________________
તત્પુરુષે સ્મૃતિ: રૂ| ૨ | ૨૦ ||
=3
કૃત્પ્રત્યયાન્ન ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો; તેની પૂર્વે રહેલા અકારાન્ત અને વ્યઞ્જનાન્ત નામથી પરમાં રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો તત્પુરુષ સમાસમાં લોપ થતો નથી. સ્તન્દ્રે રમતે આ અર્થમાં સપ્તમ્યન્ત મ્ન નામને રમ નામની સાથે ‘સપ્તમી૦ ૩-૧-૮૮' થી તત્પુરુષ સમાસ અને મનિ દુતમ્ આ વિગ્રહમાં મન્ નામને ક્રુત નામની સાથે ન રૂ-૧-૧૨' થી તત્પુરુષ સમાસ. ‘પેળાએઁ ૩-૨-૮' થી પ્રાપ્ત સપ્તમીના લોપનો આ સૂત્રથી નિષેધ વગેરે કાર્ય થવાથી સ્તસ્ક્વેરમઃ અને મમ્મનિવ્રુતમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - હાથી. રાખમાં હોમ્યા જેવું. તત્પુરુષ તિ વિમ્ ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ કૃત્પ્રત્યય અન્તમાં છે જેના - એવું ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો; તેની પૂર્વે રહેલા અકારાન્ત અને વ્યઞ્જનાન્ત નામથી પરમાં રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો તત્પુરુષ સમાસમાં જ લોપ થતો નથી. તેથી ઇન્વનિ બારા યસ્ય આ વિગ્રહમાં ‘૩Çમુલાયઃ ૩-૧-૨૩' થી બહુવ્રીહિ સમાસ વગેરે કાર્ય થવાથી ધવાર: આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં તત્પુરુષ સમાસ ન હોવાથી કૃપ્રત્યયાન્ત ાર ઉત્તરપદ પરમાં હોવા છતાં તેની પૂર્વે રહેલા વ્યઞ્જનાન્ત પૂર્વપદ ધન્વન્ થી ૫રમાં રહેલી સપ્તમીના લોપનો આ સૂત્રથી નિષેધ થતો નથી. તેથી પેાŽ ૩-૨-૮' થી સપ્તમીનો લોપ થાય છે. અર્થ - ધન્વન્ દેશમાં જેના કારક છે તે. अद्व्यञ्जनादित्येव = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ
તત્પુરુષ સમાસમાં કૃત્પ્રત્યયાન્ત ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો; તેની પૂર્વે રહેલા અકારાન્ત જ અને વ્યંજનાન્ત જ નામથી પરમાં રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો લોપ થતો નથી. તેથી ુજ્જુ વરઃ આ વિગ્રહમાં ‘સપ્તમી શૌšાધૈ: ૩-૧-૮૮' થી ધ્રુત્ત નામને ઘર નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ વગેરે કાર્ય થવાથી ધ્રુવરઃ આવો પ્રયોગ
१७६
