________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थ बोधिनी टीका प्र. अ. अ. २ उ. २ स्वपुत्रेभ्यः भगवदादिनाथोपदेशः
१५४५
अनागतम् भविष्यत्कालेऽपि कर्मवशत एव भ्रमिष्यति, 'धम्मं धर्मम् जीवस्वभावम् कर्मवशतश्चतुर्गतिभ्रमणलक्षणम् उपलक्षणात् वर्तमानकालेपि शारीरमानसं दुःखमनुभवति, 'अणुपस्सिया अनुपश्य, 'परुसेहिं परुषैः = कठिनवाक्यै - दण्डप्रहारादिभिर्वा 'पुढे' स्पृष्टः तथा 'अविष्णू' अविहन्यमानोऽपि स्कन्दक शिष्यवत्, 'समयमि' समये संयममार्गे एव 'समयः शपथाचारः कालसिद्धान्तसंविदा इति कोशात् समयपदं सिद्धान्तोक्ताचारपरकम् तेन पंचाचारपालनलक्षणसंयमे इत्यर्थः । 'रीयते' विचरतीति । मोक्षं दीर्घकालं वा अनुपश्य, त्रिकालदर्शी मुनिः लज्जामदौ न कुर्यात्। तथा पुरुषवाक्यदण्डादिभिस्ताडितोऽपि प्रहर्तुः शिष्य इव विनयमवलव्य शास्त्रोक्तसंयममार्गे एव विचरेत् चोरघोरतरघोरतमपरिकालमें भी कर्म के कारण ही भ्रमण करना पडेगा, ऐसा जानकर तथा धर्म अर्थात् कर्मवश से चार गतियों में भ्रमण करने रूप जीव के स्वभाव को जानकर उपलक्षण से वर्तमान काल में भी जो शारीरिक और मानसिक दुःख का अनुभव करता है उसे जाने | ऐसा साधु कठोर दंड प्रहार आदि से स्पृष्ट होकर भी स्कन्दकमुनि के शिष्यों के
समान
संयम में ही स्थिर रहे । यहाँ 'समय' पद सिद्धान्त में प्रतिपादित 'आचार' अर्थ का वाचक है, अव उसका अर्थ पांच आचारों का पालनरूप संयम समझना चाहिए। कोशमें कहा है- 'संयमशब्द त्याग आचार काल सिद्धान्त 'और ज्ञान का वाचक है।' मोक्ष या दीर्घकाल को जान कर मुनि लज्जा और मद (अहंकार) न करे तथा कठोर वाक्यों द्वारा या डंडे आदि के द्वारा ताडना पाकर भी प्रहार करनेवाले पर शिष्य के समान विनय का
કારણે સંસારમાં ભ્રમણ કરવું પડશે. વળી તેણે એ વાત પણ સમજવી જોઇએ કે કને વશવતી થઇને ચારે ગતિઓમાં ભ્રમણ કરવાના જીવને સ્વભાવ છે. વળી જીવ વમાન કાળમાં પણ જે શારીરિક અને માનસિક દુઃખાનો અનુભવ કરે છે, તેના કારણેાના પણ તેણે વિચાર કરવા જોઇએ. આ વાતને સમજનાર સાધુ ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં પણ સચમને માર્ગે થી વિચલિત નહીં થાય. ભલે તેને કઠોર શબ્દ પ્રહાર સાંભળવા પડે, ભલે માર ખાવો પડે પણ સ્કન્દક મુનિના શિષ્યેાની જેમ તે પ્રાણાન્તે પણ સંયમમાં સ્થિર જ રહેશે. અહીં ”સમય“ પદ સિદ્ધાન્તમાં પ્રતિપાદિત આચાર' ના અંનુ વાચક છે, તેથી તેના અથ ”પાંચ આચારોના પાલનરૂપ સંયમ“ સમજવા જોઇએ. શબ્દકોશમાં धुं छे - "संयम शब्द त्याग, आयार, आणं, सिद्धान्त भने ज्ञाननो वाया छे" માક્ષ અથવા દી કાળને જાણીને મુનિ લજ્જા અને મદ (અહંકાર) ન કરે, તથા કઠોર વાણી દ્વારા અથવા ઠંડા આદિ દ્વારા પ્રહાર થવા છતાં પણ પ્રહાર કરનાર પર શિષ્યના
For Private And Personal Use Only
