Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 218

પરંતુ તે સ્વાના સ્થાને થયેલો ન હોવાથી અહીં પ્રત્યય છે સ્વરૂપ વૃદ્ધિનો હેતુ હોવા છતાં સ્વરની વૃદ્ધિનું કારણ નથી. તેથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ૩ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી નિષ્પન્ન વૈયાવરણી નામને આ સૂત્રથી પુંવર્ભાવનો નિષેધ ન થવાથી “ત:૦૩-૨-૪૬' થી પુંવર્ભાવ થાય છે. અર્થ - વ્યાકરણ ભણનારી પત્નીવાલો.
વૃધિતુરિતિ ઝિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ રજૂ અને વિવાર અર્થથી ભિન્ન અર્થમાં વિહિત સ્વરની વૃદ્ધિના જ કારણભૂત તદ્ધિત પ્રત્યયાત વિશેષ્યાધીન સ્ત્રીલિગ નામને પુંવર્ભાવ થતો નથી. તેથી સર્વપ્રથા માર્યા યસ્ય આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ બહુવ્રીહિ સમાસ વગેરે કાર્ય થવાથી સર્વપ્રસ્થ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં મર્થક રમવા આ અર્થમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ [ પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન પ્રસ્થા નામમાં વૃદ્ધિનો “સત્ પરિમાળ૦ ૭-૪-ર૦’ થી વિકલ્પ નિષેધ થાય છે. તેથી અહીં સ્વરની વૃદ્ધિનો કારણભૂત તદ્ધિત પ્રત્યય ન હોવાથી તદન્ત પ્રસ્થ નામને “કનારે ર૪-૧૬’ થી વિહિત પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન કવર્ધા ' નામને આ સૂત્રથી પુંવદ્ભાવનો નિષેધ થતો નથી. તેથી “પરંત:૦ રૂ-૨-૪' થી પુંવર્ભાવ થાય છે. અર્થ - અર્ધ પ્રસ્થમાં રહેનારી પત્નીવાલો.
સરજી-વિવાર રૂતિ શિન્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ર અને વિકાર અર્થને છોડીને જ અન્ય અર્થમાં વિહિત - સ્વરવૃદ્ધિહેતુભૂત તધિત પ્રત્યયાન્ત વિશેષ્યાધીન સ્ત્રીલિંગ નામને કુંવદ્ભાવનો નિષેધ થાય છે. તેથી વાવી વૃતિવા ચર્ચા અને તીથી રૂષા વચ આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ બહુવહિ સમાસાદિ કાર્યથી છાષાવૃતિઃ અને નીષ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં વષવે રજૂ આ અર્થમાં “TI જે ૬-ર-૧' થી ઋષાપ નામને પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી માધુરી ની જેમ છાષાથી -
૨૧૬
•
• -