Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
કાર્ય થવાથી રૂધિયુવાનિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં સુa અને : નામ વિરોધિવાચક અને અદ્રવ્યવાચક હોવા છતાં વૃદ્ધિ નામ વિરોધિવાચક નથી. જેથી આ સમાસ, માત્ર સજાતીય નામોથી જ આરબ્ધ ન હોવાથી અહીં આ સૂત્રથી એકવદ્ભાવ થતો નથી. તેમ જ ઉપર જણાવ્યા મુજબ “વાર્થે રૂ-9-99૭” થી પણ સમાહાર પ્રયુફત એકવદ્ભાવ થતો નથી. અર્થ - બુદ્ધિ, સુખ અને દુઃખ.
II૧૩oll
અવઢવ - પૂર્વારા - ડરોત્તર: ૩/૧/૧૩૧//
અશ્વવવ પૂર્વાપર અને ઉઘરૌત્તર આ વન્દ સમાસમાં નિષ્પન્ન નામને વિકલ્પથી એકવદ્ભાવ થાય છે. પરંતુ આ જ સમાસ યથાનિર્દિષ્ટ ગચ્છાદ્રિ નામોથી જ આરબ્ધ હોવા જોઈએ. અશ્વ વડવા ર આ વિગ્રહમાં સશ્વ નામને વડવા નામની સાથે “વાર્થે ઉ૦ રૂ-9-99૭’ થી દ્વન્દ સમાસ. “ઉકાળું રૂ-ર-૮' થી સ્વાદિ વિભકતિનો લોપ. આ સૂત્રથી કચ્છવડવા નામના અન્ય ના ને, મુગ્ધવડવ આ પ્રમાણેના નિર્દેશથી -હસ્વ જ્ઞ આદેશ, તથા એકવદ્ભાવ વગેરે કાર્ય થવાથી ઉચ્છવડવમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. આ સૂત્રથી અશ્વવડવા નામને વિકલ્પ પક્ષમાં એકવર્ભાવ ન થાય ત્યારે કચ્છવડવી આવો પ્રયોગ થાય છે. (સમાહારથી ભિન્ન સ્થળે અશ્વવડવા આ જ સમાસ પુલિંગ મનાય છે.) પૂર્વગ્વાપરખ્ય સઘળ્યોત્તરષ્ય આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ જ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી નિષ્પન્ન પૂર્વાપર અને ઘરોત્તર નામને આ સૂત્રથી એકવદ્ભાવાદિ કાર્ય થવાથી પૂર્વાપરમ્ અને અઘરોત્તરમું આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી એકવદ્ભાવ ન થાય ત્યારે પૂર્વારે અને સઘનોત્તરે આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- ઘોડો અને ઘોડી. પૂર્વ અને પશ્ચિમ. નીચે અને ઉપર.
2. નીચે અને ઉપર.
૧૨૭
