Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
હોવાથી સંવત્સરે આ વિગ્રહમાં અવશ્યભાવ ગમ્યમાન હોવાથી તથા પ્રત્યયા. (ા પ્રત્યયાન્ત નામ ન હોવા છતાં) ચ નામની સાથે સપ્તયન્ત સંવત્સર નામને આ સૂત્રથી તરુષ સમાસાદિ કર્થ થવાથી સંવત્સરજવ્ય આવો પ્રયોગ થાય છે. [૧૧]
विशेषणं विशेष्येणैकार्थ कर्मधारयश्च ३१/१६
એકાઈક (સમાનાર્થક) વિશેષ વાચક નામને વિશેષ્ય વાચક નામની સાથે હેકાર્થ રૂપ સામર્થ્યમાં તપુરુષ અને કર્મધારય સમાસ થાય છે. અર્થાત્ આ તપુરુષ સમાસને ર્મધારય સમાસ પણ કહેવાય છે. જેથી સંજ્ઞાદ્વય પ્રયુક્ત કાર્ય યથાપ્રાપ્ત થાય છે. અહીં સૂત્રમાં ૨ નું ગ્રહણ તપુરુષ અને ર્મધારયે - આ બંનેનો સમાવેશ કરવા માટે છે. અન્યથા ર ના પ્રહણથી તપુરુષ સંશાનું અનુકર્ષણ કર્યું હોત તો ઉત્તરસૂત્રોમાં ‘વાનુષ્ઠ નાનુવર્નંત’ આ ન્યાયથી તેની અનવૃત્તિ જાત નહીં.
શબ્દના પ્રયોગમાં જે ગુણાદિ નિમિત્ત બને છે તેને તે શબ્દનું પ્રવૃત્તિ નિમિત્ત કહેવાય છે. શબ્દના પ્રકૃતિ પ્રત્યય રૂપ અવયવોના અર્થના અનુસધાનથી પ્રતીત થતો અર્થ શબ્દનું વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત કહેવાય છે ક્વચિત્ શબ્દનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત અને વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત એક જ હોય છે. દા.ત. વગર વગેરે અન્તર્થ શબ્દો અને ક્વચિત્ શબ્દોનું પ્રવૃત્તિનિમિત્તવ્યુત્પત્તિનિમિત્તથી ભિન્ન હોય છે. દા.ત. છે વગેરે. જો શબ્દનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત જોત જાતિ છે. અને વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત (Tચ્છતીતિ ઃ (૧૬ +રો) આ વ્યુત્પત્તિથી) ગમન ક્રિયા છે. જે શબ્દોનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત ભિન્ન ભિન્ન છે પરંતુ તે એક અર્થને જણાવતા હોય તો તે શબ્દોને પાર્થ (પ્રાર્થ) કહેવાય છે. શબ્દોના એકાWવાચકત્વને જ એકાધિકરણ (
વાતા સંબંધથી સમાનાધિકરણ) વૃત્તિત્વ સ્વરૂપ સમાનધરખ્ય અથવા કહેવાય છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે - મિનપ્રવૃત્તિનિમિત્તયો શબ્દવનિ વૃત્તિરાર્થમ્ અથદ્ ભિન્ન ભિન્ન પ્રવૃત્તિનિમિત્તવાલા બે શબ્દોનું એક પદાર્થમાં રહેવું (વાતા સમ્બન્ધથી રહેવું એટલે કે એક અર્થનું વાચક થવું) - એ પેશ્વાર્થ છે. .
અનેક પ્રકારવાળી વસ્તુને જેના વડે વિશેષિત કરાય છે - અર્થાત્
go
