Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 152

अल्पस्वरः- प्लक्षश्च न्यग्रोधश्च २॥ विग्रहमां प्लक्ष નામને નગ્રોથ નામની સાથે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વ્રુન્દ્વ સમાસ. આ સૂત્રની સહાયથી અલ્પ સ્વરવાળા (પ્રોધ નામની અપેક્ષાએ અલ્પ સ્વરવાળા) ક્ષ નામનો પૂર્વ પ્રયોગ થવાથી ક્ષગ્રોથી આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ પ્લક્ષ અને ન્યગ્રોધ નામના બે વૃક્ષા. અર્ધવાવ :- શ્રદ્ધા 7 મેધા 7 આ વિગ્રહમાં શ્રદ્ધા નામને મેધા નામની સાથે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વ્રુન્દ સમાસ.આ સૂત્રથી પૂન્ય વાચક શ્રદ્ધા નામનો પૂર્વ પ્રયોગ થવાથી શ્રધામેધે આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - શ્રધા અને બુદ્ધિ. लघ्वादीति किम् ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્વન્દ્વ સમાસમાં યુ અક્ષરવાળા નામનો; સખિ ભિન્ન ર્ારાન્ત ગુજરાત્ત નામનો; સ્વરાદિ અકારાન્ત નામનો; અલ્પ સ્વરવાળા નામનો અને પૂન્ય વાચક જ એક નામનો પૂર્વ પ્રયોગ થાય છે.તેથી ુટશ્વ મયૂÆ આ વિગ્રહમાં કુક્કુટ અને મયૂર નામ; લઘુઅક્ષરવાળું કે સખિ ભિન્ન રૂારા............. વગેરે સ્વરૂપ ન હોવાથી; છુત્ક્રુટ નામને મયૂર નામની સાથે ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્વન્દ્વ સમાસમાં આપણી ઈચ્છાનુસાર ુક્કુટ અને મયૂર નામનો ક્રમિક પૂર્વ પ્રયોગ થાય છે.જેથી ઝુક્કુટમયૂરૌ અને મયૂરટી આવો પ્રયોગ થાય છે.અર્થ કુકડો અને મોર.
=
-
મિતિ વ્હિમ્ ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ
જ્યાં ત્રણ ચાર વગેરે બેથી અધિક પદોનો હ્રન્દ્વ સમાસ હોય છે, ત્યાં હ્રન્દ્વ સમાસમાં લઘુ અક્ષરવાળા નામનો; વિભિન્ન ારાન્ત પારાન્ત નામનો; સ્વરાદિ અકારન્ત નામનો; અલ્પસ્વરવાળા નામનો તેમજ પૂજ્ય વાચક એક જ નામનો પૂર્વપ્રયોગ થાય છે. બાકીના નામનો આપણી ઈચ્છા મુજબ પ્રયોગ થાય છે. તેથી શક્સજ્જ પુસ્તુમિશ્વ યીળા ચ આ વિગ્રહમાં જ્ઞત્ત્વ નામને ટુવ્રુમિ અને રીળા નામની સાથે ‘વાર્થે ૩-૧-૧૧૭' થી વ્રુન્દ્વ સમાસ. આ
-
१४९