Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
મતુતુત્યસ્વરમ્ ૩/૧/૧૬૨||
સમાન સ્વરવાલા (સરખા સ્વરવાલા) નક્ષત્રવાચક નામોના વ્રુન્દ્વ સમાસમાં તેમજ સમાન સ્વરવાલા ઋતુવાચક નામોના દ્વન્દ્વ સમાસમાં નક્ષત્ર અને ઋતુઓના ક્રમ મુજબ તે તે નક્ષત્ર અને ઋતુવાચક નામનો પૂર્વ પ્રયોગ થાય છે. અશ્વિની ચ મર્ળી ચ કૃત્તિા હૈં અને હેમન્તત્ત્વ શિશિરશ્ર્વ વસન્તત્ત્વ આ વિગ્રહમાં ‘ચાર્થે વ્રુન્દ: ૦ ૩-૧-૧૧૭' થી નક્ષત્ર વાચક અશ્વિની નામને નક્ષત્રવાચક ભરી અને હૃત્તિા નામની સાથે વિહિત દ્વન્દ્વ સમાસમાં નક્ષત્રોના અનુક્રમે આ સૂત્રની સહાયથી તાચક નામનો પૂર્વપ્રયોગ થવાથી અશ્વિનીભરળવૃત્તિના આવો પ્રયોગ થાય છે. આવી જ રીતે ઋતુવાચક હેમન્ત નામને ઋતુવાચક શિશિર અને વસન્ત નામની સાથે વિહિત દ્વન્દ્વ સમાસમાં ૠતુઓંના ક્રમે આ સૂત્રની સહાયથી તાચક નામનો પૂર્વપ્રયોગ થવાથી હેમન્તશિશિરવસન્તાઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- અશ્વિની, ભરણી અને કૃત્તિકા નક્ષત્ર. હેમન્ત, શિશિર અને વસન્ત ઋતુ. તુત્યસ્વરમિતિ ત્રિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તુલ્ય-સમાન સ્વરવાળા જ નક્ષત્ર વાચક નામોના અને તાદૃશ ૠતુ વાચક નામનો દ્વન્દ્વ સમાસમાં નક્ષત્ર અને ઋતુઓના ક્રમ મુજબ તે તે નક્ષત્ર અને ઋતુવાચક વાચક નામનો પૂર્વપ્રયોગ થાય છે. તેથી ગર્દ ચ મૃગશિરથ અને ગ્રીષ્મન્ન વસન્તશ્ય આ વિગ્રહમાં નક્ષત્ર વાચક બ્રા નામને મૃગશિરસ્ નામની સાથે અને ૠતુ વાચક ગ્રીષ્મ નામને વસન્ત નામની સાથે વાર્થે હિન્દુ:૦ રૂ-૧-૧૧૭' થી વિહિત દ્વન્દ્વ સમાસમાં ‘તક્ષા૦ ૩-૧-૧૬૦' થી અલ્પસ્વરવાળા બાર્કા અને ગ્રીષ્મ નામનો પૂર્વપ્રયોગ થવાથી આમૃિગશિરસી અને ગ્રીષ્મવસૌ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃઆર્દ્ર અને મૃગશિર નક્ષત્ર. ગ્રીષ્મ અને વસન્ત ૠતુ અહીં. તુલ્યસ્વરવાળા નક્ષત્ર અને ઋતુવાચક નામોનો દ્વન્દ્વ સમાસ ન
१५२
