________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थ बोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. २ उ. ३ साधूनां परिषहोपसर्ग सहनोपदेशः ६४५ न तु कदाचिदपि तं कामं त्यजति, इच्छामात्रं भवति त्यागविषयकम्, न तु त्यजति, तदुक्तम्
"नोपभोक्तुं न च त्यक्तुं, शक्नोति विषयानरः। - अस्थि निर्देशनः श्वेव, जिह्वया लेहि केवलम्।।१।।" इति। तस्मात्कामविपयिणी कामनैव न कार्या । यदि कदाचित् भाग्यवशात् उपस्थिता अपि भवेयुः कामाः, तदा लब्धानपि तान् अलब्धानिति मत्वा तत्राऽऽसक्ति नैव कुर्यात् , निःस्पृहो भवेदिति भावः।।६॥ ___अनन्तरकथनेन कामभोगानांत्यागः प्रदर्शितः, किन्तु तेषां कामभोगानां कथं त्यागः कर्तव्यः, तेषां स्वीकारे को दोपः । नहि अनुकूलवस्तुनः त्यागः संभवति । न च कामादीनां दुःखानुपक्तत्वा खकारणत्वाच्च त्यागो विधेय इति भोगों का आज त्याग कर दूंगा, कल त्याग कर दूंगा, परन्तु वह त्याग करने में समर्थ नहीं होता । कहा भी है- "नोपभोक्तुं न च त्यक्तुं इत्यादि ।
जैसे दन्तहीन श्वान अस्थि को जीभ से चाटता मात्र है, उसी प्रकार दुर्वल मनुष्य न तो कामभोगों को भोग सकता है और न त्याग ही सकता है।
परन्तु सर्वोत्तम यही है कि कामभोगों की कामना ही न की जाय । कदाचित् भाग्य से कामों की प्राप्ति अनायास हो जाय तो भी उन्हें अप्राप्त सरीखा कर देना चाहिए, अर्थात् उनमें आसक्त नहीं होना चाहिए ॥६॥
पूर्वोक्त कथन के द्वारा कामभोगों के त्याग की प्रेरणा की है, किन्तु उनका त्याग किस प्रकार करना चाहिए और उनका स्वीकार करने में दोष क्या है ? अनुकूल वस्तु का त्याग नहीं किया जा सकता । दुःखों से युक्त होने या दुःखों का कारण होने से उनका त्याग करना उचित है, ऐसा છે–અનેતે આજ છોડું, કાલ છેડીશ, એ વિચાર કર્યા કરે છે, પરંતુ તે કામગોને કદી ५५ त्या ४ शत नथी. सयुं पशु छ -"नापभोक्तुं न च त्यक्तुं"
જેવી રીતે દાંતવિનાને કૂતરે અસ્થિને માત્ર જીભ વડે ચાટે જ છે, એજ પ્રમાણે દુર્બળ માણસ કામોને ભોગવી શકતા નથી અને તેમને ત્યાગ પણ કરી શકતો નથી”
માટે સારામાં સારી વાત એ જ છે કે કામગની કામના જ કરવામાં ન આવે કદાચ સગવશ કામગોની અનાયાસે પ્રાપ્તિ થઈ જાય તે તેમને અપ્રાપ્ત જેવા કરી નાખવા જોઈએ, એટલે કે તે કામમાં આસક્ત થવું જોઈએ નહીં. ગાથા દા
પૂત કથન દ્વારા કામગોના ત્યાગની પ્રેરણું આપવામાં આવી છે, પરન્તુ તેમને ત્યાગ કેવી રીતે કરે જોઈએ અને તેમને સ્વીકાર કરવાથી શી હાનિ થાય છે? અનુકૂળ વસ્તુને ત્યાગ કરતા નથી. કદાચ એવું કહેવામાં આવે કે દુઃખોથી યુક્ત હોવાને કારણે અથવા દુઃખનું કારણ હેવાને કારણે તેમને ત્યાગ કરવો જોઈએ, તે અહીં એવી
For Private And Personal Use Only
