Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
માસ - વર્ગ ક્ષાત્રનુપૂર્વમ્ ૩/૧/૧૬૧//
માસવાચક નામોના બ્રાહ્મણાદિ વર્ણવાચક નામોના ભ્રાતૃવાચક નામોના દ્વન્દ્વ સમાસમાં મસ વર્લ્ડ અને પ્રાતૃઓના ક્રમાનુસાર પૂર્વ પ્રયોગ થાય છે. ત્સુનત્ત્વ ચૈત્રજ્ઞ આ વિગ્રહમાં तेभ ४ ब्राह्मणश्च क्षत्रियश्च; ब्राह्मणश्च क्षत्रियश्च विट् च अने વદેવશ્ય વાસુટેવશ્ય આ વિગ્રહમાં અનુક્રમે ખુન નામને ચૈત્ર નામની સાથે, બ્રાહ્મળ નામને ક્ષત્રિય નામની સાથે તેમજ ક્ષત્રિય અને વિષ્ણુ નામની સાથે અને વરેવ નામને વાસુàવ નામની સાથે 'વાર્થે દ્વન્દ્વ:૦ ૩-૧-૧૧૭' થી વ્રુન્દ્વ સમાસ. આ સૂત્રની સહાયથી માસાદિના અનુક્રમે ાલ્ગુન બ્રાહ્મળ વગેરે નામનો પૂર્વ પ્રયોગ થવાથી ગળુનચૈત્રી, બ્રાહ્મણક્ષત્રિયી; બ્રાહ્મક્ષત્રિયવિશઃ અને વનરેવવાસુર્યવૌ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં ચૈત્ર મહિનાથી માસની ગણત્રી શરું થતી હોવા છતાં અવ્યવહિત પૂર્વપરી ભાવ મુજબ ચૈત્રની પૂર્વે ફાલ્ગુનમાસ હોવાથી તાચક ાલ્ગુન નામનો પૂર્વપ્રયોગ થયો છે. બ્રાહ્મળ ક્ષત્રિય વૈશ્ય અને શૂદ્ર આ વર્ણના ક્રમ · મુજબ બ્રાહ્મણ અને ક્ષત્રિય પૂર્વે હોવાથી તાચક વ્રાહ્મળ અને ક્ષત્રિય નામનો પૂર્વ પ્રયોગ થયો છે. ભાઈયોમાં વાસુદેવની અપેક્ષાએ બલદેવ પૂર્વે (મોટા) હોવાથી તાચક વદેવ નામનો પૂર્વ પ્રયોગ થાય છે - એ સમજી શકાય છે. અર્થક્રમશઃ-ફાગણ અને ચૈત્ર માસ. બ્રાહ્મણ અને ક્ષત્રિય. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને વૈશ્ય. બલદેવ અને વાસુદેવ. ||૧૬૧||
१५१
