Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 33

एकेन न तथा वृत्तम् अक्षेण न तथा वृत्तम् भने शलाकया न तथा વૃત્તમ્ યથા પૂર્વ નયઃ આ અર્થમાં જ અક્ષ અને શત્તા નામને રિ નામની સાથે આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી પર અક્ષર અને શત્તાવાળી આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - એકના વિપરીત પડવાથી પૂર્વે જય ન થયો. અક્ષના વિપરીત પડવાથી પૂર્વે જય ન થયો. શલાકાના વિપરીત પડવાથી પૂર્વે જય ન થયો.
સફ્ળાવીતિ વ્હિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્યૂતના વિષયમાં વિપરીત વૃત્તિના ઘોતક રે નામની સાથે સફ્ળાવાવ નામ તેમ જ ઞક્ષ અને શાા નામને જ નિત્ય અવ્યયીભાવ સમાસ થાય છે. તેથી પાશòન ન તથા વૃત્ત યથા પૂર્વ નય: આ અર્થમાં રે નામની સાથે પાશ નામને આ સૂત્રથી અવ્યયીભાવ સમાસ થતો નથી. અર્થ - પાસો વિપરીત પડવાથી પૂર્વે જય ન મળ્યો. द्यूत इति किम् ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્યૂતના જ વિષયમાં અન્યથાવૃત્તિના દ્યોતક પરિ નામની સાથે સવ્યાવત્તિ નામ, જ્ઞક્ષ તથા શળાજા નામને અવ્યયીભાવ સમાસ થાય છે. તેથી થસ્યાક્ષેળ ન તથા વૃત્તમ્ આ અર્થમાં આ સૂત્રથી અક્ષ નામને રે નામની સાથે અવ્યયીભાવ સમાસ થતો નથી. અર્થરથના ચક્રની ધરી બરાબર ન રહીં (જેથી ૨૫ પાર ન થયો.) ૫૩૮ ॥
=
विभक्ति - समीप - समृद्धि - व्यृद्ध्यर्थाभावाऽत्ययाऽसम्प्रति પશ્ચાત્ – મ – ખ્યાતિ - યુગપત્ - સર્ - સંમ્પત્ - साकल्यान्ते ऽ व्ययम् ३|१|३९||
-
-
વિમર્ત્યર્થ કા૨ક વાચક, સમીપ (નજીક) વાચક; સમૃદ્ધિ (ધનાદિ સમ્પત્તિ) વાચક, સ્મૃદ્ધિ (ધનાદિનો અભાવ) વાચક; fમાવ (વસ્તુ ન હોવી તે) વાચક; સત્યય (થઇ જવું તે) વાચક; જ્ઞસશ્રૃતિ (તાત્કાલિક ઉપભોગનો અભાવ) વાચક; પશ્ચાદ્ વાચક; મ વાચક, વ્યાતિ (પ્રસિદ્ધિ) વાચક, યુવત્ (સાથે સાથે) વાચક, સટ્ટ॥ (સમાન) વાચક, સમ્ભર્ (સિદ્ધિ) વાચક; સાજ્ય (બધું) વાચક અને ગત્ત (સમાપ્તિ - પૂર્ણતા) વાચક અવ્યયને નામની સાથે; પૂર્વપદાર્થ પ્રધાન હોય
३०