Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
અર્થ - ધાન્યને માપવાનું સાધન દ્રોણ. (દશસેર). આ સૂત્રમાં સંશ વાચક નામ અને શિ વાચકનામની અનુવૃત્તિ ન હોવાથી તત્સમ્બદ્ધ વા ની પણ અનુવૃત્તિ નથી. વલ્લા
स्वयं - सामी क्तेन ३१५८॥
સ્વયમ્ અને સાજિ આ અવ્યયને પ્રત્યકાન્ત નામની સાથે તપુરુષ સમાસ થાય છે. સ્વયમ્ ઘૌતમ્ અને સકિ કૃતમ્ આ વિગ્રહમાં આ સૂત્રથી સ્વયમ્ અવ્યયને ઘૌત નામની સાથે અને સકિ અવ્યયને ત નામની સાથે આ સૂત્રથી તપુરુષ સમાસ વગેરે કાર્ય થવાથી સ્વયંધતમ્ અને સામતમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં સમાસ થવાથી એકપદ બને છે. તેથી તેને યથાસંભવ તદ્ધિત પ્રત્યયાદિ કાર્ય થાય છે. અર્થક્રમશઃ - પોતે ધોએલું. અડધું કરેલું. નેતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સ્વયમ્ અને સામિ અવ્યયને જે પ્રત્યયાન જ નામની સાથે તપુરુષ સમાસ થાય છે. તેથી સ્વયં કૃત્વા અહીં કૃત્વા નામ પ્રત્યયાન્ત ન હોવાથી તેની સાથે સ્વયમ્ અવ્યયને આ સૂત્રથી તપુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - પોતે કરીને. ૧૮
द्वितीया खट्वा क्षेपे ३१५९।।
નિન્દા અર્થ ગમ્યમાન હોય તો દ્વિતીયા વિભજ્યન્ત ઉર્વી નામને જી પ્રત્યયાત નામની સાથે તપુરુષ સમાસ થાય છે. સમાસ વિના ક્ષેપ - નિન્દ્રા અર્થગમ્યમાન થતો નથી. તેથી અહીં નિત્ય જસમાસ થાય છે. દ્વિતીયાન્ત વર્તી નામને પ્રત્યકાન્ત માઢ નામની સાથે આ સૂત્રથી તપુરુષ સમાસ વગેરે કાર્ય થવાથી ઉદ્વાહો નાન્મ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ખાટલા ઉપર બેસેલો લુચ્ચો - નીચ. ક્ષેપ રૂતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ
૪૭ ,
