Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 77

ર્મધારય સમાસ સિદ્ધ જ છે. પરંતુ જ્યાં પૂર્વાપરીભાવમાં નિયમિતતા નથી, ત્યાં પૂર્વપરીભાવનું નિયમન કરવા વગેરે માટે આ સૂત્રનો આરંભ છે. તેથી સ્નાતાનુત્તિપ્તઃ ઇત્યાદિ સ્થળે પ્રત્યેકમાં વ્યવચ્છે વ્યવચ્છેદકત્વ હોય તો પણ સૂત્રોક્ત પૂર્વકાલાર્થક અને હ્રાતિ નામનો જ સમાસમાં પૂર્વનિપાત થાય છે...ઇત્યાદિ બરાબર સમજી લેવું. ||૧૭||
दिगधिकं संज्ञा - तद्धितोत्तरपदे ३/१/९८ ।।
પુજાર્થ વિજ્ઞાવાચળ અને ધિર્ત્ત નામને નામની સાથે સંજ્ઞાના વિષયમાં, તદ્ધિત પ્રત્યમના વિષયમાં તેમ જ કોઈ પણ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો તત્પુરુષ - ર્મધારય સમાસ થાય છે. સંજ્ઞા ના વિષયમાં દક્ષિળાચ તે કોશા અને પૂ વાસાવિયુદ્દામશમી અહીં દિવાચક ક્ષિળ અને પૂર્વ નામને અનુક્રમે જોશન અને ડ્યુામશમી નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ - ર્મધારય સમાસ ‘પુખ્વત્ ર્મ॰ રૂ-૨-૧૭′ થી પૂર્વ નામને પ્વભાવ (ગાર્ પ્રત્યયની નિવૃત્તિ) વગેરે કાર્ય થવાથી રક્ષિળોશના અને પૂર્વેષુામશમાં આવો પ્રયોગ થાય છે. બંન્ને દેવિશેષના નામો છે. અહીં યાદ રાખવું જોઇએ કે રક્ષિળજોશના વગેરે સમાસ સ્થળે સમાસ વિના વાક્યથી સંજ્ઞાની પ્રતીતિ થતી નથી; તેથી નિત્યસમાસ છે. માત્ર પૂર્વોત્તરપદનો વિભાગ બતાવવાં માટે ઉપર વાક્યનું પ્રદર્શન છે. તદ્ધિતત્રત્યય ના વિષયમાં દક્ષિળસ્યાં શાનાયાં ભવઃ અને અધિવા વદ્યા ઋીતઃ આ અર્થમાં તતિ પ્રત્યયના વિધાનના વિષયમાં આ સૂત્રથી વિશ્ વાચક દક્ષિળા નામને શાતા નામની સાથે અને ધા નામને ષ્ટિ નામની સાથે તત્પુરુષ - ર્મધારય સમાસ. ઉપર જણાવ્યા મુજબ વૈક્ષિળા
૭૪
·