bar3A prabhAvita huaa| usane satI ko praNAma kiyA aura kahA--"devI ! mujhe kSamA kro| sacamuca tuma dhanya ho|" - usa samaya madanarekhA ne muni se pUchA- "munivara ! mere putra kA kyA huA / " muni ne kahA-"devI ! tumhAre putra ko mithilA kA rAjA padmaratha le gayA hai / vaha use putravat pAla rahA hai / " muni ko vandana kara maNiprama ghara jAne lagA taba madanarekhA ne maNiprabha se kahA--"bhAI ! agara Apa ThIka samajho to mujhe mithilA pahu~cA do|" maNiprabha ne madanarekhA ko mithilA pahu~cA diyA / mithilA meM pahu~cane ke bAda madanarekhA ne 'dRDhavatA' sAdhvI ke pAsa dIkSA grahaNa kara lii| aura dharmadhyAna meM apanA samaya bitAne lgii| idhara maNiratha kI mRtyu ke bAda candrayaza nyAya nIti se rAjya kA saMcAlana karane lgaa| mithilA ke rAjA padmaratha ke ghara jaba se bAlaka AyA taba se usake puNya prabhAva se padmaratha ke zatru namra hokara usako Akara namane lage / padmaratha ne yaha saba prabhAva bAlaka kA samajha kara usa bAlaka kA nAma 'nami' aisA rakha diyaa| nami bar3e buddhimAna the / unhoMne alpakAla meM hI saba phalAe~ sIkhalI / ve bar3e vicAraka evaM tatvajJa bane / padmaratha ne saba prakAra se nami ko yogya mAnakara use rAjya saupa diyA ora svayaM vidvAn AcArya ke pAsa dIkSita ho gye|
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 Agama ke anamola ratnammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm nami bar3I yogyatA se rAjya kA saMcAlana karane lge| mithilApati nami aura avantI pati candrayaza yadyapi donoM sage bhAI the, kintu yaha bAta ve donoM nahIM jAnate the / donoM meM rAjakAraNa ko lekara vaimanasya cala rahA thaa| ghI kA eka chIMTA jaise agni ko bhar3akA detA hai vaise hI ina donoM rAjAoM ke vIca choTe se kAraNa se jvAlA mukhI phaTa uThatA thA / eka dina aisA huA ki mithilApati nami kA hAthI unmatta hokara bhAgatA bhAgatA avantI kI sImA meM pahuMca gayA / avantI ke rAjA ne use yuti se pakar3a kara apane pAsa rakha liyaa| mithilApati ne hAthI vApasa sauMpa dene ke lie dUta dvArA saMdezA bhejA kintu vinA yuddha ke hAthI ko sauMpa dene meM avaMtirAja candrayaza ko apamAna mahasUsa huA / yuddha ke liye itanA sA nimitta kAphI thaa| avantI aura mithilA kI senA yuddha ke liye Amane sAmane khar3I hogaI / merI aura zaMkha ke nAda se raNabhUmi garaja uThI / avantIpati candrayaza aura mithilApati namirAja bhI senA ke Age khar3e the| yuddha ke AraMbha kI aba mAtra ghar3iyA~ hI bAkI thiiN| itane meM eka sAdhvI bar3I tejI ke sAtha calatI huI AyI aura donoM rAjAoM kI senA ke bIca khar3I hogaI / raNa bhUmi ke bIca sAdhvI ko dekhakara sabhI Azcarya cakita ho gye| raNa bhUmi ke bIca sAdhvI garaja kara bolI-'beTA candrayaza ? jarA nIce A aura yaha yuddha kisake bIca ho rahA hai ise jAnale / tU nami se do varSa bar3A hai isaliye tujhase maiM pahale Agraha karatI huuN|" / "namirAja ! tU bhI jarA nIce A / " sAdhvI kA Adeza pAkara namirAja tathA candrayaza donoM hAthiyoM se nIce utara kara sAdhvI ke pAsa Akara khar3e ho gye| sAdhvI ne vAtsalya bharI dRSTi se donoM ko nihArA / donoM putroM ko sAmane dekha sAdhvI bolI-"tuma donoM sage bhAI ho| tumhArI mA~ eka hI hai| tuma donoM kI mAtA Aja tumhAre sAmane khar3I hai / " madanarekhA sAdhvI ne apanA sArA itihAsa atha se
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 489 iti taka kaha sunAyA aura kahA-"avantIpati candrayaza aura mithilA 'pati nami eka hI mAtA kI santAna hone ke nAte parassara bhrAtRbhAva se AliGgana kareM, merI yahI icchA hai / " itanA kahakara sAdhvI madana, rekhA vahA~ se upAzraya kI ora cala pdd'ii| donoM putra usakI ora TakaTakI lagAye dekhate rahe / yuddha banda hubhA / sainika bikhare aura namirAja ne candrayaza ke sAtha jIvana meM pahalIvAra avantI meM praveza kiyA / bhavantI aura mithilA ke voca bhISaNa rUpa se garajate hue virodha kA sAgara sUkha gayA aura donoM rAjya sauhArda ke bandhana meM baiMca ge| donoM rAjya eka ho ge| candrayaza ne nami ko apanA sArA rAjya de diyA aura saMsAra ke samasta sneha-bandhanoM ko tor3a ve sAdhu bana gaye / nami ne bhI avantI kA rAja sabhAla liyaa| namirAja jitanA yuddhavIra thA utanA hI zRGgArapriya thA / kabhI to vaha senA kA saMcAlana karatA aura kabhI 700 ramaNiyoM ke bIca udyAna ke kuMja meM rasapramatta mRga kI bhA~ti par3A rahatA thaa| isake sivAya jIvana ke anya Ananda aura ullAsa se vaha vilakula anabhijJa thA / itanA hote hue bhI usake pravala pratApa ne Asa-pAsa ke choTemoTe sAmantoM aura pratispardhiyoM ko niSprabha banA diyA / namirAja koI mahAna samrATa hone ke liye paidA huA hai, isa prakAra usakI kIrtikathA dUra-dUra dezoM meM phaila gaI thii| ___rAga aura vairAgya ke bIca sagI bahanoM ke samAna sambandha hotA hai, isa bAta ko samaya bItane para namirAja ne apane jIvana meM pratyakSa kara ke dikhA diyA mahArAja nami kI sAtasau rAniyoM thI / unake nUpuroM se sArA mahala jhaMkRta thA / eka vAra namirAja ke deha meM dAhajvara utpanna ho
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna gayA / vaidyoMne aneka upAya kiye kintu nami kI dAha-pIr3A zAnta nahIM huI / anta meM kisI anubhavI vaidya ne kahA ki bAvanA gozIrSa candana kA lepa karane se yaha jvara zAnta hogA / rAniyA~ usI samaya candana ghisane lgiiN| rAniyoM ke hAtha meM pahanI huI cUr3iyoM kI AvAja se namirAja kI vyathA aura bhI bar3ha gaI / unhoMne mantrI ko bulAkara kahA-"cUr3iyoM kI AvAja se merI vyathA bar3ha rahI hai ! ise banda karo / " rAniyA~ catura thii| ve saba kI saba pati kI zAnti ke liye hI candana ghisa rahI thiiN| unhoMne usI kSaNa saubhAgya ke cihna rUpa eka-eka rakha kara zeSa tamAma cUr3iyA~ utAra diiN| ve punaH candana ghisane lagIM vintu sAre mahala meM nIrava zAnti chA gaI / sahasA zAnti chA jAne se thor3I dera ke bAda namirAja ne mantrI se pUchA- "kyA candana ghisA jA cukA ?" mantrI ne kahA-"nahIM mahArAja ! ghisA jA rahA hai / " namirAja ne prazna kiyA-"to aba unakA zabda kyoM nahIM hotA hai ?" mantrI ne sthiti ko spaSTa karate hue kahA-"mahArAja ! saubhAgya sUcaka eka-eka cUr3I ko hAtha meM rakhakara zeSa tamAma cUr3iyoM ko rogiyoM ne nikAla diyA hai / aba akelI cUr3I khanake to kisake sAtha khnke|" isa bAta ko sunate hI namirAja kA suSupta mAnasa jAga uThA / ve socane lage- "jahA~ anektva hai vahIM kolAhala aura azAnti hai| ekatva meM hI saccI zAnti aura Ananda hai / " yaha socate-socate unhe jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA / apane pUrva janma kA nirIkSaNa karane ke bAda namirAja kA mAnasa vairAgya raMga meM raMga gayA / aba unheM ramaNiyoM kI nupUra jhaMkAra aura kaMkaNa dhvani kA~Te kI taraha cubhane lagI / zAnti prApti ke liye samasta bAhya bandhanoM kA tyAga kara ekAkI vicarane kI unheM tIvra icchA jAgRta huI / vyAdhi zAnta hote hI ve yogirAja rAjapATa evaM bilakhatI huI rAniyoM ke sneha bandhana ko tor3akara, muni banakara ekAkI vicarane lge|
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna __usa samaya indra vRddha brAhmaNa ke rUpa meM namirAja ke tyAga kIkasauTI karane, unake pAsa AyA aura unase kahane lagA ___ "he namirAja ! Aja mithilA ke mahaloM aura gharoM meM kolAhala se bhare hue ye dAruNa zabda kyoM sunAI dete haiM ?" nami ne kahA-"vipra ! mithilA nagarI ke udyAna meM patra puSpa aura phaloM se yukta zItala chAyA vAlA bahuta se prANiyoM kA Azraya dAtA aura manako prasanna karane vAlA manorama vRkSa sahasA ukhar3a jAne se ye pakSIgaNa duHkhI, azaraNa aura pIr3ita hokara AnaMda kara rahe haiN|" "he narAdhipa ! yaha bhAga aura vAyu Apake anta.pura ko jalA rahI hai Apa usa ora kyoM nahIM dekhate ?" "he vipra / maiM sukha pUrvaka sotA hU~ aura sukha pUrvaka rahatA huuN| merA aba isa nagarI ke sAtha- kiMcit bhI sambaMdha nahIM hai / mithilA ke jalane se merA kucha bhI nahIM jltaa|" jisa bhikSu ne putra kalatrAdi kA sambandha tor3a diyA hai aura jo saba vyApAra se rahita hai usako saMsAra kA koI bhI padArtha priya yA apriya nahIM hai| __samasta bandhanoM se mukta hokara ekatvabhAva meM rahane vAle anagAra muni ko nizcaya meM hI bahuna sukha hai| "namirAja ! kile, daravAje, morce, khAI, zatanI Adi nagararakSA ke sAdhana banavAkara phira Apa dIkSA leN|" "he vipra ! zraddhA rUpa nagara kI surakSA ke liye maine kSamA rUpI koTa, tapa aura saMvara rUpI bhargalA aura trigupti rUpa khAI vanAlI hai| jisase durjaya karmarUpI zatru kA kucha bhI basa cala nahIM sktaa|" "maine parAkrama rUpI dhanuSa kI IryAsamiti rUpa Doro banAkara dhairya rUpI ketana se satya ke dvArA use bAMdha diyA hai|"
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna "usa dhanuSa para tapa rUpI bANa car3hAkara karma rUpI kavaca kA -bhedana karatA huuN| isa prakAra ke saMgrAma se nivRtta hokara muni bhavazramaNa se mukta ho jAte haiN|" "he kSatriya ! mahala tathA aneka prakAra ke ghara tathA krIr3AsthaloM kA nirmANa karavA kara phira muni baneM / " "he vipra ? jisake hRdaya meM saMzaya haiM, vahI mArga meM ghara banAtA hai, kintu buddhimAn to vahI hai, jo icchita sthAna meM pahu~ca kara zAzvata ghara banAtA hai|" "he kSatriya ! DAkuoM, prANa haranevAloM, gAMTha kataroM aura coroM ko vaza meM karake aura nagara meM zAnti sthApita karake phira tyAgI baneM / " "he vipra ! ajJAna ke kAraNa manuSyoM ko aneka bAra mithyAdaNDa diyA jAtA hai / jisase nirAparAdhI daNDita ho jAte haiM aura aparAdhI chUTa Ate haiN|" he kSatriya ! jo rAjA loga Apa ko praNAma nahIM karate unheM 'pahale vaza meM kareM, phira Apa dIkSA leN|" 'he vipra ! eka puruSa, durjaya saMgrAma meM dasa lAkha subhaToM para vijaya pAtA hai aura eka mahAtmA apanI AtmA ko hI jItatA hai| ina donoM meM AtmavijayI hI zreSTha hai / " "AtmA ke sAtha hI yuddha karanA cAhiye / bAhara ke yuddha se kyA rAna hai ? AtmA se hI mAtmA ko jItane meM saccA sukha milatA hai|" "pAMca indriyA~, krodha, mAna, mAyA, lobha, ye saba eka durjeya AtmA ke jItane se svataH jIta liye jAte haiN|". "he rAjan ! bar3e bar3e mahAyajJa karake zramaNa brAhmaNoM ko bhojana karAkara tathA dAna, bhoga, aura yajJa karake phira pravrajyA grahaNa kreN|"
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ v Agama ke anamola ratna 493 "he viSa ! jo manuSya pratimAsa dasalAkha gAyoM kA dAna karatA hai usakI apekSA kucha bhI dAna nahIM karane vAle muni kA saMyama zreSTha hai|" "he narAdhiA ! Apa ghora gRhasthAzrama kA tyAga karake saMnyAsa Azrama kI icchA karate haiM, kintu Apako sasAra meM hI rahakara upoSadha meM rata rahanA caahiye|" "he vipra / jo ajJAnI mAsa mAsa khamaNa tapa karate haiM aura kuzAgra jitanA AhAra grahaNa karate haiM ve tIrthakara prarUpita dharma ko solahavIM kalA* ke barAvara bhI nahIM haiN|" "he kSatriya ! sonA, cAMdI, maNimukkA, kAMsA, vastra, vAhana tathA koSa kI abhivRddhi kara phira Apa saMsAra chodd'eN|" "he vipra! yadi kailAsa parvata ke samAna sone cAdI ke asaMkhya parvata ho AyeM to bhI manuSya ko santoSa nahIM hotA kyoMki icchA AkAza ke samAna ananta hai|" he vipra ! cAvala, jau, svarNa tathA pazuoM se paripUrNa pRthvI kisI eka manuSya ko dI jAya to bhI usakI icchA pUrNa nahIM ho sktii| yaha jAnakara buddhimAn tapa kA AcaraNa karate haiM / / solaha kalAe~ nimna haiM--(1) cetana kI cetanA-kA anantaveM bhAga ko pragaTa karanA / (2) yathApravRttikaraNa kI sthiti ko prApta karanA / (3) apUrvakaraNa-pranthi bheda karanA / (4) anivRtti karaNamithyAtva se nivRtta honA / (5) zuddha zraddhA-samyaktva kI prApti krnaa| (6) dezaviratitva-zrAvakapana prApta karanA / (5) sarva virati-rUpa cAritra grahaNa karanA / (8) dharma dhyAna apramatta avasthA ko prApta krnaa| (9) guNazreNi kSapaka-zreNI para car3hanA / (10) avedo ho kara zukla dhyAna kI avasthA meM aanaa| (11) sarvathA lobha kA kSaya kara Atma jyoti 'pragaTa krnaa| (12) dhanaghAtI karma kA kSaya karanA / (13) kevalajJAna prApta karanA / (14) zailesI avasthA ko prApta karanA / (15) bhAva bhayogI vana sakala karma kA kSaya karanA / (16) siddha pada ko prApti karanA /
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna "he rAjan / Azcarya hai ki Apa prApta bhogoM ko chor3akara aprApta bhogoM kI icchA kara rahe haiM, kintu anta meM saMkalpa vikalpa meM par3akara Apako pazcAtApa karanA par3egA / " "he vipra! kAma bhoga zalya rUpa hai, viSarUpa haiM, AzIviSa sarpa ke samAna haiM / kAma bhogoM kI abhilASA karane vAle prANI aMta meM durgati meM jAte haiN|" "he viSa ! krodha karane se jIva naraka meM jAtA hai / mAna se nIca gati hotI hai| mAyA se zubha gati kA nAza hotA hai, aura lobha se donoM lokoM meM bhaya hotA hai / " yaha suna kara devendra ne vipra kA rUpa tyAga diyA aura asalI rUpa prakaTa ho kara bolA--"he RSe 1 Apa.dhanya haiM / Apane saba kucha jIta liyA hai / he RSe / ApakI saralatA, komalatA, kSamA, aura nirlobhatA zreSTha hai / yaha bar3e Azcarya aura harSa kI bAta hai|" isa prakAra uttama zraddhA se namirAjarSi kI stuti karatA huA bAra bAra bandanA kara vaha apane sthAna calA gayA / .... namirAja rAjA se rAjarSi ho gye| anta meM mokSa prApta kiyA / 2. pratyeka buddha, karakaNDU caMgA nagarI meM dadhivAhana nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma padmAvatI thaa| eka bAra rAnI garbhavatI huI aura use puruSa ke veza meM rAjA ke sAtha hAthI para baiThakara udyAna meM vihAra karane kA dohada utpanna huA / rAste meM rAjA kA hAthI bigar3a gayA aura una donoM ko lekara jaMgala kI ora bhAgA / rAste meM eka vaTa vRkSa dikhAI diyA rAjA ne usakI zAkhA pakar3a kara apanI jAna bacAI, 'parantu rAnI garbhavatI hone se vaTa kI zAkhA nahIM pakar3a sakI vaha hAthI para hI raha gaI / hAthI rAnI ko Tevara jaMgala kI ora bhAga gayA /
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola..ratna..... . . . tee nimanna hAthI daur3atA-daur3atA ghane jaMgala meM pahu~cA / use pyAsa lgii| vaha pAnI pIne ke liye eka jalAzaya meM utarA / usa samaya hAthI kA hodA eka vRkSa ko zAkhA ke sAtha laga gayA / rAnI use pakar3a kara nIce utara AI / hAthI pAnI pIkara Age calatA banA aura padmAvatI vahIM raha gii| aba vaha akelI aura asahAya idhara udhara bhaTakane lgii| cAroM ora se siMha vyAghra vagairaha jaMgalI prANiyoM ke bhayaMkara zabda sunAI de rahe the| usa nirjana vana meM eka avalA ke liye apane prANoM ko bacAnA bahuta kaThina thA / padmAvatI ne apane jIvana ko sandeha meM paDA jAnakara sAgArI saM yAga kara liyA / aura apane pApoM ke liye AlocanA karane lagI yadi maine mana vacana kAyA se isa bhava meM yA para bhava meM pRthvI pAnI, agni, vAyu, Adi cha kAyoM ke jIvoM kI virAdhanA kI ho to merA pApa mithyA hove / yadi maine kisI se mama bhedI vacana kahe hoM, kisI kI gupta bAta praka kI ho, dharohara rakhI ho, tathA kisI ko kaSTa diyA ho to merA pApa niSphala hove / hiMsA, jhUTha, corI, adatta, kuzIla, Adi aThAraha pApa sthAnoM kA sevana kiyA ho, karAyA ho tathA karate hue kA anumodana kiyA ho to merA pApa niSphala hove / ityAdi AlocanA se padmAvatI kA duHkha kucha halakA ho gayA / sUrya vahIM asta ho gyaa| prAta hone para vaha Age calI / calate calate use eka tApasoM kA Azrama milA / Azrama vAsiyoM ne usakA bhAtithya kiyA / svastha hone para use eka tApasa ne daMtapura kA mArga batA diyA / daMtapura pahu~ca kara usane eka AryA ke pAsa dIkSA le lii| pahale to rAnI ne apanA garbha gupta rakhA, parantu jaba saba ko mAlUma hone lagA to usane prakaTa kara diyaa| samaya pUrA hone para padmAvatI
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596 Agama ke anamola ratna ne eka sundara bAlaka ko janma diyA / loka-nindA se bacane ke liye vaha bAlaka ko apane nAma ko aMgUThI pahanA evaM eka sundara kambala meM lapeTa kara smazAna meM chor3a aaii| smazAna pAlaka ne bAlaka ko uThAkara apane strI ko sauMpa diyA / cAMDAla kI strI usa sundara bAlaka ko dekhakara bahuta prasanna huI aura vaha bAlaka kA lAi pyAra se pAlana karane lgii| cANDAla ne bAlaka kA nAma avakIrNaputra rakhA / avakIrNa ko zarIra meM sUkhI khAja AtI thii| vaha apane sAthI bAlakoM se khAja khujalAne ko kahatA thA / ataH usakA nAma karakaNDU par3a gayA / karakaNDU bar3A hokara smazAna kI rakSA karane lgaa| eka bAra karakaNDU smazAna meM paharA de rahA thaa| usI samaya udhara se do sAdhu nikale / Apasa meM bAtacIta karate samaya eka sAdhu ke mu~ha se nikalA - 'bA~sa kI isa jhAr3I meM eka sAta gAMTha vAlI lakar3I hai / vaha jise prApta hogI use rAjya milegA / " isa bAta ko karakaNDU tathA rAste meM calate brAhmaNa ne sunA / donoM lakar3I lene cale / donoM ne use eka sAtha chumA / brAhmaNa kahane lagA-isa lakar3I para merA adhikAra hai aura karakaNDU kahane lagA meraa| donoM meM jhagar3A khar3A ho gayA / koI apane adhikAra ko chor3anA nahIM cAhatA thaa| karakaNDU balavAna thA usane brAhmaNa se lakar3I chIna lI taba brAhmaNa nyAyAlaya meM gayA aura usane karakaNDa kI zikAyata kii| nyAyAdhIza ne karakaNDU ko bulAkara use lakar3o vApasa kara dene ko khaa| karakaNDU ne kahA, "mujhe isa lakar3I ke prabhAva se rAjya milane vAlA hai ataH mai lakar3I ko nahIM dUMgA / nyAyAdhIza karakaNDU kI isa bAta para haMsa par3A aura colA-"agara tujhe rAjya mila jAyagA to isa brAhmaga ko eka gAva inAma meM de denaa|
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna karakaNDU ne nyAyAdhIza kI bAta mAnalI / brAhmaNa ghara AyA aura usane karakaNDU' kI bAta kahI | sabhI brAhmaNa karakaNDU ko mArane ke liye Aye / karakaNDU vahA~ se bhAga kara kaliMga deza kI rAjadhAnI kaMcanapura pahu~cA aura thaka kara eka vRkSa ke nIce sogayA / saMyoga vaza vahA~ kA rAjA aputra hI mara gyaa| maMtriyoM ne rAjA ko khoja meM hAthI chor3A / yaha hAthI jahA~ karakaNDa par3A so rahA thA, vahA~ bhAyA aura usako pradakSiNA karake usake sAmane khar3A ho gayA / karakaNDU ke zarIra para rAjA ke lakSaNa dekha kara nAgarikoM ne jayaghoSa kiyA aura nandi vAdya kI ghoSaNA kI / karakaNDU jaMbhAI letA huA uThA / nAgarikoM ne use hAthI para baiThAyA aura rAjamahala meM le gaye / jaba brAhmaNoM ke pAsa yaha khabara pahu~cI ki eka cANDAla ke putra ko rAjagaddI dI jArahI hai to unhoMne isakA virodha kiyA, parantu kisI kI kucha na clii| usane apane pratApa se sabako vaza meM kara liyA aura bATadhAnaka ke cANDAloM ko zuddha karake brAhmaNa banAyA 497 karakaNDU ke rAjA banane kA patA jaba brAhmaNa ko lagA to vaha karakaNDU ke pAsa AyA aura pUrva zarta ke anusAra eka gAMva mAMgane lagA / karakaNDU ne caMga ke rAjA dadhivAhana ke nAma eka bhAjJApatra likhA ki isa brAhmaNa ko eka gAva jAgIrI meM diyA jAya / brAhmaNa patra lekara dadhivAhana ke pAsa pahu~cA aura usane kaMcanapura ke rAjA karakaNDU kA AjJA patra dikhAyA / use dekha kara dadhivAhana bar3A kruddha huA / usane brAhmaNa se kahA- " jAo ! cANDAla putra karakaNDU se kaha do ki mai tumhArA rAjya chIna kara brAhmaNa ko gAMva dU~gA / " rAjA dadhivAhana ne senA lekara kaMcanapura para car3hAI kara dii| karakaNDa ne usakA DhaTa kara mukAbalA karane kI pUrI taiyArI krlii| donoM bApa beTe raNa kSetra meM bhI DaTe / -2 32
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 Agama ke anamola ratna padmAvatI sAdhvI ko isa bAta kA patA calA / pitA putra ke yuddha aura usake dvArA hone vAle nara saMhAra kI kalpanA se use bar3A duHkha huA / vaha karakaNDU ke pAsa gaI aura bolI-karakaNDU ! mai tumhArI mAM huuN| dadhivAhana tumhAre pitA haiM / aisA kahakara padmAvatI ne Adi se anta taka sArA hAla sunAyA use mAtA mAna kara karakaNDU ne bhaktipUrvaka vandana kiyA / yuddha kA vicAra chor3a kara vaha pitA se milane claa| sAdhvI padmAvatI vahA~ se zIghra hI dadhivAhana kI chAvanI meM phuNcii| vaha dadhivAhana se milI aura usane apanA paricaya dete hue kahA"rAjan ! karakaNDU tumhArA hI putra hai / 'karakaNDU merA hI putra hai|' yaha jAnakara dadhivAhana bar3A prasanna huA / usI samaya vaha karakaNDU se milane calA / mArga meM donoM mila gae / karakaNDU dadhivAhana ke pairoM meM gira par3A / dadhivAhana ne use chAtI se lagA liyaa| pitA ko bichar3A huA putra milA aura putra ko pitA / donoM senAe~ jo paraspara zatru vana kara AI thI paraspara mitra bana gii| campA kaMcanapura donoM kA rAjya eka ho gyaa| dadhivAhana apane putra karakaNDU ko rAjya de kara dIkSita ho gayA / tapasvadhyAya dhyAna meM lIna hokara padmAvatI mahAsatI ne AtmAkalyANa kiyA / satI padmAvatI mahArAjA ceTaka kI putrI thiiN| karakaNDU bar3A go premI thA usane apanI gozAlA kA eka govatsa saMrakSaNa karane ke liye kisI gopAlaka ko diyA / use acchA khAnapAna milane se vahabar3A hRSTa puSTa aura sundara lagane lagA / yuvA baila ko dekhakara karakaNDU bar3A prasanna huA / - kAlAntara meM vaha sAMDha bUr3hA ho gayA / vRddha avasthA se usakA zarIra bahuta jIrNa najara bhAtA thaa| use eka bAra karakaNDU ne dekhA / vaha socane lagA-'merI bhI yahI avasthA hogii| usane baila
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 499 kI bAla yuvA aura vRddha ina tInoM avasthA ko dekhA thA / parivartanazIla saMsAra kA vicAra karate karate karakaNDU ko jAtismaraNa-jJAna utpanna huA / usane samasta rAjya kA tyAga kara diyA aura keza lucana kara sAdhu bana gayA / kAlAntara meM pratyekavuddha avasthA ko prApta kara pRthvI para vicarane lage / vihAra karate karate eka vAra ve kSitipratiSThita nagara meM dvimukha Adi pratyekabuddha se mile aura dharmAlApa kiyaa| manta meM karakaNDU muni kevalajJAna prApta kara mokSa meM gaye / 3. dummuha (dvimukha) ___ pAMcAla janapada meM kAmpilyapura nAma kA nagara thaa| vahA~ 'java' nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma guNamAlA thaa| rANA ke sAta putra aura madanamaMjarI nAma kI eka putrI isa prakAra kula ATha santAneM thiiN| eka bAra anya deza se Aye hue kisI rAjadUta se rAjA ne yUchA- 'merI rAjadhAnI meM kisa vAta kI kamI hai ? dUta ne uttara meM kahA-"rAjan ! isa svarga tulya nagarI meM eka citrazAlA kI hI kamI hai|" rAjAne usI samaya kArIgaroM ko citrazAlA nirmANa karane kA Adeza diyA / citrazAlA ke liye jamIna kI khudAI karate samaya rAjA ko eka bahumUlya ratnamaya mukuTa milaa| rAjA ne bar3e, utsava ke sAtha vaha mukuTa pahanA / mukuTa meM rAjA ke mukha kA prati bimba par3atA thA, isalie loga rAjA ko dummuha (dvimukha) kahate the / _____ ujjayanI, ke rAjA pradyota ne dvimukha se mukuTa kI mAMga kii| isa para dvimukha rAjA ne dUta ke sAtha kahalA bhejA-"agara caNDapradyota dvimukha rAjA ko alanagiri hAthI, agnibhIru ratha, zivAdevI aura lohajaMgha nAmaka lekhAcArya ye cAra cajeM denA sIkAra kareM to unheM mukuTa / mila sakatA hai|' isa para caNDaprayota atyanta buddha hubhA aura usane vizAla senA ke sAtha kAmilyapura para car3hAI kara dI / ghamAsAna yuddha ke;
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 Agama ke anamola ratna bAda caMDa pradyota hAra gayA dummuha rAjA ne use kaida kara liyA / kucha samaya ke bAda dvimukha ne apanI putro madanamaMjarI kA vivAha pradyota. ke sAtha kara use sammAna pUrvaka muka kara diyA / kisI samaya indraketu mahotsava ke avasara para rAjA ne eka stambha khar3A kiyA / use vividha vastroM aura patAkAoM se susajjita kiyA / sAta dina taka lagAtAra indraketu stambha kA gIta nRtya Adi se khUba sammAna kiyA / utsava kI samApti para stambha nIce girA diyA gyaa| aba vaha stambha miTTI meM par3A thaa| bacce stambhapara baiThakara pezAba TaTTI. karate the / rAjA kisI samaya usI rAste se nikalA / usane malamUtra se bhare hue stambha ko dekhA / rAjA ko vicAra AyA--"isa stambha kI taraha hI yaha jIvana hai|" rAjA ko sArA saMsAra asAra lagane lagA / usane apane putra ko rAjya dekara pravrajyA le lI / dvimukha ne pratyekabuddha bana vihAra karate-karate kSitipratiSThita nagara ke cartudvAra vAle yakSa mandira meM dakSiNa dvAra se praveza kiyA / pratyeka buddha karakaNDU ne pUrvadvAra se, namirAjarSi ne pazcima dvAra se aura naggaI (naggati) ne uttara dvAra se praveza kiyA / * cAroM pratyeka buddha eka sthAna para ekatra hogaye aura dhArmika vArtAlApa karane lage / karakaNDu ko bacapana se hI khujalI AtI thI isaliye usane khujalAne ke liye apane pAsa eka zalAkA rakha chor3I thii| dvimukha ne yaha dekha liyA aura karakaNDU se bolA-"jisane rAjya, rASTra anta.pura Adi kA tyAga kara diyA ho, kyA use zalAkA kA pAsa meM rakhanA ucita hai ?" karakaNDU ne isa bAta kA koI javAva nahIM diyA parantu namirAjarSi se -rahA nahIM gayA / usane uttara meM kahA-"jaba Apa rAjA the taba doSoM ko dekhane ke liye apane adhikArI niyukta kiye the parantu aba jaba Apane sarvasaMga kA tyAga kiyA hai to Apako kiso kA doSa dekhane kA kyA adhikAra hai ?" isa para tIsare pratyeka buddha nagaI ne kahA-"kevala mokSa kI hI icchA karane vAle nami ko
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 501 para niMdA kA kyA adhikAra hai ? Atma-nizreyasa muni ko kisI ko gahIM nahIM karanI cAhiye / " isa prakAra vivAda ko bar3hatA dekha nami ne saba kA samAdhAna karate hue kahA -"hita kI bhAvanA se agara koI saccI bAta kahatA ho to use doSa-darzana yA niMdA nahIM mAnanI cAhiye / ___ anta meM cAroM pratyekabuddha kevalajJAna prApta kara alaga-alaga vicaraNa karane lge| ina cAroM pratyeka yuddhoM ke jIvoM ne puSpottara nAmaka vimAna se eka sAtha cyavana kiyA thA / cAroM ne pRthak-pRthak sthAnoM meM dIkSA avazya grahaNa kI thI para cAroM kI dIkSA eka hI samaya meM huI aura 'eka hI sAtha mokSa prApta kiyA / naggati gAdhAra janapada meM puNTa-vardhana nAma kA nagara thaa| usa nagara meM siMharatha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| eka bAra uttarApatha ke kisI rAjA ne siMharatha ko do ghor3e bheTa kiye| unameM eka ghor3A vakra zikSA vAlA thA / rAjA usa vakra zikSA vAle ghor3e para baiThA / rAjA ne jyoM hI lagAma khIMcI tyoM hI ghor3A pavana vega se bhAgane lgaa| rAjA ne use rokane kA bahuta prayatna kiyA / rAjA jyoM-jyoM rokane ke liye usakI lagAma khIMcate tyoM-tyoM vaha tejI se bhAgane lagatA thaa| anta meM vaha rAjA ko 12 yojana ke eka nirjana pradeza meM le gyaa| rAjA ne thaka kara ghor3e kI rAsa DhIlI kara dI / rAsa ke DhIlI hote hI ghor3A vahIM ruka gayA / rAjA ghoDe se nIce utarA / usane sAmane sAta maMjila U~cA eka mahala dekhA / rAjA usa mahala meM gyaa| usameM praveza karate hI rAjA ko eka sundara kanyA dikhAI dii| vaha kanyA toraNapura nagara ke rAjA dRDhazakti kI putrI kanakamAlA thii| kanaka
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 Agama ke anamola ratna mAlA kA paricaya prApta kara rAjA ne usake sAtha vivAha kara liyaa| vaha bahuta samaya taka pahAr3I sthAna meM rahA isaliye usakA nAma naggati pdd'aa| kucha samaya vahA~ rahane ke bAda naggati vApasa nagara lauTa aayaa| kArtika mAsa kI pUrNimA ke dina naggati rAjA senA sahita ghUmane lagA / vahA~ nagara ke bAhara eka AmravRkSa dekhA / rAjA ne usa meM se eka maMjarI tor3a lI / pIche Ate logoM ne bhI usa per3a meM se maJjarI pallava Adi toDe / lauTakara Ate hue rAjA ne dekhA ki vaha vRkSa hU~Tha mAtra raha gayA hai| ___ kAraNa jAnane para rAjA ko vicAra huA, "aho ! lakSmI kitanI caMcala hai / " isa vicAra se rAjA ko vairAgya utpanna ho gayA aura usane dIkSA lelI aura pratyekabuddha bana kSitipratiSThita nagara ke yakSa mandira me anya tIna pratyeka buddhoM ke sAtha usane praveza kiyA / (zeSa varNana ke liye dekhiye 'dummuha pratyeka vuddha / ') muni harikezabala mathurA nagarI meM 'zaMkha' nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha trivarga (dharma, artha aura kAma) kI sAdhanA karane vAlA zrAvaka thaa| zaMkha ko vairAgya huA aura usane dIkSA le lI / kAlAntara meM vaha gItArtha (zAstra kA jJAtA) huA / eka bAra vihAra karate hue zaMkhamuni hastinApura gaye aura gocarI ke liye unhoMne nagara meM praveza kiyA / vahA~ eka aisA mArga thA jo sUrya kI garmI se itanA uttapta rahatA thA ki usameM calane vAlA vyakti bhunakara bhara jAtA thA / ataH loga usa mArga ko 'hutAvaha' kahate the| munirAja zaMkha jaba usa mArga ke pAsa bhAye to unhoMne apane mahala ke gavAkSa meM baiThe hue somadeva purohita se pUchA-"kyA maiM isa mArga se A sakatA hU~?" somadeva jaina muniyoM se dveSa rakhatA thA /
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 503 usane muni ko du:khI karane ke irAde se kahA-Apa isa mArga se jA sakate haiN| muni somadeva kI bAta para vizvAsa rakhakara usa mArga para calane lage / zaMkha muni labdhi sampanna the / unake caraNa sparza se hutAvaha mArga barpha jaisA ThaMDA ho gayA / " muni ko zAntabhAva se mArga ko pAra karate hue dekha purohita ko bar3A bhAzcarya huaa| vaha bhI ghara se nikalA aura hutAvaha mArga para calA mArga ko varpha jaisI ThaMDA pAkara use apane kurma para pazcAtApa hone lagA aura vaha vicArane lagA -"me kitanA pApI hU~ ki agni- sarIkhe uttapta mArga para calane ke liye maine isa mahAtmA se kahA / yaha nizcaya hI koI vaDhe mahAtmA mAlUma hote haiN|" aisA vicAra karatA huA vaha muni ke pAsa AyA aura unake caraNoM meM gira paDA / zaMkha muni ne use upadeza diyA / muni kA upadeza suna somazarmA ne dIkSA grahaNa kI aura kaThora tapa karane lgaa| kintu use apane jAti kula aura rUpa kA abhimAna thA / jisakI vajaha se usane nIca gotra kA bandhana kiyA | vahA~ se mara kara vaha devaloka meM deva banA / gaMgA nadI ke tIra para balakoTa nAmaka caNDAloM kI bastI thii| vahA~ harikeza nAmaka caNDAloM kA mukhiyA rahatA thaa| usakI do striyA~ thI / eka kA nAma gorI aura dUsarI vA gAndhArI thA / somadeva kA jIva devaloka se cavakara gaurI ke udara me AyA / garbha kAla ke pUrNa hone para gaurI ne eka kurUpa putra ko janma diyA / usakA nAma harikezavala rakhA / harivezavala svabhAvase hI uddaNDa prakRti kA thA / vaha apane sAthI bAlakoM ko mAratA pITatA thA / usake uddaNDa svabhAva se sabhI loga parezAna the / usakI kurUpatA aura udaNDa-svabhAva ke kAraNa mAtA pitA bhI usakA tiraskAra karane lage / eka bAra vasantotsava ke avasara para sabhI loga ekatra hokara utsava manA rahe the| usa samaya yaha harikezavala bhI unake sAtha thA /
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna do AdamI bare ! yaha jaharA va punaH utta cAlakoM ko khelatA dekha vaha bhI unake sAtha khela khelane lagA thaa| kisI bAta ko lekara harikezabala kA bAlakoM ke sAtha jhagar3A ho gayA / vaha unheM mArane lagA / bAlakoM ko mAratA dekha harikeza kA pitA vahA~ AyA aura use pakar3a kara vahAM se mAra pITa kara nikAla diyA apane pitA se tiraskRta harikezavala vahA~ se cala par3A aura eka dhUla kI TekarI para jAkara baiTha gayA / sabhI loga utsavamagna the| itane meM eka kAlA viSadhara sarpa nikalA / loga bhayabhIta hokara idhara-udhara bhAgane lge| kucha logoM ne sAhasa kara ke pa-tharoM aura lAThiyoM ke prahAra se sarpa ko mAra DAlA / loga punaH utsava meM magna ho gaye / thor3e samaya ke bAda duhI sarpa nikalA / sarpa ko dekhakara eka do AdamI cillA uThe / mAro, mAro, sarpa nikalA hai| itane meM eka ne kahA-are ! yaha jaharIlA sAMpa nahIM hai ise mArane se kyA lAbha ? logoM ne use mArA nahIM / ve punaH utsava meM magna ho gye| yaha sva zya TekarI para baiThA harikezaTala dekha rahA thaa| vaha mana meM socane lagA-jisameM jahara haiM usI kI hI yaha durdazA hotI hai| aura jisameM viSa nahIM hai usako koI bhI nahIM satAtA / merA svabhAva viSadhara kI taraha hai isaliye merA saba tiraskAra karate haiM / agara mai bhI viSa rahita sadguNI hotA to merI yaha durdazA nahIM hotI / aba mujhe aisA mArga apanAnA cAhiye jisase maiM bhI sadguNI aura lokapUjya baneM / " aisA socakara vaha vahAM se calA / mArga meM use eka santa mile / santa kA upadeza sunakara usane kahA--bhagavan ! ApakA mArga zreSTha hai aura merI icchA bhI Apake mArga para calane kI hai, kintu maiM jAti kA cANDAla huuN| muni ne kahA-cANDAla hone se kyA huA ? bhagavAna mahAvIra ke zAsana meM sabhI prANiyoM ko dharma karane kA adhikAra hai| muni kA vacana sunakara harikezabala ne dIkSA le lii| muni ke pAsa rahakara unhoMne zruta kA adhyayana kiyaa| ve alpa
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 505 w samaya meM paMDita bana gaye / aba ve guru ko bhAjJA dekara ekAkI vicarane lage aura kaThora tapa karane lage / harikezavala muni vihAra karate karate eka bAra vArANasI nagarI ke tiduga udyAna meM padhAre aura vahAM dhyAna karane lge| vahIM tiduga nAma kA yakSa rahatA thA / harikezabala muni kI kaThina tapasyA ko dekhakara vaha bar3A prasanna humA aura muni kI sevA karane lgaa| eka vAra vArANasI nagarI ke rAjA kozalika kI putrI 'bhadrA' apanI 'dAsa dAsiyoM ke sAtha udyAna meM dhUmane aaii| ghUmakara jaba vaha vApasa lauTa rahI thI taba usakI dRSTi vRkSa ke nIce dhyAnastha bhuni harikezabala para par3I / muni ke malIna vastra va unakI kurUpatA ko dekhakara usane unapara thUka diyA / rAjakumArI kA muni ke prati isa ghRNita vyavahAra se tiduka yakSa atyanta yuddha huA / usane rAjakumArI ko zikSA dene ke liye tatkAla usakA mukha vakra kara diyA / rAjakumArI kI isa durdazA kA samAcAra rAjA ke pAsa pahu~cA / rAjA ghabarA kara rAjakumArI ke pAsa AyA / apanI putrI kI isa durdazA ko dekhakara vaha atyanta cintita huA / usane acche-acche vaidyoM se usakI cikitsA karavAI kintu kucha bhI lAbha nahIM huaa| usa samaya tiMduga yakSa muni ke zarIra meM praveza kara bolA-rAjan ! tumhArI kanyA ne merA apamAna kiyA hai / agara yaha mujhase vivAha karane ko taiyAra ho to mai ise ThIka kara sakatA huuN| rAjA ne yaha cAta svIkAra kara lI / "bhadrA" pahale kI taraha svastha ho gii| isake bAda rAjA ne usa kanyA ko nAnAvidha alakAroM se alaMkRta karake aura vivAha ke yogya bahumUlya upakaraNoM ke sAtha kanyA ko lekara muni ke pAsa AyA aura kanyA ke sAtha vivAha karane kI prArthanA karane lagA / usa samaya tiduga yakSa muni ke zarIra meM se nikala gayA / muni ko jana cetanA AI to sAmane rAjA ko prArthanA kI mudrA meM khar3A pAyA / rAjA kI prArthanA sunakara muni bole rAjan !
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratnA maiM AjIvana brahmacArI huuN| hiMsA, jhUTha;' corI, maithuna aura parigraha kA maiM AjIvana tyAgI huuN| he rAjan ! isa kanyA ke sAtha jo kucha bhI vyavahAra huA hai yaha saba kucha yakSa kI ceSTA kA hI phala hai / merA isase koI sambandha nahIM haiM / muni ke ina vacanoM ko sunakara rAjA aura rAjakanyA donoM khinnacitta hokara apane rAjabhavana meM vApisa cale Aye / taba rAjA se rudradeva nAmaka purohita ne kahA-rAjan | yaha RSi patnI, jo ki usa muni ne tyAga dI hai ava kisI brAhmaNa ko denI cAhiye / rAjA ne purohita ko apanI kanyA de dii| purohita ne rAjA se kahA-rAjan ! isa RSi patnI ko yajJapatnI banAne ke liye eka vizAla yajJa kA Ayojana honA cAhiye / rAjA ne yajJa karane kI AjJA de do| rAjAjJA prApta kara rudeva ne vizAla yajJa maNDapa banavAyA aura dUra-dUra se vidvAna brAhmaNoM ko yajJa meM sammalita hone ke liye Amantrita kiyA aura ve saba Agaye / yajJa meM sammalita honevAle brAhmaNoM ke liye rudradeva ne aneka prakAra kI bhojana sAmagrI tayAra krvaaii| isa avasara para harikezabala muni apane mAsopavAsa ke pAraNe ke lie usa yajJa maNDapa meM Aye aura AhAra kI yAcanA karane lane / yajJa vATikA meM khar3e harikezavala muni ko dekha brAhmaNa loga anAryoM kI bhA~ti 'usa muni kA upahAsa karate hue kahane lage-- ghRNita rUpa kA, kAle raMga kA, capaTI nAka vAlA, pizAca jaisA adarzanIya tathA atyanta jIrNa aura gande vastra pahane hue tU kauna hai aura yahA~ kisa lie AyA hai ? muni ke zarIra meM chupA huA yakSa bolA-mai zramaNa hU~, saMyatI va brahmacArI hU~ / dhana parigraha aura pacana pAcana se nivRtta huuN| isa bhikSA belA meM dUsaroM ke dvArA apane liye banAye gaye bhojana ko lene ke liye yahA~ AyA huuN| yahA~ bahuta sA anna bA~TA jA rahA hai / khAyA aura bhogA
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 'Agama ke anamola ratna 507. jA rahA hai| Apa jAnate haiM ki mai bhikSA se hI bhAjIvikA karane vAlA hU~ isaliye mujha tapasvI ko AhAra dekara lAbha prApta kro| brAhmaNoM ne kahA-yaha AhAra kevala brAhmaNoM ke liye hI banAyA gayA hai / ataH yaha anna tujhe nahIM deNge| tU vyartha meM yahA~ kyoM khar3A hai ? muni ne kahA-vipro ! jisa prakAra phala kI AzA se kRSaka U~cI aura nIcI bhUmi meM khetI karate haiM usI prakAra Apa bhI mujhe zraddhA se bhikSA dekara puNya upArjana kro| brAhmaNa-loka meM jo puNya kSetra haiM, unhe hama jAnate haiM jinameM bahuta hI puNya hotA hai / jo jAti aura vidyA se sampanna brAhmaNa haiM ve nizcaya hI uttama kSetra haiN| muni- jinameM krodha mAnAdi aura hiMsA mRSA adatta tathA parigraha hai ve brAhmaNa jAti aura vidyA se hIna hai / aise kSetra nizcaya hI pApakArI haiM / Apa loga to zabda ke bhAravAhaka ho| Apa veda sIkha karake bhI usakA artha nahIM jAnate / jo muni U~ca nIca kula meM se bhikSA lete haiM, ve hI dAna ke sundara kSetra haiN| muni ke vacana sunakara vahA~ upasthita chAtra bole-'tU hamAre sAmane adhyApakoM ke viruddha kyA baka rahA hai ? he nigrantha ! yaha AhAra pAnI bhale hI naSTa ho jAya, para hama tujhe nahIM deNge|' ___ yakSAviSTa muni vole-he mAryo ! mujha jaise susamAdhivaMta evaM steindriya ko yaha eSaNIya AhAra nahIM doge to tuma yajJoM kA phala kyA pA sakoge ? muni ke vacana sunakara adhyApaka bar3e yuddha hue aura ve cillA cillA kara bAle-are ! yahA~ koI kSatriya yajJa rakSaka kSAtra yA adhyApaka haiM ? isa sAdhu ko daNDa yA muSTi se mArakara aura gardana pakar3akara bAhara nikAla do / adhyApaka kI bAta sunakara bahuta se kSAtragaNa daur3a Aye aura muni ko lAThI veMta aura cAvuka se mArane lge| una saMyatI ko mArate hue kumAroM ko dekhakara kozala nareza kI rAjakumArI bhadrA unheM zAnta karatI huI bolI-are ! Apa loga yaha
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna * kyA kara rahe haiM / devAbhiyoga se prerita hue rAjA dvArA maiM muni ko dI gaI thI, kintu una muni ne mujhe mana se bhI nahIM cAhA / - narendra aura devendra se pUjita ye ve hI RSi haiM jinhoMne mujhe tyAga diyA thA / __ ye ugra tapasvI jitendriya saMyatI aura brahmacArI haiM aura mahA yazasvI mahAtmA haiN| ye anindanIya puruSa hai inakI nindA mata karo / kahIM apane tapa teja se ye Apa sabako bhasma nahIM kara deN| ____ idhara kumAroM kI uddaNDatA dekhakara yakSa kumAroM para bar3A kruddha huaa| usane AkAza meM rahakara raudra rUpa dhAraNa kiyA aura kumAroM ko mArane lagA / yakSa kI mAra se kumAroM ke mukha pITha kI ora jhuka gaye the| 'bhujAe~ phaila gaI thIM / A~khe phaTI huI aura mu~ha Upara kI tarapha ho gaye the| unakI jIbha bAhara nikala AI aura muMha se khUna bahane lgaa| kumAroM kI yaha sthita dekhakara brAhmaNa ghabarA gaye / ve apanI apanI bhAryAoM ke sAtha A kara muni ko prasanna karane ke liye kahane lage-he bhagavan ! hamane ApakI avajJA kI hai, nindA kI hai ata. kSamA pradAna * kareM / ina mUDha ajJAnI bAlakoM ne ApakI jo avahelanA kI hai isake liye Apa kSamA kareM / RSi to mahAkRpAlu hote haiM ve kopa nahIM karate / muni ne kahA-mere mana meM na to pahale dveSa thA na hai, aura na Age hogA kintu merI sevA meM rahane vAle yakSa ne hI ina kumAroM ko mArA hai| muni ne brAhmaNoM ko kSamA kara diyA / usake bAda unhoMne yajJamaNDapa meM AhAra ko grahaNa kara mAsa khamaNa kA pAraNA kiyA / muni ke AhAra grahaNa karane para samIpastha devatAoM ne vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye| isake bAda brAhmaNoM ko dharmakA svarUpa samajhAte hue muni kahane 'lage he brAhmaNo ! tuma agni kA AraMbha kyoM karate ho / jalase UparI
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 509 zuddhi kyoM cAhate ho.? bAhyazuddhi kI khoja iSTa nahIM hai, aisA tatvajJoM ne kahA hai| kuza, yUpa, tRNa, kASTha, aura agni tathA sAyaM-prAta. jala kA sparza karate hue aura prANiyoM kI hiMsA karate hue mandabuddhi loga punaH. punaH pApa kA saMcaya karate haiM / yaha sunakara brAhmaNoM ne kahA he mune ! hameM kyA karanA cAhiye, kaisA yajJa kareM jisase karmoM ko dUra kara sakeM / he yajJa pUjita saMyatI ! tatvajJa puruSoM ne sundara yajJa kA pratipAdana kisa prakAra kiyA hai ? muni ne uttara dete hue kahA-indriyoM kA damana karane vAle sAdhu puruSa cha kAya ke jIvoM ko pIr3A nahIM pahuMcAte, mRSAvAda aura adatta kA sevana nahIM karate tayA parigraha, strI, mAna aura mAyA ko tyAga karake vicarate haiN| jo pAca mahAvatoM se hiMsAdi Azrava ke rodhaka haiM, jo aihikajIvana kI AkAkSA nahIM karate, jo kAyA kI mamatA chor3a cuke haiM aura jo deha kI sAra-saMvAra vRtti se para hai, ve hI mahAvijaya ke. liye zreSTha yajJa karate haiN| he bhikSo ! Apako agni kaunasI hai, agnikuNDa kaunasA hai, kuDachI: kaNDA, lakar3iyA~ kaunasI haiM ? zAnti pATha kaunasA hai aura kisa homa. se agni ko prasanna karate haiM ? he mAryo ! tapa rUpa agni, jIva bhagni kA sthAna, aura manaH vacana kAyA ke zubha vyApAra kuDachI rUpa haiM / zarIra kaNDA rUpa aura ATha karma lakar3I .rUpa haiM / sayamacaryA zAnti pATha rUpa hai| maiM aisA yajJa karatA hU~ jo RSiyoM dvArA prazaMsita hai / he yajJa pUjita ! ApakA jalAzaya kaunasA hai ? zAntitIrtha kaunasA hai ? mala tyAgane ke lie Apa snAna kahA~ karate haiM / yaha hama jAnanA cAhate haiM Apa batAiye /
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola rana __ he Aryo ! mithyAtva Adi doSoM se rahita aura bhAtma prasanna lezyA se yukta dharma eka jalAzaya hai aura brahmacarya eka prakAra kA zAnti-tIrtha / isameM snAna karake mai vimala, vizuddha aura suzItala hotA hU~ aura ThIka vaise hI karmoM kA nAza karatA huuN| tattvajJAniyoM ne yaha snAna dekhA hai / yahI vaha mahAsnAna hai 'jisakI RSiyoM ne prazaMsA kI hai| jisa snAna se maharSiloga vimala aura vizuddha hokara uttama sthAna mokSa ko prApta hue haiN| isa prakAra harikezabala muni brAhmaNoM ko pratibodhita karake apane sthAna para cale gaye aura vahA~ viziSTa tapasyA kI ArAdhanA se karmo kA kSaya kara unhoMne mukti prApta kI tathA brAhmaNoM ne bhI pratibodhita hokara Atma kalyANa kA mArga grahaNa kiyA / citra saMbhUti muni sAketapura nAma ke nagara meM candrAvataMsaka rAjA ke putra municandra ne sAgaracandra nAma ke muni ke pAsa dIkSA grahaNa kI / dIkSA ke bAda 'vihAra karate karate kisI vana meM mArga bhUla jAne se ve vahIM hI idhara udhara bhramaNa karane lage / bhaTakate hue ve gopAloM kI kI bastI meM 'pahu~ce / vahA~ cAra gopAloM ne unakI bar3I bhakti kI aura dUdha Adi baharAyA / muni ne una gopAloM ko upadeza diyA / muni ke upadeza se unhoMne dIkSA grahaNa kI / ina cAroM meM se do ne zuddha saMyama kA pAlana kiyA aura do ne ghRNApUrvaka saMyama pAlA / ve cAroM mara kara devaloka meM utpanna hue| jina do ne ghRNApUrvaka saMyama kA pAlana kiyA thA ve donoM devaloka se cavakara zaMkhapura nagara meM zADila vipra kI yazomatI nAma kI dAsI ke vahA~ putra rUpa se utpanna hue / vahA~ se phira ve dono bhAI sarpa ke daMza se mara kara kAliMjara parvata meM mRga rUpa se utpanna hue / vahA~ para bhI kisI vyAva ke dvArA mAre jAne
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna para gaGgA nadI ke kinAre haMsa rUpa se utpanna hue / kucha samaya ke bAda apane Ayu karma ko samApta karake ve donoM vArANasI nagarI meM bhUdatta nAmaka cAMDAla ke ghara meM putra rUpa se utpanna hue / unameM eka kA nAma citta aura dUsare kA nAma saMbhUti rakhA gyaa| usa samaya vArANasI meM zaMkha nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakA namuci nAma kA mantrI thA / usa mantrI ne eka samaya rAjA kI rAnI ke sAtha viSaya sevana kiyA / rAjA ko jaba usake isa duSkRtya kA patA lagA to usane cANDAloM ke mukhiyA bhUdatta ko bulAkara gupta rUpa se namuci ke vadha karane kI AjJA dI / bhUdatta namuci ko apane ghara le AyA aura kahA"yadi tuma mere putroM ko par3hAnA svIkAra karo to mai tumhArI rakSA kara sakatA huuN|" mantrI ne yaha svIkAra kara liyA, aura vaha bhoyare bhUmigRha) meM raha kara cANDAla ke putra citta aura saMbhUti ko par3hAne lgaa| yahAM para bhI mantrI namuci ne cANDAla kI patnI se vyabhicAra kiyA / bhUdatta cANDAla ne vyabhicArI namuci kA vadha karane kA nizcaya kiyA kintu donoM cANDAla putroM ne apanA vidyAguru jAnakara use gupta rUpa se bhagA diyA / vaha hastinApura pahu~ca kara cakravartI sanatkumAra kA mantrI bana gayA / citra aura sambhUti nRtya, gIta Adi kalAbhoM meM niSNAta ho gaye the / ve veNu, vINA Adi bajAte aura gaMdharva gAte hue idhara udhara ghUmane lge| eka bAra vArANasI meM madana mahotsava AyA aura loga apanI-apanI ToliyAM lekara nAcate gAte hue nikale / citra aura saMbhUti bhI apanI TolI lekara cale / donoM kA kaNTha itanA madhura thA ki unheM sunakara nagarI ke saba loga vizeSakara taruNa striyA~ ikaTThI ho jAtI aura mantramugdha kI taraha unakA gAna suntii| yaha khabara jaba nagara ke brAhmaNoM ke pAsa pahuMcI to unhoMne rAjA se jAkara kahA'rAjan , ina cANDAlaputroM ne nagarI ke samasta logoM ko bhraSTa kara diyA hai, ataeva inheM nagara se bAhara nikAla diyA jAya / " rAjA
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 Agama ke anamola ratna ne Adeza jArI kara una cANDAla putroM kA nagara praveza niSiddha kara diyA / kucha samaya ke bAda kaumudI mahotsava AyA aura nagarI ke loga bar3I dhUma dhAma se utsava kI taiyAriyAM karane lge| citra aura sambhUti rAjAjJA kI paravAha na kara apanI nagarI lauTe, aura dUsaroM ko gAte dekha kara vastra se apanA mu~ha DhaMka kara unhoMne gAnA Arambha kara diyA / cANDAla putroM kA gAnA sunate hI cAroM ora se loga A Akara ekatrita hone lage / jaba mAlUma huA ki ye vahI mAtaMgakumAra hai to logoM ne unheM lAta ghUsA thappar3a Adi se burI taraha pITakara bAhara nikAla diyA / cANDAla putroM ko bar3A duHkha huaa| unhoMne socA, "hamAre rUpa, yauvana, kalA, kauzala Adi ko dhikkAra hai jo cANDAlakula meM utpanna hone ke kAraNa hamAre sava guNoM para pAnI phira gayA ? aise jIne se to maranA acchA hai ?" aisA socakara donoM bhAI marane kA nizcaya, kara dakSiNa dizA kI bhora cala diye| calate-calate ve eka pahAr3a para pahu~ce aura vahA~ se gira kara prANa tyAga karane kA vicAra karane lage / / saMyoga vaza usa pahAr3a para eka muni dhyAnAvasthA meM baiThe the| muni ne Atma hatyA ke liye udyata donoM mAtaMga-putroM ko dekhaa| unheM bulAkara muni ne upadeza diyaa| muni ke upadeza se prabhAvita ho kara cittasambhUti ne bhAgavatI dIkSA grahaNa kara lii| aba ve muni bama kara zruta kA adhyayana karate hue kaThora tapa karane lge| tapasyA ke kAraNa unheM aneka prakAra, kI labdhiyA~ prApta huii| citra-saMbhUti aba svataMtra rUpa se vihAra karane lage / eka samaya ve vihAra karate-karate hastinApura pahuMce aura nagara ke bAhara udyAna meM Thahare / saMbhUta muni pAraNA ke liye nagara meM gaye vahA~ namuci ne sambhUta ko pahacAna liyA / maMtrI ne socA-yaha sAdhu mere viSaya meM:
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 513 dUsaroM se vahegA, ataeva usane bhAdamiyoM se use khUba piTavAyA / namuci ke isa nIca vyavahAra se saMbhUta muni ko vaDA krodha aayaa| ve nagara ke bAhara Aye aura sAre nagara ko bhasmasAt karane ke liye unhoMne apane mukha se tejolezyA nikaalii| pahale unhoMne apane mukha se bhayaMkara dhUma nikAlA aura usake bAda bhAga ugalanA prAraMbha kiyA / yaha dekha citta ne sabhUta muni ko bahuta samajhAyA aura usake mukha para apanA hAtha rakha diyaa| usase agni to ruka gaI parantu dhUma to sAre nagara meM phaila gyaa| yaha dekha sanatkumAra cakravartI bahuta bhayabhIta hubhA / vaha apanI rAnI zrIdevI ke sAtha sambhUta muni ke pAsa bhAyA aura unheM vandana kara kSamA yAcanA karane lagA / namaskAra karate samaya rAnI ke kezoM meM lage hue gozIrSa candana ke taila kI eka bU~da sambhUti muni ke caraNoM para gira par3I jisase sambhUti muni kA krodha zAMta hogayA / muni ne jaba AMkheM kholIM to apane sAmane apUrva sundarI ko pAyA / use dekha sambhUti kA mana caMcala ho uThA / usane apane tapa kA nidAna kiyA "me bhI apane tapa ke phalasvarUpa cakravartI kI Rddhi prApta karU~ / " citta muni ne use bahuta samajhAyA kintu sambhUta muni ne nidAna pUrvaka apanI deha kA tyAga kiyA aura marakara kAmpilyapura nagara ke rAjA brahmabhUti ko rAnI cUlanI kI kukSi meM caturdaza svapna ke sAtha putra rUpa se utpanna huA / mAtA pitA ne usakA nAma brahmadatta rkhaa| cittamuni ne antima samaya me zuddhabhAva se kara deha kA tyAga kiyaa| marakara ve prathama svarga meM deva bane / vahA~ kI Ayu pUrI kara cittamuni kA jIva purimatAla nagara ke eka ibhyazreSThI ke ghara putra rUpa se utpanna huA / yuvA hone para citta ne dIkSA grahaNa kI evaM kaThora tapa karate hue use avadhijJAna utpanna hogayA / vaha pRthvI para vicarane lagA / saMlekhanA saMthArA rAjA brahmabhUti kI acAnaka mRtyu hogaI / brahmadatta umra meM choTA hone se dIrghapRSTa nAmaka sAmanta brahmabhUti ke rAjya kA saMcAlana karane 33
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 Agama ke anamola ratna lgaa| rAnI culanI kA dIrghapRSTha ke sAtha prema hogayA / donoM ne kumAra brahmadatta ko prema meM bAdhaka samajhakara use mAra DAlane ke liye SaDyaMtra kiyA / tadanusAra rAnI ne eka lAkSAgRha taiyAra karAyA, kumAra kA vivAha kiyA aura dampati ko sone ke liye lAkSAgRha meM mejA / kumAra ke sAtha maMtrIputra varadhanu bhI lAkSAgRha meM gayA / bhaddha rAtri ke samaya dIrghapRSTha aura rAnI ke sevakoM ne lAkSAgRha meM Aga lagA dii| usI samaya maMtrI dvArA banavAI huI gupta suraMga se brahmadattakumAra aura maMtrI varadhanu bAhara nikalakara bhAga gye| . idhara jaba dIrghapRSTha ko mAlUma huA ki kumAra brahmadatta aura varadhanu lAkSAgRha se jIvita nikalakara bhAga gaye haiM to usane cAroM tarapha apane AdamiyoM ko daur3AyA, kintu brahmadatta kA kahIM patA nahIM lgaa| brahmadatta ne varadhanu ke sAtha aneka nagaroM ko jItA aura aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA / cha khaNDa pRthvI ko jIta karake vApisa kAmpilyapura lauTA / dIrghapRSTha rAjA ko mArakara vahA~ kA rAjya prApta kiyA / brahmadatta cakravartI kI Rddhi bhogatA huA apanA samaya sukhapUrvaka vyatIta karane lgaa| kisI samaya brahmadatta cakravartI ko nATaka dekhate hue devaloka ke nATaka kA smaraNa ho aayaa| usase usako jAtismaraNa jJAna utpanna hogyaa| jAti smaraNa meM apane pUrva janma ke bhrAtA citta ko pAMca bhava taka to sAtha hI meM dekhA parantu chaThe bhava meM vaha usako apane sAtha na dekha sakA / taba apane bhAI ko milane ke liye aura usakI khoja ke liye usane "gopadAso mRgo haMsA mAMtaga zvAmaro yathA" -yaha pada banAkara logoM ko sikhalA diyA aura sAtha meM yaha bhI kahA ki jo koI puruSa isa zloka kA uttarArddha banAkara lAvegA use AdhA rAjya diyA jAvegA / .. idhara cittamuni avadhijJAna se apane pUrvajanma ke bhrAtA brahmadatta nakavI ko upadeza dene ke liye ugra vihAra kara kAmpilyapura padhAre aura udyAna meM Thahare /
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 515 usa samaya udyAna kA mAlI AdhA zloka gAtA huA vRkSoM ko pAnI pilA rahA thaa| muni ne yaha zloka sunA aura usakI pUrti kara dI "eSAM paSTayo jAtiranyAnya bhAva yuktayoH zloka kI pUrti hone para mAlI rAjA ke pAsa pahuMcA aura usane apUrNa zloka ko pUrA kara sunaayaa| patA lagAne para mAlUma huA ki isa loka ko udyAna meM Thaharehu e eka muni ne pUrNa kiyA hai| rAjA ne mAlI ko inAma Tekara vidA kiyA / brahmadatta apane vizAla vaibhava ke sAtha apane pUrvajanma ke bhrAtA cita muni ke darzana karane aayaa| donoM milakara bar3e prasanna hue / cittamuni ne brahmadatta ko apane pUrva janma kA vRttAnta sunAyA, svarga-naraka ke sukha-duHkha batAye aura bhogoM se virakta hone ke liye upadeza diyA / brahmadatta ne muni ko rAjya grahaNa karane kA pralobhana diyA / cittamuni ne brahmadatta ko kaI taraha se samajhAyA kintu pUrvajanma ke nidAna ke kAraNa vaha cakravartI kI Rddhi nahIM tyAga sakA / anta meM mara kara vaha sAMtavA naraka meM utpanna huaa| cittamuni ne zuddha sayama kA pAlana kara ghanabhAtI karmoM ko naSTa kara kevalajJAna prApta kiyaa| anta meM janma jarA aura maraNa se mukti pAkara siddhatva prApta kiyA / iSukAra Adi cha muni sAgaracandramuni ke pAsa cAra gopAloM ne dIkSA grahaNa kii| unameM do citta ora sambhUti bane jinakA varNana citta aura sambhUti kI jIvanI meM AgayA hai / do muniyoM ne zuddha bhAva se saMyama kA pAlana kiyA aura anta meM samAdhi pUrvaka marakara devaloka meM gaye / devaloka kI Aya pUrI kara ve kSitapratiSThita nagara ke eka dhanADhya zreSThI ke ghara jnme| donoM yuvA hue unakI anya cAra vyApAriyoM ke sAtha mitratA huii| chahoM ne eka sthavira ke upadeza se dIkSA grahaNa kii| inameM se cAra ne niSkapaTa bhAva se cAritra kA pAlana kiyA aura do ne kapaTapUrvaka / anta * citta bhaura brahmadatta cakravartI ke bIca jo vArtAlApa huA usake liye dekhiye uttarAdhyayana sUtra kA terahavAM adhyayana / ,
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratnA meM chahoM ne antima samaya meM saMthArA kiyA aura marakara prathama devaloka ke nalinIgulma 'vimAna meM devarUpa se utpanna hue / gopAloM ke jIva ko chor3akara anya cAra' jIvoM meM se eka devaloka se cavakara iSukAra nagara kA rAjA bnaa| dUsarA iSukAra rAjA kI kamalAvatI nAma kI rAnI bnaa| tIsarA bhRgu nAma kA rAjA kA purohita banA, aura cauthA purohita kI patnI yazA banA / mRgu purohita dhanADhya the / usake pAsa dhana vaibhava kI kamI nahIM thI kintu putra kA abhAva donoM pati patnI ko khaTakatA thaa| putra na hone ke kAraNa donoM zokAkula rahate the| idhara donoM gopAlaka deva ne apanI Ayu ke kevaha cha hI mahine zeSa jAna aura apane Age ke bhava ko dekha ve jaina muni ke veza meM bhRga purohita ke yahA~ AhAra ke liye aaye| unhoMne bhRgu purohita ko upadeza diyaa| santAna ke viSaya meM purohita ke prazna karane para unhoMne kahA ki tumhAre do putra hoMge aura ve sAdhu vRti ko dhAraNa karege / ataH bhApa unakI dIkSA meM bAdhaka na bananA kintu unheM dhArmika preraNA dete rahanA / muniyoM ke upadeza se purohita ne zrAvaka ke vrata grahaNa kiye / muni vahA~ se cale gaye / kucha kAla ke bAda gopAlaka ke jIva devaloka se cavakara yazA ke garbha meM Aye / garbhakAla ke pUrNa hone para yazA ne do sundara putroM ko janma diyaa| donoM bAlakoM kA lAr3a pyAra se lAlana pAlana hone lgaa| eka dina 'bhRgu purohita ne socA, "yadi maiM zahara meM rahU~gA to mere donoM hI putra sAdhuoM ke samparka meM Akara dIkSita ho jAyeMge / ataH mujhe aise sthAna meM jAkara rahanA cAhiye jahA~ sAdhuoM kA AvAgamana na ho| yaha soca vaha jaMgala aura jhAr3iyoM se ghire 'karpaTa' nAmaka gAMva meM AyA aura vahIM makAna banAkara parivAra ke sAtha rahane lgaa|
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamake anamola ratna' 517 . eka dina sAdhuoM se bhayabhIta karane ke liye putroM ko bulAkara kahA- "putroM ! jo jaina bhikSu hote haiM / jinake mukha para mukhavastrikA baMdhI huI hotI hai aura jinake pAsa rajoharaNa hotA hai aura jo bhUmi ko dekhakara calate haiN| ve bar3e khataranAka hote haiM / yadyapi dekhane meM bar3e sIdhe-sAdhe lagate haiM kintu unakI jholI meM ghAtaka zastra hote haiN| ve baccoM ko pakar3akara le jAte haiM aura jaMgala meM le jAkara mAra DAlate hai / ataH unase sAvadhAna rahanA / unheM kahIM dekho to tatkAla daur3akara surakSita sthala meM jAkara chupa jaanaa|" - eka samaya donoM vAlaka gAMva ke bAhara khela rahe the / upara se acAnaka do muni mArga bhUlane se mA nikale / ve gAMva meM gaye aura bhRgu purohita ke yahA~ se mAhAra grahaNa kiyA / AhAra dene ke bAda mRgu ne munirAja se kahA--"munirAja ! mere do bAlaka bar3e uddaNDa haiN| kahIM Apako dekhakara upadrava na kara baiThe ata. Apa AhAra gAMva ke bAhara jAkara ekAnta meM karaleM aura vahA~ se Age vihAra kara jAye / muniyoM ne bhRgu kI bAta sunI aura ve AhAra lekara vana kI ora cale / upara se donoM pAlaka khelate khelate gAva ko ora bhArahe the / unakI dRSTi munirAjoM para par3I / munirAjoM ko sAmane Ate dekha ve ghabarA gaye aura vahAM se bhAga kara eka bar3e vRkSa para car3hakara chupa gaye / saMyogavaza muni bhI bhAhAra karane ke liye usI vRkSa ke nIce Aye / prathama unhoMne bhUmi kA roharaNa se parimArjana kyiA / isake vAda kAyotsarga kiyA aura jholI khe.lakara AhAra karane lge| yaha saba dRzya vRkSa para car3he hue donoM vAlaka dhyAnapUrvaka dekha rahe the| muni kA prathama bhUmi parimArjana, jIvoM kA yatnapUrvaka rakSaNa tathA apane hI ghara kA bhojana muniyoM ke pAtra meM dekhakara vicAra karane lage--pitAjI ne jaina muniyoM ke bAre meM jo bhaya-janaka bAteM catAI yoM ve saba viparIta thiiN| yahA~ to munirAja kA vAlakoM ko mAranA to dUra rahA kintu ye to eka jIva ko bhI kaSTa nahIM dete|
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna jholI meM ghAtaka zastra nahIM kintu hamAre ghara kA hI AhAra hai| sAtha hI hamane aise munirAjoM ko kahIM na kahIM avazya dekhA hai| isa prakAra vicAra karate karate unheM AtismaraNa jJAna ho gyaa| unhoMne apane pUrvajanma ko dekhA aura unakA mana vairAgya raGga meM raoN gayA / ve vRkSa se nIce utare aura munirAoM ko vandana kara unakA upadeza sunane lage / upadeza sunakara vAlakoM ne kahA-"gurudeva ! hama Apake pAsa mAtA pitA ko pUcha kara pravrajyA lenA cAhate haiN| Apa thor3e samaya ke liye iSukAra nagara meM hI viraajeN|" muniyoM ne bAlakoM ko nikaTa mokSavartI jAna unakI prArthanA svIkAra karalI / muniyoM ne iSukAra nagara kI ora vihAra' kara diyaa| donoM vAlaka pitA ke pAsa Aye aura pravrajyA kI AjJA mAMgate hue kahane lage-- ___ "pitA jI ! yaha jIvana bhanitya hai| Ayu thor3I aura usameM vighna bahuta haiM isaliye hameM gRhavAsa meM Ananda nahIM AtA / ataH hameM dIkSA kI anumati diijiye|" "putro ! vedavida kahate haiM ki putrarahita manuSya kI uttama gati nahIM hotI / ataH tuma vedoM ko par3hakara brAhmaNoM ko bhojana karAkara saMsAra ke bhoga-bhogakara tathA apane putra ko gRhabhAra sauMpane ke bAda phira sAdhu bana jAnA / " pitAjI ! veda paDhane se ve zaraNa bhUta nahIM hote| brAhmaNoM ko bhojana karAne mAtra se hI AtmA kI sadgati nahIM hotI tathA putra bhI zaraNabhUta nahIM hote / kAma bhoga kSaNa bhara ke liye sukha dete haiM, kintu ve cirakAla taka duHkha kA kAraNa banate haiN| ye kAma bhoga saMsAra-vardhaka aura mokSa ke bAdhaka haiM aura anarthoM kI khAna haiN| pitA ne kahA "putroM yahA~ striyoM ke sAtha bahuta dhana hai, svajana tathA kAmaguNa bhI paryApta hai| jisake lie loga tapa karate haiM, vaha saba ghara meM hI tumhAre svAdhIna hai|"
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama se anamola ratna 519 . 'pitAjI ! dharmAcaraNa meM dhana, svajana aura kAma bhogoM kA kyA prayojana hai ? hama guNavanta zramaNa evaM bhikSu bana kara apratibaddha vihArI hoNge|" putroM ke upadezoM kA asara bhRgu tathA usakI patmI yazA para par3A / unhoMne socA, "kAmabhoga bhogane kA samaya hote hue bhI tathA bhoga upabhoga kI samasta sAmagrI ke hote hue bhI ye bAlaka ina saba kA parityAga kara zramaNa vana rahe haiM to hama jaise bhukta-bhogiyoM ko saMsAra meM rahanA ucita nahIM hai| yaha soca ve bhI dhana vaibhava kA parityAga kara putroM ke sAtha dIkSA grahaNa karane ke liye iSukAra nagara kI ora cala par3e aura muni ke pAsa Akara cAroM dIkSita hogye| ___idhara jaba purohita ke samasta parivAra ke sAtha dIkSita hone ke samAcAra rAjA ko mile to usane purohita ke samasta dhana vaibhava ko rAjakoSa meM rakha lene kA vicAra kiyA / rAjA ke isa vicAra kA patA jaba mahArAnI kamalAvatI ko lagA to vaha rAjA ke pAsa AI aura kahane lagI "nAtha vamana kie hue padArtha ko khAne vAlA prazaMsA kA pAtra nahIM hotA / Apa brAhmaNa dvArA tyAge hura dhana ko grahaNa karanA cAte haiM, yaha ucita nhiiN|" rAjan ! yadi yaha sArA jagata ApakA hojAya, sAre dhanAdi padArtha bhI hamAre pAsa AjAya to bhI ve saba aparyApta hI haiN| ve saba padArtha maraNAdi kaSToM ke samaya hamArI kisI prakAra kI rakSA karane meM samartha nahIM haiN|" ___ "he rAjan ! jaba mRtyu kA samaya bhAvegA taba hama isa vizAla vaibhava kA parityAga kara avazya bhareMge / he naradeva ! isaloka meM mRtyu ke samaya kevala dharma hI hamArA rakSaka evaM trAtA hai / ata. rAjan ! hameM ina saba bandhanoM se mukta hokara pravrajyA grahaNa karanI cAhiye / " kamalavato rAnI ke upadeza se rAjA ne rAjya vaibhava kA parityAga kara diyA / vaha bhI rAnI kamalAvatI ke sAtha dIkSita ho gayA /
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna isa prakAra iSukAra nagara ke chahoM janoM ne dIkSA grahaNa kara kaThora tapa kiyA / ghanaghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna prApta kiyA aura anta meM anazana kara mokSa meM gaye / saMjaya rAjarSi kAMpilyapura nagara meM saMjaya nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| pUrvakRta puNya ke prabhAva se usake yahA~ senA hAthI, ghor3e aura vAha. nAdi sabhI kucha vidyamAna the| vaha eka dina zikAra khelane ke liye nagara se bAhara nikalA / sAtha meM ghor3e, hAthI, ratha aura paidala senA bhI thii| vaha kezara udyAna meM pahu~cA aura vahA~ rahe hue mRgoM kA zikAra khelane lgaa| usI udyAna meM gardabhAlI nAma ke taparavI vRkSa ke nIce baiThe hue dhyAna kara rahe the / rAjA ke bANoM se ghAyala mRga munirAja ke pAsa A Akara girane lge| kucha mRga vahIM mara gye| rasa lolupa rAjA ghor3e para car3hakara mRta mRgoM ke pAsa AyA / usane eka vRkSa ke nIce dhyAnastha muni ko dekhA / unheM dekhakara vaha bhayabhIta huA aura socane lagA, "ye mRga muni ke hI lagate haiN| maine muni ke mRgoM ko mAra kara acchA nahIM kiyaa|" vaha tatkAla ghor3e se nIce utarA aura muAna ke pAsa gayA aura unheM vandana kara bolA "he bhagavan ! mere aparAdha ko kSamA kiijiye| muni dhyAna magna the| unheM bAharo vAtAvaraNa kA kucha bhI patA nahIM thA / rAjA ke do tIna bAra kSamA mAMgane para bhI muni ne usakA kucha jabAba nahIM diyA / muni ko maunastha dekhakara rAjA aura bhI bhayabhIta ho gayA / usane punaH namrabhAva se kahA--- "he bhagavan ! maiM kopityapura kA rAjA saMjaya huuN| maiM apane aparAdha kI kSamA mAMga rahA huuN| Apa merI kSamA yAcanA kA pratyuttara deM kyoMki kupita taparavI apane tapa-teja se hajAroM prANiyoM ko jalAkara bhasma kara dene kA sAmarthya rakhate haiN|"
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 521 muni ne apanA dhyAna kholakara jabAba dete hue kahA-"rAjan / mai tujhe abhayadAna detA hU~, tU bhI merI taraha anya prANiyoM ko abhayadAna de / isa kSaNabhaMgura jIvaloka ke liye tU prANiyoM kI hiMsA nikara / "jaba saba kucha yahIM cher3akara karmoM ke vaza hokara paraloka meM jAnA hai to isa bhanitya saMsAra aura rAjya meM kyoM lubdha ho rahA hai ? "rAjan ! tujhe paraloka kA bodha nahIM hai| are tU jisa para mohita ho rahA hai, ve bhoga vijalI ke camatkAra kI taraha caMcala hai, nAzavAna hai|" "rAjan ! strI, putra, mitra kalatra bAMdhavAdi jIte jAgate ke ho sAthI hai / marane para ye koI sAtha nahIM clte|' isa prakAra muni ke vacana sunakara rAjA saMyati ko vairAgya utpanna ho gyaa| usane rAjya ko chor3akara vahIM gardabhAlI munIzvara ke pAsa dIkSA le lI / dIkSA lekara saMyati muni ne guru ke samIpa zruta kA adhyayana kiyaa| zrata meM pAragata hone ke bAda saMyati apane muni guru kI AjJA prApta kara ekAkI vicarana lgaa| eka bAra ve vihAra karate hue kahIM jArahe the / mArga meM kSatriya rAjarSi mile / sundara rUpa aura prasannamana saMyati muni ko dekhakara kSatriya rAjarSi bar3e prasanna hue aura bole "he mune / ApakA nAma kyA hai ? gotra kyA hai? Apa kisa liye mahAna hue ? Apa gurujanoM kI sevA kisa prakAra karate haiM ? aura kisa prakAra vinayavAn kahalAte haiM ?" saMyatI-he munivara / saMyati merA nAma aura gautama merA gotra hai| gardabhAlI mere bhAcArya hai, jo vidyA aura cAritra ke pAragAmI haiN|" isake bAda saMyati aura kSatriya rAjarSi ke bIca kriyAvAdI, akriyAvAdI, vinayavAdI tathA ajJAna vAdiyoM ke siddhAnta viSayaka
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna carcA huI / apane se aneka pUrva puruSoM, rAjA mahArAjAoM ke tyAga, saMyama viSayaka carcA bhI huii| anta meM eka dUsare kI carcA se donoM rAjarSi bar3e prasanna hue| donoM ne siddhi prApta kara jIvana ko saphala banAyA / ye donoM muni mahAvIra ke zAsana kAla meM hue the / mRgAputra sugrIva nAma kA ramaNIya nagara thaa| vahA~ balabhadra nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma 'mRgA' thaa| unako eka putra thaa| usakA nAma mRgAputra thaa| vaha yuvarAja thaa| ekabAra mRgAputra prAsAda ke gavAkSa se nagara ke catuSpatha tripatha aura bahupayoM ko kutuhala se dekha rahA thA ki usakI dRSTi eka saMyamazIla sAdhu para pdd'ii| use dekhakara mRgAputra ko dhyAna AyA ki usane use kahIM dekhA hai| vicAra karate karate use jAtismaraNa jJAna utpanna humA-'me devaloka se cyuta hokara manuSya bhava meM A gayA hU~ aisA saMjJijJAna ho jAne para mRgAputra pUrvajanma kA smaraNa karane lagA aura phira use pUrvakRta saMyama kA smaraNa huA / ataH usane apane pitA ke pAsa jAkara dIkSita hone kI anumati mAMgI / ' usane apane mAtA pitA ko samajhAte hue kahA-he mAtA pitAbho ! kauna kisakA sagA sambandhI aura ristedAra hai ? ye sabhI saMyoga kSaNabhaMgura haiN| yahA~ taka ki yaha zarIra bhI apanA nahIM hai phira dUsare padArtha to apane ho hI kaise sakate haiM ? kAma bhoga kiMpAka phala ke sadRza hai| yadi jIva inheM nahIM chor3atA to ye kAmabhoga svayaM ise chor3a deNge| jaba chor3anA nizcita hai to phira inheM svecchApUrvaka kyoM na chor3a diyA jAya / svecchA se chor3e hue kAmabhoga duHkhaprada nahIM hote| isa prakAra mAtA pitA ko samajhA kara aura unakI anumati prApta kara mRgAputra dIkSita ho gyaa| yathAvat saMyama kA pAlana kara anta meM mokSa meM gyaa|
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna . www anAthi muni eka samaya magadha ke samrATa zreNika vihArayAtrA ke liye maMDikukSi nAmaka udyAna meM A phuNcaa| vahA~ eka vRkSa ke nIce padmAsana lagAe hue eka dhyAnastha muni ko dekhaa| muni kI prasanna mukha munnA, kAntimaya dedIpyamAna vizAla bhAla aura sundara rUpa ko dekhakara rAjAzreNika Azcarya cakita ho gyaa| vaha vicAra karane lagA-"mahA kaisI inakI kAnti hai ? kaimA inakA anupama rUpa hai| mahA! isa yogIzvara kI kaisI apUrva saumyatA, kSamA, nirlobhatA tathA bhogoM se nivRtti hai!" vaha unake nikaTa pahu~cA aura hAtha jor3akara vinaya pUrvakapUchane lagA "he Arya ! Apane yuvAvasthA meM dIkSA kyoM grahaNa kI kyoMki yaha avasthA to saMsAra ke viSaya bhogoM meM ramaNa karane kI hai| Apane isa taruNa avasthA meM sAMsArika viSaya bhogoM kA parityAga karake jo zramaNa dharma ko svIkAra kiyA hai isakA kAraNa kyA hai, yaha mai jAnanA cAhatA hU~?" rAjA ke prazna kA uttara dete hue muni ne kahA- "he rAjan ! mai anAtha huuN| merA koI nAtha nahIM hai| merA rakSaka koI nahIM hai| aura na merA koI kRpAla mitra hI hai| isIlie maine saMyama grahaNa kiyA hai|" munIzvara kA uttara sunakara magadha samrAT haMsane lgaa| vaha kahane lagA-"munizreSTha ! kyA Apa jaise prabhAvazAlI tathA samRddhazAlI puruSa ko abhI taka koI svAmI nahIM mila sakA hai ? he munivara ! yadi sacamuca ApakA koI nAtha nahIM hai, Apa anAtha hI haiM to he bhagavan ! maiM ApakA nAtha vana AtA huuN| mere nAtha vana jAne para Apako mitra, jJAti tathA anya sambandhijana sukhapUrvaka mila skeNge| unake sahavAsa meM sukhapUrvaka rahate hue Apa paryApta rUpa se sAMsArika viSayabhogoM kA upabhoga kreN| yaha manuSya janma bAra bAra nahIM miltaa| isako prApta karake sAsArika sukhoM se vaMcita rahanA ucita nahIM hai| ataH.
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraka Agama ke anamola ratna anAtha hone ke kAraNa Apane jo bhikSuvRtti ko aGgIkAra kiyA hai usakA parityAga kara deM, kyoMki Aja se maiM ApakA nAtha ho gayA hU~ / " uttara meM muni kahane lage, "he magadhAdhipa / tuma jaba ki svayaM ho anAtha ho to dUsare ke nAtha kaise ho sakate ho ? kyoMki jo puruSa svayaM anAtha hai vaha dUsaroM kA nAtha kabhI nahIM bana sakatA / " munirAja kA uttara sunakara zreNika sahasA vyAkula ho uThA aura - mana meM vicAra karane lagA - " maiMne Aja taka kisI ke sukha se yaha nahIM sunA thA ki tU anAtha hai / yaha tapasvI merI zakti, sAmarthya tathA sampatti ko nahIM jAnatA hai isIliye aisA kahatA hai / rAjA apanA paricaya detA huA muni se kahane lagA ki mere pAsa nAnA prakAra kI Rddhi maujUda haiN| merA sAre rAjya meM akhaNDa zAsana hai / manuSyocita sarvottama viSaya bhoga mujhako anAyAsa hI prApta haiN| aneka hAthI, ghor3e -karor3oM manuSyoM, zaharoM evaM dezoM kA mai svAmI huuN| merA zreSTha antaHpura bhI hai / itanI vipula sampatti hone para bhI maiM anAtha kaise hU~ ? anAtha to vahI hai jisake pAsa kucha na ho tathA jisakA koI sahAyaka na ho aura jisakA kisI para bhI zAsana na ho / he munIzvara ! kahIM ApakA kathana asatya to nahIM haiM ? kAraNa muni kabhI asatya nahIM bolate / " muni kahane lage 'he rAjana ! vAstava meM tU anAtha zabda ke artha aura paramArtha ko nahIM samajhatA / maine jisa Azaya ko lekara tujhako anAtha kahA hai vaha tere dhyAna meM nahIM AyA hai / isIse tujhe sandeha ho rahA hai / mujhe anAthatA kA jJAna kahA~ aura kaise huA, - yaha mai sunAtA hU~ | tU dhyAna pUrvaka suna " kozAmbI nAma kI prAcIna nagarI meM prabhUtadhanasaMcaya nAma ke mere dhanADhya pitA rahate the / eka samaya yuvA avasthA meM merI AMkheM dukhane AgaI aura unameM asahya pIr3A hone lagI tathA A~khoM ko - vedanA ke sAtha sAtha zarIra ke pratyeka avayava meM asahya dAha utpanna ho
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna annow gayA / jaise kupita huA zatru marmasthAnoM para ati tIkSNa zastroM dvArA prahAra kara dhora pIr3A pahu~cAtA hai vaisI hI tIvra merI AMkhoM kI pIr3A thii| vaha dAhajvara kI dAruNa pIr3A indra ke vana kI taraha merI kamara mastaka tathA hRdaya ko pIr3ita karatI thii| usa samaya vaidyaka zAstra meM ati pravINa jar3I bUTI tathA mantra tantra Adi vidyA meM pAraMgata, zAstra.. vicakSaNa tathA auSadhi karanemeM atidakSa bhaneka vaidyAcArya mere ilAja ke lie bhAe / uhoMne aneka prakAra se merI cikitsA kI kintu merI pIr3A ko zAnta karane meM ve samartha na hue| mere pitA mere lie sava sampatti lagA dene ko taiyAra the kintu usa duHkha se chur3Ane meM to ve bhI asamartha hI rahe / merI mAtA bhI merI pIr3A ko dekhakara atyanta dukhita evaM vyAkula rahatI thI kintu vaha bhI mere dukha ko dUra karane meM asamartha thI, merI anAthatA kA yaha bhI kAraNa thaa| mere sage choTe bhAI aura bar3e bhAI tathA sagI vahana bhI mujhe usa du.kha se na bacA sake / mujha para atyanta sneha rakhane vAlI patiparAyaNa merI patnI ne saba RGgAroM kA tyAga kara diyA thaa| rAta dina vaha merI sevA meM lagI rahatI thI, eka kSaNa ke liye bhI vaha mere se dUra na hotI thI, kintu apane bhA~suoM se se mere hRdaya ko siMcana karane ke sivAya vaha kucha na kara sakI / mere sajjana snehI aura kuTumbI jana bhI mujhe usa du.kha se na chur3A sake / yahI merI anAthatA thI / " muni ke kathana ko sunakara rAjA ne kahA, "he muni ! to phira bhApa isa duHkha se kaise mukta hue, uttara meM munivara ne kahA "he rAjan ! isa prakAra cAroM tarapha se asahAyatA aura anAthatA kA anubhava hone se maine socA ki isa ananta saMsAra meM isa prakAra kI vedanA kA vAra bAra sahana karanA atyanta kaThina hai / ata:yadi mujhe isa ghora vedanA se kisI prakAra bhI chuTakArA mila jAya to mai isa vedanA ke mUla kAraNa kA vinAza karane ke liye, jisase ki phira isa prakAra kI vedanA ko sahana karane kA avasara hI prAtaH
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 Agama ke anamola ratna N NNNN na ho sake, kSAnta dAnta tathA nirArambhI hokara tatkSaNa hI pravajita ho jaauuN|" "he rAjan ! rAtri ko aisA nizcaya karake mai so gayA / jyoM jyoM rAtri vyatIta hoto gaI tyo tyoM vaha merI dAruNaM vedanA bhI kSINa ho gaI / prAta.kAla to maiM bilakula nIroga ho gayA / apane mAtA pitA se AjJA lekara kSAnta dAnta aura nirArambhI hokara saMyamI bana gayA / saMyama dhAraNa karane ke bAda maiM apane ApakA tathA samasta trasa tathA sthAvara jIvoM kA nAtha ho gayA huuN| "he rAjan ! yaha AtmA hI AtmA ke lie vaitaraNI nadI tathA kUTa zAlmalI vRkSa ke samAna duHkhadAyI hai: aura yahI kAmadhenu tathA nandana vana ke samAna sukhadAyI hai| "yaha AtmA hI duHkhoM aura sukhoM kA kartA hai tathA vikartA hai evaM AtmA hI AtmA kA zatru ora mitra hai / yadi sumArga para cale to yaha bhAtmA hI apanA sabase bar3A mitra hai aura yadi kumArga para cale to bhAtmA hI apanA saba se bar3A zatru hai / / "he rAjan ! anAyatA ke anya bhI kaI kAraNa haiM, jinheM mai tumheM kahU~gA / tuma use ekAgrabhAva se suno kaI eka aise sattvahIna kAyara puruSa bhI isa saMsAra meM vidyamAna haiM jo ki nirgrantha dharma ko prApta karake usameM zithila ho jAte haiM / ve sanAtha hokara ke bhI anAtha ho jAte haiM / jo pravajita hokara pramAdavaza mahAnatoM kA bhalI prakAra sevana nahIM karatA tathA indriyoM ke adhIna aura rasoM meM mUcchita hai, vaha rAga, dveSa, janma, karma, bandhana kA mUla se ucchedana nahIM kara sakatA / yaha bhI usakI anAmatA hai / jisako IryA, bhASA eSaNA, AdAna, nikSetra aura utsarga samiti meM kiMcit mAtra bhI yatanA nahIM hai, vaha vIra sevita mArga kA anusaraNa nahIM kara sktaa|
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 527 www jaise polI muThI bhasAra hotI hai aura khoTI mohara meM bhI koI sAra nahIM hotA isI prakAra vaha dravya liMgI-veSadhArI muni bhI asAra hai / jaise vaiDUryamaNi ke sAmane kAMca kA Tukar3A nirarthaka hai vaise hI jJAnI puruSoM ke sAmane vaha sAdhu nirmUlya ho jAtA hai arthAt guNa. vAnoM meM usakA Adara nahIM hotA / vaha vezavArI muni kuzIlavRtti ko dhAraNa karake aura RSidhvaja se jIvana ko bar3hAkara tathA asaMyata hone para bhI 'bhai saMyata hai isa prakAra bolatA huA isa saMsAra meM cirakAla paryanta dukha pAtA hai| jaise tAlapuTa viSa khAne se, ulaTI rIti se zastra prahaNa karane se, -tathA avidhipUrvaka mantra Apa karane se svayaM kA hI vinAza ho jAtA hai vaise hI:cAritra dharma ko grahaNa karake jo sAdhu viSaya vAsanAoM kI Asakti meM phaMsakara indriya lolara ho jAtA hai vaha apane ApakA vinAza kara DAlatA hai| sAmudrika zAstra, svapna vidyA, jyotiSa tathA vividha kautUhala Adi vidyAoM ko sIkhakara unake dvArA AjIvikA calAne vAle kusAdhu ko anta samaya meM ve kuvidyAe~ zaraNabhUta nahIM hotii| asAdhu rUpa vaha kuzIla atyanta ajJAnatA se saMyamavRtti kA virAdhana karake sadA dukhI aura viparIta bhAva ko prApta hokara nirantara naraka aura tiryaJca meM AvAgamana karatA rahatA hai / jo sAdhu agni kI taraha sarvabhakSI banakara, apane nimitta banAI -gaI: mola lI gaI athavA kevala eka hI ghara se prApta sadoSa bhikSA grahaNa kiyA karatA hai vaha kusAdhu apane pApoM ke kAraNa durgati meM jAtA hai| na durAcAra meM pravRta huA yaha AtmA jisa prakAra :apanA anartha -karatA hai vaisA anartha to kaMTha chedana karane vAlA zatru bhI nahIM krtaa| jaba yaha bhAtmA kumArga para calatA hai taba apanA bhAna bhI bhUla jAtA
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna : hai / java mRtyu Akara galA davAtI hai taba usako apanA bhUtakAla yAda AtA hai aura phira use pazcAtApa karanA par3atA hai| aise vezadhArI kI saMyama ruci bhI vyartha hai, jo uttama mArga meM bhI viparIta bhAva rakhatA hai / aisI AtmA ke liye donoM loka nahIM haiM / vaha donoM loka se bhraSTa hotA hai| isI prakAra svecchAcArI kuzIla sAdhu jinezvara bhagavAna ke mArga kI virAdhanA karake bhoga rasa meM gRddha hokara nirarthaka zoka karane vAlI pakSiNI kI taraha tritApa pAtA hai| jJAna tathA guNa se yukta hita zikSA ko sunakara buddhimAn puruSa durAcAriyoM ke mArga ko chor3akara mahAtapasvI muniyoM ke mArga para gamana isa prakAra cAritra ke guNoM se yukta buddhimAna sAdhaka zreSTha saMyama kA pAlana kara niSpApa ho jAte haiM tathA ve pUrva saMcita karmoM kA nAza. karake anta meM akSaya mokSa sukha ko prApta karate haiN| isa prakAra karma zatruoM ke zatru, dAnta, mahAtapasvI, vipula yazasvI, dRDhavratI mahAmuni anAthi ne anAthatA kA saccA artha zreNika ko sunAyA / ise sunakara rAjA zreNika atyanta prasanna huaa| donoM hAtha jor3akara rAjA zreNika munIzvara se isa prakAra kahane lagA he bhagavan ! Apane mujhe anAthatA kA saccA svarUpa bar3I hI sundaratA ke sAtha samajhA diyA / ApakA mAnava-janma saphala hai| bhApako yaha divya' kAnti, divya prabhAva, zAntamukhamudrA, ujvala saumyatA dhanya hai / jinezvara bhagavAna ke satyamArga meM calane vAle Apa vAstava 'meM sanAtha hai, sabAMdhava haiM / saMyamin ! anAtha jIvoM ke bhApa hI nAtha hai / saba prANiyoM ke Apa hI rakSaka haiM / he kSamA sAgara mahApuruSa ! maiMne Apake dhyAna meM vighna DAlakara aura bhoga bhogane ke liye AmaM-- trita karake ApakA jo aparAdha kiyA hai usake liye maiM Apase makSAH cAhatA huuN|
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 529 isa prakAra rAjAoM meM siMha ke samAna oNika rAjA ne zramaNasiMha anAthi muni kI parama bhakti pUrvaka stuti kI / muni kA dharmopadeza sunakara rAjA zreNika dUsare dina apane vizAla parivAra ke sAtha munidarzana ke liye bhAyA aura vaha mithyAtva kA tyAga kara zuddha dharmAnuyAyI bana gayA / parama bhakti pUrvaka munivara ko vandanA namaskAra karake apane sthAna ko calA gayA / muni ne bhI anyatra vihAra kara diyA / saMyama kI vizuddha ArAdhanA karate hue unhoMne anta meM mokSa prApta kiyaa| samudrapAla campA nAma kI nagarI meM pAlita nAma kA eka vyApArI rahatA thaa| vaha zramaNa bhagavAna mahAvIra kA zrAvaka thA / vaha jIva ajIva Adi tattvoM kA jJAtA aura nirgrantha pravacanoM meM bahuta kuzala thaa| eka bAra vyApAra karane ke liye ke liye jahAja dvArA pihuNDa nAmaka nagara meM AyA / pihuNDa nagara meM Akara usane apanA vyApAra zurU kiyA / nyAya, nIti, sacAI aura ImAnadArI ke sAtha vyApAra karane se usakA vyApAra camaka uThA / sAre zahara meM usakA yaza aura kIti phaila gaI / pihuNDa nagara meM rahate hue use kaI varSa bIta gaye / usake guNoM se bhAkRSTa hokara piNDa nagara ke nivAsI eka mahAjana ne rUpa lAvaNya sampanna apanI kanyA kA vivAha pAlita ke sAtha kara diyA / aba ve donoM dampato AnandapUrvaka jIvana vyatIta karane lge| kucha samaya pazcAt vaha kanyA garbhavatI huI / apanI garbhavatI patnI ko sAtha lekara pAlita zrAvaka jahAja dvArA apane ghara campA nagarI Ane ke lie ravAnA humA / mAsannaprasavA hone se pAlita kI patnI ne samudra meM hI putra ko janma diyA / samudra meM paidA hone ke kAraNa usa bAlaka kA nAma samudrAla rakhA gayA / apane navajAta putra bhaura strI ke
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 Agama ke anamola ratna sAtha vaha sakuzala campA nagarI meM apane ghara pahu~ca gayA / saba ko priya lagane vAlA, saumyakAntidhArI vaha bAlaka vahA~ sukha pUrvaka bar3hane lgaa| yogya vaya hone para use zikSAguru ke pAsa bhejA gayA / vilakSaNa buddhi ke kAraNa zIghra hI vaha bahattara kalAoM tathA nIti zAstra meM pAraMgata ho gayA / jaba vaha yauvana ko prApta huA taba usake pitA ne apsarA jaisI sundara eka mahArUpavatI kanyA ke sAtha usakA vivAha kara diyA / vivAha hone ke pazcAt samudrapAla usa kanyA ke sAtha ramaNIya mahala meM rahane lagA aura dogundaka deva ke samAna kAmabhoga bhogatA huA sukhapUrvaka samaya bitAne lgaa| eka dina vaha apane mahala kI khir3akI meM se nagaracaryA dekha rahA thA ki itane meM phAMsI para car3hAne ke liye vadhyabhUmi kI tarapha mRtyu daNDa ke cihna sahita le jAte hue eka cora para usakI dRSTi pdd'ii| usa cora ko dekhakara usake hRdaya meM kaI taraha ke vicAra uThane lage / vaha socane lagA--"azubha karmoM ke kaise kar3ave phala bhogane par3ate haiN| isa cora ke azubha karmoM kA udaya hai isI se isako yaha kaDumA phala bhoganA par3a rahA hai / yaha mai pratyakSe dekha rahA hU~ / jo jaisA karatA hai vaha vaisA bhogatA hai, yaha aTala siddhAnta samudrapAla ke pratyeka aMga meM vyApta ho gayA / karmoM ke isa bhaTala niyama ne usake hRdaya ko kaMpA diyA / vaha vicArane lagA, mere liye ina bhoga janya sukhoM ke kaise duHkhadAyI pariNAma hoMge ? maiM kyA kara rahA hU~ ? yahA~ Ane kA kyA kAraNa hai ? " ityAdi bhaneka prakAra ke tarka vitarka usake mana meM paidA hone lage / isa prakAra gahare cintana ke pariNAma svarUpa usako jAtismaraNa jJAna paidA ho gayA / apane pUrvabhava ko dekhakara use vairAgya bhAva utpanna ho gayA / apane mAtA pitA ke pAsa jAkara dIkSA lene kI bhAjJA mAMgane lagA / mAtA pitA kI AjJA prApta kara usane dIkSA aGgIkAra kI aura saMyama dhAraNa kara sAdhu bana gyaa| mahAkleSa, mahAbhaya, mahAmoha tathA bhAsaki ke mUla kAraNa rUpI dhana
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna - vaibhava tathA kuTumbI janoM ke moha sambandha ko choDa kara ruci pUrvaka tyAga dharma svIkAra kara liyA / vaha ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura parigraha rUpa pAMca mahAvratoM kA tathA rAtri bhojana Adi sadAcAroM kA pAlana karane lagA aura Ane vAle pariSahoM ko jItane lagA / isa prakAra vaha vidvAna munivara jinezvaroM dvArA prarUpita dharma para dRr3ha banakara sAdhu ke uddiSTa mArga para gamana karane lagA / isa prakAra uttama saMyama dharma kA pAlana kara anta meM kevalajJAna rUpI lakSmI kA svAmI huA jisa prakAra prakAza maNDala meM sUrya zobhita hotA hai usI prakAra vaha munizvara bhI isa mahimaNDala para apane Atma prakAza se dIpta hone lgaa| puNya aura pApa ina donoM prakAra ke karmoM kA sarvathA nAza kara vaha samudrapAla muni zarIra ke moha se sarvathA chUTa gyaa| zailezI avasthA ko prApta huA aura saMsAra rUpI samudra se tira kara vaha mahAmuni mokSa gati ko prApta huaa| prathama kezIkumAra zramaNa bhagavAna pArzva kI paramparA ke AcArya / ye cAra jJAna se sampanna aura caudaha pUrva ke jJAtA the / eka samaya pAca sau ziSya samUha ke sAtha zrAvastI nagarI ke koSThaka udyAna meM Thahare hue the| usa samaya zvetAmbikA nagarI ke rAjA pradezI kA citta nAmaka sArathI jitazatru rAjA ko bheMTa pahu~cAne ke liye AyA thaa| vaha kezIkumAra zramaNa ke pAsa gayA aura upadeza suna unakA urAsaka bana gayA / usane zrAvaka ke vrata grahaNa kiye / eka dina citta ne kezI zramaNa se nivedana kiyA-"bhagavan ! zve. tAmbikA nagarI kA rAjA pradezo nAstika hai ! vaha AtmA aura paraloka ke astitva ko nahIM mAnatA, ata. Apa use samajhAne ke liye zvetAmbikA padhAreM / kezI ne citta kI bAta mana lI / ve vihAra
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm karate hue zvetAmbikA nagarI ke mRgavana udyAna meM Thahare / udyAnA pAlaka ne kezIzramaNa ke Ane kI sUcanA citta sArathI ko dI / citta kezIzramaNa ke pAsa jAne lgaa| eka dina citta ghur3asavArI ke bahAne pradezI rAjA ko mRgavana udyAna meM le aayaa| vahAM pradezI ne kezIzramaNa ko mahatI sabhA meM upadeza dete hue dekhA aura citta se bolA--"yaha kauna mUrkha mUoM ke bIca vakavAsa kara rahA hai ?" citta ne kahA-'ye kezIkumAra zramaNa haiN| AtmA aura zarIra ko bhinna bhinna mAnate haiN| pradezI ko AtmA aura zarIra kA vibhinnatva kaise hai yaha jAnane kI jijJAsA huI / vaha kezI ke pAsa gayA / usane aneka prazna kiye / kezIzramaNa ne aneka vyavahArika tarko se AtmA ko zarIra se bhinna siddha kiyaa| pradezI kezI- . zramaNa kA upAsaka bana gayA / usane hiMsA tyAga dii| zrAvaka ke bAraha bata grahaNa kiye / apane rAjya kI Aya ke cAra hisse kiye / eka hisse meM usane dAnazAlA kholI / jisase aneka zramaNa brAhmaNa atithi bhaura bhikSuka lAbha uThAne lage / kezIzramaNa vahA~ se vihAra kara gye| 2. dvitIya kezI zramaNa bhagavAna pArzva kI paramparA ko mAnane vAle tIna jJAna ke dhAraka kezI zramaNa pArzva dvArA upadezita cAra yAma, ahiMsA satya, acaurya aura aparigrahaNa ko mAnate the| ve eka bAra apane pAMcasau ziSyoM ke sAtha zrAvastI Aye aura tinduka ,udyAna meM Thahare / usI samaya bhagavAna mahAvIra ke pradhAna ziSya dvAdazAMga ke dhAraka gautama svAmI bhI ziSya maNDalI ke sAtha zrAvastI ke koSThaka udyAna meM Thahare the / eka dUsare ko dekhakara donoM ke ziSyoM ko yaha cintA huI ki bhagavAna pAvaM nAtha ne cAturyAma dharma kyoM kahA aura mahAvIra ne pAMca mahAvata aura acelaka dharma kA vidhAna kyoM kiyA / ziSyoM ke ye vicAra jAna kara kezI aura gautama ne mila kara parAmarza kara lenA ucita samajhA aura
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna gautama svAmI ziSya maNDalI sahita vezI kumAra zramaNa ke pAsa gye| kezI zramaNa ne gautamasvAmI kA sammAna kiyA / unheM baiThane ke liye darbha kA bhAsana kiyA / usa samaya una donoM kA vArtAlApa sunane ke lie aneka devatA aura zrotA gaga upasthita hue / donoM meM isa prakAra vArtAlApa huA~ kezI-"mahAbhAga ! mai Apase kucha pUchanA cAhatA huuN|" gautama-"bhadanta ! icchAnusAra pUchiye / " kezI-"cAra prakAra ke cAritra-rUpa dharma ko mahAvIra ne pAMca prakAra kA kyoM batAyA ? jaba donoM kA eka hI dhyeya hai tava isa antara kA kAraNa kyA hai ?" gautama-pArvanAtha ke samaya meM loga sarala prakRti ke the, isaliye ve cAra meM paMca kA artha kara lete the / ava kuTila prakRti ke loga haiN| unako spaSTa samajhAne ke lie brahmacarya ke vidhAna kI alaga AvazyakatA huii| kezI zramaNa-~mahAvIra bhagavAna ne acelaka dharma kA vidhAna kyoM "kiyA ? gautama-vijJAna se Anakara hI dharma sAdhanoM hI AjJA dI gaI hai / loka meM pratIti ke liye, saMyama-nirvAha ke liye, jJAnAdi grahaNa ke lie aura varSA kalpa Adi meM saMyama pAlane ke lie upakaraNa aura liMga kI AvazyakatA hai| vAstava meM to jJAna-darzana-cAritra ho mokSa ke sAdhaka haiM, liMga nahIM / kezI-Apake uttaroM se mujhe santoSa huaa| ava yaha vatAiye ki hajAroM zatruoM ke bIca raha kara Apane unheM kaise jItA ? gautama-eka azuddhAtmA ko jIta lene para pAMcoM (azuddhAtmA aura cAra kaSAya) jIta liye jAte haiM aura ina pAcoM ke jIta lene para dasa jIta liye jAte haiM aura dasa ke jItane para hajAroM jIta liye jAte haiN|
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 Agama ke anamola ratna 'keza-sabhI loga bandhanoM meM bandhe hue haiN| taba Apa ina bandhoM se kaise chUTa gaye ? gautama-rAga dveSa Adi ko cAroM tarapha se naSTa karake maiM svataMtra ho gayA huuN| kezI-hRdaya meM eka latA hai jisameM viSa phala lagA karate haiN| Apane vaha latA kaise ukhAr3I ? gautama-tRSNA ko dUra karake maiMne vaha latA naSTa kara dI hai| kezI-AtmA meM eka taraha kI jvAlAe~ uThA katI hai Apane inheM kaise zAnta kiyA ? gautama-ye kaSAyarUpI jvAlAe~ haiM / maiMne bhagavAna mahAvIra dvArA vatAye gaye zruta zIla aura tapa rUpI jala se inhe zAnta kiyA hai| kezI-isa duSTa ghar3e ko kaise vaza karate haiM ? gautama-duSTa gher3A mana hai; use dharma zikSA se vaza karatA huuN| kezI-loka meM bahuta se kumArga hai / Apa unase kaise bacate haiM ? gautama-mujhe kumArga aura sumArga kA jJAna hai, isaliye maiM unase bacA rahatA huuN| kezI-pravAha meM bahate hue prANiyoM kA Azraya sthAna kahA~ gautama-pAnI meM eka dvIpa hai| jahA~ pravAha nahIM pahu~catA / vaha dharma hai| kezI-yaha naukA to idhara udhara AtI hai / Apa samudra pAra kaise kareMge ? gautama-zarIra naukA hai jisameM Azrava lage hue haiN| vaha pAra na pahu~cAyagI, parantu Azraya rahita naukA pAra phuNcaaygii| . kezI-saba prANI a~dhere meM TaTola rahe haiN| isa andhakAra ko kauna dUra karegA?
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna gautama sUrya ke samAna jinendra mahAvIra kA udaya ho gayA Otto kezI-dukha rahita sthAna kauna hai ? gautama--lokAna meM sthita nirvANa / kezI-he gautama ! ApakI prajJA acchI hai / mere sandeha naSTa ho gaye haiM / ataH he saMzayAtIta! he samasta zruta samudra ke pAragAmI | bhApako namaskAra hai / isa prakAra zaMkAe~ dUra ho jAne para ghora parAkramI kezI zramaNa ne mahAyazasvI zrI gautama svAmI ko sira jhukA kara vandanA kI aura pAMca mahAvrata dharma ko bhAva se grahaNa kiyA / bhagavAna mahAvIra ke saMgha meM praveza kara degI zramaNa ne kaThora tapa kara ghanaghAtI karmoM kA kSaya kiyA aura kevalajJAna prApta kara mokSa meM gaye / jayaghoSa aura vijayaghoSa jayaghoSa aura vijayaghoSa donoM bhAI the| jAti se ye kAzyapa gotrIya brAhmaNa the aura vArANasI ke rahane vAle the| ye veda zAstroM ke pAragAmI vidvAna the aura yajJa yAga bhAdi brAhmaNa kriyA meM vizeSa zraddhA rakhate the| eka bAra jayaghoSa snAna karane ke liye gaMgA nadI para gayA / vahA~ unhoMne eka maNDUka ko sauMpa se, sApa ko kurara (pakSI vizeSa) se asita dekha kara unheM vairAgya utpanna ho gayA / unhone avasara pAkara eka jJAnI zramaNa ke pAsa dIkSA le lI / dIkSA lekara jayaghoSa muni ne zruta kA adhyayana kiyA aura ve guru kI AjJA lekara ekAkI vicarane lge| ve vihAra karate-karate vArANasI nagara ke bAhara manorama udyAna meM Aye aura nirdoSa zayyA saMstAraka lekara rahane lge|
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 Agama ke anamola ratna usI nagara meM unakA bhrAtA vijayaghoSa nAmaka brAhmaNa yajJa kara rahA thaa| usa samaya anagAra jayaghoSa mAsopavAsa ke pAraNA ke liye vijayaghoSa ke yajJa meM bhikSArtha upasthita hue / bhikSA mAMgane para vijayaghoSa ne bhikSA dene se inakAra karate hue kahA- "he bhikSo ! sarvakAmanAoM ko pUrNa karanevAlA yaha bhojana, unhIM vinoM ko dene kA hai, jo vedoM ke jJAtA, yajJArtho, jyotiSAMga ke jJAtA aura dharma ke pAragAmI dvija haiM tathA apanI aura dUsaroM kI mAtmA kA uddhAra karane meM samartha haiN| aisA sunakara bhI jayaghoSa muni kiMcit mAtra bhI ruSTa nahIM hue| sumArga batAne ke liye jayaghoSa muni ne kahA-"na to tuma vedoM ke mukha ko jAnate ho, na yajJa ke mukha ko| nakSatroM tathA dharma ko bhI tuma nahIM samajhate / jo apane tathA para ke AtmA kA uddhAra karane meM samartha haiM unako bhI tuma nahIM jAnate / yadi jAnate ho tokaho ? muni ke praznoM kA uttara dene meM asamartha vijayaghoSa bolA-mahAmune ! bhApa hI ina praznoM kA uttara dIjiye / yaha sunakara jayaghoSa muni kahane lage-he vipra ! agnihotra vedoM kA mukha hai / tapa ke dvArA kamA kA kSaya karanA yajJa kA mukha hai| candramA nakSatra kA mukha hai aura dharmoM ke mukha kAzyapa gotrIya bhagavAna RSabhadeva hai| - jisa prakAra candramA ke Age graha nakSatrAdi hAtha joDakara vandanA aura manoharastuti karate haiM usI prakAra una uttama bhagavAna RSabha kI indrAdi deva stuti karate haiM / tuma yajJavAdI vipra rAkha se DhaMkI agni kI taraha tattva se anabhijJa ho / vidyA aura brAhmaga kI sampadA se bhI anajAna ho tathA svAdhyAya aura tapa ke viSaya meM bhI mUda ho / jinheM kuzala puruSoM ne brAhmaNa kahA hai aura jo sadA agni ke samAna pUjanIya hai, unhIM ko maiM brAhmaNa kahatA hU~ / jo svajanAdi meM Asakta
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna nahIM hotA aura pravajita hone meM soca nahIM karatA kintu bhArya vacanoM meM ramaNa karatA hai, usI ko me brAhmaNa kahatA hU~ / he vipra ! jisa prakAra agni se zuddha kiyA huA sonA nirmala hotA hai, usI prakAra jo rAga dveSa aura bhayAdi se rahita hai, usI ko mai brAhmaNa kahatA huuN| jo tapasvI, sutratoM ke pAlana se nirvANa prApta karane vAlA, kRzakAya, trasa aura sthAvara prANiyoM kI tona karaNa, tIna yoga se hiMsA na karane vAlA, krodha, mAna, lobha, hAsya tathA bhaya se bhI asatya nahIM volanevAlA, adatta ko grahaNa nahIM karanevAlA, tathA zuddha brahmacarya kA pAlana karanevAlA hai use ho mai brAhmaNa kahatA hU~ / jalakamala kI taraha kAma bhogoM meM anAsakta, alolupa, bhikSAjIvI, anagAra akiMcana tathA gRhasthoM meM jo anAsakta haiM unhIM ko maiM brAhmaNa kahatA hU~ / he vipra ' sabhI veda, pazuoM ke vadha ke liye haiM aura yajJa, pApakarma kA hetu hai / ye veda aura yajJa, yajJakartA durAcArI kA rakSaNa nahIM kara sakate kyoMki karma apanA phala dene meM balavAna hai / kevala sira muNDAne se koI zramaNa nahIM hotA na OMkAra ke raTane se brAhmaNa hotA hai / araNya meM vasane mAtra se koI muni nahIM ho jAtA aura na valkalAdi pahanane se koI tApasa ho sakatA hai / samatA se zramaNa, brahmacarya se brAhmaNa, jJAna se muni aura tapa se tapasvI hotA hai / brAhmaNa, kSatriya vaizya aura zUdra ye saba karma se hote haiM / he brAhmaNa ! isa dharma ko sarvajJa ne prakaTa kiyA hai jisake AcaraNa se vizuddha hokara sabhI karma se mukta ho jAte haiM / aise uttama dharma kA pAlana karanevAle ko hI hama brAhmaNa kahate haiM / uparyukta gurgo se yukta dvijottama hI svapara kA kalyANa karane meM samartha hote haiM / isa prakAra kahane ke bAda unhoMne zramaNa-dharma kA pratipAdana kiyA / saMzaya ke chedana ho jAne para vijayaghoSa ne vicAra karake jayaghoSa muni ko pahicAna liyA ki jayaghoSa muni unake bhAI haiM / vijayaghoSa ne 537 w
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratnaH jayaghoSa kI prazaMsA kii| jayaghoSa ne unheM nirgantha pravacana sunAyA / unakA upadeza sunakara vijayaghoSa ne dIkSA lelI aura anta meM donoM zramaNoM ne siddhi prApta kii| jAlikumAra rAjagRha nAma kA nagara thaa| vaha dhana dhAnya se samRddha thaa| vo guNazIla nAmaka caitya thA / vahA~ zreNika rAjA rAjya karate the| usakI rAnI kA nAma dhAriNI thaa| dhAriNI rAnI ne svapna meM siMha ko dekhaa| kucha kAla ke bAda rAnI ne jAlI nAmaka kumAra ko janma diyaa| yuvAvasthA meM jAlIkumAra kA ATha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA aura ATha daheja mile| uttana prAsAda meM nivAsa karatA huA jAlI kumAra bhoga-vilAsa meM rata rahane lgaa| bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagara meM padhAre / rAjA zreNika yaha jAna kara bhagavAna ke darzana ke liye claa| jAlI kumAra ne bhI bhagavAna, ke darzana ke liye prasthAna kiyaa| darzana karane ke pazcAt jAlI kumAra ne mAtA pitA kI anumati lekara pravrajyA svIkAra kara lI aura usane sthaviroM kI sevA meM rahakara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / adhyayana ke bAda usake guNaratna nAmaka tapa kiyaa| aura bhI kaI prakAra ke vibhinna tapa kiye| tapa se usakA zarIra atyanta kSINa ho gayA aura usane saMthArA karane kA nizcaya kiyaa| bhagavAna kI AjJA prApta kara vaha sthaviroM ke sAtha vipulagiri para gyaa| vahA~ eka zilApaTTa para yAvajjIvana kA saMthArA kiyaa| AyuSya ke anta meM maraNa karake vaha vijaya vimAna meM devarUpa se utpanna huaa| jAlI kumAra ne solaha varSa taka zramaNaparyAya kA pAlana kiyaa| devaloka se cyuta hokara AlI kumAra mahAvideha kSetra meM siddhatva prApta kreNge| / anantara sthaviroM ne jAlau bhanagAra ko divaMgata jAnakara usakA parinirvANa-nimittaka kAyotsarga kiyaa| isake bAda unhoMne jAlI kumAra
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ke pAtra evaM cIvaroM ko grahaNa kiyA aura phira vipulagiri se nIce utara aaye| bhagavAna kI sevA meM Akara sthaviroM ne AlI kumAra ke vastra pAtra batAye aura usake svargavAsa ke samAcAra kahe / mayAlikumAra rAjagRha nAma kA nagara thaa| vahA~ zreNika rAjA rAjya karate the usakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / mayAlikumAra, upajAlikumAra, puruSasenakumAra, vAriSeNakumAra, dIrghadantakumAra aura laSTadantakumAra ina cha kumAroM kA ATha ATha rAjakanyAbhoM ke sAtha vivAha huA aura inheM ATha 2 daheja mile| ye apane apane mahaloM meM bhoga vilAsa meM rata rahane lge| bhagavAna mahAvIra kA rAjagRha meM Agamana huaa| ina chahoM kumAroM ne mahAvIra ke darzana kiye| bhagavAna ke upadeza se prabhAvita hokara ina rAjakumAroM ne bhagavAna mahAvIra ke samIpa cAritra grahaNa kiyaa| solaha varSa taka cAritra kA pAlana kara inhoMne vipulagiri para anazana kiyA aura kramazaH ina kumAroM ne vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita aura savArtha siddha vimAna meM devatva prApta kiyA / dIrghadanta kumAra ne sarvArtha-. siddhavimAna prApta kiyaa| ye kumAra devaloka kA AyuSya pUrNakara mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kreNge| darghadanta kA dIkSA paryAya bAraha varSa kA thaa| vehalla aura vehAyasa ye mahArAnI celanA ke putra the| inake pitA kA nAma zreNika thaa| inhoMne mahAvIra ke samIra pratrajyA grahaNa kii| pAcavarSa taka saMyama pAlana kara utkrama se jayanta aura aparAjita vimAna meM devatva prApta yiA / ye mahAvideha meM siddha bneNge| abhayakumAra rAjagRha nagara ke mahArAjA zreNika ke ye buddhimAna aura catura putra the| inakI mAtA kA nAma nandA devI thaa| abhayakumAra mahArAjA zeNika
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ke maMtrIpada para niyukta the| inhoMne bhagavAna mahAvIra ke samIpa dIkSA -grahaNa kii| kaThora tapa kiyA / pAMca varSa taka saMyama kA pAlana kara vipulagiri para inhoMne anazana kiyA / mRtyu ke bAda ye vizya vimAna meM deva rUpa se utpanna hue / vahA~ kA AyuSya pUrA kara ye mahAvideha meM siddhi prApta kreNge| dhanya anagAra kAkandI nAma kI nagarI thii| usa nagara ke bAhara sahasramravana nAma kA udyAna thaa| jisameM samasta RtuoM ke phala aura phUla sadA rahate the| vahA~ jitazatru nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usa nagarI meM bhadrA nAma kI sArthavAhI rahatI thii| usake pAsa bahuta bar3I sampatti thii| usa sArthavAhI ke dhanyakumAra nAma kA putra thA / usane bahattara kalAoM kA adhyayana kiyaa| bhadrA sArthavAhI ne apane putra dhanya ke lie battIsa sundara prAsAda banavAye jo vizAla aura uttaMga the unake madhya meM aneka staMbhoM para AdhArita eka bhavana vanavAyA / dhanyakumAra kA battIsa ibhyakanyAoM ke sAtha vivAha huaa| use battIsa daheja mile / vaha U~ce prAsAdoM meM apanI battIsa patniyoM ke sAtha sukhabhoga meM lIna ho gyaa| usa samaya bhagavAna mahAvIra kAkandI nagarI meM padhAre / pariSada niklii| jitazatru rAjA bhI darzanArtha nikalA / dhanyakumAra bhI sAja sajjA ke sAtha paidala calakara hI bhagavAna kI sevA meM pahu~cA / bhagavAna kA upadeza sunane ke bAda dhanyakumAra ne bhagavAna se kahA-mai mAtA bhadrAsArthavAhI se pUchakara devAnupriya ke pAsa pravajyA grahaNa kruuNgaa| ___ghara Akara dhanyakumAra ne apanI mAM se anumati prApta kara lii| bhadrAsArthavAhI ne evaM rAjA jitazatru ne dhanyakumAra kA dIkSA mahotsava kiyaa| dhanyakumAra prabajita hokara anagAra bana gaye / iryAsamiti se yukta gupta brahmacArI ho gye|
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 541 dhanyakumAra jisa dina pravajita hue usI dina bhagavAna mahAvIra ko vandana kara isa prakAra bole-'bhante ! Aja se jIvana paryanta niraMtara SaSTha tapa se tathA bhAyaMbila ke pAraNe se mai apanI AtmA ko bhAvita pavitra karate hue vicaraNa karanA cAhatA huuN| SaSTha tapa ke pAraNe meM rukSa AhAra kruuNgaa| vaha rUkSAhAra bhI aisA ho jisameM ghRtAdi kisI prakAra kA lepa na lagA ho, gharavAloM ke khA lene ke pazcAt bacA humA, bAhara pheMkane yogya tathA vAvA jogI, kRpaNa, misArI Adi jisakI vAMchA na kareM aise tuccha AhAra ko gaveSaNA karatA huA vicaraNa kruuNgaa|" bhagavAna ne dhanyamuni ko AjJA pradAna kara dii| isa prakAra kA kaThora bhabhigraha dhAraNa kara mahAduSkara tapasyA karate hue dhanyamuni vicarane lge| utkRSTa abhigraha ke kAraNa dhanyamuni ko kabhI AhAra milatA to pAnI nahIM milatA aura kabhI pAnI milatA to AhAra nahIM miltaa| jo kucha bhI AhAra mila jAtA thA ve usI meM santoSa kA anubhava karate the kintu mana meM jarA bhI dIna bhAvanA nahIM laate| dhanyamuni adInabhavimana, akaluSa viSAda rahita aparizrAnta va sadA samAdhiyukta rahate the| dhanyamuni gaveSaNA se prApta bhAhAra ko isa prakAra grahaNa karate the jisa prakAra sarpa bila meM praveza karatA hai arthAt mukha ke donoM pArva bhAgoM ko sparza kiye binA svAda kI Asakti se rahita kavala ko sIdhA nigala jAte the| isa prakAra ugratapasyA ke kAraNa dhanyamuni kA zarIra atyanta kRza ho gyaa| unake paira, pairoM kI aMguliyAM, ghuTane, kamara, chAtI, hAtha, hAtha kI uMgaliyA~, garadana, nAka, kAna, bhAkha Adi zarIra kA pratyeka avayava kRSa aura zuSka ho gyaa| zarIra kI haDiyo dikhAI dene laga gaI / jisaprakAra koyaloM se bharI huI gAr3I ke calane se zabda hotA hai usI prakAra calate samaya bhaura uThate samaya dhanyamuni kI haDDiyoM karaDa karaDa zanda karatI thiiN| unakA zarIra itanA kSINa ho gayA thA ki uThate baiThate, calate phirate aura bolate samaya bhI unheM.
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 Agama ke anamola ratna bar3I glAni hotI thI / yadyapi dhanya anagAra kA zarIra sUkhe gayA thA kintu rAkha ke Dhera se DhakI Aga ke samAna vaha andara hI andara Atma teja se pradIpta ho rahA thaa| ve tapasteja se atyanta suzobhita lagate the / eka samaya prAmAnugrAma vicaraNa karate hue bhagavAna mahAvIra rAjagRha pdhaare| bhagavAna kA Agamana suna zreNika mahArAjA evaM nagara kI vizAla janatA bhagavAna ke darzanArtha gaI / bhagavAna ne mahatI pariSad ko upadeza diyA / pariSad vApisa calI gaI vandanA namaskAra karane ke bAda zreNikarAjA ne bhagavAna se prazna kiyA ki he bhagavan ! Apake 'pAsa indrabhUti Adi sabhI sAdhuoM meM kauna sA sAdhu mahA duSkara kriyA aura mahA nirjarA kA karane vAlA hai ? bhagavAna ne pharamAyA ki he zreNika ! ina sabhI sAdhuoM meM dhanya anagAra mahAduSkara kriyA aura - mahAnirjarA karane vAlA hai / bhagavAna se aisA sunakara zreNika rAjA dhanyamuni ke pAsa thAyA, hAtha jor3a, tIna bAra vandanA namaskAra kara yoM kahane lagA- he mune ! Apa dhanya ho, puNyazAlI ho, kRtArtha ho / Apane manuSya janma ko saphala kiyA / Apake kaThora tapa aura sAdhanA kI bhagavAna taka ne prazaMsA kI hai / ekabAra ardharAtri ke samaya dharma jAgaraNA karate hue dhanya muni ko aisA vicAra utpanna huA ki merA zarIra tapasyA se sUkha gayA hai / aba zarIra se vizeSa tapasyA nahIM ho sakatI, isalie prAtaHkAla bhagavAna se pUchakara saMlekhanA saMthArA karanA ThIka hai / aisA vicAra kara - dUsare dina prAtaHkAla dhanyamuni bhagavAna ke pAsa Aye aura saMthArA karane kI AjJA maaNgii| bhagavAna ne anumati de do / bhagavAna se anumati prApta kara sthaviroM ke sAtha vipulagiri para cddh'e| vahA~ eka zilApaTTa para eka mahine kA saMdhArA karake nau mAsa taka saMyama pAlana kara yathAsamaya kAla kara gaye / dhanya anagAra kAla kara gaye haiM yaha jAna -kara sthaviroM ne kAyotsarga kiyA / tattpazcAt dhanya anagAra ke bhANDo
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 543 pakaraNa lekara bhagavAna ke pAsa Aye bhaura bhANDopakaraNa rakha diye / dhanya bhanagAra ke svargagamana ke samAcAra sunakara gautama svAmI ne bhagavAna se pUchA- bhagavan ! dhanya anagAra ne mRtyu ke bAda kahA~ janma grahaNa kiyaa| uttara meM bhagavAna ne kahA-dhanya anagAra mRtyu ke bAda sarvArthasiddha vimAna meM tetIsa sAgaropama kI utkRSTa Ayu vAle maharddhika deva vane hai| vahA~ se Ayu pUrNakara ve mahAvideha kSetra meM siddha bneNge| sunakSatra anagAra kAkandI nAma kI nagarI thii| vahA~ kA rAjA jitazatru thaa| vahAM bhadrA nAma kI eka sArthavAhI rahatI thii| usake pAsa aparimita dhana thaa| usa sArthavAho ke sunakSatra nAma kA putra thaa| usakA battIsa ibhya kanyAoM ke sAtha vivAha huaa| bhagavAna mahAvIra kI divyavANI sunakara usake mana meM vairAgya kA bhAvanA jAgRta hogaI aura vaha apane vipula vaibhava ko chor3akara muni bana gyaa| muni bana jAne ke vAda sunasatra anagAra ne agasUtroM kA adhyayana kara kaThora tapa kiyA / antima dinoM meM vipulagiri para anazana kara savArthasiddha vimAna meM devattva prApta kiyA / devaloka se cyuta hokara sunakSatra anagAra mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kreNge| RpidAsa aura pellakha anagAra ye donoM zreSThI putra rAjagRha nagara ke rahane vAle the / ina donoM kI mAtA kA nAma bhadrA sArthavAhI thaa| donoM kA battIsa vattosa kanyAoM ke sAtha vivAha huA / donoM ne bhagavAna mahAvIra ke samIpa cAritra ahaNa kara sarvArtha siddhi vimAna me devatva prApta kiyA / bhaviSya meM ye donoM bhanagAra mahAvideha meM siddhi prApta kreNge| rAmaputra aura candrika anagAra ye donoM anagAra sAketa nagara ke bhadrA sArthavAhI ke putra the| donoM kA battIsa battIsa kanyAoM ke sAtha vivAha huaa| donoM ne bhaga.
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 Agama ke anamola ratna " vAna mahAvIra ke samIpa cAritra grahaNa kiyA kaThora tapa kara vipulagiri parvata para saMlekhanA kii| mRtyu ke bAda sarvArtha siddhi vimAna meM devatva prApta kiyA / devaloka se cyuta hone ke bAda ye mahAvideha meM siddhi prApta kreNge| puSTimAtRka aura peDhAlaputra anagAra ina anagAroM kI mAtA kA nAma bhadrA sArthavAhI thA / ye donoM vANijya grAma ke nivAsI the| donoM kA 32 kanyAoM ke sAtha vivAha huA / mahAvIra ke pAsa cAritra grahaNa kara inhoMne kaThora tapa kiyA antima dinoM meM vipulagiri para anazana kara sarvArtha siddha vimAna meM devatva prApta kiyaa| bhaviSya meM ye mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kreNge| poSTilla anagAra hastinApura nagara meM bhadrA nAma ko sArthavAhI rahatI thii| usakA poThila nAma kA putra thA / yuvAvasthA meM poSThilakumAra kA battIsa zreSThI kanyAbhoM ke sAtha vivAha humA / bhagavAna mahAvIra kA upadeza sunakara poSThilakumAra ne dIkSA grahaNa kI aMgasUtroM kA adhyayana kara inhoMne kaThora tapa kiyA / antima samaya meM vipulagiri para anazana kara sarvArthasiddha vimAna meM ye deva bane / devaloka kA bhAyujya pUrNa karane ke bAda ye mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kreNge| vehalla kumAra ye rAjagRha nagara ke rahane vAle the| inakA dIkSA mahotsava inake pitA ne kiyA thA / mahAvIra ke samIpa cAritra grahaNa kara inhoMne kaThora tapa kiyaa| cha mAha kA cAritra pAlana kara inhoMne vipulagiri para anazana kiyA aura mRtyu ke bAda sarvArtha siddha vimAna meM devatva prApta kiyA / devaloka kA AyuSya pUrNa karane ke bAda ye mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kreNge|
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 545 dhanya zAlibhadra rAjagRha ke dhanADhya zreSThI gobhaTTa ke putra kA nAma zAlibhadra thaa| bhadrA isakI mAtA thI / isakA vattIsa zreSThI kanyAoM ke sAtha vivAha huA thA / gobhadra seTha bhara kara deva banA / putrasneha vaza vaha devaloka se divya vastrAbhUSaNa, bhojana Adi bhogopabhoga kI sAmagrI sadA devaloka se bhejA karatA thaa| zAlibhadra apane saptakhaNDI prAsAda meM rahakara devatA kI taraha Ananda karatA thA / yaha divya samRddhi ise pUrva janma meM saMgama nAmaka vatsapAla ke bhava meM eka tapasvI ko 'pAyasa' (khIra) dAna ke kAraNa milI thii| eka vAra rAjagRha meM eka vyApArI bahumUlya kambaloM ko becane bhAyA thaa| usake eka-eka kambala kI kImata lAkha-lAkha rupaye thii| usake pAsa aisI solaha kambala thiiN| rAjagRha ke samrATa zreNika ne svayaM ina kambaloM ko adhika mUlya ke kAraNa kharIdane se inakAra kara diyaa| nyApArI nirAza hokara lauTa rahA thA / bhadrA sArthavAhI ko isa vAta kA patA calA / usane dAsI dvArA vyApArI ko bulAyA aura usase solaha kambala kharIda lii| bhadrA seThAnI kI battIsa bahue~ thii| usane eka-eka kambala ke do-do Tukar3e kara bahuoM meM bATa diye / bahuoM ne una kambaloM se paira pauchakara unheM pheMka diyA / una pheMkI gaI ratnakamvalo ke Tukar3oM ko saphAI karane vAlI mahatarANI uThAkara le gaI / vaha use bhor3hakara rAjamahala meM saphAI karane gaI / saphAI karane vAlI ke zarIra para bahumUlya kambala ko dekhakara rAnI celanA ne use pUchA-yaha kambala kahA~ se AI ? usane kahA-gobhadra seTha kI bahuoM ne paira paucha kara kamvala ke Tukar3oM ko , phaika diyA thA / meM unheM uThAkara le AI huuN| gobhadra seTha kI isa bhavya Rddhi se celanA ko bar3A Azcarya huA /
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 Agama ke anamola ratna dUsare dina celaNA ne rAjA zreNika se apane liye ratnakambala kharIdane ko kahA / rAjA ne vyApArI ko bulAyA to vyApArI ne bhadrA seThAnI dvArA sAre kambala kharIde jAne kI bAta kaha do / rAjA ko yaha sunakara bar3A Azcarya huA / usane zAlibhadra ko apane yahAM bulavAyA; para zAlibhadra ko bhejane ke bajAya bhadrA ne zreNika ko apane yahA~ Amantrita kiyA / bhadrA ne rAjA ke svAgata-satkAra kI pUrI vyavasthA kara dii| rAjA zAlibhadra ke ghara pahu~cA / saptakhaNDa prAsAda kI eka eka maMjila kI bhavya racanA dekhakara rAjA cakita raha gayA / rAjA cauthe maMjila para jAkara Thahara gayA / zAlibhadra kI mAtA zreNika ke Agamana kI sUcanA dene zAlibhadra ke pAsa pahuMcI aura bolI-'putra ! magadha ke samrATra mahArAjA zreNika apane ghara tujhe dekhane ke liye Aye haiN| unheM milane ke liye clo|" zAlibhadra ne kahA-"mAtAjI ! isameM mujhe Ane kI kyA AvazyakatA hai| jo yogya mUlya ho use khajAMcI se dilavA kara bhaNDAra meM use rakha do|" putra kI isa bAta para mAtA hNsii| vaha bolI-"putra ! zroNika koI kharIdane kI vastu nahIM haiN| vaha hamAre nAtha hai / magadha ke samrATa haiN| aura tumhAre bhI svAmI haiM / tumheM unase milane ke liye calanA hogaa|" mAtA kI AjJA suna kara zAlibhadra khar3A huA aura rAjA se milane ke liye mahala se nIce utarane lgaa| sIr3hI se nIce utarate hue socane lagA-"maiM mAnatA thA ki aba merA koI svAmI nahIM hai kintu merI yaha dhAraNA asatya thii| yahAM ke rAjA mere svAmI haiM aura mai unakA bhAdhInastha prajA-jana huuN| yaha mujhe aba patA calA / aba mujhe aisA kAma karanA cAhiye jisase merA koI svAmI ho na rhe|" usane bhagavAna mahAvIra se pravajyA lene kA nizcaya kiyaa| zAlibhadra mAtA ke anurodha se zreNika ke pAsa AyA aura unheM vinaya pUrvaka praNAma kiyA / rAjA ne use sneha pUrvaka apanI goda meM
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 547 vaiThA liyA / sukumAra zAlabhadra ko rAjA kI goda bhI kaThora lagI / vaha goda meM baiThe baiThe ho vyAkula ho gayA / apane putra kI isa bhavasthA ko dekha kara bhadrA vinaya pUrvaka volI-"samrAT ! Apa ise chor3a deN| yaha sadA se phUloM kI komala zayyA para baiThA hai / ApakI kaThora jAMgha ise vyAkula banA rahI hai / ise manuSya kI gandha se kaSTa ho rahA hai| isake pitA devatA ho gaye haiM aura ve apane putra aura putravadhuoM ko divyaveza aura bhojanAdi pratidina mejate haiN|" yaha sunakara rAjA ne zAlibhadra ko vidA kiyA aura vaha sAtavIM maMjila para calA gayA / zAlibhadra aba dIkSA lene kI bhAvanA se pratidina eka patnI aura eka zayyA kA tyAga karane lagA / usI nagara meM zAlibhadra kI choTI bahana subhadrA kA vivAha dhanasAra zreSThI va mAtA zIlavatI ke putra 'dhanya' ke sAtha huA thA / subhadrA ko apane bhAI zAlibhadra ke vairAgya kA samAcAra milA to vaha bahuta duHkhita huI / usakI A~khoM meM AMsU A gye| usa samaya vaha apane pati dhanya ko snAna karA rahI thii| dhanya kI anya sAta patniyA~ bhI snAna karAne meM sammalita thIM / subhadrA ke AMsU pati ke zarIra para girane lage / upNa pAnI ke bindubho kA sparza pAkara dhanya volA-Aja ye uSNa vindu kaise ? jaba usane U~cA dekhA to subhadrA ke A~khoM se avirala oNsU baha rahe the| patnI kI A~khoM meM AMsU dekhakara dhanya ne pUchA--priye ! tuma kyoM ro rahI ho ? usane jabAba diyA-"nAtha ! merA bhAI zAlibhadra dIkSA lene ke vicAra se pratidina eka-eka patnI aura eka eka zayyA kA sAga kara rahA hai / " yaha sunakara dhanya ne kahA-"tumhArA bhAI kAyara hai| agara tyAga hI karanA hai to yaha kAyaratA kyoM ? isa para subhadrA ne kahA-"yadi dIkSA lenA sahaja hai to Apa kyoM nahIM le lete / " |
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 548 Agama ke anamola ratna subhadrA kA yaha vAk-bANa dhanya ke ThIka marmasthAna ko bIMdhara gayA / vaha tatkAla khar3A ho gayA aura bolA-subhadre ] Aja se hI maine tuma saba kA parityAga kara diyA hai aura maine bhI dIkSA lene kA . vicAra kara liyA hai| yaha bAta pati ke mukha se sunakara subhadrA cauMka utthii| use yaha majAka bhArI par3a gayA / vaha atyanta du.khI hRdaya se kahane lagI-"nAtha } maine to majAka meM kahA thaa| Apa mujhe kSamA kIjiye / " para dhanya apane vacana para dRDha rhaa| vaha zAlibhadra ke pAsa AyA aura bolA-"zAlibhadra ! yaha kyA kAyaroM kI taraha tyAga kara rahA hai ? agara tyAga hI karanA hai to kyoM nahIM vIroM kI taraha kiyA jAya / " mai Aja hI dIkSA lene jA rahA huuN| apane bahanoI ke isa AhvAna para zAlibhadra ne apanI samasta Rddhi kA parityAga kara dhanya ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke samIpa dIkSA le lI / dIkSA lekara donoM ne kaThora tapa kiye aura anta meM nAlandA ke pAsa vaibhAragiri ke samIpa eka zilA para pAdopagamana saMthArA kara deha tyAga diyA aura marakara dhanya anagAra ne mokSa prApta kiyA aura zAlibhadra bhanuttaradeva vimAna meM deva bane / bhadrA ne bhI dIkSA grahaNa kara bhAtma kalyANa kiyA / subAhukumAra hastIzIrSa nAma kA eka bar3A samRddhipUrNa nagara thA / vahA~ bhadInazatru nAma ke parama pratApI rAjA rAjya karate the| ve prajA hitaiSI aura nyAyazIla the / unake zAsana meM prajA bar3I sukhI thii| / "mahArAja adIna zatru ke dhAriNI Adi eka hajAra rAniyAM thiiN| jinameM dhAriNI; pradhAna mahArAnA thI / dhAriNIdevI saudarya kI, jItI jAgatI mUrti thii-| eka bAra dhAriNIdevI , rAtri ke samaya jabaki apane - rAjocita. zayana bhavana meM sukhazayyA para sukhapUrvaka , so rahI thI taba arddhajAgRta avasthA meM usane eka siMha,ko mukha meM praveza karate.
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna hue svapna meM dekhA / isa svapna ke bAda jaba dhAriNI rAnI jAgI to -usakA phala jAnane kI utkaNThA se vaha usI samaya apane pati mahArAja adInazatru ke pAsa pahuMcI aura madhura tathA komala zabdoM se unheM jagA kara apane svapna ko kaha sunAyA / svapna sunAne ke bAda vaha bolIprANanAtha ! isa svapna kA phala batalAne kI kRpA kreN| mahArAnI dhAriNI se svapna sunane ke bAda mahArAjA bhadInazatru ne kahA-priye ! tumhArA yaha svapna bahuta uttama bhaaura maMgalakArI hai| isakA phala arthalAbha, putralAbha aura rAjyalAbha hogaa| tumheM eka suyogya putra kI mAtA banane kA saubhAgya prApta hogA / svapna kA phala sunakara yAriNI prasanna huI aura unheM praNAma kara apane zayanasthAna para lauTa aaii| kisI anya duHsvapna se ukta svapna kA phala naSTa na ho jAya isa vicAra se phira vaha nahIM soI kintu zeSa rAtri dharma jAgaraNa meM hI vyatIta kii| ____ apane garbhakAla meM mahArAnI bar3I saceta rahatI thI / khAna, pAna kA pUrA dhyAna rakhatI thI / adhika uSNa, adhika ThaMDA, adhika tIkhA yA adhika khArA bhojana karanA usane tyAga diyA thA / hita aura mita bhojana tathA garbha ko puSTa karane vAle anya padArthoM ke yathAvidhi sevana se vaha apane garbha kA poSaNa karane lgii| ___ navamAsa ke pUrva hone para usane eka sarvAMga sundara putraratna ko janma diyA / jAtakarmAdi saMskAroM ke karAne ke vAda usa navajAta zizu kA 'suvAhukumAra' aisA guNaniSpanna nAma rkhaa| usake bAda kSoradhAtrI, maNDanadhAtrI, krIDApanadhAtrI, adhAtrI aura majjanadhAtrI ina pAMca dhAya mAtAoM kI dekharekha meM vaha girikaMdarAgata latA tathA dvitIyA ke candra kI bhA~ti bar3hane lgaa| jaba vaha ATha varSa kA huA tava mAtA 'pitA ne zubha muhUrta meM use kalAcArya ke pAsa suyogya zikSA ke liye bheja diyA / kalAcArya ne alpa samaya meM hI use puruSa kI 72 kalAoM maiM nipuNa kara diyA aura use mahArAja ko samarpita kiyA / ava
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 Agama ke anamola ratna subAhukumAra sAmAnya bAlaka na rahakara vidyA, vinaya, rUpa aura yauvana sampanna eka Adarza rAjakumAra bana gayA tathA mAnavocita bhogoM ke upabhoga karane ke sarvathA yogya ho gayA / mAtA pitA ne usake liye pAMcasau bhavya prAsAda aura eka vizAla bhavana taiyAra karAyA aura puSpacUlA Adi pramukha pAM yasau rAjakumAriyoM ke sAtha usakA vivAha kara diyaa| dahega meM use suvarNakoTi Adi pratyeka vastu 500 kI saMkhyA meM milI / aba subhAhukumAra apanI 500 rAniyoM ke sAtha mAnavocita viSaya bhogoM kA upabhoga karatA huA Ananda pUrvaka rahane lgaa| (ka bAra zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI apanI ziSya maNDalI ke sAtha hastizarSa nagara ke bAhara puSpakaraNDaka udyAna meM padhAre / bhagavAna ke Agamana kA samAcAra sAre nagara meM bijalI kI taraha phaila gayA / nagara kI janatA bar3I saMkhyA meM mahAvIra ke upadeza zravaNa karane ke liye unake samavazaraNa meM pahu~cau / mahArAjA bhadInazatru bhI bhagavAna ke Agamana ko sunakara bar3e prasanna hue aura prabhudarzanArtha puSpakaraNDaka udyAna meM Ane kI taiyArI karane lge| unhoMne apane hastiratna aura caturaMgiNI senA ko susajjita ho taiyAra rahane kA Adeza diyA aura svayaM snAnAdi Avazyaka kriyAoM se nivRtta ho vastrAbhUSaNa pahanakara hastiratna para savAra ho mahArAnI dhAriNI devI ko tathA subAhukumAra ko sAtha le caturaMgiNI senA ke sAtha bar3I sajadhaja se bhagavAna ke darzanArtha udyAna kI ora cala pdd'eN| udyAna ke samIpa pahu~ca kara jahA~ se bhagavAna mahAvIra ko dekhA vahA~ se hI ve hastiratna ke nIce utara gaye evaM pAMca abhigamoM ke sAtha ve bhagavAna ke caraNoM meM upasthita hone ke liye paidala cala par3e / bhagavAna ke caraNoM meM upasthita hokara. yathAvidhi vandanA namaskAra karane ke bAda ve ucita sthAna para baiTha gaye / bhagavAna ne apane sAmane upasthita mahatI pariSad ko upadezA diyaa|
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 551 marAmmmmannaramwwwwwwwwwwwwwwwww bhagavAna kI dezanA kA suvAhukumAra para bahuta asara par3A / vaha unake sanmukha khar3e hokara namra bhAva se bolA-bhagavan ! bhApa ke pAsa anekoM rAjA mahArAjA dhanADhya seTha sAhUkAra apane vizAla vaibhava kA parityAga kara prabajita hote haiM parantu mujha meM sampUrNa cAritra grahaNa karane kI zakti nahIM hai, isaliye mujhe to gRhasthocita dezavirati dharma ke pAlana kA hI niyama karAne kI kRpA kre| bhagavAna ne uttara meM kahArAjakumAra ! jaisA sukha ho vaisA karo / tadantara suvAhukumAra ne pAMca anuvrata aura sAta zikSA vratoM ke pAlana kA niyama karate hue dezavirati dharma ko aGgIkAra kiyA aura bhagavAna ko yathAvidhi vandana kara apane ratha para savAra hokara apane sthAna ko vApisa calA AyA / suvAhukumAra kI rUpalAvaNyapUrNa bhadra aura manohara AkRti tathA saumya svabhAva evaM mRduvANI bhAdi ko dekhakara gautamasvAmI vicArane lage ki subAhukumAra ne aisA kauna sA puNya kiyA hai jisake prabhAva se isako isa taraha kI lokottara mAnavI Rddhi saMprApta huI hai / ina vicAroM se prerita hokara ve bhagavAna ke pAsa bhAye aura vinaya pUrvaka pUchane lage-~bhagavan / subAhukumAra iSTa hai, idharUpa vAlA hai, kAnta hai, kAnta rUpavAlA hai| priya hai, priyarUpa vAlA hai / saumya hai, saumyarUpa vAlA hai / bhagavan ! subAhukumAra ko yaha manuSya Rddhi kaise prApta huI ? yaha pUrvabhava meM kauna thA, usakA nAma kyA thA? gotra kyA thA ? isane kyA dAna diyA ? kaunasA bhojana khAyA thA ? kisa vItarAgI zramaNa yA brAhmaNa kI vANI sunakara isake jIvana kA nirmANa huA thA ? gautama kI uparokta zaMkA kA samAdhAna karate hue bhagavAna ne kahA-gautama ! suna, maiM tujhe subAhukumAra ke pUrva janma kA vRttAnta sunAtA hU~-- hastinApura nAma kA eka nagara thaa| vaha dhana dhAnya se samRddha thaa| vahA~ sumukha nAma kA eka dhanADhya gAthApati rahatA thaa| vaha nagara kA
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 Agama ke anamola ratna mukhiyA thA / eka vAra dharmaghoSa nAma ke jAti sampanna AcArya apane pAMca sau ziSyoM ke sAtha nagara ke bAhara sahasrAmra udyAna meM pdhaare| dharmaghoSa AcArya ke eka ziSya kA nAma 'sudatta bhanagAra' thA / sudatta anagAra jitendriya aura tapasvI the / tapomaya jIvana se unheM tejolezyA prApta thii| ve mAsakhamana kI tapazcaryA karate the arthAt ve mahine -maiM kevala eka dina hI AhAra karate the / eka samaya unake mAsakhamana ke pAraNe kA dina thaa| unhoMne usa dina . prathama prahara meM svAdhyAya kyiA dUsare prahara meM dhyAna kiyA aura tIsare prahara meM vastra patrAdi tathA mukhavastrikA kI pratilekhanA kara ve apane dharmAcArya kI sevA meM upasthita hue aura unhoMne savidhi savinaya vandana kara pAraNe ke nimitta bhikSArtha jAne kI AjJA maaNgii| guru kI ora se AjJA mila jAne ke vAda ve nagara meM AhAra ke liye cle| nagara meM ve U~ca nIca aura madhyama kuloM meM AhAra kI gaveSaNA karane lge| unhoMne nagara ke bIca eka vizAla bhavana dekhA aura sahaja bhAva se AhAra ke liye usameM praveza kiyA / vaha vizAla bhavana sumukha gRhapati kA thA / sudatta anagAra ko ghara meM praveza karate dekha sumukha gRhapati bar3A prasanna hubhA / usakA mana vikasita sUrya kamala kI bhAti harSa ke mAre khila rtthaa| vaha apane Asana se uThakara, naMge pAva sudatta bhanagAra ke svAgata ke lie sAta ATha kadama Age gayA aura usane tIna bAra AdakSiNa pradakSiNa pUrvaka pradakSiNA karake muni ko bhakti bhAva se vandana namaskAra kiyA evaM tadantara sudatta anagAra kA svAgata karatA huA bolA-prabho / Aja merA ahobhAgya hai / Aja Apake padhArane se merA ghara aura merA jIvana pAvana ho gayA hai / isa prakAra kahate hue vaha sudatta anagAra ko apanI bhojana zAlA meM le gayA vahA~ atyanta pavitra aura utkRSTa bhAva se anagAra ko cAra prakAra kA eSaNIya AhAra baharAyA /
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ agama ke anamola ratna 553 AhAra dete samaya usake bhAva itane zuddha the ki unake prabhAva se usane - usI samaya manuSya sambandhI Ayu kA puNya bandha kara liyA / saMsAra ko saMkSipta kiyaa| usa samaya usake ghara meM devoM ne suvarNa kI dRSTi kI / pAMca varNa ke phUla aura bahumUlya vastra barasAye / devadudubhiyA~ baja utthiiN| AkAza meM rahakara devatAgaNa ahodAna mahodAna kI ghoSaNA karane lage / hastinApura ke nagaravAsI bhI * kahane lage-sumukha gAthApati dhanya hai, kRtapuNya hai, isane manuSya janma ko tathA jIvana ko saphala kara liyA hai / he gautama ! isa sumukha gRhapati kA puNyazAlI jIva hI dhAriNI devI ke garbha meM Akara subAhukumAra ke rUpa meM janma grahaNa kiyA hai / usane pUrvajanma meM supAtra ko dAna dekara hI yaha manuSya samvadhI divyaRddhi aura iSTa manohara evaM saumya rUpa prApta kiyA hai / punaH gautama ne bhagavAna se prazna kiyA- bhagavan ! yaha sutrAhukumAra kyA Apake pAsa dIkSA grahaNa karegA / uttara meM bhagavAna ne kahA - avazya yaha dIkSA grahaNa kara devagati prApta karegA aura devagati se cyuta hokara vaha mahAvideha meM siddhi prApta karegA / isake bAda bhagavAna mahAvIra ne apanI ziSya maNDalI ke sAtha puSpakaNTaka pradhAna ke kRtavanamAla nAmaka yakSAyatana se vihAra kara anya deza meM bhramaNa karanA Arambha kara diyA / ava suvAhukumAra bhI bhagavAna ke dvArA pratipAdita jIvAdi tatvoM kA jAnakara ho gayA / vaha aSTamI, caturdazI, amAvasyA, pUrNimA Adi tithiyoM meM pauSatra karatA huA adhika se adhika bharane jIvana ko saMyamI banAne lagA | eka samaya pauSadha vrata meM rAtri ke samaya dhArmika jAgaraNa karatA huA socane lagA-dhanya hai ve grAma, nagara, deza aura sanniveza Adi sthAna jahA~ para zramaNa mahAvIra svAmI kA vicaraNa hotA hai / ve rAjA, mahArAjA aura seTha sAhUkAra bhI bar3e puNyazAlI hai jo zramaNa mahAvIra ke pAsa muNDita hokara dIkSA grahaNa karate haiM aura unake caraNoM
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 Agama ke anamola ratna meM upasthita hokara paMcANuvratika gRhastha dharma ko aMgIkAra karate haiM, ve bhI dhanya hai / unake dharma ko zravaNa karane vAle bhI bhAgyazAlI haiN| yadi abakI bAra bhagavAna yahA~ padhArege to mai bhI unake pAvana caraNoM: meM upasthita hokara saMyama vrata ko aMgIkAra karU~gA / ___bhagavAna sarvajJa aura sarvadarzI the| ve bhakta subAhukumAra ke bhAva ko jAna gaye / bhagavAna bhakta ke adhIna hote haiM / isI ukti ke anusAra. suvAhukumAra ke uddhAra kI icchA se bhagavAna ne hastizIrSa nagara kI ora prasthAna kara diyA / grAmAnugrAma vicarate hue bhagavAna hastizIrSa nagara meM padhAre aura puSpakaraNDaka udyAna meM kRtavanamAlapriya yakSa ke mandira meM virAjamAna ho gaye / tadantara udyAnapAla ke dvArA bhagavAna ke padhArane kI sUcanA milate hI nagara nivAsI janatA bhagavAna ke darzana ke lie bar3I saMkhyA meM udyAna meM gaI / idhara nagara nareza bhI suvAhu. kumAra ko sAtha lekara bar3e samAroha ke sAtha udyAna meM upasthita hue, aura bhagavAna kI vANI sunI / ____ bhagavAna ko vANI sunakara subAhukumAra kA mana vairAgya ke raMga se raMga gayA / usane apane pUrva vicAroM ko sAkAra karane kA nizcaya kiyA / vaha bhagavAna ke sanmukha khar3A hokara bolA-bhagavan ! maiMne Apase pahale zrAvaka ke bAraha vrata grahaNa kiye the kAraNa ki usa samaya maiM munivrata grahaNa karane meM asamartha thA kintu isa samaya mai munivrata ke yogya apane Apako mAnatA huuN| maiM apane mAtA pitA ko pUchakara Apake pAsa dIkSA grahaNa karanA cAhatA huuN| bhagavAna ne uttara meM kahA-jaise tumheM sukha ho vaisA kro| ___ usake bAda subAhukumAra ghara AyA aura usane mAtA pitA se svIkRti prApta karane meM saphalatA prApta karalI / subAhukumAra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa sAdhudharma grahaNa kara liyaa| aba subAhu anagAra sthaviroM ke pAsa rahakara aMgasUtroM kA adhyayana karane lge|
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 555 adhyayana samApta hone para inhoMne atyanta kaThora tapa prArambha kara diyaa| unhoMne apanA sArA jIvana tapomaya banA DAlA / anta meM eka mAsa kI saMlekhanA-29 dina kA saMthArA karake ArocanA tathA pratikramaNa ke sAtha samAdhipUrvaka subAhu anagAra ne deha kA tyAga kiyA aura mara kara ve prathama devaloka saudharma meM deva vane / vahA~ kA AyuSya pUrNa kara ve AgAmI bhava meM manuSya kA bhava karake punaH dIkSita hokara pAMcave devaloka meM deva bneNge| phira manuSya bhava prAptakara sAtaveM devaloka meM punaH manuSya bhavakara nauveM devaloka meM, punaH manuSya bhavakara gyArahaveM devaloka meM tathA punaH manuSya bhava meM Akara sarvArthasiddha vimAna me deva bana kara mahAvideha meM siddhi prApta kareMge / bhadranandI RSabhapura nAma kA eka samRddhizAlI nagara thaa| usake IzAna koNa me stUpa karaNDaka nAma kA eka ramaNIya udyAna thA, usameM dhanya nAma ke yakSa kA eka vizAla mandira thA / vahA~ dhanAvaha nAma ke rAjA rAjya karate the| usakI sarasvatIdevI nAma kI rAnI thii| kisI samaya zayana bhavana meM sukha zayyA para soI huI mahArAnI sarasvatI ne svapna meM eka siMha ko dekhA jo ki AkAza se utarakara usake mukha meM praveza kara gayA / vaha turata jAgI aura usane apane pati ke pAsa Akara apane svapna ko kaha sunAyA / svapna ko sunakara mahArAja dhanAvaha ne kahA ki isa svapna ke phalasvarUpa tumhAre eka suyogya putra hogA / ___ samaya Ane para mahArAnI sarasvatI devI ne eka rUpa guNa saMpanna vAlaka ko janma diyA / mAtA pitA ne usakA nAma bhadranandI rkkhaa| yogya lAlana pAlana se vaha candrakalA kI bhA~ti bar3hane lagA / kalA. cArya ke pAsa rahakara usane 72 klAe~ sIkhalI / yuvA hone para mAtA pitA ne usakA eka sAtha zrIdevI Adi pramukha pAcasau rAjakanyAoM ke sAthara vivAha kara diyA aura sabako alaga alaga daheja milA / aba vaha
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm una rAjakanyAoM ke sAtha unnata prAsAdoM meM rahakara yatheSTa bhogopabhoga karatA huA sukhapUrvaka jIvana vyatIta karane lgaa| eka samaya RSabhapura meM bhagavAna mahAvIra kA padhAranA huA / magara kI janatA bhagavAna ke darzana karane udyAna meM gaI / mahArAjA dhanAvaha va rAjakumAra bhadranandI bhI bhagavAna ke darzanArtha gaye / bhaga-vAna ne dharma zravaNArtha AI huI pariSad ko dharma sunAyA / bhagavAna kI vANI sunakara bhadranandI kumAra ne zrAvaka ke bAraha vrata svIkAra kiye| bhadranandI ke ghara jAne ke bAda usake rUpa, lAvaNya, guNa, saMAtti Adi kI prazaMsA karate hue gautama svAmI ne usake pUrva bhava ke sambandha meM pUchA ki he bhagavan ! bhadranandI pUrvabhava meM kauna thA tathA kisa, puNya ke AcaraNa se isane isa prakAra kI mAnavI guNa samRddhi prApta kI hai| isa prazna ke uttara meM bhagavAna ne kahA-gautama ! tumhAre prazna ke samA. dhAna meM maiM isa kumAra kA pUrvajanma kA vRttAMta sunAtA hU~ mahAvideha meM puNDarikinI nAma kI eka suprasiddha nagarI thii| vahA~ ke zAsaka ke putra kA nAma vijayakumAra thA / eka bAra usa nagarI meM yugabAhu nAma ke tIrthakara bhagavAna padhAre / vijayakumAra ne bar3I vizuddha bhAvanA se unheM bhAhAra diyA / AhAra kA dAna karane se usane usI samaya manuSya kI Ayu kA vandha kiyA / vahA~ kI bhava sthiti pUrI karane ke bAda usa supAtra dAna ke prabhAva se vaha yahAM Akara bhadranandI ke rUpa meM avatarita huA / he gautama / bhadranandI ko isa samaya jo mAnavI Rddhi prApta huI hai, vaha vizuddha bhAvoM se kiye gaye usI AhAra dAna rUpa puNyAcaraNa kA viziSTa phala hai| isake bAda gautama svAmI ne punaH prazna kiyA-bhagavan ! bhadranandI kumAra Apake pAsa dIkSA grahaNa karegA ? uttara meM bhagavAna ne pharamAyA-hA~ gautama ! legA / usake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anyatra vihAra kara diyA / eka dina bhadranandI pauSadhazAlA meM jAkara pauSadha vrata karatA hai / vahIM tele kI tapasyA se Atma cintana karate hue bhadranandI ko
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgama ke anamola ratna vicAra utpanna huA ki dhanya haiM ve prAma nagara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vicaraNa karate haiM / agara bhagavAna yahA~ padhAre ge to maiM bhI unake pAsa dIkSA grahaNa karU~gA / bhagavAna apane viziSTha jJAna se bhadranandI kumAra ke vicAra ko jAna gaye aura ve prAmAnugrAma vica-- raNa karate hue RSabhapura padhAre bhagavAna kI sevA meM pahu~cakara bhadranandI kumAra ne muni dIkSA grahaNa kI / muni dIkSA ke bAda agasUtroM kA adhyayana kiyA / usake bAda unhoMne kaThoratapa kiyA / anta meM mAsika salekhanA karake unhoMne deha kA tyAga kiyaa| ve marakara devaloka meM gye| vahA~ se subAhukumAra kI taraha hI deva bhava aura manuSya bhava ko grahaNa karatA huA anta meM mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kregaa| sujAtakumAra vIrapura nAmakA nagara thA / yahA~ manorama nAma kA udyAna thA / vahA~ mahArAja vIrakRSNa kA rAjya thA / unakI rAnI kA nAma zrIdevI thA / sujAtakumAra unakA putra thaa| valazrI Adi pramukha pAcasau kanyAoM se sujAtakumAra kA vivAha huA thA / zramaNa bhagavAna mahAvIra kA nagara meM Agamana huaa| sujAtakumAra ne bhagavAna kI vANI sunakara zrAvaka ke vrata grahaNa kiye / sujAtakumAra ke punarjanma ke viSaya meM gautama svAmI ne bhagavAna mahAvIra se prazna kiyA / uttara meM bhagavAna ne pharamAyA ki-sujAtakumAra pUrvajanma me ikSusAra nagara meM RSabhadatta nAma kA saMpanna gRhapati thA / isane puSpadaMta nAma ke tapasvI anagAra ko zraddhApUrvaka AhAra dAna diyaa| isIse sujAta-- kumAra ko isa janma me divya Rddhi tathA saumya AkRti prApta huI hai| bhagavAna mahAvIra ne vahAM se janapada meM vihAra kara diyA / puna bhagavAna mahAvIra kA vIrapura meM Agamana huA / nagara kI janatA ke sAtha sujAtakumAra bhI bhagavAna ke darzana ke lie gayA / bhagavAna ke upadeza sunakara sujAtakumAra ne apane mAtA pitA se pUchapravajyA grahaNa kara lo| aneka varSa taka cAritra kA pAlana kara anta meM
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 Agama ke anamola ratna mAsika saMlekhanA karake unhoMne deha kA tyAga kiyA ve marakara devaloka meM gaye / bhaviSya meM ve mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kareMge / suvAsava kumAra vijayapura nAma kA nagara thaa| vahA~ nandanavana nAma kA udyAna thA / vahA~ azoka nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / vahA~ ke rAjA kA nAma vAsavadatta thA / usakI kRSNadevI nAma kI rAnI thI aura suvAsava nAma kA rAjakumAra thA / usakA bhadrA Adi pramukha pAMcasau rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA / eka bAra bhagavAna kA nagara meM Agamana huA / upadeza zravaNakara suvAsavakumAra ne bhagavAna se zrAvaka vrata grahaNa kiyA / gautama svAmI ne suvAsavakumAra kA pUrvabhava puuchaa| uttara meM bhagavAna ne pharamAyA- gautama ! kozAmbI nAma kI eka vizAla nagarA thI / vahA~ dhanapAla nAma kA dhArmika rAjA rahatA thA / eka dina usane vaizramaNa nAma ke tapasvI ko zraddhA pUrvaka AhAra dAna kiyA / usake prabhAva se usane manuSya Ayu kA bandhakara ke evaM usa bhava kI Ayu pUrNa kara yahA~ bhAkara suvAsava ke rUpa meM janma grahaNa kiyaa| bhagavAna mahAvIra ne usake bAda anyatra vihAra kara diyaa| bhagavAna mahAvIra kA punaH nagara meM Agamana huA / suvAsavakumAra ne bhagavAna kI vANI zravaNa kara dIkSA grahaNa kI / sthaviroM ke pAsa rahakara sUtroM kA adhyayana kiyaa| anta meM mAsika saMlekhanA karake unhoMne deha kA tyAga kiyaa| ve marakara devaloka meM gaye / bhaviSya meM ve mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kareMge / jinadAsa kumAra saugandhikA nAma kI nagarI thii| vahA~ nIlAzoka nAma kA udyAna thA / usameM sukAla nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / nagarI meM mahArAja apratihata rAjya kiyA karate the / unakI rAnI kA nAma sukRSNA devI thA aura putra kA nAma mahAcandra kumAra thA / usakI bharhadattA bhAryA thI / inakA jinadAsa nAma kA eka putra thA / 1
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 559 ___ usa samaya bhagavAna mahAvIra kA nagarI meM padAparNa huaa| bhagavAna kI vANI sunakara jinadAsa kumAra ne zrAvaka ke bAraha vrata svIkAra kiye jinadAsa ke pUrvajanma vRttAnta batAte hue bhagavAna mahAvIra ne kahA--megharatha nAma kA rAjA thaa| isakI rAjadhAnI kA nAma mAdhyamikA thaa| eka dina usane sudharmA nAma ke eka tapasvI anagAra ko atyanta utkRSTa bhAva se AhAra diyA / isI AhAra dAna se isane manuSya kI Ayu vaandhii| bharakara yaha isI saugandhikA nagarI meM jinadAsa ke rUpa meM utpanna huaa| kisI samaya nIlAzoka udyAna meM bhagavAna kA punaH Agamana huaa| janatA ke sAtha jinadAsa kumAra bhI dharma zramaNa ke lie bhagavAna ke pAsa pahu~cA / dharma zramaNa kara ise saMsAra se uparati ho gaI aura usane pravajyA grahaNa kara lI / pravajyA ke bAda isane kaThora tapa kiyA aura anta meM mAsika salekhanA karake u hone deha kA tyAga kiyaa| ve marakara devaloka meM gaye / bhaviSya meM ve mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kreNge| dhanapati kumAra kanakapura nAma kA nagara thA / vahA~ zvetAzoka nAma kA udyAna thA aura usameM vIrabhadra nAma ke yakSa kA mandira thaa| vahA~ priyacandra nAma ke rAjA rAjya karate the / usakI rAnI kA nAma subhadrA thA / usakA vaizramaNa nAma kA yuvarAja putra thaa| usane zrIdevI Adi pramukha pA~ca sau rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kiyA thaa| yuvarAja vaizramaNa kumAra ke putra dhanapati kumAra ne bhagavAna mahAvIra ke nagara Agamana ke bAda zrAvaka ke vrata grahaNa kiye / / dhanapati kumAra ke pUrvajanma kA vRttAnta gautama svAmI ke pUchane ke vAda mahAvIra bhagavAna ne batAyA ki dhanapati kumAra pUrvajanma meM maNicayanikA nagarI kA rAjA mitra thA / usane saMbhUtivijaya nAma ke munirAja ko AhAra se pratilAbhita kiyA thA isIse use yaha divya Rddhi aura kAnti milI hai|
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dhanapati kumAra ne bhagavAna mahavIra ke punaH nagarAgamana para pravajyA grahaNa kI / isane sthaviroM ke pAsa raha kara sUtroM kA adhyayana kiyaa|" anta meM kaThora tapa kara mAsika saMlekhanA karake unhoMne deha kA tyAga kiyaa| ve marakara devaloka meM gaye / bhaviSya meM ve mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kareMge / 560 'mahAbalakumAra mahApura nAma kA nagara thA / vahA~ raktAzoka nAma kA udyAna thA / " usameM raktapAda yakSa kA vizAla mandira thA / nagara meM mahArAjA balakA rAjya thA / usakI rAnI kA nAma subhadrA devI thA / inake mahA-bala nAma kA kumAra thA / usakA 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA | unameM ratnavatI rAnI pradhAna thI / usa samaya bhagavAna mahAvIra nagara ke raktAzoka udyAna meM padhAre / magara kI janatA, vahA~ ke rAjA aura rAjakumAra mahAbala bhI bhagavAna ke darzanArtha gaye / upadeza sunakara rAjakumAra ne zrAvaka ke bAraha svIkAra kiye / rAjakumAra ke divya rUpa se AkarSita ho gautama svAmI ne bhagavAna se usake pUrvajanma ke viSaya meM prazna kiyA / uttara meM bhagavAna ne pharamAyA ki - gautama ! yaha rAjakumAra pUrvabhava meM maNipura nagara kA gRhapati thA / usakA nAma nAgadatta thA / isane indradatta nAma ke anagAra ko atyanta nirmala bhAva se AhAra kA dAna diyA thA jisase use yaha mAnava bhava va uccakoTi ko Rddhi aura saundarya prApta huA hai / isake bAda mahAvIra ne grAmAntara meM vihAra kara diyA punaH kAlAntara meM jaba mahAvIra bhagavAna mahApura nagara padhAre to vaha bhI bhagavAna ke darzana ke liye gayA aura vANI sunakara dIkSita hogayA - dIkSA ke bAda lambe samaya taka usane cAritra kA pAlana kiyA | anta meM mAsika saMlekhanA karake unhoMne deha tyAga kiyaa| ve marakara devaloka meM gaye / bhaviSya meM ve mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kareMge. *
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kumAra bhadranandI sughoSa nAma kA nagara thA / vahA~ devaramaNa nAma kA udyAna thA / usameM vIrasena nAmaka yakSa kA sthAna thaa| nagara meM arjuna nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI tattvavatI rAnI aura bhadranaMdI nAmaka yuvarAja kumAra thaa| usakA zrIdevI Adi pramukha 500 zreSTI rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA / eka vAra bhagavAna mahAvIra kA nagara ke devaramaNa udyAna meM Agamana huA / usane bhagavAna kA upadeza sunakara zrAvaka ke bAraha vrata svIkAra kiye| bhadranandIkumAra ke ghara jAne ke bAda gautamasvAmI ne kumAra kI divyaRddhi, saumya AkRti aura vinIta prakRti se prabhAvita hokara usake pUrvajanma viSayaka prazna bhagavAna se pUchA / bhagavAna ne uttara meM kahA-gautama ! pUrvabhava meM yaha mahAghoSa nagara kA pratiSThita gRhapati thA / isakA nAma dharmaghoSa thaa| isane dharmasiMha nAma ke anagAra ko zraddhA pUrvaka AhAra dAna diyA thA jisase use yaha divya Rddhi aura saumya AkRti prApta huI hai| bhagavAna ne vahA~ se anyatra janapada meM vihAra kara diyaa| punaH bhagavAna mahAvIra kA Agamana huaa| bhadranandI kumAra bhagavAna kI sevA meM pahuMcA aura pravacana sunakara usane pravrajyA grahaNa kii| 'pravrajyA ke bAda agasUtroM kA adhyayana kiyA / kaThora tapa bhI kiyaa| anta meM sampUrNa karma kA kSaya kara mokSagAmI banA / mahAcandra kumAra campA nAma kI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra nAmaka udyAna thA / usameM pUrNabhadra yakSa kA yakSAyatana thaa| vahAM ke rAjA kA nAma datta thA aura rAnI kA nAma raktavatI thA / unake mahAcandra nAma kA yuvarAja putra thaa| usakA zrIkAntA Adi pramukha 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA thaa| . ..
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ vara Agama ke anamola ratna eka dina pUrNabhadra udyAna meM bhagavAna mahAvIra svAmI padhAre / mahAcandrakumAra ne unase zrAvaka ke bAraha vrata - svIkAra kiye / gautama svAmI ne mahAcandra kumAra kA pUrvabhava pUchA / uttara meM bhagavAna ne pharamAyA ki-cikitsikA nAma kI nagarI thI / mahArAja jitazatru vahA~ kA rAjA thA / usane dharmavIrya bhanagAra ko pratilAbhina kiyA / jisase use mAnava bhava, sukha, samRddhi, rUpa tathA lAvaNya Adi prApta hue / usane bhagavAna ke Agamana para unase dIkSA grahaNa kI / aMgasUtroM kA adhyayana kiyaa| tapa kiyA aura sampUrNa karmoM kA kSaya kara mokSa meM gayA / varadatta kumAra sAketa nAma kA nagara thA / vahA~ uttarakuru nAma kA udyAna thA / usameM pAzAmRga nAma ke yakSa kA yakSAyatana thA / sAketa nagara meM mitranandI nAma ke rAjA rAjya karate the / usakI rAnI kA nAma zrIkAntA aura putra kA nAma varadatta thaa| varadattakumAra kA varasenA Adi pramukha 500 rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA thaa| kisI samaya uttarakuru udyAna meM bhagavAna mahAvIra kA bhAgamana huA / varadatta ne bhagavAna kI vANI sunakara unase zrAvaka dharma prahaNa kiyA / gautamasvAmI ke pUchane para bhagavAna mahAvIra varadattakumAra ke pUrva bhava kA varNana karate hue kahane lage ki he gautama ! zatadvAra nAma kA nagara thA / usameM vimalavAhana nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usane dharmaruci anagAra ko AhAra dAna diyA thA jisase manuSya kI Ayu usane vAMdhI / vahA~ kI bhava sthiti ko pUrNakara vaha isI sAketa nagara ke mahArAjA mitranandI kI rAnI zrIkAntA ke udara se varadatta ke rUpa meM uttanna huA / eka bAra pauSadhazAlA meM dharmavyAna karate hue usane bhagavAna ke punaH nagara meM Agamana ke vAda pravajyA lene kA nizcaya kiyA / bhaga
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vAna kA Agamana huA aura usane unake pAsa pravajyA prahaNa kI / sthaviroM ke pAsa rahakara bhaMgasUtroM kA adhyayana kiyA / anta meM mAsika saMlekhanA pUrvaka devaloka prApta kiyA / varadattakumAra kA jIva deva aura mAnava bhava prApta karatA humA sarvArthasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna hogA / vahAM se cavakara vaha mahAvideha kSetra meM dRDhapratijJa kumAra kI taraha siddhi prApta kregaa| skandhaka anagAra __ bhagavAna mahAvIra ke samaya meM kRtaMgalA nAmakI nagarI thii| isa nagarI ke bAhara IzAna koNa meM chatrapalAzaka nAma kA udyAna thA / eka samaya kevalajJAna kevaladarzana ke dhAraka zramaNa bhagavAna mahAvIra kA vahA~ bhAgamana huA / janatA dharmopadeza sunane ke liye gaI / usa kRtaGgalA nagarI ke pAsa hI meM zrAvastI nAma kI nagarI thii| upa zrAvastI nagarI meM kAtyAyana gotrI gardabhAlI parivrAjaka kA ziSya skaMdhaka nAma kA parivrAjaka rahatA thA / vaha Rgveda, yajurveda, sAmaveda, aura atharvaveda, ina cAroM kA tathA itihAsa purANa aura nighanTu nAmaka koSa kA jJAtA thA / SaSThitaMtra meM vaha vizArada thA / gaNita zAstra, zikSA zAstra, jyotiSa zAstra, vyAkaraNa, chanda, vyutpatti, AcAra ina sava zAstroM meM tathA dUsare bahuta se brAhmaNa aura parivAjaka sambandhI nIti zAstroM meM vaha bar3A nipuNa thaa| zrAvastI nagarI meM vaizAlika zrAvaka piMgala nAma kA nirgranya thA / eka samaya vaha kAtyAyana gotrI skaMdhaka paribAjaka ke pAsa pahu~cA aura unase pUchane lagA-he mAgadha ! kyA loka sAnta hai ? (anta vAlA) hai ? yA ananta, (anta rahita) hai ? kyA jIva sAMta hai ? yA ananta hai ? kisa bharaNa se maratA huA jIva saMsAra bar3hAtA hai aura kisa maraNa se maratA huA jIva saMsAra ghaTAtA hai ? piMgala nirganya ke praznoM ko sunate hI skandhaka stamita raha gyaa| usake sAmane ye prazna naye hI the / isa viSaya meM usane kabhI vicAra
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 Agama ke anamola ratna kiyA hI nahIM thA / ataH - piMgala ke praznoM kA jabAba denA usakeliye asaMbhava ho gayA / vaha svayaM sandehazIla bana gayA / ina praznoM kA uttara dene ke pUrva vaha svayaM isa bAta kA nirNaya kara lenA cAhatA thA / ataH usa samaya skandhaka cupa raha gayA / usane piMgala ke praznoM kA kucha bhI javAba nahIM diyA / Me skandhaka ke mana meM una praznoM kA samAdhAna pAne kI utkaTa icchA thI / jaba unhoMne sunA ki bhagavAna mahAvIra svAmI kRtaGgalA nagarI ke bAhara chatrasAla udyAna meM virAja rahe haiM, to usake mana meM bahuta prasannatA huI / logoM ke mu~ha se bhagavAna ke jJAna darzana kI prazasA suna kara usake mana meM bhagavAna ke prati bhakti utpanna ho gaI / use vizvAsa ho gayA ki mere praznoM kA sahI samAdhAna bhagavAna mahAvIra se hI ho sakatA hai| usane apane bhaNDopakaraNa liye aura bhagavAna ke nikaTa pahu~cane ke liye ravAnA huA ! idhara zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne apane jyeSTha ziSya indrabhUti anagAra se isa prakAra kahA- he gautama! Aja tU apane pUrvabhava ke ke sAthI ko dekhegA / taba gautama svAmI ne pUchA-bhagavan ! mai Aja apane kisa pUrvabhava ke sAthI ko dekhU~gA ? taba bhagavAna ne kahA- skandhakaparivrAjaka ko / katyAyana gotrI skandhaka parivrAjaka gardabhAlI parivrAjaka kA ziSya hai aura vaha zrAvastI meM rahatA hai / apane praznoM kA samAdhAna pAne ke liye vaha mere pAsa bhA rahA hai / yaha bAta cala hI rahI thI ki itane meM skandhaka parivrAjaka bhagavAna ke pAsa A pahu~cA / skandhaka parivrAjaka ko AtA dekha gautama svAmI apane Asana A 6 se uThe aura skandhaka ke sAmane gaye / skandhaka. kA sammAna karate hue gautamasvAmI bole- he skandhaka ! svAgata hai susvAgata hai, tumhArA / AnA svAgatArha hai / punazca gautamasvAmI ne kahA- he skandhaka ! zrAvastI meM vaizAlika zrAvaka piMgalaka nirgrantha ne tuma se pAMca prazna kiye the unhIM kA samAdhAna prApta karane ke liye hI tuma yahA~ Aye 2
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ho na ? kyA yaha bAta saca hai ? skandhaka ne kahA-hA~, gautama ! yaha bAta saca hai parantu he gautaa| mujhe yaha batalAo ki kauna aisA jJAnI yA tapasvI puruSa hai jisane mere mana kI gupta vAta tuma se kaha dI aura tuma mere mana kI gupta vAta Ana gaye / , taba gautamasvAmI ne uttara diyA-he skandhaka ! mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI sarvajJa evaM sarvadarzI hai / unhoMne hI tumhAre mana kI gupta vAta mujha se kahI aura maine jAna lI / he gautama / maiM aise jJAnI bhagavAna ke darzana karanA cAhatA huuN| batAiye ve kahA~ haiM ? isake bAda skandhaka parivAjaka gautamasvAmI ke sAtha jahA~ zramaNa bhagavAna the vahA~ AyA aura bhagavAna ke divya zarIra vaibhava' ko dekha kara camatkRta ho gyaa| usane tIna bAra bhagavAna ko vandana kiyA aura vinaya pUrvaka bhagavAna kI sevA meM baiTha gayA / bhagavAna ne kahA-skandhaka / pigala zrAvaka ke dvArA pUche gaye praznoM kA samAdhAna pAne ke liye hI tumhArA yahA~ Agamana huA hai na ? skandhaka ne kahA-hA~ bhagavan / inhIM kA samAdhAna pAne ke liye hI yahA~ AyA hU~ / bhagavAna ne kahA-suno inakA samAdhAna isa prakAra hai-he skandhaka / loka cAra prakAra kA hai-dravyaloka, kSetraloka, kAlaloka, aura bhAvaloka, dravya se loka eka hai, bhanta sahita hai| kSetra se loka asaMkhyAta kor3Akor3I yojana lambA caur3A hai ataH anta sahita hai / kAla se loka bhUtakAla meM thA, vartamAna kAla meM hai aura bhaviSyat kAla meM rahegA / aisA koI kAla na thA, na hai aura na rahegA jisameM loka na ho| loka thA, hai, aura rahegA / vaha dhruva hai, niyata zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita aura nitya hai, antarahita hai / bhAva se loka ananta varNa paryAyarUpa hai, ananta gandha, rasa, sparza paryAyarUpa hai, ananta guru laghu-sthUla skanma bhATha sparza vAle zarIrAdi paryAya rUpa hai aura ananta laghu dharmAstikAyAdi bharUpI tathA causparzI sUkSma skandhAdi paryAya rUpa hai|
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamAla ratna AAAA isI prakAra jIva ananta hote hue bhI pratyeka jIva apane apane dravya kI apekSA sAnta sabhI samAna rUpa se asaMkhya pradezavAle evaM asaMkhya pradezAvagAr3ha hai / isa prakAra jIva anta sahita hai| kAlApekSA vaha anAdi ananta hai| sadA sarvadA rahanevAlA hai aura bhAva kI apekSA jJAnAdi ananta paryAya yukta hai / ataeva ananta' he skandhaka ! tumheM yaha vikalpa huA ki siddhi (siddhazilA) aMtavAlI hai yA binA aMtavAlI hai| isakA uttara yaha hai-----dravya se siddhi eka hai aura aMta sahita hai / kSetra se siddhi 45 lAkha yojana kI lambI caur3I hai / 14230249 yojana jhAjherI paridhi hai, yaha bhI antasahita hai / kAla se siddhi nitya hai, aMta rahita hai / bhAva se siddhi ananta varNa paryAyavAlI hai, ananta gandha, rasa aura sparza paryAyavAlI hai| ananta guru laghu paryAya rUpa hai, aura ananta bhaguru laghu paryAya rUpa hai, antarahita hai / dravyasiddhi aura kSetra siddhi mantavAlI hai tathA kAlasiddhi aura bhAva siddhi anta rahita hai| isalie he skandhaka ! siddhi anta sahila bhI hai aura antarahita bhI hai / __he skandhaka ! tumheM zaMkA huI thI ki siddha antavAlA hai yA ninA antavAlA hai| dravya siddha eka hai aura antavAlA hai, kSetrasiddha asaMkhya pradeza meM avagAr3ha hone para bhI antavAlA hai / kAlasiddha AdivAlA to hai para binA antavAlA hai| bhAvasiddha jJAna, darzana paryAya rUpa hai aura usakA anta nahIM hai| he skandhaka ! tumhe isa prakAra kA vicAra utpanna huA thA ki kauna se maraNa se maratA huA jIva saMsAra ko bar3hAtA hai aura kauna se maraNa se bharatA huA jIva saMsAra ghaTAtA hai / he skandhaka ! usakA uttara isa prakAra hai-maraNa do prakAra kA hai-1. bAlamaraNa aura 2. paMDita maraNa / inameM bAlamaraNa bAraha prakAra kA kahA gayA hai
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna (1) balanmaraNa-tar3aphate hue maranA / (2) vazAta-maraNa-parAdhInatApUrvaka maranA / (3) antazalya-maraNa-zarIra meM zastrAdi jAne se athavA sanmArga se pathabhraSTa hokara maranA / (4) tadbhavamaraNa-jisa gati meM mare phira usI meM AyuSya baaNdhnaa| (5) giripatana-pahAr3a se girakara maranA / / (6) tarupatana-vRkSa mAdi se girakara maranA / (7) jalapraveza-pAnI meM DUbakara maranA / (8) jvalanapraveza-maraNa-agni meM gira kara mrnaa| (9) viSabhakSaNa-maraNa-jahara Adi prANa ghAtaka padArtha khAkara mrnaa| (10) zastrAvapATanamaraNa-churI, talavAra Adi zastra dvArA hone vAlA maraNa / (11) vaihANasa-maraNa-phAMsI lagAkara maranA / (12) gRddhapRSTa-maraNa-giddha Adi pakSiyoM dvArA khAyA jAne para hone vAlA maraNa / he skandhaka ! ina bAraha prakAra ke vAlamaraNa se marane vAle jIva kA saMsAra bar3hatA hai aura vaha bahuta kAla taka naraka tiyaM cAdi yoniyoM meM paribhramaNa karatA hai| hai skaMdhaka ! paMDitamaraNa do prakAra kA hai-prayama prAyopagamana aura dUsarA bhaktapratyAkhyAna / prAyopagamana ke do bheda haiM-nihArima-jo saMthArA prAma nagara Adi vastI meM kiyA jAya, jisase mRta kalevara ko grAmAdi se bAhara le jAkara agnidAhAdi saMskAra karanA par3e aura usakA ulaTA bhanirhArima pAdopagamana hai / ina donoM prakAra kA pAdopagamana pratikarma rahita hai| ina do maraNa se maraNavAlA jIva kA saMsAra paribhrama" alpa ho jAtA hai / isI prakAra bhaktapratyAkhyAna maraNa bhI do prakAra kA hai--eka nihArima aura dUsarA bhani rima / ina donoM prakAroM kA bhaktapratyAkhyAna bharaNa pratikarmavAlA hai| ina maraNoM se maraNa pAle jIvoM kA bhI sasAra bhramaNa alpa ho jAtA hai|
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ .568 Agama ke anamola ratna bhagavAna ke vacana sunakara skandhaka parivrAjaka ko vodha hognn| usane bhagavAna se viziSTa dharmopadeza sunane kI icchA prasTa kii| bhagavAna ne vizAla pariSad ke samakSa skandhaka ko dharmopadeza sunaayaa| bhagavAna kA dharmopadeza sunakara skandhaka ne parivrAjaka veza kA parityAga kara diyA aura mahAvIra se paMca mahAvratarUpa dharma ko svIkAra kara anagAra bana gayA / anagAra banane ke bAda skandhaka muni bhagavAna ke dvArA upadiSTa mArga para calane lage / inhoMne sthaviroM ke pAsa rahakara gyAraha aMgasUtroM kA adhyayana kiyA / bAraha varSa taka munidharma kA pAlana kara skandhaka ne bAraha bhikSu pratimA aura guNaratna saMvatsara Adi vividha tapa kiye / anta meM vipulAcala parvata para jAkara samAdhi pUrvaka eka mAsa kA anazana karake deha chor3a acyutakalma meM devatva prApta kiyaa| skandhaka deva kI Ayu vAIsa sAgaropama kI huI / ___ skandhaka muni ke devatva prApta karane ke bAda gautamasvAmI ne bhagavAna se pUchA-bhagavan ! skandhaka deva apanI deva Ayu pUrNa karane / ke bAda kahA~ utpanna hogA ? __bhagavAna ne kahA-gautama ! skandhaka deva, devAyu ko pUrNakara mahAvideha kSetra meM janma legA aura vahA~ siddhatva prApta karegA / janma jarA aura maraNa ke bandhanoM se sadA ke liye chUTa jAyagA / RSabhadatta aura devAnandA RSabhadatta brAhmaNakuNDa ke pratiSThita koDAla gotrIya brAhmaNa the| inakI dharmapatnI devAnandA jAlaMdhara gotrIyA brAhmaNI thii| RSabhadatta aura devAnandA brAhmaNa hote hue bhI jIva, ajIva, puNya, pApa Adi tattvoM ke jJAtA zramaNopAsaka the / bahusAla udyAna meM bhagavAna mahAvIra kA Agamana sunakara RSabhadatta bahuta khuza hue| yaha khuzakhabarI devAnandA ko sunAte hue ve vole-devAnupriye ! sarvajJa bhagavAna mahAvIra svAmI Aja apane nagara ke bahusAla udyAna meM padhAre haiN| aise jJAnI aura tapasvI bharhantoM kA nAma zravaNa bhI phaladAyaka hotA hai to sAmane
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna jAkara vinaya, vandana namaskAra sevA aura dhArmika carcA karane kA to kahanA hI kyA ? priye ! caleM hama bhI bhagavAna mahAvIra kA vandana namaskAra aura sevA bhakti kreN| yahI kArya hamAre aihika tathA pAralaukika hita aura kalyANa ke liye hogaa| svAmI ke mukha se ukta prastAva sunakara devAnandA ko bar3A saMtoSa huA aura usane saharSa pati ke vacanoM kA samarthana kiyA / RSabhadatta ne sevakajanoM ko ratha taiyAra karane ko kahA / ve svAmI kI AjJA pAte hI dhArmika ratha ko taiyAra karake turanta upasthAna zAlA meM le aae| RSabhadatta aura devAnandA ne snAna kiyA / acche acche vastra pahane aura dAsa dAsiyoM ke parikara ke sAtha ratha meM baiThe / raya bahusAla udyAna meM pahu~cA / bhagavAna kI dharmasabhA dRSTigocara hote hI ratha ThaharA liyA gayA aura donoM patipatnI Age paidala cale / vidhi pUrvaka sabhA meM jAkara vandana namaskAra karake baiTha gaye / devaannd| ninimeSa netroM se bhagavAna mahAvIra ko dekha rahI thii| usake netra vikasita ho rahe the, stanoM se dUdha kA srAva ho rahA thaa| romAJca se usakA sArA zarIra pulakita ho uThA thA / devAnandA ke ina zArIrika bhAvoM ko dekha kara gautama ne bhagavAna se prazna kiyAbhagavan ! Apake darzana se devAnandA kA zarIra pulakita kyoM ho gayA ? inake netroM meM isa prakAra kI praphullatA kaise A gaI aura inake stanoM se dUdha-sAca kyoM hone lagA ? ____bhagavAna ne uttara diyA-gautama ! devAnandA merI mAtA hai aura maiM inakA putra hU~ / devAnandA ke zarIra meM jo bhAva prakaTa huA hai unakA kAraNa putrasneha hI hai| isake vAda bhagavAna ne usa mahatI sabhA ke sAmane dharmopadeza kiyaa| sabhA ke visarjita hone ke bAda RSabhadatta uThA aura bolA-bhagavan / ApakA kathana yathArtha hai / mai Apake dharma meM pravajita honA
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 Agama ke anamola ratna cAhatA huuN| bhagavAna ne kahA-jaisA sukha / usake bAda RSabhadatta ne samasta vastrAlaMkAra utAra kara bhagavAna ke pAsa dIkSA le lI / bhagavAna ne use zramaNasaMgha meM praviSTa kara liyA / sthaviroM ke pAsa raha kara RSabhadatta muni ne gyAraha agasUtroM kA adhyayana kiyA aura anta meM mAsika saMlekhanA kara nirvANa prApta kiyA / devAnandA ne bhI AryA candanA ke pAsa pravrajyA grahaNa kI aura kaThora tapa se karmoM kA kSaya kara nirvANa prApta kiyA / mahAbala aura sudarzana hastinApura ke bala rAjA ke putra mahAbala the / isakI mAtA kA nAma prabhAvatI thaa| isakA ATha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha hubhA thA / isane vimala arhat kI paramparA ke AcArya dharmaghoSa ke pAsa pratrajyA grahaNa ko aura caudaha pUrva kA adhyayana kiyA / bAraha varSa taka saMyama kA pAlana kiyA / anta meM eka mAsa kA saMthArA kara deha kA tyAga kiyA aura mara kara brahmadevaloka meM maharddhika deva banA / vahA~ se dasa sAgaropama kI Ayu pUrI kara vANijyagrAma meM sudarzana zreSThI banA / ' eka bAra bhagavAna mahAvIra vANijyagrAma meM padhAre / bhagavAna kA Agamana sunakara jana samudAya bhagavAna kA darzana karane calA / sudarzana zreSThI bhI sundara vastrAbhUSaNoM se sajjita ho pAMva pAMva dvipalAsa udyAna kI ora calA / bhagavAna ke pAsa pahu~ca kara vandanA kI aura pariSad ke calI jAne para usane vinaya pUrvaka pUchA- . . bhagavan ! kAla ktine prakAra hai ? bhagavAna ne uttara diyA-sudarzana ! kAla ke cAra prakAra haiN| pramANakAla, yathAyunivRtikAla, maraNakAla aura addhAkAla / bhagavAna ne vAroM kAloM kI viSada vyAkhyA karate hue usake pUrvajanma kA vRttAntaH sunAyA / (jo Upara bhA gayA hai|)
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 571 bhagavAna ke mukha se pUrvajanma kA vRttAnta suna use jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA / usane bhagavAna ke pAsa pravajyA grahaNa kI / bAraha varSa taka saMyama kA pAlana kara anta meM siddhi prApta kI / zivarAjarSi hastinApura nagara meM ziva nAma ke rAjA the| unakI rAnI kA nAma dhAriNI thA aura putra kA nAma zivabhadra / eka dina rAjA ke mana meM rAtri ke pichale prahara meM vicAra huA ki hamAre pAsa jo itanA sArA dhana hai vaha hamAre pUrvajanma ke puNya kA hI phala hai / ataH punaH puNya saMcaya karanA cAhiye / isa vicAra se usane dUsare dina apane putra kA rAjyAbhiSeka kara diyA aura apane sage sambandhiyoM se pUchakara gaGgA ke kinAre dizAprokSaka tApasa ho gayA aura chaTha-chaTha kI tapasyA karane lgaa| tApasI vidhi ke anusAra digcakravAla tapa karane se zivarAjarSi ke AvaraNa-- bhUta karma naSTa ho gaye aura vibhaMgajJAna utpanna ho gyaa| usase zivarAjarSi ko isa loka meM 7 dvIpa aura sAta samudra dikhalAyI pr| apane jJAna ko pUrNa jJAna samajhakara vaha yaha prarUpaNA karane lagA ki 'saMsAra meM sAta dvIpa aura sAta samudra haiM isake Age kucha nahIM hai| yaha vAta hastinApura meM phaila gaI / usI samaya bhagavAna mahAvIra kA vahA~ Agamana huaa| unake ziSya gautama svAmI ne bhikSAcaryA ke samaya zivarAjarSi kI yaha vAta sunI / AhAra se lauTane para unhoMne bhagavAna mahAvIra se pUchAbhagavan / zivarAjarSi kahatA hai ki sAtadvIpa aura sAta samudra hI hai| yaha bAta kaise sambhava hai ? uttara meM bhagavAna ne kahA-gautama ? yaha vAta bhasatya hai / isa tiyagaloka meM svayabharamaNa samudra paryanta asaMkhya dvIpa aura samudra
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 __ Agama ke anamola ratna yaha bAta zivarAjarSi taka pahu~cI / zivarAjarSi ko apane jJAna meM zaMkA utpanna ho gyii| vicAra karate-karate usakA vibhaMgajJAna naSTa ho gyaa| usako bhagavAna kI bAta satya lgii| vaha bhagavAna ke pAsa AyA aura dharmopadeza sunakara usane tApasocita bhaNDopakaraNoM ko tyAga kara bhagavAna ke pAsa dIkSA aMgIkAra karalI / 'dvIpa aura samudra asaMkhyAta haiM' bhagavAna kI isa prarUpaNA para use dRr3ha vizvAsa ho gyaa| isakA nirantara dhyAna, manana aura cintana karane se tathA utkRSTa tapa kA bhArAdhana karane se zivarAjarSi ko kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho gayA aura anta meM usane mokSa pada prApta kiyA / gAMgeya anagAra eka vAra bhagavAna vANijyagrAma ke dUtipalAsa udyAna meM Thahare hue the| usa samaya pArzvagrAmparA ke sAdhu gAMgeya bhagavAna ke pAsa Aye aura thor3I dUra khar3e raha kara pUchane lage he bhagavan ! narayika sAntara utpanna hote haiM yA nirantara ?" bhagavAna- gAMgeya / nAraka sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhii| isa prakAra gAMgeya anagAra ne naraka se lagAkara cAroM gati ke javoM ke viSaya meM pUchA aura bhagavAna ne usakA samAdhAna kiyA / bhagavAna se anya bhI kaI prakAra ke prazna gAMgeya anagAra ne kiye aura bhagavAna ne unakA uttara diyA / bhagavAna ke pratyuttaroM se gAgeya anagAra ko vizvAsa ho gayA ki bhagavAna sacamuca sarvajJa haiM aura sarvadarzI hai| isake bAda gAMgeya ne mahAvIra ko tripradakSiNA pUrvaka vandana namaskAra kiyA aura pArzvanAtha kI cAturyAmika dharmaparamparA se nikala kara ve mahAvIra ko pAMca mahAbatika paramparA meM praviSTa hue / anagAra gAMgeya ne dIrghakAla paryanta zramaNa dharma kA ArAdhana kara anta meM nirvANa prApta kiyA /
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 573. poggala anagAra kAzI deza meM mAlabhiyA nAma kI nagarI thii| usa nagarI ke vAhara zakhavana nAmaka udyAna thA / bhagavAna mahAvIra eka vAra zaMkha-. vana udyAna meM padhAre / zaMkhavana ke pAsa poggala nAmaka eka parivAjaka rahatA thA / vaha RgvedAdi vaidika dharmazAstroM kA jJAtA aura prasiddha tapasvI thA / nirantara SaSTatapa ke sAtha sUrya ke sanmukha UrdhvabAhu khar3A hokara AtApanA kiyA karatA thA / isa kaThina tapa, tIna AtApanA aura svabhAva. kI bhadratA ke kAraNa poggala ko vibhaMgajJAna prApta huA, jisase vaha brahmadevaloka taka ke devoM kI gati sthiti ko pratyakSa dekhane lgaa| isa pratyakSajJAna kI prApti se vaha AlabhiyA ke cauka bAjAroM meM apane jJAna kA pracAra karane lagA / vaha kahatA ki devoM kI kama se kama sthiti dasa hajAra varSa kI aura adhika se adhika sthiti dasa sAgaropama kI hai| bAjAroM meM poggala parivrAjaka ke jJAna kI carcA hone lgii| kucha loga unake jJAna kI prazaMsA karate the aura kucha loga usameM zaMkA uThAte the| usa samaya gautama svAmI ne bhikSAcaryA ke samaya poggala parivrAjaka ke jJAna kI carcA sunI / ve bhagavAna ke pAsa bhAye aura poggala parivrAjaka ke jJAna kI carcA kii| uttara meM . bhagavAra ne batAyA-"poggala parivrAjaka kA siddhAnta mithyA hai| kAraNa devoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa sthiti 33 sAgaropama kI hai| usake uparAnta deva aura devaloka kA abhAva hai|" bhagavAna mahAvIra kA yaha kathana poggala ke kAnoM taka pahu~cA / vaha apane jJAna ke viSaya meM zaMkita ho utthaa| mahAvIra sarvaja hai.. tIrthaGkara hai, mahAtapasvI hai, yaha to poggala pahale hI suna cukA thaa| aba use apane jJAna para vizvAsa nahIM rahA, vaha jyoM-jyoM uhApoha karatA thA tyoM-tyoM usakA vibhaMgajJAna lupta hotA jAtA thA / /
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1974 Agama ke anamola ratna thor3e hI samaya meM use jJAna ho gayA ki usakA jJAna prAntipUrNa thaa| aba usane bhagavAna mahAvIra kI zaraNa meM jAne ke liye zaMkhabana kI ora prasthAna kara diyA / samavazaraNa meM pahu~ca kara vidhipUrvaka vandana namaskAra kara vaha ucita sthAna meM baiTha gyaa| bhagavAna kA upadeza sunakara poggala bhagavAna ke pAsa dIkSita ho gayA / sthaviroM ke pAsa unhoMne ekAdazAMga kA adhyayana kiyA tathA vividha tapoM dvArA karmamukta ho nirvANa prApta kiyA / 4 kArtika seTha hastinApura nagara meM jitazatru nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| vahA~ eka hajAra ATha vaNikoM kA nAyaka kArtika nAma kA zreSThI rahatA thA / vaha zramaNopAsaka thA / eka samaya mAsopavAsI eka tApasa vahA~ AyA / kArtika seTha ko chor3a sabhI nagara nivAsI tApasa ke bhakta ho gaye the| tApasa ko yaha patA laga gayA ki kArtika merI bhakti nahIM karatA / usane kArtika ko jhukAne kA nizcaya kiyA / eka bAra rAjAne tApasa ko bhojana kA nimaMtraNa diyA / tApasa ne kahA-"agara kArtika seTha apane hAthoM se mujhe bhojana parosegA to maiM tere yahA~ bhojana karU~gA / " rAjA ne yaha bAta mAnalI / tApasa bhojana ke liye AyA / rAjA ne kArtika seTha ko bulAkara tApasa ko bhojana parosane kI AjJA dii| rAjAjJA ko dhyAna meM rakha kAtika seTha tApasa ko bhojana parosane lgaa| bhojana khAte khAte tApasa "maiMne terI nAka ko kATa liyA hai" isa bAta ko sUcita karane ke liye bAra bAra uMgalI se nAka ko ragar3atA jAtA thaa| tApasa kI isa kuceSTA ko dekha kArtika seTha mana meM socane lagA-'agara maiM pahale hI dIkSA le letA to aisI viDambanA nahIM sahana karanI pdd'tii| aisA vicAra kara vaha apane ghara
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 575 AyA aura eka hajAra ATha vaNikoM ke sAtha bhagavAna munisuvrata ke pAsa dIkSita ho gyaa| pravajyA grahaNa kara usane bAraha aMga sUtroM kA adhyayana kiyA / bAraha varSa taka saMyama kA pAlana kara vaha anazana pUrvaka kAla dharma ko prApta humA / marakara saudharma kalpa kA zaka nAmaka indra vanA / tApasa marakara usI indra kA airAvata hAthI banA / airAvata hAthI ne avadhijJAna se apanA pUrvabhava dekhaa| usameM kArtika seTha ko indra vanA jAna vaha idhara udhara bhAgane lagA / taba indra ne use pakar3a liyaa| hAthI ne indra ko DarAne ke liye do rUpa banAye taba indra bhI apane do rUpa banAkara hAthI para car3ha baiThA / hAthI ne cAra rUpa banAye to indra ne bhI cAra rUpa bnaaye| anta meM indra kI zakti ke sAmane use jhukanA par3A / use majabUra hokara indra kA Adhipatya svIkAra karanA pdd'aa| muni udAyana / udAyaNa-sindhusovIra deza kA rAjA thA isakA nivAsa sthAna cItibhaya nagara meM thA / isane vaizAlI ke rAjA ceTaka kI putrI prabhAvatI ke sAtha vivAha kiyA thaa| usake (abhIcI) bhabhItikumAra nAmaka *aisI bhI eka paramparA hai ki tApasa ne rAjA se kahA-agara kArtika seTha apanI pITha para thAlI rakhakara mujhe bhojana karane degA to mai tumhAre yahA~ pAraNA karU~gA / rAjA ne tApasa kI bAta svIkAra karalI / rAjA ne seTha ko bulAyA aura use tApasa kI AjJAnusAra vartane kA Adeza diyA / tApasa AyA / kArtika seTha rAjAjJA ke anusAra nIce jhukA / tApasa ne usakI pITha para upNa khIra kI thAlI rakhakara khIra khAI / tApasa ke isa apamAna janaka vyavahAra se kArtika seTha banA duHkhI huaa| usane usI samaya dIkSA lene kA nizcaya kiyA aura ghara Akara 1008 vaNikoM ke sAtha bhagavAna munisuvrata ke samIpa pratrajita hogayA /
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 Agama ke anamola ratna putra aura kezIkumAra nAmaka bhANeja thA / udAyaNa rAjA sindhusauvIra Adi solaha prAntoM (dezoM), evaM vItibhaya Adi 363 nagaroM kA adhipati thA / mahAsena (apara nAma caNDa pradyotana) jaise dasa mukuTa baddha rAjA tathA aneka choTe choTe nRpatigaNa usakI AjJA meM rahate the / isakA rAjya bahuta samRddhazAlI thA / yaha bhagavAna mahAvIra kA parama upAsaka aura antima mukuTabaddha prajita rAjA thA / eka bAra ujjaiNI ke rAjA caNDa pradyotana udAyaNa rAjA kI suvarNaguTikA nAmaka dAsI kA apaharaNa karake le gayA / jaba udAyaNa ko isa bAta kA patA lagA to usane dasa rAjAoM kI sahAyatA se ujjaiNI para car3hAI karadI aura caNDapradyotana ko yuddha meM harA kara use kaida kara liyA / udAyaNa ne caNDa prayotana ke kapAla para dAsIpati zabda aMkita kiyA / caNDapradyotana ko lekara udAyana sindhusauvIra kI ora calA / mArga. meM paryuSaNa parva aayaa| eka sthAnapara (dazapura nagara vartamAna mandasaura) chAvanI DAlakara udAyaNa paryuSaNa parva kI ArAdhanA karane lagA / saMvatsarI ke dina udAyaNa ne pauSadha yukta upavAsa kiyA / yaha dekha caNDapradyotana ne bhI upavAsa kiyaa| dUmare dina udAyaNa ne caNDapradyotana se sAMvatsarika kSamA yAcanA kI parantu caNDaprayotana ne kSamA dene se inakAra kara diyaa| taba udAyaNa ne use kaida se mukta kara diyA aura usakA rAjya use vApasa lauTA diyA tathA suvarNaguTikA dAsI ko bhI usake kahane se de diyA / dAsIpati zabda ke sthAna para suvarNapaTTa bAMdha diyA aura apanA mitra rAjA ghoSita kiyaa| udAyaNa apane nagara vItibhaya lauTa AyA / eka samaya udAyaNa parvadina kA pauSadha grahaNa kara apanI pauSadhazAlA meM dharma jAgaraNa kara rahA thA / Atma cintana karate hue usane socA-"dhanya haiM ve grAma, nagara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra vicarate hai ! bhAgyazAlI haiM ve rAjA aura seTha sAhUkAra jo inakI vandanA tathA
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna rammmmmmmmmmmm paryupAsanA karate haiN| yadi bhagavAna mere para anugraha kara vItibhaya ke mRgabana udyAna meM padhAreM to meM bhI unakI vandanA-paryupAsanA aura sevA karake bhAgyazAlI bneN| usa samaya bhagavAna caMpA nagarI ke pUrNabhadra udyAna meM virAjamAna the| unhoMne udAyaNa ke manogata bhAvoM ko jAna liyA aura vItibhaya kI ora vihAra kara diyA / grAmAnugrAma vicaraNa karate hue bhagavAna vItibhaya ke mRgavana udyAna meM padhAre / bhagavAna mahAvIra kA Agamana suna udAyana bhagavAna ke darzana ke liye gyaa| bhagavAna kA upadeza suna isane bhagavAna ke pAsa prajyA lene kI icchA pragaTa kI / bhagavAna ke darzana se vApasa lauTate samaya ise mArga meM vicAra AyA- " mai apane priyaputra ko rAjyArUr3ha kara prabajita honA cAhatA hU~ parantu vaha rAjyArUr3ha ho jAne para manuSya sambandhI bhaneka kAmabhogoM meM lubdha hogA pariNAma svarUpa aneka bhavoM taka sasAra sAgara meM bhaTakatA rahegA / " yaha vicAra kara usane putra ko rAjyAruda na kara apane bhAneja kezi ko rAjyagaddI para vaiThAkara Apa svayaM pravajita hogayA / / yaha abhItikumAra ko acchA nahIM lagA / usane vItibhaya ko chor3a diyA aura campA ke rAjA koNika ke pAsa A rahane lgaa| vahA~ use sabhI sukha vaibhava prApta hue / yaha kucha samaya ke bAda zramaNopAsaka hogayA kintu pitA ke prati vaira bhAvanA hone se vaha marakara asurakumAra deva bnaa| eka samaya udAyaNamuni bhagavAna kI AjJA lekara vItibhaya nagara bhaaye| kezI ko lagA-" udAyaNamuni mujha se puna. rAjya prApta karane ko AzA se Aye haiM yaha soca usane sAre nagara nivAsiyoM ko udAyaNamuni ko Azraya na dene ko AjJA dI / udAyaNa muni ke pUrva bhakta eka kumbhakAra ne apanI zAlA meM unhe Azraya diyaa| kezi ne 37
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 Agama ke anamola ratna eka vaidya kI sahAyatA se udAyaNa muni ko AhAra meM jahara de diyA / jaba udAyaNa muni ko AhAra meM jahara khA jAne kA patA lagA to unhoMne yAvajjIvana kA saMthArA le liyA / samAdhi pUrvaka rahane kAraNa unhe kevalajJAna hogayA aura ve mokSa meM gye| bhagavAna mahAvIra ke zAsana ke ye antima mukuTabaddha rAjA pravajita hue the| inake bAda koI mukuTabaddha rAjA dIkSita nahIM huaa| ___ udAyaNamuni ke dehotsarga ke bAda devoM ne vItibhaya ko eka kumbhakAra ke ghara ko chor3a kara sAre nagara ko dhUla dhUsarita kara diyaa| vaha sthAna bAda meM kumbhakArAkaDa nagara ke nAma se prasiddha huaa| gaMgadatta anagAra ____ hastinApura nAmaka eka prasiddha nagara thA usake bAhara IzAna koNa meM sahasrabana nAma kA udyAna thaa| vahA~ gaMgadatta nAma kA gAthApati rahatA thaa| vaha Rddhi sampanna bhA / eka bAra hastinApura ke sahastra vana meM tIrthakara bhagavAna munisuvrata svAmI padhAre / bhagavAna ke Agamana kI sUcanA pAkara gaMgadatta gAthApati bhagavAna ke darzana ke liye gyaa| bhagavAna kA upadeza suna gaMgadatta gAthApati ko vairAgya utpanna ho gayA / usane apane putra ko ghara kA bhAra sauMpa diyA aura mahat Rddhi ke sAtha vaha bhagavAna ke pAsa prabajita ho gayA / dIkSA lekara gaMgadatta muni ne gyAraha aMga sUtroM kA adhyayana kiyA / sUtroM kA jJAtA banane ke bAda kaThora tapa kara antima samaya meM eka mAsa kA saMdhArA kiyaa| samAdhi pUrvaka mara kara vaha sAtaveM devaloka meM mahaddhika deva banA / deva banane ke bAda gaMgadatta deva jaba bhagavAna mahAvIra ullukAtIra nAma ke nagara meM virAjamAna the taba unake darzana ke liye AyA bhaura vattIsa prakAra ke nATaka dikhAkara apanA bhaki bhAva prakaTa kiyaa| isake bAda gaMgadattadeva ne bhagavAna se pUchA-bhagavan ! mai bhavasiddhika hU~ yA abhavasiddhika ? bhagavAna ne uttara diyA-gaMgadatta ? tU bhavyasi
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 579 ddhika hai / bhagavAna se samAdhAna pAkara gaMgadattadeva apane sthAna calA bAyA / gaMgadattadeva ke cale jAne ke bAda gotama svAmI ne gaMgadatta ko Rddhi sampadA viSayaka prazna pUchA / bhagavAna ne gaMgadatta kA pUrva janma batAyA aura kahA-gaMgadatta mahAvideha kSetra meM siddha buddha hogaa| parinirvANa ko prApta kregaa| rohA anagAra rohA anagAra bhagavAna mahAvIra ke vinIta evaM bhadra prakRti ke ziSyoM meM se eka the| eka bAra bhagavAna rAjagRha pdhaare| rohA anagAra bhI bhagavAna ke sAtha the| ve eka bAra bhagavAna se kucha dUra baiThe tattva cintanaM kara rahe the / loka viSayaka cintana karate hue unhe kucha zakA utpanna huI / ve turanta uThakara bhagavAna ke pAsa Aye aura vandana kara bole- bhagavAn / pahale 'loka' aura pIche 'aloka' yA pahale aloka aura pIche 'loka' ? bhagavAna ne uttara diyA-roha ! loka aura aloka donoM pahale bho kahe jAsakate haiM aura pIche bho| ye zAzvata bhAva haiN| inameM pahale pIche kA krama nhiiN| ___ isa prakAra rohA anagAra ne jIva, bhajova, bhavasiddhika, abhavamiddhika, siddhi, asiddhi, siddha, asiddha, aNDA yA murgI, lokAnta aura alokAnta, loka saptama avakAzAntara, lokAnta saptama tanuvAta, lokAnta dhanavAta lokAnta dhanodadhi lokAnta saptama, pRthvI pahale yA pIche kA krama pUchA / bhagavAna ne sabakA uttara dete hue kahA-ye donoM jJAta bhAva haiN| inameM pahale pIche kA koI krama nahIM hai| bhagavAna ke uttaroM se rohA anagAra bar3e saMtuSTa hue aura sayata kI sAdhanA kara mukta hue / meghakumAra rAjagRha nagara meM mahArAja zreNika rAjya karate the| unakI bar3I ganI kA nAma nandA thA / gika kA putra aura nandAdevI kA bhAtmaja
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 Agama ke anamola ratna abhaya nAmaka kumAra thA / abhaya kumAra zreNika kA maMtrI thA / vikaTa se vikaTa samasyA ko bhI abhaya apanI vilakSaNa buddhi se sahaja hI sulajhA detA thA / abhaya kumAra vinIta, vinamra aura ziSTa thaa| vaha rAjA ko atyanta priya thaa| koI bhI rAjya kA kAma vinA abhaya kI anumati ke nahIM ho pAtA thA / abhaya buddhimAna thA, bhaktivAna thA aura vyavahAra meM madhura tathA catura bhI thaa| prajAjana bhI abhaya ko prema bharI dRSTi se dekhate the| zreNika rAjA kI dUsarI rAnI kA nAma dhAriNIdevI thA / dhAriNI atyanta rUpavatI thI aura rAjA kA usapara atyanta prema thaa| eka samaya dhAriNI apane uttama bhavana meM zayyA para so rahI thii| arddha rAtri ke samaya arddha jAgRta avasthA meM usane eka uttama ravapna dekhA / apane svapna meM usane sAta hAtha U~cA rajatakUTa ke sadRza veta saumya lIlA karate hue jabhAI lete hue hAtho ko AkAzatala se apane mukha meM bhAte dekhA / dekhakara vaha jAga uThI / apanI zayyA se uThakara vaha rAjA ke pAsa pahuMcI aura usane apane svapna kA vRttAMta kaha sunAyA / rAjA rAnI kA svapna sunakara vahA harSita huA aura bolA-he devAnupriye ! tumane udAra-pradhAna svapna dekhA hai / isa svapna ko dekhane se tumheM artha kI, rAjya kI, sukha kI evaM putra kI prApti hogii| tuma eka kuladIpaka putra ratna ko janma dogii| rAjA ke mukha se svapna kA phala sunakara vaha atyanta harSita huI aura rAjA ko namaskAra kara apanI zayyA para calI aaii| vahIM yaha uttama svapna anya azubha svapnoM se naSTa na ho jAya yaha soca vaha devaguru evaM dharma sambandhI prazasta dhArmika kathAoM dvArA apane zubha svapna kI rakSA parane ke liye jAgaraNa karane lgii| dUpare dina prAtaHkAla svapnapAThakoM ko bulAkara rAjAne svapna kA artha pUchA / unhone batalAyA ki yaha svapna bahuta zubha hai / rAnI kI kukSi se kisI puNyazAlI pratApI bAlaka kA janma hogaa| yaha sunakara rAjAne svapna pAThakoM ko prItadAna diyA aura unheM sammAna pUrvaka vidA kiyA /
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 581 mmonw dhAriNIdevI apane svapna kA pala sunakara harSita huI aura yatna pUrvaka garbha kA pAlana karane lgii| do mAsa ke bIta jAne para aura tIsare mAsa ke garbha kAla meM dhAriNI rAnI ko akAla megha kA dohada utpanna huaa| vaha socane lagI-bijalI sahita gajetA hue megha se choTI choTI bUMde par3a rahI hoM, sarvatra hariyAlI chAI huI ho, vaibhAra giri ke prapAta, taTa aura kaTaka se nirjhara nikala kara vaha rahe ho, megha garjanA ke kAraNa hRdaya tuSTa hokara nAcane kI ceSTA karane vAle mayUra harSa ke kAraNa mukta kaNTha se kekArava ra rahe hoM-aise varSA kAla meM jo mAtAe~ snAna karake, sundara vastrAbhUSaNoM se susajjita ho karake vaibhAragiri ke pradezoM meM apane pati ke sAtha vihara karatI haiM, ve dhanya haiN| yadi mujhe bhI aisA yoga mile to vaibhAraparvata ke samIpa krIDA karatI huI mai apanA dohada pUrNa karU~ / dhAriNI rAnI kI icchA pUrI na hone se vaha pratidina durvalahone lagI / aMgaparicArikAoMne rAjA ko isa bAta kI sUcanA dI / aMgaparicarikAmoM dvArA rAnI ke durvala hone kA samAcAra sunakara rAjA zIghra gati se rAnI ke pAsa AyA aura bolA-devAnupriye ! tumhAre durbala hone kA kyA kAraNa hai ? tuma isa prakAra cintAmana kyoM baiThI ho ? rAjA ke atyanta Agraha para rAnI ne apane dohada kI bAta khii| rAjA ne use mAzvAsana dete hue kahA-priye / mai aisA prayatna karU~gA jisase tumhArI icchA zIghra hI pUrNa hogI / isa prakAra rAjA rAnI ko -Azvasta kara vApasa apane mahala meM calA AyA / rAnI ke dohada ko pUrA karane kA yaha upAya socane lagA kintu use koI upAya na milA / isI samaya abhaprakumAra apane pitA ko vandana karane ke lie vahIM aayaa| pitA ko cintAmana dekhakara abhayakumAra ne pUchA-pitAjI! Apa cintAmana kyoM dikhAI de rahe ho ? kyA mai ApakI cintA kA kAraNa jAna sakatA hU~ ? isa para zreNika bolA-putra ! tumhArI mAtA dhAriNI ko akAla megha kA dohada utpanna huA hai use pUrNa
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 Agama ke anamola ratna karane kA upAya soca rahA huuN| vaha bolA-pitAjI Apa cintA mata kIjiye / maiM zIghra hI aisA prayatna karU~gA jisase merI laghu mAtA kA dohada pUrA hogaa| __ apane sthAna para Akara abhaya kumAra ne vicAra kiyA ki akAla meM megha kA dohada devatA kI sahAyatA ke vinA pUrA nahIM ho sakatA / aisA vicAra kara abhayakumAra pauSadhazAlA meM A, aTThamatapa svIkAra karake apane pUrvabhava ke mitra deva kA smaraNa karane lgaa| tIsare dina abhaya kumAra kA pUrvabhava kA mitra saudharmakalpavAsI eka deva usake sAmane prakaTa huA aura abhaya kumAra se bolA--devAnupriya ! maiM tumhArA pUrvabhava kA mitra saudharmakalpavAsI deva huuN| vatAo maiM tumhArI kyA sevA vara sakatA hU~? deva ko apane samakSa upasthita dekha usane pauSadha vrata ko paripUrNa kyiA aura donoM hAtha jor3akara bolA-deva ! merI choTI mAtA dhAriNI ke bhakAla megha ke dohada ko pUrNa kara mujhe anugRhIta karI / isa para deva bolA-devAnupriya ! tuma nizcita raho maiM tumhArI laghumAtA dhAriNI devI ke dohada vI pUrti kiye detA huuN| aisA kahakara vaha abhaya kumAra ke pAsa se nikalA aura usane apanI utkRSTa vaikriya zakti se varSA Rtu kA dRSya upasthita kiyaa| AkAza meM megha chA gye| vijalI aura garajanA ke sAtha vAdaloM se bUMde par3ane lgii| sarvatra hariyAlI chA gaI aura mayUra prasanna hokara nAcate hue mukta kaNTha se kekArava karane lge| varSA Rtu kA ramaNIya dRSya dekhakara mahArAnI dhAriNI pulakita ho uThI usane snAna kyiA aura solaha zRGgAra kiye / sundara vastrAbhUSoM se sajjita ho vaha mahArAjA zreNika ke sAtha gaMdhahasti para ArUr3ha huI aura dAsa dAsI aura apane sage parijanoM se ghirI huI caturaMgI senA ke sAtha vaibhAragiri kI talehaTI meM varSA Rtu kA manohara dRSya dekhatI huI apane dohada ko pUrNa karane lgii| isa prakAra dohada ke pUrNa hone para rAnI bar3I prasanna huI aura apane garbha kA paripAlana karane lgii|
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgama ke anamola ratna nau mAsa ke pUrNa hone para mahArAnI dhAriNI ne atyanta rUpavAna sarva indriya saMpanna eka putraratna ko janma diyA / dAsibhoM dvArA putra janma kI sUcanA pA kara mahArAjA zreNika bar3he prasanna hue| usane putra janma kI khuzAlI meM bahuta se bandIjanoM ko mukta kiyA aura bahuta sA dAna diyA / garbhAvasthA meM rAnI ko megha kA dohada utpanna hubhA thA isalie bAlaka kA nAma meghakumAra rakhA gayA / yogya vaya hone para meghakumAra ko puruSa kI 72 kalAbhoM kI zikSA dI gaI / yuvAvasthA ke prApta hone para meghakumAra kA vivAha sundara suzIla aura strI kI 64 kalAoM meM pravINa ATha rAjakanyAoM ke sAtha kiyA gayA / eka samaya bhagavAna mahAvIra svAmI rAjagRha nagara ke bAhara guNazIla nAma ke udyAna meM pdhaare| bhagavAna kA Agamana sunakara nagara ke hajAroM jana darzana aura amRtavANI kA mahAlAbha lene Ane lage / mahA. rAjA zreNika ne bhI bhagavAna ke darzana kiye / nagara kA vizAla jana samUha bhagavAna ke darzana ke liye umar3atA dekha meghakumAra kI bhI moha nidrA bhaGga huii| vaha bhI paramaprabhu ke pAvana caraNoM meM pahu~ca gayA / bhagavAna ne meghakumAra ko upadeza diyA / upadeza suna kara meghakumAra ko saMsAra se vairAgya utpanna ho gayA / jo saMsAra abhI taka madhura aura sukhada lagatA thA vaha ava khArA aura dukhad lagane lgaa| manahara mahala medhakumAra ke lie kArAgRha ho gaye / prANapriyA vanitAe~ paira kI beDI bana gaI / meghakumAra ke AdhyAtmika jAgaraNa ne eka jhaTake meM ina saba bandhanoM ko toDa kara dUra pheMka diyaa| aba yadi koI bandhana zeSa thA to janma dene vAlI mAtA kI sahaja mamatA thii| manuSya saba kucha chor3a sakatA hai kintu janma dene vAlI mAtA kI mamatA ko chor3anA sahaja nahIM kintu dhIre dhIre anunaya vinaya se mAtA pitA kI mamatA para bhI vijaya prApta kara lI / medhakumAra ke tIvra vairAgya bhAva ko dekhakara mAtA pitA ne use dIkSA grahaNa karane
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kI bhAjJA pradAna kara dii| mahArAjA zreNika ne usakA rAjyAbhiSeka kiyA aura sahasravAhiNI zivikA para baiThAkara atyanta utsava pUrvaka use mahAvIra ke pAvana caraNoM meM upasthita kiyA / / ___ bhagavAna mahAvIra ke caraNoM meM upasthita ho kara meghakumAra ne vinIta bhAva se kahanA prAraMbha kiyA bhante ! yaha saMsAra viSaya kaSAya kI Aga se jala rahA hai| ghara meM Aga laga jAne para gRha svAmI jaise bahamUlya vastu ko lekara bAhara nikala AtA hai vaise hI mai bhI apanI priya vastu AtmA ko jarA maraNa se prajvalita isa saMsAra rUpa gRha se nikAla lene kI bhAvanA se prabajita honA cAhatA hU~ ataeva Apa svayaM hI mujhe pravajita kareM, muNDita kareM aura jJAnAdika AcAra, gocarI, vinaya, vainayika caraNasattarI, karaNasattarI, saMyama yAtrA aura mAtrA Adi rUpa dharma kA prarUpaNa kreN| meghakumAra kI mAtA dhAriNI ne azrupUrNa netroM se bhagavAna kI ora dekhate hue vinamra bhAva se nivedana kiyA bhante / yaha meghakumAra merA putra hai| mujhe apane prANoM se bhI adhika priya hai / kAnta hai, iSTa hai| jisa prakAra kamala kIcar3a meM paidA ho kara bhI kIcar3a aura jala se abhilipta nahIM hotA, usI prakAra yaha merA megha bhI kAma-bhogamaya jIvana vyatIta karake aba kAma bhogoM se nirlipta hone kI bhAvanA rakhatA hai / bhante ! maiM Apako yaha ziSya bhikSA de rahI huuN| svIkAra kara mujhe kRtArtha kIjie / merI prArthanA aMgIkAra kIjie / tatpazcAt bhagavAna mahAvIra ne meghakumAra ko svayaM hI pravrajyA pradAna kI aura AcAra kI zikSA dete hue kahA-megha ! Aja se tumheM yatanA pUrvaka calanA, baiThanA, khar3A honA, bolanA, sonA aura bhojanAdi kriyAe~ karanI cAhiye / saMyama ke paripAlana meM eka kSaNa kA bhI pramAda nahIM karanA cAhiye aura sabhI prANa, bhUta jIva aura
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... -n.wwwww ww Agama ke anamola ratna -satva kI rakSA karane ke lie satata sAvadhAna rahanA cAhiye / meghakumAra bhagavAna kI zikSA ko zirodhArya kara saMyamI bana gyaa| meSakumAra ke pratrajita hote hI mAtA dhAriNI ne gad gad svara meM kahA-putra ! tuma ava bhAgAra se anagAra bana gaye ho / saMyama sAdhanA meM prayatna karanA, parAkrama karanA, manovRtiyoM kA nirodha karanA, rAga aura dveSa para vijaya pAnA aura zukla dhyAna ke bala se siddha, buddha aura mupha bananA / merI taraha kisI anya mAtR hRdaya ke rodana kA nimatta mata bananA / meghakumAra ava AtmasAdhaka bhikSu bana gayA aura anya muniyoM kI taraha bhagavAna ke AdezoM kA paripAlana karane ko tatpara ho gayA / sayamI jIvana kI prathama rAtri thI / sava sAdhuoM ne kramAnusAra apane vistara vichAe / meghakumAramuni laghu hone ke kAraNa inakA vistara daravAje ke pAsa bhAyA / sabhI sAdhu rAta ko laghuzaMkA Adi kAraNoM ke lie usI daravAje se Ate jAte the| unakI caraNa raja se aura ThokaroM se sArA vistara dhUla se bhara gayA / Ane jAne kI khaTakhaTa se, muniyoM kI ThokaroM se aura dhUla tathA retI bhare vistara meM meghamuni eka kSaNa bhI nahIM so sake / sArI rAta vistara para vaiTha kara vyatIta kI / vaha socane lagA-jaba mai ghara meM rahatA thA taba zramaNa nirgrantha merA Adara karate the| jIvAdi padArthoM ko, unheM siddha karane vAle hetuoM ko, praznoM ko evaM kAraNoM ke vyAkaraNoM ko kahate the kintu jaba se maine dIkSA aMgIkAra kI hai taba se ye loga merA Adara karanA to dUra rahA kintu bAta taka nahIM karate / ye zramaNa apane kArya ke lie Ate Ate mere sastAraka ko lAMghate haiM, ThokareM mArate haiM aura mere vistara ko dhUla se bhara dete haiM / inakI isa anAdara vRtti se mai itanI lambI rAta meM AMkha bhI nahIM mIMca sakA / ataH kala prAtaH bhagavAna kI AjJA prApta kara meM punaH gRhavAsa meM calA jAU~gA / megha
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 Agama ke anamola ratna kumAra ne isI cintA meM sArI rAta vyatIta kI / prAtaH hote hI megha mahAvIra ke caraNoM meM apane bhAva vyakta karane pahu~cA / meghakumAra ko Ate dekha kara bhagavAna ne kahA- megha / rAta meM tumheM bar3I vedanA rahI / sukha se nidrA nahIM bhA sakI / Ate-jAte bhikSuoM ke pairoM ko ThokaroM se tuma adhIra ho uThe aura saMyamatyAga kA saMkalpa kiyA / meghakumAra ne vinayapUrvaka yaha saba svIkAra kiyA / bhagavAna ne sAMtvanA bhare svara meM kahA - megha ! isa bhava se pUrva tIsare bhava meM aura dUsare bhava meM tuma hAthI kI yoni meM the / vahA~ eka zazaka para dayA karane ke lie tumane kitanA kaSTa uThAyA thA / Aja tuma manuSya ho kara bho, usameM bhI bhikSu ho kara rAtri ke sAdhAraNa kaSTa se ghabarA gaye / megha ! sAvadhAna ho kara apane pUrvajanma kA vRttAnta suna Aja se tIsare bhava meM vaitADhya parvata kI talahaTI meM tuma 'sumeruprabha' nAma ke zvetavarNa gajarAja the / tumhArA sAta hAtha U~cA aura nau hAtha lambA vizAlakAya zarIra thA / tumhAre cha dA~ta the aura tuma apane vizAla hathinI samUha ke adhinAyaka the / apane vizAla hAthI samUha ke sAtha tuma vindhyAcala kI bIhar3a aTavI meM ghUmA karate the / eka samaya kI bAta hai / jaMgala meM khUba havA bahane lagI pahAr3a phaTane lage aura bAMsa Apasa meM TakarAne lage / inase Aga kI cinagAriyA~ nikalIM aura bana meM bhayaMkara dAvAnala phUTa nikalA / bar3e bar3e vRkSa bhI Aga kI lapaToM se jala kara nIce girane lage / Aga kI lapaTe AkAza se bAteM karane lagIM / pakSI cahacahATa karate hue AkAza meM ur3ane lage aura bhAga kI bhayaMkara jvAlA se jhulasa kara kara nIce girane lage / becAre caupAyoM kA to pUchanA hI kyA ? ve apanI prANoM kI rakSA ke lie idhara udhara bhAgate phirate dRSTigocara hote the / cAroM tarapha Aga dIkha rahI thI mAnoM yamarAja hajAra hAtha
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgama ke anamola ratna 587 se bhakSaNa karane A pahu~cA ho / prISma kAla ke sUrya ke pracaNDatApa se va dAvAnala kI uSNatA se nadiyoM tAlAvoM va nirjharoM kA jala sUkha gayA thA / sarvatra pazu pakSiyoM ke sabe hue mRta deha hI dikhAI dete the| ___ isa avasara para he megha ! tumhArA (arthAt sameruprabha hAthI kA) mukhavivara phaTa gayA / tuma dAvanala se ghabarA uThe / isa bhayakara dAvAnala se paritrANa pAne ke liye tumhArA sArA. parivAra idhara udhara bhAgane lgaa| tuma apane yUtha se alaga par3a gye| tRSA ke kAraNa tumhArA mukhavivara phaTa gayA / jihvA bAhara nikala aaii| sUMDa sikur3a gaI / hAthiyoM kI bhayaMkara cItkAra se bhAkAza pradeza gUMja uThA aura unake pAda prahAra se pRthvI kaoNpa uThI / he megha ! tuma vahA~ jIrNa jarA jarjarita dehavAle vyAkula bhUkhe, durbala thake mAMde evaM digvimUr3ha hokara apane yUtha se bichur3a gye| isI samaya alpajala aura kIcar3a kI adhikatA vAlA eka bar3A sarovara tumheM dikhAI diyA / usameM pAnI pIne ke liye tuma bekhaTake utara gye| vahA~ tuma kinAre se dUra cale gaye, parantu pAnI taka na pahuMca pAye aura vIca hI meM kIcaDa meM phaMsa gye| tumane pAnI pIne ke lie dUra taka phailAI kintu pAnI taka tumhArI suMDa nahIM pahuMca pAI aura tuma adhika kIcar3a meM pha~sa gye| aneka prayatna kiye lekina tuma kocar3a' se apane Apa ko nahIM nikAla ske| kisI samaya tumane eka hAthI ko mArakara apane yUtha se nikAla diyA thA vaha pAnI pIne ke liye usI sarovara meM utraa| tumheM dekha kara vaha atyanta kruddha huA aura bhayaMkara bhAveza meM Akara daMta prahAroM se tumheM bIMdhane lgaa| tumheM ardha mRtaka kara vaha bhAga gyaa| usa samaya tumhAre zarIra meM bhayaMkara vedanA utpanna huI sAta dina taka dAha
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 -588 Agama ke anamola ratna jvara se pIr3ita hokara usI tAlAba meM eka sau bIsa varSa kI Ayu meM mara gaye / mRtyu ke bAda puna. vidhyAcala kI aTavI meM tumane hAthI ke rUpa meM janma prahaNa kiyA / tumhAre cAra dAMta the aura vanacaroM ne tumhArA nAma meruprabha rakhA / yuvAvasthA meM tuma apane yUthapati kI mRtyu ke bAda yUthapati bane / tumane eka bAra jaMgala meM dAvAnala dekhA aura jAtismaraNa jJAna huA / pUrvajanma ke dAvAnala ke anubhava se tumane dAvAnala kI jvAlA se apane yUtha ko bacAne ke liye eka vizAla maNDala banAne kA nizcaya kiyA / tadanusAra tumane vana meM sundara nadI nAve aura sarovara vAle sthala ko DhU~Dha nikAlA | apane sAta sau sAthiyoM ke sAtha eka yojana kA vizAla maidAna banAyA / vahA~ ke per3oM ko sU~r3a se ukhAr3a kara dUra le jAkara pheka diyA / sUkhI ghAsa to kyA harI ghAsa kI pattI ko bhI rahane nahIM diyA / apane pairoM se rauMdakara jamIna ko atyanta kaThina banA diyA / aba tuma apane parivAra ke sAtha vanazrI kA Ananda lUTate hue Ananda se dina kATane lage / kucha samaya bItane ke bAda punaH jaMgala meM dAvAnala phUTa nikalA / sarvatra bhaya kA vAtAvaraNa phaila gayA / jagaha jagaha se hAthI Akara usa -maNDala meM Azraya dene lge| tuma bhI apane yUtha ke sAtha vahA~ A pahu~ce / sArA jagala Aga kI jvAlA se bhabhaka rahA thA / usa samaya tumhArA maNDala ekadama nirApada thA / vahA~ agni nahIM A sakatI thI / aisA surakSita sthAna dekhakara zera, bAgha, rocha, zazaka, hiraNa Adi jAna-vara bhI vahA~ Azraya lene A pahu~ce / sanmukha mauta khar3I dekhakara jAtigata vaira bhAva bhUla gaye aura sArA hI maidAna prANiyoM se khacAkhaca bhara gayA / jisako jahA~ sthAna milA vaha vahA~ baiTha gayA / kucha samaya ke bAda apane zarIra ko khujalAne ke liye tumane apanA paira uThAyA itane meM dUsare balavAna prANiyoM dvArA dhavelA huA eka kharagoza usa jagaha A pahu~cA / zarIra ko khujalAkara jaba tuma apanA paira nIce rakhane 3
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 589. lage to eka zazaka ko usa sthAna meM baiThA huA dekhA / usa samaya tumhAre mana meM vicAra AyA ki merI hI taraha isa kharagoza ke bhI prANa haiN| ise bhI apanA prANa utanA hI priya hai jitanA mujhe apane prANa pyAre haiN| kise maranA acchA lagatA hai| isa prakAra tumhAre mana meM dayA jAga uThI tumane kharagoza kI rakSA ke hetu apanA U~cA kiyA, huA paira jyoM kA tyo U~cA uThAye rkhaa| he megha ! taba usa prANAnukampA se, sattvAnukampA se tumane saMsAra parita kiyA aura manuSya Ayu kA bandha kiyA / * jaMgala kA vaha dAvAnala DhAI dina taka ekasA jalatA rhaa| aba dAvAnala zAta huA to sabhI prANI idhara udhara vikhara gye| bhUkha se pIr3ita hAthI samudAya bhI dUra dUra jaMgaloM meM ghAsa cAre kI phika meM tatkAla hI ravAnA ho gyaa| vaha kharagoza bhI khuza hotA huA kilakAriyA~ mAratA huA dauDa gyaa| tumane calane ke liye apanA paira lambA kiyA kintu tumhArA paira akar3a gayA jisase tuma ekadama pRthvI para gira par3e / tumhArI vajanadAra kAyA cUra cUra ho gii| tumhArI dekha bhAla karane vAlA vahA~ koI nahIM thaa| bhUkha aura pyAsa se tar3apate hue tIna dina taka tuma vahIM par3e rahe / anta meM tuma vahIM sau varSa kI avasthA meM mara gaye aura yahA~ tuma dhAriNI rAnI ke garbha meM aaye| he megha ! tiryaJca ke bhava meM prANabhUta jIva aura sattvoM para anukampA kara tumane pahale kabhI nahIM prApta hue samyaktvaratna kI prApti kii| he megha / aba tuma vizAla kula meM utpanna hokara gRhasthAvAsa ko chor3a kara sAdhu vane ho to kyA sAdhuoM ke pAdasparza se honevAle jarA se kaSTa se ghabar3AnA tumheM ucita hai| bhagavAna ke mukha se uparoka vacana sunakara meghakumAra ko jAtismaraNa jJAna utpanna ho gyaa| usane apane hAthI ke donoM bhavoM ko dekhaa| bhagavAna ke satya vacanoM para usakI zraddhA bar3ha gii| usakI soI huI AtmA jAgRta ho gii| vaha usI kSaNa bhagavAna ko namaskAra kara bolA-bhagavan ! Aja se ina do A~khoM ke sivAya yaha samasta
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna wwwwwwwwww -deha muniyoM kI sevA meM arpaNa karatA huuN| Apa mujhe punaH dIkSita kreN| bhagavAna ne vaisA hI kiyaa| usane sthaviroM ke pAsa aMgasUtroM kA adhyayana kiyA aura bhagavAna kI AjJA prApta kara guNaratna saMvatsara evaM bAraha bhikSu pratimA Adi kaThora tapa kiye| vibhinna tapazcaryAoM ke kAraNa meghakumAra kA zarIra atyanta kSINa bana gayA yahA~ taka ki calane phirane kI zakti bhI nahIM rhii| eka dina rAtri meM dharma jAgaraNa karate hue usane yAvajjIvana kA anazana karane kA nizcaya kiyaa| prAtaH bhagavAna kI AjJA prApta kara meghamuni sthavira muniyoM ke sAtha zanaiH zanai. vipulAcala para cddh'e| vahA~ eka bar3e zilApaTTa kI pratilekhanAkara usa para apanA deha rakha diyA / 'punaH paMcamahAnata svIkAra kara usane pAdopagamana saMthArA kara liyA / 'eka mAsa taka megha kumAra kA anazana calA anta meM zuddha bhAvanA se megha kumAra ne apanA dehotsarga kiyA / marakara ve vijaya nAmaka anuttara vimAna meM utkRSTa RddhidhAraka deva bne| meghakumAra ne bAraha varSa taka saMyama kA pAlana kiyA / devaloka se cyuta hokara meghakumAra mahA videha meM uccakula meM janma leMge aura vahA~ cAritra grahaNa kara mokSa prApta kreNge| dhanyasArthavAha campA nAma kI nagarI thii| usake bAhara pUrNabhadra nAma kA udyAna thaa| vahIM jizatantru nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usa nagarI meM dhanya nAma kA eka samRddha zreSThI rahatA thA / eka bAra usane vyApArArtha ahicchatrA jAne kA vicAra kiyA / usake liye usane nagara meM yaha ghoSaNA karavAI ki dhanya sArthavAha vyApArArtha ahicchatrA :jA rahA hai / jisa kisI ko vyApArArtha ahi. chatrA calanA ho ve cale / unheM saba prakAra kI sahAyatA dI jaavegii| unakA mArga meM cora luTeroM se saMrakSaNa kiyA jAvegA tathA vyApAra ke liye dhana ke icchuka ko dhana bhI diyA jaaygaa| unake vastra
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ agama ke anamola ratna bhojana Adi kI bhI vyavasthA kI jAvegI / isa ghoSaNA ko sunakara saikar3oM campA nivAsI vyakti apane-apane vAhanoM meM mAla sAmAna bhara kara dhanya ke pAsa A pahu~ce / dhanya ne bhI bhagnI gAr3IgAr3oM meM kaI prakAra kI alabhya kImatI upayogI cIjeM bharIM aura zubha muhUrta meM apane sAthI vyApAriyoM ke sAtha ahicchatrA ke liye cala pdd'aa| vaha apane vizAla kAphile ke sAtha aMga deza kI sImA para pahu~cA / vahA~ pahu~ca kara usane gAr3I-gAr3e khole / par3Ava DAlA / phira apane naukara ko bulAkara dhanya sArthavAha ne kahA-devAnupriyo ! tuma loga sAre kAphile meM U~ce U~ce zabdoM meM yaha ghoSaNA karo ki Age AnevAlI aTavI meM manuSyoM kA AvAgamana nahIM hotA aura vaha bahuta lambI hai / usa aTavI ke bIca nandIphala nAma ke vRkSa haiM / ve dikhane meM bar3e sundara va suhAvane haiN| usake patra, puSpa, phala bar3e manohara va AkarSaka haiM / unakI chAyA atyanta zItala hai kintu jo -usa vRkSa ke phaloM ko khAyagA usake phUloM ko sUMghegA yA usakI zItala chAyA meM vizrAma karegA usakI thor3I dera ke bAda nizcita mRtyu hogI / yadyapi ve phala khAne meM mIThe lageMge, usake phUloM kI mohaka sugandha mana ko acchI lagegI aura usakI zotala chAyA bhI sukhamaya lagegI kintu thor3I dera ke bAda usakA viSa sAre zarIra meM phaila jAyagA aura vaha mara jAyagA / ataH koI bhI usa nandI vRkSa ke pAsa na jaaye| isa prakAra kI ghoSaNA seTha ke nokaroM ne sAre kAphile meM bAra-bAra kii| kucha samaya taka aga deza kI sImA para seTha ne vizrAma kiyA usake bAda zreSThI ne gAr3I gAr3e jutavAye aura apane kAphile ke sAtha vizAla bhaTavI pradeza meM praveza kiyA / usa aTavI meM sthAna sthAna para nandI vRkSa apanI vizAlakAya paMkti meM khar3e the| ve apane AkarSaka rupa se pathikoM ko AkarSita kara rahe the| zreSThI ne kucha bhArga taya karane ke bAda bhaTavI meM nandI vRkSa se kucha dUrI para apanA par3Ava DAlA aura vahIM vizrAma kiyA /
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 Agama ke anamola ratna kucha vyakti dhUmate-ghUmate nandI vRkSa ke pAsa pahu~ce / usake sundara va acchI sugandhavAle phaloM ko dekhakara eka dUsare se kahane lageye phala kitane acche hai / itane sundara va madhura phala prANa haraNa karane vAle bhI ho sakate haiM ? unako zreSThI kI bAta para vizvAsa nahIM huA / ve vRkSa ke nIce phuNce| usako zItala chAyA kA sparzAnubhava kara bar3e Anandita hue / unhoMne una phaloM ko tor3akara cakhA to ve bar3e susvAdu lage / unhoMne jI bhara kara phaloM ko khAyA aura usakI zItala chAyA meM so gaye / thor3I dera ke bAda unaH phaloM kA tathA nandI vRkSa kI chAyA kA unake zarIra para asara hone lagA / dhIre-dhIre unake zarIra meM jahara vyApta ho gyaa| ve jahara ke kAraNa chaTapaTAne lage / antataH unakI vahIM mRtyu ho gii| jina vyaktiyoM ne zreSThI kI bAta para vizvAsa kara phala nahIM khAyA ve sukha pUrvaka aTavI ko pArakara zreSTI ke sAtha ahicchatrA phuNce| alicchatrA pahu~cane ke bAda dhanya zreSThI apane sAthiyoM ke sAtha vahA~ ke zAsaka kanakaketu rAjA ke pAsa pahu~cA aura usane bahumUlya upahAra rAjA ko bheMTa kiyA / rAjA ne caMgA nivAsiyoM kA sammAna kiyA aura unakI jakAta mApha kara dii| isake bAda dhanyasArthavAha ne va unake sAthiyoM ne vyApAra kiyA aura bahuta dhana kamAyA kucha dina raha kara dhanyasArthavAha ne ahicchatrA se dUsarA mAla kharIdA / anya vyApAriyoM ne bhI mAla sAmAna kharIda kiyA aura apane vAhanoM meM use bhara diyA / dhanyasArthavAha apane kAphile ke sAtha caMgA ke liye ravAnA hubhA / vaha calate hue campA pahu~ca gayA aura Ananda pUrvaka apane mitra jJAti janoM ke sAtha rahane lgaa| ___ eka bAra sthaviroM kA Agamana humA / dhanya sArthavAha unhe vandanA karane ke liye nikalA / dharma dezanA sunakara aura jyeSThaputra ko apane kuTumba meM sthApita kara dIkSita hogayA / sAmAyika se lekara
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 593 gyAraha aMgoM kA adhyayana karake aura bahuta varSoM taka saMyama kA pAlana karake ekamAsa kI saMlekhanA evaM sATha bhakta kA anazana karake vaha deva. loka meM deva rUpa se utpanna huaa| vaha deva usa devaloka se bhAyu kA kSaya hone para cyuta hokara mahAvideha meM siddhi prApta karegA / upanaya-caMpA nagarI ke samAna yaha manuSyagati hai / dhanya sArthavAha ke samAna parama kAruNika tIrthaGkara bhagavAna haiN| ghoSaNA ke samAna prabhu kI dezanA hai / ahicchanA nagarI ke samAna mukti hai / anya vyApAriyoM ke samAna mumukSujIva hai / indriyoM ke viSaya bhoga naMdI phala haiM jo tAtkAlika sukha pradAna karate haiM parantu pariNAma unakA mRtyu hai| viSaya bhogoM ke sevana se puna: puna janma maraNa karanA par3atA hai| jaise naMdI phaloM se dUra rahane se sArtha ke loga sakuzala ahicchatrA nagarI meM pahu~ce usI prakAra viSayoM se dUra rahane vAle mumukSu mukti prApta kara lete haiN| dhanyasArthavAha rAjagRha nAma kA nagara thA / vahA~ zreNika nAma ke rAjA rAjya karate the| isa nagara ke IzAna koNa meM guNazIlaka nAmaka udyAna thA / vaha atyanta ramaNIya thA / isa udyAna se kucha dUrI para eka girA humA jIrNa udyAna thaa| usa udyAna ke devakula vinaSTa ho cuke the| dvAroM ke toraNa aura gRha bhanna ho gaye the| yaha nAnA prakAra ke gucchoM gulmoM (bA~sa Adi kI jhAr3iyA~), azoka, Amra bhAdi vRkSoM se tathA vibhinna va latAoM se vyApta thaa| vaha jaMgalI jAnavaroM kA nivAsa bana gayA thaa| isa udyAna ke bIca eka par3A huA kuoM thA / isa kue~ ke pAsa hI eka bar3A mAlukAkaccha thA / vaha saghana thA, vRkSoM gulmoM, latAoM aura ThUThoM se vyApta thaa| usameM aneka hiMsaka pazu rahate ye jisake kAraNa usameM jAne kI kisI kI himmata nahIM hotI thii|
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 Agama ke anamola ratna ww usa nagara dhanya nAma kA sArthavAha rahatA thA / vaha samRddhizAlI thA / tejasvI thA aura usake ghara bahutasA bhojana taiyAra hotA thA / usakI bhadrA nAma kI patnI thI / usake aMga upAGga atyanta sundara the / usakA mukha candramA ke samAna saumya thA / dekhane meM vaha bar3I AkarSaka lagatI thI / atula dhana sampatti hote hue bhI usake koI santAna na thI, jisase vaha atyanta duHkhI thI / usa dhanyasArthavAha kA paMthaka nAmaka dAsa ceTaka ( dAsI putra ) thaa| vaha sarvAGga - sundara thA / zarIra se puSTa thA aura bAlakoM ko khilAne meM kuzala thA / vaha dhanyasArthavAha rAjagRha nagara kA mAnya zreSThI thA tathA aThAraha zreNiyoM (jAtiyoM) aura prazreNiyoM (upajAtiyoM) kA salAha. kAra thA / isa nagara meM vijaya nAma kA cora thA / vaha atyanta krUra thA / krUratA ke kAraNa usakI AMkheM sadA lAla rahatI thiiN| usakA ceharA bar3A bIbhatsa lagatA thA / usake dila meM anukampA ke liye koI sthAna nahIM thA / vaha juA, zarAba, parastrI, evaM jIvahiMsA bhAdi durvyasanoM meM sadA racA pacA rahatA thaa| vaha dina meM chipA rahatA thA aura rAtri meM corI karatA thA / vaha corI karane meM atyanta kuzala thA / ghora aura jaghanya kRtya karane vAlA niSThura hRdaya vaha cora aneka atyAcAra aura anartha karane meM jarA bhI saMkoca nahIM karatA thA / vaha sarpa ke samAna vakradRSTi vAlA aura dravya haraNa meM talavAra kI dhAra ke samAna teja thA / vaha rAjagRha ke aneka gupta mArgoM ko jAnatA thA / TUTe phUTe makAna parvata kI guphAe~ va saghana vana usake nivAsa sthAna the / eka rAtri meM dhannA sArthavAha kI patnI bhadrA ke mana meM vicAraAya - "vaha mAtA dhanya hai jisakI goda meM sundara bAlaka kilakArI karatA hai, krIr3A karatA hai aura apane nirvikAra bAla sulabha hAva bhAva se
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 595 mAtA ke netra ko zItala karatA hai| mai kitanI puNyahInA hU~ | kitanI mandabhAgyA hU~ ki mere eka bhI putra nahIM hai| yaha apAra dhana rAzi bhaura sundara mahala putra ke abhAva meM kisa kAma ke hai / ataH prAtaH kAla hote hI mai pati kI AjJA lekara nAga, bhUta, yakSa ke devAlaya meM jAkara unakI pUjA karU~gI aura unase putra kI yAcanA kruuNgii|" prAtaH kAla hote hI bhadrA ne snAna kiyA / sundara vastrAbhUSaNa pahanakara pati kI AjJA le pUjana kI sAmagrI sahita aneka saubhAgya. zAlinI striyoM ke sAtha nagara ke bAhara puSkariNI vAvar3I ke kinAre pahu~cI / vahA~ puSpa kI mAlAe~ aura alaMkAra rakha diye / usake bAda vaha puSkaraNI meM utarI aura snAna kiyA / gIle vastra ko pahane hue usane kamala puSpoM ko grahaNa kiyA aura vaizramaNagRha meM praveza kiyA / vahA~ nAga pratimA ko pragAma kara bhakti pUrvaka usakA pUjana kiyaa| dhUpa dIpa karane ke bAda nAga devatA se vinaya pUrvaka kahane lagI "agara mai putra yA putrI ko janma dUMgI to maiM tumhArI pUjA kalaMgI aura bhakSaya nidhi kI vRddhi kruuNgii|" isa prakAra manautI kara vaha vaizramaNagRha se nikalI aura apane sAtha AI huI vahanoM ke sAtha bhojana kiyA aura apane ghara aagii| isa prakAra vaha caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ke dina uttama bhojana taiyAra karato aura saubhAgyavatI bahanoM ke sAtha nAga bhAdi devatAoM kA pUjana karatI aura lauTa AtI / bhadrA sArthavAhI kA aba yahI krama calane lgaa| ___ saMtoSa aura sevA kA phala kabhI vyartha nahIM jAtA / Akhira devI devatAoM kI aneka manautI ke bAda bhadrA ne garbha dhAraNa kiyaa| garbha ke tIsare mAsa meM use nAga devatAoM kA pUjana karane kA dohada utpanna huA aura use pati ko bhAjJA prApta kara pUrNa kiyaa| yathAsamaya use putra kA janma hubhA / putra prApta kara bhadrA - bar3I prasana huI / usake ghara bar3I khuziyoM manAI gii| zizu ke jAtakarma
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna Adi saMskAra sampanna hue aura deva kRpA se utpanna hone ke kAraNa usakA nAma devadatta rakkhA gayA / bhadrA ne apanI manautI ke anusAra nAga Adi devatAoM kA pUjana kiyA aura devanidhi kI vRddhi kI / devadatta bAlaka ko khilAne ke liye pathaka dAsa ceTaka ko niyukta kiyaa| bhadrA apane putra ko nahalAtI dhulAtI, najara se bacAne ke liye masi Adi kA tilaka karatI aura alaMkAra, AbhUSaNa Adi se sajAkara use paMthaka ko saupa detI / paMthaka pratidina bahuta se bAlaka-bAlikAoM ke sAtha devadatta ko khilAyA karatA thA / taraha taraha ke khela dvArA baccoM kA acchA manoraMjana karatA thaa| eka dina bhadrA ne vAlaka devadatta ko nahalAyA aura sundara, vastra evaM kImatI AbhUpaNa pahanAye aura khelane ke liye paMthaka ke sAtha use bheja diyA / paMthaka bAlaka ko le rAjamArga para bhAyA aura use eka tarapha baiThA kara anya bAlaka bAlikAoM ke sAtha khela khelane meM mazagUla ho gayA / itane meM vijaya nAmaka cora vahA~ aayaa| paMthaka ko bhanya bAlakoM ke sAtha khelatA dekha, jhaTa se devadatta ko godI meM uThAkara apane vastra meM chipA liyA aura zIghratA se rAjagRha se nikala kara jIrNa udyAna kI ora bhAga gayA / Ter3he mer3he cakkaradAra rAstoM se hotA huA mAlukAkaccha ke bhagna kUpa ke pAsa pahu~cA / bAlaka ke AbhUSaNa utAra kara, use mArakara kue~ meM pheka diyA aura svayaM jaMgala meM chipakara baiTha gyaa| ra thor3I dera ke bAda jaba paMthaka ne udhara dekhA to baccA gAyaba / usane idhara- udhara bahuta dekhA-bhAlA kintu bacce kA, kahIM bhI patA nahIM lagA / anta meM vaha rotA-pITatA dhanya sArthavAha ke ghara pahu~cA / usane dhannA sArthavAha ke pAMva pakar3akara saba hAla kaha sunAyA / dhanya yaha dAruNa samAcAra sunate hI ekadama behoza hokara bhUmi para gira pdd'aa| hoza Ane para donoM pati patnI hRdaya vidAraka vilApa karane lge|
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 597 para vilApa se bichur3A hubhA devadatta kyA punaH mila sakatA thA ? bhataH usane apane samasta naukara cAkaroM ko putra kI khoja ke liye cAroM ora nagara meM bhejA aura svayaM bhI nikala pdd'aa| nagara kA konA-konA khoja DAlA lekina devadatta kA kahIM bhI patA nahIM lagA / anta meM vaha kImatI bheMTa lekara nagara rakSaka kotavAla ke pAsa pahu~cA aura putra ke kho jAne kA sArA hAla kaha sunaayaa| kotavAla vacce kA patA lagAne ke liye taiyAra hubhA / usane kavaca dhAraNa kiyaa| dhanuSabANa Adi hathiyAra samhAle aura kucha 'sipAhiyoM ko sAtha meM lekara bacce kI khoja meM cala par3A / sAtha meM 'dhannA sArthavAha bhI ho gyaa| ha~r3hate hU~r3hate ve loga jIrNa udyAna meM pahu~ce aura vahAM unhoMne 'eka purAne kue~ meM bacce kI lAza ko par3A pAyA / kotavAla ne lAza kue~ se nikAla kara dhanya sArthavAha ko de dI aura kotavAla aura usake anya sIpAhi cora ke pada cihnoM kA anusaraNa karate hue mAlukAvana meM pahuMce aura vahA~ atyanta sAvadhAnI ke sAtha zastrAstra sambhAle hue cora kI idhara-udhara talAza karane lge| cora mAlakAkaccha ke eka kone meM chiNa huA thaa| kotavAla ne use pakar3a liyA aura majabUta bandhanoM se bAMdhakara use khUba pITA / cora kI talAzI lene ke bAda bAlaka ke gahane bhI usake pAsa mila gaye / una AbharaNoM ko usI ke gale meM pahanA kara nagara ke sabhI rAjamArgoM para use dhumAyA, kor3e, veMta Adi se khUba pITA aura usake Upara rAkha, dhUla, kUr3A, kacar3A DAlate hue teja AvAja se isa prakAra kI ghoSaNA karane lge| he nagara janoM ! yaha vijaya cora mAsa lolupI, vAlaghAtaka aura hatyArA hai| 'ise yaha sajA niSkAraNa nahIM dI jA rahI hai kintu yaha apane hI kiye hue duSkRtyoM ko bhoga rahA hai| isa prakAra kI bAra vAra ghoSaNA karate kotavAla ne cora ko le jAkara use kATha kI ber3iyoM meM jakar3a diyaa| usakA khAnA pInA banda karavA diyA aura tInoM samaya kor3oM se pITA jAne lgaa|
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kisI samaya dhanya sArthavAha se rAjya kA eka choTA sA aparAdha 'ho gayA / rAjA ne use giraphtAra karavA kara vijaya cora ke sAtha kArAgAra meM DAla diyA / vijaya cora ko ber3iyoM ke sAtha use bhI jakar3a diyA / dhanya sArthavAha kI strI bhadrA apane pati ke liye uttama-uttama bhojana banAtI aura use bhojanaDibbe (Tiphana) meM banda karatI aura usa para muhara lagAtI, loTe meM sugaMdhita jala bharatI aura use paMthaka ke hAtha jela meM bhejatI / paMthaka jela meM jAkara pahale jala se apane svAmI kA hAtha dhulavAtA, aura phira DabbA kholakara bhojana parosatA aura unheM bhojala khilAkara ghara lauTa AtA / / eka dina dhanya sArthavAha ke uttama bhojana ko dekhakara vijaya cora dhanya sArthavAha se bolA-dhanya ! apane bhojana meM se mujhe bhI thor3A khAne ko do / dhanya bolA-vijaya ! merA bacA huA bhojana bhale kutte yA kauve khA jAya, yA mai ise ukarar3I (kUr3A ghara) para phikavA dUM, kiMtu ksiI hAlata meM tujha jaise putra hatyAre ko, pApI ko kabhI bhI yaha bhojana nahIM dUMgA / vijaya cora ne seTha se bahuta anunaya vinaya kI lekina dhanya ne use bhojana kA eka kaNa bhI nahIM diyA / bhojana karane ke bAda dhanya ko zauca jAne kI icchA huii| usane vijaya se kahA-vijaya ! mujhe zauca jAnA hai / ataH hama donoM ekAnta meM caleM / seTha ke kathana para vijaya ne kucha bhI dhyAna nahIM diyA / dUsarI bAra seTha ne pu: vijaya cora se yahI bAta kahI phira bhI usane uttara nahIM diyA / seTha ko zauca itanI tIvra lagI thI ki ve use roka nahIM sake / unhoMne punaH vijaya cora se atyanta namra bhAva se sAtha meM calane kI vinatI kI / bAra bAra seTha kI prArthanA para vijaya bolA-seTha ! Apa bhojana karate haiM isalie Apako zauca jAnA hotA hai / lekina mai to kaI dinoM kA bhUkhA huuN| ataH mujhe zauca nahIM jAnA hai / jaba maiMne Apase bhojana kA kucha hissA mAMgA
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna thA taba Apane mujhe dene se inakAra kara diyA / ataH 'jo khAyagA vaha zauca jAyagA' isa ukti ke anusAra Apa akele hI prasannatA pUrvaka jA sakate haiN| maiM tumhAre sAtha nahIM maauuNgaa| . seTha lAcAra the| unake paira vijaya ke sAtha kASTha ke khor3e meM candhe the / ve akele nahIM jA sakate the| ataH kucha samaya taka cupa rhe| para zarIra meM zauca bAdhA bar3atI gaI ve use saha nahIM sake anta meM lAcAra hokara punaH vijaya se sAtha meM Ane kI prArthanA karane lge| dhanya ko bahuta anunaya vinaya karatA dekha vijaya bolA-zreSThI ! maiM eka hI zarta para tumhAre sAtha A sakatA hU~ vaha yaha ki kala jo Apake 'liye bhojana AyagA usameM se mujhe thor3A khAne ke liye denA pdd'egaa| kyA yaha zarta Apako maMjUra hai ? vivaza hokara dhanya apane bhojana meM se kucha hissA vijaya ko dene ke liye rAjI ho gayA / bhava vijaya ko pratidina bhojana milane lgaa| paMthaka ne seTha ko vijaya cora ko bhojana dete hue dekha liyA / seTha ke isa vyavahAra se dAsa kur3ha gayA / usane ghara pahu~ca kara bhadrA se sArI bAta kaha dI / apane pati ke isa vyavahAra se bhadrA atyanta kruddha ho gaI aura vaha mana hI mana meM alane lagI / pati ke prati jo usake mana meM prema thA vaha kama ho gayA / kucha kAla ke bAda apane sambandhiyoM kI siphAriza se tathA apane dhana ke jora se dhanya sArthavAha jela se chUTa gayA / jela se chUTa kara vaha nAI kI dukAna para gayA aura vahA~ hajAmata banavAI, puSkaraNI meM snAna kiyA, gRhadevatAoM kI pUjA kI aura usake bAda vaha apane ghara kI ora calA / nagara ke seTha, sArthavAha Adi ne dhanya kA bar3A svAgata kiyA aura kuzala samAcAra pUche / dhanya apane ghara phuNcaa| dhanya kA ghara ke saba logoM ne bar3A svAgata kiyA / mAtA, pitA, bhAI Adi parivAra dhanya ko dekhakara AnandAtireka se gadgada ho gale mile aura khUba rudana kiyA /
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 Agama ke anamola ratna dhanya ghara ke saba logoM se milA parantu use bhadrA kahIM dikhAI nahIM dii| vaha ghara ke andara gayA to bhadrA eka tarapha meM udAsa hokara baiThI thii| seTha ko AtA dekha usane apanA mu~ha phera liyaa| patnI ke isa vyavahAra se dhanya ko bar3A duHkha huaa| vaha bolA "priye ! kyA bAta hai ? kyA tumheM mere jela se chUTa Ane kI khuzI nahIM hai ?" bhadrA ne kahA-prANanAtha ! apane putra ke ghAtaka ko bhojana dene vAle ke prati khuzI kaise ho sakatI hai ? maiM Apake liye kitane prema se bar3hiyA se bar3hiyA bhojana banAkara bhejatI thI aura Apa usa putra-ghAtaka vijaya cora ko bhojana dekara usakA poSaNa karate the| bhApakA yaha vyavahAra kyA jale para para namaka chir3akane ke samAna nahIM hai ? aisI avasthA meM maiM Apa para kaise prasanna raha sakatI huuN| patnI kI yaha bAta suna dhanyasArthavAha bolA-priye ! tuma jo kahatI ho vaha satya hai lekina maine vijaya ko bhojana denA kisa paristhiti meM svIkAra kiyA thA use bhI agara jAna letIM to tuma isa prakAra kadApi nahIM rUThatIM / agara maiM usa hatyAre ko sahAyaka aura mitra samajhakara bhojana detA to nissaMdeha mai tumhArA aparAdhI thA para aisA nahIM hai / zArIrika bAdhA se majabUra hokara hI maine use bhojana diyA hai / vaha merI majabUrI thii| agara mai aisA nahIM karatA to jIvita nahIM raha sakatA / bhadrA ne jaba pati ke mukha se saba sunA to vaha var3I prasanna huI / usane khar3e hokara pati ke caraNa chue aura apane vyavahAra ko bAra bAra kSamA mAMgI / ___ idhara vijayacora kArAgAra meM vadha, bandhana aura cAvukoM ke prahAroM tathA bhUkha pyAsa se tar3aphatA huA marA aura naraka meM utpanna huaa| vahA~ ananta vedanAe~ saha rahA hai / kalAntara meM vaha naraka se nikala kara saMsAra meM ananta kAla taka paribhramaNa karegA / zrI sudharmA svAmI isa kathA kA upasaMhAra karate hue jambU svAmI se kahate haiM-he jambU ! o sAdhu yA sAdhvI gRha ko tyAga kara sAdhutva
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna svIkAra karate haiM bhaura punaH parigraha meM pha~sate haiM unakI gati vijaya 'cora kI taraha hI hotI hai| usa samaya dharmaghoSa nAma ke sthavira rAjagRha ke guNazIla nAmaka udyAna meM padhAre / unakA upadeza munane nagarI kI janatA gii| dhanyasArthavAha bhI sthavira kA upadeza sunane udyAna meM gyaa| sthavira ne Aga. ntuka janatA ko dharmopadeza diyA / dharmopadeza ko sunakara dhanyasArthavAha ke hRdaya meM dharma ke AcaraNa kI abhiruci utpanna huI aura usane sthavira se muni dharma kI dIkSA pradAna karane kI abhyarthanA kii| sthavira ne use dIkSA pradAna kara dii| dhanya anagAra bana gayA / isane bahuta kAla taka cAritra kA pAlana kiyA / antima samaya meM eka mAsa kA saMthArA liyA aura mara kara saudharma devaloka meM devarUpa se utpanna huaa| "dhanya deva kI Ayu cAra palyopama kI huI / devabhava ko pUrNa kara vaha mahAvideha kSetra meM manuSya janma pAkara sarva duHkhoM kA anta karegA / mokSa pada ko prApta kregaa| isa kathA kA upanaya karate hue sudharmA svAmo jambUsvAmI se kahate haiM-he jambU | jisa prakAra dhanyasArthavAha ne dharma ke liye yA upakAra ke liye apane putra-ghAtaka vijaya cora ko bhojana nahIM diyA kintu malamUtra ko rokane se hone vAlI zArIrika bAdhA ko TAlane ke liye hI usane vijaya cora ko bhojana diyA thaa| usI prakAra gRhastha vaibhava kA parityAga karane vAle sAdhu yA sAdhvI ko zarIra ke poSaNa yA viSaya kI vRddhi ke lie bhojana nahIM karanA cAhiye kintu jJAna darzana aura cAritra kI vRddhi ke lie va saMyama kI rakSA ke lie hI bhojana karanA cAhiye / arjunamAlAkAra rAjagRha nAma kA nagara thA / vahA~ zreNikarAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma celanA thaa| isa nagara meM arjuna nAma kA eka
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 Agama ke anamola ratna vvvvvvvvvvw mAlI rahatA thaa| usakI strI kA nAma vaMdhumatI thA / vaha rUpa kI rAnI thii| nagara ke bAhara arjunamAlI kA' phUloM kA eka bagIcA thA jisameM bhAMti-bhA~ti ke paMcavarNIya ,puSpa khilate the| usa bagIce ke pAsa hI mudgarapANi nAma ke yakSa kA eka yakSAyatana thA jisameM hAtha meM hajAra phala kI lohe kI eka mudgara liye hue yakSa kI eka sundara pratimA thI / arjunamAlI ke pitA, dAdA, paradAdA isakI pUjA karate the| arjuna bhAlo bacapana se hI mudgarapANi yakSa kA bhakta thaa| vaha pratidina apanI bA~sa kI banI TokariyAM lekara bagIce meM jAtA aura phUla cunatA thA / ina phUloM meM jo phUla saba se sundara hote unheM vaha yakSa ko car3hAtA / donoM dampati milakara usakI pUjA bhakti karate aura usake bAda rAjamArga para phUla becakara apanI AjIvikA calAte the| isI nagara meM lalitA nAma kI goSTI (mitramaNDalI) rahatI thii| jisameM svacchaMdI AvArA, krUra vyabhicArI loga mile hue the| yaha uddaNDa TolI apanA manamAnA kAma karatI thii| eka bAra isa TolI ne rAjA kA koI khAsa kAma kiyA thA jisase prasanna hokara rAjA ne inheM saba prakAra kI svatantratA de rakhI thii| ye kisI bhI aparAdha para daNDita nahIM kiye jAte the| ataH ye manamAnA karane meM svataMtra the| eka bAra rAjagRha nagara meM bar3A utsava thA / arjunamAlI ne socA ki isa avasara para phUloM kI bahuta vikrI hogii| vaha subaha jaldI uThA aura apanI patnI baMdhumatI ko sAtha lekara bagIce meM phuNcaa| vahA~ usane patnI ke sAtha cuna-cuna kara phUla ekatrita kiye / prati. dina kI taraha Aja bhI vaha acche acche puSpa liye aura baMdhumatI ke sAtha yakSa kI pUjA karane cala diyA / usa samaya lalitA goSThI ke chaH guNDe arjunamAlI kI puSpavATikA meM Amoda-pramoda kara rahe the / unhoMne dekhA ki arjunamAlI apanI aurata ke sAtha yakSa mandira meM A rahA hai / yaha dekha ve socane
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 603 lage 'bharjunamAlI apanI patnI ke sAtha yahA~ bhA rahA hai isalie hamalogoM ko ucita hai ki isa arjunamAlAkAra ko, donoM hAthoM ko pIche balapUrvaka bA~dhakara, lur3hakA diyA jAya / vasa ye loga cupacApa jAkara maMdira ke kivAr3oM ke pIche chipa gaye aura java arjunamAlI aura usakI aurata yakSa kI pUjA kara rahe the, cupake se kivAr3oM ke pIche se nikale aura arjunamAlI ko rassI se bAMdhakara usakI strI ke sAtha apanI bhoga-lipsA zAnta karane lge| arjunamAlI baMdhana meM jakar3A par3A thaa| vaha socane lagA-maiM bacapana se hI isa yakSa kI pUjA karatA bhA rahA huuN| isakI pUjA karane ke bAda hI AjIvikA ke liye rAjamArga para phUla becane ke liye jAtA hU~ aura phUla becakara nirvAha karatA huuN| vaha yakSa kI bhartsanA karate hue bola uThA-kyA jIvana bhara terI pUjA karane kA yahI phala milA / tU yakSa hai yA kevala lakar3I kA hI DhUMTha hai / arjunamAlI ke roSa bhare zabdoM ko sunakara yakSa Ayanta kruddha huA usane arjunamAlI ke zarIra meM praveza kiyA aura taDAtar3a bandhanoM ko tor3a ddaalaa| usake bAda yakSa se bhAviSTa arjunanAlI ne eka hajAra palavAlA lohe kA mudgara uThAyA aura usane saba se pahale TolI ke chaH guNDoM ko aura apanI strI vaMdhumatI ko mAra DAlA / aba vaha niyamita rUpa se pratidina cha: puruSa aura eka strI ko mArane lgaa| lagAtAra 5 mahIne aura 13 dinoM taka bharjunamAlI kA yahI krama rhaa| isa bIca usane 978 puruSa evaM 163 striyoM ko yoM kula 1141 manuSyoM kI hatyA kara dii| vaha apane Apa meM bebhAna thaa| hiMsA karanA usakA nitya karma bana gayA / nagara bhara meM yaha bAta saba jagaha phaila gaI ki bharjunamAlI yakSa se AviSTa hokara pratidina sAta vyAkayoM kI hatyA karatA hai / yaha bAta rAjA zreNika ke pAsa pahuMcI / rAjA ne apane sevakoM dvArA sAre nagara meM ghoSaNA karavAI ki arjunamAlI yakSa se AviSTa hokara logoM kI hatyA kara rahA hai ataH koI bhI vyaki lakar3I, ghAsa, pAnI, phala evaM phUla bhAdi lene ke lie nagara ke bAhara na jAye /
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 Agama ke anamola ratna usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI kA Agamana hubhA / ve nagara ke bAhara udyAna meM tthhre| bhagavAna mahAvIra ke padhArane kI sUcanA rAjA ko aura nagara kI janatA ko bhI milI parantu kisI kA sAhasa nahIM ho sakA ki vaha bhagavAna ke darzana ke lie nagara ke bAhara jAya / savako apane-apane prANa priya the| usa samaya rAjagRha nagara meM sudarzana nAma kA zreSThI rahatA thA / yaha zramaNopAsaka thA, vaha jIvAdi nava tattvoM kA jJAtA thA / bhagavAna ke Agamana kA samAcAra sunakara sudarzana kA vicAra bhagavAna kI vandanA karane ke liye jAne kA huA / vaha apane mAtA pitA ke pAsa AyA aura bhagavAna ke darzana ke liye jAne kI anumati mAMgane lagA / mAtA pitA ne kahA-puna ! yaha samaya bAhara jAne kA nahIM hai / arjunamAlI nagara ke bAhara manuSyoM ko mAratA huA ghUma rahA hai| vahA~ jAne para tumheM apane jIvana se hAtha dhonA par3egA / tuma yahIM para raha kara bhagavAna kI vandanA aura unakI stuti karalo / vahA~ jAne kI AvazyakatA nhiiN| jIvana kI apekSA sudarzana ko bhagavAna ke darzana adhika priya the| mAtA pitA Adi sabhI ke samajhAne para bhI vaha zuddha vastra pahana bhagavAna ke darzana ke lie paidala hI calA / mArga meM arjuna ne dekhA ki sudarzana usake pAsa se hokara jA rahA hai| vaha apanI mudgara uThAkara use mArane daudd'aa| arjunamAlI ko sAmane AtA dekha vaha jarA bhI bhayabhIta nahIM hubhaa| vaha usI dhaiya ke sAtha apane uttarIya vastra se bhUmi kA parimArjana kara aura mukha para uttarAsaMga dhAraNa kara pUrva dizA kI tarapha mu~ha kara donoM hAthoM aura mastaka ko namA bhagavAna ko vandanA karane lagA ! vandanA kara usane pratijJA kI ki yadi mai saMkaTa se bacagayA to prabhu ke darzana karU~gA, nahIM baca -sakA to mujhe sampUrNa pApasthAna, bhojana-pAna aura isa deha kA bhI tyAga hai / yaha pratijJA kara vaha dhyAna meM lIna ho gayA /
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 6050 arjunamAlI ne apanI pUrI zakti se sudarzana seTha para mudgara kA prahAra kiyA kintu vaha asaphala rahA / taba usane dUsarI vAra vaDI tAkata se mudgara uThAyA aura sudarzana para pheMkane ke lie use cAroM bhora dhumAne lagA / cAroM ora ghumAne para bhI jaba kisI prakAra se usake Upara apanA mudgara nahIM calA sakA tava vaha yakSa sudarzana ke sAmane Akara khar3A ho gayA aura animeSa dRSTi se usakI aura dekhane lgaa| isake bAda vaha yakSa arjunamAlI ke zarIra ko chor3akara calA gayA / zarIra se yakSa ke nikala jAne para vaha niHsattva hokara dharaNI tala para gira par3A / yaha bhAsurI zakti para AdhyAtmika zakti kI mahAna vijaya thii| nisteja arjunamAlI seTha sudarzana ke caraNoM meM aceta avasthA meM par3A huA thA / kucha kSaNa ke bAda arjunamAlI saceta hubhA aura atyanta zAnta mudrA meM zreSThI ke sAmane dekhane lgaa| upasarga zAnta huA jAna seTha sudarzana ne dhyAna samApta kiyaa| arjunamAlI ne sudarzana se kahA-devAnupriya | bhApa kauna ho, aura kahA~ jAnA cAhate ho ? sudarzana ne kahA-merA nAma sudarzana hai / maiM bhagavAna mahAvIra kA upAsaka huuN| bhagavAna mahAvIra guNazIla udyAna meM Thahare hue haiM / maiM unhIM ke darzana karane jA rahA huuN| arjunamAlI volA-kyA mai bhI bhagavAna ke darzana ke lie A saktA huuN| sudarzana ne kahA-kyoM nahIM, avazya A sakate ho / bhagavAna kA darabAra saba ke lie khulA hai| vahA~ apAvana vyakti bhI pAvana vana jAtA hai / arjuna sudarzana ke sAtha cala par3A / bhagavAna mahAvIra kI sevA meM pahu~ca donoM bhagavAna kA dharmopadeza- sunane lge| kathA ke anta meM arjunamAlI ne bhagavAna se kahA-bhagavan ! ApakA upadeza mujhe atyanta rucikara lgaa| janma maraNa kI vyAdhi se mukti pAne kI bhauSadhi ApakA upadeza hI hai / mai Apake pAsa dIkSA lenA cAhatA huuN| bhagavAna ne use dIkSA kA mantra sunA diyA / vaha bhagavAna kA ziSya bana gyaa|
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ "606 Agama ke anamola ratna arjunamAlI jisa dina se zramaNa banA usI dina se usane bele 'bele kA pAraNA karane kA abhigraha svIkAra kiyA / prathama bele ke pArane ke dina arjuna bhanagAra ne prathama prahara meM svAdhyAya kiyA / dvitIya prahara meM dhyAna kiyA aura tRtIya prahara meM ve AhAra ke lie bhagavAna kI AjJA lekara rAjagRha nagara kI ora cle| rAjagRha meM jAkara U~ca nIca aura madhyama kuloM meM AhAra kI gaveSaNA karane lge| arjuna anagAra ko bhikSA ke lie AtA dekha loga unheM AhAra dAna kI bajAya gAliyA~ pradAna karate / unheM ekAnta meM lejAkara khUba mAra mArate / koI kahatA-isane mere pitA ko mAra DAlA hai| koI kahatA isane merI strI kI hatyA karadI hai to koI kahatA yaha mere putra kA, bhAI kA hatyArA hai| koI unheM dila kholakara gAliyA~ detA aura cAMTe lgaataa| koI dhakkA mAra kara ghara se nikAla detaa| unake pAtra meM AhAra ke sthAna meM patthara, kUr3A, karkaTa dhUla milatI thii| kadAcit koI sahRdaya AhAra de bhI detA to dUsarA usameM miTTI DAlakara use akhAdha banA detaa| arjuna anagAra isa sArI sthiti ko atyanta zAnta bhAva se sahana karate / kicit mAtra bhI mana meM kisI ke prati roSa nahIM bhAne dete| ve socate-yaha saba mere karmoM kA hI phala hai| merI krUratA se ye sabhI pIr3ita the| maiMne to inake parivAra ke sadasyoM ko jAna se mArA hai kintu ye becAre kitane bhale haiM jo mujhe jIte jI chor3a dete haiM / arjuna anagAra apane kiye pApa ko khUba kosate / isa taraha cha mAsa taka lagAtAra logoM ke tAina, tarjana ko zAnta bhAva se sahana kiyA / jisa bhAvanA se saMyama grahaNa kiyA thA usI utkRSTa bhAvanA se ve jIvana ke antima kSaNa taka saMyama kI sAdhanA karate rahe / bhantima samaya meM unhoMne 15 dina taka anazana kiyA / zuddha bhAva se kevalajJAna prApta kara ve siddha buddha aura mukta hue| /
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 607 maMkAI gRhapati rAjagRha nagara meM zreNika mahArAjA rAjya karate the / usa nagara meM eka samRddhazAlI maMkAI nAma kA gRhapati rahatA thaa| eka bAra bhagavAna mahAvIra rAjagRha ke guNazIla udyAna meM pdhaare| bhagavAna kA Agamana sunakara pariSad darzana karane ke liye niklii| maMkAI gAthApati bar3e vaibhava ke sAtha bhagavAna ke darzanArtha ghara se niklaa| bhagavAna ke pAsa pahu~ca kara usane bhagavAna ko vandanA kI aura eka ora baiTha gayA / bhagavAna ne mahatI pariSad ke vIca maMkAI gRhapati ko upadeza diyaa| jisako sunakara maMkAI gRhapati ke hRdaya meM vairAgya bhAva utpanna hogyaa| apane ghara Akara apane jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra sauMpa kara hajAra manuSyoM se uThAI jAne vAlI zivikA para baiTha kara dIkSA lene ke liye bhagavAna ke pAsa Aye aura anagAra bana gaye / dIkSA lene ke bAda maMkAI anagAra ne zramaNa mahAvIrasvAmI ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyikAdi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura skandhakajI ke samAna saMthArA karake vipulagiri para siddha hue| kiMkima gRhapati ye rAjagRha ke nivAsI the| inhoMne jyeSTha putra ko ghara kA bhAra -sauMpa kara bhagavAna mahAvIra ke pAsa dIkSA grahaNa kI / dIkSA lekara gyAraha aMgasUtroM kA adhyayana kiyaa| anta meM vipula parvata para bhana-zana kara siddhagAmI hue| kAzyapa gRhapati rAjagRha nagara meM mahArAja zreNika rAjya karate the| vahAM kAzyapa nAma kA eka dhanADhaya gRhapati rahatA thA / usane bhagavAna mahAvIra ke -samIpa maMkAI gRhapati kI taraha dIkSA grahaNa kI / solaha varSa taka zramaNa paryAya kA pAlana kara anta meM vipulagiri parvata para- siddhAhamA
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 Agama ke anamola ratna kSemaka gRhapati 1 kSemaka gRhapati kAkandI nagarI ke rahane vAle the / inhoMne bhaga-vAna mahAvIra ke samIpa dIkSA lekara solahavarSa taka cAritra kA pAlana. kiyA aura anta meM vipula giri para siddha hue / dhRtidhara gRhapati ye gRhapati bhI kAkandI ke hI nivAsI the / inhoMne bhI bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kara solaha varSa taka cAritra kA pAlana kiyA aura anta meM vipula parvata para siddha gati prApta kI / kailAsa gRhapati sAketa nAma ke nagara meM kailAsa nAmaka dhanADhya gRhapati rahatA thA / usane bhagavAna mahAvIra kA upadeza zravaNa kara pravajyA grahaNa kI aura bAraha varSa taka cAritra kA pAlana kara anta meM vipula giri para siddhatva kiyA !, haricandana gRhapati ye sAketa nagarI ke rahanevAle the / bhagavAna mahAvIra ke pAsa dIkSA lekara bAraha varSa taka cAritra kA pAlana kiyA aura anta meM. vipulagiri para siddha hue / - bAravattaka gRhapati ye rAjagRha ke nivAsI the| inhoMne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kara bAraha varSa taka cAritra kA pAlana kiyA aura anta meM vipula parvatapara siddha hue / sudarzana gRhapati t ye' vANijyagrAma ke nivAsI the / inhoMne bhagavAna mahAvIra ke samIpa dIkSA grahaNa kI aura pAMca varSa taka cAritra kA pAlana kiyA bhanta meM vipula parvata para siddhatva prApta kiyA / i : ,
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgama ke anamola ratna pUrNabhadra gRhapati ye vANijyagrAma ke rahanevAle the| bhagavAna ke pAsa dIkSA lekara inhoMne pAca varSa taka cAritra kA pAlana kiyA aura anta meM vipulagiri para siddha hue| sumanabhadra gRhapati ye zrAvastI nagarI ke rahane vAle the / bhagavAna ke pAsa dIkSA lekara bahuta varSoM taka inhoMne zramaNaparyAya kA pAlana kiyA aura anta meM vipula parvata para siddha hue| supratiSTha gRhapati ye zrAvastI nagarI ke rahane vAle the / bhagavAna ke pAsa dIkSA lekara bahuta varSoM taka inhoMne zramaNa paryAya kA pAlana kiyA aura anta meM vipulagiAra para siddha hue / megha gRhapati ye rAjagRha ke rahanevAle the| bhagavAna ke pAsa dIkSA lekara inhoMne vahuta varSoM taka zramaNa paryAya kA pAlana kiyA aura antima samaya meM eka mAsa kA anazana kara vipula parvata para mokSa gAmI hue / alakSa vArANasI nAma kI nagarI thii| vahA~ kAmamahAvana nAma kA udyAna thA / usa nagarI meM alakSa nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| bhagavAna mahAvIra svAmI prAmAnugrAma vicaraNa karate hue vArANasI ke kAmamahAvana udyAna me Thahare / pariSad unake darzanoM ke liye niklii| mahArAjA alakSa bhI rAjasI ThATa se bhagavAna ke darzana karane ke liye gayA / vahA~ jAkara vandanA namaskAra kara bhagavAna kI sevA karane lgaa| bhagavAna ne upadeza pharamAyA / upadeza sunakara rAjA bhalakSa ke hRdaya meM
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vairAgya bhAva utpanna ho gayA / bhagavAna ke upadeza se prabhAvita hokara alakSa gRhastha jIvana kA parityAga karane kA nizcaya kara aura apane jyeSTha putra ko gaddI para baiThAkara sAdhu hogayA / sAdhu hone ke bAda isane gyAraha aMga sUtroM kA adhyayana kiyA tathA bahuta varSoM taka cAritra paryAya kA pAlana kiyA / anta meM anazana aura saMlekhanA pUrvaka vipulagiri parvata para dehotsarga kara mokSa prApta kiyA / atimuktakakumAra polAsapura nAma kA eka atyanta ramaNIya nagara thaa| vahA~ vijaya nAma ke rAjA rAjya karate the| usakI rAnI kA nAma zrIdevI thaa| zrIdevI se utpanna vijayarAjA ke bhatimuktaka nAma kA putra thA / polAsapura nagara ke bAhara zrIvana nAma kA udyAna thA / vaha sarva RtuoM ke phala phUloM se samRddha thaa| eka bAra bhagavAna mahAvIra svAmI apane zramaNa parivAra ke sAtha polAsapura Aye aura zrIvana udyAna meM Thahare / gautama indrabhUti polAsapura nagara meM bhAhAra ke lie gaye / usa samaya snAna karake evaM vastrAlaMkAroM se vibhUSita hokara ke AThavarSIya kumAra atimuktaka lar3ake lar3akiyoM, vacce-bacciyoM ke sAtha indrasthAna para khela rahA thaa| kumAra atimuktaka ne jaba indrabhUti gautama ko bhikSArtha aTana karate hue dekhA to unake pAsa jAkara usane pUchA -" mApa kauna haiM ? isa prazna para indrabhUti ne uttara diyA- 'maiM nimrantha sAdhu hU~ aura AhAra ke liye nikalA huuN| yaha uttara suna atimuktaka bolA-bhante ! mai Apako bhikSA duuNgaa| yaha kahakara usane gautama svAmI kI u~galI pakar3I aura unhe apane ghara le gayA / gautama indrabhUti ko apane ghara bhikSArthaM Ate dekha atimuktaka kI mAtA zrIdevI atyanta prasanna huI aura tIna bAra pradakSiNA pUrvaka vandanA kara unheM paryApta bhojana pAna diyA / atimuktaka ne gautamasvAmI se
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwNNA Agamake anamola ratna mm pUchA-bhagavAn ! Apa kahAM Thahare haiM ? uttara meM indrabhUti ne ; kahAmere dharmAcArya dhamarpozadeka bhagavAna mahAvIra polAsapura nagara ke bAhara zrIvana meM Thahare haiN| vahIM para mai bhI ThaharA huuN| isa para atimuktaka ne kahA- bhagavan ! mai bhI bhagavAna ke pAdavandana ke lie Apake sAtha AnA cahatA huuN| atimuktaka kumAra gautamasvAmI ke sAtha bhagavAna ke darzanArtha zrIvana udyAna meM pahu~cA / bhagavAna ne use upadeza diyaa| bhagavAna ke dharmopadeza se prabhAvita hokara usane apane mAtA pitA se pUchakara dIkSA lene kA nizcaya bhagavAna ke sAmane prakaTa kiyaa| vahA~ se lauTa kara atimuktaka kumAra ghara mAyA aura usane apane mAtA pitA se apanA nizcaya prakaTa kiyA / isa para usake mAtA pitA ne kahA-putra ! tuma abhI bacce ho / tuma dharma ke sambandha meM kyA jAnate ho ? isa para atimuktaka ne kahA-"maiM jo jAnatA hU~, use maiM nahIM jAnatA aura jise maiM nahIM jAnatA use mai jAnA huuN|" isa para usake mAtA-pitA ne pUchA---putra ! "tuma yaha kaise kahate ho ki jo tuma jAnate ho, use nahIM jAnate aura tuma jise nahIM Anate use tuma jAne ho ?" mAtA pitA ke prazna para atimuktaka ne javAba diyA"maiM jAnatA hUM ki jisakA janma hotA hai vaha avazya ho bharatA hai| para vaha kaise kaba aura kitane samaya bAda maregA, yaha maiM nahIM jAnatA / maiM yaha nahIM jAnatA ki kina AdhArabhUta karmoM se jIva. naraka, tiryaJca, manuSya athavA devayoni meM utpanna hote haiM para maiM jAnatA hU~ ki apane hI karmoM se jova ina gatiyoM ko prApta hotA hai| isa prakAra maiM sahI sahI nahIM batA sakatA ki mai kyA jAnatA hU~ aura maiM kyA nahIM jAnatA hU~ / use mai jAnanA cAhatA hU~ isalie gRha tyAga karanA cAhatA hU~ aura isake lie ApakI anumati cAhatA hai|" putra kI aisI prabala icchA dekha kara mAtA pitA ne kahA- para hama kama se kama eka dina ke lie apane putra ko rAjasiMhAsana para baiThA dekhanA cAhate haiN|"
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mAtA pitA kI icchA rakhane ke lie atimuktaka eka dina lie gaddI para baiThA aura usake bAda bar3e dhUmadhAma se bhagavAna ke pAsa jA kara dIkSA grahaNa kii| atimuktaka 8 varSa kI avasthA meM muni bana gayA / 612 eka bAra khUba vRSTi ho rahI thI / baDhIzaMkA nivAraNa ke lie anya muniyoM ke sAtha vRSTi ke thama jAne para bagala meM rajoharaNa aura hAtha meM pAtra kI jholI lekara atimuktaka muni nikalA / jAte hue usane pAnI dekhaa| usane miTTI se pAla bAndhI aura apane kASTa pAtra ko DoMgI kI taraha calAnA AraMbha kiyA aura kahane lagA-yaha merI nAva hai / isa nAva ke sAtha meM bhI tira rahA hU~ / isa prakAra khela khelane lagA / use isa prakAra khelate dekha sthavira usakI isa bAlakrIDA para ha~sane lage bhagavAna ke pAsa Aye aura bhagavAna se pUchane lage- bhagavan ! atimutaka kitane bhavoM ke bAda siddha hogA aura saba duHkhoM kA anta karegA ? isa para bhagavAna ne kahA- merA ziSya atimuktaka isI bhava meM siddha hogA / tuma loga usakI nindA mata karo aura usa para mata ha~so / kumAra atimuktaka isI bhava meM saba duHkhoM kA nAza karane vAlA hai aura isa bAra zarIra tyAgane ke bAda punaH zarIra dhAraNa nahIM karegA / bhagavAna kI bAta suna kara saba sthavira atimuktaka muni kI sArasaMbhAla rakhane lage aura unakI sevA karane lage / apane sAdhu jIvana meM atimuktaka ne sAmAyika Adi aMgasUtroM kA adhyayana kiyA / kaI varSa taka sAdhujIvana meM vyatIta karane ke pazcAt inhoMne guNaratna saMvatsara Adi kaThora tapa kiyA / anta samaya meM mAsika saMlekhanA karake'vipulagiri para siddha pada prApta kiyA / naMdiSeNa magadha deza meM nandi nAmaka grAma thA / yahA~ naMdiSeNa nAma kA eka
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 613 brAhmaNa rahatA thaa| isakI mAtA kA nAma vAruNi thA / java yaha garbha meM thA taba hI isake pitA kI mRtyu ho gaI thI / yaha apane mAmA yahA~ ke hI bar3A huA / mAmA isakA vivAha apanI putrI ke sAtha karanA cAhatA thA / putriyo ne naMdiSeNa se vivAha karane se sApha inakAra kara diyA / - mAtula duhitAoM ke isa apamAna se duHkhI ho kara nadiSeNa ne naMdivarddhanaM nAma ke AcArya ke pAsa pravajyA grahaNa kI / isane yAvajjIvana taka SaSTha bhakta tapa karane kA aura glAna rogI sAdhu kI paricaryA karane kA abhigraha grahaNa kiyA / isakI paricaryA kI prazaMsA saudharmendra ne 'deva sabhA meM kii| eka deva ko indra kI bAta para vizvAsa nahIM huA / usane naMdiSeNa kI parIkSA karane kA vicAra kiyA / usane do zramaNo kA rUpa banAyA / eka atisAra rogo kA aura dUsarA glAna kA / atisAra rogI zramaNa eka vRkSa ke nIce par3A rhaa| dUsarA glAna zramaNa jahA~ naMdiSeNa thA vahIM bhAyA aura bolA- naMdiSeNa ! eka atisAra roga se pIr3ita sAdhu vRkSa ke nIce par3hA hai / usa samaya naMdiSeNa SaSTha ke pAraNe kI taiyArI meM thA / glAna sAdhu kI yaha bAta sunate hI vaha atisAra roga se pIr3ita sAdhu ko kaMdhe para car3hA kara le bhAyA / mArga meM rogI sAdhu ne usake sAre aga malamUtra se bhara diye / kahIM paira U~cA nIcA par3atA to yaha muTThI se prahAra karatA thA aura gAlI -galauja bhI detA thA / muni ne samabhAva pUrvaka saba sahana kiyaa| naMdiSeNa sAdhu ko upAzrayaM meM rakha pAnI lAne ke liye nikalA / deva ne sabhI 'ghara anaiSaNIya kara diye / dina bhara bhUkhe pyAse ghUmane para bhI pAnI nahIM mila sakA / jaba vApasa lauTa AyA to rogI sAdhu ne usakA ghora apamAna kiyA / itanA hone para bhI nandiSeNa jarA bhI kruddha nahIM huA | deva naMdiSeNa kI isa paricaryA para prasanna huA aura khUba prazaMsA kara calA gayA / naMdiSeNa zuddha saMyama kA pAlana kara devaloka gayA aura vahA~ se cavakara vasudeva ho gayA / ye vasudeva kRSNa vAsudeva ke pitA the /
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 Agama ke anamola ratna 1 muni kRtapuNya eka garIba govAlina ke putra ne utsava ke avasara para anya bAlakoM ko khIra khAte hue dekhA aura isakI bhI icchA khIra khAne kI huI / bAlaka kI icchA dekha mAM ne ar3osI par3osiyoM se cIja ikaTThI kara khIra banAI | bacce ne mAsopavAsI muni ko atyanta bhakti ke sAtha prathama bAra parosI gaI khIra de dI / jisase isane deva AyuSya kA bandhana kiyA / mAM ne punaH bacce ko khIra parosa dI / bAlakane itanI adhika khA lI ki vaha usI rAtri meM vizucikA roga se mara gayA / bhara kara deva banA / www vahA~ se AyuSya pUrA kara rAjagRha ke pradhAna zreSThI dhanezvara kI patnI subhadrA ke udara se isane janma liyA | bAlaka kA nAma kRtapuNya rakhA gayA / isane kalAcArya se kalA pddh'iiN| kRtapuNya yuvA huA / isakA zrIda nAmaka zreSThI kI dhanyA nAmaka yogya kanyA se vivAha huA ! vizeSa, kuzalatA prApta karane ke liye ise eka gaNikA ke ghara rakkhA gayA / isane bAraha varSa taka gaNikA ke ghara raha kara apane sAre ghara ko nirdhana banA diyaa| isake mAtA pitA mara gaye / strI ke pAsa jo kucha bhI gahane Adi ke rUpa meM dhana bacA thA vaha bhI usase chIna kara vezyA ko de diyA / anta meM I t vezyA ne kRtapuNya ko nirdhana jAna use ghara se nikAla diyA / kRtapuNya gaNikA ke ghara * 7 se nikala apane ghara pahu~cA aura apane ghara ko nirdhana dekhakara. bahuta duHkhI huA / kucha kAla ke bAda kRtapuNya dhana kamAne ke lie eka 1 sArthavAha' ke sAtha vyApAra karane ke lie ravAnA huA | calate calate ! vaha eka zahara ke pAsa rAtri meM kisI deva mandira meM khATa bichA kara so + gayA / usI gA~va kI eka vRddhA kA putra apanI cAra patniyoM ko chor3a kamAne ke lie paradeza gayA thA / vahA~ se vApasa Ate samaya samudra ?
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna meM vAhana ke DUba jAne se mara gayA / vRddhA ko isa bAta kA patA lgaa| usane socA kahIM rAjA ko mere aputra hone kI khabara mila jAegI to merA sArA dhana rAjA le jAyagA / vRddhA ne cAroM bahuoM se kahAdevamandira ke pAsa khaTiye para merA lar3akA soyA huA hai / tuma use vaThA kara le aavo| bahuoM ne vaisA hI kiyaa| vaha usa sthavirA ke ghara vAraha varSa taka rahA / una cAroM bahuoM ke kRtapuNya se cAra-cAra satAneM huii| vRddhA ne aba kRtapuNya kA ghara meM rahanA anAvazyaka samajha rAtri ke samaya jaba yaha khaTiye para soyA huA thA usa samaya vRddhA ke kahane para cAroM striyoM ne khATa uThA kara use pUrva sthAna para le jAke rakha diyA / sAtha meM ratnoM se bhare hue laDDU bhI usa ke khaTiye para rakha diye the| prAta: kAla jaba kRtapuNya kI bhA~khe khulI to vaha apane Apako eka mandira meM par3A pAyA / use bar3A Azcarya huA / usane socAvRddhA aba mujhe apane ghara nahIM rakhanA cAhatI isIliye usane rAtri meM cupake se uThAkara khaTiyA ke sAtha yahAM lAkara rakha diyA hai| aba usa vRddhA ke ghara jAnA bekAra hai| yaha soca hI rahA thA ki kucha bhAdamI kRtapuNya ko khojate hue vahA~ bhA pahu~ce / vAta yaha huI ki jina vyApAriyoM ke sAtha kRtapuNya dhana kamAne ke liye gayA thA vaha vyApAriyoM kA kAphilA usI dina rAjagRha pahu~cA / kRtapuNya kI strI ne jaba apane pati ko usameM nahIM pAyA to use bahuta cintA huI / usane apane pati kI khoja meM cAroM ora AdamI daur3Aye / ve bhAdamI kRtapuNya ko khojate-khojate usI mandira meM pahu~ce / vahA~ kRtapuNya ko khATa para baiThA huA pAyA / use samajhA bujhA kara ghara le aaye| kRtapuNya apanI patnI ke sAtha rahane lagA / kRtapuNya kA eka gyAraha varSIya lar3akA thaa| vaha pAThazAlA se par3hakara AyA aura bhUkha ke mAre rone lgaa| vaha apanI mAM se volA-bhAM khAne ko do| mAM ne use apane pati ke lAye hue laDDuoM meM se eka laDDU de diyA / vaha
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna laDDU lekara bAhara calA AyA / use khAte samaya usameM se eka ratna milA / usa ratna ko usane pAThazAlA ke apane anya sAthI vidyArthiyoM ko batAyA / usa ratna ko lekara ve eka pUA becane vAle ke pAsa gaye aura use dekara bole tuma hameM isake badale meM pratidina pUme diyA karo usane bAta maMjUra kara aba ve pratidina pU; vAle se 'pUA pAne lge| yaha bAta kRtapuNya ko mAlUma huI to usane sabhI laDDuoM meM ratna nikAla liye una ratnoM kI sahAyatA se vaha punaH dhanika bana gayA / ___ eka bAra rAjA zreNika kA hastiratna seMcanaka nahAne ke liye nadI meM gayA aura vahA~ use magara ne pakar3a liyA / rAjA ne hAthI ko magara se bacAne ke liye bahuta prayanna kiye kintu usakA koI phala nahIM huA / taba usane abhayakumAra mantrI ko bulAkara kahAabhayakumAra ! seMcanaka ko kisI bhI upAya se bcaao| maMtrI ne kahArAjan ! yadi kahIM jalakAnta maNi mila jAya to hAthI baca sakatA hai / rAjA ne nagara bhara meM ghoSaNA karavAI ki jo koI alakAntamaNi ko lAkara degA use rAjA apanA AdhA rAjya aura rAjakanyA degaa| pUme becane vAle ne jaba yaha ghoSaNA sunI to vaha ratna lekara rAjA ke pAsa upasthita huA / vaha ratna jalakAntamaNi hI thA / rAjA jalakAntamaNi ko dekhakara bar3A prasanna huA / usane nadI meM jalakAnta maNi ko rakha diyA / usa maNi ke rakhate hI saba jagaha prakAza hI prakAza phaila gayA / magara maNi ke prakAza se cauMdhiyA gayA / jala ko thala samajhakara vaha ghabarA gayA aura usane hAthI ko chor3a diyaa| rAjA ne pUche becane vAle se pUchA-yaha maNiratna tujhe kahA se milA hai| usane kahA yaha maNi mujhe kRtapuNya ke lar3ake se.milI hai| rAjA ne kRtapuNya ko bulAyA aura usakA bahuta sanmAna kiyA / rAjA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 'ne apane pacana ke anusAra kRtapuNya ko apanI kanyA aura bhASA rAjya de diyA / kRtapuNya bhAnanda ke sAtha rahane lagA / hatapuNya ke bar3hate hue prabhAva ko dekhakara usakI cAra padya gha gaNikA bhI bhAkara "mila gaI aura usake mAya rahane lgii| eka bAra bhagavAna mahApora kA rAjagRha meM bhAgamana humA / yahA~ unakA samavazaraNa humaa| rAjA zreNika, nantrI abhayapunnAra ya nagara kI janatA ne bhagavAna ke darzana kiye aura unakA upadeza munA / ___ bhagavAna ke Ane kI bAta jaba mRtapuNya ko jJAta huI to yaha bhI bar3e ThATha ke mAtha bhagavAna ke samavazaraNa meM pahu~cA 1 bhagavAna kA upaDega sunane ke yAda usane apanI vipatti aura manmami kA kAraNa pUchA / uttara meM bhagavAna ne usake pUrva janma sA vRttAnta batAte hue kahA-kRtapuNya ! tU pUrva janma meM gopAlaka yAlaka thA / nUne mAmopavAsI anagAra ko khIra kA dAna diyA thA jisake prabhAva se hI tujhe yaha vaibhava milA hai| bhagavAna ke muga se apane pUrvajanma kA prazAnta munakara use vairAgya utsanna hogayA / umane mamasta bhaya kA parityAga kara bhagavAna ke samIra dIkSA grahaNa kara lii| dIkSita panakara usane sAmAyikAdi gyAraha aMga patroM kA adhyayana kiyA / magadharma kA yAvajjIvana taka uttama rIti se pAlana kara anta samaya meM eka mAga -kA anazana kara devaloka meM mahardika deva panA / yahA~ se ApakA yaha mahAvideha kSetra meM siddha gura aura murU hogA /
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'padmAvatI Adi kRSNa kI ATha paTarAniyA~ padmAvatI dvArikA nAma kI nagarI thii| vahA~ kRSNa vAsudeva rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma padmAvatI thaa| vaha atyanta sukumAra aura surUpa thii| ' usa samaya meM bhagavAna ariSTanemi tIrthaGkara paramparA se vicarate. hue vahA~ pdhaare| bhagavAna kA Agamana sunakara kRSNa vAsudeva unake darzana ke liye gaye aura paryupAsanA karane lge| bhagavAna kA Agamana suna kara padmAvatI rAnI bhI atyanta prasanna huii| vaha dhArmika ratha para car3ha kara bhagavAna ke darzana karane ke liye gii| bhagavAna ariSTanemi ne kRSNa vAsudeva tathA padmAvatI rAnI ko lakSya kara pariSad ko dharmakathA khii| dharmakathA sunakara pariSad apane apane ghara lauTa gii| . padmAvatI rAnI bhagavAna ariTanemi ke pAsa dharma sunakara aura use apane hRdaya meM dhAraNa kara saMtuSTa aura bhAvapUrNa hRdaya se bhagavAna ko namaskAra kara bolI-he bhagavan ! nirgrantha pravacana para merI zraddhA hai| ApakA upadeza yathArtha hai, jaisA Apa pharamAte haiM vaha tattva vaisA hI hai| isaliye mai kRSNa vAsudeva ko pUchakara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatI huuN| bhagavAna ne kahA-he devAnupriye ! jisa prakAra tumhArI AtmA ko sukha ho, vaisA karo kintu. dharmakArya meM pramAda na kro|. . bhagavAna ko vandana kara padmAvatI rAnI dhArmika ratha para baiThI aura apane mahala calI aaii| vahA~ se vaha, kRSNa vAsudeva ke pAsa gaI aura hAtha jor3akara vinamra zabdoM meM bolI-prANanAtha ! maiM bhagavAna bhariSTanemi ke pAsa dIkSA aMgIkAra karanA cAhatI hU~ isaliye Apa mujhe dIkSA lene kI AjJA pradAna kreN| padmAvatI ke dRr3ha vairAgya bhAva ko dekhakara kRSNa vAsudeva ne kahA-he devAnupriye ! jisa prakAra tumheM sukhA ho vaisA kArya kro|
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna - usake bAda kRSNavAsudeva ne apane sevakoM ko bulAyA aura unheM padmAvatI devI ke dIkSA mahotsana kI taiyArI karane ko khaa| kRSNa vAsudeva kI AjJA para sevakoM ne dIkSA mahotsava kI sampUrNa taiyArI kI aura isakI sUcanA kRSNavAsudeva ko dii| isake bAda kRSNavAsudeva ne padmAvatI ko pATa para baiThAkara ekasau ATha svarNakalazoM se snAna karavAyA aura dIkSA kA abhiSeka kiyaa| use sampUrNa vastra alaMkAroM se alaMkRta karake hajAra puruSoM dvArA uThAI jAnevAlI pAlakhI para baiThAyA aura dvArikA nagarI ke bIcovIca hote hue raivata parvata ke samIpastha sahasrAmra udyAna meM use utsava pUrvaka le. aaye| vahA~ Ane ke bAda padmAvatI pAlakhI se nIce utrii| kRSNa vAsudeva padmAvatI ko Age karake jahA~ bhagavAna ariSTanemi the vahA~ Aye aura bhagavAna ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNa karake vandana aura namaskAra kiyA aura bole-he bhagavan ! yaha padmAvatI devI merI paTarAnI hai| yaha mere liye iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai, manAma hai aura mana ke anukUla kArya karane vAlI hai| mere jIvana meM zvAso.. cchvAsa ke samAna priya hai evaM mere hRdaya ko Anandita karane vAlI hai| ata: he bhagavan ! aisI padamAvatI devI ko maiM Apako ziSyA rUpa bhikSA detA huuN| Apa kRpAkara isa ziSyA rUpa bhikSA ko svIkAra. kare / bhagavAna ne kRSNavAsudeva kI prArthanA ko svIkAra kiyaa| isake bAda padmAvatI rAnI ne IzAna dizA kI ora jAkara apane hAthoM se apane zarIra para ke sabhI AbhUSaNa utAra diye aura svayameva apane kezoM kA paMcamuSTaka DhuMcana karake bhagavAna ke pAsa AI aura vandana kara bolI-bhagavan ! yaha saMsAra janma, jarA, maraNa Adi duHkha rUpI agni se prajvalita ho rahA hai| ataH isa du.kha samUha se chuTakArA pAne ke liye mai Apake pAsa dIkSA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| ataH bhApa kRpA karake mujhe pravajita kiijie|
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna padmAvatI kI prArthanA ko sunakara bhagavAna ariSTanemi ne pravrajyA dI aura yakSiNI AryA ke supurda kara dii| isake bAda yakSiNI AryA ne padmAvatI devI ko pravajita kiyA aura sayama meM sAvadhAna - rahane kI zikSA dI / saMyama lene ke bAda padmAvatI sAdhvI ne sAmAyikAdi gyAraha aMgasUtroM kA adhyayana kiyA aura sAtha hI sAtha upavAsa belA, telA, colA, paMcolA, pandraha - pandraha dina kI tapasyA karatI huI vicarane lagI | padmAvatI AryA ne pUre bIsa varSa taka cAritra kA 'pAlana kiyA / aMta meM eka mAsa kI saMlekhanA kI aura sATha bhakta kA - anazana karake jisa kArya ke liye saMyama grahaNa kiyA thA usakA antima - zvAsa taka ArAdhana kiyA aura antimazvAsa meM kevalajJAna prApta kara siddha huI / mahArAnI padmAvatI kI taraha kRSNa kI dUsarI paTarAnI gaurI ne bhI pravrajyA grahaNa kI aura siddhi prApta kI / isI prakAra kRSNavAsudeva kI gAndhArI, lakSmaNA, susImA, jAmba vatI, satyabhAmA, rukmiNI ina cha rAniyoM ne bhI padmAvatI kI taraha dIkSA grahaNa kI aura antima zvAsa meM kevalI bana kara mokSa meM gaI / 620 1 mUlazrI aura mUladattA dvArikA nagara ke adhipati kRSNavAsudeva ke putra evaM jAmbavatI ke Atmaja zAmbakumAra the| unakI rAnI kA nAma mUlazrI thA / mUlazrI atyanta sundarI aura komalAMgI yuvatI thI / usane bhagavAna ari--Tanemi kA upadeza sunA / usake mana meM vairAgya utpanna huA aura * kRSNavAsudeva se AjJA prApta kara padmAvatI rAnI kI taraha isane bho pravrajyA * grahaNa kI aura siddhapada prApta kiyA / zAmbakumAra kI dUsarI rAnI mUladattA ne bhI pravajyA grahaNa kI aura mUruzrI kI taraha siddhi prAptakI / damayantI vidarbha deza ko rAjavAnI kA nAma thA kuNDinapura / vahA~ bhIma nAma ke pratApI rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma thA puSpa
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna vatI / vaha sacamuca hI yathA nAma tathA guNavAlI thii| rAnI puSpa-- vatI ne eka rAtri meM dAvAnala se Darakara bhAte hue dantI (hAthI) kA svapna dekhA / vaha garbhavatI huI / yathA samaya rAnI ne eka putrI ko janma diyA / svapna darzana ke anusAra bAlikA kA nAma davadantI rakkhA / lAi pyAra se mAtA pitA use damayantI kahane lage / damayantI rAjA kI eka mAtra saMtAna thI jisase usakA pAlana-poSaNa bar3e lAi cAva se hubhA thA / damayantI rUpa aura saundarya meM anupama thii|' usakA svabhAva atyanta vinamra thA aura buddhi bhI tIna thii| usane yor3e hI samaya meM strI kI cauMsaTha kalAe~ sIkha lI thii| damayantI kA vivAha usakI prakRti, rUpa, guNa Adi ke bhanu-- rUpa vara ke sAtha ho , aisA socakara rAjA bhIma ne svayaMvara dvArA usakA vivAha karane kA nizcaya kiyA / vividha dezoM ke rAjAoM ke pAsa AmantraNa bheje / nizcita tithi para aneka rAjA aura rAjakumAra svayaMvara maNDapa meM ekatrita ho gaye / kozala deza (ayodhyA) kA rAjA niSadha bhI apane putra nala aura kubera ke sAtha vahA~ AyA / damayantI ke svayaMvara ke kAraNa rAja sabhA meM bar3I cahala pahala thii| vidarbha ke rAjA bhIma kI rAjakanyA damayantI apane hAtho meM varamAlA lekara svayaMvara meM ghUma rahI thI / dAsI ne Age bar3hate hue. kahA- rAjakumArI ! ye kusumAyudha ke putra mahArAjA mukuTeza hai / apanI vIratA ke lie bahuta adhika prasiddha hai / damayantI ne muskurAkara dekhA to mahArAjA mukuTeza kA sInA phUla uThA / para dUsare hI kSaNa damayantI vahAM se Age bar3ha gaI / yaha jayavezarI rAjA ke putra candrarAja haiM / yaha dharaNendra rAjA ke putra evaM campA ke svAmI bhogavaMzI suvAha rAjA haiN| damayantI muskurAtI huI Age bar3hatI gaI / puna dAsI ne kahA--devI! yaha susumArapura ke svAmI dadhiparNa haiN| isa prakAra vaha baMga, marudhara, kaccha, draviDa Adi aneka dezoM ke aneka mahArAjAoM, rAjakumAroM ke sanmukha hotI huI varAvara bhAge bar3hatI gaI / Age ayodhyA
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 Agama ke anamola ratna ke rAjA niSadha ke bar3e putra nala baiThe hue the / damayantI usake pAsa Akara khar3I ho gaI / dAsI ne paricaya dete hue kahA-rAjakumArI ! ye mahArAja niSadha ke jeSTha putra nala haiM / ye apane bala aura parAkrama meM advitIya haiM / damayantI ne darpaNa meM par3anevAle unake zarIra kA pratibimba dekhA / rUpa aura guNa meM nala advitIya thA / damayantI ne use sarva prakAra se apane yogya vara samajhA / nata mastaka hokara lajIlI A~khoM se muskurAte hue apanI varamAlA nala ke gale meM DAla dI / anya rAjA gaNa dekhate hI raha gaye / jisa varamAlA ke liye anekoM rAjAgaNa Aza lagAye baiThe hue the aba vaha nala ke gale meM par3akara unakI vana cukI thii| damayantI ke yogya cunAva kI sabhI rAjAoM ne mukta kaNTha se prazaMsA kI / rAjA bhIma ne apanI putrI kA vivAha bar3I 'dhUmadhAma se kiyA tathA daheja meM hAthI, ghor3e, ratha, dAsa, dAsI, -sonA, cAMdI, maNi, muktA, vastra, AbhUSaNa bhAdi ke rUpa meM bahuta sArA dravya diyaa| rAjA niSadha nava vara vadhU ke sAtha Ananda' pUrvaka apanI rAjadhAnI ayodhyA meM pahu~ca gaye / putra ke vivAha kI khuzI meM rAjA niSadha ne garIboM ko dAna diyA aura kaidiyoM ko mukta kiyA / apanI vArdhakya avasthA dekhakara mahArAja niSadha ko saMsAra se virakti ho gii| apane jeSTha putra nala ko rAjya kA bhAra sauMpa kara unhoMne dIkSA aMgIkAra kara lI / muni bana kara ve kaThora tapasyA karate hue Atma kalyANa karane lge| nala rAjA vanA aura nyAya pUrvaka rAjya karane lgaa| inhoMne thor3e samaya meM hI rAjya kI sImA kA vizeSa vistAra kiyA / bar3e bar3e dezoM ko jItakara una dezoM ke rAjAoM ko apanA anucara banA liyaa| prajA meM saMtoSa thA / vaha prajA ko putravat pyAra karatA thaa| damayantI kA bhI strI samAja para acchA prabhAva thA / apane U~ce vicAra va vinamra svabhAva ke kAraNa strI samAja meM usakA U~cA mAna thA / nala
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna aura damayantI kI kIrti cAroM ora phaila gaI / durjanoM kA yaha svabhAva -sA rahA hai ki ve sajjanoM kI bar3hatI huI pratiSThA ko kabhI sahana nahIM karate / nala ke choTe bhAI kuvera ko nala kI bar3hatI huI pratiSThA se -lobha hone lgaa| vaha rAta dina yahI socA karatA thA ki kisI bhI prakAra se nala ko nIcA dikhAyA jAya aura ayodhyA kA rAjya -usase chIna liyA jAya / nala itanA kuzala prazAsaka thA ki kubera ko 'apanI manamAnI karane kA avasara hI nahIM milatA thA / manuSya jaba taka asarvajJa hai taba taka usameM kucha na kucha nyUnatA rahatI hai / nyUnatA ke kAraNa manuSya kA patana saralatA se ho hI 'jAtA hai / nala meM yadyapi sabhI guNa maujUda the kintu eka aisA durguNa bhI unameM thA jisake kAraNa unake virodhI unase lAbha uThAne meM saphala ho gaye / nala ko juA khelane kA vyasana thaa| kubera ne isakA lAbha uThAyA / kuvera socane lagA-sainya bala aura dhana vala ke abhAva meM nala kA mukAbalA karanA to mUrkhatA hogI / jisa upAya se duryo"dhana pANDavoM se rAjya prApta kiyA thA usI upAya se maiM bhI rAjA nala se rAjya prApta kruuNgaa| nala vizAla aura udAra hRdaya vAle the| vaha apane laghubhrAtA kubera para atizaya prema rakhate the ataeva kalpanA bhI nahIM kara sakate the ki bhAI kubera kA hRdaya anyathA bhI ho sakatA hai| kubera pUrva kI apekSA nala ke prati adhika prema bhAva darzAne lgaa| aba donoM bhAiyoM ne vizrAma ke samaya zataraja khelanA zurU kara diyaa| dhIre dhIre yaha vyasana itanA adhika bar3ha gayA ki nala apanA adhika samaya isI meM vitAne lagA / avasara pAkara eka dina kutrera ne nala se kahA-mAI ! Aja taka hama zataraMja manoraMjana ke lie khelA karate the kintu isa taraha kI hAtha ghisAI meM kyA rakhA hai? jaba taka dA~va nahIM lagAyA jAya khelane meM Ananda nahIM AtA / ava agara zataraMja khelanA hI hai to hAra jIta kI zarta para hI khelA jAya anyathA
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 Agama ke anamola ratna yaha khela banda kara diyA jAya / bhAI kI yaha cunautI nala ne svIkAra kara lii| __ hAra jIta ke AdhAra para juA khelane kA eka dina nizcita huA / rAjya ke pratiSThita prajA janoM ke sAmane nala aura kubera kA zataraMja prArambha ho gayA / pAse phikane lage / khela hI khela meM khela bar3hatA gayA / nala khelane meM itanA tallIna ho rahA thA ki vaha Age kI sArI vAte bhUla gayA aura rAjya ke bhAgoM ko dAva meM rakhane lgaa| kubera sAvadhAna thA / vaha apanI cAleM barAbara calatA jAtA thA aura usameM saphala hotA jA rahA thaa| usane eka eka kara rAjya ke sAre bar3e bar3e nagara aura zeSa sabhI gA~va jIta liye / nala aba rAjA na rahakara eka sAmAnya nAgarika bana gyaa| khela samApta hogyaa| kubera jo cAhatA thA vaha use mila gyaa| nala ko bhikhArI banA dekha kubera aba nala kI haMsI ur3Ane lgaa| jaba manuSya apanI hI mUrkhatA se saba kucha kho detA hai taba usake pAsa pazcAtApa aura anutApa ke sivAya aura kucha bhI nahIM rahatA / nalako apanI galtI kA na hogayA lekina "aba pachatAye hota kyA jaba cir3iyA~ cuga gaI khet"| astu kubera ne apane rAjA hone va nala ke vanavAsI hone kI eka sAtha hI ghoSaNA krdii| nagara meM hA hA kAra maca gayA / jisane bhI sunA unake isa duHkhada ghaTanA se hRdaya ro utthe| . nala ko apane puruSArtha para vizvAsa thA / ve bola uThe-kubera ! calo ThIka huA / ava mai apanI icchA ke anusAra vicaraNa kruuNgaa| rAjya; ke isa bandhana koH tuma sNbhaalo| mahApuruSa vahI hai jo sampatti .aura vipatti meM eka rUpa hI rahate haiM / nala tatkAla mahala meM Aye aura apanI priyatamA damayaMtI se vidAI mAMgane lge| nala ke mukha se samasta rAjya jUai meM hAra jAne kI bAta sunakara damayaMtI cauMka uThI
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna wwwwwwww 625 wwwww aura dila para jabaradasta dhakkA lagA kintu nala ke dRr3ha nizcaya ke samakSa eka saccI sahadharmiNI ke rUpa meM use apane vAstavika kartavya kA bhAna ho bhAyA / vaha bolI- prANanAtha ! aba hamArA isa rAjya para koI adhikAra nahIM / hameM yaha rAjya chor3a kara anyatra calA jAnA cAhiye / nala ne kahA- damayantI | mai bhI yahI kaha rahA hU~ ki aba hameM yahA~ nahIM rahanA cAhiye / tuma apane pitA ke ghara calI jAo aura maiM vanavAsa kI ora prasthAna karU~gA / samaya palaTane para maiM tumheM phira se milUMgA / damayantI bolI- praannnaath| hamArI rAha aba do nahIM ho sktiiN| pati kA zarIra jisa tarapha jAyagA usakI chAyA bhI usI ke pIche rahegI / Apa ke sukha meM maine sAtha diyA hai to duHkha meM bhI Apa ko sahabhAginI bana kara rahU~gI / ApakI sevA karanA hI merA saba se bar3A sukha hai, kartavya hai / Apa vana meM kaSTa saheM aura meM pIhara bhAnanda karU~ yaha kaise hosakatA hai ? Apa vizvAsa rakhie ki maiM ApakA bojha nahIM banU~gI kintu saccI sahAyikA ke rUpa meM ApakA sAtha dU~gI / Apa mujhe apane se alaga na rakhe / vivaza hokara nala ne damayantI kI bAta mAnalI aura sAtha meM rakhane ke liye rAjI ho gayA / nala aura damayantI donoM hI vana kI ora cala pdd'e| svAmibhakta prajA ne bhA~khoM meM A~sU bahAte hue apane priya rAjA nala ko va rAnI damayantI ko vidA dii| puravAsI dUra taka nala ko pahueNcAne Aye / ajA nyAyI rAjA nala ko apane prANoM se bhI adhika pyAra karatI thI / apane rAjA ke prati usakA anurAga anUThA thA aura vaha unakA viyoga saha na sakI to ro dii| prajA janoM se vidAI lete hue nala ne kahA- jo anurAga Apa logoM kA mere prati rahA hai vaisA ho Apa "loga kubera ke prati rakhanA / usake anuzAsana kA tanika bhI ullaMghana 10
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 Agama ke anamola ratna mata karanA / agara avasara AyA to maiM Apa se punaH milane kA prayatna kruuNgaa| janatA lauTa AI aura nala tathA damayantI Age bddh'e| nala Age bar3ha rahe the aura damayantI unake pIche pIche cala rahI thii| kahAM jAnA hai, kahAM basanA hai aura kyA karanA hai yaha unheM svayaM mAlUma nahIM thaa| kaMTakoM pattharoM kI rAha calate hue durgama ghATiyoM aura bhayAnaka vanya pazuoM se ghirI bhaTavI ko ve pAra karate jArahe the| dhIre dhIre sUrya astAcala kI ora bar3hA aura rAtri kA Agamana huaa| donoM ne eka vRkSa ke nIce vizrAma liyaa| nala ne vRkSoM ke pattoM ko ikaTThA kiyA aura jamIna para bichA diyA / damayantI khUba thakI haI thI vaha usa para leTa gaI aura thor3e hI kSaNa meM gaharI nIMda meM DUba gaI / nala ko nIMda nahIM aaii| vaha damayantI ke sirahAne baiThA baiThA socane lagA-phUla kI zayyA para sonevAlI yaha rAjadulArI pattoM kI zayyA para bhI usI caina se sorahI hai / usane damayantI ke paira sahalAye / pattharoM va phAToM se usake paira ghAyala the| mukha kI tarapha dekhA to komala mukha muAyA huA thaa| vaha phira vicAroM meM DUba gayA, damayaMtI strI hai, svabhAva se hI komala, phira rAjaputrI aura rAjarAnI / yaha mArga ke kaSToM ko saha na skegii| damayantI eka Adarza pativratA hai| pati ke sukha duHkha meM apanA sukha duHkha mAnane vAlI bhAratIya lalanA hai| yaha mujhe isa sthiti meM haragija chor3ane ke liye rAjI nahIM hogI kintu isake sukha ke liye ise chor3a denA hI ucita rahegA / yadi maiM ise chor3a calA jAU~ to ise vivaza hokara pIhara jAnA pdd'egaa| yahI soca nala khar3e hogaye aura apanI soI huI priyatamA damayantI ko chor3a cala pdd'e| kucha dUra jAne para nala ke paira phira ruka gaye mana meM socane lage-damayaMtI akelI hai, bhUkhI pyAsI hai aura yaha bhayAnaka hiMsra pazuoM se bharA jaMgala ! maiM isa sthiti meM damayantI ko akelA chor3a usake sAtha vizvAsaghAta to nahIM kara rahA hU~ ? nala lauTa AyA aura damayaMtI ke sirahAne baiTha gyaa| dUsare hI kSaNa nala
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 7. punaH socane lgaa| damayantI ko sukhI karane ke liye usakA parityAga Avazyaka hai| kabhI nala ke mana meM damayantI ke prati mamatA ubhara AtI to kabhI vaha vajratulya kaThora ho jAtA / antataH kaThoratA ne komalatA para vijaya paalo| nala ne damayaMtI kI sAr3I ke eka chora para antima Adeza likha hI diyA aura patthara kA kalejA karake damayantI ko jaMgala meM nirAdhAra chor3a kara cala diyaa| usa bhayAnaka aTavI meM damayantI bhava akelI ho par3I huI thii| nala tIvratA se Age bar3hane lagA aura eka bIhar3a aTavI meM ghusa gayA / dina bhara kI thakI mAdI damayantI ne rAtri ke antima prahara meM eka bhayAnaka svapna dekhA-phaloM se lade hue eka bhAmra vRkSa para vaha phala khAne ke liye cddh'ii| usI samaya eka unmatta hAthI aayaa| usane AmravRkSa ko ukhAr3a kara pheMka diyA / vaha bhUmi para gira pdd'ii| hAthI usakI ora lapakA aura use apanI sUMDa meM uThAkara bhUmi para paTakA / isa bhayaMkara svapna ko dekhakara vaha cauka uThI / uThakara usane dekhA to nala kA kahIM patA nahIM thA / nala ko na dekha damathantI bhayabhIta ho uThI hRdaya kAMpane lagA / vaha sahasA uTha baiThI aura nala ko Asa pAsa kI jhAr3iyoM meM khojane lgii| AvAja de de kara nala ko bulAne lagI kintu nala kahIM najara nahIM bhAye / nirAza, nirupAya evaM kiMkartavyavimUr3ha damayantI eka jhAr3a ke nIce baiTha gii| usane apanI sAr3I kA eka chora bichA kara jarA leTanA cAhA to usa para likhA nala kA sandeza dikhAI paDA / damayantI ne use par3hA aura besudha hokara vahIM gira pdd'ii| dhIre dhIre jaba use hoza bhAyA to vaha uTha khar3I huI aura A~suoM ko apane ancala se poMchatI huI nala dvArA nirdiSTa patha para cala pdd'ii| pati ke mAdeza kA pAlana hI patnI kA parama kartavya hai aura usakA usane pAlana kiyA / nala usa bhayAnaka aTavI ke eka vizAla vRkSa ke nAce vizrAma karane lgaa| acAnaka usake kAnoM meM eka bhayaMkara cItkAra sumAI dii|
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna koI kaha rahA thA-"nala ! Ao, zIghra bacAo maiM bhAga meM jala rahA huuN| mujhe bcaao|" nala ne cAroM ora dRSTi daur3AI, kintu dUra se use koI dikhAI nahIM diyA / nala AvAja ko lakSya karake cala pdd'aa| jyoM hI vaha kucha Age bar3hA to usane dekhA ki eka jhAr3I meM baiThA kAlA sarpa apanI rakSA ke liye pukAra rahA thA / jhAr3I ke cAroM bhora bhayaMkara Aga laga rahI thI / sarpa kI yaha sthiti dekhakara nala kA dayA hRdaya pasIja gyaa| binA kisI vilamba ke nala ne eka bar3I lakar3I kA sahArA dekara use bacA liyA kintu dUsare hI kSaNa phutkAra karate hue sarpa ne nala ko kATa liyA / nala usI samaya kUbar3A aura bhIla kI taraha kAlA ho gayA / apane isa rUpa ko dekhakara sahasA usake mu~ha se nikalA-paropakAra kA yaha badalA ? sAMpa usI samaya adRzya ho gayA aura usake sthAna para eka divya deva prakaTa huA / nala yaha mAyA dekhakara cakita ho gayA / deva bolA-vatsa ! cintA mata kara maiM terA pitA niSadha hU~ aura marakara deva banA huuN| maine yaha jo kucha bhI kiyA hai vaha terI bhalAI ke liye hI kiyA hai| pUrva sacita pApa ke udaya se hI terI yaha avasthA huI hai / terA yaha saMkaTa kAla vAraha varSa taka rahegA aisI sthiti meM terA,jIvana adhika dukhI na bane isaliye maine tujhe kAlA aura kUvar3A banA DAlA hai / maiM tujhe zrIphala aura eka karaMDiyA detA hU~ java tujhe apanA asalI rUpa banAnA ho taba isa zrIphala se AbhUSaNa aura raMDiye se vastra nikAlakara pahana lenA / jisase tU asalI nala bana jAvegA / bAraha varSa ke bAda tU punaH ayodhyA kA rAjA banegA aura damayantI bhI tujhe mila jAyagI / itanA kahane ke bAda deva ne nala ko vahA~ se uThAyA aura suMsumArapura ke samIpa lAkara chor3a diyaa| nala ne paropakArI pitRdeva niSadha ko praNAma kiyA / deva putra bala ko maMgalakArI AzirvAda de adRzya ho gayA / ___ kunja la susumArapura kI ora cala pdd'aa| nagara ke samIpa pahu~cA to vahAM hAhAkAra macA huA thaa| loga apane prANa bacAne ke liye idhara udhara
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna bhAga rahe the| eka unmatta hAthI gajazAlA se nikalakara sAre nagara meM utpAta macA rahA thA / usake vikarAla rUpa se sArA nagara AtaMkita thaa| rAjA ne hAthI pakar3ane ke liye bhArI puraskAra kI ghoSaNA ko thI kintu mauta ke mukha meM jAne kI koI bhI himmata nahIM kara sakatA thA / rAjA daviparNa bhI hAthI ke utpAta se cintita the -1 nala hAthI ko damana karane kI kalA meM pravINa thaa| vaha hAdho kI ora bar3hA / nala ko sAmane AtA dekha hAthI kA unmAda aura bhI bar3ha gayA / vaha prabala vega se nala kI tarapha jhapaTA / nala hAthI ko -sAmane AtA dekha sAvadhAna ho gayA aura eka tarapha haTa gyaa| bhava nala kabhI hAthI ke Age aura kabhI usake pIche daur3ane lgaa| thor3I dera taka vaha use isI prakAra idhara udhara bhagAtA rahA phira maukA pAkara vaha hAthI kI pITha para uchala kara car3ha gayA aura dUsare kSaNa aMkuza se hAthI ke gaMDasthala para prahAra karane lagA / aMkuza ke prahAra se hAthI ke kA unmAda utara gayA aura vaha nala kA AjJAMkita ho gayA / sArA namara isa romAMcaka dRSya ko dekhakara avAk ho gyaa| -hAthI ko zAnta dekhakara loga harSa se nAca uThe aura vone kA AbhAra mAnane lge| ___ kUbar3e ko lekara rAjapuruSa mahArAja dadhirNa ke pAsa Aye aura unhoMne kUbar3e ke parAkrama kI kathA kaha sunaaii| bhAgantuka kUbar3e ke parAkrama ko sunakara mahArAja dadhiparNa bar3e prasanna hue aura unhoMne nala kA janasamUha ke samakSa khUba sammAna kiyA aura apanI ghoSaNA ke anusAra inAma diyaa| isake bAda rAjA ne nala se pUchA-sajjana ! Apa kauna haiM aura kahA~ se Aye haiM nala ne apanA vAstavika "paricaya denA ucita nahIM samajhA vaha apane Apako chipAtA huA bolA-svAmI / mai ayodhyA ke rAjA nala kA rasoiyA huuN| nala jue meM apanA sArA rAjya hAra gaye haiN| ve apanI patnI damayantI ke sAtha anyatra cale gaye haiM / nala ke cale jAne se mujhe vaDA dukha huA aura
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna maiM yahA~ calA bhAyA huuN| svAmI ! Apa mujhe apane Azraya meM rkheN| maiM Apako uttama se uttama bhojana banA kara khilaauuNgaa| mahArAja ne use apane yahA~ rakhanA svIkAra kara liyA / samaya samaya para nala mahArAja ko sUryapAka Adi vividha bhojana banAkara khilaataa| nala ke vyavahAra se mahArAja dadhiparNa usapara bar3e khuza rahane lge| pati kI AjJA ko zirodhArya karatI huI damayantI pitA ke ghara kI ora cala pdd'ii| vaha akelI thI sunasAna jaMgala thA / hiMsra pazuoM kI AvAja A rahI thI phira bhI vaha dhIraja ke sAtha kadama bar3hA rahI thii| mArga meM eka sArthavAha se bheMTa huii| sArthavAha sadAcArI va dharmaniSTha thA / udhara kucha DAkuoM ne sArthavAha ko lUTanA cAhA / damayantI ne unheM lalakArA / satI damayantI ke satItva ke prabhAva se DAkU Dara gaye aura bhAga khar3e hue / sArthavAha kA mAla aura prANa baca gye| sArthavAha ne satI ko khUba dhanyavAda diyA aura use sAtha meM mAne kI prArthanA karane lage / damayantI ne sArthavAha ke sAtha jAnA ucita nahIM samajhA / namrabhAva se sArtha kI prArthanA ko asvIkRta kara diyA / damayantI gaMtavya mArga kI tarapha akelI hI Age bar3ha rahI thii| mArga meM eka bhayAnaka rAkSasa milA / vaha tIna dina se bhUkhA thA / satI ko dekhate hI vaha use khAne ke liye jhapaTA / damayantI rAkSasa ko sAmane AtA dekha namaskAra maMtra kA japa karane lgii| vaha jarA bhI nahIM ghabarAI / atyanta zAnta mudrA meM rAkSasa se bolI-rAkSasa ! tu mujhe khAnA cAhatA hai| agara mere deha se terI bhUkha zAnta hotI' hai to mujhe jarA bhI duHkha nahIM hogA kintu yaha yAda rakha ki hiMsA ke phala sadA kar3ave hote haiM / hiMsA ke kAraNa hI jIva ananta saMsAra meM paribhramaNa karatA hai / rAkSasa se deva banane kA saba se acchA upAya ahiMsA dayA aura prema hI hai / satI ke isa upadeza se rAkSasa prabhAvita ho gayA aura vaha sadA ke liye ahiMsaka banagayA / usane apanA
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 631 divya devarUpa prakaTa kiyA aura satI ko praNAma kara usakI prazaMsA karane lagA / sato ne deva se pUchA-deva / patideva ke darzana kaba hoMge ? deva ne kahA-satI ! Apako bAraha varSa taka kaSTa sahana karanA par3egA usake bAda pati kA milApa hogA aura punaH rAjarAnI bnogii| damayantI bhAge calI / mArga meM siMha, vyAghra, sarpa Adi hiMsaka prANI mile kintu usapara kisI ne bhI AkramaNa nahIM kiyA / varSA Arambha hogaI thI mata calanA kaThina hogyaa| pahAr3oM ke bIca eka sundara guphA thii| vaha guphA meM pahu~cI / usane vahIM varSA kAla vyatIta karane kA nizcaya kiyaa| svAdhyAya, dhyAna aura tapa meM apanA samaya vitAne lgii| vaha sArtha bhI damayantI ko khojate khojate guphA meM A pahu~cA / usa guphA ke Asa pAsa aneka tApasa gaNa rahate the| ve bhI varSoM se trANa pAne ke liye guphA meM A pahu~ce / sabhI damayantI ke vizuddha caritra va tatvajJAna se prabhAvita the / damayantI sabhI ko nirgrantha pravacana ke rahasya ko smjhaatii| damayantI ke pravacanoM se sabhI Ahata bhakta ho gye| eka rAtri meM samIpa ke eka parvana meM divya prakAza dikhAI diyaa| usa prakAza meM devI devatAoM kA Agamana spaSTa rUpa se dikhAI denelgaa| usa parvata meM kyA hai yaha dekhane se liye damayantI, sArtha aura tApasa prakAza kI dizA kI ora gye| vahA~ eka parvata kI guphA meM sahakezara nAma ke munivara ko kevalajJAna utpanna hubhA thA / devatAgaNa sahakezara kevalI ko vandana karane vahA~ Arahe the| vaha vahA~ pahu~cI aura muni ko vandanA kara usane apanA pUrva bhava pUchA / munine kahA-"devI ! suno jambUdvIpameM bharata kSetra ke antargata saMgara nAma kA nagara thaa| vahA~ mamana nAma ke rAjA rAjya karate the| usakI strI kA nAma vIramatI thaa| eka samaya rAjA aura rAnI donoM kahIM bAhara jAne ke liye taiyAra hue itane meM sAmane eka muni bhAte hue dikhAI diye / rAjA
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 Agama ke anamola ratna * rAnI ne ise apazakuna samajhA aura apane sipAhiyoM dvArA muni ko pakavA liyA aura bAraha ghaMTe taka unheM vahA~ roka rkhaa| muni ke caritra aura tapa ko dekhakara rAjA aura rAnI kA krodha zAnta hogayA / unheM sadbuddhi aaii| muni ke pAsa Akara ve apane aparAdha ke liye bAra bAra kSamA mAMgane lage / muni ne unhe dharmopadeza diyA jisase rAjA aura rAnI donoM ne jaina dharma svIkAra kiyA aura ve donoM zuddha samyaktva kA pAlana karate hue samaya vitAne lge| AyuSya pUrNa hone para mana kA jIva rAjA nala huA aura rAnI vIramatI kA jIva tU damayantI huI / niSkAraNa munirAja ko bAraha ghaMTe taka roka rakhane ke kAraNa isa janma meM tuma pati patnI kA bAraha varSa taka viyoga rahegA / yaha pharamAne bAda kevalI bhagavAna ke zeSa cAra aghAta karma naSTa ho gaye aura ve usI samaya mokSa padhAra gaye / kevalI bhagavAna dvArA apane pUrvabhava kA vRtAMta sunakara damayantI karmoM kI vicitratA para bAra bAra vicAra karane lagI / azubha karma bAMdhate samaya prANI khuza hotA haiM kintu jaba unakA azubha phala udaya meM AtA hai taba vaha mahAn dukhI hotA hai / ye siMhakezara muni damayantI ke devara kubera ke hI putra the / inhoMne yazobhadra muni ke samIpa ayodhyA meM dIkSA grahaNa kI thii| karmoM kA kSaya karane ke liye siMhakezara suni vana meM jAkara kaThora tapa karane lage / eka bAra dhyAna karate samaya pariNAmoM kI vizuddhatA ke kAraNa ve kSapaka zreNI meM caDhe aura ghAtikakarmoM kA nAza kara kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA / unakA 'kevalajJAna mahotsava manAne ke liya deva bhI Aye the / apane hI kulake muni ko kevalajJAna prApta huA jAna damayantI ko atyanta prasannatA huii| muni ko vandana kara vaha apane sthAna lauTa AI aura varSAkAla bItane para dhanadeva sArtha ke sAtha cala dI / dhanadeva sArtha calate calate acalapura pahu~cA aura nagara ke bAhara Thahara gayA .
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 633 www bhavalapura meM RtuparNa rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma candrayazA thA / use mAlUma par3A ki nagara ke vAhara eka sArtha ThaharA humA hai| usameM eka kanyA hai / vaha devakanyA ke samAna sundara hai| kArya meM bahuta hoziyAra hai| usane socA yadi use apanI dAnazAlA meM rakha diyA jAya to bahuta acchA ho| rAnI ne naukaroM ko bhejakara use bulAyA aura bAtacIta karake use apanI dAnazAlA meM rakhadiyA / ____ candrayazA damayantI ko mausI thii| candrayazA ne use nahIM "pahicAnA / damayantI apanI mausI aura mausA ko bhalI prakAra pahicAnatI thI kintu usane apanA paricaya denA ucita nahIM samajhA / vaha dAnazAlA meM kAma karane laga gii| vaha Ane jAne vAle atithiyoM ko dAna detI aura sAtha hI apane pati kA patA lagAne kA bhI prayatna krtii| eka vAra kuNDinapura kA eka brAhmaNa acalapura aayaa| rAjA rAnI ne ucita satkAra karake mahArAja bhIma aura rAnI puSpavatI kA kuzala samAcAra puuchaa| kuzala samAcAra kahane ke bAda brAhmaNa ne kahA ki rAjA bhIma ne rAjA nala aura damayantI kI khoja ke liye cAro dizAoM meM apane dUta meja rakhe haiM kintu abhI unakA kahIM bhI patA nahIM lagA hai| sunate haiM ki rAjA nala damayantI ko jagala meM akelI chor3akara calA gayA hai| isa samAcAra se rAjA bhIma kI cintA aura bhI bar3ha gaI hai| 'nala bhaura damayantI kI bahuta khoja kI kintu unakA kahIM bhI patA nahIM lagA Akhira nirAza hokara aba maiM vApisa kuNDinapura lauTa bhojana karake brAhmaNa vizrAma karane calA gayA / zAma ko ghUmatA humA brAhmaNa rAjA kI dAnazAlA meM pahu~cA / dAna detI huI kanyA ko dekhakara vaha Age bar3hA / vaha use paricita sI mAlUma pddhii| najadIka pahu~cane para use pahicAnane meM dera na lagI / damayantI ne bhI brAhmaNa ko pahicAna liyaa| .
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 Agama ke anamola ratna brAhmaNa ne jAkara rAnI candrayazA ko khabara dI / vaha tatkAla dAnazAlA meM AI aura damayantI se prema pUrvaka milI / na pahicAnane ke kAraNa usane damayantI se dAsI kA kAma liyA thA isalie vaha pazcAtApa karane lagI aura damayantI se apane aparAdha ke liye kSamA mAMgane lagI / rAnI candrayazA damayantI ko sAtha meM lekara mahala meM AI / isa bAta kA patA jaba rAjA RtuparNa ko lagA to vaha bahuta prasanna huA / damayantI ne kucha dina vahA~ rahane ke bAda kuNDinapura jAne kI apanI icchA prakaTa kii| rAjA RtuparNa ne brAhmaNa ke sAtha damayantI ko bar3I dhUmadhAma se kuNDinapura kI ora ravAnA kiyA / yaha khabara rAjA bhIma ke pAsa pahu~cI / use prasannatA huI / kucha sAmantoM ko usake sAmane bhejA / mahalo meM pahu~ca kara damayantI ne mAtA pitA ko praNAma kiyA / isake bAda usane apanI sArI duHkha kahAnI kaha sunaaii| kisa taraha rAjA nala use bhayaMkara vana meM akelI sotI huI chor3a gayA aura kisa taraha se use bhayaMkara jagalI jAnavaroM kA sAmanA karanA par3A, Adi vRttAnta sunakara rAjA aura rAnI kA hRdaya kAMpa uThA / unhoMne damayantI ko sAMtvanA dI aura kahA-putri ! tU aba yahA~ zAnti se raha / nala rAjA kA zIghra patA lagAne ke liye prayatna kiyA jAyagA / damayantI zAntipUrvaka vahA~ rahane lagI / rAjA bhIma ne mala kI khoja ke liye cAroM dizAoM meM apane AdamiyoM ko bhejA // mahArAjA bhIma bhI bAhara se Ane vAle vyApArI se pahalA prazna nala ke sambandha meM pUchatA / eka dina susumArapura kA eka vyApArI udhara A nikalA / rAjA ne usase bhI vahI prazna pUchA / vyApArI ne kahA-rAjan ! maine nala ko to kahIM dekhA nahIM kintu hamAre mahArAjA dadhiparNa ke yahA~ eka nala rasoiyA hai / vaha varNa se kAlA aura zarIra se kUbar3A hai kintu hai bar3A sAhasI / vaha sUryapAka rasoI banAnA bhI
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 6350 jAnatA hai / eka dina jaba zahara meM eka madamatta hAthI bhayaMkara utpAta macA rahA thA to usa kubja ne gajadamanI vidyA kA prayoga kara logoM ko bhayaMkara kaSTa se ubAra liyA thA / vaha apane Apako nala kA iNDika nAma kA rasoiyA batAtA hai aura vaha yaha bhI kahatA hai ki 'maine sUryapAka aura gajadamanI vidyA nala se sIkhI hai / ' pAsa meM baiThI huIM damayantI ne yaha bAta sunI / use kucha vizvAsa huA ki vaha rAjA nala hI honA cAhiye / sUryapAka aura gajadamanI vidyA ke jJAtA nala. hI haiN| ho sakatA hai ki unhoMne apane zarIra kA rUpa kisI vidyA kI sahAyatA se badala DAlA ho / damayanto ne mahArAja bhIma se kahA-pitAjI ! mahArAjA dadhipUrNa ke rasoiyA nala hI haiM kyoMki ye do vidyAe~ unake sivAya anya koI bhI nahIM jAnatA / unhoMne gupta rahane ke liye hI yaha rUpa parivartana kiyA hai / hameM zIghra hI patA lagAnA cAhiye / damayanto ke kahane para rAja bhIma ko bhI vizvAsa ho gayA kintu ve eka parIkSA aura karanA cAhate the / unhoMne kahA- rAjA nala azvavidyA meM vizeSa nipuNa hai / yaha parIkSA aura kara lenI hai / isase pUrA nizcaya ho jAyagA / phira saMdeha kA koI kAraNa nahIM" rahegA isalie maine eka upAya socA hai- yahA~ se eka dUta suMsumArapura bhejA jAya / usake sAtha damayantI ke svayaMvara kI AmaMtraNapatrikA bhejI jAya / dUta ko svayavara kI nizcita tithi ke eka dina pahale vahA~ pahu~canA cAhiye / yadi vaha kubaDA nala hogA taba to azvavidyA dvArA vaha rAjA dadhiparNa ko yahA~ eka dina meM pahu~cA degA / rAjA bhIma kI - yaha yukti sabako Thoka jaeNcI / turanta hI eka druta ko sArI bAta samajhAkara suMsumAranagara ke liye ravAnA kara diyA / nizcita tithi ke eka dina pUrva dUta vahA~ pahu~ca gayA / rAjA dadhiparNa ke pAsa jaba vaha patrikA lekara pahu~cA to rAjA use dekhakara bar3A prasanna huA | patrikA:
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 Agama ke anamola ratna meM likhA thA - ' damayantI ne lambe samaya taka nala kI pratIkSA kI kintu unakA kahIM patA nahIM lagA / Akhira nirAza hokara damayantI ne - svayaMvara meM dUsarA pati cuna lene kA nizcaya kiyA hai / usa avasara para ApakI upasthiti anivArya hai / bhataH Apa zIghra hI svayaMvara meM padhArane kI kRpA kareM / " damayantI jaisI rUpavatI ko pAne kI kauna icchA nahIM karatA kintu samaya kI alpatA meM vahA~ pahu~ca pAnA bhI bahuta kaThina thA / kevala eka dina bIca meM thA aura kuNDinapura bahuta dUra thA / dadhiparNa udAsa ho gayA / idhara jaba nala ne damayantI kA puna svayaMvara sunA to Azcarya cakita ho gayA / vaha mana meM socane lagA--- damayantI jaisI Arya kanyA - kA punaH svayaMvara kaise saMbhava ho sakatA hai / isameM avazya koI na - koI kAraNa honA cAhiye / damayantI bhAdarza pativratA hai / vaha yaha kabhI nahIM kara sakatI / mujhe svayaM jAkara usakA patA lagAnA cAhiye / vaha dadhipUrNa ke pAsa AyA / dadhiparNa ko cintita dekhakara kubja rAjA se bolA - svAmI ! Aja Apa cintita kyoM dikhAI de rahe haiM ? dadhiparNa ne hRdaya kholakara saba bAta kaha do / kubja ne kahA- svAmI ! Apa - cintA na kareM / azvavidyA ko sahAyatA se Apako samaya ke pUrva hI - kuNDinapura pahu~cA dU~gA / Apa calane ko taiyArI kareM / kubja kI bAta sunakara rAjA dadhivarNa bar3A khuza huA / vaha - tatkAla taiyAra ho gayA aura sajadhaja kara eka sundara ratha para jA baiThA / kubja sArathI' bana gayA / rAjA ke ratha para baiThate hI azva havA se bAteM karane lage / pavana 'vega se ratha calate dekha dadhipUrNa mana hI mana khuza f huA aura kubja kI prazasA karane lagA / rAjA kubja kI azvavidyA kI prazaMsA karatA huA bolA - "kubja ! tuma jisa prakAra azvavidyA meM kuzala ho usI prakAra mai bhI saMkhyAvidyA meM nipuNa hU~ | bar3e se bar3e vRkSoM ke phaloM ko nimiSa mAtra meM gina detA hU~ / yadi samaya hotA to maiM bhI camatkAra dikhalAtA / "
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ agama ke anamola ratna 637 kubja ne tatkAla ratha roka diyA aura bolA-"abhI samaya bahuta hai| apanI vidyA kA mujhe bhI camatkAra dikhAye / " pAsa hI eka baher3A kA vRkSa thA / usane pUchA-svAmI ! vatAiye isa vRkSa para kitane phala hai ? rAjA ne kahA-aThAraha hajAra phala haiM / kubja ne tatkAla usa vRkSa ko girA diyA aura sabhI ne milakara use ginA to pUre aThAraha hajAra phala nikle| eka kSaNa meM vRkSa ke phaloM ko ginanA koI sAdhAraNa kAma nahIM thA / kubja isa vidyA se bar3A camatkRta humA / usane rAjA se kahAsvAmI / yaha vidyA Apa mujhe bhI sikhA diijiyegaa| mai ApakA bahuta ehasAnamaMda houuNgaa| rAjA ne kahA--kubja | agara tU mujhe azvavidyA sikhA de to mai bhI tujhe saMkhyAvidyA sikhA sakatA huuN| kunja ne yaha bAta mAnalI / donoM ne premapUrvaka apanI vidyAoM kA AdAna pradAna kiyA aura Age cala pdd'e| dekhate hI dekhate kuNDinapura pahu~ca gaye / rAjA bhIma ne unakA ucita sanmAna karake uttama sthAna meM ThaharAyA / rAjA dadhiparNa ne dekhA ki zahara meM svayaMvara kI kucha bhI taiyArI nahIM hai phira bhI zAntipUrvaka apane niyata sthAna para Thahara gaye / __ mahArAja bhIma kubar3e ko bhI dadhipaNaM ke sAtha dekha bahuta adhika prasanna ho rahe the aba unheM kisI bhI prakAra kA sandeha na raha gayA thA / bhIma ne kuvar3e se sUryapAka banavAyA / sUryapAka khAkara bhIma ko pUrA vizvAsa hogayA ki yaha rasoiyA mahArAjA nala hI hai anya koI nhiiN| rAjA bhImane zAma ko kubar3e ko apane mahala meM bulAyA aura kahA-hamane Apake guNoM kI prazaMsA sunalI hai tathA hamane svayaM bhI parIkSA karalI hai| rAjA nala ke jo tIna viziSTa guNa hai sUryapAka rasoI banAnA, hAtho ko vaza meM karanA, aura azvavidyA ko jAnanAve Apa meM bhI usI taraha pAye jAte haiM / ataH bhApa rAjA nala hI
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna haiM / aba hama logoM para kRpAkara Apa apanA asalI rUpa prakaTa -kIjie / rAjA bhIma kI bAta sunakara kubja bolA-rAjan ! Apako bhrama ho gayA hai / kahA~ rAjA nala anupama saundaryavAna aura kahA mai badarUpa kUbar3A / vipatti ke mAre rAjA nala kahIM jaMgaloM meM bhaTaka rahe hoNge| Apa vahIM khoja karavAiye / ___ bhIma bolA-naravara ! Apa svayaM buddhimAna hai| svajanoM ko 'vizeSa kaSTa meM DAlanA ucita nahIM hai / yaha kahate-kahate bhIma kA galA bhara AyA / damayantI kI A~khoM se azru baha rahe the / kubja nala adhika samaya taka apane ko chipA nahIM sake / vaha tatkAla apanI -rUpa parAvartinI vidyA ke bala se asalI nala ke rUpa meM prakaTa ho -gaye / nala ko asalI rUpa meM dekha kara bhIma pulakita ho uThA damayantI kI khuzI kA pArAvAra na thA / damayantI kI bahuta varSoM kI sAdha pUrI ho gii| damayantI ke jIvana meM punaH vasanta A gayA / rAjA dadhipaNa ko jaba yaha jJAta huA ki vaha kubja to rAjA nala hI thA aura use yathArtha meM pAne ke liye hI yaha upakrama kiyA gayA thA to vaha bhaya mizrita lajjA se jhuka gayA / damayantI ko pAne ke apane kutsita vicAroM para use ghRNA huii| vaha tatkAla nala ke pAsa AyA aura apane aparAdha ke liye bAra-bAra kSamA mAMgane lgaa| -nala ne uThAkara use apane gale lagA liyA / bArahavarSa kI avadhi samApta hogii| rAjA bhIma aura dadhiparNa kI vizAla senA ko sAtha meM liye rAjAnala ayodhyA kI ora cle| kubera ko jaba isa bAta kA patA lagA to vaha bhI apanI vizAla senA ke sAtha nala ke sAmane AyA / donoM meM yuddha huA / kubera hAra gayA / nala ne use bandI banA liyA / nala punaH ayodhyA kA rAjA banA / nala hRdaya ke bar3e vizAla the / usane kubera ko mukta kara diyA aura use apane sAtha meM hI sammAna pUrvaka rakhane lgaa|
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mahArAja nala va mahArAnI damayantI nyAya pUrvaka rAjya karate hue prajA kA pAlana karane lge| kucha samaya ke bAda damayantI ne eka putraratna ko janma diyA "jisakA nAma puSkara rakhA gayA / jaba rAjakumAra puSkara yuvAvasthA ko prApta huA to use rAjyabhAra sauMpa kara rAjA nala ne jinasena nAma ke jJAnI sthavira ke pAsa dIkSA grahaNa karalI / damayantI ne bhI sAdhvI se dIkSA le lii| kaI varSoM taka zuddha saMyama kA pAlana kara nala aura damayantI devaloka meM gaye / nala saudharma indra kA lokapAla dhanada hubhA aura ndamayantI usakI devI banI / vahA~ se damayantI devI, deva bhAyu ko pUrNakara peDhAlapura ke rAjA harizcandra kI rAnI lakSmIvatI ke garbha meM kanyA rUpa se utpanna huI / janma hone ke bAda kanyA kA nAma kanakavatI rkhaa| yuvAvasthA meM kanakavatI kA vivAha dasaveM dazArha vAsudeva ke sAtha huA / eka bAra sAgaracandra ke pautra valabhadra ke svargavAsa se kanakacatI rAnI ko bar3A duHkha huaa| sasAra kI asAratA kA vicAra karate-karate use kevalajJAna hogayA / phira usane neminAtha ke samIpa muniveSa dhAraNa kiyA aura eka mAsa kA anazana kara nirvANa pada prApta kiyaa| sAdhvI sukumAlikA (pUrva janma ke liye dekheM nAgazrI pRSTha 407) naraka aura tiryaJca gati meM bAra bAra janma letI huI aura bhISaNa kaSTa sahatI huI nAgazrI ne caMpAnagarI meM sAgaradatta zreSThI ke ghara kanyA ke rUpa meM janma liyA / dhana sampati ke sAtha use sundara bhaura sukumAra zarIra bhI milA / usakA nAma sukumAlikA rakkhA gayA /
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna sukumAlikA pAMca dhAyamAtAoM kI dekha rekha meM dvitIyA ke candra kI bhA~ti bar3hane lagI / usane kramazaH zaizava avasthA ko pArakara yauvana meM praveza kiyA / aba mAtA pitA ko usake vivAha kI cintA hone lagI / usI nagarI meM jinadatta nAma kA eka dhanika sArthavAha rahatA thA usakI bhadrA nAma kI patnI aura sAgara nAma kA lar3akA thA / 640 eka bAra jinadatta sAgaradatta ke ghara ke pAsa se jA rahA thA / usa samaya sukumAlikA dAsiyoM ke sAtha chata para suvarNa kI geMda se krIr3A kara rahI thI / jinadatta sArthavAha ne sukumAlikA ko dekhA / vaha usake rUpa aura yauvana para Azcaryacakita ho gayA / usane apane sevakoM se pUchAyaha lar3akI kauna hai ? isa para sevakoM ne uttara diyA- yaha sAgaradatta sArthavAha kI putrI hai aura isakA nAma sukumAlikA hai / jinadatta ghara AyA / sundara kapar3e va alaMkAra pahana kara apanI mitra maMDalI ke sAtha sAgaradatta zreSThI ke ghara gayA / vahA~ usane apane putra sAgara ke liye sukumAlikA kI maMganI kI / sAgaradatta ne jinadatta se kahA - sukumAlikA putrI hamArI ekalautI santati hai vaha hameM atyanta priya hai / hama use eka kSaNa ke liye bhI A~khoM se ojhala nahIM karanA cAhate / hAM ! Apa kA putra sAgara yadi hamArA ghara jamAI vananA svIkAra kare to hama apanI putrI kA vivAha sAgara ke sAtha karane ke liye rAjI haiM / jinadatta ne putra kI sammati se yaha bAta svIkAra karalI / usake - bAda zubha muhUrta meM jinadatta ne apane putra sAgara ko sajAyA aura barAta ke sAtha bar3I dhUma dhAma se sAgaradatta ke ghara pahu~cA / vahA~ sAgaradatta ne barAta ke sAtha sAgaraputra kA svAgata kiyA / tadanantara sAgaraputra ko sukumAlikA putrI ke sAtha pATa para viThalAyA aura cAndI tathA sone ke kalazoM se donoM ko nahalAyA gayA 1.
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ - Agama ke anamola ratna unheM sundara vastra aura alaMkAra pahanAye gaye / phira homa kiyA gayA aura donoM kA pANigrahaNa karAyA gayA / sAgara ke hAtha meM jyoM hI sukumAlikA kA hAtha rakhA gayA tyoM hI sAgara ke zarIra meM saikar3oM vicchuoM ne DaMka mAra diyA ho aisI vedanA hone lagI kintu usa samaya sAgaradatta vinA icchA ke vivaza hokara usa hastasparza kI pIr3A kA anubhava karatA huA thor3I dera baiThA rhaa| vivAha kI vidhi sampanna huI / saba apane apane ghara cale gye| rAtri ke samaya sAgara sukamAlikA kI zayyA para pahu~cA / vahA~ jaba usane sukumAlikA ke zarIra kA sarza kiyA to use punaH vahI vedanA hone lgii| vaha cupacApa vahA~ se uThA aura apanI zayyA para Akara so gyaa| __ava sukumAlikA jagI to apane palaMga para pati ko na dekha kara vaha vahA~ se uThI aura apanI pati kI zayyA para jAkara sogaI |jyoN hI sukumAlikA ke zarIra kA srza humA tyo hI sAgara vedanA ke kAraNa dhavarA uThA / vaha thoDI dera taka apanI zayyA para par3A rhaa| jaba sukumAlikA so gaI taba bharddharAtri meM vahA~ se cupacApa bhAga kara apane ghara calA gayA / sukumAlikA jaba uThI to vaha pati kI svatra khoja karane lagI lekina use pati nahIM milA / vaha samajha gaI ki pati use sadA ke liye chor3a kara calA gayA hai / vaha rotI rotI apane pitA ke pAsa pahu~cI aura usane pati ke cale jAne kI bAta kaha sunAI / apanI putrI kI yaha bAta sunakara sAgaradatta bar3A kuddha hubhA / vaha jinadAsa sArthavAha ke ghara pahu~cA aura sAgaraputra ko vApasa ghara cale Ane ke liye Agraha karane lgaa| sAgaraputra ne apane pitA se tathA zvazura se kahA-mai jahara khAkara mara jAnA pasanda karU~gA lekina sukumAlikA ke pAsa aba nahIM jAU~gA /
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 Agama ke anamola ratna. sAgaraputra ko bahuta samajhAne para bhI jaba vaha nahIM mAnA to sAgaradatta ghara calA bhAga aura apanI putrI se bolA-beTI / sAgaraputra aba tere sAtha nahIM rahanA cAhatA kintu tuma mata ghabarAo, mai tumhAre lie aisA vara cunU~gA jo jindagI bhara tumhArA sAthI banakara rhegaa| eka vAra sAgara datta apane bhavana kI chata para baiThA huA rAjamArga ko dekha rahA thaa| usakI dRSTi eka haTTe kaTTe yuvaka bhikhArI para pdd'ii| vaha sAMdhe hue Tukar3o kA vanna pahane hue thA / bAla bar3he hue the / hAtha meM miTTI kA pAtra thA / usake cAroM ora makkhiyA~ bhinabhinA rahI thiiN| vaha rAjamArga para bhIkha mAMga rahA thaa| sAgaradatta ne socA agara isa bhikhamaMge ke sAtha sukumAlikA kA vivAha kara diyA jAya to sukumAlikA isake sAtha sukha pUrvaka raha skegii| yaha soca usane apane naukaroM dvArA usa bhikhamaMge ko vulvaayaa| usake purAne kapar3e utaravAkara use snAna karavAyA / bAla vanavAye aura sundara vastroM evaM gahanoM se alaMkRta kiyA / uttama bhojana karavA kara usane sukumAlikA kA usa bhikhamaMge ke sAtha pANigrahaNa karavA diyaa| jaba bhikhamaMge ko sukumAlikA ke hAtha kA sparza huA to vaha vedanA ke kAraNa ghabarA uThA / rAtri ke samaya vaha bhI kapar3e tathA alaMkAroM ko chor3a kara apanI purAnI veSa bhUSA ko pahana kara bhAga niklaa| karma kA vidhAna acala hai / nAgazrI ke pUrvajanma ke duSkRtyoM ke kAraNa mAtA pitA ke manoratha miTTI meM mila gaye / sukumAlikA kA kaumArya bhI gayA aura pati bhI bhAga gyaa| pati vihInA sukumAlikA apane bhAgya ko kosatI huI aura hAya vilApa karatI huI duHkha kI jindagI bitAne lgii| sukumAlikA ko atyanta duHkhI dekhakara sAMtvanA ke svara meM sAgaradatta ne kahA-putrI ! isa samaya tere pApa karma kA udaya hai isaliye tuma samabhAva se karmaphala ko sahalo / purAne karmoM ko naSTa karane kA
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 643 . upAya dAna, zIla, tapa aura vizuddha bhAvanA hai / inakA AcaraNa karane se pApa karma naSTa hoMge aura zubha karma kA bandhana hogaa| dharma kI ArAdhanA karane se jIva sukhI ho jAtA hai / ataH Aja 'se'tuma merI bhojana zAlA meM taraha taraha kA bhojana banavAkara yAcako bhAdi ko dAna do jisase tumhArI AtmA ko zAnti milegii| sukumAlikA ko yaha upAya rucikara lgaa| usane usI dina se dAna denA AraMbha kara diyA / usakI bhojana zAlA meM itanA bhojana banane lagA ki koI bhI yAcaka khAlI hAtha usake ghara se nahIM lauTatA thaa| eka bAra gopAlikA nAma kI bahuzruta sAdhvI AhAra ke liye sukumpalikA ke ghara AI / sukumAlikA ne bhAgantuka sAdhviyoM kA khUba sanmAna kiyA aura unheM bar3I cAha se zraddhA pUrvaka AhAra pAnI baharAyA aura kahA-sAdhvIjI ! Apa aneka gharoM meM, nagaroM meM ghUmatI ho| jar3I bUTI yaMtra matra Adi bho jAnatI ho / merA pati mujhe chor3akara calA gayA hai| kyA Apa aisA maMtra jAnatI ho jisase merA pati mere vaza meM ho jAya aura meM usake liye iSTa bana jAU~ / sAdhvIjI ne kahA-vahina ! maMtra prayoga to dUra rahA kintu yaha bAta sunanA bhI hamAre AcAra ke viparIta hai / agara tumheM saccA sukhI bananA hai to hama tumhe vaha mArga batA sakatI haiN| sukumAlikA ne kahA-sAdhvIjI ! kisa mArga se mai sukhI bana sakatI hU~? sAdhvI ne kahA-sukumAlike ! sukhI banane kA sabase zreSTha mArga hai saMyama kA pAlana aura dharma kA aacrnn| saMyama ko vizuddha mArAdhanA se jIva ke pUrva saMcita pApa karma naSTa hote haiM / karmoM ke kSaya hone se jIva janma maraNa ko vyAdhi se mukta hotA hai| sukumAlikA ko sAdhvI kA yaha upadeza rucikara lgaa| usane apane mAtA pitA ko pUchakara gopAlikA sAdhvI ke pAsa dIkSA grahaNa
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 Agama ke anamola rat karalI / dIkSA lene ke bAda usane aMgasUtroM kA adhyayana kiyA aura vAda meM kaThora tapa karane lagI / gopAlikA sAdhvI ne campA se vihAra kara diyA | I * kucha dinoM ke bAda gopAlikA sAdhvI apanI ziSyAoM ke sAtha puna: campA padhArI / eka dina sukumAlikA sAdhvI ne apanI gurujI gopAlikA se kahA- ApakI bhAjJA ho to maiM bele bele kI tapasyA karake subhUmibhAga. udyAna meM sUrya kI AtApanA lU~ / gopAlikA AryA ne kahA- AyeM ! sAdhvI ko khule sthAna meM AtApanA lene kA niSedha hai / upAzraya meM hI vastra se tana DhaMka kara AtApanA lene kA Adeza hai ataeva tumhArA udyAna meM jAkara AtApanA kena yogya nahIM hai $ sAdhvI sukumAlikA ko gopAlikA kI yaha bAta rucikara nahIM lagI / vaha binA AjJA ke hI udyAna meM pahu~cI aura sUrya kI AtApanA lene lagI / campA nagarI meM lalitA nAma kI goSThI (mitramaMDalo ) rahatI thI / vaha svacchanda thI / unako manamAnI karane meM unheM koI roka nahIM 1 3 sakatA thA / vaha lalitA goSThI campA kI sundara gaNikA devadattA ke sAtha udyAna meM AI huI thI aura ghUma ghUma kara vanazrI kA Ananda le rahI thI / lalitA goSThI ke pAMca puruSoM meM se eka ne devadattA ko apanI goda meM bilAyA / eka ne chatra dhAraNa kiyA / eka puSpoM se usake keza -- kalApa sajAne lgaa| eka usake pairoM meM meMhadI lagAne lagA aura eka vyakti usa para caivara DulAne lAgA / I I pAca puruSoM ke sAtha krIr3A karatI huI devadattA ko sukumAlikA ne dekha liyA / isa dRzya se sukumAlikA kA mana asthira hogayA
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 645 vaha socane lagI- "dhanya hai yaha nArI jise pAMca pAMca puruSa pyAra karate haiN| maiM kitanI abhAginI hU~ jise pati bhI tyAga gayA / merI isa tapasyA kA kucha phala hoto AgAmI bhava meM mujhe bhI pAMca pati Apta hoM !" sukumAlikA sAdhvI isa prakAra nidAna karake gurugo ke pAsa A gaI kintu bhava usakA mana tapa meM sukha kA anubhava nahIM karatA thA / vaha saMyama meM zithila hogaI / zarIra vibhUSA meM vaha apanA samaya adhika bitAne lgii| vaha hAtha paira aura zarIra ke avayavoM ko bAra bAra dhotI thI / jala se bhUmi ko zuddha karake phira usa para baiThatI thI aura svAdhyAya Adi karatI thI / sukumAlikA sAdhvI kA yaha zithilAcAra anya bhramaNiyoM ko pasanda nahIM bhAyA / gopAlikA sAdhvI ne bhI use bahuta samajhAyA kintu usane apanI pravRtti nahIM chor3I taba use apane saghAr3e se bAhara kara diyA / aba sukumAlikA sAdhvI anya upAzraya meM rahane lagI / 'zithilAcAriNI sukumAlikA ne lambe samaya taka cAritra kA pAlana kiyA / antima bhavasthA meM paMdraha dina kA saMdhArA karake usane apanA deha chor3A | bhara kara vaha IzAna devaloka meM devagaNikA vanI / vahA~ - use nau palyopama kA AyuSya milA / mahAsatI draupadI pAMcAla deza meM kAMpilyapura nAma kA nagara thA / vahA~ drupada nAma ke - rAjA rAjya karate the / usakI paTarAnI kA nAma culanI thA / unake putra kA nAma dhRSTadyumna thA / vaha yuvarAja thA / IzAna kalpa kA Ayu - pUrA hone para sukumAlikA devI kA jIva rAnI culanI kI kukSa se putrI rUpa meM utpanna huA / mAtA pitA ne usakA nAma draupadI rakkhA 1 pAMca dhAiyoM ke saMrakSaNa meM draupadI kA zaizava kAla vyatIta huA / yathA- samaya strI jIvana ke yogya vidyA aura vividha kalAe~ use sikhalAI
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amirmwammam Agama. ke anamola ratna gii| dhIre dhIre draupadI ne nava yauvana kI sIr3hI para pA~va rakkhA aura vaha vivAha ke yogya huii| rAjA drupada ko draupadI vizeSa priya thI / vaha ..cAhate the ki draupado apane lie svayaM vara cuna le tAki vaha apanA jIvana usake sAtha sukha pUrvaka vyatIta kara sake tadanusAra unhoMne draupadI kA vivAha svayaMvara paddhati se karane kA nizcaya kiyaa| isake lie unhoMne eka. vizAla maNDapa banavAyA aura dUra dUra ke rAjAoM ko svayaMvara meM Ane kA nimaMtraNa bhej| nizcita tithi para vividha dezoM ke aneka saMjA aura rAjakumAra svayaMvara maNDapa meM upasthita hue| kRSNa vAsudeva bhI aneka yAdavakumAra aura pAca pANDavoM ko sAtha lekara vahA~ bhaaye| mahArAjA drupada ne saba atithi rAjAoM kA hArdika svAgata kiyA / nizcita muhUrta para draupadI nahA dhokara solahoM zRGgAra sajakara apanI paricArikAoM ke sAtha vara kA cunAva karane clii| dAsI ke hAtha meM eka baDA sA darpaNa thA jisameM rAjakumAroM ko pUrI bhAkRti spaSTa rUpa se prativimbita hotI thI / dAsI vaha darpaNa lekara dropadI ke sAtha isa prakAra ghUma rahI thI ki draupadI darpaNa meM pratyeka rAjakumAra kI AkRti' kA nirIkSaNa kara ske| vaha saba rAjakumAroM kA paricaya bhI detI jA rahI thii| aneka rAjakumAroM ke sAmane hokara ghUmatI ghUmatI draupadI pANDavoM ke sAmane aaii| carama zarIrI pANDava atyanta rUpavAna the| unake sadguNoM kI khyAti se draupadI pahale hI paricita thI / dAsI ke mukhaH se pANDavoM kI vIratA nIti parAyaNatA aura dhArmikatA kI prazaMsA sunakara aura pUrva janma ke nidAna se prerita hokara draupadI ne pAMcoM pANDavoM: - ke gale meM varamAlA DAla do| draupadI ne pAcauM pANDavoM ko pati ke rUpa meM svIkAra kiyaa| "rAjakumArI draupadI ne zreSTha varaNa kiyA hai" aisA, kahakara saba rAjAoM ne usakA anumodana kiyA / .
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna . rAjA drupada ne bhI bhavitavya ko aTala mAna kara apanI putrI draupadI kA vivAha pAMcoM pANDavoM ke sAtha vidhipUrvaka kara diyaa| ATha karor3a sonaiyA kA prItidAna diyaa| Agantuka mehamAnoM kA bhojana Adi se. svAgata kiyA aura unheM vidA kiyA / ___ mahArAja drupada se vidA lekara pANDava draupadI ke sAtha hastinApura lauTa Aye / pANDavoM kI prArthanA para kRSNa vAsudeva Adi hajAroM rANAgaNa bhI sAtha meM hastinApura Aye / hastinApura meM draupadI kA 'kalyANakara' utsava manAyA gayA jisameM hajAroM rAjAoM ne sammalita hokara use saphala banAyA / mahArAja pANDa ne Agantuka rAjAbhoM kA bhojanAdi se satkAra kara unheM vidA kiyA / pAca pati hone para bhI draupadI ne apane jIvana ko saMyamita banAyA / usane apanI bhogAbhilASA ko maryAdita banA liyA thA / vaha bArI bArI se pAMcoM kI patnI thii| jisa samaya jisakI patnI hotI, usa samaya meM zeSa cAra usake devara yA jeTha ke rUpa meM rahate the| vaha apanI isa maryAdA kA bar3I kar3AI se pAlana karatI thii| eka vAra mahArAja pANDu apane zreSTha siMhAsana para baiThe hue the sAtha meM kuntI devI, draupadI devI, pAcoM pANDava va anya antaHpura kA parivAra bhI baiThA huA thA / mahArAja apane parivAra ke sAtha vartAlApa kara rahe the| usa samaya kacchulla nAma ke nArada hAtha meM daNDa aura kamaMDalu liye AkAza mArga se vahA~ A pahu~ce / nArada ko dekhate hI mahArAja pANDu Asana se uTha khar3e hue / apane parivAra ne sAtha sAta ATha paira sAmane jAkara unakA sammAna kiyaa| unheM namaskAra kara U~ce bhAsana para baiThane ke liye AmaMtrita kiyA / nArada ne mahArAja sahita samasta paviAra ko AzIrvAda diyA / bAda meM Asana para jala chir3akakara usa para apanA darbha kA bhAsana
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna bichA diyA aura usa para baiTha gye| nArada jI ne mahArAja kA kuzala kSema pUchA / parantu draupadI devI ne nArada jI ko asaMyamI avatI jAnakara Adara nahIM kiyA vaha apane Asana se bhI nahIM utthii| nAradajI ko draupadI kA yaha vyavahAra acchA nahIM lgaa| ve socane lage-"draupadI ko apane rUpa, yauvana, rAjya evaM pAMca pAMDavoM kA abhimAna hai isIliye yaha merA Adara nahIM karatI / isa rUpagarvitA draupado ke abhimAna ko utAranA hI hogA / mujhe apane anAdara kA badalA isase lenA hI pdd'egaa"| kucha samaya Thahara kara nAradajI ne pANDurAja se jAne kI bhAjJA mAMgI / pANDurAja ne nArada jI ko sammAna pUrvaka vidA kiyA / nAradajI ne AkAza mArga se prasthAna kara diyaa| ___ghUmate ghUmate nAradajI rAjA padmottara ke pAsa pahu~ce / padmottara amarakaMkA nagarI kA rAjA thaa| una dinoM amarakaMkA dhAtakIkhaMDa dvIpa kI eka prasiddha nagarI thii| padmottara rAjA kI sAtasau sundara rAniyA~ thiiN| sunAma yuvarAja kumAra thaa| mahArAja ko apane antaHpura para garva thaa| usane eka se eka sundara striyoM ko apane aMta pura meM rakkhA thaa| padmottara ne nAradajI kA bar3A Adara satkAra kiyA aura unheM U~ce Asana para baiThAyA aura bolA-RSipravara! saMsAra kA koI bhI sthAna aisA nahIM hai jo mApane na dekhA ho| Apane aneka grAma,nagara aura seTha sAhUkAroM, rAjA mahArAjAoM ke ghara aura antaHpura dekhe haiM parantu mere jaisA anupama sundariyoM se yukta antaHpura bhI kahIM dekhA hai ? kyA kRpA kara Apa usa vastu kI ora saMketa kareMge, jo mere yahA~ na ho aura kisI dUsare sthAna para jo Apako dIkha par3I ho| nArada jI ne kahA-padmanAbha / tU kUpa bhaNDUka jaisA hai| rA -kaise?
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm nAradajI-maine draupadI jaisI sundara strI kahIM nahIM dekhI hai |uske sAmane tumhArA matApura nagaNya hai / usake sauMdarya para tumhArI rAniyoM kA sauMdarya nichAvara kiyA jA sakatA hai / vaha hastinApura ke mahArAjA 'pANDavoM kI mahArAnI hai / usa jaisI sundara strI tumhAre aMtaHpura meM eka bhI nahIM hai| nAradajI itanA kaha kara calate bne| padmottara ne draupadI ko apane ataH 'pura meM lAne kA nizcaya kiyA kintu bharata kSetra se draupadI ko uThA lAnA usake sAmarthya se bAhara thaa| donoM dvIpoM ke bIca par3A huA lavaNa samudra usakI gati ko roka rahA thA phira prakaTa rUpa meM draupadI kA haraNa karanA bhI usake lie sabhava nahIM thA aura ataH usane devatA kI sahAyatA lenA hI ucita samajhA / usane apane mitra deva kI ArAdhanA kii| deva usakI ArAdhanA se khuza huaa| vaha sotI huI draupadI ko uThAkara padmottara kI azokavATikA meM le AyA / deva ne isakI sUcanA padmottara ko dii| 'padmottara draupadI ko dekha kara bar3A khuza huaa| dUsare dina prAta. hI draupadI ko vaibhava ke prabhAva se prabhAvita karane ke liye sundara vastrAlaMkAroM se sajjita ho apane vizAla rAniyoM ke parivAra ke sAtha azokavATikA meM pahuMcA aura vaha draupadI ke lAgane kI rAha dekhane lgaa| draupadI kI ava Akha khulI to use saba nayA hI nayA dikha par3A / use apanI A~khoM para vizvAsa nahIM huA / nirNaya na kara sakI ki mai Aga rahI hU~ yA sapanA dekha rahI huuN| har3abar3AtI hAlata meM draupadI idhara udhara dekha hI rahI thI ki usakI dRSTi padmanAbha para par3I / ekadama aparicita sthAna meM eka anajAna puruSa ko sahasA apane sAmane dekhakara vaha stabdha sI raha gii| ghabarAI huI draupadI ko dekhakara padmanAbha boga-priye ! ghabarAo bhata / merA nAma padmaratha hai / maiM yahAM kA rAjA huuN| tumhAre rUpa kI
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna prazaMsA sunakara maine hI deva kI sahAyatA se tumhArA apaharaNa karavAyA hai / devI ! tuma cintA mata kro|" yaha mahala tumhArA hI hai / maiM jIvana bhara tumhArA dAsa banakara rahU~gA / yaha rAjapATa saba tumhAre caraNoM meM nyauchAvara hai / aba to tumhAre hRdaya meM sthAna prApta kara maiM svayaM ko dhanya maanuuNgaa| mujhe vizvAsa hai ki merI yaha prArthanA tuma svI-- kAra krogii| . draupadI satI thii| satI striyA~ kaThinAiyoM meM bhI kabhI ghabarAtI nahIM hai aura na ve kabhI loma meM Akara apanA zIla hI khaNDita hone detI haiN| draupadI ne kahA-rAjan ! tuma apanA dharma bhUla rahe ho| parastrI ke sanmukha isa prakAra kI bAteM karanA adharma hai / use apanI banAne kI ceSTA karanA pApa hai / tuma isa pApa paMka meM mata phaMso aura dharma ko pahacAno / jo strI apane pati ke sNana para kisI anya puruSakA dhyAna svapna meM bhI apane mana meM lAtI hai, usakA jIvana dhikkAra ke yogya bana jAtA hai| merA dharma zIla kA pAlana karanA hai aura tumhArA dharma mere zala kI rakSA karanA hai / mai apanA dharma nahIM chor3a sakatI / mai cAhatI hU~ ki tuma bhI apanA dharma na chor3o / mujhe apane prANoM se zIla adhika priya hai / mai apanI zIla rakSA ke liye. prANoM kA bhI tyAga kara sakatI huuN| padmottara yaha sunakara nirAza ho gyaa| magara draupadI ko apane vaza meM karane ke lie vividha upAya ajamAne lgaa| use lagA ki. draupadI ke citta ke anukUla upacAra karane se saMbhava hai ki kisI dina merA manoratha saphala ho jAya / isa prakAra vicAra kara padmottara ne draupadI ko eka pRthak sundara mahala meM rakha diyA / dAsiyoM kI samucita vyavasthA karadI aura unheM hidAyata karadI ki draupadI ko kisI prakAra kA kaSTa na ho /
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgama ke anamola ratna draupadI ko vizvAsa thA ki usake pati avazya hI use lene ke liye yahA~ AveMge / kRSNa vAsudeva ke zaktizAlI paMje se padmanAbha baca nahIM sktaa| eka dina draupadI ne padmanAbha ne kahA-rAjan ! mujhe cha mahIne kA samaya socane ke lie do| cha mahine ke bhItara avazya hI kRSNa vAsudeva va mere pati mujhe lene ke liye yahA~ AveMge / agara ve nahIM Aye to maiM Apa jo kaheMge vahI karU~gI / ' padmanAbha draupadI kI yaha vAta mAna gyaa| usane use socane ke liye cha mahIne kA samaya de diyA / draupadI ne socA-merI rUparAzi hI mere sakaTa kA kAraNa hai| isa rUpa rAzi ko tapasyA kI Aga meM jhoMka denA hI ucita hai| yaha socakara usane kaThora tapa Arambha kara diyaa| AyaMbila upavAsa belA telA bhAdi tapa karatI huI vaha svAdhyAya aura dhyAna meM apanA samaya vyatIta karane lgii| draupadI ke acAnaka rAjamahala se gAyava ho jAne se sAre nagara meM khalabalI maca gaI / pANDavoM ne apanI priyatamA draupadI kI khoja karane meM kucha bho kasara na rakkhI / cAroM dizAoM meM guptacara bheje gaye / kaunA-kaunA DhUMr3ha liyA gayA lekina draupadI kA kahIM bhI patA nahIM lgaa| taba nirAza hokara pANDurAja ne kuntIdevI ko draupadI kA patA lagAne ke liye kRSNa vAsudeva ke pAsa bhejA / kRSNa vAsudeva ne bhI draupadI kA patA lagAne ke liye bahuta prayatna kiyA lekina unheM bho dropadI kA patA nahIM milaa| eka dina kRSNa vAsudeva draupadI kA patA lagAne ke liye upAya socane lage / itane meM nArada RSi vahAM A pahu~ce / zrIkRSNa ne unase pUchA-nAradajI ! Apane kahIM daupadI ko dekhA hai ? nArada ne uttara diyA-dhAtakI khaNDa dvIpa meM amarakaMkA nagarI ke rAjA padmottara.
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ "652 Agama ke anamola ratna ke antaHpura meM maine draupadI jaisI strI dekhI hai / yaha sunakara kRSNa - samajha gaye ki yaha karAmAta nArada RSi kI hI hai| ___kRSNa ne kacchulla garada se kahA-RSivara ! yaha bhApakI hI karatUna jAna par3atI hai / nAradajI ha~se aura vahAM se cala diye| kRSNa ne apanA dUta hastinApura mejA aura unake sAtha saMdeza kahalavAyA ki dhAtakokhaNDa dvopa ke pUrvArdha meM amarakaMkA rAjadhAnI meM padmanAma rAjA ke bhavana meM draupadI devI kA patA lagA hai ataeva pAMcoM pANDava senA sahita pUrva dizA ke vaitAlika-(jahA~ samudra kI vela caDhakara gaMgA nadI meM milatI hai vaha sthAna ) lavaNa samudra ke kinAre para pahu~ce aura vahA~ mere Ane kI pratIkSA kreN| idhara kRSNa vAsudeva ne bhI apanI vizAla senA sajAI aura senA ke sAtha lavaNa samudra ke kinAre para pahuMce aura vahA~ pANDavoM ke sAtha sArI sthiti para gambhIratA se vicAra kiyA aura parAmarza karane ke bAda padmottara rAjA para car3hAI karane kA nizcaya kiyA parantu amarakaMkA pahu~cane ke lie mArga meM lavaNa samudra thA / use pAra karanA mAnava sAmarthya se bAhara thA / ataH kRSNa vAsudeva ne telA kara samudra ke adhiSThAtA susthita deva kI ArAdhanA kI / kRSNa kI bhakti se deva prasanna huA aura sAmane Akara bolA-Apa jise yAda kara rahe haiM vahI maiM susthita deva hU~-kahie kyA AjJA hai, maiM ApakI kyA sevA karUM? zrI kRSNa ne kahA-deva ! hama dhAtakI khaNDa jAnA cAhate haiM, 'isalie jAne kA mArga de do|' susthita deva ne kahA-Apa vahA~ jAne kA kaSTa kyoM uThAte haiM yadi ApakA Adeza ho, to maiM svayaM hI draupadI ko lAkara ApakI sevA meM upasthita kara sakatA hU~ aura padmo. ttara ko usakI rAjadhAnI ke sAtha samudra meM pheMka sakatA huuN| ___ kRSNa ne kahA--deva ! maiM svayaM draupadI ko padmanAbha ke phande se chur3AnA cAhatA huuN| ataH tumhArI itanI hI sahAyatA paryApta hai ki tuma hameM lavaNa samudra ko pAra karane ke liye rAstA do /
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 653 zrIkRSNa ke manobala ko dekha kara deva vaDA prasanna huA aura usane dhAtakIkhaNDa jAne ke liye mArga de diyA / zrIkRSNa aura pAMcoM pANDavoM ke ratha devatA kI sahAyatA se lavaNa samudra para clnelge| ve thor3e hI samaya meM dhAtakIkhaMDa dvIpa jA pahu~ce / unakA ratha amarakaMkA ke pradhAna udyAna meM pahu~cA aura vahA~ unhoMne apanA paDAva DAla diyA / usake bAda zrIkRSNa ne dhAtakI khaNDa ke rAjA padmottara ko kahalavAyA ki yadi Apako apanA jIvana priya ho to draupadI ko sAdara sasammAna vApasa karo / yadi Apako apanI zakti para abhimAna hai to apanI senA lekara yuddha ke liye taiyAra ho jAmo / zrIkRSNa ne padmottara rAjA ke lie yaha sandeza apane dAruka nAma ke sArathI ke dvArA patra dekara mejA / sArathI ne zrIkRSNa ke patra ko bhAle kI noka para pirokara rAjA padmottara ko diyA / padmottara rAjA ne krodha meM bhara kara patra par3hane ke bAda sArathI se pUchA ki-"kauna kauna Aye haiM aura sAtha meM senA kitanI hai ? sArathI ne kahAzrI kRSNa akele haiM aura senA ke nAma para pA~ca pANDava hI unake sAtha hai, jo draupadI ke pati haiN| isa bAta ko suna kara padmottara hasA aura volA-"ve mujhe kyA samajhate haiM ? kyA unhe padmottara kI zakti kA patA nahIM hai ? kyA ve nahIM jAnate ki padmottara eka zaktizAlI rAjA hai / usase bhir3anA yAnI Aga se khelanA hai / saMsAra kI anekAneka vijayI senAoM ko me parAjita kara cukA hU~, bhalA ye chaha prANI to kisa kheta kI mUlI haiM ? tuma dUta ho, rAjanIti meM dUta avadhya mAnA gayA hai isaliye mai tumheM chor3a detA huuN| jAo apane svAmI se kaha do ki padmottara rAjA yuddha ke liye taiyAra hai / ' zrIkRSNa kA sArathI vApasa lauTA, aura usane samasta ghaTanA kaha sunaaii| idhara bahuta zIghra hI padmottara rAjA bar3I sAja sajjA ke sAtha apanI vizAla senA ko Tekara yuddha ke liye maidAna / A DaTA /
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ "654 Agama ke anamola ratna zrIkRSNa ne padmottara ko yuddha ke lie sAmane AtA dekhA to unhoMne 'pANDavoM se kahA-padmottara apanI vizAla senA ke sAtha lar3ane ke liye A rahA hai to batAo 'tuma yuddha karoge ? pANDavoM ne kahA ki kSatriya svayaM yuddha karatA hai / vaha yuddha kA tamAzA nahIM dekhatA / zrIkRSNa ne kahA-acchA jAo aura yuddha meM vijayI bana kara aavo| ___ pANDavoM kA padmottara ke sAtha yuddha AraMbha hubhA / padmottara rAjA kI vizAla senA sAgara ke samAna garajatI huI nirantara Age bar3hane lagI, yahA~ taka ki pA~ca pANDava yuddha karate hue pIche haTane lage / inake zarIra zatru ke bANaprahAroM se kSata-vikSata ho gaye / saba ora rakta kI dhArAe~ bahane lgiiN| pANDavoM ke ratha kI patAkA bhI naSTa ho gaI / Akhira pANDava hAra kara kRSNa ke pAsa Aye / / yuddha meM hAre hue pANDavoM ko dekha kara kRSNa ne pUchA-pANDavo ! yuddha ke pUrva Apane kyA saMkalpa kiyaa| pANDavoM ne kahA-"Aja ke isa yuddha meM yA to pANDava hI nahIM yA padmottara hI nahIM" kRSNa ne yaha suna kara pANDavoM se kahA- tumhArI parAjaya kA yahI rahasya hai / agara yuddha ke pUrva yaha saMkalpa karate-"maiM hI rAjA hU~ padmottara nahIM" to tuma avazya vijayI ho kara lauTate / astu, aba mai isI saMkalpa -se lar3atA hU~ ki maiM hI rAjA hU~ padmottara nahIM / tuma merA yuddha dekhanA / isa prakAra kaha kara kRSNa yuddha ke maidAna meM pahu~ca gye| zrIkRSNa ne siMhanAda ke sAtha apanA pAMcajanya zaMkha phUMkA / 'dhanuSa kI TaMkAra kI / zrIkRSNa ke zaMkha aura dhanuSa kI bhayaMkara aura bhISaNa dhvani ko suna kara padmottara rAjA kI sArI senA titara vitara "ho gii| sainika apane rakSaNa ke liye idhara udhara bhAgane lge| apanI senA ko 'idhara udhara bhAgatI huI dekha padmottara bhI bhayabhIta ho gayA aura apane prANa ko bacAne ke liye apanI nagarI meM ghusa gayA / usane -nagara ke darabAje banda karavA diye aura nagara kI rakSA ke liye vizAla senA tainAta kara dI /
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 655 kRSNa ne padmottara kA pIchA kiyA / nagarI ke pAsa pahu~ce to dekhA ki nagarI ke dvAra banda haiM / unhoMne narasiMha kA vikarAla rUpa banAyA aura bhayaMkara garjanA karate hue pairoM ko jamIna para paTakane lge| unake pAda prahAra se sArI nagarI hila uThI / usake koTa kaMgUre aura dvAra pake patte kI taraha jharane lge| bar3e-bar3e mahala dharAzAyI ho gaye / padmottara yaha dRzya dekha kara ghabarA gyaa| usakA kalejA dhakadhaka karane lagA / bhaya se vihvala ho kara vaha draupadI ke pAsa pahuMcA aura pairoM meM par3a kara prANoM kI bhIkha mAgane lgaa| draupadI ne kahA-padmanAbha ! tuma ne merA apaharaNa karavA kara 'eka bhayaMkara aparAdha kiyA hai / tere jaise kAmI aura laMpaTa ko 'yahI sajA milanI cAhiye parantu tU isa samaya merI zaraNa meM AyA hai isaliye terI rakSA karanA merA kartavya hai / khaira, jo huA so huA ava bacane kA eka hI upAya hai| tuma snAna karake gale vastra ko "pahano aura apane anta.pura ke parivAra ko sAtha meM lo| upahAra ke lie vividha rata lo aura mujhe Age karake kRSNa kI sevA meM phuNcii| hAtha jor3a kara apane aparAdha kI kSamA maago| zrIkRSNa dayAlu haiM ve zaraNAgata ko avazya rakSA karate haiN| draupadI ke kthanAnusAra padmottara ne saba kiyA / vaha zrIkRSNa ke pAsa gole vastra pahine rAniyoM ke parivAra ke sAtha pahu~cA aura unake caraNoM meM gira kara gir3agir3Ane lgaa| zrIkRSNa ne padmottara se kahA-padmanAbha ! merI bahana ko yahA~ lAkara tUne mauta ko hI nimaMtraNa diyA hai lekina ava tU merI zaraNa meM AyA hai isalie tujhe abhaya detA hU~ / ava tU nirbhaya ho kara rAjya kara sakatA hai| zrIkRSNa draupadI ko lekara pANDavoM ke pAsa Aye aura draupadI "unheM sauMpa dI / usake bAda ve ratha para baiTha gaye aura susthita deva kI sahAyatA se samudra pAra karane lge|
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratnA usa samaya dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrvArddha bhAga meM campA nAma kI nagarI thii| vahA~ pUrNabhadra nAmaka caitya thA / usa campA nagarI meM kapila nAma ke vAsudeva rAjya karate the| . ___ usa samaya muni suvrata nAma ke arihanta kA campA nagarI meM Agamana huA thA / kapila vAsudeva arihanta bhagavAna kI dezanA sunane ke lie unake pAsa gayA aura vandana kara dharma zravaNa karane lagA / dharmazravaNa karate karate acAnaka pA~cajanya zaMkha kI AvAja kapila vAsudeva ne sunI / zaMkha kI dhvani sunakara kapilavAsudeva socane lage"kyA merA jaisA, anya bhI koI vAsudeva yahA~ paidA huA hai kyoMki pAMcajanya vAsudeva ke sivAya anya koI nahIM phUMka sakatA / " / bhagavAna munisuvrata kapila ke manogata bhAvoM ko samajha gaye aura bole- kapila ! eka hI kSetra meM do vAsudeva, do baladeva, do cakravartI, do tIrthakara eka sAtha utpanna nahIM hote / yaha zaMkha kI jo AvAja. A rahI hai vaha tumhAre hI samAna vaibhava sampanna bharata kSetra ke vAsudeva zrIkRSNa kI hai / ve isa samaya draupadI kA apaharaNa karane vAle amarakaMkA ke rAjA padmanAbha se yuddha kara rahe haiM / unhoMne hI yaha zaMkha phUMkA hai| yaha sunakara kapila vAsudeva bar3he prasanna hue| ve vandana kara ke bhagavAna se bole-bhagavan ! maiM jAU~ aura puruSottama kRSNavAsudeva ko dekhU-unake darzana karU~ / tava munisuvrata bhagavAna ne kapila se kahA-kapila ! aisA huA nahIM, hotA nahIM aura hogA nahIM ki eka tIrthaMkara dUsare tIrthaMkara ko dekhe, eka cakravartI dUsare cakravartI ko dekhe, eka baladeva dUsare baladeva ko dekhe| phira bhI tuma lavaNa samudra ke bIca se Ate hue kRSNa vAsudeva ke zveta evaM pIta dhvaja ke aprabhAga ko dekha skoge|
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgama ke anamola ratna yaha sunakara kapila vAsudeva ne bhagavAna ko vaMdana kiyA aura hAthI para car3hakara ve samudra ke kinAre para aaye| vahAM unhoMne lavaNa samudra ke madhya bhAga se gujarate hue zrIkRSNa vAsudeva kI zveta aura pIta dhvajA kA agrabhAga dekhaa| usa samaya kapila vAsudeva ne pAcajanya zaMkha phUMka kara kRSNa kA abhivAdana kiyaa| uttara meM kRSNa ne bhI pAMcajanya zaMkha phUMka kara usakA javAba diyA / vahA~ se lauTakara kapilavAsudeva amarakaMkA gaye aura vahAM unhoMne amarakaMkA ko dhvasta dekhakara padmanAbha se pUchA-nagarI ko yaha dazA kisane kii| padmanAbha ne kahA-svAmin ! kRSNa vAsudeva ne yahA~ Akara nagarI ko dhvasta kiyA hai| kRSNa ne Apako parAjita kiyA hai| yaha sunakara kapila padmanAbha para atyanta Rddha huA usane kahA-are nIca / tUne zrIkRSNa jaise zaktizAlI vyakti kA vipriya kiyA hai| tU isa rAjya ke yogya nahIM hai| itanA kahakara kapila vAsudeva ne padmanAbha ko rAjya se nikAla diyA aura usake sthAna para usake putra ko rAjya gaddI para sthApita kiyA aura ve vApasa cale aaye| idhara kRSNavAsudeva lavaNa samudra ke madhya bhAga se jAte hue gaMgA nadI ke pAsa Aye aura pANDavoM se bole-pANDavo! Apa loga gaMgA ko pAra karo taba taka maiM lavaNa samudra ke adhipati susthitadeva se milakara AtA huuN| - pANDavoM ne eka naukA ke sahAre gaMgA pAra kii| nadI ke tIra para Akara ve kahane lage-zrIkRSNa apanI bhujA se gaMgA pAra karane kA sAmarthya rakhate haiM yA nahIM yaha dekhanA cAhiye / pANDavoM ne yaha soca nAva ko eka tarapha chipA diyA aura ve kRSNa ke Ane kI rAha dekhane lge| 42
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna susthitadeva se milakara kRSNa gaMgA mahAnadI ke kinAre Aye to vahA~ unheM naukA dikhAI nahIM dii| unhoMne naukA kI bahuta khoja kI kintu unheM naukA nahIM milii| taba unhoMne apanI eka bhujA se ghor3e sahita sArathI ko aura ratha ko grahaNa kiyA aura dUsarI bhujA seM bAsaTha yojana vAlI vistRta gaMgA mahA nadI ko ve pAra karane lge| tairate tairate kRSNa thaka gye| ve socane lage-pANDava vAstava meM balavAna haiM unhoMne apanI bhujA se itanI bar3I gaMgA ko pAra kiyA hai| kRSNa kI thakAvaTa dekhakara gaMgA mahAdevI ne jala kA sthala kara diyaa| kucha samaya vizrAma kara kRSNa pANDavoM se A mile| kRSNa ne kahA-pANDavo ! tumaloga mahA balavAna hoM, kyoMki tumane sAr3he bAsaTha yojana vistAra vAlI gaMgA mahAnadI ko apanI bhujA se tairakara pAra kI hai| tumalogoM ne cAhakara padmanAbha ko parAjita nahIM kiyaa| isa para pANDava kahane lage-svAmin ! yaha bAta nahIM kintu Apake bala kI parIkSA ke liye hI hamane nAva ko chipA diyA thaa| ___' kRSNa yaha sunakara atyanta kruddha hue aura bole-oha ! jaba maine do lAkha yojana vistIrNa lavaNa samudra ko pAra karake padmanAbha ko harAyA aura amarakaMkA ko dhvasta kiyA aura apane hAthoM se draupadI ko lAkara tumheM sauMpA taba bhI tumheM mere sAmarthya kA patA nahIM lagA aura aba tuma merA sAmarthya jAnanA cAhate ho| tumaloga bar3e duSTa ho / yaha kaha kara unhoMne lauhadaNDa se pANDavoM ke ratha ko vahIM para cUra cUra kara diyA aura unheM deza nirvAsana kI AjJA de dI / jahA~ pANDavoM kA ratha cUracUra kara diyA thA vahA~ eka vizAla koTa banAyA gayA aura usameM rathamardana nAmaka tIrtha kI sthApanA kii| vahA~ se kRSNa vAsudeva apanI chAvaNI Aye aura senA ko sAtha meM le dvAravatI lauTa aaye|
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna - kRSNa se nirvAsita pAMcoM pANDava draupadI ke sAtha hastinApura aaye| vahA~ inhoMne apane mAtA pitA se kRSNa ke dvArA nirvAsita karane kI bAta khii| taba pANDurAja ne kuntIdevI se kahA-tuma zrIkRSNa ke pAsa jAo aura unheM yaha kaho ki Apane pAca pANDavoM ko deza nirvAsana kI AjJA to dI hai, kintu ApakA samasta dakSiNArdha bharata meM rAjya hai, ataeva pANDava kahA~ jAkara rheN| ___ pati kA bhAdeza pAkara kuntI devI dvArikA pahu~cI / kRSNa ne apanI bumA' kA svAgata kiyA aura Ane kA kAraNa pUchA / kuntIdevI ne kahAM-putra ! tumane pAMcoM pAMDavoM ko deza nikAle kA Adeza diyA hai aura tuma dakSiNArdhaM bharata ke svAmI ho, to batalAo ve kisa dizA -yA vidizA meM jAkara rheN| kRSNa ne kahA-pitRbhaginI ! uttama puruSa apUti vacana hote haiM ve kahakara badalate nahIM hai isaliye merI nirvAsana kI AjJA vApasa nahIM lI jA sakatI hai| ataH pAMca pADava dakSiNa dizA ke samudra ke kinAre para jAkara vahA~ pANDamathurA nAma ko naI nagarI vasAveM aura mere adRSTa sevaka hokara rhe| kRSNa kA bhAdeza pAkara kuntIdevI hastinApura lauTa AI aura usane apane pati pANDurAja ko kRSNa kA Adeza sunA diyA / kRSNa ke Adeza para pAMcoM pANDava dakSiNa dizA ke samudrataTa para gaye aura vahAM unhoMne pANDumathurA nAma kI vizAla nagarI basAI / ve vahA~ sukha pUrvaka rahane lge| kAlAntara meM draupadI garbhavatI huI / usane eka sundara putra ko janma diyA / usakA nAma pANDusena rakhA gayA / ' eka vAra dharmaghoSa nAma ke bhAcArya apane ziSya parivAra ke sAtha pANDumathurA padhAre / unheM vandanA karane ke lie pariSad nikalI !
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 Agama ke anamola ratna pANDava bhI |nkle / sthavira kA upadeza sunakara pANDavoM ko vairAgya utpanna ho gayA / unhoMne apane putra pANDusena ko rAjagaddI para ,abhi-- Sikta kara sthaviramuni ke pAsa dIkSA le lI / draupadI ne bhI sutratA nAmakI AryA ke pAsa pravrajyA grahaNa kI aura sAmAyikAdi gyAraha agasUtroM kA adhyayana kiyaa| anta meM eka mAsa' kA saMthArA karake usakI mRtyu huI aura vaha brahmadeva loka meM dasa sAgaropama kI Ayu vAlI devI banI / draupadI brahmadevaloka kI bhAyu pUrI kara mahAvideha kSetra meM janma legI / vahA~ sthaviroM se pravrajyA grahaNa kara sampUrNa karma kA kSayA kara mokSa prApta kregii| / idhara pANDavoM ne dIkSA lekara bhagavAna ariSTanemi ke darzana karane kI bhAvanA se saurASTra kI ora vihAra kara diyA / ve ugravihAra kara hastikalpa nagara padhAre aura sahasrAmra udyAna meM Thahare / una dinoM pAcoM muniyoM kA mAsakhamaNa tapa cala rahA thA / yudhiSThira ke sivA cAroM muni mAsakhamaNa pAraNe ke liye divasa ke tRtIya prahara meM nagara kI ora nikale / AhArArtha ghUmate hue unhoMne sunA ki "bhagavAna ariSTanemi giranAra parvata ke zikhara para eka mAsa kA nirjala upavAsa karake pAMcasau sAdhuoM ke sAtha nirvANa ko prApta ho gaye haiM / " isa samAcAra se cAroM muniyoM ko atyanta duHkha huaa| unake mana kI *mavilASA bhana meM hI raha gaI / ve cAroM muni udyAna meM padhAre aura unhoMne bhagavAna ke nirvANa kI khabara yudhiSThira muni se kahI / bhagavAna ke nirvANa ke samAcAra sunakara yudhiSThira ne kahA "muniyoM ! hamAre liye yahI zreyaskara hai ki bhagavAna ke nirvANa kA samAcAra sunane se pahale prahaNa kiye hue AhAra pAnI ko paraTha kara ( tyAgakara) zaguMjaya parvata para ArUr3ha ho vahA~ saMthArA karake mRtyu kI AkAMkSA na karate hue rheN|" saba muniyoM ne isa vicAra ko pasanda kiyA /
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna ve AhAra ko paraTha kara zatrujaya parvata para cddh'e| vahAM unhoMne do mAsa kA saMthArA liyA / anta meM zuddha bhAvoM se saMyama kI sAdhanA karate hue ve kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kara mokSa meM gye| upanaya atyanta kleza sahana karake kitanA hI kaThina tapa kyoM na diyA 'ho, agara use nidAna ke doSa se dUSita banA liyA jAya to vaha mokSa kA kAraNa nahIM hotA / jaise sukumAlikA ke bhava meM dropadI ke jIvane kiyaa| isake atirikta bhaktibhAva se rahita hokara supAtra ko bhI yadi amanohara ayogya dAna diyA Aya to vaha bhI anartha kA hetu hotA hai / isa viSaya meM nAgazrI kA dAna jvalaMta udAharaNa hai| - mahAsatI candanavAlA caMgapurI nAma kI eka vizAla nagarI thI / vaha aga deza kI rAjadhAnI thI aura vaha dhana dhAnya se samRddha tho / vahA~ dadhivAhana nAmake nyAyapriya rAjA rAjya karate the / unakI rAnI kA nAma dhAriNI thA / rAjA tathA rAnI donoM dharmaparAyaNa the| dono meM paraspara prema thA / kucha samaya ke bAda mahArAnI dhAriNI ne eka rUpavato kanyA ko janma diyA / usakA nAma vasumatI raksA / vasumatI vAstava meM vasumatI hI thI / usakA bholA bhAlA ceharA bar3A hI suhAvanA lagatA thA / pratyeka dekhane vAle ko vaha apanI ora AkarSita kara letaathaa| rAjA kI lAr3alI kanyA ke liye kisI bAta kI kamI nahIM thii| usake sukha kI sabhI sAmagriyAM upalabdha thIM / vaha sukhapUrvaka bar3hane lgii| usane nava yauvana meM praveza kiyA / ___kozAmbI ke rAjA zatAnIka ne caMpA ke rAjA dadhivAhana para acAnaka car3hAI karadI aura eka rAta meM caMpA pahu~cakara nagarI ko
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 662 Agama ke anamola ratna N cAroM ora se ghera liyaa| dadhivAhana kI rAnI padmAvatI aura zatAnIka kI rAnI mRgAvatI donoM sagI bahane thI isaliye ye donoM Apasa meM sADhU the / sambandhI hone para bhI kozAmbI kA rAjA zatAnIkA dadhivAhana kI samRddhi para jalatA thaa| dadhivAhana kI samRddhi ko miTTI meM milAne ke liye hI usane yaha acAnaka hamalA bola diyA / dadhivAhana isa apratyAzita AkramaNa se ghabarA gyaa| usane apanI senA ko ekatra kara zatAnIka kA jabaradasta sAmanA kiyA kintu zatAnIka kI vizAla senA ke sAmane vaha Tika nahIM sakA / dadhivAhana bhAga gayA / dadhivAhana kI senA parAsta hokara idhara-udhara bhAgane lgii| dadhivAhana kI senA ne capA kA dvAra tor3a diyaa| vaha nagarI meM ghusa gaI aura nagarI ko svacchaMdatA pUrvaka lUTane lgii| sAre nagara meM hAhAkara maca gayA / sainikoM kA virodha karanA sAkSAt mRtyu thii|' pAzaviktA kA nagna tANDava hone lagA / zatAnIka ne bhI apane sainikoM ko tIna dina taka lUTa macAne kI chuTTI de do / sainikoM ko svacchaMdatA pUrvaka lUTate dekha zatAnIka khUba prasanna ho rahA thA / usa samaya eka sAravAna (u~Ta savAra) ne dadhivAhana ke mahala meM praveza kiyA aura usane rAnI dhAriNI ko tathA usakI kanyA vasumatI ko pakar3a liyA / unhe jabaradastI se U~Ta para DAla liyA aura vaha kozAmbI kI ora ravAnA ho gyaa| rAste meM usane socA ki dhAriNI ko maiM apanI strI banA lUMgA aura vasumatI ko beca dUMgA / dhAriNI sAravAna ke manogata bhAvoM ko tAr3a gaI aura usane apanI jIbha pakar3a kara bAhara khIcalI / usake mu~ha se khUna kI dhArA bahane lagI / prANa pakherU ur3a gaye / nirjIva zarIra pRthvI para gira par3A / apane balidAnA dvArA dhAriNI ne vasumato tathA samasta mahilA jagat ke sAmane to mahAn Adarza rakhA hI, sAtha hI meM sArathI ke jIvana ko bhI sahasA palaTa diyA /
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dhAriNI ke prANatyAga ko dekhakara rathI bhauMcakA-sA raha gayA / vaha kartavya mUDha hogayA / use apane duSkRtya kA pazcAtApa hone lgaa| idhara vasumatI bhI apanI zIla kI rakSA ke liye mAtA kA anusaraNa karane ke liye udyata huI / vasumatI ko AtmahatyA ke liye udyata hotA dekha, sAravAna ghabarA gyaa| vaha daur3A hubhA vasumatI ke pAsa AyA aura kahane lagA-beTI ! isa pApI ko kSamA karo / maine jo pApa kiyA hai vaha hI itanA bhayaMkara hai ki janma janmAntaroM meM bhI chuTakArA pAnA muzkila hai| apane prANa tyAga kara mere usa pApa ko adhika mata bddh'aao| terI mAtA mahAsatI thI, usake validAna ne merI A~khe khola dI haiM / mujha para tuma vizvAsa karo / mai Aja se tujhe apanI putrI maangaa| mujhe kSamA kro| mai bhaviSya meM aisA duSkRtya kabhI nahIM kruuNgaa| yaha kaha kara vaha vasumatI ke pairoM meM gira. paDA aura apane pApoM kA pazcAtApa karane lgaa| vasumatI ko U~Ta savAra ke isa vyavahAra se vizvAsa ho gayA ki aba sAravAna kA hRdaya palaTa gayA hai| vaha sAravAna ke sAtha hogaI / sAravAna vasumatI ko lekara ghara AyA / ghara Akara usane apanI strI ko kahA-vasumatI hamArI beTI hai use putrIvat pAlanA / vasumatI sAravAna ke ghara rahane lagI aura tanamana se unakI sevA karane lgii| kucha kAla ke bAda sAravAna kI strI vasumatI ke rUpa sauMdarya aura namra vyavahAra para jalane lgii| usane socA-kahIM yaha merI sauta na bana jAya / aba vaha vasumatI ko ghara se bAhara nikAlane kA avasara khojane lgii| - vasumatI ko dinarAta ghara kA kAma karate dekha eka dina sAravAna ne use kahA-beTI! tuma rAjamahala meM palI ho / tumhArA zarIra isa yogya nahIM hai ki ghara ke kAmoM meM isa taraha pisA kro| tumheM apane svAsthya aura khAna-pAna kA bhI pUrA dhyAna rakhanA cAhiye /
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna sAravAna kI isa bAta ko usakI strI ne suna liyA / use vizvAsa ho gayA ki mere paMti isa para Asakta hogaye haiM / vaha krodha se lAla A~khe kara apane pati ke pAsa AI aura bolI - "thA to vasumatI isa ghara meM rahegI yA maiM rahU~gI / " jaba taka Apa ise becakara paisA nahIM lAyeMge taba taka maiM anna jala grahaNa nahIM karUMgI / 664 sAravAna ne apanI patnI ko bahuta samajhAyA kintu vaha na mAnI / anta meM majabUra hokara sAravAna ne vasumatI ko bAjAra meM eka vezyA ke hAthoM beca diyA / vezyA sAravAna ko vasumatI kI kImata dekara use jabaradastI uThAkara le calI / vasumatI ko cillAte dekha bandaroM ne 'vaizyA para AkramaNa kara diyA / vezyA ghabarA kara vahA~ se bhAga gaI / bandaroM ke cale jAne para phira vezyA usake pAsa AI / usane socA - vasumatI mahAsatI hai| ise apane ghara meM nahIM rakhA jA sakatA / usane apanI kImata vasUla karane ke liye use phira bAjAra meM lAkara khar3A kara diyA | " kozAMbI meM dhanAvaha nAma kA dhArmika seTha rahatA thA / usakI strI kA nAma mUlA thA / seTha ne vezyA ko muhamAMgA dAma dekara vasumatI ko kharIda liyA aura use ghara le bhAyA / apanI patnI mUga ko use sauMpate hue kahA ki dekho, ise apanI putrI kI taraha pAlanA / vasumatI seTha ke ghara rahane lagI / usane apane zIla-svabhAva se zIghra hI ghara ke saba logoM ko vaza meM kara liyA isaliye use saba zIlacandanA athavA caMdanA ke nAma se pukArane lage / mUlA candanA se IrSyA karane lagI / use sandeha thA ki kahIM -usakA pati use apanI gRhasvAminI na banA le / seTha candanA ke kAryoM kI prazaMsA karate the kintu mUlA usakA viparIta ho artha lagAtI thI / eka dina seTha madhyAhna ke samaya ghara AyA / candanA ne dekhA ki seThajI ke paira dhulAne ke liye ghara meM koI nahIM hai, bhataeva vaha
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamake anamolama ratna svayaM pAnI lekara unake paira dhone calI / sayogavaza usa samaya candanA ke keza khule hue the| ve kIcar3a meM girakara kahI kharAva na hojAyeM, ataeva dhanAvaha ne unheM apane hAtha se uThAkara bAMdha diyaa| seThAnI khir3akI meM baiThI baiThI yaha saba dekha rahI thI / hRdaya malIna hone ke kAraNa pratyeka bAta use ulaTI hI mAlUma paDatI tho / seTha ko candanA ke vAloM ko vAdhate dekha kara vaha jala bhuna kara raha gaI / usane socA"yadi isake sAtha mere pati kA prema ho gayA to mujhe koI nahIM pUchegA ataeva vyAdhi ke bar3hane se pahale hI usakA ilAja karanA cAhiye / aba vaha candanA ko ghara se bAhara nikAla dene ke liye upAya socane lagI / eka vAra seTha kisI kAryavaza do tIna dina ke liye bAhara cale gaye / candanabAlA ko nikAla dene ke liye mUlA ne isa avasara ko ThIka samajhA / usane ghara ke naukaroM ko kisI kAma ke bahAne bAhara meja diyA / ghara kA daravAjA vanda karake vaha candanA ke pAsa AI aura bolI-duSTe ! terI sUrata to bholI hai kintu mana meM pApa bharA . hai| tU ne mere pati ko vaza meM kara liyA hai| tU merI sauta banane kA svapna dekha rahI hai / mere jIte jI terA svapna kabhI saphala nahIM hone duuNgii| yaha kaha kara usane candanA ko khUba pITA / nAI ko bulAkara usake sundara kegoM ko kaTavA diyA / ustare se usakA sira muMDa. vAkara use zRGkhalA se vAndha diyA aura koTharI meM DAla kara -tAlA lagA diyA / cAbI lekara vaha pIhara calI gii| koTharI meM par3e paDe candanavAlA ko tIna dina hogyaa| usa samaya usake liye kevala bhagavAna ke nAma kA hI sahArA thaa| vaha bhUkhI pyAsI bhagavAna ke nAmasmaraNa meM lIna ho gii| cauthe dina dopahara ke samaya dhanAvaha seTha bAhara se lauTe / dekhA ghara kA tAlA banda hai| seThAnI yA naukara cAkara kisI kA patA nahIM hai| par3osiyoM se pUchane para patA calA ki seThAnI pIhara calI gaI
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna hai| usane naukara ko bulAkara mUlA ke pAsa se cAbI maMgavAI / seTha ne ghara kholA / dekhA, candanA kA kahIM patA nahIM hai / naukaroM se candanA ke bAre meM pUchatAcha kii| naukaroM ne seThAnI ke Dara se kucha bhI nahIM batAyA / saba naukaroM ko cupa dekha kara seThajI kA dhairya TUTa gayA / usane usa dina jo naukaroM ko pha~TakAra batAyI, to himmata karake eka dAsI ne sArI bAta saca saca batA dI, aura kahA-candanA sAmane kI koTharI meM baMda hai / seTha ne dvAra kholA to bhUkha pyAsa se pIr3ita mlAna-mukha candanA ko dekhaa| vaha samajha gayA yaha saba mUlA kI hI karatUna hai / usakI A~khoM meM A~sU A gaye / candanA ko bhojana dene ke liye zreSThI svayaM rasoI ghara meM gayA, lekina usa samaya eka sUpa meM ubAlA huA kulmASa (ur3ada) hI avaziSTa par3A thaa| use candanA ko dekara, vaha candanA kI ber3I kATane ke liye luhAra vulAne calA gyaa| candanA ur3ada ke bAkuloM ko lekara khar3I-khar3I vicAroM meM lIna thI, aura apane atIta ke bAre meM vicAra kara rahI thii| isI samaya usake mana meM vicAra uThA ki merA tIna dina kA upavAsa ho cukA hai, yadi koI atithi dikhalAyI par3e to use dAna dekara phira pAraNA karU~ / isa vicAra se vaha dvAra ke pAsa AI aura eka paira dvAra ke bhItara aura eka paira dvAra ke bAhara rakha kara dvAra para baiTha gaI / una dinoM zramaNa bhagavAna mahAvIra chadmasya avasthA meM the| kaivalya prApti ke liye kaThora sAdhanA kara rahe the / lambI tathA ugratapasyAbhoM dvArA apane zarIra ko sukhA DAlA thaa| usa samaya bhagavAna kA nimna teraha bola vAlA abhigraha cala rahA thA rAjakanyA ho, avivAhitA ho, sadAcAriNI ho niraparAdha hone para bhI jisake pAvoM meM ber3iyA~ tathA hAthoM meM hathakar3iyoM par3I huI hoM, sira muNDA ho, zarIra para kAcha lagI huI ho, tIna dina kA upavAsa
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 667. kie ho, pAraNe ke liye ur3ada ke bAkule sUpa meM liye ho, na ghara meM ho, na vAhara ho, eka paira dehalI ke bhItara tathA dUsarA bAhara ho,. dAna dene kI bhAvanA se atithi kI pratIkSA kara rahI ho, prasanna mukha ho aura A~khoM meM bhAsU bhI hoM ina teraha bAtoM ke milane para hI mai AhAra grahaNa karU~gA / aisI bhISaNa pratijJA grahaNa kara bhagavAna vicarane lage / isa taraha bhagavAna ko apane abhigraha kI pUrti ke nimitta phirate hue pA~ca mAsa paccIsa dina ho gaye / usa dina bhI bhagavAna hAra kI gaveSaNA ke liye nikale / bhagavAna ko AhAra ke liye AtA dekha caMdanA atyanta prasanna huii| bhagavAna java samIpa Aye to candanA ne uDada baharAne ke liye sUpa Age bar3hAyA kintu abhI bhI apane abhigraha meM kmI dekha kara bhagavAna lauTa rahe the ki nirAzA se candanA ke A~khoM meM AMsU Agaye / vaha apane bhAgya ko kosane lagI-aise mahAn atithi Akara bhI mere durbhAgya se vApisa lauTa rahe haiN| bhagavAna ne acAnaka pIche dekhA to candamA nirAzA se ro rahI thI / usakI A~khoM se avirAma bhAsU Tapaka rahe the / terahavIM vAta pUrI hogaI / bhagavAna vApasa lauTe aura AhAra ke liye apanA hAtha Age bar3hA diyA / candanA ne bhagavAna ke hAthoM meM har3ada ke bAkule : rakha diye / bhagavAna ne uhada ke vAkuloM se pAraNA kiyA / ___ bhagavAna kA pAraNA hote ho AkAza devadundumiyoM kI madhura dhvani se gUMja uThA / devatAgaNa jayanAda karane lage / AkAza se phUla, vastra aura sonayoM kI vRSTi hone lgii| candanA kI hathakar3iyA~ Abhu-- SoM meM badala gaI / sArA zarIra divya vastroM se muzAbhita ho gayA aura sira para komala, sundara aura lambe bAla camakane lge| bhagavAna mahAvIra ke pAraNe kI bAta sAre nagara meM vijalI kI taraha phaila gaI / prasannatA se sArA nagara mahAsatI candanA ko dekhane ke liye umar3a par3A / mUlA, sAravAna, vaizyA ye sabhI candanA ke pAsa Aye aura apane-apane aparAdha kI kSamA mAMgane lge| vizAlahRdayA candanA ne sabhI
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ "668 Agasa ke anamola ratna ko apane gale lagAyA aura unheM kSamA kara diyA / jaba dhanAvaha luhArako lekara vApasa lauTA to use bhI candanA kI mahAnatA kA patA lagA / candanA jaisI mahAsatI ko pAkara vaha bhI apane jIvana ko dhanya dhanya mAnane lagA / rAjA zatAnIka bhI bhagavAna ke pAraNe kI khabara sunakara apane antaHpura ke sAtha vahA~ AyA / dadhivAhana ke kaMcukI ne vasumatI ko paha* "cAna liyA, aura usane rAjA se kahA--mahArAja ! yaha dadhivAhana kI "putrI rAjakumArI vasumatI hai / rAnI mRgAvatI ko jaba yaha mAlUma huA ki vaha usako vahana kI putrI hai to use vaDI prasannatA huI, aura usane candanA ko gale lagA liyA / mahArAja zatAnIka bar3e Agraha se candanA ko apane mahala le 'AyA / candanabAlA apanI mausI ke ghara rahane lagI aura dIkSA kI zubha ghar3I kI pratIkSA karane lgii| kucha dinoM ke bAda vaha avasara upasthita ho gayA jisake lie 'candanavAlA pratIkSA kara rahI thii| zramaNa bhagavAna mahAvIra ko kevala jJAna utpanna ho gayA / candanabAlA ko jaba yaha samAcAra milA to "use atyanta prasantA huI / mahArAja zatAnIka evaM mRgAvatI kI AjA prApta kara vaha pravrajyA ke liye calI / bhagavAna ke pAsa Akara usane dIkSA grahaNa kara lI / bhagavAna ke samavazaraNa meM striyoM meM sarva prathama dIkSA lenevAlI -candanabAlA thii| usI se sAdhdI tIrtha kA prArambha huA thaa| candanA sAdhvI saMgha kI netrI bnii| dhIre-dhIre candanabAlA ke netRtva meM aneka striyoM ne dIkSA grahaNa kI / aba mahAsatI candanA apane vizAla sAdhvI samudAya kA netRtva karatI huI vicarane lgii| eka bAra kozAmbI nagarI meM bhagavAna mahAvIra padhAre / candanavAlA bhI apane sAdhvI parivAra ke sAtha vahAM AI / nagarI ke bAhara
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna samavazaraNa kI racanA huI / eka dina mRgAvatI satI apanI gurubhAnI candanA satI kI AjJA lekara bhagavAna ke darzanArtha gaI / saMdhyA kA samaya thA / sUrya candra bho usa samaya apane mUla vimAna se darzanArtha Aye the / ataH prakAza ke kAraNa samaya kA patA nahIM lagA sUrya candra kI upasthiti ke kAraNa rAtri bhI divasa kI taraha lagatI thii| sUrya candra ke cale jAne para sahasA rAtri dikhAI dene lgii| sarvatra andherA chA gayA / mahAsatI mRgAvatI usI samaya vApasa lauTI / vahA~ Aphara usane candanabAlA ko vandanA kI / pravartinI hone ke kAraNa use upAlaMbha dete hue candanavAlA ne vahA-sAdhviyoM ko sUryAsta ke bAda upAzraya ke bAhara na rahanA cAhiye / mRgAvatI apane aparAdha kA pazcAtApa karane lgii| yathAsamaya candanavAlA Adi saba sAdhviyAM apane-apane sthAna para so gaI lekina mRgAvatI baiThI-vaThI pazcAtApa karatI rahI / pazcAttApa ke kAraNa usake karmamala dhula gaye / vaha zukladhyAna kI paramocca sthiti meM. pahu~ca gaI / jisake kAraNa ghanaghAtI karma naSTa ho gaye / use kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho gyaa| vaha apane jJAna dvArA lokAloka ko hastAmalaka kI taraha dekhane lagI / usI samaya eka kAlA nAga mahAsatI candanA ke hAtha kI tarapha bar3hA A rahA thA / yaha dekhakara mRgAvatI ne candanavAlA ke hAtha ko uThA liyaa| hAtha ke chue jAne se candanavAlA ko nIMda TUTa gii| pUchane para mRgAvatI ne sAMpa kI bAta kaha dI aura nidrA bhaMga karane ke lie kSamA mAgI / candanavAlA ne pUchA--andhere meM Apane sApa kaise dekha liyA? mRgAvatI ne kahA--ApakI kRpA se kaivalya kI prApti ho gaI hai| yaha sunate hI candanabAlA mRgAvatI ke caraNoM meM par3I aura kevalI AzAtanA ke lie kSamA mAMgane lagI / use bhI pazcAtApa hone lgaa| pazcAtApa karatekarate candanA ke ghanaghAtI dharma naSTa ho gaye aura use bhI kevalajJAna utpanna ho gayA / aba kevalajJAnI mahAsatI candanA 36000
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ -670 Agama ke anamola ratna -sAdhviyoM para netRtva karane lgii| AyuSya pUrAkara mahAsatI candanA na nirvANa prApta kiyA / nandA Adi zreNika kI teraha rAniyA~ rAjagRha nAma kA nagara thA / usake bAhara guNazIla nAma kA -udyAna thaa| vahA~ zreNika rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma nandA thA / eka bAra bhagavAna mahAvIra svAmI rAjagRha ke bAhara guNazIla udyAna meM padhAre / pariSad unake darzana ke liye nikalI / bhagavAna kA Agamana suna kara mahArAnI nandA atyanta prasanna huI / usane sevakoM ko bulA kara tatkAla dhArmika ratha taiyAra karane kA Adeza diyaa| sevaka rAnI kI AjJAnusAra dhArmika ratha ko sajA kara le Aye / mahArAnI nandA apane vizAla dAsadAsiyoM ke parivAra ke sAtha ratha para ArUr3ha huI aura bhagavAna ke darzana karane ke liye udyAna meM phuNcii| .bhagavAna ne vizAla pariSad ke bIca mahArAnI nandA ko dharmopadeza diyA / bhagavAna kA pravacana suna kara nandA rAnI ko vairAgya utpanna ho gayA / mahArAjA zreNika kI AjJA prApta kara bar3e utsava pUrvaka naMdA rAnI ne dIkSA aMgIkAra kI / gyAraha aMgasUtroM kA adhyayana kara va bIsa varSa taka cAritra kA pAlana kara antima samaya meM kevalajJAna prApta kiyA aura siddha buddha mukta huI / / nandA rAnI kI taraha zreNika kI bAraha rAniyoM ne bhI dIkSA lI aura kevalajJAna prApta kara mokSa meM giiN| unake nAma ye haiM nandavatI, nandottarA, nandazreNikA, marutA, sumarutA, mahAmarutA, marudevA, bhadrA, subhadrA, sujAtA, sumanAtikA, aura bhUtadattA / ina rAniyoM ne zreNika rAjA kI upasthiti meM dIkSA lI thI / zreNika kI kAlI dasa rAniyA~ ___jaba zreNika kI mRtyu ho gaI taba pitA viyoga se duHkhI koNika -ne aMgadeza kI nagarI campA ko apanI rAjadhAnI banAyA / koNika ke
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANN Agama ke anamola ratna 671 choTe bhAI hala aura vihalla kumAra ke hAthI ko lekara koNika aura mahArAjA ceTaka ke bIca jaba bhayaMkara yuddha hubhA thaa| usa samaya bhagavAna mahAvIra campA meM virAjamAna the / yuddha meM apane putroM kA maraNa suna kara ina mahArAniyoM ne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kI thii| ye rAniyA~ zreNikarAjA kI mRtyu ke bAda campA meM dIkSita bano thI / ina rAniyoM kA paricaya isa prakAra hai kAlI rAnI campA nAma kI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra nAma kA udyAna thaa| vahA~ koNika nAma kA rAjA rAjya karatA thA / zreNika rAjA kI rAnI *eva koNika rAjA kI laghu mAtA 'kAlI' devI thI / usa kAlI rAnI ne nandA rAnI ke samAna zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa dIkSA grahaNa kI aura sAmAyika Adi gyAraha agasUtroM kA adhyayana kiyaa| vaha upavAsa belA Adi bahuta sI tapasyA karame lgii| eka dina kAlI AryA mahAsatI candanavAlA ke pAsa AI aura hAtha joDa kara vinaya pUrvaka bolI-he Arthe ! ApakI AjJA le kara mai ratnAvalI tapa karanA cAhatI huuN| taba candanavAlA AryA ne uttara diyA-he devAnupriye ! jaisI tumhArI icchA / candanavAlA kI AjJA prApta kara kAlI AryA ne ratnAvalo tapa prArabha kara diyA / pahale usane upavAsa kiyA aura pAraNA kiyaa| pAraNA meM vigaya kA tyAga karanA jarUrI nahIM hai / pAraNA karake velA kiyA, phira pAraNA karake telA kiyA / phira ATha tele kiye phira upavAsa kiyaa| phira belA kiyA aura telA kiyA / isa prakAra antara rahita colA kiyA, pAMca kiye, chaha kiye, sAta, ATha, nau, dasa, gyAraha, bAraha, teraha, caudaha, pandraha, aura solaha kiye / phira cautIsa bele kiye / phira pAraNA karake solaha dina kI tapasyA kI / pAraNA karake phira pandraha dina kI tapasyA kii| isa prakAra pAraNA karatI huI kramazaH caudaha, teraha, bAraha, gyAraha, dasa, nau, mATha, sAta, cha, pAMca, cAra,
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 Agama ke anamola ratna tIna, do, aura eka, upavAsa kriyA / pAraNA karake phira ATha bele. kiye / pAraNA karake telA kiyA pAraNA karake belA kiyA phira pAraNA karake upavAsa kiyA phira pAraNA kiyA / isa prakAra kAlI, bhAryA ne ratnAvalI tapa kI eka paripATI kI ArAdhanA kii| ratnAvalI kI yaha eka paripATI eka varSa tIna mahinA bAIsa dina meM pUrNa hotI hai / isa paripATI meM tIna sau caurAsI dina tapasyA ke evaM aThAsI dina pAraNA ke hote haiM / isa prakAra kula cArasau vahattara dina hote haiN| tadantara kAlI AryA ne ratnAvalI kI dUsarI paripATI prAraMbha kara dI-prathama upavAsa kiyA, pAraNe meM sava vigaya kA tyAga kiyA / isa prakAra upavAsa kA pAraNA kara belA kiyA phira pAraNA kiyA / phira telA kara pAraNA kiyA aura ATha vele kiye / pAraNA karake upavAsa kiyA phira belA telA colA pacolA aura chaTha karate hue solaha upayAsa kiye / phira cauMtIsa bele kiye / pAraNA karake solaha kiye| phira pandraha, caudaha, teraha, vAraha isa prakAra eka eka upavAsa 'ghaTAte hue kramazaH eka upavAsa kiyA / phira ATha bele kiye / phira telA, belA aura upavAsa kiyA / jisa taraha pahalI paripATI kI, isI taraha dUsarI paripATI bhI kI parantu isameM pAMcoM vikRtiyoM kA tyAgapUrvaka. pAraNA kiyA / isI prakAra tIsarI paripATI bhI kI / tIsarI paripATImeM pAraNe ke dina vigaya kA lepa mAtra bho chor3a diyaa| isI prakAra cauthI paripATI bhI kI parantu isake pAraNe meM Ayambila kiyaa| isa prakAra kAlI AryA ne ratnAvalI tapa kI cAroM paripATI ko pAMca varSa do mAsa aura aThThAIsa dina meM pUrNa karake candanavAlA AryA ke pAsa upasthita huI apanI mAtmA ko bhAvita karane lgii| isa prakAra kI kaThora tapasyA se kAlI AryA kI deha atyanta' kSINa ho gaI / usake zarIra kA raka aura mAMsa sUkha gayA / mAtra haDDiyoM kA DhA~cA raha gayA / uThate uThate calate phirate unake zarIra kI haDDiyoM se kar3a kaha kI AvAja hone lgii| zarIra ke sUkha jAne para
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Agama ke anamola ratna bhI bhasma se AcchAdita agni ke samAna usakA zarIra tejasvI lagatA thA / eka dina kAlI AryA ke mana meM pichalI rAtri meM isa prakAra kA vicAra hubhA ki tapasyA ke kAraNa merA deha atyanta kSINa ho gayA hai ataH jaba taka mere zarIra meM utthAna, karma, bala, vIrya, puruSAkAra parAkrama bhAdi kI vidyamAnatA hai taba taka mujhe anazana kara ke saMlekhanA pUrvaka mRtyu kI kAmanA na karate hue vicaraNa karanA caahiye| aisA vicAra kara ke vaha dUsare dina AryAcandanA ke pAsa AI aura vandana kara bolI-he bhAryA ! mai ApakI AjJA se saMlekhanA jhUSaNA karanA cAhatI huuN| AryA candanavAlA ne kahA-devAnupriye ! jaisI tumhArI icchA / mAyAcandanabAlA kI AjJA prApta kara bhAryA kAlI ne anazana kara liyA / eka mAsa taka saMthArA pUrA karake antima zvAsa meM kevalajJAna prApta kiyA aura avyAvAdha sukha ko prApta kiyA / isa mahAsAdhvI ne ATha varSa taka saMyama kI utkRSTa bhAvanA se bhArAdhanA kii| sukAlI AryA campA nagarI ke rAjA koNika kI mAtA evaM rAjagRha ke mahArAjA zreNika kI rAnI / isane bhI bhagavAna mahAvIra kA upadeza zravaNa kara bhAryA candanabAlA ke samIpa dIkSA grahaNa kI aura zAstroM kA adhyayana kiyA / upavAsa velA telA Adi aneka tapasyA karane ke bAda AryA candanA "kI bhAjJA lekara sukAlI AryA ne kanakAvalI tapa prAraMbha kara diyA / yaha tapa ratnAvalI ke samAna hI hai kintu isa tapa kI vizeSatA yaha hai ki jahAM ratnAvalI tapa meM donoM phUloM kI jagaha ATha ATha bele aura madhya meM 34 bele kiye jAte haiN| kanakAvalI meM ATha bhATha veloM kI jagaha ATha ATha tele aura madhya meM 34 beloM kI jagaha 34 tele -kiye jAte haiN|
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ .674 Agama, ke anamola ratna , isa kanakAvalI tapa kI eka paripATI meM eka varSa pAMca mahine aura bAraha dina lagate haiN| isa meM aTThAsI dina pArane, ke aura eka varSa do mahine caudaha dina tapasyA ke hote haiM / cAroM paripATI ko pUrA karane meM pAMca varSa nau mahine aThAraha dina lagate haiN| / / sukAlI AryA ne bhI kAlI AryA kI taraha nau varSa cAritra pAlana kara sATha bhaktoM kA anazana kara kevalajJAna prApta kiyA aura muktAtmA huii| AryA mahAkAlI mahAkAlI AryA mahArAjA zreNaka kI rAnI aura koNika rAjA kI choTI mAtA thii| isane campA meM bhagavAna mahAvIra kA upadeza zravaNa kara sukAlI bhAryA kI taraha utsavapUrvaka AryA candanavAlA ke samIpa - dIkSA grahaNa kI / sAmAyikAdi 11 aGgasUtroM kA adhyayana kara aneka prakAra kI choTI bar3I tapasyAe~ kii| eka samaya AryA candanabAlA kI bhanujJA prApta kara isa sAdhvI ne laghusiMhaniSkrIr3ita nAmaka tapa prArambha kara diyA / isa tapa ke prArambha meM isane sarvaprathama upavAsa kiyA / pAraNA kiyaa| isakI pahalI paripATI ke pAraNoM meM vigaya kA tyAga karanA anivArya nahIM hotA / phira belA kara ke pAraNA kiyA aura phira upavAsa kiyA / pAraNA karake telA kiyaa| isa prakAra kramazaH 2, 4, 3, 5, 4, 6, 5, 7, 6, 8, 7, 9, 8, 9, 7, 8, 6, 7, 5, 6, 4, 5, 3, 4, 2, 3 1, 2, 1 upavAsa kiyA / isa prakAra laghusiMhaniSkrIr3ita tapa kI eka paripATI kI / eka paripATI meM cha mahine sAta dina lge| jisameM pAraNe ke tetIsa dina aura tapasyAne pAMca mAsa tIna dina hue| isa prakAra mahAkAlI AryA ne cAra paripATI kI jinameM do varSa aura aTThAIsa dina lge| isa prakAra mahAkAlI AryA ne sUtrokta vidhi se laghusiMhaniSkrIDita tapa kI ArAdhanA kI tathA aura bhI aneka prakAra kI phuTakara tapasyAe~
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 bhAgama ke anamola ratna 675 kI / antima samaya meM saMthArA karake sampUrNa karmoM kA kSaya kara mokSa padhAra gaI / isa AryA ne dasa varSataka cAritra kA pAlana kiyA / - kRSNArAnI yaha rAjA zreNika kI rAnI aura campA ke mahArAjA koNika kI choTI mAtA thI / isane campA meM bhagavAna kA upadeza zravaNa kara AryA candanavAlA ke samIpa dIkSA grahaNa kii| dIkSA lekara phira AryA candanabAlA kI AjJA prApta karake mahAsiMhaniSkrIr3ita tapasyA kI / laghusiMhaniSkrIDita tapa meM eka upavAsa se lekara Upara nau upavAsa taka car3hakara usI kama se vApisa utarA jAtA hai kintu mahAsiMhaniSkrIr3ita tapa meM eka upavAsa se lekara Upara solaha upavAsa taka car3hakara phira usI krama se vApisa utarA jAtA hai| isa tapa kI vidhi ke anusAra kRSNArAnI ne sarvaprathama upavAsa kiyA phira pAraNA karake belA kiyA phira pAraNA karake upavAsa kiyA / isa prakAra 3, 2, 4, 3, 5, 4, 6,5, 7, 6, 8,7, 9, 8, 10, 9, 11, 10, 12, 11, 13, 12, 14, 13, 15, 15, 16, 15, 16, 14, 15, 13, 14, 12, 13, 11, 12, 10, 11, 9, 10, 8, 9, 7, 8, 6, 7,5,6,4,5, 3, 4, 2, 3,12,1 upavAsa kiyA / isa prakAra eka paripATI kI / jisameM eka varSa chaha mahine aThAraha dina lage / isameM ikasaTha pAraNA hue / eka varSa cAra mahine satraha dina kI tapasyA huI / cAra paripATI meM chaha varSa do mahine aura vAraha dina lge| ___isa taraha kRSNA AryA ne mahAsiMhaniSkrIr3ita tapa zAstrokta vidhi ke anusAra pUrA kiyaa| isa kaThora tapa sAdhanA ke kAraNa kRSNA sAdhvI kA deha kSINa ho gyaa| anta meM kAlI AryA kI taraha anazana kara mokSa prApta kiyA / isakA dIkSA paryAya 11 varSa kA thA / . mukRSNA AryA rAnI sukRSNA cA ke rAjA koNika kI ladhumAtA evaM rAjagRha ke mahArAjA zreNika kI rAnI thii| isane bhagavAna kA upadeza zravaNa kara
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ "676 bhAgama ke anamola ratna dIkSA- prahaNa kii| sAmAyikAdi aGgasUtroM kA adhyayana kara isane bhaneka phuTakara tapa kiye| eka bAra yaha candanabAlA bhAryA kI AjJA prApta kara 'saptasaptamikA' bhikSu pratimA tapa karane lgii| isakI vidhi isa prakAra haiprathama saptAha meM gRhastha ke ghara se pratidina eka datti anna, kI aura eka datti pAnI kI grahaNa kI jAtI hai / dUsare saptAha meM pratidina do datti anna kI aura do datti pAnI kI grahaNa kI jAtI haiN| tIsare saptAha meM pratidina tIna-tIna datti, cauthe saptAha meM cAra-cAra datti, pAcaveM saptAha meM pAMca-pAMca datti, chaThe saptAha meM chaha-chaha datti aura sAtakeM saptAha meM pratidina sAta-sAta datti anna kI aura pAnI kI, grahaNa kI. jAtI haiM / unacAsa rAta dina meM ekasau chiyAnaveM bhikSA kI datti hotI haiN| sukRSNA AryA ne isI prakAra sUtrokta vidhi ke anusAra saptasaptamikA pratimA kI ArAdhanA kI / AhAra pAnI kI sammilitarUpa se prathamasaptAha meM sAta dattiyA~ huii| dUsare saptAha meM caudaha, tIsare saptAha meM ikkIsa, cauthe meM aTThAIsa, pAMcave meM paitIsa, chaThe meM bayAlosa, aura sAtaveM meM unacAsa / isa prakAra saba milAkara ekasau chiyAnave dattiyA~ huii| isake bAda sukRSNA AryA candanavAlA ke pAsa AI aura vandanakara bolI. 'he pUjyA ! ApakI AjJA prApta kara maiM aSTa-aSTamikA bhikSu pratimA tapa karanA cAhatI hU~ / AryA candanabAlA ne use AjJA pradAna kI / AryA candanabAlA se AjJA prApta kara sukRSNA AryA ne aSTaaSTamikA tapa AraMbha kara diyaa| prathama aSTaka meM-eka datti anna aura eka datti pAnI kI lI aura dUsare aSTaka meM do datti 'anna kI aura do datti pAnI kI lI / isI prakAra krama se AThaveM aSTaka meM ATha datti anna kI bhaaura ATha datti pAnI ko grahaNa kii| isa prakAra aSTaaSTamikA bhikSupratimA rUpa tapasyA cauMsaTha dina rAta meM pUrNa huii| jisameM
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 677 bhAhAra pAnI kI do sau bhaThAsI datti huii| sukRSNA mAryA ne sUtroka vidhi se isa bhaSTa aSTamikA pratimA kI ArAdhanA kii| isake bAda bhAryA candanavAlA kI AjJA prApta kara usane navanavamikA mikSa pratimA bhaGgIkAra kii| prathama navaka meM eka datti anna kI bhaura eka datti pAnI kI grahaNa kI / isa krama se naveM navaka meM nau datti anna kI aura nau datti pAnI kI grahaNa kii| yaha navanavamikA bhikSu pratimA ikyAsI dina rAta meM pUrI huii| isameM AhAra pAnI kI cAra sau pAMca datti huii| isa navanavamikA bhikSu pratimA kI sUtroka vidhi anusAra bhArAdhanA karake sukRSNA bhAryA ne AryA candanavAlA kI AjJA prApta kara dazadazamikA bhikSu pratimA aGgIkAra kI isake / prathama dazaka meM eka datti anna kI aura eka datti pAnI kI prahaNa kI / isa prakAra kramazaH dasaveM dazaka meM dasa datti anna kI aura dasa datti pAnI kI grahaNa kii| vaha dazadazamikA bhikSu pratimA eka sau dina rAta meM pUrNa hotI hai| isameM AhAra pAnI kI sammilita rUpa se pAMca sau pacAsa datti hotI haiN| isa prakAra ina bhikSu pratimAoM kI sUtroka vidhi se ArAdhanA kara sukRSNA AryA upavAsAdi se lekara arddhamAsakhamaNa mAsakhamaNa Adi vividha prakAra kI tapasyA se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / isa prakAra ghora tapasyA ke kAraNa sukRSNA AryA atya'dhika durbala ho gii| anta meM saMthArA karake sampUrNa karmoM kA kSaya kara siddha gati ko prApta huii| isane 12 varSa taka cAritra kA pAlana kiyA / mahAkRSNA koNika rAjA kI choTI mAtA aura zreNika rAjA kI chaThI rAnI kA nAma mahAkRSNA thaa| isane bhI kAlI rAnI kI taraha bhagavAna mahAvIra se pravajyA grahaNa kii| sAmAyikAdi gyAraha agasUtroM kA adhyayana kiyA / isane laghusarvatobhadra tapa kiyA / isameM prathama eka upavAsa kiyA phira pAraNA kiyA phira velA, telA, colA aura paMcolA kiyaa| phira ina pAMca
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 Agama ke anamola ratna akoM ke madhya meM Aye hue aGka se arthat tele se zurU kara pAMca aGka pUrNa kiye arthAt telA, colA, paMcolA, upavAsa aura belA, kiyA / phira bIca meM Aye hue pAMca ke aGka se zurU kiyA arthAt paMcolA, upavAsa, belA, telA aura colA kiyaa| bAda meM belA, telA, colA, pacolA aura upavAsa kiyA / usake bAda colAM, paMcolA, upavAsa, belA aura telA kiyA / isa taraha pahalI paripATI pUrNa kI / isameM tapa ke 55 dina aura pAraNe ke 25 dina kula eka sau dina lage / isake bAda isa tapa kI dUsarI paripATI kii| isameM isane pAraNe meM vigaya kA tyAgakiyA / tIsarI paripATI meM pAraNe ke dina vigaya ke lepamAtra kA bhI tyAga kara diyaa| isake bAda cautho paripATI kii| isameM isane pAraNe ke dina mAyambila kiyaa| isa prakAra unhoMne laghusarvatobhadra tapa kI cAroM paripATI kI / cAroM paripATiyoM ke pUrNa karane meM 400 dina arthAt eka varSa eka mahInA aura dasa dina lagate haiM / isa prakAra sUtrokta vidhi se tapa kI bhArAdhanA kara anna meM saMthArA grahaNa kiyA aura siddhapada prApta kiyaa| isaneH teraha varSa taka cAritra kA pAlana kiyA / vIrakRSNA , koNika rAjA kI choTI mAtA aura zreNika rAjA kI sAtavIM rAnI kA nAma vIrakRSNA thaa| vaha dIkSA lekara aneka prakAra kI tapasyA karatI huI vicarane lgii| eka samaya candanavAlA AryA kI AjJA lekara isane mahA sarvatobhadra tapa prArambha kara diyA / isakI vidhi isa prakAra hai sabase pahale upavAsa kiyA, phira pAraNA kiyA, phira belA se lagAkara sAta upavAsa kiye / isakI prathama paripATI meM pAraNe meM vigayA varjita nahIM thaa| dUsarI latA meM colA, paMcolA, chaha, sAta, upavAsa belA telA kiyaa| tIsarI latA meM sAta kiye phira upavAsa, belA, telA, colA, paMcolA aura chaha kiye / caturtha latA meM telA, colA, paMcolA, chaha,
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna sAta, upavAsa aura belA kiyA / pAcavIM latA meM chaha, sAta, upavAsa belA, telA, colA, paMcolA kiyA / chaThI latA meM belo, telA, colA, paMcolA, chaha, sAta aura upavAsa kiyA phira paMcolA, chaha, sAta, upavAsa velA, telA aura colA kiyaa| yaha sAtavIM latA huii| isa prakAra sAta latAoM kI eka paripATI pUrI karane meM mATha mAsa bhaura pAMca dina lage jinameM unacAsa dina pAraNe ke aura chaha mAsa solaha dina tapasyA ke hue / isakI dUsarI paripATI meM pAraNe meM vigaya kA syAga kiyaa| tIsarI paripATI meM lepamAtra kA bhI tyAga kara diyA aura cauthI paripATI meM pAraNe meM Ayamvila kiyA / cAroM paripATI ko pUrNa karane meM do varSa ATha mAsa bIsa dina lge| usane isa tapa kI sUtrIka vidhi se ArAdhanA kii| anta meM saMthArA kara sampUrNa karmoM kA kSaya karake siddha gati ko prApta huI / isakA dIkSA paryAya caudaha varSa kA thA / rAmakRSNA rAnI kauNika rAjA kI choTI mAtA aura zreNika rAjA kI AThavIM rAnI kA nAma rAmakRSNA thA / dIkSA dhAraNa kara AryA candanavAlA kI AjJA prApta kara vaha bhadrottara pratimA tapa aMgIkAra kara vicarane lgii| isa tapa meM pAMca se zurUkara nau upavAsa taka kiye jAte haiM / madhya meM Aye hue aMka ko lekara anukrama se paMkti pUrI kI jAtI hai| isakI prathama paripATI meM pAraNe meM vigaya varjita nahIM thaa| isa taraha pAMca paMktiyoM ko pUrI karane se eka paripATI pUrI hotI hai| isakI eka paripATI meM 175 dina tapasyA ke aura 25 dina pAraNe ke, saba milAkara 200 dina arthAt cha mahine bIsa dina lagate haiN| cAroM paripATiyoM ko pUrNa karane meM do varSa do mahine bhaura bIsa dina lagate
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 Agama ke anamola ratna rAmakRSNA bhAryA ne isa tapa ko sUtroka vidhi se bhArAdhana kiyA aura aneka prakAra ke tapa karatI huI vicarane lgii| usake bAda rAmakRSNA bhAryA ne apane zarIra ko tapa ke dvArA ati durbala huA Ana eka mAsa kI saMlekhanA kI / antima samaya meM kevalajJAna kevaladarzana prAptakara mokSa pada ko prApta kiyA / isane 15 varSa taka saMyama kA pAlana kiyA / pitusenakRSNA rAnI koNika rAjA kI choTI mAtA aura zreNika rAjA kI navIM rAnI kA nAma pitRsenakRSNA thA / dIkSA ke bAda vaha aneka prakAra kA tapa karatI huI vicarane lagI / satI candanabAlA kI AjJA lekara usane muktAvalI tapa kiyA / isameM eka upavAsa se zurU karake pandraha upavAsa taka kiye jAte haiM aura bIca-bIca meM eka-eka upavAsa kiyA jAtA hai / madhya meM 16 upavAsa karake phira kramazaH utarate hue eka upavAsa taka kiyA jAtA hai / isakI bhI pahalI paripATI ke saba pAraNoM meM vigayoM ke sevana varjita nahIM haiM / isa tapa kI eka paripATI meM tapasyA ke dina 286 aura pAraNe ke dina 59 hote haiM arthAt 11 mAsa aura 15 dina hote haiM / cAroM paripATiyoM ko pUrNa karane meM tIna varSa 10 mahine hote haiM / pAraNe kI vidhi ratnAvalI tapa ke samAna hai| isa prakAra tapa karatI huI pitRsenakRSNA rAnI ne dekhA ki aba merA zarIra tapasyA se ati durbala ho gayA hai taba usane satI candanabAlA se AjJA lekara eka mAsa kI saMlekhanA kI / kevalajJAna, kevaladarzana upArjana kara bhanta meM mokSa padhArI / isane 16 varSa taka cAritra kA pAlana kiyA / mahAsenakRSNA koNika rAjA kI choTI mAtA aura zreNika rAjA kI dasavIM rAnI kA nAma mahAsenakRSNA thA / usane AryA candanabAlA ke pAsa
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna dIkSA lekara AyaMbila varddhamAna tapa kiyA / isakI vidhi isa prakAra hai-eka mAyambila ke bAda upavAsa kiyA jAtA hai, do bhAyaMbila kara eka upavAsa kiyA jAtA hai phira tIna AyaMbila kara eka upavAsa kiyA jAtA hai / isa taraha eka sau AyaMbila taka bar3hAte AnA cAhiye / bIca-bIca meM eka-eka upavAsa kiyA jAtA hai / isa tapa meM Ayabila ke pAMca hajAra pacAsa dina hote haiM aura upavAsa ke eka sau dina hote haiN| yaha tapa caudaha varSa tIna mahine bIsa dinameM pUrNa hotA hai / mahAsemakRSNA bhAryA ne isa tapa kA sUtrokta vivi se ArAdhana kiyA tathA anya bhI bahuta prakAra kA tapa kiyaa| kaThina tapasyAoM 'ke kAraNa vaha atyanta durvala ho gaI tathApi Antarika tapa teja ke kAraNa vaha bhatyanta zobhita hone lgii| isake bAda eka dina pichalI rAtri meM cintana kiyA ki merA zarIra tapasyA se kRza ho gayA hai ataH jabataka mere zarIra meM utthAna, bala, bIrya, puruSAkAra parAkama hai taba taka salekhanA kara lenI caahiye| prAtaHkAla hone para AryA candanabAlA kI AjJA lekara (saMlekhanA kii| maraNa kI vAchA na karatI huI tathA AryA candanavAlA ke pAsa se par3he hue gyAraha agoM kA smaraNa karatI huI dharma dhyAna meM tallIna rahane lagI / sATha bhakta anazana kA chedanakara aura eka mahine kA saMthArA kara kevalajJAna aura kevaladarzana prAptakara mukta huI / isane 15 varSa taka saMyama kA zuddha bhAva se pAlana kiyA / celanA vaizAlI ke rAjA ceTaka kI sAta kanyAe~ thI / prabhAvatI, padmA. 'vatI, mRgAvatI, zivA, jyeSThA, sujyeSThA tathA celanA / inameM prabhAvatI 'kA vivAha vItibhaya ke rAjA udAyaNa ke sAtha, mRgAvatI kA kauzAMbI ke rAjA zatAnIka ke sAtha, zivA kA ujjaiNI ke rAjA pradyotana ke
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna sAtha tathA jyeSThA kA kuNDaprAma vAsI mahAvIra ke jyeSTha bhrAtA nandivardhana ke sAtha huA thaa| sujyeSThA aura celanA abhI kuMvArI thiiN| . magadha ke rAjA zreNika ne jaba sujyeSThA ke rUpa guNa kI prazaMsA sunI. to vaha usa para. mohita ho gayA / usane vivAha kA sandeza lekara rAjA ceTaka ke pAsa dUta bhejA, parantu ceTaka ne yaha * kahakara use lauTA diyA ki zreNika ke kula meM apanI kanyA nahIM denA caahtaa| zreNika ko bahuta burA lgaa| usane apane mantrI abhayakumAra ko culAkara pUchA ki kyA karanA caahiye| mantrI ne kahA-mahArAja Apa cintA na kareM; sujyeSThA ko maiM yahIM lA duuNgaa| abhayakumAra ne vaNika . kA veza banAyA aura vaizAlI phuNcaa| vahA~ rAjA ke kanyA-antaHpura ke pAsa eka dukAna kirAye para lekara rahane lagA / abhayakumAra ne citrapaTa para zreNika kA eka sundara citra banA kara dukAna meM TAMga diyaa| abhayakumAra kI dukAna para antaHpura kI jo dAsiyoM telacUrNa Adi kharIdane AtIM unhe vaha khUba mAla detA aura unakA dAna mAna Adi se satkAra karatA / zreNika ke citra ko dekhakara eka dina dAsiyoM ne pUchA, 'yaha kisakA citra hai ?' abhaya ne kahA-ye rAjA zreNika haiM / dAsiyoM ne pUchA, kyA ye itane sundara haiM ? abhayakumAra ne kahA-ye isase bhI adhika sundara haiM, / dAsI citrapaTa lekara * sujyeSThA ke pAsa gaI / sujyeSThA zreNika ke citra ko dekhakara usa para - mugdha hogaI aura dAsiyoM se bolI ki koI aisA upAya karo jisase . mujhe zreNika mila sake / dAsiyoM ne Akara abhayakumAra se khaa| abhaya- - kumAra ne kahA ki yadi aisI bAta hai to maiM zraNika ko yahIM lA sakatA huuN| zreNika vaizAlI meM A gayA / abhayakumAra ne andara hI andara kanyAantaHpura taka eka suraMga khudavAI aura niyata samaya para zreNika apanA ratha lekara sujeSThA ko lene pahu~ca gayA / . . " sujyeSThA apanI choTI bahana celanA se bahuta prema karatI thii| usane celanA ko bulAkara kahA-bahana !-mai zreNika ke sAtha jA rahI
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola .ratna hU~ parantu apanI bahana kA jAnA celanA ko sahana na huA / bahina kA viyoga na saha sakane ke kAraNa vaha usake sAtha calane ko taiyAra ho gaI / sujyeSThA ne celanA ko kahA-"vahana jarA Thahara, mai apane gahane lekara abhI AtI huuN|" parantu zreNika ko Dara thA ki kahIM kisI ko patA na laga jAya, isaliye vaha jaldI jaldI meM celanA ko lekara hI calatA banA / kucha dera ke bAda sujyeSThA AI to ratha na dekhakara sira paTaka kara rone lgii| jaba ceTaka ko patA calA to usake sipAhiyoM ne zreNika kA pIchA kiyaa| ceTaka ke sainikoM ne zroNika ke sainikoM ko mAra diyA parantu zreNika suraMga meM se apanA ratha bhagA kara legayA / isa yuddha meM sulasA ke 32 putra bhI mAre gaye jo zreNika ke rathI the| rAjagRha pahu~ca kara theNika ne sujyeSTA ko AvAja dI 'sujyeSThA' / andara se uttara milA. mai celanA huuN| sujyeSThA vahIM raha gii| celanA kA zreNika ke sAtha vivAha hogayA / eka bAra zreNika aura celanA mahAvIra ke darzanArtha gaye / vahA~ se lauTate hue unheM saMbhyA ho gaI / mAgha kA mahinA thA / celanA ne mArga meM dhyAna mudrA meM avasthita kaThora tapa karate hue eka muni ko dekhaa| aisI bhayaMkara zIta meM use tapa karate dekha celanA ne Azcarya cakita ho muni ko bAra bAra vandana kiyA / rAnI mahala meM Akara sogaI / saMyogavaza sote-sote rAnI kA hAtha palaMga ke nIce laTaka gayA aura ThaMDa se akar3a gayA / jaba rAnI kI nIMda khulI to usake hAtha meM asahya vedanA thii| turaMta eka a~gIThI maMgAI gaI aura rAnI apanA hAtha seMkane lgii| isa samaya rAnI ko sahasA usa tapasvI kA smaraNa ho oyA jo bhayaMkara zIta meM jaMgala meM baiThA tapazcaryA meM lIna thaa| usake muMha se sahasA nikala par3A, "upha. usa vacAre kA kyA hAla hogA!" rAjA zreNika vahAM maujUda thaa| use sandeha hogayA ki bhavazya koI bAta hai, rAnI ne kisI para puruSa ko.
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna saMketa sthAna para pahu~cane kA vacana diyA hai, jo saMbhavataH aba pUrA na ho skegaa| prAtaH kAla rAjA zreNika bahuta udAsa mAlUma hote the| unhoMne abhayakumAra maMtrI ko bulAkara use zIghra hI celanA kA antaHpura jalA DAlane kI AjJA dI / usake bAda zreNika mahAvIra ke samavazaraNa meM gayA aura bhagavAna se pUchA-bhagavan celanA pativratA hai yA nhiiN| bhaga*vAna ne uttara diyA-'hA~, celanA pativratA hai / " bhagavAna kA uttara suna kara zreNika vyAkula ho utthaa| usane socA ki abhayakumAra ne kahIM bhantaHpura bhasma na kara DAlA ho ! vaha zIghratA se AyA aura maMtrI abhayakumAra se pUchA antaHpura to abhI nahIM jalAyA ? maMtrI ne uttara diyA-mahArAja cintA na kareM / antaHpura surakSita hai / rAjAjJA zirodhArya karane ke liye kevala eka hastizAlA hI jalA dI gaI thii| celanA ke prati zreNika ke isa niMdya baratAva ko dekhakara abhayakumAra ko saMsArase vairAgya hogayA aura unhoMne bhagavAna ke pAsa dIkSA grahaNa kii| satI priyadarzanA satI priyadarzanA bhagavAna mahAvIra kI putrI thii| isake jyeSThA aura anavadyA bhI nAma the| isakA vivAha kuNDapura ke rAjakumAra jamAli ke sAtha huA thA / jamAli ke dIkSita honepara priyadarzanA ne bhI 'hamAra striyoM ke sAtha bhagavAna mahAvIra ke samIpa dIkSA grahaNa kii| ____ jamAlI nihava banakara apane pAMcasau sAthI muniyoM ke sAtha bhagavAna mahAvIra se alaga hogayA aura apane siddhAnta 'bahuratavAda' kA 'pracAra karane lgaa| priyadarzanA bhI hajAra sAdhviyoM ke sAtha bhagavAna ke saMgha se nikala pAI aura jamAlI ke siddhAnta ko mAnane lgii|| eka bAra vaha vicaratI huI apanI sAdhiyoM ke sAtha zrAvastI aI aura DhaMka nAmaka kumbhakAra ke ghara tthhrii| DhaMka kumbhakAra bhagavAna
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgama ke anamola ratna mahAvIra ke siddhAnta ko mAnane vAlA zramaNopAsaka thA aura jIvAdi tattvoM kA jJAtA thA / priyadarzanA ko galata mArga para calate dekha kara DhaMka ne use samajhAne kA nizcaya kiyaa| eka dina priyadarzanA svAdhyAya kara rahI thii| DhaMka pAsa hI par3e hue miTTI ke bartanoM ko ulaTa palaTa kara rahA thaa| usI samaya Aga kA eka aMgArA priyadarzanA kI ora pheMka diyaa| usakI caddara kA eka konA jala gyaa| usane DhaMka se kahA-zrAvaka ! tumane merI caddara jalA dii| Dhaka ne kahA-yaha kaise ? Apake siddhAnta se to jalatI huI vastu. jalI nahIM kahI jA sakatI phira maine ApakI caddara kaise jalAI ? priyadarzanA ko DhaMka kI bAta samajha meM AI aura jamAlI kA siddhAnta galata lagA / usane jamAlI ke pAsa jAkara carcA kI aura use samajhAne kA prayatna kiyaa| jamAlI ne usakI koI bAta na mAnI taba vaha apane sAdhvI saMgha ke sAtha bhagavAna ke pAsa AI aura kSamA yAcanA kara bhagavAna ke saMgha meM mila gaI / isane kaThora tapa kiyA aura anta meM ghanaghAtI karma kA nAza kara kevalajJAna prApta kiyA aura mokSa meM gii| / zrAvikA jayantI vatsadeza kI rAjadhAnI kozAmbI meM udayana nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| isake pitA kA nAma zatAnIka, prapitA kA nAma sahastrAnIka aura mAtA kA nAma mRgAvatI thaa| vaha atyanta dharmaparAyaNa aura bhagavAna mahAvIra kA upAsaka thaa| mahArAja zatAnIka kI bahana aura rAjA udayana kI duA jayantI nAma kI zrAvikA kozAMbI meM rahA karatI thii| vaha Arhat dharma kI ananya upAsikA aura dharma kI jAnakAra thii| vaizAlI kI tarapha se kozAbI mAnevAle Arhat zrAvaka bahudhA isI ke yahA~ ThaharA karate the| isa kAraNa vaha vazAlI ke bhAIt zrAvakoM kI prathama sthAnadAtrI ke nAma se prasiddha thii|
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 Agama ke anamola ratna www M eka bAra bhagavAna mahAvIra vahA~ padhAre aura candrAvataraNa nAmaka udyAna meM virAjita hue| bhagavAna ke Ane kI sUcanA jaba rAjA udayana ko milI to vaha "pUrI rAjasI maryAdA se apane mantriyoM, anucaroM aura mAtA mRgAvatI evaM apanI buA zrAvikA jayantI ko lekara bhagavAna kI vandanA karane -claa| bhagavAna ke caraNoM meM pahu~ca kara udayana, mAtA mRgAvatI evaM 'zrAvikA jayantI ne pradakSiNA pUrvaka vandanA kI aura dharma dezanA sunane kI bhAvanA se unakI sevA meM baiTha gye| bhagavAna ne mahatI sabhA ke bIca una saba ko upadeza diyA / bhagavAna kI vANI sunakara pariSad visarjita huI aura apane apane sthAna calI gii| __samA visarjita ho jAne para bhI jayantI apane parivAra ke sAtha -vahIM tthhrii| avasara pAkara dhArmika carcA zurU karate hue jayantI zrAvikA ne pUchA "bhagavan ! jIva gurutva (bhArIpaNa) ko kaise prApta hotA hai ?" bhagavAna-jayantI ! jIva hiMsA, asatya, corI, maithuna parigraha mAdi : aThAraha pApa sthAna ke sevana se jIva bhArIpana ko prApta hotA hai| jayanto-bhagavan ! jIva laghutva (halakApana) ko kaise prApta hotA hai| bhagavAna-jayantI! prANAtipAta, asatya, corI Adi aThAraha pApa sthAna kI nivRtti se jIva halakepana ko prApta karatA hai arthAt saMsAra ko ghaTAtA hai| jayantI-bhagavan ! mokSa prApta karane kI yogyatA jIva ko svabhAva se prApta hotI hai yA pariNAma se ? bhagavAna-jayantI ! mokSa prApta karane kI yogyatA svabhAva se hai pariNAma se nhiiN|
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ 687 AMgama ke anamola ratna __ jayantI-bhagavan ! kyA sava bhavasiddhika (mokSa prApta karane kI yogyatA vAle jIva) mokSagAmI haiM ? bhagavAna-hA~ / jo bhavasiddhika haiM ve saba mokSagAmI haiN| ___ jayantI-bhagavan ! yadi saba bhavasiddhika jIvoM kI mukti ho jAyagI to kyA yaha saMsAra bhavasiddhika jIvoM se rahita ho jAyagA ? bhagavAna-nahIM jayantI / aisA nahIM ho sktaa| jaise sarvAkAza pradezoM kI zreNI me se kalpanA se prati samaya eka eka pradeza kama karane para bhI AkAza pradezoM kA kabhI anta nahIM hotA, isI prakAra bhavasiddhika anAdi kAla se siddha ho rahe haiM aura bhananta kAla taka hote rahege phira bhI ve anantAnanta hone se samApta nahIM hoMge aura saMsAra kabhI bhI bhavasiddhika jIvoM se rahita nahIM hogaa| jayantI-bhagavan ! jIva sotA huA acchA hai yA jAgatA huA acchA hai? bhagavAna-kucha jIvoM kA sonA acchA hai aura kucha jIvoM kA AganA acchA hai| jayantI-bhagavan ! yaha kaise ? donoM bAteM acchI kaise ho sakatI haiM ? bhagavAna-jayaMtI ! adharma ke mArga para calane vAle adharma kA mAcaraNa karane vAle aura adharma se bharanI jIvikA calAne vAle jIvoM kA U~canA hI acchA hai kyoMki aise jIva java UMghate haiM taba bahuta se jIvoM kI hiMsA karane se bacate haiM tathA bahuta se jIvoM ko trAsa pahu~cAne meM asamartha hote haiN| ve sote hue apane ko tathA anya jIvoM ko du.kha nahIM pahu~cA sakate ataH aise jIvoM kA sonA hI acchA hai aura jo jIva dhArmika dharmAnugAmI, dharmazIla, dharmAcArI aura dharma pUrvaka jIvikA calAne vAle haiM una jIvoM kA jAganA acchA hai kyoMki, jAgate hue ve kisI ko duHkha nahIM dete hue apane ko tathA anya jIvoM ko dharma meM lagAkara sukhI aura nirbhaya banAte haiN| ataH aise jIvoM kA jAganA hI acchA hai|
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 Agama ke anamola ratna jayantI-bhagavan ! jIvoM kI sabalatA acchI hai yA durbalatA ? bhagavAna-kucha jIvoM kI sabalatA acchI hai aura kucha jIvoM kI durbalatA acchI hai| jayantI-yaha kaise? bhagavAna-jayantI ! jo jIva adhArmika hai aura adharma se jIvi-- kopArjana karate haiM, una jIvoM ke liye durbalatA acchI hai kyoMki aise jIva durbala hone se dUsaroM ko trAsa dene meM aura apanI bhAtmA ko pApoM se malIna banAne meM vizeSa samartha nahIM hote / jo jIva dharmiSTa, dharmAnugAmI aura dharmamaya jIvana bitAne vAle haiM unakI sabalaMtA acchI hai. kyoMki aise jIva sabala hone para bhI kisI ko duHkha na dete hue apanA. tathA auroM kA uddhAra karane meM apane bala kA upayoga karate haiN| jayantI-bhagavan ! jIvoM kA dakSa, udyamI honA acchA hai yA AlasI honA ? bhagavan-kucha javoM kA udyamI honA acchA hai aura kucha jIvoM kA AlasI honA acchA hai ? . . jayantI-yaha kaise ? donoM ba.teM acchI kaise ho sakatI haiM ? - bhagavAn-jayantI ! jo jIva adharmo, adharmazIla aura adharma se jIne vAle haiM unakA AlasIpana hI acchA hai, kyoMki aisA hone se ve adharma kA adhika pracAra na kreNge| isake viparIta jo jIva dharmI, dharmAnugAmI aura dharma se hI jIvana bitAnevAle haiM unakA udyamI - honA acchA hai kyoMki aise dharmaparAyaNa jIva sAvadhAna hone se AcArya, upAdhyAya, vRddha, tapasvI, rogI tathA bAla bhAdi kI vaiyAvRtya karate haiM, kula gaNa, sagha tathA sAdharmikoM kI sevA meM apane ko lagAte haiM aura aisA karate hue ve apanA aura dUsaroM kA bhalA karate haiN| jayantI-bhagavan ! pAMcoM indriyoM ke vaza meM par3e hue -jIva kisa. prakAra ke karma bAMdhate haiM ?
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke manamola ratna ..mor.wwwwwwwwwmmar. bhagavAna-jayantI ! pAcoM indriyoM ke vazIbhUta jIva AyuSya ko chor3akara zeSa sAtoM karma-prakRtiyA~ bAMdhate haiN| pUrvabaddha zithila bandhana ko gADha vandhana aura laghu sthiti ko dIrgha sthiti kA kara dete haiM, isa prakAra karmoM kI sthiti ko bar3hAkara caturgatirUpa sasAra meM bhaTakA karate haiN| isI prakAra krodha ke vazIbhUta jIvoM ke sambandha meM bhI prazna usane pUche aura bhagavAna ne una saba ke sambandha meM bhI yahI uttara diyaa| praznottaroM se jayantI ko atyanta santoSa huaa| usane hAtha jor3akara bhagavAna se nivedana kiyA-bhagavan ! kRpayA mujhe pravajyA dekara apane bhikSuNI sagha meM dAkhila kiijie| bhagavAna mahAvIra ne jayantI kI vinatI svIkAra kara use pramajyA de dI aura bhikSuNI saMgha meM sammilita kara liyaa| jayantI ne dIkSA lene ke pAda zruta kA adhyayana kara khya tapa kiyA aura anta meM mokSa prApta kiyA / mahAsatI sulasA rAjagRha nagara meM rAjA zreNika rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma sunandA thaa| rAnI sunandA se utpanna rAjakumAra- abhaya mahArAja kA maMtrI thA / usI nagara meM mahArAjA prasenajit kA sambandhI nAga nAmakA rathika rahatA thA / vaha mahArAja zreNika kA vizvAsapAtra thA / usake zreSTha guNoMvAlI sulasA nAma kI patnI thii| vaha dharmaniSThA va samyaktva meM atyanta dRr3ha thii| use kabhI koSa nahIM AtA thaa| donoM pati patnI ke sukhI hone para bhI unheM santAna kA abhAva sadA khaTakatA rahatA thA / ise ve apane azubhakarma kA udaya mAnakara dAna, tyAga aura tapasyA Adi dharma kAryoM meM vizeSa anurAga rakhane lge|
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ .690 Agama ke anamola ratna eka bAra indra ne apanI deva sabhA meM sulasA kI prazaMsA karate hue kahA-nAga rathika kI patnI sulasA ko kabhI krodha nahIM aataa| 'usako dharma se koI bhI deva yA manuSya vicalita nahIM kara sktaa| 'indra dvArA kI gaI prazaMsA ko sunakara hariNaigameSI deva sulasA kI parIkSA karane ke liye mRtyuloka meM aayaa| do sAdhuoM kA rUpa banAkara vaha sulasA ke ghara gayA / muniyoM ko dekhakara sulasA atyanta prasanna huI / usane muniyoM ko vandana kiyA aura AhAra lene ke liye Agraha kiyA / muniyoM ne kahA-hameM glAna sAdhuoM ke upacAra ke liye lakSapAka taila kI AvazyakatA hai| lAtI huuN|' kaha kara sulasA prasannabhAva se taila lAne ke liye ghara meM gaI / jaise hI usane tela ke bhAjana ko hAtha meM liyA deva mAyA se vaha hAtha se chUTa kara phUTa gayA / isa prakAra dusarA aura tIsarA bhAjana bho nIce gira kara phUTa gayA / itanA nukasAna hone para bhI sulasA ke mana meM jarA bhI krodha utpanna nahIM huA kintu use mani ke pAtra meM tela na pahu~cane kA atyanta duHkha ho rahA thaa| deva usakI manodazA ko samajha gayA / sulasA kI isa apUrvakSamAzIlatA ko dekhakara hariNaigameSI deva bar3A prasanna huA / usane apanA asalI rUpa prakTa kara kahA-devI ! sacamuca tuma dhanya ho / zakendra ne jaisI tumhArI prazaMsA kI thI vAstava meM tuma vaisI hI kSamAzIla aura dharmaparAyaNa ho / deva ne prasanna hokara use 32 goliyAM dete hue kahA-eka eka golI khAtI jAnA / tumheM isake prabhAva se 32 vIra putroM kI prApti hogii| itanA kaha kara deva antardhAna ho gayA / sulasA ne socA ki 32 bAra golI khAne se 32 bAra putra prasava kA kaSTa uThAnA par3egA / ataH yadi saba golI eka sAtha hI khAleMgI to mujhe 32 lakSaNa vAlA guNI putra hogA / aisA vicAra kara usane 32 goliyAM eka sAtha khAlIM / unake prabhAva se sulasA ke battIsa garbha raha gaye aura dhIre dhIre bar3hane lge| prasava ke samaya use asatya vedanA hone lgii| usane vedanA zAnti ke liye hariNaigameSI deva
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna kA smaraNa kiyA / hariNaigameSI ne 'prasanna hokara sulasA kI pIr3A zAnta krdii| usane 32 sundara putroM ko janma diyA / nAga rathika kI cira abhilASA pUrI huii| yogya avasthA hone para sabhI ko dharma karma aura zastrakalA meM nipuNa banAyA / yuvAvasthA meM una sabhI kA sundara kanyAoM ke sAtha vivAha kara diyA gyaa|'' kAlAntara meM ye mahArAja zreNika ke vizvAsapAtra aMga rakSaka bane / zreNika jaba sujyeSThA kA aparaharaNa karane gayA thA usa samaya vaizAlI ke rAjA ceTaka ke bANoM se 32 hI putroM ko mRtyu ho gii| sulasA ko apane putroM kI mRtyu kA samAcAra sunakara var3A duHkha humA / eka sAtha battIsa putroM kA viyoga use asahya ho gayA / vaha vilApa karane lgii| maMtrI abhayakumAra ko jaba isa bAta kA patA lagA to vaha svayaM sulasA ke pAsa AyA aura use sAMtvanA dI / sulamA ne putra viyoga ke bAda apane mana ko adhika dharma meM dRr3ha kiyA / vaha nirantara bhagavAna ke upadeza kA smaraNa karatI huI apanA samaya dharmakArya meM vitAne lgii| - kucha dinoM bAda bhagavAna mahAvIra cammA nagarI meM pdhaare| nagarI ke bAhara devoM ne samavazaraNa kI racanA kii| bhagavAna ne dharmopadeza diyA / dezanA ke anta meM ambar3a nAma kA vidyAdhArI zrAvaka khar3A humA / vidyA ke prabhAva se vaha kaI prakAra ke rUpa palaTa sakatA thaa| vaha rAjagRhI kA rahane vAlA thA / usane kahA-prabho! Arake upadeza se merA janma saphala hogayA / aba mai rAjagRhI jA rahA huuN| bhagavAn ne pharamAyA-rAjagRhI meM sulasA nAma vAlI zrAvikA hai vaha dharma meM parama dRr3ha hai| ambada ne mana meM socA sulasA zrAvikA baDhI puNyazAlI hai, jisake lie bhagavAn svayaM isa prakAra kaha rahe haiN| usameM aisA kaunasA guNa hai jisase bhagavAna ne use dharma meM dRr3ha batAyA / mai usake
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ 692 Agama ke anamola ratna samyaktva kI parIkSA karU~gA / yaha socakara usane parivrAjaka (saMnyAsI) kA rUpa banAyA aura sulasA ke ghara jAkara kahA - AyuSmati ? mujhe bhojana do isase tumhe dharma hogA / sulasA ne dene se dharma hotA hai, unheM maiM jAnatI hU~ / uttara diyA- jinheM vahA~ se lauTa kara ambar3a ne AkAza meM padmAsana racA aura usa para baiTha kara logoM ko Azcarya meM DAlane lagA / loga use bhojana ke lie nimantrita karane lage kintu usane kisI kA nimantraNa svIkAra nahIM kiyaa| logoM ne pUchA-bhagavan ! aisA kauna bhAgyazAlI haiM jisake ghara kA bhojana grahaNa karake Apa pAraNA kareMge ? ambar3a ne kahA - mai sulasA ke ghara kA AhAra pAnI grahaNa karU~gA / loga sulasA ko badhAI dene aae| unhoMne kahA - sulase ! tuma bar3I bhAgyazAlinI ho / tumhAre ghara bhUkhA saMnyAsI bhojana karegA | sulasA ne uttara diyA- maiM use DhoMgI mAnatI hU~ / logoM ne yaha bAta ambada se kahI / ambar3a ne samajha liyA sulasA parama samyagdRSTi hai jisane mahAna atizaya dekhane para bhI vaha zraddhA meM DA~vADola nahIM huI / * isake bAda amvar3a zrAvaka ne jaina muni kA rUpa banAyA | 'NitIhI ' NisohI' ke sAtha namukkAra mantra kA uccAraNa karate hue usane khulasA kai ghara meM praveza kiyA / sulasA ne muni jAna kara usakA ucita satkAra kiyaa| ambar3a zrAvaka ne apanA asalI rUpa batAkara sulasA kI bahuta prazaMsA kI / use bhagavAn mahAvIra dvArA kI huI prazaMsA kI bAta kahI / isake bAda vaha apane ghara calA gayA / 1 samyaktva meM dRr3ha hone ke kAraNa sulasA ne tIrthaGkara gotra bA~dhA / AgAmI caubIsI meM usakA jIva pandrahaveM tIrthaGkara ke rUpa meM utpannA hogA aura usI bhava meM mokSa jAyagA / phra
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa ke nAma aura vidhi laghu * sarvato bhadra tapa bhadrottara pratimA tapa tapa-dina 75 / pAraNA tapa dina 175 / pAraNA 25 25 / kula samaya 3 mAsa 10 ila samaya 6 mAsa 20 din| dina / cAroM paripATI meM 1 varSa 1 cAroM paripATI meM 2 varSa 2 mAsa 10 dina hote haiN| .5 mAsa aura 20 dina hote haiN| mahA sarvato bhadra tapa tapa dina 196 / pAraNA dina 19 / kula 8 mAsa 5 dina / cAroM paripATI meM 2 varSa 8 mAsa aura 20 dina lagate haiN|
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ hh m s y` w sm h m m mh mh yh m w m w w w mws pm w hmh . * * isa tapa ke dina 197 / pAraNA dina 611.1 varSa 6 mAsa 18 dina / cAra paripATI karane meM 6 varSa 2 mahInA 12 dina / 15 * mahAsiMha krIr3A tapa, Agama ke anamola ratna 2323..... .. 10
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna * isa tapa ke dina 154 / pAraNA dina 33 / 6 mAsa 5 dina / cAra lar3I tapa meM 2 varSa 28 dina! . laghusiMha krIr3A tapa wwwwwwwwwwwwA 695
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwww .....360200 c enso. * -. . . . ' q y q q ekAvalI tapa ke dina 334 / pAraNA 88 / 1 varSa 2 ___ mahinA 2 dina / cAra paripATI meM 4 varSa 8 mAsa 8 dina ekAvalItapa .. ... .. . mwww Agama ke anamola ratna ..... .nons eawn. -- * . . .
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ m m m s m m m m m m m m m m m m m... msh mhm my mAgama ke anamola ratna muktAvalItapa muktAvalItapa ke dina 286 pAraNA 59 eka lar3I meM 11 mAsa 15 dina, cAroM paripATI karane meM kula 3 varSa aura 10 mahIne hote haiN| m m m m. m. m . m. m. m
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ m s s s w m m b s h m h h mhm mhm mhm : . m m m m s . . ratnAvalI tapa ke dina 385 / pAraNA 88 / / isake 1 varSa 3 mahInA 22 dina hote haiN| cAra paripATI ke 5 varSa 2 mahInA 28 dina / / *. m m m bm m : ratnAvalItapa Agama ke anamola ratna MAAAAAA . . . . . -0 m m sm m * m m m s ` m m : ym. 5-m m sh - - - m m m
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ s * s m m s m m m h h m h h h s m m m s s s sy Agama ke anamola ratna s s s s s www sr sh s s s s s kanakAvalItapa isa tapa ke dina 434 / pAraNA-dina 88 / isake 1 varSa 5 mahInA 12 dina hote hai / cAra paripATI meM 5 varSa 9 mahInA 18 dina lagate haiN| ___- m s s s b s s s s sh m s s s s s s s m m m m . WWWM
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222222nnn .sen.. 700 , . . . ... .. . . . .. . . .... ... .. 1 | 28 // .......... ......... ..... .......... tapa pUrNa hotA hai| 25 , 1 24 , 149, 1 50 dina / 11 varSa 3 mahInA aura 20 dina meM yaha vardhamAna AyaMbila 1 ! 75 kula AyaMbila dina 5050 / upavAsa dina 100 / kula 5150 , 1, 100, 1 Aya0 pA0 u0 / bhAyaM0 pA0 u0 bhAyaM0 AyaMbila vardhamAna tapa pA0 u0 | AyaM0 pA0 u0 Agama ke anamola ratna " we q q q q y q q q q q q q q q q q q q q q q q q q ... SS q q sh q q q q sh q q q q q q shy q q q q qy q q q q
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 701 saptasaptamikA 1/7 7 7 7 7 7 71 saptAha 1 datti AhAra pAnI .. 8 8 8 8 8 8 8 888888 8888 888888 6 6 6 6 6 6 6 8 8 8 8 8 88 8 8 0 8 8 8 m lh sh h m m Gsns can us " 8Sc " " m kula 196 datti AhAra aura pAnI jAnanA, isameM 19 dina lagate haiN| aSTaaSTamikA tapa V V 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 888 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 C050ww. V 8 8 8 V V V 8 / 8888888 8 8 8 8 8 8 8 V aSTaaSTamikA tapa meM prathama ATha dina taka eka datti AhAra pAnI dUsarI vAra meM bhATha dina taka do datti AhAra pAnI isa prakAra kramazaH tIsarI, cauthI, pAMcavIM yAvat bhAThavIM vAra meM bhATha datti AhAra ATha datti pAnI leve / kula 228 datti AhAra aura pAnI jaannaa| isameM 64 dina lagate haiN| 2 mAsa 4 din|
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7.2 Agama ke anamola ratna navama navamikA tapa m m h h m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m __pahale no dina taka eka datti AhAra pAnI, dUsarI bAra meM do datti AhAra isa prakAra kramazaH tIsarI bAra meM 3 datti, 1 bAra meM ? datti pAMcavIM bAra meM 5 datti, 6-7-8 aura nomI vAra meM no datti AhAra pAnI lenA / kula datti AhAra pAnI kI 405 hotI haiM / isa tapa meM 81 dina lagate haiN| yaha tapa 2 mahInA 21 dina meM pUrNa hotA hai|
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama ke anamola ratna 703 dazama dazamikA tapa m m 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 m h m m w m m 10 dazamadazamikA tapa meM pahale 10 dina taka eka datti anna pAnI dusare 10 dina taka anna jala kramazaH 3-4-5-6-7-8-9 aura dazamo vAra meM daza datti AhAra pAnI leve / isa tapa meM 550 datti AhAra aura pAnI kI huii| kula dina 100 lagate haiN| 3 mahInA dasa dina lagate hai|
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 Agama ke anamola ratna ~ guNaratna saMvatsara tapa tapa dina pAraNA dina kula dina 32 - 16 16 - 2 30 - 15 15 - 2 28 - 14 14 - 2 26 - 13 13 - 2 24 - 12 12 - 2 33 - 11 11 11 - 3 30 - 10 10 10 - 3 27 - 9 9 9 - 3 24 - 8 8 8 -3 21 - 7 7 7 - 3 24 - 6 6 6 6 - 1 25 - 5 5 5 5 5 - 5 24 -14 4 4 4 4 - 6 24 -3 3 3 3 3 3 3 3-8 20 - 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 -10 30 16 - 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 16-32 isa tapa ke dina 407 // pAraNA 73 / kula 180 dina hote haiN| 1 varSa 4 mahInA meM yaha tapa pUrNa hotA hai| (bhagavatI za0 2 u01)
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ . - > . 4 TIMES amananews m RAVI BIPINTERESTHAN pAyAlAlImA 15 SEARomAtAlajI ma. yAlAlAma.. cAcAlakI ma. PHOTmAnamalatA LE.ekaviMgadAsajIma LUMeen THAN.gotIlAlITA HA23.gAMgata awingsheng' lAlajI ma. R ushigurry Text chAna PA A .A.harira A zAyaDAnanIsa. IMILISHERE dhirAjanIITRALE - READERATI 5aurAmacandrajAma 1 . kasturavadanADHIS . . risbadA ON lIga .
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a saMpradAya ke prabhAvazAlI AcArya paM0 muni zrI hastImalajI mahArAja mevAr3I
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugapradhAna AcArya zrIdharmadAsajI mahArAja jaina paramparA ke samujjvala itihAsa meM solahavoM se satrahavIM zatI kA vizeSa mahatva hai / isa yuga ko vicAra krAMti kA svarNayuga kahA jAya to atizayokti nahIM hogI / zrImAn lokAzAha, bhAnajIsvAmI, dharmasiMhajI mahArAja, lavajI RSijI tathA dharmadAsajI mahArAja Adi Adarza preraka vyaktiyoM ne isI samaya apane pariSkRta vicAroM se jaina samAja ke mAnasa ko nava jAgaraNa kA divya sandeza diyaa| dharma ke maulika tattvoM ke nAma para jo vikAra, asaMgatiyoM aura sAMpradAyika kalahamUlaka dhAraNAe~ panapa rahI thIM unake prati tIvra asaMtoSa kA jvAra inhIM santoM kI anubhavamUlaka vANI meM phUTA thaa| svAbhAvika thA ki bhAkasmika aura apratyAzita krAntipUrNa vicAradhArA ke udaya se sthitipAlaka samAja meM halacala utpanna ho gaI pariNAma svarUpa pratikriyAvAdI bhAvanAe~ jAgRta huI / apane yuga meM utpanna dhArmika vikRtiyoM ke prati una santoM kA vidroha jaina saMpradAya ko dUrataka prabhAvita kara eka parikRta navamArga kA nirmAtA aura poSaka siddha huA / ina krAntikArI mahApuruSoM meM pUjya dharmadAsajI mahArAja kA sthAna pramukha rUpa se rahA hai| inakA jIvana eka alaukika jIvana thaa| yadyapi inake jIvana para prakAza DAlanevAlI sAdhana sAmagrI timirAcchanna hai tathApi unakI paramparA kA itihAsa aura prApta carcApana isa bAta ke sAkSI haiM ki ve apane yuga ke navanirmAtA va vicAra-krAnti ke sarjaka tathA zuddha saMyama kI bhAdarza mUrti the| ApakA janma saM. 1703kI Azvina sudI ekAdazI ko ahamadAvAda ke samIpa sarakheja nAmaka gAva meM huA thaa| Apake pitA kA nAma jIvanalAla
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra A0 zrIdharmadAsajI ma0 aura mAtA kA nAma jIvibAI thA / bAlakapana se hI ApakA hRdayA dhArmika saMskAroM se pUrita thA isalie mAtA pitA ne ApakA nAma dharmadAsa rakkhA / Apa jJAti ke bhAvasAra the / usa samaya sarakheja meM 700 ghara lokAgaccha ko mAnane vAle the / usa samaya sarakheja meM lokAgaccha ke yati kezavajI ke vidvAn ziSya tejasiMhajI virAjate the / Apake pAsa hI dharmadAsajI ne dhArmika jJAna prApta kiyA / kAlAntara meM Apa potiyAbaMdha zrAvaka kalyANajI ke samparka meM aaye| unake AcAra vicAra se prabhAvita ho Apane unakA mata svIkAra kara liyA / do varSa taka Apa potiyAbaMda zrAvakapana meM rahe / eka bAra bhagavatIsUtra kA vAcana karate samaya aisA pATha milA ki 'bhagavAna mahAvIra kA zAsana 21 hajAra varSa taka calegA / ' Apako isa bAta kA vizvAsa hogayA ki Aja bhI bhagavAna kI AjJAnusAra zuddha saMyama kA pAlana kiyA jAsakatA hai| taba Apa sacce saMyamI kI khoja meM nikala pdd'e| sarvaprathama Apa lavajI RSi ke samparka meM bhAye. kintu yahA~ bhI sAta bAtoM meM matabheda hone se Apa unake pAsa nahIM rahe / usake bAda ahamadAbAda meM dharmasiMhajI mahArAja ke pAsa Akara unase dharma carcA kI kintu Apako unase bhI santoSa nahIM huA / usake bAda Apa kAnajI mahArAja ke pAsa Aye aura unake pAsa rahakara sUtroM kA adhyayana karane lge| kAnajI svAmI ke pAsa dIkSA lene kA vicAra kiyA kintu satraha bAtoM meM unase matabheda hogayA / ina matabhedoM ke kAraNa Apa kisI ke pAsa dIkSA na lene kA vicAra kara mAtA pitA ke pAsa bhAye aura unakI AjJA prApta kara saMvat 1716 kI Azvina zuklA 11 ke dina ahamadAbAda meM bAdazAha kI vAr3I meM 17 janoM ke sAtha svayaM munidIkSA grahaNa kii| dIkSA ke dina unhoMne aTTama tapa kiyA / cauthe dina pAraNA ke lie ghUmate 1
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ A0 zrIdharmadAsajI ma0 hue eka kumhAra ke yahA~ jA pahu~ce / kumhAra ke ghara lar3AI huI thI isaliye kumhAriNa ne bhAye hue munijI ko krodhavaza rAkha baharA dii| munijI ne isa prathama bhikSA ko AzIrvAda rUpa mAna kara usI rAkha ko tele ke pAraNe meM chAsa meM milA kara pI liyaa| dUsare dina Apane AhAra meM rAkha milane kI vAta dharmasiMhajI mahArAja sAhaba se kI to uttara meM mahArAja zrI ne pharamAyA-dharmadAsa ! rAkha kI taraha tumhArA ziSya -samudAya bhI cAroM dizA meM phailegA aura cAroM ora tumhAre upadeza kA pracAra hogA / jisa prakAra rAkha ke vagaira koI ghara nahIM hotA usI prakAra aisA koI prAma yA nagara nahIM hogA jahA~ Apako mAnane vAle bhakta nahIM hoMge / ukta bhaviSyavANI ke anusAra Apake ziSyoM kI khUba vRddhi huii| jina meM bAIsa bar3e bar3e paNDita va AcAravAna ziSya hue jinake nAma se yaha sArA sapradAya vAIsa saMpradAya ke nAma se prasiddha huaa| AcArya pada saM. 1721 kI mAgha zuklA 5 ke dina ujjaina meM Apako AcArya pada diyA gayA / usake bAda 38 varSa taka Apane saddharma kA pracAra kiyaa| Apane apane hAtha se 99 vyaktiyoM ko muni dIkSA dI / bhArata ke aneka prAntoM meM vicaraNa kara Apane zuddhamata kA khUba pracAra kiyaa| bhavya balidAna pUjya dharmadAsajI mahArAja ke svargavAsa kI ghaTanA unake jIvanakAla se bhI adhika ujjvala aura romAMcaka hai| aba Apane yaha sunA ki dhArA nagarI meM Apake luNakaraNajI nAmaka eka vyAdhigrasta ziSya ne apanA jIvana kA antima samaya jAnakara saMthArA kara liyA hai / AhAra ke tyAga se usako vyAdhi miTa gaI / apane Apako tuMdurusta hotA dekha usakA mana saMthAre se vicalita hogayA / usane saMthArA tor3a dene kA nizcaya kiyaa| jaba pUjya zrI dharmadAsajI mahArAja ko isa bAta kA patA calA to unhoMne turaMta eka zrAvaka ke sAtha kahalA bhejA ki maiM
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ A0 zrIdharmadAsajI ma turata vihAra karake ArahA huuN| tabataka tuma apanA saMthArA cAlU rkhnaa| usa muni ne pUjyazrI kI AjJA mAna lI / pUjyazrI ne zIghratA se vihAra kiyA aura saMdhyA hote hote dhArA nagarI meM pahu~ca gye| bhUkha aura pyAsa se Akula vyAkula saMthArA like hue muni anna aura jala ke lie bilabilA rahe the| pUjyazrI ne isa muni ko pratijJA pAlana ke liye khUba samajhAyA kintu muni ke. sAhasa aura sahana-zIlatA kI zakti kA bAMdha TUTa cukA thA / ataHuna para upadeza kA kucha bhI asara nahIM pdd'aa| pUjyazrI ne zIghrahI apane kaMdhe para kA bojha utArA / saMpradAya kI jimmedArI mUlacaMdajI mahArAja ko dI / samasta saMgha ke sammukha apanA maMtavya prakaTa kiyA aura zIghra hI dharma rUpI dIpa-zikhA ko jAjvalyamAna banAye rakhane ke liye Apane usa ziSya ke sthAnaparI khuda saMthArA karake baiTha gye| zarIra kA dharma to vinAzazIla hI hai / AhAra pAnI ke abhAva meM kramazaH zarIra kRza ho gayA kintu Apake vicAra bar3e utkRSTa the| Apako isa bAta kI prasannatA thI ki yaha deha zAsana aura dharma ke kAma ArahA hai| isase bar3hakara isa nazvara deha kA aura kyA upayoga ho sakatA hai ? Apa apane anazana kAla meM eka eka kSaNa ko amUlya mAnakara usakA dharma cintana meM upayoga karate rahe / antataH ApakA yaha saMthArA 8-9 dina calA / eka dina arthAt saM01758 kI phAlguna zuklA pratipadA ke dina saMdhyA ko jaba varSA kI jhiramira jhiramira bUMde par3a rahI thIM Apane nazvara deha ko tyAga kara amaratva prApta kiyA / usa samaya ApakI Ayu 59 varSa kI thI / Apane dharma kI rakSA ke lie jo apUrva balidAna diyA vaha Aja bhI samAja ke lie 'prakAzastaMbha kA kAma de rahA hai / dhanya hai yaha virala vibhUti aura dhanya hai yaha bhamara balidAna /
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 choTe zrIpRthvIrAjajI ma0 Adi pUjyazrI choTe pRthvIrAjajI mahArAja pUjya zrI dharmadAsajI mahArAja ke pAcaveM paTTadhara ziSya choTe pRthvIrAjajI mahArAja mevAr3a saMpradAya ke Adya pravartaka the / ye bar3e prabhAva zAlI AcArya the / saMyama ke prati bhApakI atyanta abhiruci thii| Apako sadA apanI AtmA ke abhyutthAna kA vivAra rahatA thA / Apake upadeza saMsAra kI asAratA, dhanadaulata kI nazvaratA, jIvanakI kSaNabhaMguratA aura saMyama kI sAra rUpatA se bhare hue hote the| Apane mevAr3a prAnta ke eka eka gAMva meM padhAra kara dayAdharma kI nIMva ko dRr3ha kiyA / Apane apane jIvana kAla meM aneka zAsana prabhAvaka kArya kiye / Apane tatkAlIna sAdhu samAja meM vyApta zithilatA ko dUra kara kriyoddhAra kiyA aura mevAda saMpradAya kI nIMva DAlI / ___ Apake svargavAsa ke pazcAt mevAr3a saMpradAya ke dvitIya paTTadhara AcArya harirAmajI hue| AcArya harirAmajI mahArAja zAstrajJa vicAraka evaM kaThora tapasvI the| Apane zAsana kI atyadhika prabhAvanA kii| Apa tapa kI sAkAra mUrti aura saMyama kI virala vibhUti the / Apake paTTa para gaMgA kI taraha pAvana mUrti pUjya zrI gaMgArAmajI mahArAja virAje / Apa jaina zAstroM ke pAragAmI vidvAna the / ApakI vyAkhyAna zailI apUrva thii| Apake pazcAt kramaza. rAmacandrajI mahArAja aura tatpaTTa pUjya zrI nArAyaNadAsajI mahArAja isa saMpradAya ke paTTadhara AcArya bane / pU0 nArAyaNadAsajI mahArAja ke ziSya pUraNamalajI mahArAja the| ye bar3e vinayo the aura gurudeva kI AjJA ko satata zirodhArya rakhate the| Apa AgamamarmajJa the / gurudeva ke svargavAsa ke bAda Apa isa saMpradAya ke AcArya vane / Apake svargavAsa ke bAda kriyoddhAraka hIrajI svAmI ke ziSya mahAna tapasvI pUjya zrI roDIdAsajI mahArAja AcArya bane / bhApakA saMkSipta meM jIvana paricaya isa prakAra hai
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIroDIdAsajI-ma0 - pUjya zrIroDIdAsajI mahArAja jaina saMskRti vyakti pUjA kI apekSA guNa kI pUjA meM vizvAsa rakhatI hai / parama zraddheya mahAtapasvI zrI roDIdAsajI mahArAja bhI nirantara tattvaciMtana satata manana jJAnArAdhana evaM AtmaguNa ke ramaNa meM nimagna rahate hue dhyeyasiddhi karane meM hI prayatnazIla rahate the; bhale hI Aja ve apane pArthiva zarIra se hamAre bIca nahIM rahe hoM parantu unakI jIvana sugandha bhAja bhI hameM preraNA de rahI hai| pUjya roDIdAsajI mahArAja jaina zAsana ke pUrvAcAryoM kI ratnamAlA ke eka anamola ratna the| mevAr3a kI vIrabhUmi meM depura nAma kA eka choTA prAma hai| aprasiddha grAma meM janma lekara Apane ise prasiddha banA diyA / isI grAma meM osavAla kulotpanna DuMgarajI nAma ke zreSThI rahate the| inakA gotra 'lauDhA' thA / inakI patnI kA nAma rAjIbAI thA / vaha atyanta dharmaparAyaNa thii| unhIM kI kukSi se mahAtapasvI roDIdAsajI mahArAja ne janma lekara mAM kI goda ko dhanya kiyA thA / isa anamola ratna ko pAkara dampatI nihAla ho gaye the / bAlaka roDIdAsa ke janma se mAtA pitA ko adhika anukUla saMyogoM kI prApti hone lgii| mAtA pitA isa lAbha ko vAlaka kA hI puNya prabhAva mAnate the phalasvarUpa mAtA pitA ke liye vaha bAlaka atyanta priyapAtra bana gayA thA / mAtA pitA ke prema ke sAtha hI bAlaka ko uttama dhArmika saMskAra milane lage / mAtA pitA kI chatrachAyA meM bAlaka kA zAntipUrvaka samaya bItane lgaa| mAtA pitA ke dhArmika saMskAra aura munigaNoM ke upadeza se bAlaka roDIdAsa kA mana saMsAra ke kAryoM se uparata ho gyaa| unhoMne bhaneka vrata pratyAkhyAna kara liye / sAdhuveSa to nahIM thA; kintu sAdhu kA tyAga unameM A gayA thA / rAtri bhojana, sacittavanaspati jala, bhAdi kA tyAga aura brahmacarya kA pAlana Adi niyama sadA ke liye grahaNa kara liye the|
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pU0 zrIroDIdAsajI ma0 saMvat 1824 meM pUjya hIrajI svAmI apanI ziSya maNDalI ke sAtha 'daipura' padhAre / sAdhaka roDIdAsa ne pUjya munivaroM ke darzana -kiye / pratidina pUjya mahArAja zrI ke vyAkhyAna zravaNa se roDIdAsa jI kA mana saMsAra se viraka ho gyaa| Apane abhibhAvakoM kI AjJA prApta kara saM0 1824 meM bIsa varSa kI avasthA meM svAmIjI ke pAsa -dIkSA grahaNa kii| dIkSA grahaNa kara lene para Apake jIvana kA nayA adhyAya prAraMbha haa| mevAr3a ke kSetroM meM pUjya gurudeva ke sAtha vicarate hue Apane adhyayana prArambha kiyA / apanI tIkSNa buddhi ke kAraNa bhApane alpa samaya meM hI zAstroM kA acchA adhyayana kiyaa| jJAnArAdhanA ke bAda Apa aba kaThora tapasyA karane lage / zIta pariSaha para vijaya pAne ke lie Apa bhayaMkara sardI meM kevala eka pachevar3I hI bhor3hate the| uSNa pariSaha sahane ke liye Apa jeSThamAsa meM prakhara sUrya kI kiraNoM se bhAga ke samAna jalatI huI retI para athavA taptazilA para A~khoM para kapar3A bAndhakara madhyAha ke samaya leTe leTe AtApanA lete the| ghaNToM taka Apa isa prakAra uSNa retI para yA zilA para leTe rahate / *bahuta dera taka leTe rahane se jaba zarIra kA ninnabhAga ThaNDA mAlUma hotA to Apa zoghra karavaTa badala lete aura tIna tApa kA pariSaha sahana karate rahate the / Apane apane jIvana kAla meM aneka kaThora abhigraha kiye| kaI mAsa khamaNa kiye / Apa kA jIvana tapasyAmaya bana gayA thaa| Apane karmacUra tapa bhI kiyA thA jisakA vivaraNa isa prakAra hai:tapanAma tapadina pAraNA kuladina varSa mAsa dina aThAI 30 240 30 270 . 9 . paMcolA 195 975 195 1170 3 3 . caulA 225 1020 225 1275 3 6 15 telA 345 1035 3.5 1380 3 10 belA 630 1260 630 1890 5 3 -upavAsa 1500 1500 1500 . s . s s . khy . .
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIroDIdAsajI ma0 ... ..m.wwwwwrrmes - uparokta tapArAdhanA meM 25 varSa lage / / / / karmacUra tapa ke atirika anya tapa isa prakAra kiyeHtapanAma tapadina pAraNA kuladina varSa mAsa dina mAsa khamaNa 43. 129013 1333 3 8 13 aThAI 200 1600 200 1800 5 .. . belA 360 720 360 1080 3 0 . uparokta tapasyA meM kula 36 varSa 7 mahine 28 dina lage / ApakI kula Ayu 57 varSa kI thii| Apa pAraNe meM prAyaH vigaya kA tyAga rakhate the / tapazcaryA ke samaya zAstrokta paddhati se Asana lagA kara dhyAna karate the| Apa prAyaH samUha meM na rahakara akele vana tathA janazUnya sthAnoM meM rahakara ghaMToM taka dhyAna karate the / - Apa kevala tapasvI ho nahIM the kintu AgoM ke acche jJAtA bhI the| ApakI vyAkhyAna zailI bar3I madhura aura asarakAraka thii| ApakA upadeza zravaNa kara zrotAgaNa vairAgya raMga meM bhIga jAte the| bhApake. pravacana prAyaH Agama siddhAntoM para hI huA karate the| Apane mevAr3a ke sAtasau gA~voM meM ghUmakara dayA dharma kA khUba pracAra aura prasAra kiyA / muni jIvana ke preraka prasaMga netra roga kI amogha auSadhI: muni dharma kA pAlana karate hue tapasvIjI zeSakAla meM 'rAjAjI kA karer3A" nAmaka gAMva meM padhAre / usa samaya sahasA pUrva saMcita bhasAtA-vedanIya karma ke tIvrodaya se Apako netra roga ho gayA / Apa ne isa roga ke AkramaNa para zurU meM usakI kucha bhI parvAha nahIM kii| ve. svecchApUrvaka dhAraNa kiye hue anazanAdika tapoM ke avasara para bhI pUrva abhyAsa ke bala para use bhI saha rahe the parantu vedanA-pratidina apanA ugrarUpa dhAraNa karane lagI, netra kI jyoti kSINa hone
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIroDIdAsajI ma0 lagI / tapasvIjI kI isa bar3hatI huI netra pIr3A ko dekhakara sthAnIya zrAvaka bhI bar3e cintita ho gaye / aJjalibaddha ho zrAvakoM ne tapasvIjI se netra ko cikitsA karavAne kI prArthanA kI / . rAjakareDA ke rAjAsAhaba zrI bhavAnIsiMhajI sAhaba ko bhI jaba patA lagA to ve bho tapasvI ke darzana ke liye Aye aura netra kA ilAja karane kA atyAgraha karane lage / rAjAsAhava ne kahA- Apa gaDha (mahala) meM padhAreM, vahA~ motiyoM kA kajjala hai| isa kajjala se Apako avazya lAbha hogA / sthAnIya rAjA aura zrAvakoM kI vinatI ko mAna dekara kisI samaya tapasvIjI kajjala ke lie rAjA sAhaba ke mahala padhAre / dvAra para pahu~cane ke bAda tapasvIjI ke kAnoM meM kucha vArtAlApa sunAI diyaa| eka rAja sevaka, dUsare rAja sevaka se kaha rahA thA ki Aja hamaloga sArI rAta jagakara tapasvI ke liye kajjala banAte rahe / tapasvIjI ne jaba yaha sunA to ve vApasa lauTa par3e / tapasvIjI ko vApasa jAtA dekha rAjasevaka ghabarA uThA aura vaha daur3akara rAjA sAhaba ke samIpa pahu~cA aura tapasvIjI se vApisa cale jAne kI bAta kahI / rAjA sAhaba yaha sunate hI daur3akara tapasvIjI ke pAsa pahuMce aura kajjala grahaNa karane kA Agraha karane lge| tapasvIjI ne kahArAjan ! tumane rAtabhara rAjasevakoM (naukara) ko jagAkara jo mere liye. motiyoM kA kajjala banavAyA hai vaha muni maryAdA ke pratikUla hai / / mujhe isa prakAra kA kajjala lenA nahIM klptaa| yaha kaha kara tapasvI-- jI sthAnaka meM padhAra gye| vedanA pratikSaNa bar3hatI jA rahI thii| azubha karma kA udaya mAnakara tapasvIjI socane lage "roga kA mUla kAraNa azubha karma hI hai aura bhazubha karma ko naSTa karane kA amogha upAya hai eka mAtra tp|" yaha saMkalpa kara tapasvIjI ne vahA~ se prasthAna kara diyA / gAva se uttara dizA me eka bhayAnaka jaMgala se ghirI pahADI hai / yaha vana vRkSoM aura saghana jhAr3iyoM se bharI huI hai / dina meM bhI hisra pazuoM kA bhaya banAH
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIroDodAsajI ma. rahatA hai| isa bhayAvane jaMgala meM kAlAjI nAmaka eka deva sthAna hai| ve yahA~ Aye aura isa nirjana DarAvane devasthala ke samIpa vizAla vRkSa ke nIce baiTha kara aTThamabhatta (tailA) tapa ke sAtha dhyAnastha ho gaye / utkRSTa dhyAna ke bala se vedanA dhIre-dhIre zAnta ho gaI / sUrya ke asta ke sAtha sAtha vaha netra pIr3A bhI sadA ke liye asta ho gaI / tapasvIjI ke isa haThayoga se isa bImArI ne tapasvI se sadA ke liye apanA nAtA tor3a diyA / bImArI ko dUra karane kI yaha thI tapasvIjI kI rAmabANa aussdhii| zAnti ke ana dUtaH - eka bAra Apa AmeTa, (mevAr3a) padhAre / usa samaya bhApake tele kI tapazcaryA thii| yaha kSetra terahapaMthiyoM kA thA / vahA~ usa samaya sthAnakavAsiyoM kA eka bhI ghara nahIM thA / sAyaMkAla kA samaya thA / -sUryAsta meM abhI kucha samaya zeSa thaa| eka terahapanthI gRhastha se makAna -kI yAcanA kI / yaha prArambha se hI tapasvIjI ke dharmapracAra se jhuMjha'lAyA huA to thA hI; usane tapasvIjI se badalA lene kA eka acchA avasara dekhA / tatkAla apane eka khAlI makAna meM tapasvIjI ko utAra "diyA / pratikramaNa ke bAda vaha bhAI vahA~ pahu~cA aura tapasvIjI se UTapaTAGga bAteM karane lagA / tapasvIjI usake irAde ko bhopa gaye / usane kaThorabhASA meM tapasvIjI se prazna pUchane zurU kara diye| tapa-svIjI zAnta bhAva se aura atyanta madhura bhASA meM usakA zAstrIya paddhati se jabAva dete rahe / aba tapasvIjI ne bhI avasara dekhakara usase kucha prazna kiye / jaba uttara dene meM apane bhApako asamartha pAyA to vaha tapasvIjI para bar3A kuddha huaa| bar3I kar3I bhASA meM tapasvIjI kI bhasamA karane lagA / yahA~ taka bola uThA ki aba Apako mere makAna meM rahane kI merI AjJA nahIM hai / Apa isI samaya vihAra kara yahAM se cale jAiye / tapasvI mI ne zAnta mudrA meM kahA--bhAI ! tumhArI ijAjata se hI maiM isa makAna meM ThaharA hU~ agara tumhArI icchA
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. zrIroDIdAsajI ma0 hai to maiM calA jAtA hU~ / yadyapi rAtri meM vihAra karanA jaina muni ko nahIM kalpatA phira bhI tumhArI icchA ke binA mai isa makAna meM kaise raha sakatA hU~? yaha kaha kara tapasvIjI anyatra jAne ke liye khar3e ho gaye / tapasvIjI ko sacamuca hI anyatra jAtA dekha upasthita bhAI badanAmI ke Dara se ghabarA gayA / vaha socane lagA-agara ajaina bhAiyoM ko patA laga jAya ki isane tapasvIjI muni ko makAna se nikAla diyA hai to ve loga merI bar3I bhartsanA (nindA) kareMge tathA sage sambandhiyoM aura sAthiyoM ko agara isa bAta kA patA laga jAya to, ve bhI merA apamAna karege / yaha soca kara vaha kucha zAnta par3A aura banAvaTI vinaya batAkara bolA-mahArAjajI ! Apako kevala rAtabhara Thaharane kI AnA hai| yaha kaha kara vaha bhAI calA gayA / tapasvIjI ko usa samaya tele kI tapazcaryA thii| dUsare dina ve pAraNA kiye binA hI vahA~ se vihAra kara diye| ATha mIla vihAra kara "lAvA saradAra gar3ha" meM tele kA pAraNA kiyA lekina tapasvIjI ne jarA bhI usa bhAI para krodha nahIM kiyaa| viSa dene vAle ke prati bhI samatA bhAva___tapasvIjI kI nirmala mahimA sarvatra phaila rahI thii| inake tapa, tyAga aura pariSaha sahana karane kI asIma zakti ko dekhakara hajAroM loga unake upAsaka banate jA rahe the parantu kucha dharmadveSiyoM koyaha sahana nahIM huA / eka vyakti inake tyAga aura satata dharmapracAra se baukhalA uThA / usane tapasvIjI kI jIvana lIlA samApta karane kA ghRNita nizcaya kiyA / vaha kapaTI zrAvaka vana tapasvIjI kI anavarata sevA karane lgaa| sAmAyika, pratikramaNa tyAga pratyAkhyAna Adi, dhArmika kRtyoM: se vaha tapasvIjI kA kRpApAtra bana gyaa| eka dina avasara pAkara usa kapaTI zrAvaka ne viSa mizrita AhAra tapasvIjI ko baharA diyaa| tapasvIjI use saharSa khA gaye / AhAra
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 pU0 zrIroDIdAsajI ma0 karane ke bAda tapasvIjI jAna gaye ki Aja kA bhAhAra jo zrAvaka ne mujhe baharAyA thA vaha viSa mizrita thaa| zatru kA bhI hita cAhane vAle tapasvIjI ne yaha bAta kisI se bhI nahIM kii| Apake tapobala se viSa mizrita AhAra amRta bana gyaa| paMcamakAla meM bhI dharmarUci anagAra sA Adarza Apane upasthita kiyaa| halAhala jahara ko bhI amRta mAnakara khA Ane vAle mahAna tapasvIjI jisa samAja meM hue haiM, vaha samAja kitanA dhanya hogA! / tapasvIjI kI apUrva sahana zIlatA--' eka bAra bhApa sanavAr3a pdhaare| garmI kI Rtu thii| sUrya kI pracaNDa kiraNeM Aga ugala rahI thiiN| Apa pratidina ke niyamAnusAra gAMva ke bAhara kucha dUrI para viSama kaMkarIlI bhUmi meM eka caTTAna para bhAtApanA grahaNa karane lge| eka dina jaba Apa dhyAna magna the; kucha vAloM ko majAka suujhii| ve tapasvIjI ke paira pakar3a kara unheM idhara udhara ghasITane lge| tapasvIjI ne una gvAloM ko kucha bhI nahIM khaa| jaba dhyAna pUrA ho gayA, to ve khar3e hokara gAMva kI tarapha calane lge| gvAloM ne tapasvIjI ko gAMva kI ora jAtA dekhA to ve ghabar3A gye| ve socane lage-yadi tapasvIjI hamAre vyavahAra kI gAMvavAloM se zikAyata kareMge, to hamArI khaira nhiiN| ve tapasvIjI ke pAsa Aye aura dInabhAva se khar3e ho gye| tapasvIjI unakI manodazA samajha gaye / tapasvIjI ne una gvAloM ko khaa-bhaaii| ghabarAne kI AvazyakatA nhiiN| tumhArI koI bhI zikAyata gAMva meM nahIM hogii| tapasvIjI kI isa mahAnatA se gvAloM kA hRdaya badala gayA aura ve apane aparAdhoM kI kSamA mAMgane lage / yaha thI tapasvIjI kI apUrva shnshiiltaa| hAthI kA kaThora abhigraha eka bAra tapasvIjI zrI roDIdAsajI mahArAja udayapura padhAre / vahAM Apane eka kaThora abhigraha grahaNa kiyA ki udayapura ke mahArANA ke baiThane kA hAthI agara mujhe AhAra baharAve to hI mai pAraNA vruuNgaa|
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrIrADIdAsajI ma0 isa prakAra kA gupta lekha likhakara vaha patra Apane apane rajoharaNa meM bAndha diyA / pratidina bhApa bhAhAra ke liye jAte aura punaH loTakara cale Ate / Apake abhigraha kI sarvatra mahimA phaila gii| loga abhigraha - nahIM phalatA, to bar3e cintita ho jAte / sAre zahara meM abhigraha kI carcA thii| sabhI apane apane iSTadeva se tapasvIjI ke abhigraha ko saphala hone kI prArthanA karate / isa prakAra aTThAisa dina bIta gaye / unatIsavA~ dina thA / tapasvIjI pratidina ke niyamAnusAra svAdhyAya- dhyAna kara AhAra ke liye cale / mArga meM ekAeka kolAhala sunAI diyaa| loga apanI apanI jAna bacAkara idhara-udhara bhAga ne lge| daur3o, bhAgo, haTo, yasa, cAroM ora se yahI AvAja aura zora sunAI de rahA thA / vAta yaha thI ki mahArANA sAhaba kA hAthI gajazAlA se jaMjIra tor3akara bekAbU ho gayA thA / unmatta sthiti meM vaha daur3A huA A rahA thA / tapasvIjI usI tarapha calane lage to logoM ne unheM rokA; Age na jAne ko loga bAra bAra vinatI karane lage kintu tapasvIjI ne unakI bAtoM para koI dhyAna nahIM diyA ve avicala mudrA meM yatanA pUrvaka Age bar3hane lage / usI samaya hAthI bhAgA huA eka kandoI (halavAI) kI dukAna para bhAyA aura usane halavAI kI dukAna se apanI jhuMDa se miThAI uThAI aura aura tapasvIjI kI ora bar3hAI; tapasvIjI ne jholI se pAtra nikAlakara Age bar3hA diyaa| tapasvIjI ne halavAI se miThAI grahaNa karane kI AjJA prApta kara lI / hAthI ne miThAI tapasvIjI ke pAtra meM DhAla dI' / saikar3oM loga isa dRzya ko dekhakara cakita ho gaye aura tapasvIjI kI jaya jayakAra karane lage / tapasvIjI ne apane abhigraha vAlA vaha gupta lekha ? zrAvakoM ko batalAyA / zrAvakoM ne jaba usa lekha ko par3hA to ve saba bhAzcarya cakita ho gaye / dhanya hai aise tapasviyoM ko jinake tapobala se pazu meM bhI devatva A jAtA hai / .
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra0 zrIroDIdAsajo ma0 - sA~r3a kA dUsarA abhigraha isI prakAra eka bAra Apane sAMDa dvArA AhAra prApta karane kA duSkara abhigraha kiyA thA aura vaha bhI saphala ho gayA / jisa kI ghaTanA isa prakAra hai Apa udayapura meM virAja rahe the| Apane yaha abhigraha dhAraNa kiyA thA ki agara mujhe sAMDa (baila) AhAra de to maiM pAraNA karU~gA / isa prakAra kA lekha likhakara use gupta rUpa se apane bhaughe (rajoharaNa) meM bAndha diyA / bhApa pratidina samayapara gaucarI ke lie padhArate aura thor3A samaya ghUmakara punaH lauTa Ate / zrAvakoM ne bhI tapasvIjI ke bhabhigraha ko saphala banAne ke lie anekoM prayatna kiye kintu unake saba prayatna asaphala rhe| tapasvIjI ne manuSya para aura vastuoM para abhigraha to aneka bAra kiye the aura ve saphala bhI ho gaye the kintu yaha mahApuruSa to pazu para. bhI mAnavatA kA prayoga karanA cAhatA thA / isa prakAra tIsa dina pUrNa ho gaye / ikatIsaveM dina tapasvIjI pratidina ke niyamAnusAra AhAra ke lie nikale / tapasvIjI "dhAnamaNDI" ke bIca aaye| mArga meM naujavAna do-sAMDa (baila) Apasa meM lar3a rahe the| unakI lar3AI bar3I khUkhAra thI / logoM ne bhI unako chur3Ane kA bharasaka prayatna kiyA kintu ve bhayaMkara phUtkAra karate hue eka dUsare ko nIce girAne kA sAhasa kara rahe the| tapasvIjI nirbhIka hokara, lar3ate hue sAMDa ke pAsa pahuca gaye / tapasvIjI ko sAmane khar3A dekha sAMDoM kA joza ThaNDA par3a gyaa| eka sA~I to vahA~ se cala diyA aura dUsare sAMDa ne pAsa hI kI dukAna ke sAmane par3o huI "gur3a" kI bhelI para apanA sIMga ghuser3a diyaa| sIMga meM gur3a kA kucha hissA laga gayA / usane tapasvIjI ko guha dene ko icchA se sIMga ko nIce jhukAyA sAMr3a ko nIce jhukatA huA dekha tapasvIjI samajha gae ki yaha pazu
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIroDIdAsajI ma0 bhI dAna dene kI bhAvanA kara rahA hai / isa pazu meM bhI dhArmika bhAvanA kA saMcAra ho gayA hai| tapasvIjI ne sAMr3a kI dhArmika bhAvanA kA Adara karate hue usa gur3a ke mAlika se gur3a lene kI AjJA maaNgii| dukAna ke mAlika ne bhI bhAjJA de dI / tapasvIjI ne. pAtra sAmane kiyA aura sA~r3a ne sA~ga ke dvArA gur3a ko pAtra meM DAla diyaa| tapasvIjI kA abhigraha phala gyaa| sA~r3a-dhanya ho gyaa| manuSya to dAna detA hI hai parantu pazu meM bhI dAna dene kI bhAvanA jAgRta huii| aise mahApuruSa ko dAna dekara vaha bhI Aja dhanya dhanya bana gyaa| tapa kI mahimA apUrva hai| tapasviyoM ke caraNoM meM devI, devatA aura mAnava to jhukate hI haiM parantu pazu bhI nata mastaka ho jAte haiM jisakA yaha pratyakSa udAharaNa hai| zatru ke bhI mahAna hitaipI isa prakAra tapasvIjI aneka grAma nagaroM ko apanI amRtamayI vANI se pAvana karate hue mevAr3a ke mahArANAoM ke iSTa deva 'ekaliGgajI" pdhaare| vahA~ bahuta kama logoM kI vastI hai| mandira ke kucha kAryakartA naukara varga vahA~ rahate the| yahA~ ke ghane jaMgala aura prAkRtika pahAr3I dRzya mana ko mugdha kara dete haiN| ekAnta dhyAna karane vAle ke lie yaha sthAna vaDA upayogI hai| yahA para vAvA--yogI aura sanyAsiyoM ke baDe-bar3e akhAr3e haiN| ye alamasta sAdhu bAbA dhUnI tapate, bhaMga, gAMjA, carasa aura tamAkhU pIte yahA~ baDI saMkhyA meM par3heM rahate haiN| tapasvIjI ne anupama prAkRtika saundarya se yukta anukUla sthAna ko apane dhyAna ke lie cuna liyA / isI mandira ke samIpa unhoMne ekAnta meM vRkSa ke nIce apanA Asana jamA diyA aura ve vahIM dhyAna karane lge| eka gavAra yogI ko tapasvIjI kI upasthiti akharI / vaha tapasvIjI ko vahAM se bhagA dene ke irAde se kucha ga~vAra vAlakoM ko vahA~ le AyA,
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. zrIroDIdAsajI ma0 aura gAliyA~ bakane lgaa| usa mUrkha yogI ke kahane se kucha lar3akoM ne tapasvIjI para patthara bhI pheMke / pattharoM kI mAra se tapasvIjI ghAyala ho gaye lekina tapasvIjI parama zAnta the / unhoMne apane mu~ha se upha taka nahIM kii| caturtha Are ke arjuna muni kA tatkAla smaraNa ho jAtA hai| acAnaka eka rAhagIra kI dRSTi ghAyala. tapasvIjI para pdd'ii| usane gA~va meM tahasIla ke karmacAriyoM ko jAkara khavara de dii| yaha khavara pAte hI karmacArI aura gAMva ke kucha jainetara loga tapasvIjI ke pAsa pahuMce aura sArI ghaTanA pUchane lage, tapasvIjI ne mauna le liyaa| usa uddaNDa yogI ke bAre me tapasvIjI ne eka zabda bhI nahIM khaa| vahA~ se tapasvIjI vihAra kara samIpa ke gAMva meM padhAra gaye lekina sthAnIya logoM se rahA nahIM gayA / use pATha sikhAne kI dRSTi se unhoMne thAne meM riporTa kara dii| pulisa bAbA ko giraphtAra karake le gaI aura use havAlAta meM banda kara diyA / jurma sAbita hone se use kucha dina ke lie kaida kI sajA ho gii| jaba tapasvIjI ko bAbA ke havAlata meM banda hone kI sUcanA milI to unheM bar3A aphasosa huaa| yahA~ taka ki unhoMne aTThAI kA pAraNA lAnA bhI chor3a diyaa| unhoMne logoM se kahA ki jabataka usa yogI ko kaida se mukta nahIM kiyA jAyagA, taba taka mai mAhAra nahIM karU~gA / tapasvIjI ke isa satyAgraha se loga ghabarA gye| unhoMne punaH daur3a dhUpakara usa saMnyAsI ko jela se mukta karavA diyaa| yaha thI tapasvIjI kI apane zatru ke prati bho maitrI-bhAvanA / apakArI ke prati bhI upakAra __ isI taraha eka bAra Apa rAyapura (mevAr3a) gA~va meM padhAre / vahAM gAMva ke bAhara nirjana sthala meM eka sUkhe nAle (vArI) kI tapta retI meM AtApanA lene lge| eka gAra vyakti tapasvIjI ke zira para khadAna se nikalI huI patalI zilA rakha kara usa para baiTha gyaa| vaha tapasvIjI ke zarIra ke anya bhAgoM para bhI
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ yU0 zrIroDIdAsajI ma0 vaha tapta zilA rakha kara usa para khar3A hotA, baiThatA aura phira utaratA, aura tIkhe kA~ToM kI char3iyA~ tapasvIjI ke zarIra para ddaaltaa| isa prakAra vaha tapasvIjI ko pIr3ita kara apanA mana bahalAva karane lagA / acAnaka eka rAhagIrane usa duSTa kI yaha paizAcI lIlA dekhii| usane usako rokA aura yatnapUrvaka zarIra para se saba kATe uThA liye| tapasvIjI dhyAnamagna avasthA meM the / rAhagIra namaskAra kara gAMva meM pahu~cA aura usane usa gavAra kI zikAyata pulisa thAne meM kara dii| pulisa ne use pakar3A, aura use havAlAta mai banda kara diyA / tapasvIjI ko aba isa ghaTanA kA patA lagA to unakA dayAlu hRdaya anukampA se bhara AyA / ve socane lage"yaha garIva becArA kahIM sajA kA pAtra bana jAyagA to isakA parivAra duHkhI ho jAegA / isake jela meM jAne se isake bAla-bacce bhUkhe raha jAyeMge / " unhoMne usI samaya zrAvakoM ko bulAkara khaa-bhaaii| eka vyakti jo kucha karatA hai, aura usakA virodhI use pasanda kara letA hai to phira jhagar3A bar3hAne kA koI artha nhiiN| pariSaha uThAnA, aura kSamA dhAraNa karanA yaha to muniyoM kA dharma hai| jaba taka Apa loga use mukta nahIM karAbhoge, taba taka maiM AhAra nahIM karU~gA / tapasvIjI kI isa kaThora pratijJA se ghabarAkara zrAvakoM ne thAne meM jAkara use mukta karA diyA / upakArI kA bhalA to hara koI karatA hai kintu apakArI ke prati upakAra ke karane vAle tapasvIjI jaise koTi koTi puruSoM meM kvacita hI milate haiN| tapasvIjI kI isa mahAnatA se usakA hRdaya badala gayA / vaha sarala aura vinamra hokara tapasvIjI ke caraNoM meM A girA, aura bAra vAra kSamA yAcanA karane lagA / vaha tapasvIjI kA pUrA bhaka vana gayA / naye kSetra meM padArpaNa nAthadvArA (mevAr3a) vaiSNava kA sabase bar3A tIrtha sthala hai| isa tIrtha para puSTimArga ke saMtoM kA hI anuzAsana hai| isa kSetra meM vahA~ usa
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIroDIdAsajI ma samaya vaiSNavetara sAdhuoM ko Ane bhI nahIM diyA jAtA thaa| agara jaina muni vahA~ pahu~ca jAte to vahAM unheM itanA parezAna honA par3atA thA ki ve eka dina bhI vahA~ nahIM Tika sakate the| tapasvIjI vihAra karate hue vahA~ pahu~ca gaye / zahara ke bAhara eka vRkSa kI chAyA meM virAja gaye / yahA~ ke gusAMIjI mahArAja prAyaH sAyaMkAla ratha meM baiTha kara ghUmane ke lie nikalA karate the / apane nitya kAryakrama ke anusAra gusAMIjI ghUmane ke lie nikale / sAtha meM nagara ke nAyaba hAkima zrImAn saMghavIjI sAhaba the / ve acche pratiSThita, sajjana aura dharmAtmA the| ve tapasvIjI ke parama bhakta the| acAnaka vRkSake nIce virAje saMta para gusAMIjI kI dRSTi par3I / mahantajI ne nAyaba hAkima ko pUchAvRkSa ke nIce ye kauna baiThe haiM ? uttara meM saMghavIjI sAhaba ne kahAye mere guru haiM / gusAMIjI ne kahA-acchA, ye tumhAre guru haiM ? jI hA~, to phira yahA~ kyoM baiThe haiM ? uSNa Rtu aura lU kI bhayaM. kara mausama hai| isa para hAkima sAhaba ne kahA-"yahA~ nahIM-virAje to phira kahA~ para virAjeMge ? gA~va meM jaina muniyoM ko Ane bhI nahIM diyA jAtA / vrajavAsI loga unheM gAlI aura pattharoM se mArate haiM / " saMghavI sAhaba ke mukha se jaina muniyoM ke tyAga aura tapa kI mahimA sunI to gusAIjI jaina muniyoM ke tyAgI jIvana se bar3e prabhAvita hue / unhoMne usI samaya zahara meM ghoSaNA karavAI ki jaina muniyoM ke sAtha acchA salUka kiyA jAya, gAlI-galauja Adi se unakA apamAna na kiyA jAya / gusAMIjI ne muniyoM ke lie nAthadvArA kSetra khola diyaa| tapasvInI nAthadvArA meM padhAra gaye aura apane tapa-tyAga evaM amRta-- mayI vANI se saikar3oM vyaktiyoM ko samyaktvI bnaayaa| tapasvIjI ne mevAr3a ke aneka nayenaye kSetroM meM ghUmakara aura vahA~ ke logoM ko pratibodha dekara hajAroM kI saMkhyA meM unheM samyaktvI banAyA / yaha thA tapasvojI ke dharma pracAra kA pratyakSa aura anUThA udAharaNa /
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ yU0 zrIroDIdAsajI ma0 sarparAja kA tapasvo darzana eka bAra Apa udayapura virAja rahe the| khule makAna ke bhItarI bhAga ke maidAna meM bhApa garmI ke dinoM meM tapta zilA para bhAtApanA grahaNa kara rahe the / khar3e ho kara kAyotsarga meM lIna ho gaye / usa samaya eka bahuta bar3A viSadhara sarpa tapasvIjI ke caraNoM ko apane zarIra se Abaddha kara unake caraNa cUmane lagA / tapasvIjI apane dhyAna meM tallIna the / unakI bhA~khe banda thIM / ve jaba dhyAna karate the taba unheM bAharI duniyA~ kA kucha bhI patA nahIM rahatA thA / ve bhAtmAnanda meM zarIra kI pIr3A aura bhUkha pyAsa taka ko bhUla jAte the / usa samaya eka bhAI tapasvIjI ke darzana ke liye bhAyA, aura jhuka jhuka kara vandanA karane lagA / jyoM hI usakI dRSTi tapasvIjI ke caraNoM kI bhora par3I, tyoM hI vaha eka bhayaMkara dRzya ko dekha kara ghabarA utthaa| dekhatA hai ki eka bhayakara kAlA viSailA nAgarAja (sarpa) tapasvIjI ke caraNoM ko lapeTa kara phaNa se tapasvIjI ke caraNa cUma rahA hai / vaha bhAI apane Apako kisI taraha se sambhAla kara vahAM se bhAgA aura cillAcillA kara logoM ko ekatra karane lagA / saikar3oM loga ekatra ho kara tapasvIjI ke samIpa Aye aura yaha apUrva dRzya dekhane lge| tapasvIjI ke pairoM se sarparAja ko haTAne kI kisI meM bhI himmata na ho sko| ava tapasvIjI ne dhyAna kholA to sAmane saikar3oM logoM ko ekana pAyA aura apane pairoM ko lapeTe hue sarparAja ko dekhA / tapasvIjI ne nAgadeva ko sambodhana kara khaa-"dyaapaalo"| sarparAja bho tapasvIjI kA -bhAzIrvacana sunakara zAnta bhAva se vahAM se cala diyA / yaha thI tapasvIjI kI tapa mahimA / Apane isa prakAra utkRSTatama sayamI sAdhanA meM satIsa varSa vyatIta kiye / tapa se ApakA zarIra pratidina kSINa hone lgaa| anta meM jaba zarIra ko saMyamI jIvana kI sAdhanA ke lie ayogya pAyA to udayapura ke pAvana kSetra meM mApane yAvajjIvana ke lie saMlekhanA pUrvaka
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22. pU0 zrIroDIdAsajI ma0 saMthArA arthAt anazana grahaNa kara liyaa| isa mahAna tapasvI ko apane jIvana sUrya ke asta hone kA dina vidita thA- saMthArA grahaNa karane ke tIsare dina vikrama samvat 1861 ko phAlguna kRSNA aSTamI ke dina ye bhArata ke ujjavala tapasvI, samAdhipUrvaka nazvara deha kA parityAga kara. devaloka kI bhavya, upapAta zayyA para jA birAje / - udayapura ke zrAvaka saMgha ne bhavya baikuNThI. banAkara tapasvIjI ke pudgalamaya deha ko usameM sthApita kiyA / isa antima zavayAtrA meM udayapura aura AsapAsa ke gAMvoM kI mAnava medinI tapasvIjI ke antima darzana ke lie umar3a par3I / hajAroM kI saMkhyA meM logoM ne apanI zraddhAJjaliyA~ azrubhIne nayanoM se pragaTa kii| zavayAtrA jaya-jaya nandA aura jaya--- jayabhaddA kI vijaya ghoSa ke sAtha yathAsthAna para pahu~ca kara samApta huii| anta meM, maiM sajAI gii| manoM khoparA, candana ghRta Adi usameM DAle gaye aura tapasvIjI ke pudgalamaya deha ko usa para rakha kara Aga sulagA dI gii| dekhate hI dekhate agni kI jyotirmaya jyAlA ne tapasvIjI ke pudgalamaya deha ko svAhA kara diyA / tapasvIjI kA pudga'lamaya deha Aja hamAre bIca nahIM hai, kintu unakA amara kIrtirUpa deha yuga yuga taka jIvita rahegA / tapasvIjI zrI roDIdAsajI mahArAja, sAhaba kA vihAra kSetra prAyaH mevAr3a prAnta hI rahA hai| ____ akele udayapura meM Apa ne solaha cAturmAsa kiye / isa ke vAda nAthadvAre ko Apa ke nau cAturmAsa kA lAbha milA / lAvA saradAragar3ha, rAyapura, bhIlavAr3A meM do-do varSAvAsa aura sanavAr3a, pauTalA. gaGgApura, devagar3ha, koTA, cittaur3a meM eka-eka cAturmAsa kiye / Apane kula 37 caturmAsa kiye / Apa ke aneka ziSya ratnA the| mApa jise bhI dIkSita karate the, usakI acchI taraha parIkSA karate the| Apa ke dvArA dIkSita sabhI santa prabhAvazAlI nikale / tapasvIjI ke pradhAna ziSya kavivarya AcArya zrI nRsiMhadAsajI
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrInRsiMhadAsajo ma. mahArAja ne guru bhaktivaza prerita ho kara vikrama samvat 1847 ko ASAr3ha kRSNa amAvasyA ke dina 'guruguNa kIrtana' nAmaka hindI kavitA vanAI / yaha caritra usI ke AdhAra para likhA gayA hai| pUjya zrI nRsiMhadAsajI mahArAja pUjya zrI roDIdAsajI mahArAja ke svargavAsa ke pazcAt AcArya zrI nRsiMhadAsajI mahArAja isa sapradAya ke AcArya vane / Apa jAti ke khatrI the| mevAr3a meM rAyapura ke nivAsI the / Apake pitA kA nAma gulAvacaMdajI aura mAtA kA nAma gumAnAvAI thA / Apa vivAhita the / ApakA eka bAra vyApArArtha lAvA saradAragar3ha AnA humaa| vahA~ para Apane pUjya roDIdAsajI mahArAja kA vyAkhyAna zravaNa kiyaa| isase ApakA vairAgya ho gayA aura saMyama grahaNa karane kA dRr3ha nizcaya kara liyA / Apa vahIM pUjyazrI kI sevA meM raha gaye Apane' alpa samaya meM hI sAmAyika pratikramaNa sIkha liyaa| yaha samAcAra java unake kuTumbiyoM ko milA to ve bahU ko lekara lAvA saradAragar3ha bhAye / ina logoM ne Apako khUba samajhAyA kintu jisakI Asakti naSTa ho gaI ho vaha tyAgamArga meM zithilatA kisa prakAra batalA sakatA hai ? antataH patnI ko chor3a sa. 1842 kI mArgazIrSa 9 ke dina lAvA saradAragar3ha meM pUjyazrI ke pAsa dIkSA le lI / Apane tapasvIjI kI sevA meM rahakara zAstroM kA gahana adhyayana kiyA / pUjya zrI roDIdAsa jI mahArAja ke svargavAsa ke bAda bhApakI namratA, gambhIratA, gurusevA sahiSNutA aura milanasAra prakRti se prabhAvita hokara udayapura se zrI saMgha ne milakara Apako AcArya pada diyA / tatkAlIna santamunirAjoM meM ApakI khUba pratiSThA thI / Apa atyadhika prabhAvazAlI AcArya the| udayapura ke mahArANA bhImasiMhajI ApakA bar3A sammAna karate the| unhoMne ApakA kaI bAra vyAkhyAna zravaNa kiyA / Apake pratibhAzAlI 27 ziSya the / vAdavivAda meM mApa loka vizruta the| koI bhI prati
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 24 - pU0 zrImAnamalajI svAmI pakSI apanA vitaMDAvAda chor3a natamastaka hue binA nahIM jAtA thA / bhApake 27 pratibhAzAlI ziSyoM meM mahAna camatkArI yogAtmA zrI mAnamalajI mahArAja Apake paTTa para virAje / pUjya mAnamalajI mahArAja kA jIvana paricaya isa prakAra hai-- mahAna tapasvI pUjyazrI mAnamalajIsvAmI vIrabhUmi mevAr3a ke janavaMya mahAtapasvI muni zrI mAnamalajI mahArAja sAhaba kI mAtA dhannAbAI kI goda dhanya dhanya ho gaI thI jisa dina putra mAnamala ne janma liyA thaa| pitA kA atRpta pitRtva bhI pulaka uThA thA jaba nanheM nanheM sukomala hAtha paira hilAte sundara mukhAkRti vAle zizu mAnamala ko tilokacandrajI gAndhI ne apane hAthoM meM prathama bAra dekhA thA / saMvat 1883 kI kArtika zuklA paMcamI kI usa zubha ghar3I meM jisa dina isa avanI para mAnamala ne janma liyA thA sArA gAndhI parivAra Ananda se nAca uThA thA / bAlaka ke janma se ghara meM maMgalAcAra hone lage aura devagar3ha (madAriyA) meM sambandhI janoM ke yahA~ vadhAiyA~ dI gaI / bAlaka kA nAmakaraNa kiyA gayA / bAlaka bar3A bhAgyazAlI pratIta hotA thA / isakA prazasta aura unnata bhAla sabako AkarSita karatA thA / zarIra puSTa aura gauravarNa 'thaa| zarIra para teja-kAMti sI chAyI pratIta hotI thI / vRddhajana kahate the ki yaha vAlaka Age jAkara vaMza ko ujjvala karegA aura dharma kI sevA karanevAlA hogA / vAlaka dhIre-dhIre bar3A hone lagA sAtha sAtha zrI tilokacandrajI gAndhI kI pratiSThA va dhana meM vRddhi hone lgii| jisa ghara meM dhArmika aura susaMskArI mAtA pitA hoM usa ghara meM palanevAle zizuoM ke saMskAra aura saMskRti meM zaMkA kaisI ? phira nhA~ sarva suvidhAe~ upasthita hoM vahA~ zubha yoga meM bAdhAe~ kaisI ? pitA tilokacandrajI ne tatkAlIna suvidhA ke anusAra bAlaka ko zubha muhUrta meM skUla meM bhejA / bAlaka vyutpannamati
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. zrImAnamalajI svAmI thaa| usane alpa samaya meM hI par3hanA, likhanA, tathA hisAva karanA sIkha liyA / devagaDha (madAriyA) meM ina dinoM meM pUjya zrI dharmadAsajI mahArAja sAhava kI paramparA ke paTTadhara AcArya hasiMhadAsajI mahArAja apane zipya samudAya ke sAtha cAturmAsArtha virAjamAna the| zrI siMha dAsajI mahArAja mevAr3a sapradAya ke agragaNya AcArya the / inhoMne jaina samAja meM phaile hue pAkhaMDa aura mithyADambara ko aneka sthaloM para naSTa kiyA / rAjasthAna ke aneka gA~va nagaroM meM zrI saMghoM meM par3e hue prAcIna kusampoM kA anta kiyA / zuddha sAdhvAcAra kA pracAra karake sthAnakavAsI mata kA pravala pracAra kiyA / Apa zuddhAcArI aura kaThora tapasvI the| bAlaka mAnamala apane pitAjI ke sAtha pratidina AcAryazrI jI ke darzana ke liye jAtA aura vyAkhyAna zravaNa karatA thaa| muniyoM ke sAnidhya meM rahakara usane sAmAyika, pratikramaNa, paccIsa bola, navatattva tathA bhaneka ratavana sajjhAya sIkha liye / muniyoM ke bAra bAra sahavAsa se vAlaka ke mana meM vairAgya ke aMkura phUTane lge| dhIre dhIre cAlaka mAnamala kI AtmA vairAgya raga meM pUrNataH raMga gaI / avasara pAkara eka dina gurudeva se mAnamala ne kahA--gurudeva ! mai sasAra se Uba cukA hU~ aura sasAra kI asAratA kA bhalIbhA~ti darzana aura anubhava kara cukA huuN| mai ava sAdhu dIkSA lekara AtmakalyANa karanA cAhatA huuN| sasAra tyAga kara hI meM Atma-kalyANa kara sakatA huuN| dharmopadeza zravaNa karane mAtra se hI sukha zAnti kabhI kisI ko prApta nahIM ho sakatI aura na Ajataka kisI ko huI hai / dharma ke siddhAntoM para calane se hI manuSya janma jarA aura mRtyu ke bandhana se chUTatA hai aura saccA sukha prApta kara sakatA hai / gurudeva / mujhe Apa apanA ziSya canAkara anugrahIta kreN| gurudeva ne kahA- mAnamala! tU honahAra vAlaka hai| terI dIkSA se avazya samAja kA kalyANa hogA aura zAsana
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 pU0 zrImAnamalajI ma. ko unnati hogii| dIkSA lene kI bhAvanA se mAnamala aba dugune utsAha se dhArmika granthoM kA adhyayana karane lage / mAtA pitA dhArmika saMskAra ke the ataH bAlaka mAnamala kI tIna vairAgya-manovRtti ko dekhakara unhoMne use dIkSA kI AjJA pradAna kara dii| vi. saM. 1892 meM kArtika zuklA paMcamI ke dina bar3e samAroha ke sAtha vairAgI mAnamala ne 9 varSa kI komala vaya meM dIkSA grahaNa kii| dIkSA ke avasara para mevAr3a ke aneka grAma nagaroM ke zrIsaMgha sakuTumba saparivAra jaina aura jainetara upasthita the / vairAgI mAnamala aba muni mAnamala bana gaye / sAdhuveSa dhAraNa karanA jitanA sarala hai utanA usapara calanA sarala nahIM / guru mahArAja zrI nRsiMhadAsajI ugra tapasvI aura kaThina sAdhvAcAra kA pAlana karane vAle the| aise sacce sAdhu kI tattvAvadhAnatA meM rahanA rahanevAle meM sacce sAdhu banane kI lagana ho tabhI sambhava thA / guru mahArAja tanika bhI zaithilya apane sAdhu evaM ziSyoM meM dekhane ko taiyAra nahIM the| ve bar3e parizramI the| rAtri meM kama nidrA lete the| dina meM kabhI bhI zayana nahIM karate the / vyartha sambhASaNa karanA unake svabhAva meM thA hI nahIM / dhyAna aura svAdhyAya meM hI unakA sArA samaya vyatIta hotA thA / aise kaThora tapasvI kA bhanuzAsana kitanA kaThora ho sakatA hai yaha sahaja ho samajhA jA sakatA hai| caritranAyakajI susaMskArI evaM susaMskRta to the hI, phira bhAgya se aise prakhara vidvAna evaM zuddha sAdhvAcAra ke pAlaka mahAtapasvI vicakSaNa buddhizAlI guru kI nizrA meM rahane kA saubhAgya prApta huA to kyA kamI rahI ! basa Apa zuddha sAdhvAcAra kA pAlana karane lage aura svAdhyAya meM rAta aura dina tallIna rahakara apano unnati karane lge| mApane alpa samaya meM hI aneka sUtroM ko kaNThastha kara
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrImAnamalajI ma. wwwwwwwwwwwwwww liyA / gurudeva kI sevA aura vidyAdhyayana basa unakA kevala yahI eka lakSya thA aura ve apane lakSya kI ora utsAha ke sAtha bar3hane lage / mApane gurudeva ke sahavAsa meM rahakara zAstroM kA gahana adhyayana kiyA / ' Apake vinaya guNa ke kAraNa gurujana Apa para sadaiva prasanna rahate the| 'vidyA vinayena zobhate' yaha vAkya Apane acchI taraha hRdaya meM dhAraNa, kara liyA thA / vinaya guNa, buddhi kI tIvratA aura smaraNa zakti kI prakharatA ke kAraNa Apa acche vakA bana gye| Apake vyAkhyAna sadA vairAgya raMga meM raMge hue hote the| yati kI deva sAdhanA:-- pUjya gurudeva ke sAtha vihAra karate hue Apa eka bAra sirohI mAravAda zahara padhAre aura laukAgaccha ke yatiyoM ke upAzraya meM tthhre| usa samaya eka yati bhairava kI sAdhanA kara rahA thA usakI sAdhanA kA yaha antima dina thaa| madhyAhna ke samaya yati pUjyazrI ke pAsa AyA aura dhArmika carcA. karane lgaa| usa samaya pUjyazrI kI sevA meM muni mAnamalajI baiThe hue the| thati kI dRSTi muni mAnamalajI para pdd'ii| vizAla bhAla unnata lalATa aura tejasvI mukha dekha kara vaha gurudeva se bolA-svAmIjI ! ApakA yaha ziSya bar3A bhAgyazAlI aura honahAra pratIta hotA hai yaha avazya jaina dharma kI unnati karanevAlA hogA mujhe isakI bhavyatA bar3I pasanda AI / merI prArthanA hai ki Aja ke janajIvana meM camatkAra kI bar3hI bhAvazyakatA hai| camatkAra ko hI duniyA~ namaskAra karatI hai| jaina zAsana kI prabhAvanA karane vAle muni virale hI hote haiN| mai eka deva kI sAdhanA kara rahA huuN| Aja AkhirI dina hai isaliye Apa isa mAnamalajI muni ko mere pAsa baiThane kI AjJA diijiye| gurudeva bole-. yatijI! saMyamI muni kA yaha kAma nahIM hai / muni maMtra-taMtrAdi sAvadha pravRtti meM nahIM pdd'te| jisakA ahiMsA, saMyama aura tapa rUpI dharma meM mana lagA rahatA hai devatA svayaM hI bhAkara usakI sevA karate haiM /
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. zrImAnamalajI ma. deva sAdhanA kI apekSA Atma sAdhanA meM hamArA pUrA vizvAsa hai / yatijI! hama saba isI upAzraya meM Thahare hue haiN| agara deva Apake pAsa A sakatA hai to vaha hamAre pAsa bhI A sakatA hai| use rokanevAlA kauna hai ? yati nirAza hokara calA gyaa| sAyaMkAlIna pratikramaNa ke bAda gurudeva ne sabhI munivaroM ko bulA kara sAvadhAna karate hue kahA-muniyo! yati bhairava ko sAdha rahA hai| ataH rAtri meM deva upadrava hone kI saMbhAvanA hai isalie Apa loga nidrA chor3akara sabhI svAdhyAya meM laga jAye aura paMcaparameSThI maMtra kA -smaraNa kare aura nirbhaya raheM / sabhI munivara gurudeva kI AjJA ko zirodhArya kara svAdhyAya dhyAna meM lIna ho gaye / ___ idhara upAzraya ke eka kone meM yati kAle aura gore bhairavajI ko apane 'AdhIna karane kI prAla bhAvanA se vividha vastuoM kI sAmagriyoM se matra kA jApa karate hue devatAoM kA AhvAna karane lgaa| madhya rAtri meM maMtra ke antima uccAraNa ke samaya eka deva bhayaMkara aura vikarAla aTTahAsa karatA huA prakaTa huA aura volA-"lAva-lAva " deva kA vikarAla rUpa dekhakara aura usakI bhayaMkara cItkAra sunakara yati ghaDA gayA / vaha Dara ke mAre aceta hokara bhUmi para gira par3A aura usakI vahIM para mRtyu ho gii| bhada deva muniyoM kI ora mur3A / usa samaya sabhI muni gaharI nIMda meM soe hue the kintu mAnamalajI mahArAja sAvadhAna hokara svAdhyAya kara rahe the| vaha unake pAsa Akara bolA-'lAvalAva' / niDara sAhasI mAnamalajI mahArAja ne devatA kI ora dekhA aura nirbhayatA pUrvaka tIna bAra navakAra maMtra sunAkara bole-deva / Apa ko aura kyA cAhiye hama to niSparigraho muni haiN| Atma-sAdhanA hI hamArA lakSya hai| muni kI niDaratA se deva bar3A prasanna huaa| usane apanA asalI rUpa prakaTa kiyA aura vandana kara bolA- mai Apa para prasanna huuN| bhApa icchita vara mAgie / munizrI ne kahA--deva / hamane saMsAra ke samasta pralobhanoM kA parityAga kara diyA hai| vItarAga ke
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. zrImAnamalajI ma0 29 mArga ke sivAya hameM kisI bhI vastu kI tamannA nahIM hai| deva muni ke isa utkRSTa tyAga bhAva para bar3A prasanna hubhA aura bolA-mune! dhanya hai Apako aura Apake munijIvana ko| mai to aba ApahI kI sevA meM rahakara apane jIvana ko pavitra karU~gA / munijI ne kahA-deva! jaisI tumhArI icchaa| bhauravajI sadA ke liye nuni bhakta bana gyaa| ___ kAyara dila kA yati deva ko apane AdhIna karane ke bajAya sadA ke liye mRtyu ke AdhIna bana gyaa| "devAvi taM namasati jassa dhamme sayA maNo" isa mahAvAkya ko munijI ne caritArtha karake batA diyA / coroM kA hRdaya parivartana munimaNDala ne sirohI se mAravADa kI ora vihAra kiyA / vihAra karate hue mArga meM sazastra DAkuoM ne muniyoM ko ghera liyaa| muniyoM ke pAsa lene ke liye kucha thA nahIM unhoMne unake vastra hI chInane zurU kiye / bArI bArI se eka eka muni ke vastra utaravA DhAle / mAna.. malajI mahArAja kI bhI bArI AI aura ve unake pAsa Akara kahane lageapane saba vastra utArakara hameM de do| mAnamalajI muni ne DAkuoM se kahA- acchA ! ye vastra par3e haiM le lo kintu merI tarapha bhI to eka bAra dekha lo| DAkU muni kI mAMkhoM kI ora dekhane lge| muni kI AMkhoM se teja nikala rahA thaa| unakA bhavya lalATa aura AMkhoM kI tejasvitA dekhakara DAkU pAnI pAnI ho gye| munijI ke A~khoM meM yoga kA AkarSaNa thaa| DAkuoM ne socA-"yaha bhavya purupa sAmAnya vyakti nahIM hai| yaha tapasvI kahIM apane tapa teja se hameM zrApa na de de|" DAkU stambhita raha gye| DAkuoM ko stabdha dekhakara muni ne kahA--kyoM, kyA huA ? Apa vastra kI poTalI kyoM nahIM uThA rahe ho ? DAkuoM ne kahA--mahArAja ! hamArI bhUla ho gii| hama ina saba vastroM ko vApasa kara rahe haiN| hame ye vastra nahIM cAhie kintu AzI--
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ '30 pU0 zrImAnamAlajI ma. "rvAda caahie| muni ne unheM upadeza diyaa| muni ke upadeza se prabhA"vita hokara unhoMne sadA ke liye corI karanA chor3a diyaa| yaha thI 'mAnamalajI mahArAja kI tejasvitA ! mahAmAnava mAnamalajI mahArAja vacana siddha mahApuruSa the| zuddhacAritra ke pAlana se Apake vacana meM aisA prabhAva A gayA thA ki -ApakI vANI se kaThina se kaThina kArya bhI sarala bana jAte the| kisI Apatti meM paDa jAne para saikar3oM jaina aura jainetara ApakI rAha meM A~khe bichA dete the| janatA kA yaha vizvAsa thA ki mAnamalajI mahArAja ke prabhAva se saba saMkaTa dUra ho jAte hai| aneka dukhI vyAdhi prasta Apake pAsa Ate aura Apake caraNoM kI dhUli kA pAna kara vyAdhi aura pIr3A se mukta ho jAte the| munijI ko yaha mAlUma bhI nahIM hotA ki - kauna kyA bhAvanA liye mere pAsa AtA hai| ve sahaja bhAva se rahate the| unheM koI Akara kahatA-mahArAja sAhaba maiM cha mAsa se duHkhI thaa| ghara meM bImArI banI hI rahatI thii| vyApAra meM nukasAna ho rahA thA / nyAyAlaya meM kaI mukadameM cala rahe the kintu Apake padhArate hI * eka eka karake saba saMkaTa Tala gye| saba Apake caraNoM kI mahimA hai| munivara pharamAte-"bhAI ! yaha saba dharma kA prabhAva hai / dharma kI mArAdhanA meM citta lagAo / dharma kI ArAdhanA karane se sabhI saMkaTa Tala jAte haiN|" Apake vacana kabhI niSphala nahIM hote / Apa jahA~ * bhI jAte loga Adara ke sAtha khar3e ho jAte aura ApakI AjJA pAne kI pratIkSA karate / Apa ko kalpavRkSa kI taraha manovAMchita pUrA karane vAlA mahApuruSa mAnate the| Apake jIvana sambandhI aneka camatkAra pUrNa ghaTanAe~ Aja bhI mevAr3a prAMta meM vRddha janoM ke mukha se sunane ko milatI -haiM unakA yadi saMkalana kiyA jAya to eka vizAlakAya grantha bana jAvegA phira bhI pAThakoM kI jAnakArI ke liye kucha caskAra pUrNa ghaTanAmoM kA -ullekha karatA hU~
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrImAnamalajI ma. vvwwwwwww bhUta kA bhAga jAnA mevAr3a meM 'vijaraula' nAmakA eka choTA gAMva hai / vahAM prAyaH brAhmaNoM kI hI bastI hai| kuTumba kleza ke kAraNa eka brAhmaNa Atma'hatyA karake mara gayA / pariNAma yaha nikalA ki vaha mara kara bhUta yoni meM utpanna humaa| bhUta vanakara vaha mukhya (sadara) daravAje ke bIca upadrava karane lgaa| pola meM rahanevAle loga bhUta ke upadrava se ghabarA gaye / loga pola ko chor3a anyatra rahane cale gaye / kucha logoM ne bhUta ko bhagAne ke lie aneka maMtravAdiyoM kA sahArA liyA / kaI prakAra ke prayatna kiye kintu ve saba ke saba niSphala hogaye / bhUta kA yaha upadrava ava pola taka hI sImita na rhaa| aba vaha gAMva meM bhI upadrava macAne lagA / logoM kI yaha dhAraNA hogaI ki isa bhUta ke kAraNa hI isa gAMva kI pragati nahIM ho rahI hai| bhUta ke upadrava ko dUra karane ke vicAra se gAMva ke vRddha jana ekatrita hue aura Apasa meM vicAra vimarza karane lge| unameM se eka vRddha ne kahA-jainoM ke guru mAnajIsvAmI bar3e camatkArika santa haiM / unako yadi yahA~ ThaharAyA jAya to avazya gAMva kA yaha saMkaTa Tala sakatA hai / logoM ko yaha rAya acchI lagI / loga jisa gAMva meM mAnajIsvAmI virAjamAna the vahA~ gaye aura apane gAMva padhArane kI vinatI karane lge| logoM kI bhakti dekhakara mAnajIsvAmI ne unakI vinatI mAna lI / mahArAjazrI vihAra kara "vijaraula" padhAre / gAMvavAloM ne tapasvI ko bhutavAlI havelI meM utAra diyaa| tapasvI kA kadama jyoho havelI meM par3A bhUta ghabarA kara cItkAra karatA humA bhAga gayA / bhUta kA cItkAra sunakara mAnajIsvAmI ne upasthita logoM se puuchaa--bhaaii| isa sunasAna havelI meM bhUta rahatA hai ? logoM ne saccI vAta kaha dI / uttara meM svAmIjI ne kahA-bhAiyo! aba bhApa logoM kA saMkaTa Tala gayA hai| isa havelI meM to kyA kintu gAva meM bhI yaha bhUta nahIM rahegA / havelI ke mAlika se kahA-bhAI ! bhava yaha sthala dharma-dhyAna ke liye chor3a denA / sAdhu santoM ko yahA~
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUra pU. zrImAnalanajI ma. mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm utAranA aura Apa loga bhI yahA~ Akara dharma dhyAna karanA / havelI ke mAlika ne tapasvI ke vacana ko zirodhArya kara liyaa| Aja bhI vaha havelI prAyaH sAdhu sAdhviyoM ke hI utarane va dharmadhyAna ke liye upayoga meM AtI hai / yaha thA tapasvIjI ke pAvana caraNoM kA prabhAva / kanyA ko abhayadAna rAjapUtavaMza ke kaI bar3e bar3e ThikAnoM meM yaha prathA thI ki lar3akI paidA hote hI use viSa dekara mAra DAlate the / kAraNa yaha thA ki yuvA lar3akI ke vivAha meM bahuta bar3A daheja denA par3atA thA / vivAha ke samaya suvarNa ke gahane cAMdI ke vartana, ghor3e, dAsa dAsI Adi vipula mAtrA meM kanyAdAna meM dene par3ate the / isa kharca se bacane ke liye prAyaH rAjagharAne meM lar3akiyoM ko viSa prayoga dvArA mAra DAlA jAtA thaa| mevADa ke eka prasiddha TikAne ke gAMva meM svAmIjI zrI bhAnamala jI mahArAja padhAre / gAMva ke bhAvuka janoM ke sAtha gA~va ke ThAkura sAhaba bhI darzanArtha Aye / mahArAjazrI ne dharmopadeza dete hue kahAsaMsAra ke sabhI prANI jIne kI icchA rakhate haiM isalie saMsAra ke. sabhI prANiyoM ko apane prANoM kI taraha samajhanA caahiye| parAye prANoM: ko kaSTa denA, mAranA, pIr3A pahu~cAnA aura unakA mAsa khAnA ye saba anArya varma haiM / ghora naraka kA kAraNa hai| jo dUsaroM ko dukhI karatA hai vaha saMsAra meM kabhI sukhI nahIM ho sakatA / sukha ke badale me sukha lo aura duHkha ke badale meM dukha / svAmIjI ke ye vAkya ThAkura sAhaba para amara kara gye| vyAkhyAna samApti ke bAda ThAkura sAhaba ne kahAsvAmIjI ! agara aisA hI prasaMga ajAya to kyA karanA cAhiye ?' svAmIjI ThAkura sAhaba ke kahane ke bhAva ko samajha gaye / uttara meN| unhoMne kahA- ThAkura sAhaba ! Apa ke kitane putra haiM ? ThAkura-eka bhI nhiiN| svAmIjI-lar3akiyA~ kitanI hai ? ThAkura sAhaba yaha suna kara cupa ho gaye / svAmIjI ne kahA- ThAkura sAhaba ! lar3akA yA
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrImAnamalajI ma0 lar3akI jo bhI janma letA hai vaha apanA apanA puNya bhI sAtha meM leke AtA hai| rAjamAtA kI goda meM bhAI huI santAna ko mRtyu kI goda meM sulA denA mahApApa hai| ava Apa pratijJA kariye ki jo bhI bAlaka janma legA usa santAna ko vaha cAhe lar3akI hI kyoM na ho-nahIM maaruuNgaa| ThAkura sAhaba khar3e ho gaye aura unhoMne pratijJA grahaNa krlii| svAmIjI ne vahAM se vihAra kara diyaa| ThakurAnI garbhavatI thI / kucha mahine ke bAda rAjamAtA ne putrI ko janma diyA / janma ke bAda rAjamahala kI kisI ekAnta jagaha jaba jarAru (nADA) gADhane ke hetu gaDDhA khodA gayA to usameM sone kI muharoM se bharI caru mila gaI / yaha bAta ThAkura ke pAsa pahecI / ThAkura vahA~ Aye aura suvarNa se bharI carU ko dekhakara bar3e Azcarya cakita ho gaye / svAmIjI kI vAta para vizvAsa hogayA ki jo AtmA janma letA hai sAtha meM avazya puNya pApa lAtA hai| Ane vAlI rAjakumArI avazya puNyazAlI AtmA hai / ThAkura kA vizvAsa svAmIjI para jama gayA / vaha svAmIjI kA sadA ke liye bhakta bana gyaa| ThAkura sAhaba ke vaMzaja Aja bhI jaina muniyoM ke parama bhaka bane hue haiM aura unakI hara prakAra kI sevA karate rahate haiM / yaha thA svAmIjI ke upadeza kA camatkAra ! "yaha javAna mevAr3a kA bhAvI zAsaka vanegA" eka samaya mAnamalajI svAmI kAMkarolI meM virAjamAna the| yaha gAMva rAjasamaMda ke kinAre para basA huA hai| yaha prakhyAta vaiSNava tIrtha hai / yahA~ yAtriyoM kA sadA AvAgamana hotA hI rahatA hai| eka bAra pUjyazrI sUraja daravAjA ke bAhara ziSyoM sahita zauca jA rahe the| sAmane se gaura varNa lambA kada svadezo sUta ke cune hue moTe kapar3e pahane hue tathA hAtha meM laTTha liye hue masta cAla se calatA humA eka yuvaka ArahA thaa| pUjyazro ko dekhakara yuvaka ne namaskAra kiyaa| pUjyazrI ne AzIrvAda dete hue kahA-"bhAgyazAlI ! dayA
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrImAnamalajI ma. pAlo" yuvaka namaskAra kara do kadama Age bar3hA hI thA ki AcArya ne apane ziSyoM se kahA-yaha yuvaka thor3e samaya meM hI mevAr3a kA nAtha banegA / yaha vAkya yuvaka ne suna liyA / vaha vApasa lauTa kara pUjyazrI ke pAsa AyA / pUjyazrI ke eka santa ne pUchA-ApakA nAma ? yuvaka ne kahA-mujhe phatahasiMha kahate haiM / vaha bolA-pUjyazrI ne Apake liye jo bhaviSyavANI kI hai vAstava meM vaha saca nikalegI aura Apa sAre mevAr3a ko phataha kareMge / Apa sacamuca bhAgyazAlI haiM / yuvaka ne namratA se javAba diyaa| "jaina muni rA vacana sAcA huA kare haiN|' 'praNAma kara yuvaka bhAge bar3ha gayA / kucha arse ke bAda mahArANA sajjanasiMhajI kI aputra hI mRtyu hogaI / inakI gAdI anya ko na milakara phattesiMhajI ko hI milI / mahArANA phattesiMhajI ke bAre meM pUjyazrI kI bhaviSyavANI zatapratizata saca nikalI / mahArANA phattesiMhajI bhAnajI svAmI ke parama bhakta vana gaye / unhoMne apane jIvanakAla meM pUjyazrI kI acchI sevA kI aura apanA dharmamaya jIvana banAyA / yaha thA pUjyazrI mAnajI svAmI ke vacanoM kA anUThA camatkAra ! telI samAja dvArA pApamaya vyApAra kA parityAga- . eka vAra Apa apanI ziSya maNDalI ke sAtha mevAr3a ke "pAlanA" nAmaka gAva meM padhAre / pAlanA gAva meM adhikatara teliyoM kI bastI hai / jainoM ke nAma mAtra ke hI ghara haiN| pUjyazrI ke Agamana kA samAcAra sunakara sArA gAMva pUjyazrI ke vyAkhyAna zravaNa ke liye AyA / pUjyazrI ne apane pravacana meM dayA dAna kA mahatva aura 'puNya pApa kA phala smjhaayaa| pUjyazrI ke vyAkhyAna kI samApti ke bAda 'eka vRddha ne nivedana karate hue kahA-"mahArAja sAhaba ! hamArA gAMva pratidina hrAsa kI ora jA rahA hai / dhanajana donoM kI hAni ho rahI hai isakA kyA kAraNa hai?" pUjyazrI ne kahA-'bhAiyo ! jaisA hama
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ "pU. zrImAnamalIjI ma. 35 bote haiM vaisA pAte haiM / Apaloga pApa karate haiM / jIva hiMsA ke hI kAma karate haiM to Apa loga sukhI kaise ho sakate haiM ? agara Apa loga apane gAMva kI samRddhi cAhate ho to jIvahiMsA aura hiMsAmaya vyApAra kA parityAga kara do|" pUjyazrI ke vacanoM kA asara gAMva vAloM para par3A / unhoMne usI kSaNa sA~pa bicchU Adi prANiyoM ko mAranA, bailoM kI khasI karanA, sana ambArI ko pAnI meM sar3AnA Adi pApamaya pravRttiyoM kA tyAga kara diyA / pAlanA ke telI samAja ne uparokta pApamaya pravRttiyA~ na karane kA sAmAjika niyama bnaayaa| pUjyazrI ne vahA~ se vihAra kara diyA / telI samAja kI sAvadha pravRtti ke tyAga se sthiti sudharane lagI / ve thor3e dinoM ke bAda hI sampattizAlI bana gaye / isa bAta ko 100 varSe ho gaye haiM vahA~ kA telI samAja Aja bhI uparokta niyama ko pAlatA hai| yahA~ kI pramA Aja bhI pUjyamAnajI svAmI kA atyanta Adara pUrvaka smaraNa karatI hai| yaha thA pUjyamAnajI svAmI ke upadeza kA camatkAra ! merI mRtyu yahA~ nahIM hogI ApakI umra 80 varSa kI ho cukI thI / ApakA jIvana gaMgA kI dhArA kI taraha pavitra aura ujjvala thA / Apane mevAr3a, mAravAr3a goravAr3a, sirohI gujarAta kAThiyAvADa Adi dezoM meM vicara kara bhagagana mahAvIra kA ahiMsA sandeza sunAyA | Apa ke upadeza sunakara aneka prANiyoM ne apane jIvana ko pavitra banAyA / aneka sthAnoM para devI devatA ke nAma para hone vAlI jIva hiMsA Apake upadeza se sadA ke liye banda ho gaI / bhApake mAMgalika zravaNa se aneka logoM ke bhUta bhAga jAte the| anekoM ke roga miTa jAte the / aneka vyakti daridratA ke bhAra se mukta hote the| eka bAra Apa vihAra karate hue mevAr3a ke eka choTe gAva meM padhAre / vahA~ sahasA ApakA svAsthya vigar3A / kamajorI bar3hatI gaI
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. zrImAnamalajI.ma. aura zarIra zithila ho gyaa| Apake bigar3ate hue svAsthya ko dekhakara loga yahI socane lage ki aba pUjyazrI caMda dinoM ke hI mehamAnA haiM / sAthI munirAja bhI pUjya gurudeva kI asvasthatA se cintita ho uThe / gA~va ke loga bhI ghabarA gaye / sutAra ko bulAkara gAMva vAloM ne pAlakhI banAne kA Adeza de diyA / logoM kI ghabarAhaTa aura bhAgaH daur3a dekhakara pUjyazrI ne logoM ko apane pAsa bulAyA aura AzvAsana dete hue kahA-bhAiyo ! Apa loga yaha bhAga daur3a kyoM kara rahe ho ?' merA zarIra yahAM nahIM chuuttegaa| merA AgAmI cAturmAsa nAthadvArA meM hogA. aura vahIM yaha deha chuuttegaa| Apa loga vyartha hI parezAna ho rahe haiN| pUjyazrI ke ina vacanoM se gAMva vAloM ko AzvAsana milA / pUjyazrI alpa samaya meM hI svastha ho gye| svAsthya lAbhakara pUjyazrI apanI ziSya, maNDalI ke sAtha vihAra kara gye| vihAra karate hue AgAmI cAturmAsArtha nAthadvArA pahu~ce / "merA nAthadvArA meM svargavAsa hogA"pUjyazrI kI isa bhaviSyavANI se loga sAvadhAna hogaye / nAthadvAre ke cAturmAsa ke bIca hajAroM strIpuruSa pUjyazrI ke darzanArtha Ane lge| nAthadvAre ke isa caumAse ke bIca logoM meM dhArmika utsAha khUba bar3hA car3hA rahA / dharmadhyAna AzAtIta huA / pUjyazrI kA bhI sArA samaya vyAkhyAna dene meM va svAdhyAya meM bItane lagA / sAMvatsarika parva bhI bar3e utsAha ke sAtha samApta huA / dIpAvalI meM vIra nirvANa ke dina pUjyazrI ne prativarSa ke niyamAnusAra eka Asana se uttarAdhyayana sUtra ke 36 adhyayana kA vAcana kiyA / itanI umra meM bhI pUjyazrI kI apramatta avasthA ko dekhakara loga maMtramugdha ho jAte the| cAturmAsa samApti kA dina samIpa AtA jA rahA thA / pUjyazrI kI mRtyu kA samaya Tala gayA' jAna loga kucha nizcita ho gaye the| kArtika zuklA paMcamI kA prAtaHkAla thA / pUjyazrI ne AlocanA kI / caturvidha saMgha ko bulAyA aura unase khamatakhAmanA kii| apane sAthI munivaroM se kahA-"santo! merA aba Apa logoM se judA hone kA samaya bhAgayA hai: yadi. maine
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. zrImAnamalajI-ma. -mana vacana kAyA se kisI ke mana ko AghAta pahu~cAyA ho to usake liye mai Apa saba se kSamA yAcanA karatA hU~ / bhApa logoM se merA antima nivedana hai ki Apa loga apane saMyama kA utkRSTa bhAva se pAlana kareM aura Apasa meM mela milApa rakheM" itanA kahane ke bAda yUjyazrI ne cAroM AhAra aura aThAraha pApa sthAnoM kA parityAga kiyA bhaura U~ce svara se 'arihaMta bharihanta' bolate hue sadA ke lie anta'Ana hogye| ve cale gaye aura apane ziSyoM ko saMyama kA, samatA kA, dharmadRr3hatA kA aura vizvavAtsalya kA kabhI nahIM chInA jAne vAlA amUrta mAtmadhana sauMpa gye| pUjyazrI ke svargavAsa se sArA mevAr3a mUka vedanA kA anubhava karane lagA / pUjyazrI ke svargavAsa kA jo bhI samAcAra sunatA vaha cakita aura avAk sA raha jAtA / abhI kala zAma ko to prasannavadana se sava ke sAtha bAteM kara rahe the| prAtaH kAlIna pratikramaNa bhI kiyA thA / sAdhu zrAvakoM ko pacakkhAna bhI karavAye the itane meM kyA hogayA ? nahIM yaha bAta jhUThI hogI ! parantu AkhIra meM -saba ko isa satya ke sAmane jhukanA par3A / zoka 1 mahAzoka !! jaina samAja kA siratAja samAja ko anAtha karake svarga ko sanAtha banAne ke liye calA gyaa| sAre zahara meM hAhAkAra maca gyaa| jisane bhI sunA vahI sthAnaka kI ora bhAgA calA AyA / hindU se lekara musalamAna taka zAyada hI aisA koI abhAgA vyakti zahara meM raha gayA hogA jisane isa mahAsthavira ke antima darzanoM ke liye apane Apako upasthita na kiyA ho / jo koIbhI dekhatA vaha yahI kahatA--ina mahAtmA ne to samAdhi dhAraNa kara rakhI hai, dekho to, cehare para kisI prakAra kA pharka nahIM par3A hai ! vainA hI teja, vaisI hI AbhA hai / inako svargavAsa kara gaye kahanA hameM to bhUla bharA pratIta hotA hai| sArAza ki eka bAra to dekhane vAle ko bhrama avazya ho jAtA thaa|
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrImAnamalajI ma.. pUjyazrI ke svargavAsa ke zoka samAcAra sAre mevAr3a meM tatkAlIna sAdhanoM dvArA pahu~cAye gaye / AsapAsa ke gAMva vAle bar3I saMkhyA' meM pahu~ca gaye / saba ke cehare phIke par3e hue the / saba kI A~kheM apane priya gurudeva ke viyoga meM azrudhArA bahA rahI thIM / anta meM eka bar3I acchI taraha se sajAye hue deva tulya vimAna meM pUjyazrI ke deha ko pratiSThita karake pUjyazrI ko agni saMskAra ke liye bar3I dhUmadhAma se le jAyA gayA aura candana khoparA khAraka ghI. kI? citA meM virAjamAna karake Apake zarIra kA dAha saMskAra kiyA gyaa| usa samaya Azcarya yaha huA ki pUjya zrI kA sArA deha agni meM bhasma ho gayA kintu unakI caddara yathAvat raha gaI / prajvalita Aga ke bIca bhI caddara ko akhaMDita dekhakara upasthita samAja cakita raha gyaa| usa caddara ko sthAnIya saMgha ne bahuta samaya taka apane yahA~ hI rkhaa| bAda meM usakI vizeSa surakSA hetu use salaudA ke pujArI ko de diyA / yaha caddara Aja bhI apanI jIrNa zIrNa avasthA meM tapasvI, jI kI yAda dilA rahI hai / tapasvImI zrImAnajIsvAmI kA janmA dIkSA aura svargavAsa kArtika zuklA paMcamI ko hI huA thaa| aisA yogA bahuta kama milatA hai| yaha bhI kama Azcarya janaka nahIM hai / / saba nAgarikoM ke mukha se pUjya zrI mAnamalajI mahArAja kI prazaMsA ke zabda sunAI dete the| unake camatkAra va prabhAvapUrNa vyaktitva kI sarvatra carcA calatI thii| janatA ko anubhava huA ki Aja eka sacce tyAgI, uccasaMyamI, kaThoratapasvI evaM mahAn santa kA sadA ke liye viyoga ho gayA / isake kAraNa na kevala jaina samAjA kI balki samasta dhArmika jagata kI aisI mahatI kSati ho gaI jisakI. pUrti honA kaThina hai / eka alaukika puruSa bhUloka se svarga ke lie prasthAna kara gayA / dhArmika jagata kA eka jyotidhara nakSatra astA; ho gayA /
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIveNIcandrajI meM kriyApAtra zrIveNIcandrajI mahArAja __Apa kA janma mevAr3a dezAntargata caoNkUr3A (AkolA) nAmaka eka choTe se grAma meM vIsA osavAla mAdarecA parivAra meM hubhA thA / baca. pana meM Apake hRdaya meM vairAgya ke aMkura jama cuke the| Apa ne mevAr3e sampradAya ke prasiddha prakhara vidvAn zrI rISabhadAsajI mahArAja ke samIpa bhAMgavatI dIkSA grahaNa kI / Apa prakRti ke saMrale gambhIra aura zAnta the| Apane aneka prAntoM meM vicaraNa kara dharmajAgRti karate hue aneka mumukSu jIvoM kA uddhAra kiyA / bhApa samAjotthAna aura saMgaThana ke atyanta premI the| sAthI muniyoM ke svargavAsa se bhApa ko kucha samaya ke lie akelA hI rahanA par3A thA / isa avasthA meM mApa para kaI pratikUla aura anukUla upasarga Aye kintu Apa ne una sabhI upasargoM ko bar3I dhIratA ke sAtha sahana kiyA / upasargoM ke jhAjhAvAtoM meM bhI aupa pahAr3a kI taraha avicala rhe| saMyama sulabha sadguNa, sarala zAnta aura udAtta ApakA hRdaya, guru gambhIra ApakA vyaktitva, pariSaha sahana karane kI adbhuta kSamatA samaya sUcakatA aura dUradarzitA Adi mAnava ya guNa Apa meM pUrNarUpa se samudbhUta hue the| ___ Apa meM dhairya aura Atmavala kitanA jabaradasta thA yaha Apa ke jIvana kI eka choTI sI ghaTanA se hI patA calatA hai-eka bAra Apa ke pairoM meM sUjana aaii| sUjana ke kAraNa Apake sAre zarIra meM asahya pIr3A utpanna ho gaI / calanA phiranA banda ho gayA / usa samaya Apa akele the / sevA meM koI santa nahIM thA / isa avasthA meM bhI bhApa ne apUrva dhairya kA paricaya diyA / bhApa ne isa saMkaTa kAla meM kisI sAdhvI yA gRhastha se sevA nahIM karavAI / davA Adi kA bhI upacAra nahIM karavAyA / Apake pAsa sabhI rogoM ko miTAne kI amogha auSadhI thI tapa / Apane usI samaya telA pakvaM liyA aura dhyAna tathA
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIveNIcandrajI ma. svAdhyAya meM baiTha gaye / tapa ke prabhAva se tIsare dina pairoM kI sUjana sarvathA miTa gaI / zarIra pUrvavat svastha ho gayA / Apa aba acchI taraha calane phirane lage / cauthe dina pAraNA ke lie Apa gocarI ke lie upAzraya ke bAhara nikale / bujurgoM se sunA jAtA hai ki usa samaya Apa para bhAkAza se kezara kI vRSTi huI thii| isa camatkAra ko dekhane ke lie sArA gAMva ekatra huaa| gAMva vAle loga mahArAjazrI ke Asa pAsa kezara vikharI huI dekha kara bar3e cakita hue / tapasvIjI kI jaya jaya kAra se sArA gAMva gUMja utthaa| logoM ke mastaka pUjyazrI ke caraNoM meM jhuka gaye / mahApuruSoM ke puNya-prasAda kI yahI to mahimA hotI hai / ve svayaM to mahimAvAn hote haiM aura auroM ko bhI mahimAvAn banA DAlate haiM / isa camatkAra pUrNa ghaTanA kA va mahimA kA Apa para kiMcit bhI asara nahIM huA / Apa usa avasthA meM bhI pUrvavat zAnta tathA namna dRSTigocara hote the| kAlAntara meM Apa ke do ziSya hue| eka pUjya zrI ekaliMgadAsa jI mahArAja sAhaba jinakA paricaya isI caritra mAlA meM diyA gayA hai| dUsare ziSya tapasvI zrI zivalAlajI mahArAja hue| zivalAlajI mahArAja sacamuca ziva kI hI mUrti the| tapasyA hI Apa ke jIvana kA lakSya thA / Apane apane jIvana kAla meM nimna bar3I bar3I tapasyA kI thIM'. tapasyA-35-42-45-52-57-61 kA thoka / isake atirikta choTI choTI tapasyAe~ Apane bar3I mAtrA meM kI / gurudeva zrI veNIcandajI mahArAja ke sAnidhya meM rahakara Apa ne jo gurubhakti kA paricaya diyA vaha apUrva thaa| vikrama saMvata 1979 meM Apa anazana pUrvaka rAyapura zahara meM svargavAsI hue| pUjya zrI veNIcaMdajI mahArAja sacce kriyApAna santa the / kaThora tapa aura kriyA kA pAlana karate hue bhI Apake dainika kAryakrama meM
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIekaliMgadAsajI ma0 - - kisI prakAra kA antara nahIM par3atA thA / vyAkhyAna denA, khar3e rahakara ghaMToM taka dhyAna aura svAdhyAya karanA ye bhApake niyamita kArya the| ___saMvat 1961 ko phAlguna kRSNA bhaSTamI ke dina bhApa cainapurA / (mevAr3a) meM anazana pUrvaka samAdhi meM rahate hue kAla dharma ko prApta hue| apanI Adarza sevA-parAyaNatA, guru bhakti aura tapa-tyAga se * Apa kabhI bhI bhUle nahIM jA sakate / phUla kI sugandhi kSaNika hotI hai kintu guNoM kI sugandhi cira sthAyI aura cira-navIna hotI hai| isa nAzavAna pArthiva zarIra se aura kyA lAbha uThAyA jA sakatA hai| ise hameM saMyama kA aura mukti ke mArga kA hI sAdhana vanAlenA caahiye| * pUjyazrI veNIcadajI mahArAja ne yahI kiyA jo aura loga kama kara pAte haiM / kahane ke lie bhale hI hama Apako svargavAsI kaha deM kintu - vAstavika vAsa no ApakA bhakkoM ke hRdaya meM hai isalie kauna inheM svargavAsI kaha sakatA hai ? __ pUjya zrI ekaliMgadAsajI mahArAja jaina saMskRti meM bhAcArya kA vizeSa mahatva rahA hai / tIrthakaro ke abhAva meM AcArya hI caturvidha saMgha kA netRtva karate haiM / 'dIvasamA AyariyA' isIlie AcArya ko dIpa kI upamA dI gaI hai| zraddheya pUjya zrI ekaliMgadAsajI mahArAja aise hI eka mahAna AcArya the jinhoMne vIra bhUmi mevAr3a meM janma lekara isa bhUmi kI puNya khyAti - meM vRddhi kii| ___ApakI janmabhUmi nimbAher3A jile meM saMgesarA nAmaka gA~va hai| isa gAva meM bhosarvazIya choTe sAjana sahalota gotrIya zrImAn zAha zivalAlajI rahate the| ApakI dharmapatnI patibhakA zrImatI suratAbAI thiiN| donoM dampati kulamaryAdA ke poSaka evaM dharma meM dRr3ha zraddhAlu the| dhArmikavRtti hone ke kAraNa patipatnI kA jIvana pavitra aura sukhI thA / saMvat 1917 kI jeSTha mAsa ko amAvasyA ravivAra kI rAtri
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrI ekaliMgadAsajI ma. meM isa dampati ko kula dIpaka putra-ratna kI prApti huI / puNyazAlI ke janma se bhalA kisako prasannatA nahIM hotI / usakA jIvana sarva priya hotA hai| isa siddhAnta ke anusAra bandhuvAndhava aura iSTa mitroM ne bAlaka ke janma para Anandotsava manAyA / zrI zivalAlajI ne apane vaibhava ke anurUpa vAlaka kA janmotsava kiyA / kulAcAra ke anusAra bArahaveM dina nAmakaraNa ke lie kuTumbojana ekatrita hue / usa avasara para jyotiSI ko bhI bulAyA / janma samaya dekhakara jyotiSI ne bAlaka kI janmakuNDalI banAI / usakA phala batAte hue jyotiSI ne kahA-zrImAnjI! yaha honahAra bAlaka hai| isakI janma kuNDalI yahI batArahI hai ki yaha bhaviSya meM khyAti prApta vyakti banegA / jyotiSI ke saMketAnusAra bAlaka kA nAma 'ekaliMgadAsa' rakhA gayA / vaise to bAlaka nisarga kA sundara upahAra hone se svabhAvataH hI sundara aura priya lagatA hai / isa para bhI vizeSa puNyasAmagrI lekara Ae hue bAlakoM kI manabhAvanI mohakatA kA to kahanA hI kyA / bAlaka ekaliMgadAsa kucha aisI hI viziSTa rUpa sampadA kA dhanI thA ataH vaha saba ko atyanta priya lagatA thaa| isakI mukhamudrA para honahAratA ke spaSTa cinha dikhAI dete the / buddhi kI kuzAgratA. to isakI janmajAta vizeSatA thii| Apake jeSTha bhrAtA kA nAma moDIlAlajI thaa| donoM vAlaka rAmalakSmaNa kI jor3I sI pratIta hote the / bAlaka ekaliMgadAsa ke janma ke bAda unake mAtA pitA ko adhika se adhika anukUla saMyogoM kI prApti hone lgii| isa lAbha ko vaha dampati bAlaka ke puNya prabhAva kA phala mAtra samajhate the ataH mAtA pitA kI mamatA isa bAlaka para vizeSa rUpa se thii| ___ vAlaka ekaliMgadAsa mAtA pitA kI vAtsalyamayI goda meM dUja ke cA~da kI taraha bar3hane lgaa| bAla sulabha ceSTAoM aura apanI sundara
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIekaliMgadAsajI ma0 xommmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm sukumAra mukhAkRti se vaha apane mAtA pitA ko Anandita karane lagA / usakI eka eka muskAna se mAtA pitA kA hRdaya Ananda se bhara jAtA thA / mAtA pitA ke prema ke sAtha hI bAlaka ko sundara saMskAra bhI milane lge| bAlyakAla ke pavitra saMskAra bhAvI jIvana ke nirmANa meM bar3e sahAyaka siddha hote haiM / ata. vAlaka saMskArI ho isa bAta kA mAtA pitA ko avazya dhyAna rakhanA cAhiye / / mAtA pitA ne yogya vaya meM vAlaka ko pAThazAlA meM bheja diyaa| carita nAyaka aba niyamita rUpa se pAThazAlA meM jAne lage / tatkAlIna vyavasthA ke anusAra bAlaka skUla meM par3hane lgaa| inakI vRddhi bar3I tIvra thii| zikSaka ke diye gaye pATha ko ye alpa samaya meM hI taiyAra kara lete the| inake vinamra svabhAva aura pratibhA se zikSaka. svayaM cakita the| mahApuruSa banane vAle vyakti meM katipaya vizeSatAe~ janma se hI huA karatI haiM / tadanusAra hamAre caritanAyakajI meM aisI kaI vizeSatAe~ thiiN| yadyapi ye mAtA pitA kI preraNA se pAThazAlA meM avazya par3hane jAte the kintu unheM isa bAharI zikSA meM jarA bhI rasAnubhUti nahIM hotI thI / inake dhArmika saMskAra jAgRta hone lage / inakA dhyAna AdhyAtmika zikSA kI ora adhika jAne lagA / ye pratidina apanI vaiThaka para sAmAyika karate, bhAlA pherate aura nayA dhArmika jJAna prApta karate / inhoMne dhIre-dhIre sAmAyika pratikramaNa stavana thokar3e Adi: yAda kara liye| mAtA pitA kA viyoga karmasiddhAnta kA yaha niyama hai ki pratyeka prANI ko apane saMcita zubhA-zubha karma kA phala bhoganA hI par3atA hai| nirdoSa dikhane vAle vAlaka bhI apane pUrvasaMcita karma ke zikAra hote hue dikhAI par3ate haiN| bhale hI vartamAna meM unake koI pApa karma dRSTi gocara nahIM hote| hoM kintu saMcita avazya hote haiM / jisa prakAra ke zubhAzubha kArya:
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 pU0 zrIekaliMgadAsajI ma0 kA saMcaya jIva ne kiyA hai usakA phala samaya Ane para avazya milatA hai / astu ! dasa gyAraha varSa kI komala avasthA meM hI hamAre carivanAyakajI para mAtA pitA ke viyoga kA vajrapAta TUTa par3A / mAtApitA ke svargavAsa se donoM bhAI anAtha ho gaye / saMcita karma ko yahI iSTa thA / zAyada karmadazA bhApako bacapana se hI svAvalambana kA pATha sikhAnA cAhatI thI isIliye kudarata ne mAtA pitA kI - snehamayI mamatA se Apako vaMcita rakhA / pAvana patha kI ora bar3hane kI Apake jIvana kI yaha sabase bar3I preraka ghaTanA thii| mAtA pitA ke viyoga ke bAda ghara kA sArA bhAra Apake jyeSTha bhrAtA moDIlAlajI para A par3A / moDIlAlajI ne bar3I kuzalatA ke sAtha ghara kA bhAra saMbhAla liyA / inhoMne apane nanheM bhAI ko mAtApitA kA pyAra diyA / ve apane prANoM se bhI bar3hakara nanheM bhAI ko pyAra karate the| unhoMne kabhI bhI bAlaka ekaliMgadAsa ko mAtA pitA kA viyoga khaTakane nahIM diyA / vAstava meM donoM ko rAma lakSmaNa kI jor3I thii| dhIre dhIre avasthA ke ke bar3hane ke sAtha hI sAtha buddhi kI kuzalatA aura puruSArtha se donoM bhAI jIvana nirvAha ke liye vyavasAya karane lage / vyavasAya ke sAtha hI sAtha ApakA dharma kI ora bhI jhukAva hone lagA / pudgaloM se mahatva haTAkara AtmA ke svarUpa meM ApakA mana ramaNa karane lagA / Apane munirAjoM ke pravacanoM se prabhAvita hokara -rAtri bhojana, tithiyoM meM harI banaspati Adi kA tyAga kara diyA / saMyogavaza mevAr3a sampradAya ke tatkAlIna prakhara vyAkhyAtA Aga'majJa prabhAvaka saMtaziromaNi muni zrI rikhabacandrajI mahArAja ke ziSya ghora tapasvI zrI veNIcandajI mahArAja kA saMgesarI Agamana huA / munizrI ke zubhAgamana se sArA gAva harSita hokara munizrI kI sevA meM jAne lagA / unake sAragarbhita bhASaNa sunakara apane Apako dhanya mAnane lagA / zrI ekaliMgadAsajI bhI prati dina niyamita rUpa se
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zroekaliMgadAsajI ma0 munizrI kA pravacana sunane lge| unake pravacana ne zrI ekaliMgadAsajo ke hRdaya meM rahe hue vairAgya ke bIja ko aMkurita aura pallavita kara diyA / ApakA citta saMsAra se ekadama virakta ho gayA / Apane eka dina vyAkhyAna ke bIca khar3e hokara muni se vinamra prArthanA kI taraNa tAraNa gurudeva ! Apake upadeza ne mujhe jAgRta kara diyA hai| mai janma, jarA, vyAdhi Adi ke duHkhoM se atyanta saMtapta hU~ ata.. eva aba Apa mujhe bhI prabhu ke mArga meM dIkSita kara merA uddhAra kIjiye / usa samaya hamAre caritanAyaka kI umra tIsa varSa kI thii| ubharatI huI javAnI meM tyAga mArga kI bAta sunakara sabhI upasthita janasamUha stabdha ho gayA / bhAI moDIlAlajI ko jaba isa bAta kA patA calA to ve daur3e hue vahA~ Aye aura caritanAyakajI se bole-bhAI / yahA~ kaunasI kamI hai jo tuma sAdhu banane kI soca rahe ho? maiM to tere liye navavadhU lAne ke svapna dekha rahA huuN| ekaliMgadAsajI ne dhIme svara meM kahA-mere pUjya bhAI ! ApakI zItala chAyA meM duHkha kI dopaharI kA anubhava nahIM ho sakatA phira bhI kisI se janma maraNa kI pIr3A ko bhulAyA nahIM jA sakatA / usake liye mujhe yaha ghara kA moha to chor3anA hI hogaa| tyAga aura rAga meM virodha hotA hI hai / Apake ina vicAroM - ke kAraNa vandhu bAndhavoM ne dIkSA ke viruddha prapaMca phailAnA zurU kara kara diye / 'zreyAsi bahu vighnAni' isa ukti ke anusAra ApakI dIkSA rokane ke kaI prapaMca kiye parantu jisa vyakti kI tIna bhAvanA hotI hai use kauna kaba taka roka sakatA hai ? Apane atyanta zAnta aura nizrala bhAva se sabako samajhAyA / antataH Apake dIkSA ke utkRSTa - bhAva ke sAmane sabako nata mastaka honA par3A / pariNAma svarUpa bhAI moDIlAlajI ne atyanta dukhI hRdaya se dIkSA kA AjJApatra likha diyaa| mApakI dIkSA kA muhUrta phAgunasudI 1 kA taya humA / dIkSA kA samaya
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIekaliMgadAsajI ma0 : aura sthAna ke nizcita hone ke bAda bhI bhAI ne dIkSA ko kucha dina Age bar3hA dene kI prArthanA kI / usa samaya viduSI mahAsatIjI zrI nagInAjI bhI vahIM virAjamAna thiiN| unhoMne kahA-'zubhasyazIghram' zubha kAryoM meM lAkha vinna bhAte haiM ataH aba aise zubha kArya meM vilamba karanA ucita nahIM / AjJApatra prApta hone ke bAda vyartha samaya khonA * acchA nahIM hai| Akhira mahAsato jo kI dIrghadRSTi ke sAmane sabako -jhukanA pdd'aa| jisa zubha ghar3I kI pratIkSA ho rahI thI vaha A phuNcii| saM. -19.47 kI phAlguna zuklA pratipadA maGgalavAra ke dina hamAre caritanAyakajI kI dIkSA jaina jagata ke mahAna santa veNIcandajI mahArAja ke pAsa bar3e samAroha ke sAtha AkolA meM sampanna huI / dIkSA ke avasara para AkolA kA va bhAsa pAsa kA mAnava samUha umar3a par3A / dIkSA samAroha apane DhaMga kA zAnadAra thA / dIkSA vidhi kI samApti ke bAda pU. zrI veNIcandajI mahArAja ne vihAra kara diyA / dIkSA hone ke - sAta dina ke bAda hamAre caritanAyaka jI ke bar3e bhrAtA moDIlAla jI kA svargavAsa ho gayA / dIkSA dhAraNa karane ke pazcAt munizrI ekaliMgadAsajI ne vidyA. * dhyayana Arambha kiyA / ApakA saMvat 1948 kA prathama cAturmAsa apane gurudeva veNIcandajI mahArAja ke sAtha kA sanavADa nAmaka grAma meM huaa| viduSI mahAsatI zrI nagInAjI ne lagAtAra tIna varSa taka Apako zAstrIya jJAna krvaayaa| isake bAda Apane apanI buddhi kI pratibhA, parizrama aura gurudeva kI kRpA se khUba acchI yogyatA prApta kara lI / Apa jaina AgamoM ke prakANDa vidvAn bana gaye / Apane apane hAtha se aneka zAstra aura granthoM kA Alekhana kiyA / ___ ApakA dvitIya cAturmAsa gurudeva ke sAtha saM. 1949 kA AmeTa meM huaa| isake bAda Apake kramazaH cAturmAsa isa prakAra hue
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIekaliMgadAsajI ma0 .47 uMTAlA saM. 1950 kA cAturmAsa rAsamI saM. 1951 kA sanavADa saM. 1950 kA saM. 1953 rAyapura saM. 1954 bhAkolA saM 1955 kA uMTAlA rAjAjI kA karer3A saM. 1957 , sanavADa sa. 1958 / udayapura sa. 1959 , rAyapura saM. 1960 // sanavADa saM. 1961 , badanora gurudeva kA svargavAsa__saMvat 1961 taka ke cAturmAsa apane pUjya gurudeva zrI veNI. caMdajI mahArAja ke sAtha vyatIta kiye / Apane unako khUba sevA kii| cAturmAsa 'samApti ke pAda saMvat 1961 kI phAlguna kRSNA aSTamI ke dina cainapurA gAMva meM ghora tapasvI zrIveNIcandajI mahArAja kA saMthArA pUrvaka svargavAsa ho gayA / gurudeva ke svargavAsa se Apako bar3A AghAta lagA kintu Apane zAstrajJa hone se isa vajramaya guru viyoga rUpa duHkha ko atyanta zAnti pUrvaka sahana kiyA aura unake batAye mArga para dugune utsAha ke sAtha Age bar3hane lge| sa. 1962 kA cAturmAsa rAyapura saM. 1963 goguMdA saM. 1964 // uMTAlA saM. 1965 " " rAyapura saM. 1966 , " saradAragar3ha . . sa. 1967 " , delavAr3A
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pU. zrIekaliMgadAsajI ma.. pUjya pada samAroha pUjanIya zrI veNIcandajI mahArAja kI maujUdagI meM Apa unake pradhAna salAhakAra the| unake pratinidhi ke rUpa meM Apane sampradAya kA saMrakSaNa, saMvardhana aura saMcAlana kiyA / jaba gurudeva zrI veNIcandajI mahArAja kA svargavAsa ho gayA to mevAr3a sampradAya ko eka sUtra meM Abaddha . karane kA nizciya tatkAlIna mevAr3a sampradAya ke saMgha ne kiyaa| paNDita pravara zrI ekaligadAsajI mahArAja kA cAturmAsa delavAr3A meM thA aura umake ziSya paM. muni zrI kAlUrAmajI mahArAja kA cAturmAsa rAsamI meM thaa| rAsamI saMgha ko tathA munizrI jI ko apane sampradAya kI vigar3atI huI yaha sthiti akharane lagI / rAsamI saMgha ne aura munizrI ne saMpradAya ko saMgaThita karane kA nizcaya kiyA / mevAr3a sampradAya ko mAnane vAle . 700 gAMva haiM / una gAMvoM ke mukhiyoM ko samAcAra dekara saMgha saMgaThanake liye rAya maMgAI / sabhI bhora se yahI rAya AI ki yaha kArya: avazya kiyA jAya aura eka AcArya ke netRtva meM saMgha ko saMgaThita . kiyA jAya / samasta saMgha kI rAya jAnane ke bAda paM. muni zrI kAlarAmajI mahArAja ne delavAr3A meM virAjita caritanAyakajI se prArthanA kI: ki saMgha saMgaThana ke hetu saba santa satiyA~ eka jagaha ekatra honA cAhatI haiM / isa prArthanA ko caritanAyakajI ne bhI apanI svIkRti kI mohara lagA dii| cAturmAsa samApti ke bAda pauSa mAsa meM saba santoM kA samAgama sanavADa meM huaa| jagaha-jagaha ke zrIsaMghoM ko bhI bhAmaMtraNa patra bheje. gaye / mevAr3a sampradAya ke sAdhu sAdhviyoM ko vizeSa rUpa se AmaMtraNa bheje / pauSa sudI 10 ko sammelana huA / usa avasara para 40 gAMvoM ke zrAvaka zrAvikAe~ evaM dasa ThAne sAdhu sAdhviyoM ke ekatra hue| kaI santa satiyA~ kAraNa vaza upasthita nahIM ho skii| AcArya pada ke liye prayatna calA to saba kI najaroM meM yahI jacA ki isa sampradAya meM umra. meM, dIkSA meM, guNoM meM aura dUradarzitA meM evaM atizaya dhairyavAna AdiH
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 pU0 zrIekaliMgadAsajI ma. sadguNoM meM sampanna hai to kevala bAla brahmacArI paM. muni zrI ekaligadAsa jI mahArAja sAhaba hI haiM ataH inhIM ko pUjya padavI pradAna kI jaay| sabhI caturvidha saMgha ko yahI rAya huii| ___ isa mahAna kArya ke liye rAsamI zrIsaMgha ne apane yahAM hone kI prArthanA kI / isakI maMjUrI bhI ho gaI / tava rAsamI meM phAlguna sudI 7 ko AcArya pada mahotsava karane kA nizcaya kiyA / saMyogavaza usa samaya rAsamI meM plega kA daurA cala par3A / taba muhUrta meM parivartana karake saM. 1968 ko jyeSTha zuklA 5 guruvAra ke dina pada mahotsava kAyama kiyA / bhAmatraNa patra jagaha jagaha meje gye| niyata, samaya para bAhara gAva ke karIva 2000 strI puruSa rAsamI me ikaTe hae / santa satiyoM meM kula 35 ThAne upasthita the / mahAna samAroha ke sAtha muni maNDala aura mahAsatiyA~jI prAma ke vAhara pdhaare| bAhara vagIce meM Amra vRkSa ke nIce vizAla paTTa para hone vAle AcArya pravara ko mAsIna kiyaa| usa avasara para karIba cAra hajAra strI puruSoM kI upasthiti thii| bhAvI AcArya muniyoM ke sAtha tArA maNDala ke vIca caMdramA ko taraha suzobhita ho rahe the| usa samaya muni zrIkAlurAmajI mahArAja ne pUjya pachevar3I apane hAtha meM lI aura khar3e hokara udbodhana kiyA ki "isa pachevar3I ko lajjA zrIsaMgha ke hAtha meM hai| sakala saMgha se yaha nivedana hai ki vaha saMpradAya ko adhika se adhika unnata banAne ke liye nimna tIna niyamoM kA pAlana kare (1) gAdIvara ko nizrA meM hI saba santa dIkSita hoN| (2) santa aura satiyA~ cAturmAsika AjJA pUjyazrI se hI haiN| (3).saMpradAya se bahiSkRta santa satiyoM ko Adara na deN| sakala sagha ne tInoM niyamoM ko mAna liyaa| tadanaMtara sava muniyoM sapaLevar3I ko usake palle pakaDakara caritanAyakajI ke bhavya kandhoM para oddh'aaii| 'zAsanadeva kI jaya' 'AcAryadeva, pUjyazrI ekaliMgadAsajI mahArAja kI jaya'
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 50 pU0 zrIekaliMgadAsajI ma. ke nAda se AkAza gUMja utthaa| upasthita santa satiyoM ne va jana samUha ne pUjyazrI ko vandana kiyaa| isa prakAra pUjya ekaliMgadAsajI mahArAja sarvasammati se mevAr3a sapradAya ke AcArya ghoSita hue / isa suvarNa avasara para ahamadAbAda ke nivAsI tatvadarzI siddhAnta ziromaNi karmavIra zrIyut vADIlAla motIlAla zAha bhI upasthita the / ve isa samAroha se va pUjyazrI ke vyaktitva se bar3e prabhAvita hue| unhoMne apanI lekhanI se isa padavIdAna samAroha kA bar3I sundara zailI meM apane patra meM varNana kiyA thaa| pUjya padavI ke pazcAt saM. 1968 meM AkolA, saM. 1969 meM bhAdasauDA, saM.. 19.70 meM ghAsA, saM. 1971 meM mohI, saM. 1972 meM sanavADa evaM saM. 1973 meM mAvalI meM cAturmAsa hue / saM. 1974 kA cAturmAsa Apane rAjAjI ke kareDe meM kiyA / usa samaya vahA~ ke rAjA amarasiMhajI sAhava ne Apake vyAkhyAna kA pUrA lAbha liyaa| pUjyazrI ke upadeza se mahArAjA sAhaba ne vahA~ para kAlA bhairUMjI ke sthAna para' pracura saMkhyA meM hone vAlI bakare tathA bhaisoM kI bali ko sadA ke liye banda kara diyA aura amarapaTTA likhakara pUjyazrI kI najara kara diyA jisakI pratilipi isa prakAra hai"zrIgopAlajI / / // zrIrAmajI // paTTA naM. 30 sAvata sIdha zrI rAjAvahAdura zrIbhamarasiMhajI baMcanA hetu kasvA rAjakareDA samasta mahAjanA kA paMcA kasai aparaJca rAja aura paMca milakara bhejI jAkara pAti mAMgI ke aThe bakarA va pAr3A balidAna hoveM jIre bajAye bhamariyoM kIdhA jaavegaa| bIirI pAtI bagase-so bhairujI ne pAMtI dI dI ke maMjUra hai| I vAste mArI tarafa se A bAta majUra hokara bajAe jIva, balidAna ke amAriyA kIdhA jAvegA / ora doyama rAja aura paMca milakara dharamazAlA bhairojI ke banAvaNI kI dI, so dharamazAlA hone para I
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIekaliMgadAsajI ma? bAta rI parassati kAyama kara dI jAvegA / tAke amumana logoM ko bhI khayAla revegA ke aThe jIva hiMsA nahIM hote hai| aura jIva hiMsA na ho bAki bhopA ko bhI hukama de dIdo hai i vAste thAne A khAtarI lIkha devANI hai / saM. 1974, dutI bhAdavA sudI 1 daH kezarImala koThArI rAvalA hukuma khAtarI likha dI hai|" isa cAturmAsa kAla meM kaI bar3e bar3e upakAra hue| tadanantara saM. 1975 kA cAturmAsa jAvarA (mAlavA) meM huaa| saM. 1976 kA cAtumAMsa sanavADa meM evaM sa. 1977 kA cAturmAsa nAthadvArA meM humA / yahAM cAturmAsa kAla meM 2000 hajAra bakaroM ko amara kiyA gyaa| cAturmAsa ke bAda Apa vihAra karake rAjAjI ke kareDe padhAre / vahA~ se bhApa rAyapura pdhaare| yahAM pAvanamUrti zrImAMgIlAlajI mahArAja evaM unakI mAtuzrImaganavAI kI dIkSA baizAkha sudI 2 ko bar3e samAroha ke sAtha huii| paM. muni zrImAgIlAlajI mahArAja kI jIvanI isI cari. tamAlA ke sAtha saMkSepa meM dI gaI hai| isake bAda Apane saM. 1978 kA cAturmAsa delavAr3A, saM. 1979 kA rAyapura, sa. 1980 kA devagar3ha, saM. 1981 kA cAturmAsa kuMcAriyA, sa. 1982 kA AkolA, sa. 1983 kA uMTAlA, saM. 1981 kA choTI sAdar3I, saM. 1985 kA rAyapura evaM sa. 1986 kA mAvalI meM humaa| sa. 1987 kA cAturmAsa Apane uMTAlA meM kiyaa| antima yAtrA___ saMvat 1987 kA cAturmAsa karane ke liye pUjyazrI uMTAlA pdhaare| isa cAturmAsa meM Apake zarIra para roga kA bhAkmaNa huaa| auSadhopacAra para bhI zAnti na ho skii| isa varSa mApa prAra. asvasthya hI rahA karate the| cAturmAsa kAla meM vyAdhei ne khUba jora pkdd'aa| usa samaya bhApakI sevA meM ATha santa the| ina santoM meM paM. zrIjodharAjajI mahArAja ko sevA-bhakti sarvopari thii| rAtadina gurudeva kI sevA meM urasthita rahakara unakI sevA meM rata rahate the| eka kSaNa ke lie bhI
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0 zrIekaliMgadAsajI ma. ve gurudeva ko nahIM chor3ate the| bhayaMkara vyAdhi aura asahya pIr3A hone para bhI pUjyazrI AtmA aura deha ke vinazvara saMyoga kA vicAra karate hue zAnti ke sAtha vedanA sahana karate the| pUjyazrI isa rugNa avasthA' meM bhI apanI mAnasika dRr3hatA ke kAraNa prAtaHkAla aura rAtri ke pratikramaNa bar3e dhyAna se sunate the| sAvana vadi 2 ke dina prAtaHkAla ApakI vedanA aura bhI bar3ha gaI / saikar3oM zrAvaka pUjyazrI kI sevA meM upasthita ho gye| pUjyazrI ne uttarottara kamajorI bar3hatI huI dekhakara saMthArA grahaNa karane kI icchA vyakta kii| pUjyazrI kI icchA ke anuH sAra saMgha kI sammati se unheM AlocanA pUrvaka saMthArA karAyA gyaa| pUjyazrI ne samasta saMgha se kSamA yAcanA kI aura paMcaparameSThI ke dhyAna meM lIna ho gye| antataH nau vaje pUjyazrI kA AtmA rUpI haMsa svarga rUpI mAnasarovara kI ora ur3a gyaa| pUjyazrI ke svargavAsa ke samAcAra bijalI ke vega kI taraha sarvatrA phaila gaye aura zoka ke bAdala chA gye| pUjyazrI kA yaha sadA kA viyoga saba ke hRdaya meM cubha rahA thaa| sabakA hRdaya ro rahA thaa| sacamuca sArA saMgha isa anamola ratna ke china jAne se apane Apako dIna hIna aura anAtha sA anubhava karane lgaa| prANa visarjana ke samaya pUjyazrI kA mukhamaNDala anupama zAnti se zobhAyamAna thaa| usa zAnta mudrA ko dekhane ke lie gAMva ke evaM AsapAsa ke gAMva vAle hajAroM kI saMkhyA meM ekatrita hue / zraddhAlu naranArI pUjyazrI kI saumya mudrA kA antima darzana kara apanI zraddhAM'jali samarpita kara rahe the| pUjyazrI kA zava tIna khaNDa ke sundara vimAna meM rakhA gyaa| zavayAtrA kA vimAna bar3e samAroha ke sAtha smazAna kI ora le jAyA gayA / smazAna meM pahu~cane ke bAda ghI, candana, khoparA evaM kapUra Adi sugandhita dravyoM se pUjya zrI ke zava kA abhisaMskAra kiyA gayA hai| pUjyazrI ke nazvaraM deha ko agni bhasmasAt kara gaI kintu unake yazaH
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjodharAjajI ma0 zarIra ko bhasmasAt karane meM vaha samartha na ho skii| pUjyazrI kA jIvana bhI Adarza thA aura unakI mRtyu bhI Adarza tho| aise puruSa marakara bhI sadA amara ho jAte haiN| ____ Aja mevAr3a saMpradAya kA eka dIpaka sadA ke liye bujha gayA / mevAr3a -kA bhAgya hI kamajora hai jo tIna mahine kI avadhi meM do mevAr3a nAtha mevAr3a ko goda se nikala gye| yAnI bhApake svargavAsa ke tIna mahine pUrva eka mevAr3anAtha hindavA-sUrya mahArANA phatahasiMhajI vahAdura kA svargavAsa ho gayA thA / eka hI varSa meM do mevAr3anAthoM ke svargavAsa se dhArmika jagata aura mevADa deza anAtha ho gayA / pUjyazrI baDe dayAlu zAntasvabhAvo tapasvI the| ApakA kada lambA -yA / Apa akhaNDa brahmacArI the / Apake mamaya meM saMpradAya kI nIMva majabUta ho gaI thii| Apane pAca varSa taka lagAtAra ekAntara tapa kiye| Apane aneka prakAra kI tapasyA kI thIM / mevAr3I janatA ApazrI kI 'ciraRNI hai / jisase uNa honA duSkara hai / ApakA yaza bhamara rahe yahI zubha kAmanA hai| santa ziromaNi zrI jodharAjajI mahArAja mevAr3a riyAsata ke tagar3iyA (devagar3ha) nAmaka choTe se grAma meM janma lekara bhI jisane apane tejomaya jIvana kI svarNima razmiyA~ mevAr3a ke eka chora se dUsare chora taka prasarita kI, jisane apanA bahumUlya 'jIvana sva-para ke uddhAra meM lagAyA, jisane akiMcanatA, anagAratA aMgIkAra karake bhI apanI mahanIya AdhyAtmika sampatti se janatA ko prabhAvita karake apane pAvana pAdapadmoM meM praNata kiyA vaha tapodhana, jJAnadhana muni zrI jodharAjenI mahArAja Aja bhI hamArI zraddhAbhakti ke pAtra haiN| muni zrI jodharAjajI mahArAja ke pitA kSAtravaMzIya zrImAn motIsiMhajI the aura mAtA zrImatI campAbAI thiiN| bhApakA janma
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI.jodharAjajI maka saM0 1940 ke AsapAsa hubhA thaa| mAtA pitA ke parama vAtsalya meM - bhApakA lAlana-pAlana huA kintu yaha vAtsalya adhika samaya taka na raha sakA / prakRti ko kucha aura hI iSTa thaa| ApakI laghu avasthA meM hI Apake mAtA pitA kA svargavAsa ho gayA / mAtR pitR viyoga ke kAraNa Apake hRdaya para bar3A AghAta lagA / mAtA pitA ke sneha se vaMcita hone ke sAtha Apa para jIvana aura vyavasAya ko calAne kI bhI jimmedArI A par3I / Apa eka bAra vyavasAya ke nimitta rAjakareDA Aye vahA~ Apa anAyAsa hI rAmadvAre pahu~ce / rAmasnehI santoM. kA Apane upadeza sunA / pahale mAtR-pitR viyoga ke kAraNa saMsAra se udAsInatA ke bhAva vidyamAna the hI usa para rAmasnehiyoM kA upadeza lagane se Apa ekadama virakta ho gaye / saMsAra ke prati ekadama ghRNA ho gaI aura tyAga mArga aMgIkAra karane kI bhAvanA paidA ho gaI / jaba mAnava para' duHkha AtA hai taba usakI soI huI zakti jAgRta ho jAtI hai tadanusAra Apane tyAgamArga svIkAra karane kI apanI manogata bhAvanA rAmasnehI santa ke sAmane pragaTa kI / rAmasneho ne saccI salAha dete hue kahA-jodhasiMha ! yadi tuma AtmakalyANa karanA cAhate ho to jainamuni ke pAsa jAo aura unhIM ke pAsa dIkSA grahaNa kara apanA AtmakalyANa kro| isI prakAra kI yogya salAha dekara Apako mevAr3a saMpradAya ke suprasiddha AcArya zrI ekaliMgadAsajI mahArAja kI sevA meM bheja diyA / Apa 'ekaliMgadAsajI mahArAjazrI kI sevA meM pahuMce aura unake pAsa rahakara adhyayana karane lge| pUjya mahArAja zrI kI sevA meM rahakara Apane alpa samaya meM hI sAmAyika pratikramaNa thokaDA stavana Adi sIkha liye / / nirantara pUjya zrI ke vairAgyamaya upadezoM ko sunakara Apake mAnasa meM vairAgya bhAvanA jAgRta ho gaI / jisakA antaHkaraNa svaccha aura nirmala hotA hai usa para vItarAga kI vANI kA prabhAva par3e binA
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jodharAjajI ma0 nahIM rahatA / yuvaka jodhasiMha ne saMkalpa kara liyA ki 'maiM saMsAra ke svArthamaya mAyA jAla meM na phaMsa kara vItarAga prarUpita tyAga mArga kA hI bhArAdhana karU~gA / ye tyAgI muni vAstavika sukha kI prApti ke liye jo mArga batAte haiM usI para calakara mai bhI sukha kA sAkSAtkAra karU~gA" isa prakAra dRr3ha nizcaya kara Apane abhibhAvakoM se kisI prakAra AjJA prApta krlii| saMvat 1956 mArgazIrSa zuklA aSTamI ke dina Apane rAyapura (mevAr3a) meM bhAgavatI dIkSA aMgIkAra ko aura Apane apane ko aba muni zrI, kasturacandajI mahArAja kA ziSya ghoSita kiyA / ApakA dIkSA mahotsava kA kharca rAyapura saMgha ne uThAyA aura dIkSA kI vidhi zrImAn sItArAmajI corar3iyA ne kii| zrImAn sItArAmajI coraDiyA bar3e udAra dila ke evaM atyanta dharmazIla vyakti the|| - dIkSA grahaNa karane ke pazcAt Apane pUjya mahArAjazrI ke pAsa vidyAdhyayana Arabha kiyA / buddhi, pratibhA, vinaya, parizrama aura gurudeva kI kRpA ke kAraNa Apane zIghra hI acchI yogyatA prApta krlii| pUjyazrI jaise samartha vidvAna AcArya guru hoM aura Apa jaise pratibhA sampanna ziSya hoM to usa adhyayana kI vAta hI kyA ! mApane pUjya zrI kI nirantara sevA karate hue zAstroM kA gambhIra adhyayana kara liyA / / jJAna kI ArAdhanA ke sAtha hI sAtha Apane tapa kA ArAdhanabhI Arambha kara diyA thA / ataeva bhApake jIvana meM tapazcaryA aura tyAga kI pradhAnatA dRSTi gocara hotI thii| Apane lagAtAra 14 varSa taka sAyaMkAla meM kabhI garama bhojana nahIM kiyaa| Apane ekAntara belA telA pAca ATha Adi kaI duSkara tapasyAe~ kI / ApakA kaNTha var3A madhura thA / zAstra kA adhyayana bhI gaharA thA ataH Apake vyAkhyAna dene kI zailI bar3I rocaka thI / Apake upadeza meM ADambara ko lezamAtra bhI sthAna nahIM thA kyoMki Apake upadeza meM janaraMjana ke sthAna meM kumati nikaMdana kA hI pradhAna lakSya thA / ApakI AtmAbhimukha
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jodharAjajI ma0 vairAgyamayI vANI zrotAoM ke hRdaya meM dharma kI AgRti, jainAgama para aTUTa zraddhA aura AcaraNa meM pavitratA kA saMcAra karatI thii| Apa bar3e gurubhakta the| gurumahArAja kI aMgaceSTA se hI unake bhAva ko samajha lete the| Apa apane gurudeva ko saccA mA bApa samajhate the / dIkSA kAla se pUjyazrI ke svargavAsa taka Apane kevala eka hI cAturmAsa unhIM kI AjJAnusAra alaga kiyA thA / zeSa Apane apanA sArA jIvana unhIM ke sevA meM lagA diyaa| 31 varSa taka ekaniSTha hokara gurusevA kI / pUjya zrI ke antima samaya meM jo Apane zuzrUSA kI aura unake o bhAdeza zirodhArya kiye una se bhApa kI vinayazIlatA kA pUrA paricaya milatA hai / Apa mevAr3a saMpradAya ke AdhAra staMbha santa the| Apake ne saMpradAya ke hita meM aneka mahatvapUrNa kAma kiye / ApakI mahatvapUrNa saMpradAya sevA se sArA mevAr3a saMpradAya ApakA cira RNI hai| ina paMkiyoM ke lekhaka para jo Apane upakAra kiyA saMyama-mArga meM dRr3ha kiyA use vyakta karanA asaMbhava hai / Apake jyeSTha ziSya muni zrI kanhaiyAlAlajI the| Apane 42 varSa taka zuddha saMyama kA pAlana kiyA / anta meM vi. saM. 1998 kI Azvina zuklA 5 zukravAra ke dina 12 prahara kA covihAra saMthArA kara paraloka ke liye prayANa kara gaye / Apake dehAvasAna se mevAr3a saMpradAya kA jagamagatA sitArA asta hogayA / eka divya vibhUti samAja ke sAmane se sadA ke lie lupta hogaI / gurudeva zrI mAMgIlAlajI mahArAja AdaraNIya mahAmuni zrI mAMgIlAlajI mahArAja kA janmasthAna bhIlavAr3A jilAntargata 'rAjAjI kA karer3A' hai| rAja kareDA yadyapi bhAja apanI Arthika dazA se bahuta vizAla nagara to nahIM rahA para jaina saMskRti kI dRSTi se to usakA apanA mahatva Aja bhI yathAvat hai| yahA~ osavAloM kI acchI saMkhyA hai / ina posavAloM meM saMcetI vaMza
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mAMgIlAlajI ma0 57 bhapanI kIrtimayI gauravagAthA ke kAraNa usa jile meM prasiddha rahA hai| isI vaMza meM zrImAn gambhIramalajI utpanna hue the| unakI patnI kA nAma maganabAI thA / donoM patipatnI atyanta dharmaparAyaNa the| puNyodaya se vi. saM. 1967 pauSa vadi amAvasyA guruvAra ke dina maga-navAI ne eka bAlaka ko janma diyA / vAlaka kA nAma 'mAgIlAla' rakhA gyaa| mAtA pitA apanI eka mAtra aura cira pratIkSita santAna hone se ise lADa-pyAra se rakhane lge| jaba mAMgIlAla pAMca varSa ke hue tava inake pitA zrImAn gambhIramalajI ko mRtyu ho gii| pitA kI mRtyu se bAlaka mAMgIlAla evaM unakoM mAtA zrI maganabAI para vajra TUTa paDA kintu usane atyanta dhairya ke sAtha isa saMkaTa kA sAmanA kiyA / pyAracandajI sAhaba saMcetI (hA mu. ahamadAvATa) ke pitAjI 'zrImAn chogAlAlajI jo ki bAlaka mAgIlAla ke kAkA hote the unakI dekha rekha meM apanI mAtA ke sAtha bhAgIlAla vRddhi pAne lgaa| maganavAI ke dharma saMskAra pratidina jAgRta hue jA rahe the| unake jIvana kA yahI lakSya raha gayA thA ki bAlaka ko adhika se adhika zikSita aura saMskArI vanAnA aura apanA zeSa jIvana dharma dhyAna meM vitAnA / tadanusAra sAmAyika pratikrapaNa gaura santa-satI samAgama meM maganavAI kA samaya bItane lgaa| mevAr3a saMpradAya kI satiyoM kA AvAgamana rAjakarer3A meM hotA rahatA thA unake upadeza zravaNa se maganavAI ke hRdaya meM dharma bhAvanA hilore lene lagI / caritranAyaka kI mAtA maganabAI satI ziromaNi pravartinI zrI phUlakuMvarajI kI suziSyA zRGgAra ku~varajI ke paricaya meM aaii| inake dhArmika upadezoM ne mAtA tathA 'mAMgIlAla ke hRdaya meM tyAga aura vairAgya kI bhAvanA utpanna kI / puNyo'daya se jainadharma ke mahAna AcArya zrI ekaliMgadAsajI ma. sA. kA nagarameM padArpaNa huaa| inake vairAgya pUrNa upadeza se ina donoM kA hRdaya vairAgya raGga se bhara gyaa| mAtA maganavAI ne pUjya gurudeva ke samakSa
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mAMgIlAlajI ma. 'dIkSA grahaNa karane kI apanI bhAvanA prakaTa kii| mA~ kA Adarza mArga bAlaka mAMgIlAla ko bhI pasanda aayaa| phalasvarUpa rAyapura mevAr3a meM pUjya zrI ekaliMgadAsajI mahArAja ke samIpa saM0 1978 ko vaizAkha zuklA tIja guruvAra ke dina bar3e ThATha bATa se inakI dIkSA vidhi samApta huii| mAMgIlAlajI AcArya ke ziSya bane aura maganabAI mahAsatI zrI phUlaku~varajI kI ziSyA bniiN| - guru mahArAja inakI bAlyakAlika pratibhA se pUrNatayA prabhAvita -the| ataH inheM sevArata paM0 muni zrI jodharAjajI mahArAja sA. ko sauMpA, aura nirdeza diyA ki inakI zikSA kA dAyitva Apa para hai| paM0 muni zrI jodharAjajI mahArAja isa samaya mevAr3a saMpradAya ke muniyoM meM vidvAna zAstrajJa evaM saMyamazIla santa mAne jAte the| apaneH ugra tapa aura tyAga ke kAraNa inheM loga mevAr3a-kezarI bhI kahate the| AcArya mahArAja kA vizvAsa ye sampAdita kara cuke the| inake sAnidhya' meM rahakara muni zrI mAMgIlAlajI zAstrAdhyayana karane lage / sAtha hI pUjya gurudeva kI sevA bhI var3I tatparatA se karane lge| nau varSa taka muni zrI mAMgIlAlajI ne pUjya gurudeva kI sevA kii| saMvata 1987 kI zrAvaNa kRSNA tIja ko pUjya gurudeva zrI ekaliMgajI ma. sA. ke svargavAsa se inake dila para jo AghAta lagA vaha avarNanIya hai| ve anAtha se ho gye| para kyA kiyA jAya ? tIrthaDvara aura cakravartI jaise mahAzaktizAlI bhI isa kAla karAla se nahIM baca ske| sabhI ko eka dina isa patha kA anugAmI vananA hai yaha samajha kara saMyama kI sAdhanA meM Apa tanmaya ho gye| aise mahAna paMDita evaM tejasvI gurudeva kA saMga sneha aura sAhacarya pAkara kauna kaGkara zaMkara nahIM banegA / caritranAyakajI to jijJAsu, 'vinayI, buddhimAna, guru AjJA pAlaka the hii| Apa guru mahArAja kI nizrA meM barAbara unake svargArohaNa taka bane rahe aura svAdhyAya vidyAbhyAsa meM khUba unnati ko| Apane saMskRta, prAkRta Adi
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mAMgIlAlajI ma. viSayoM kA viziSTa jJAna prApta kiyA / Apake jJAna, vinaya aura saMgha' saMcAlana kI zakti va pratibhA ko dekhakara zrI saMgha ne Apako mevAr3a saMpradAya kA adhinAyaka banAne kA nizcaya kiyA tadanusAra caturvidha saMgha ne milakara vi0 saM0 1993 meM muni zrI motIlAlajI ma. sA. ko bhAcArya pada evaM Apako yuvAcArya pada se vibhUSita kiyA / isa bhAcArya aura yuvAcArya pada mahotsava kA sArA zreya lAvAsaradAragar3ha saMgha ko prApta huaa| yuvAcArya pada prApti ke bAda Apane bhArata ke kaI prAntoM meM vihAra kara dayA-dharma kA pracAra kiyaa| Apa ne apane vihArakAla meM aneka zAsana prabhAvaka kArya kiye| sattA kA tyAga 'mAnava sattA kA dAsa hai| adhikAra lipsA kA gulAma hai| gRhastha jIvana meM kyA, sAdhu-jIvana meM bhI sattA moha ke raGga se chuTa. kArA nahIM ho pAtA hai| U~ce se U~ce sAdhaka bhI sattA ke prazna para pahu~ca kara lar3akhar3A jAte haiN| pUjya gurudeva ko yuvAcArya pada ke pazcAt jo kaTu anubhava hue usase unhoMne nizcaya kiyA ki agara tujhe ,mAtma sAdhanA karanI hai to pada-adhikAra ke prapaMca se dUra rahanA hogaa| khyAti kevala janatA kI sAsa hai aura vaha prAyaH asvAsthya janaka hotI hai| guru ne pada tyAga karane kA nizcaya kiyaa| dIkSA kA avasara thaa| hajAroM janasamUha ekatra thaa| padavI tyAga kA upayukta bhavasara dekhakara Apane caturvidha saMgha ke samakSa zAnta mudrA se yaha ghoSita kiyA ki "mai yuvAcArya pada kA tyAga kara rahA hU~ / itanA hI nahIM bhaviSya meM bhI munipada ke sivAya anya kisI bhI pada ko prahaNa nahIM kruuNgaa|" gurudeva kI isa acAnaka ghoSaNA se samasta saMgha" bhAvAk ho gyaa| gurudeva ke isa mahAna tyAga kI janatA mukta kaNTha prazaMpA karane lgii| dhanya hai aise santa ko jo cAritra dhana ke rakSaNa ke lie itanA bar3A tyAga karate haiN|
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ "60 zrI mA~gIlAlajI ma0 yuvAcArya pada ke parityAga se Apa ko bar3A Ananda milA / aba Apa sAMpradAyika jhaMjhaToM se mukta hokara dharmapracAra meM juTa gye| Apane mevAr3a, mAlavA, mAravAr3a, hADauto, gujarAta, jhAlAvAr3a, mahArASTra, uttara pradeza, bambaI, dillI, bhAgarA, gvAliyara, bhopAla, indaura, ujjaina, Adi bhArata ke mukhya zaharoM ko pAvana kara jainadharma kA pracAra kiyaa| Apa ne apane prabhAva se aneka sthAnoM ke pArasparika vaimanasya-dhar3avAjI ko miTA kara ekatA sthApita kii| jhagar3e mittaaye| hajAroM ko mAMsa madirA kA tyAgo bnaayaa| pazu bali banda krvaaii| tattvacarcA karake anekoM ko sthAnakavAsI dharma meM AsthAvAna bnaayaa| bhApane apane dIkSAkAla meM nau vyaktiyoM ko dIkSita kiyA / 12 varSa taka jJAna aura cAritra kI ArAdhanA karake 52 varSa kI avasthA meM rAjasthAna ke sahAr3A gA~va meM samAdhi pUrvaka Apa sadA ke lie apane bhautika deha ko chor3a kara cale gye| candana kI citA ne Apake bhautika deha ko bhasma kara diyA kintu ApakA yaza zarIra mAnava ke smRti paTa para sadA ajara amara rhegaa| *vizeSa paricaya ke liye par3hie "gurudeva zrI mAMgIlAlajI mahArAja kA divya jIvana"
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna dAtAoM kI zubha nAmAvalI 151) vorA DozAbhAI lAlacanda sthAnaka vAsI jaina saMgha vaDhavANa zahara ke bhAiyoM kI tarapha se '350) bhAvanagara-sthAnakavAsI jaina bhAiyoM kI tarapha se 331) zrImAn seTha nAnajI, bhagavAnajI mehatA, poravandara 302) zrIsthAnakavAsI jaina bhAiyoM kI tarapha se, porabandara (saurASTra) 251) zrI sthAnakavAsI jaina zrIsagha, poravandara 251) zAha bhIkhAlAla nAgaradAsa, sANaMda (gujarAta) 201) zAha jamanAdAsa devIdAsa, porabandara (saurASTra) 201) zAha gopAlajI mIThAmAI, mAlIyA hATInA 201) zAha kapUracanda naramerAma, bIlakhA 151) zAha DaoNkTara nAnuzAha, verAvalabandara 151) gAMdhI motIcanda rAyacanda, mAlIyA hATInA 151) zAha vallabhadAsa kAlAbhAI ghATaliyA, vIsAvadara 151) saMghavI nArAyaNadAsa dharamazI, sANaMda (gujarAta) 151) gAdhI jIvaNalAla mANekacanda, sANaMda 151) saghavI harakhacanda kacarAbhAI, sANaMda 151) zAha hIrAcanda chaganalAla, sANaMda 151) zAha zakaracanda kAnajIbhAI, sANaMda 125) zAha vaccharAja horajIbhAI gor3A, sarasAI (saurASTra) 125) pArekha bhIkhAlAla nemacanda, sANaMda (gujarAta) 101) lakhamasI lAlajI sAliyA, verAvalavandara (saurASTra) 101) khImacanda saubhAgamala jaina, verAvalavandara 101) dhIrajalAla madanajI cAyavAlA, verAvalabandara 101) zAha rAmajIbhAI DAlAbhAI, bilakhA
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna dAtAoM kI nAmAvalI 101) zrI sthAnakavAsI jaina zrIsaMgha, sarasAI (saurASTra) 101) zrI sthAnakavAsI jaina zrIsaMgha, moNapurI moTI 101) kAmadAra popaTalAla kezavajI bhAI, moNapurI moTI 101) koThArI bhUrAlAla tribhuvanadAsa, ahamadAbAda 101) zAha morArajo kAlIdAsabhAI, rANapura 101) pannAlAlajI bhaMvaralAlajI vaDolA, rAyapura (rAja.) 101) daulatarAmajI cAMdamalajI mArU, zaMbhUgar3ha 101) zAha dhanarAjajI mohanalAlajI koThArI, maTaNa 101) dalAla khyAlIlAlajI vijayasiMha, udayapura 101) pyAracandajI misarIlAlajI, saMcetI rAjakareDA 101) mUlacandajI chItaramala cauraDiyA, rAjakareDo 101) zAha vrajalAla sukhalAla haste naTavaralAla brajalAla, vaDhavANa zahara (saurASTra) 101) dozI jIvarAja lAlacanda, sANaMda (gujarAta) 101) zAha kastUracandra harajIvanadAsa, sANaMda 101) koThArI mohanalAla chaganalAla, sANaMda 101) paTela parasottama harajIvanadAsa, sANaMda 101) zAha jeThAlAla tribhuvanadAsa sANaMda 10.) zAha vADIlAla chaganalAla, sANaMda 101) zAha khImacanda narasobhAI, sANaMda .101) saMghavo vRjalAla parasottama dvArA dharmapatnI suzIlA bahana ke smaraNArtha, vaDhavANa zahara (saurASTra) 101) vakIla kAntIlAla kaMcanabena zAha 75) saMghavI ravicanda javeracanda, thAnagar3ha 51) zAha baMzIlAla prANalAla, porabandara 51) amIlAla harIdAsa gosaliyA, porabandara 51) jagajIvana devakaraNa doSANI, porabandara
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna dAtAoM kI nAmAvalI 51) zAha candrakAMta vAbUlAla, porabandara 51) zAha haMsarAja khuzAlabhAI, verAvalabandara 51) gAdhI mUlacanda dAmodarajo, mAlIyA hATInA 51) zAha jagajIvana baccharAja, vilakhA 51) zAha zAtilAla somajIbhAI vakIla, vilakhA 51) zAha durlabhajI pAnAcandabhAI, bilakhA 51) zAha vIracanda popaTalAla, vilakhA 51) zAha popaTalAla dhArasIbhAI, cilakhA 51) zAha kezavalAla iMgarasImAI, vilakhA 51) zAha kezavalAla zAmajobhAI, rANapura 51) zAha jAdavajI jIvAbhAI, rANapura 51) hIrAcanda lAdhAbhAI hemANI, rANapura 51) zAha amRtalAla talakazIbhAI ke smaraNArtha devaliyA / : hA. mu. lakhatara , 51) saMghavI TIkamalAla kacarAbhAI, sANaMda (gujarAja) 51) saMghavI ratilAla kavarAbhAI, sANaMda 51) saghavI aMvAlAla TIkamalAla, sANaMda 51) paTela vADIlAla maganalAla, sANaMda 51) paTela IzvarabhAI devAbhAI, sANaMda 51) haragovindadAsa vIThaladAsa gausaliyA, bhAvanagara 51) zAha harakizanadAsa pAnAcanda, porabandara 51) adhyApikA mRgAvatI vahana amulakha, poravandara 51) saurASTra saoNlTa menyu. kampanI, porabandara 51) manamohanadAsa haridAsa udANI, porabandara 51) dozI kezavalAla zAMtilAla, baDavANa zahara 51) zAha nAgaradAsa sukhalAla, vaDhavANa zahara 51) kAmadAra maganalAla gokaladAsa, vaDhavANa zahara
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna dAtAoM kI nAmAvalI 51) 51) vakIla zAMtilAla dIpacanda, vaDhavANa zahara 51) zAha mUlajIbhAI kAnajIbhAI, vaDhavANa zahara 51) bhAvasAra DAhyAbhAI amarasI, vaDhavANa zahara dozI dhIrajalAla bhUdarabhAI, vaDhavANa zahara 51) kAmadAra kAMtIlAla harakhacanda, vaDhavANa zahara kAmadAra cUnIlAla lAlacanda ke smaraNArtha haste unake / suputra zrIramaNIkamAI, anubhAI, vAvubhAI, kirtIbhAI, surezabhAI 51) zrI sthAnakavAsI jaina saMgha, dadAdarA gausaliyA jhaveracanda brajalAlabhAI, dedAdarA 51) zAha maNIlAla bhAIcanda, ahamadAvAda 51) kAtilAla dIpacanda zAha, ahamadAbAda svargIya TekubhAI ko puNyasmRti meM suputra kezarImalajI javAharamalajI gannA, bhIma (rAjasthAna) bhAvasAra aughaDabhAI jIgAbhAI, viThalagar3ha (saurASTra) mehatA devasIbhAI devakaraNa, vaDhavAga zahara 51) seTha jecanda jasarAja gautama gaDha (hA mu. bambaI) 51) lAbhaku~vara lIlAdhara mehatA dAdara (bambaI) 50) khor3IdAsa gaNezabhAI bhAvasAra, dhanyUkA ukta dharma prANa mahAnubhAva, jinake sahayoga dvArA yaha svadharma prakAzaka 'Agama ke anamola ratna' prakAzita ho rahA hai-dhanyavAda ke pAtra haiN| dharma-dhyAna aura kalyANa ke zreyaskara mArga para ve dRr3ha banakara pragati karate raheM yahI zrI jinendra bhagavAna se prArthanA hai / PUNE
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
_