Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 94

તર-જીતનાં નાતિપ્રશ્ને રૂ/૧/૧૦૬//
જાતિ સમ્બન્ધી પ્રશ્ન ગમ્યમાન હોય તો પુાર્થ તર અને તમ નામને જાતિ વાચક નામની સાથે તત્પુરુષ ર્મધારય સમાસ થાય છે. (ભવતો:) તથાસી : અને (મવતામ) તમશ્ચાસૌ શાર્ય: આ વિગ્રહમાં તર નામને ૐ નામની સાથે અને તમ નામને પાર્થ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ ર્મધારય સમાસ વગેરે કાર્ય થવાથી તર: અને તમાÉ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- (તમારા બેમાં) કઠ કોણ છે ?. (તમારામાં) ગાગ્યું કોણ છે ?. નાતિપ્રશ્ન કૃતિ ઝિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તરી અને“તમ નામને (જાતિવાચક) નામની સાથે જાતિ સમ્બન્ધી પ્રશ્ન ગમ્યમાન હોય તો જ તત્પુરુષ - કર્મધારવ સમાસ થાય છે. તેથી તરઃ શુન્તઃ ? અને તમો ગન્તા ? અહીં આ સૂત્રથી જંતર નામને શુTM નામની સાથે અને તમ નામને ગન્તુ નામની સાથે તત્પુરુષ ર્મધારય સમાસ થતો નથી. કારણ કે અહીં અનુક્રમે ગુણ અને ક્રિયા સમ્બન્ધી પ્રશ્ન છે, જાતિ સમ્બન્ધી નથી. અર્થક્રમશઃ- કોણ સફેદ છે ? કોણ જનાર છે ? તર: અને
તમર્ત્ય: ઈત્યાદિ સ્થળે ‘વિશેષનં૦ ૩-૧-૧૬' થી યદિપ સમાસ સિદ્ધ છે. પરન્તુ તર અને તમ નામને જાતિ ભિન્ન સમ્બન્ધી પ્રશ્ન ગમ્યમાન હોય તો; તે નામની સાથે સમાસ ન થાય અને જાતિ સમ્બન્ધી જ પ્રશ્ન ગમ્યમાન હોય ત્યારે તત્પુરુષ ર્મધારય સમાસ થાય - આ નિયમ માટે આ સૂત્રનો આરંભ છે જેથી તરઃ શુન્તઃ ? ઇત્યાદિ સ્થળે ‘વિશેષનં૦ ૩-૧-૧૬' થી પણ તત્પુરુષ ર્મધારય સમાસ થતો નથી. ||૧૦૬||
९१