Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
સ્પષ્ટ છે કે સ્ત્રી અને થાન તથા મૃગી અને વપતા નામ એકાઈક છે. અર્થક્રમશઃ- છરી જેવી કાળી સ્ત્રી. હરણી જેવી ચપળ સ્ત્રી. ૩૫માતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ૩પમાન વાચક જ નામને સામાન્ય વાચક નામની સાથે તપુરુષ શર્મધારય સમાસ થાય છે. તેથી રેવતા શ્યામ અહીં તેવતા નામ ઉપમાન વાચક ન હોવાથી તેને શ્યામ નામની સાથે આ સૂત્રથી તપુરુષ
ઘારય સમાસ થતો નથી. અર્થ - દેવદત્તા નામની કાળી સ્ત્રી. સામાચતિ જિમ્ ? - આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સમાન વાચક એકાઈ નામને સામાન્ય વાચક જ નામની સાથે તપુરુષ
ધારય સમાસ થાય છે. તેથી નર્મળવ: અહીં ૩૫માન વાચક ન નામને માળવેક (ઉપર વાચક) નામની સાથે તપુરુષ
ઘારા સમાસ આ સૂત્રથી થતો નથી. અર્થ - અગ્નિ જેવો માણવક. (છોકરો વિશેષ.) અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે શસ્ત્રીશ્યામ, અને માવાના...ઇત્યાદિ સ્થળે ફલામાં અને વાર્તા વગેરે વિશેષણવાચક નામને વિશેષ્યવાચક શસ્ત્રી અને મૃી ઈત્યાદિ નામોની સાથે તપુરુષ ઘારય સમાસ “વિશેષi૦ રૂ-૧-૨૬' થી થઈ શકે છે. તેમ જ “થનો પ્રશ્ન રૂ-૧-૧૪૮' થી વિશેષણવાચક યામાં અને પત્તા નામને સમાસમાં પૂર્વ નિપાત થાય તો રામશાસ્ત્રી અને વપમૃગી વગેરે પ્રયોગોથી ઉપર્યુક્ત વિવક્ષિત (શસ્ત્રાવ થામા અને મૂળીવ થપત્તા) અર્થની પ્રતીતિ અનુપપન્ન થવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિશેષણવાચક શ્યામ અને વત્તા વગેરે નામોનો તાદશ સમાસમાં સૂ..૩-૧-૧૪૮ નો બાધ કરીને પરનિપાત પણ સિદ્ધ જ છે. તેથી યદ્યપિ શસ્ત્રીરામ અને કૃપા વગેરે પ્રયોગોની સિદ્ધિ માટે આ સૂત્રના આરંભની જરૂર નથી. પરન્તુ આ રીતે વ્યર્થ બનીને આ સૂત્ર નિયમ કરે છે કે - ઉપમાન વાચક નામને તપુરુષ ર્મધારય સમાસ માત્ર સામાન્ય વાચક જ નામની સાથે થાય છે, અન્ય નામની સાથે નહીં. તેથી આ સૂત્રથી કે “વિશેષi૦ રૂ-૧-૧૬ થી ગન મળવ: અહીં તપુરુષ
. ૮૭
